Ruimte Scheppen Filosofie, Fontys en het hbo
Redactie: Peter van Zilfhout Charles Vergeer Niek Wiskerke
Fontys Hogescholen Lectoraat Filosofie
bw ruimte scheppen 22-1-2010.indd 3
22-1-10 10:48
Inhoud
Voorwoord Wilma de Koning-Martens
9
Inleiding Peter van Zilfhout
11
Deel 1 Is Homo Practicus ook Sapiens? Norbert Verbraak
15
Eerste vragen Charles Vergeer
23
Een roep om bestendigheid Een pleidooi voor onderzoek naar de blijvende waarden van de beroepspraktijk Harald van Veghel
34
Values Education inspiratiebron voor Nederlands Hoger Beroepsonderwijs “It tells people who we are and what we stand for” Huub Evers
61
Radicale Waarden Peter van Zilfhout
77
Waarden, normen en deugden. N.a.v. het WRR-rapport over waarden, normen en de last van het gedrag Paul van Tongeren
93
5
bw ruimte scheppen 22-1-2010.indd 5
22-1-10 10:48
Deel 2 Filosofie in het kunstonderwijs Albert van der Schoot
109
Filosofie, beroepspraktijk en deugdethiek Pieter Vos
119
Een lectoraat Filosofie & Beroepspraktijk in het hbo Kansen voor filosofisch onderzoek in het hoger beroepsonderwijs? Jean Jaminon, Marli Huijer 130 Denkgereedschap voor het leven: de rol van filosofie in het hbo Karim Benammar
142
Deel 3 Waarden in het onderwijs Claudia van Werkhoven
153
Ethiek en filosofie bij de opleiding Applied Science Yvonne van Lith
158
Filosofie in de kenniseconomie Filosofie als verbindende wetenschap Chris Stapper
164
De sleutel tot geluk Diversiteit in het beroep Tom Giesbers
169
Het belang van schoonheid Margreet Bouwman
173
Ethici houden van dieren Piet van den Boom
178
6
bw ruimte scheppen 22-1-2010.indd 6
22-1-10 10:48
Dialoog: work in progress Elisabeth Jaksche en Peter van Zilfhout
179
De competentie ‘Ethical Responsibility’ nader bekeken Janske Hermens
187
De Vrijheid van de Marionet Gedachten over het Kunstvakonderwijs Paul De Bruyne
198
Orgaantoerisme: een lastig verhaal? Nelleke Canters
219
Waarachtigheid: over houding en het agogisch beroep Truus Fraaije
234
Ethische uitgangspunten bij praktijkonderzoek Rob Boerman
251
De auteurs
259
7
bw ruimte scheppen 22-1-2010.indd 7
22-1-10 10:48
Voorwoord bij Ruimte Scheppen. Filosofie, Fontys en het hbo
Van oudsher bestaat er een innige band tussen filosofie en Fontys Hogescholen. Er zijn filosofen werkzaam bij de diverse instituten van Fontys en er is ook een grote groep filosofisch georiënteerde en geïnteresseerde studenten en docenten. Er zijn opleidingen waar filosofie een vak is dat al een lange traditie kent, er zijn ook opleidingen waar filosofie een nieuw verschijnsel is. De opdracht voor de filosofen is om filosofische en ethische reflectie toe te passen bij professionele vraagstukken. De toepassing ervan kan variëren. Soms gaat het om een minutieuze analyse van een handelingsverlegenheid van een professional, inclusief het volgen van de weg naar een oplossing ervan. Soms zet de filosoof zich in om te ondersteunen bij het schetsen van toekomstbeelden. Daarbij is er ook aandacht voor de veranderende plaats en opdracht van de beroepen waar de studenten voor worden opgeleid. Filosofie en het hbo, en zeker Fontys, horen bij elkaar. Wij, als Raad van Bestuur, ondersteunen van harte dit initiatief om ‘ruimte te scheppen’. Namens de Raad van Bestuur van Fontys Hogescholen, Wilma de Koning-Martens
9
bw ruimte scheppen 22-1-2010.indd 9
22-1-10 10:48
Inleiding tot de bundel Ruimte Scheppen. Filosofie, Fontys en het hbo Peter van Zilfhout
Waarom deze bundel? Ons programmatische antwoord is: Ruimte Scheppen. Dit is wat filosofie kan doen en kan betekenen voor een hogeschool. Ruimte scheppen. ‘Ruimte scheppen’ is een activiteit van verheldering, van zichtbaar maken en van beïnvloeding. Met ‘ruimte scheppen’ laten studenten en docenten zien welke waarden, idealen en ideeën ten grondslag liggen aan hun kennis, vaardigheden en houding. Daarom ook is filosofie bedrijven niet alleen voorbehouden aan filosofen. Studenten en docenten, alle professionