SECUNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm:
BSO TSO
Graad:
derde graad
Jaar:
eerste en tweede leerjaar
COMPLEMENTAIR GEDEELTE
Vak(ken):
TV Toegepaste economie (bedrijfsbeheer)
Vakkencode:
WW-s
Leerplannummer:
2005/091 (vervangt 2002/215)
1e lj: 0-1 lt/w 2e lj: 3-2 lt/w
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
INHOUD
VISIE ..........................................................................................................................................................2 BEGINSITUATIE ...........................................................................................................................................3 ALGEMENE DOELSTELLINGEN ......................................................................................................................4 LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN ..............................................................................................5 BEDRIJFSBEHEER .............................................................................................................................5 PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN .......................................................................................................17 MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN ...............................................................................................................19 EVALUATIE ...............................................................................................................................................20 BIBLIOGRAFIE ...........................................................................................................................................22
1
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
2
VISIE De wet van 15/12/70 op de uitoefening van de beroepswerkzaamheden in de kleine en middelgrote handels- en ambachtsondernemingen verleent de Koning het recht de voorwaarden te stellen voor de toegang tot het beroep dat als zelfstandige wordt uitgeoefend. Deze vestigingswet impliceert dat de kandidaat-zefstandige twee kenniscategorieën moet kunnen bewijzen: beroepskennis en de kennis over bedrijfsbeheer. Dit bewijs dient geleverd te worden t.o.v. de betrokken provinciale kamer voor ambachten en neringen, die een vestigingsattest verleent. Volwassenen die tijdens hun secundaire studies niet in de gelegenheid zijn geweest studiebewijzen te verwerven waaruit de beroeps- en/of beheerskennis met het oog op de vestiging als zelfstandige moet blijken, kunnen zich o.a. nog richten tot de opleiding Bedrijfsbeheer in het onderwijs voor sociale promotie. Het onderhavige leerplan schept de mogelijkheid om zich de kennis over bedrijfsbeheer eigen te maken overeenkomstig omzendbrief SO 44 van 8/5/96. Het leerplan is geschikt voor alle studierichtingen waar Bedrijfsbeheer voorzien wordt. Mocht er eveneens gestreefd worden naar het behalen van het "Aanvullend getuigschrift over de kennis van Toegepaste economie", op basis waarvan de Nederlandse AOV-verklaring (Algemene Ondernemersvaardigheden) kan bekomen worden, dan dient een ander leerplan gevolgd te worden. Dit zal het geval zijn als Nederlandse leerlingen ingeschreven zijn in HORECA-studierichtingen. Alle leerinhouden en –doelstellingen staan in het teken van de sector waarop de studierichting gericht is.
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
3
BEGINSITUATIE Zoals de omzendbrief SO 44 voorschrijft, kan het "getuigschrift over de basiskennis van het bedrijfsbeheer" toegekend worden vanaf de derde graad. Voor leerlingen die met de lessenreeks starten is geen voorkennis vereist. Overeenkomende items uit andere vakken kunnen mee bijdragen tot het realiseren van het leerplan. Mochten er leerlingen zijn met een verschillende voorkennis m.b.t. economische begrippen, dan is een gedifferentieerde aanpak tijdens de eerste lessen wenselijk.
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
4
ALGEMENE DOELSTELLINGEN Met betrekking tot de leerstof zullen andere accenten gelegd worden volgens de studierichting waarvoor dit leerplan gebruikt wordt. De aard van de studierichting bepaalt in welke mate en hoe de verschillende leerstofitems uitgewerkt en uitgediept worden. Het is essentieel dat het leerplan als een geheel geïnterpreteerd wordt, m.a.w. naast de leerinhoud dienen leerplandoelstellingen en pedagogisch-didactische wenken gelezen en toegepast te worden. De klemtoon ligt op de praktijkgerichte kennisverwerving, op het opzoeken, ordenen en toepassen van die kennis en dit als voorbereiding op de instap in het professionele leven. In aansluiting op het Pedagogisch Project van het Gemeenschapsonderwijs wordt van de leerlingen verwacht dat ze onder begeleiding de volgende attitudes ontwikkelen en/of nastreven: algemene belangstelling, interesse en leergierigheid; durven initiatief nemen; luisterbereidheid en bereidheid eigen fouten te verbeteren; kritische reflectie; openheid en respect voor andere meningen; verantwoordelijkheidsgevoel, inzet en doorzettingsvermogen; zelfwerkzaamheid en zin voor samenwerking; zin voor kwalitatief werk, afwerking, orde, netheid en nauwkeurigheid; oog hebben voor een verzorgd voorkomen. Daarnaast is het aangewezen volgende vaardigheden te ontwikkelen: werk kunnen plannen; probleemoplossend kunnen werken.
Sleutelvaardigheden Het is aanbevolen aandacht te schenken aan de sleutelvaardigheden en deze in een zo reëel mogelijke situatie aan te bieden. (bijv. in een mini-onderneming, leerbedrijf, stagebedrijf ...) Zie Gent-IV akkoord (sleutelvaardigheden in het Beroepsgerichte Onderwijs in Nederland en Vlaanderen november '99 - ISBN 90-5003-288-5).
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
5
LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN BEDRIJFSBEHEER 1e jaar: 0/1 lestijden/week
2e jaar: 3/2 lestijden/week LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 1
De zelfstandige ondernemer
1.1
De zelfstandige ondernemer (handelaar, ambachtsman/vrouw) - Begrip
•
formuleren wie zich als zelfstandige ondernemer (handelaar, ambachtsman/-vrouw) kan vestigen;
•
1.2 de voorwaarden opsommen om zich als zelfstandige te kunnen vestigen (handelaar, ambachtsman/-vrouw) m.b.t. bekwaamheid, 1.2.1 faillissement, bankbreuk en de begrippen hanteren;
• •
De voorwaarden om zich te kunnen vestigen Algemene voorwaarden (bekwaamheid, faillissement, bankbreuk)
actuele informatie opzoeken over de wettelijke verplichtingen die 1.2.2 Voorafgaande verplichtingen vooraf moeten vervuld worden bij het starten van een eigen zaak; 1.2.2.1 Actuele informatie de instellingen noemen waar de formaliteiten moeten vervuld 1.2.2.2 Verplichtingen: worden om aan de gestelde verplichtingen te voldoen;
•
informatie opzoeken m.b.t. reglementering i.v.m. de handelsnaam;
•
het doel van de kruispuntbank toelichten;
•
het doel van het ondernemingsloket toelichten;
•
het ondernemingsloket raadplegen;
•
de voor- en/of nadelen van verschillende huwelijksstelsels evalueren in functie van het beroep van zelfstandig ondernemer;
•
opzoeken hoe er kan aangesloten worden bij een sociale verzekeringskas en een mutualiteit en kunnen het belang ervan verwoorden;
•
de beroepsuitoefeningsvoorwaarden opsommen en weten hoe de zelfstandige ondernemer eraan moet voldoen m.b.t. de vestigingswet;
handelsnaam Kruispuntbank van ondernemingen ondernemingsnummer ondernemingsloketten financieel rekeningnummer BTW-inschrijving huwelijksstelsel aansluiting sociale verzekeringskas aansluiting mutualiteit
1.2.3
Beroepsuitoefeningsvoorwaarden
1.2.3.1 Vestigingswet (vorming, beroepservaring, vestigingsgetuigschrift, distributieattest)
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
6
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen •
de specifieke beroepsuitoefeningsvoorwaarden (voor de toekomstige eigen zaak of sector) opzoeken en toelichten;
1.2.3.2 Andere reglementeringen en vergunningen m.b.t. de toekomstige eigen zaak of sector (i.f.v. de opleiding)
•
informatie m.b.t. de controleorganen opzoeken;
1.2.3.3 Controleorganen (Economische inspectie, Arbeidsinspectie, Eetwareninspectie)
•
de keuze van een mogelijke vestigingsplaats motiveren;
•
de voor- en nadelen van een mogelijke vestigingsplaats beoordelen in een concrete situatie;
•
de voor- en nadelen afwegen bij het keuzeprobleem: kopen, leasen of huren van een onroerend goed;
1.2.4.3 Aankoop, huur of leasing gebouw/grond – Voor- en nadelen
•
uit een concreet koopcontract 5 elementen analyseren;
1.2.4.5 Concreet huurcontract
•
uit een concreet huurcontract 5 elementen analyseren;
1.2.4.6 Concreet leasingcontract
•
uit een concreet leasingcontract 5 elementen analyseren;
•
in de wetgeving op de handelsvestigingen de vereisten voor de eigen vestiging opzoeken;
•
de rechten van de handelaar omschrijven bij moeilijkheden in het bedrijf;
•
de instellingen (financiële instellingen, beroepsverenigingen, e.a.), waar startende ondernemers informatie en ondersteuning kunnen bekomen en waar advies voor starters kan bekomen worden, opzoeken en omschrijven;
•
de steunmaatregelen voor startende ondernemers opzoeken (oprichting van de zaak, aanwerving personeel, e.d.).
1.2.4
Vestigingsplaats
1.2.4.1 Keuze van de vestigingsplaats. 1.2.4.2 Voor- en nadelen van een mogelijke vestigingsplaats
1.2.4.4 Concreet koopcontract
1.2.4.7 Wet op de handelsvestigingen 1.2.5
Rechten van de handelaar (rechtbank van koophandel, gerechtelijk akkoord, bescherming tegen oneerlijke concurrentie)
1.3
Tegemoetkomingen
1.3.1
Advies startersdiensten - Instellingen
1.3.2
Steunmaatregelen voor starters
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
7
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 2
De handelsverrichtingen
•
het assortiment van producten en/of diensten samenstellen in functie van de doelgroep;
2.1
Het handelsbeleid
2.1.1
Het assortiment van producten en/of diensten
•
bronnen van marktinformatie raadplegen;
2.1.1.1 Assortimentskeuze en samenstelling
•
het assortiment afstemmen op en vergelijken met dat van de concurrentie;
2.1.1.2 Bronnen van marktinformatie
•
de verkoopprijs van een product en/of dienst bepalen;
•
de promotie voor de zaak kiezen en weten hoe die kan uitgevoerd worden aan de hand van een concrete situatie;
•
de betekenis van promotie toelichten, de kanalen gepast selecteren en rekening houden met de wettelijke aspecten terzake;
•
de doelgroepen (klanten) van de onderneming in een concreet geval omschrijven;
•
formuleren dat de factoren (product en/of dienst, assortiment, vestigingsplaats, prijs, promotie en klanten) op elkaar moeten afgestemd zijn en kunnen dit toelichten aan de hand van voorbeelden uit het eigen toekomstig beroepenveld;
• •
2.1.1.3 Positie binnen de concurrentie 2.1.2
De verkoopprijs van een product en/of dienst
2.1.3
De promotie
2.1.3.1 Betekenis 2.1.3.2 Kanalen 2.1.3.3 Wettelijke aspecten 2.1.4
De klanten
2.1.4.1 Doelgroepen 2.1.4.2 Factoren 2.2
Aan- en verkoopverrichtingen
de verschillende stadia van prijsaanvraag tot betaling noemen en 2.2.1 Verloop van een aankoop (van prijsaanvraag tot betaling) schematisch weergeven; 2.2.1.1 Documenten (bestelbon, factuur, creditnota, debetnota, klacht) de documenten (bestelbon, factuur, creditnota, debetnota, klacht) herkennen en de belangrijkste elementen ervan formuleren; 2.2.1.2 BTW (begrip en systeem)
•
het begrip BTW verklaren en het systeem toelichten aan de hand 2.2.1.3 Opmaak en berekening (inclusief percentberekeningen) van een concreet voorbeeld; m.b.t. deze documenten
•
aan de hand van concrete situaties een bestelbon, factuur, creditnota en debetnota invullen, met duidelijke vermelding van kwantiteit, prijs, leveringsvoorwaarden, handelskortingen, financiële kortingen, BTW, en kunnen de noodzakelijke berekeningen uitvoeren (inclusief percentberekeningen);
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
8
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen •
de courante berekeningen/bewerkingen uitvoeren met behulp van een rekenmachine;
2.2.1.4 De rekenmachine 2.2.2
Administratieve organisatie - De koop/verkoopovereenkomst
2.2.2.1 Het koopcontract •
de geldigheidsvereisten van een koopcontract opsommen;
•
de gevolgen van een koopcontract toelichten;
•
de rechten en plichten van koper en verkoper omschrijven;
•
de bewijsmiddelen in verband met een koopcontract omschrijven;
•
de wijzen van tenietgaan van een koopcontract omschrijven;
•
de aandachtspunten bij aankoop van onroerende goederen toelichten;
•
2.2.2.2 De verkoopsvoorwaarden gebruikelijke verkoopsvoorwaarden kwaliteit, kwantiteit, prijsvermindering, levering, betaling, duidelijk omschrijven binnen kwaliteit de eigen sector; kwantiteit prijsvermindering levering betaling
•
de specifieke aankoopkanalen (groothandel, gezamenlijke aankoop, tussenpersonen, invoer, franchising) in de eigen beroepssector opzoeken en omschrijven;
•
de wettelijke verplichtingen opzoeken inzake vergunningen, heffingen en attesten m.b.t. milieu en ruimtelijke ordening,
geldigheid gevolgen bewijs, tenietgaan rechten en plichten koper aankoop van onroerende goederen
2.2.3
Aankoopkanalen groothandel gezamenlijke aankoop tussenpersonen invoer franchising
2.3
Bijzondere reglementeringen
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
9
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen waaraan een ondernemer moet voldoen; • •
2.3.1
Milieu en ruimtelijke ordening
het principe van de terugnameplicht van verpakkingsafval (FOST 2.3.1.1 Verplichtingen PLUS en VAL-I-PAC) verklaren; stedenbouwkundige vergunning het principe van de aanvaardingsplicht van elektro verklaren; socio-economische vergunning milieuvergunning vergunning m.b.t. afvalstoffen milieuheffingen bodemattest terugnameplicht (FOST PLUS en VAL-I-PAC) RECUPEL
•
het milieuloket raadplegen;
2.3.1.2 Elektronisch milieuloket
•
de basisprincipes van de wet op de handelspraktijken en op de voorlichting en de bescherming van de consument opzoeken;
2.3.2
Wet op de handelspraktijken en op de voorlichtingen en de bescherming van de consument prijs- en hoeveelheids-aanduiding voorlichting consument koopjes uitverkoop verkoop met verlies oneerlijke handelspraktijken gezamenlijk aanbod reclame bedenktijd bij aankopen
•
verwoorden dat er speciale reglementeringen in verband met de openingstijden bestaan en kunnen deze opzoeken en toelichten;
2.3.3
Openingstijden (wekelijkse rustdag, zondagssluiting, openingsuren, nachtwinkels)
•
verwoorden dat door de wet op de privacy bestanden moeten worden aangegeven en kunnen formuleren wat men moet doen om aan de verplichtingen te voldoen;
2.3.4
De wet op de privacy
2.3.5
Auteursrechten
•
formuleren wat de reglementering inhoudt van de wet op de auteursrechten;
•
de werking van SABAM en Reprobel opzoeken en toelichten;
•
verwoorden dat er softwarelicenties bestaan en de juiste betekenis ervan omschrijven.
Inhoud van de wet Sabam/Reprobel softwarelicenties (bestaan, betekenis, bewijs)
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
10
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 3
Betaling en inning
•
de betalingsmodaliteiten onderscheiden;
3.1
De rechtstreekse betaling
•
de mogelijkheden van de rechtstreekse betaling toelichten en toepassen;
3.1.1
Kwijting en kwijtschrift
3.1.2
Ontvangstbewijs
•
een schriftelijk bewijs van betaling kunnen opstellen;
3.2
Betaling en inning door middel van een financiële instelling
•
gangbare rekeningen noemen en het verschil tussen een zichtrekening, een spaarrekening en een termijnrekening omschrijven;
3.2.1
Gangbare rekeningen
•
de informatie op een rekeninguittreksel interpreteren;
•
een stortings- en overschrijvingsformulier invullen;
•
het gebruik van een bankcheque toelichten;
•
gebruik maken van een terminal voor zelfbankieren;
•
het gebruik van betaal- en, kredietkaarten toelichten;
•
de debiteuren en crediteuren opvolgen.
Zichtrekening Termijnrekening/spaarrekening 3.2.2
Financiële documenten rekeninguittreksel bankcheque, stortingsformulier, overschrijving
3.2.3
Elektronisch betalen (zelfbankieren, betaal- en kredietkaarten)
3.3
Opvolging van crediteuren en debiteuren
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
11
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 4
Het krediet Kredietverlening door handelaars
•
het begrip "verkoop op termijn" omschrijven en de gevolgen ervan toelichten;
Verkoop op termijn Verkoop op afbetaling
•
het begrip "verkoop op afbetaling" omschrijven en de gevolgen ervan toelichten;
•
de meest courante kredietvormen noemen (op korte en op lange termijn) en hun specifieke kenmerken opzoeken;
•
aan de hand van een concreet voorbeeld een verantwoorde kredietkeuze maken;
Op langere termijn (hypothecair krediet, investeringskrediet, leasing, financiering op afbetaling …)
•
de steunmaatregelen bij specifieke financieringsvormen opzoeken;
Steunmaatregelen bij specifieke financieringsvormen
•
het aspect financiële draagkracht toelichten;
Financiële draagkracht
•
de kostprijs van het krediet en de reële intrestvoet berekenen aan de hand van een concreet voorbeeld en de betekenis van beide toelichten;
Kostprijs van krediet - Reële intrestvoet - Betekenis
•
de kredietopname verantwoorden en de mogelijke gevaren voor de kredietnemer in verband met de terugbetaling toelichten;
Risico’s bij toestaan van krediet
•
toelichten dat het toestaan van krediet risico’s met zich meebrengt.
Kredietverlening door financiële instellingen Op korte termijn (kaskrediet …)
Gevaren bij kredietverlening
Kredietopname - Verantwoording – Terugbetaling
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
12
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 5
Boekhoudkundige verwerking en BTW-administratie
•
het begrip boekhouden verklaren en de noodzaak ervan aantonen voor de zeer kleine en de kleine onderneming;
Basisprincipes en wettelijke bepalingen van de boekhoud- en BTWreglementering
•
de soorten ondernemingen volgens de boekhoudwetgeving opzoeken en onderscheiden;
Begrippen en noodzaak
•
verantwoordingsstukken lezen i.f.v. de boekhoudkundige verwerking;
Verantwoordingsstukken
•
de algemene eisen, waaraan de boekhouding van een kleine onderneming moet voldoen, formuleren en opzoeken (verantwoordingsstukken, volledigheid, voorzichtigheid, vormvoorwaarden, bewaringstermijn);
• • • •
het begrip vereenvoudigde boekhouding verklaren en het nut aantonen;
Soorten ondernemingen
Volledigheid – Voorzichtigheid Vormvoorwaarden Bewaringstermijn
De vereenvoudigde boekhouding
het aankoopboek invullen en de leverancierskaarten opmaken en Begrip - Nut bijhouden op basis van de verantwoordingsstukken; Aankoopboek – Leverancierskaarten het verkoopboek invullen en de klantenkaarten opmaken en Verkoopboek – Klantenkaart bijhouden op basis van de verantwoordingsstukken; Financiële boeken de financiële boeken invullen op basis van de verantwoordingsstukken;
Voorraad/Inventaris
•
de voorraad/inventaris bepalen, bijhouden (registratie) en het belang ervan omschrijven;
Het bijhouden van de voorraad – registratie en belang
•
een eenvoudige resultatenberekening uitvoeren en de betekenis van de resultatenrekening verwoorden;
•
de gegevens uit de ingevulde boeken gebruiken om de BTWaangifte in te vullen;
De inventaris – registratie en belang Resultatenrekening Aangifte van de BTW
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week) LEERPLANDOELSTELLINGEN
13
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen Inleiding tot de dubbele boekhouding •
het begrip dubbele boekhouding voor de kleine onderneming verklaren en het nut aantonen;
Begrip en nut
•
aanduiden welke werkmiddelen een bedrijf aanwendt en hoe ze worden gefinancierd;
Aanwending en financiering
•
de werk- en financieringsmiddelen ordenen op een balans;
•
boekhoudregels toepassen op eenvoudige verrichtingen (o.a. aankoop, verkoop, contante betaling, termijnbetaling en lening) weergeven op een balans;
•
de gegevens uit de ingevulde boeken gebruiken om de BTWaangifte in te vullen;
•
het begrip BTW-belastingplichtigen toelichten;
•
de aftrekregeling van de BTW beknopt toelichten;
•
toelichten hoe de aangifte ingediend wordt;
•
een beknopt rekeningstelsel lezen, verwoorden waarvoor het gebruikt wordt en toepassen op eenvoudige verrichtingen;
•
een eenvoudige balans en resultatenrekening lezen en opstellen.
Werk- en financieringsmiddelen
Ordening op de balans
Het boeken van eenvoudige verrichtingen BTW Aangifte invullen Belastingplichtigen Aftrekregeling (aftrekbare en niet-aftrekbare BTW) Aangifte indienen Het beknopt rekeningstelsel Balans en een resultatenrekening
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
14
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 6
Aspecten van bedrijfsbeleid Een gezonde financiële structuur
•
het verband leggen tussen de boekhouding en het bedrijfsbeleid; Boekhouding versus bedrijfsbeleid
•
het belang inzien van het vooraf begroten van inkomsten en uitgaven, van investeringen en financieringen;
Het financieel plan
•
een eenvoudig financieel plan opstellen;
Opmaak
•
de basisprincipes van het financieel plan begrijpen (bronnen en aanwending);
Bronnen en aanwending
•
de principes van financieel evenwicht toelichten;
•
de elementen van de kostprijs (voor handelsonderneming en ambacht) opsommen;
•
kosten indelen (bijv. in vaste en variabele, in directe en indirecte); Onderscheid tussen vaste en variabele kosten en tussen directe en indirecte kosten eenvoudige kostprijsberekeningen en een break-even-analyse Eenvoudige kostprijsberekeningen – break-even-analyse uitvoeren en toelichten; Omzet en verkoopprijsberekening de elementen van de verkoopprijs (voor handelsonderneming en ambacht) opsommen; Elementen van de verkoopprijs
• •
Belang
Principe van financieel evenwicht Kosten en kostprijsberekeningen Elementen van de kostprijs
•
de verkoopprijsberekening uitvoeren;
Berekening van de verkoopprijs
•
het begrip omzet formuleren en verklaren;
Omzet
•
de winstcoëfficiënt van de sector opzoeken en noemen en toepassen (= de factor waarmee de handelaar de aankoopprijs vermenigvuldigt om aan de verkoopprijs te komen);
•
de winstmarge berekenen en interpreteren;
•
de netto- en brutowinst berekenen;
•
de aankopen plannen en voorraadsystemen vergelijken (Just-intime - Kritische voorraad);
•
voorraadrotatie en omlooptijd van de voorraad bepalen en integreren in het bedrijfsbeleid.
Winstbegrippen Winstcoëfficiënt Winstmarge Netto- en brutowinst Voorraadbeleid Planning van de aankopen- Just-in-time - Kritische voorraad Voorraadrotatie en omlooptijd van voorraden
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
15
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
•
de belangrijkste sociale rechten en verplichtingen van de zelfstandige (in hoofd- en bijberoep, helper, echtgeno(o)t(e)help(st)er) opzoeken en formuleren;
7
Werken als zelfstandige of als werknemer
7.1
Sociaal statuut
7.1.1
Zelfstandige in hoofd- of bijberoep
7.1.2
Helper
7.1.3
Echtgeno(o)t(e) – help(st)er
•
het sociaal statuut van een werknemer (arbeider/bediende) situeren t.o.v.dat van een zelfstandige;
•
de diensten van een sociale verzekeringsmaatschappij opzoeken;
7.1.4
Verschil werknemer (arbeider/bediende) zelfstandige
7.1.5
Sociale verzekeringsmaatschappij
•
de belangrijkste fiscale verplichtingen en rechten van een zelfstandige (in hoofd- en bijberoep) omschrijven;
7.2
Fiscaal statuut
•
de inkomstencategorieën toelichten;
7.2.1
Zelfstandige in hoofd- of bijberoep
•
het systeem van voorafbetalingen toelichten;
7.2.2
Inkomstencategorieën
•
7.2.3
Voorafbetalingen
het systeem van voorheffingen toelichten
•
7.2.4
Voorheffingen
een eenvoudige ingevulde belastingaangifte toelichten;
•
7.2.5
Belastingaangifte
de diensten, die een fiscaal raadgever (o.a. accountant) kan vervullen, opzoeken;
7.2.6
De fiscaal raadgever
•
het verschil tussen een eenmanszaak en een vennootschap toelichten (oprichting, aansprakelijkheid, verplichtingen) aan de hand van opgezochte informatie;
7.3
De ondernemingsvormen
7.3.1
Eenmanszaak of vennootschap
•
•
7.3.2 de kenmerken van de meest voorkomende vennootschapsvormen (EVBA, BVBA, NV, CV) toelichten aan de 7.4 hand van opgezochte informatie; 7.4.1 de verplicht af te sluiten verzekeringen opsommen en 7.4.1.1 omschrijven welke risico's ze dekken (B.A., brand-, en autoverzekering) op basis van concrete polissen; 7.4.1.2
Kenmerken van de meest voorkomende vennootschapsvormen (EVBA, BVBA, NV, CV) Verzekeringen tegen allerlei risico's Verplichte verzekeringen Burgerlijke aansprakelijkheid Brandverzekering
7.4.1.3 Autoverzekering 7.4.2 •
de voornaamste mogelijke aanvullende verzekeringen opzoeken;
Wenselijke verzekeringen (bijv. risicoaansprakelijkheidsverzekering)
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
16
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen •
omschrijven waarvoor men bij aanwerving van personeel beroep kan doen op een sociaal secretariaat;
7.5
Tegemoetkomingen bij aanwerving van personeel
7.5.1
Adviesmogelijkheden sociale secretariaten
•
steunmaatregelen noemen en de nodige inlichtingen opzoeken bij de aanwerving van personeel.
7.5.2
Steunmaatregelen bij aanwerving
•
voor enkele concrete problemen in een onderneming het voordeel van informaticatoepassingen omschrijven(bijv. m.b.t. tekstverwerking, gegevensbeheer, elektronische rekenbladen, email, enz.);
8
Informatica
•
Informaticatoepassingen binnen de zeer kleine onderneming
aspecten van elektronische handel omschrijven en illustreren met Enkele technische begrippen een voorbeeld (bijv. e-commerce, e-business, e-marketing, enz.).
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
Nr.
Pedagogisch-didactische wenken Om te kunnen garanderen dat de programmavereisten van het bedrijfsbeheer volledig worden behandeld en om overheidscontrole hierop mogelijk te maken, zal de onderwijsinstelling een zogenaamde "checklist" opstellen. Deze checklist, waarvan de vorm vrij wordt gelaten (maar waarvoor dit leerplan model kan staan), moet aantonen enerzijds waar de diverse leerinhouden worden gegeven en anderzijds dat de leerstof evenwichtig is verdeeld (jaarplanning). Voor de studierichtingen opgesomd in de bijlage aan omzendbrief SO44 dient evenwel geen checklist opgemaakt.
Het moet de bedoeling zijn om niet al te zeer in detail te gaan bij de behandeling van de leerstofinhoud. De leerstof dient in het bijzonder toegespitst te worden op het beroepenveld waarop de studierichting voorbereidt. Overleg met de praktijkleerkrachten uit de studierichting is wenselijk. Zij zijn goed geplaatst om bepaalde beroepsspecifieke items voor hun rekening te nemen. Nuttige informatie kan bekomen worden op de websites en/of in de tijdschriften van de beroepsverenigingen, de Kamers van Koophandel en van Ambachten en Neringen, economisch georiënteerde ministeries, enz. Eventueel kan leerstof aangebracht worden via een gevallenstudie, via gerichte studieuitstappen of via gastsprekers (bijv. voor oprichting, verzekeringspolis, inrichting van bedrijfslokalen, specifieke wetgeving, notarisaangelegenheden, sociaal secretariaat, financiële instellingen, e.d.). Er dient vooral veel aandacht besteed te worden aan het kunnen opzoeken of terugvinden van informatie betreffende een beroep waarop de studierichting voorbereidt. Het opstellen van prijsaanvragen, offertebrieven, e.d. kan ook in andere vakken gebeuren. Het is niet nodig alle mogelijke documenten samen met de leerlingen in te vullen. Dit dient beperkt te worden tot de belangrijkste. Voor de bespreking van de overige kan uitgegaan worden van vooraf ingevulde exemplaren. In het onderdeel bijzondere reglementeringen zal men vooral oog hebben voor de regelgeving met betrekking tot het eigen beroep. Er dient gewezen te worden op het respect voor allerlei vormen van auteursrechten en licenties. De milieuwetgeving en de wet op de privacy dienen behandeld te worden in het kader van het eigen beroep. Er kan nuttig gebruik worden gemaakt van allerlei vormen van informatie, documentatie en didactisch materiaal dat ter beschikking gesteld wordt door de financiële instellingen. De actualiteit en nieuwe systemen worden op de voet gevolgd. Zo wordt er best een bezoek gebracht aan een bankkantoor met faciliteiten voor zelfbankieren en maken de leerlingen kennis met PC-banking. Er dient geen detailstudie gemaakt te worden binnen het hoofdstuk "krediet". De nadruk moet liggen op de praktische bruikbaarheid. De leraar zal wijzen op de gevaren bij kredietverlening. De kredietvormen worden praktisch benaderd. De nadruk ligt op het opzoeken van informatie, de parate kennis blijft beperkt. Ook hier is het niet de bedoeling dat de leerlingen volleerde boekhouders worden. Belangrijk is dat ze een boekhouding begrijpen en kunnen lezen. De boekingen worden beperkt tot eenvoudige verrichtingen. In de praktijk wenden veel zelfstandigen zich
17
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week) Nr.
Pedagogisch-didactische wenken immers tot een externe boekhouder. De T-vorm (balans en rekeningen) wordt als een permanent instrument gehanteerd om het overzichtelijk en snel boekhoudkundig verwerken te bevorderen. Het journaal wordt eerder opgevat als de techniek om de boekhoudkundige betekenis van de verrichtingen schriftelijk vast te leggen. Het hanteren van correcte rekeningnamen is een noodzaak. Steeds zal gewezen worden op fouten tegen de vakterminologie. Het rekeningstelsel dient als leidraad. De BTW-wetgeving wordt slechts beperkt bestudeerd aan de hand van voorbeelden eigen aan de studierichting en het toekomstig beroep. De lessen moeten resulteren in praktisch bruikbare informatie en documentatie. De leraar zal een BTW-aangifte laten invullen die voortvloeit uit de boekhouding. De BTW zal trouwens slechts aan bod komen in de mate dat dit noodzakelijk is voor het aspect boekhouden. De leraar zal wijzen op het belang van een goed voorraadbeleid. Het is nuttig dat de leerlingen gegevens uit de boekhouding kunnen aanwenden in het bedrijfsbeleid en het belang ervan inzien. De leraar laat zich leiden door realisme. Onnodige berekeningen dienen vermeden te worden. Praktische bruikbaarheid primeert. Het is wenselijk dat specifieke software (software eigen aan het beroep, geautomatiseerde kostprijsberekening, thuisbankieren, e.d.) in de mate van het mogelijke aan bod komt in een vak informatica. De opgesomde begrippen zijn niet beperkend bedoeld. De leraar zal oog hebben voor de technische evolutie en voor aspecten m.b.t. elektronische handel. Alhoewel het aantal lesuren standaard werd vastgelegd op 3 lesuren in de 3de graad, is het wenselijk om dit aantal uit te breiden, afhankelijk van de studierichting en de behoeften van de leerlingen. Om overlappingen te vermijden is het wenselijk dat alle leerkrachten uit de betreffende opleiding betrokken worden bij het opstellen van een algemene jaarplanning. Het is immers toegelaten dat leerstofonderdelen van bedrijfsbeheer (bijv. milieureglementering) behandeld worden in andere vakken. Het gebruik van didactische media (overheadprojector, video, internet, enz.) versterkt de impact op de lessen. Transparanten kunnen aangemaakt worden voor de schematische voorstelling van de handels- en boekhoudverrichtingen, het overzicht van o.a. de courante krediet- en vennootschapsvormen of de situering van specifieke items in het geheel van bepaalde hoofdstukken. Het is vanzelfsprekend dat er op ieder ogenblik aandacht is voor de actualiteit met betrekking tot het (de) beroep(en). Leerlingen moeten zo weinig mogelijk van buiten leren. Veel belangrijker is het om hen te leren omgaan met beschikbare documentatie (bijv. vennootschapsvormen) en hen te confronteren met de dagelijkse realiteit (bijv. advertenties, aanbiedingen, e.d.). Leerlingen zijn vooral gebaat met veel praktische tips in verband met hun toekomstig beroep.
18
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
19
MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN1 Een uitgerust leslokaal met bord, prikbord of magnetisch bord, kast (voor en met documentatie en tijdschriften, documenten, naslagwerken en boeken) en overheadprojector. Het lokaal wordt zodanig "aangekleed" dat het geheel het uitzicht heeft van een "economische leeromgeving". Daarnaast is er een leerboek, werkschrift of cursus. De leerlingen beschikken over een leerboek en/of werkboek of cursus en leggen een documentatiemap aan voor aanvullende en/of opgezochte informatie en voor de opdrachten. Er wordt gestreefd naar de aanwezigheid van computermateriaal in het vaklokaal. De leerlingen hebben alleszins toegang tot een informaticalokaal met internetaansluiting.
1
Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing:
Codex ARAB AREI Vlarem. Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden m.b.t.: de uitrusting en inrichting van de lokalen; de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel. Zij schrijven voor dat: duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn; alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen toepassen; de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden; de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de wetgeving het vereist.
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
20
EVALUATIE Opmerking De school kan best een eigen evaluatiebeleid uitwerken.
Algemeen De leraar kan regelmatig mondeling toetsen als controle, als herhalingselement of als aanknoping bij de nieuwe les. Ook open-boek-opdrachten zijn mogelijk. Het staat de leraar vrij om klastaken te geven, terwijl huistaken de vorm kunnen aannemen van opzoekingswerk of het verder afwerken van toepassingen of opdrachten. Het taxonomisch niveau in de evaluatie dient uitdrukkelijk bewaakt te worden. Bij het toetsen vertrekt de leraar steeds vanuit de leerplandoelstellingen. De zelfstandige opdracht dient zowel proces- als productgericht te worden geëvalueerd. De tekorten inzake kennis, inzicht en vaardigheden t.a.v. bepaalde leerplandoelstellingen dienen gedurende het schooljaar deskundig te worden geremedieerd. Het staat de school vrij om te kiezen voor andere vormen van evaluatie, zoals permanente evaluatie. Aandacht dient vooral te gaan naar de evaluatie van vaardigheden, zodat de leerlingen gerust gebruik mogen maken van naslagmateriaal, cursus, internet, enz. In aansluiting op het Pedagogisch Project van het Gemeenschapsonderwijs wordt van de leerlingen verwacht dat zij de vermelde attitudes ontwikkelen en/of nastreven.
De evaluatie wordt op dit ogenblik mee bepaald door de omzendbrief SO 44 (8/5/1996). Hieronder een uittreksel. Aan de regelmatige leerling, waarvoor de delibererende klassenraad beslist heeft dat hij voldaan heeft voor het programma bedrijfsbeheer, wordt een "getuigschrift over de basiskennis van het bedrijfsbeheer" toegekend. De toekenning is slechts mogelijk: voor het voltijds SO, in het tweede en derde leerjaar van de derde graad en in de leerjaren van de vierde graad; voor het deeltijds BSO, mits twee jaren op het niveau van de derde graad van het SO te hebben gevolgd. Deze regeling geldt tot en met het schooljaar 2004-2005); vanaf het schooljaar 20052006 kan het getuigschrift bedrijfsbeheer slechts toegekend worden mits houder te zijn van het getuigschrift van de tweede graad van het secundair onderwijs (dat voor het eerst op het einde van het schooljaar 2004-2005 in het deeltijds onderwijs zal worden uitgereikt) én vervolgens twee schooljaren op het niveau van de derde graad van het secundair onderwijs te hebben gevolgd. Het getuigschrift wordt eveneens uitgereikt in de studierichtingen met een uitgesproken economisch of handelskarakter, waarin het programma bedrijfsbeheer quasi per definitie is geïntegreerd. Deze studierichtingen werden in bijlage bij de omzendbrief opgenomen. Volgens de huidige reglementering komen volgende studierichtingen in aanmerking. Het getuigschrift over de basis van het bedrijfsbeheer wordt uitgereikt op het einde van het tweede leerjaar van de derde graad in de volgende studierichtingen: Economie-moderne talen A.S.O.
Boekhouden-informatica T.S.O.
Economie-wiskunde A.S.O.
Handel T.S.O.
Kantoor B.S.O.
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
21
Het getuigschrift over de basiskennis van het bedrijfsbeheer wordt uitgereikt op het einde van het derde leerjaar van de derde graad (specialisatiejaar) in de volgende studierichtingen: Administratie vrije beroepen T.S.O. Winkelbeheer en etalage B.S.O. Immobiliënbeheer T.S.O. Verkoop en vertegenwoordiging B.S.O. Internationaal transport en goederenverzending T.S.O. Agromanagement BSOI KMO-administratie T.S.O. KMO-ondernemerschap TSO Medico-sociale administratie T.S.O. Verkoop en distributie T.S.O. De beoordeling over het al dan niet geslaagd zijn voor het programma bedrijfsbeheer is totaal losgekoppeld van de beslechting over het al dan niet met vrucht doorlopen hebben van het desbetreffend leerjaar (respectievelijk opleiding). Bijgevolg kan aan een regelmatige leerling een getuigschrift over de basiskennis van het bedrijfsbeheer worden verleend, zonder het leerjaar of de opleiding met succes te hebben doorlopen; het omgekeerde geldt evenzeer. Indien het programma bedrijfsbeheer effectief wordt gespreid over meer dan één jaar, dan steunt de delibererende klassenraad van het jaar waarin uiteindelijk over de toekenning van het aanvullend getuigschrift wordt beslist, op schriftelijke bevindingen die zijn aangebracht door de delibererende klassenraad, fungerend in het voorafgaand jaar (of jaren), eventueel over de onderwijsinstellingen heen bij schoolverandering door de leerling. In de economische en handelsrichtingen, waarvan sprake, gaat de loskoppeling van de beoordeling rond bedrijfsbeheer en het al dan niet met vrucht doorlopen van het desbetreffend leerjaar/opleiding, uiteraard niet op. Aangezien het programma bedrijfsbeheer aldaar inherent is aan de opleiding in haar totaliteit, kan de klassenraad hier niet afzonderlijk over delibereren. Elke geslaagde regelmatige leerling behaalt er bijgevolg automatisch ook het getuigschrift over de basiskennis van het bedrijfsbeheer; omgekeerd verkrijgt de niet-geslaagde leerling het desbetreffend getuigschrift niet.
Vrijstellingen In het voltijds SO kunnen de leerlingen vrijgesteld worden van het programma bedrijfsbeheer, indien ze reeds in het bezit zijn van een getuigschrift over de basiskennis van het bedrijfsbeheer of gelijkwaardig. ♦
De directeurs van de onderwijsinstellingen zijn ertoe gemachtigd over deze vrijstellingen autonoom te beslissen en moeten geen aanvragen voorleggen aan de administratie secundair onderwijs.
♦
Een toegestane vrijstelling wil niet zeggen dat de leerlingen in kwestie tijdens de vrijgekomen lestijden niet op school moeten aanwezig zijn. De directeur beslist daarover in functie van omzendbrief SO64.
GIP De GIP kan er mee voor zorgen dat de doelstellingen van het leerplan bedrijfsbeheer worden gerealiseerd. De GIP wordt georganiseerd in overleg met het lerarenteam van de studierichting in het tweede jaar van de derde graad. Ze evalueert het geheel van de kennis, vaardigheden en attitudes gericht op de beroepspraktijk. De vakken van het fundamenteel gedeelte komen geïntegreerd aan bod. Vormelijk is er de keuze tussen een project en een eindwerk. De uitwerking geschiedt op basis van de richtlijnen die op dat ogenblik van kracht zijn. Op de website van de pedagogische begeleidingsdienst kan men een visietekst raadplegen.
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
22
BIBLIOGRAFIE Boeken Onderstaande boeken behandelen rechtstreeks het onderwerp. Boeken m.b.t. specifieke leerstofitems worden o.a. gevonden via de vermelde websites. Snyers, H. en Verberckt, F., Bedrijfsbeheer, De Sikkel (Uitgeverij De Boeck) Debbaut, D., De Troyer, W. en Van Hauwermeiren, D., Bedrijfsbeheer, Novum Smekens, K. en Van Caer, F., Bedrijfsbeheer, Standaard Wetenschappelijke Uitgeverij (Uitg. De Boeck) Van Elsen, W., Bedrijfsbeheer – Dossier 54, Uitgeverij Den Arend Snyers, H., Het HORECA-bedrijf, De Sikkel (Uitgeverij De Boeck)
Tijdschriften ZO Magazine – Het KMO-tijdschrift van de Unie van Zelfstandige Ondernemers Distributie vandaag – Belgisch Comité voor de Distributie
Websites http://mineco.fgov.be/redir.asp?loc=/enterprises/vademecum/home_nl.htm Ministerie van Economische Zaken – Vademecum voor de beginnende ondernemer www.rago.be/pbd Begeleidingsdienst van het Gemeenschapsonderwijs www.vlew.be Vereniging van Leraren in de Economische Wetenschappen www.destandaard.be De Standaard (krant) www.hbvl.be Het Belang van Limburg (krant) www.hln.be Het Laatste Nieuws (krant) www.gva.be Gazet van Antwerpen (krant) www.demorgen.be De Morgen (krant) www.hetvolk.be Het Volk (krant) www.nieuwsblad.be Het Nieuwsblad (krant) www.detijd.be De Tijd (krant) www.knack.be Knack (tijdschrift) www.trends.be Trends (tijdschrift) www.vecon.nl Nederlandse vereniging voor leraren in de economische wetenschappen www.vev.be Vlaams Economisch verbond www.startersservice.be/ Unizo www.taxup.com/belgie_recht Webgids voor accountancy en fiscaliteit www.uitgeverijdeboeck.be Uitgeverij De Boeck (= Standaard Wetenschappelijke uitgeverij + De Sikkel) www.woltersplantyn.be Uitgeverij Wolters Plantyn www.novum.be Educatieve uitgeverij Novum www.kluwer.nl Uitgeverij Kluwer www.denarend.be Uitgeverij Den Arend www.vdab.be VDAB www.kbc.be KBC www.fortisbank.be Fortis Bank en Verzekeringen
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week)
23
www.dexia.be Dexia www.axa.be AXA Bank & Verzekeringen www.abb-bbijv.be/gen/nl Belgische Vereniging van Banken http://www.nbb.be: Nationale Bank van België met voorbeelden van jaarrekeningen www.batimonde.be/particulier/adres_vl.htm Nuttige adressen www.bvvo.be Beroepsvereniging der Verzekeringsondernemingen www.digischool.nl/ec/eclok.htm Economielokaal van de digitale school www.gemeenschapsonderwijs.be/subpage_startpagina/bibliotheek/Url/index.htm Internetverwijzingen (op website van het Gemeenschapsonderwijs) www.unizo.be UNIZO – Unie van Zelfstandige Ondernemers www.digitheek.f2s.com/index.htm De digitheek – Links voor leraren en leerlingen www.bin.be Belgisch Instituut voor Normalisatie (BIN) www.cbd-bcd.be Belgisch comité voor de Distributie http://212.190.77.115/cgi/welcome.pl Het Belgisch Staatsblad www.touring.be/corporate/history1895/club4-nl.stm Touring Club http://www2.vereenvoudiging.fgov.be/inventaire/nl/pouvoirs.asp Inventaris van de officiële Belgische sites www.ping.be/~tori0060/Toerisme_Verkeer.htm Toerisme www.tib.be Dienst voor Toerisme en informatie van Brussel www.toervl.be Toerisme Vlaanderen www.belgie-toerisme.net Office de Promotion du Tourisme Wallonie-Bruxelles http://schoolweb.argo.be/cvo/brussel/links.htm Links naar interessante websites http://leerkrachten.start.be Links voor economie, informatica, didactiek, diverse vakken http://www.vacature.com/scripts/Actueel/sel-article.asp?startpos=1 Krantenarchief http://www.vecon.nl Nederlandse vereniging voor leraren in de economische wetenschappen http://www.digischool.nl/ec/eclok.htm Economielokaal van de digitale school http://www.dedigitheek.be De digitheek – Links voor leraren en leerlingen http://www.docentenplein.nl/Econ.htm Economie en overheid - lessen en cursussen http://klascement.be/ Lessen en cursussen - Eigentijds onderwijs voor en door lkr en lln http://www.pienternet.be/ Lessen http://internationaal.kennisnet.nl/vo/Scholieren/lesmaterialen.htm Lesmateriaal http://www.managementsupport.nl/default.asp http://www.kmobizz.be/ Info voor KMO http://www.test-aankoop.be Tijdschrift verbruikersunie http://www.stichtingmarketing.be/nl/home Stichting marketing http://www.taxup.com/belgie_recht Webgids voor accountancy en fiscaliteit http://www.pouseele.be Audit en accountancy, boekhouding en fiscaliteit http://www.onprvp.fgov.be/onprvp/NL/Themes_NL/menu_NL.htm Rijksdienst voor pensioenen http://www.svmb.be Sociaal zekerheidsfonds voor de zelfstandige ondernemer http://www.advocaat.be/ http://www.just.fgov.be/index_nl.htm (zie Federale overheidsdienst Justitie) http://www.notaris-moyson.be/ Juridische sites
TSO en BSO – 3de graad – Complementair gedeelte Toegepaste economie (Bedrijfsbeheer) (1e jaar: 0-1 lestijden/week, 2e jaar: 3-2 lestijden/week) http://www.gerechtsdeurwaarders.be/nl/ http://home2.pi.be/ebeaucou/rechtspraak/rechtspraak1.htm http://www.dvo.be/index.asp De Vlaamse ondernemer http://www.europages.com/nl De Europese bedrijvengids http://www.lvz.be/diensten/gids.htm Gids voor beginnende zelfstandigen http://www.kmoloket.be/kmoloket/default.asp KMO-loket van VIZO http://ondernemen.vlaanderen.be/ http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/subsidiewegwijzer/index.html: subsidies voor starters http://www.sprokkel.be/bedrijf/socsecr/: sociale secretariaten http://www.rys.be: Responsible Young Starters (cursusmateriaal) http://www.gom.be: Gewestelijke ontwikkelingsmaatschappij van Vlaanderen http://www.go-start.be Ondernemingsloket http://www.formalis.be Ondernemingsloket http://www.ucm.be Ondernemingsloket http://www.BIZondernemingsloket.be Ondernemingsloket http://www.kmodirect.be Ondernemingsloket http://www.partena.be Ondernemingsloket http://www.hdp.be Ondernemingsloket http://www.cci.be Ondernemingsloket http://www.acerta.be Ondernemingsloket http://www.eunomia.be Ondernemingsloket http://www.mobilit.fgov.be Registratie voor aannemers http://www.milieuinfo.be Milieuvergunningen http://www.ovam.be Openbare afvalstoffenmaatschappij http://www.bmb-bbm.org Benelux-merkenbureau http://www.sabam.be Innen van auteursrechten http://www.reprobel.be Innen van vergoedingen voor fotokopieën http://www.fostplus.be Verpakkingsafval/terugnameplicht huishoudelijke verpakkingen http://www.valipac.be Verpakkingsafval/terugnameplicht bedrijfsmatige verpakkingen http://www.recupel.be Inzameling, ontmanteling en verwerking van afgedankte toestellen http://www.mina.be Heffing op water http://www.emis.vito.be Heffing op water http://www.ivcie.be Heffing op water http://www2vmm.be Heffing op water http://www.fonds.org: Participatiefonds http://www.opleidingscheque.be: Opleidingscheques http://www.notaris.be: Notariaat http://www.iec-iab.be: Info over accountants en belastingsconsulenten http://verzekering.start.be: verzekeringen http://www.isabel.be: e-commerce http://www.voka.be: Vlaams netwerk van ondernemingen
24
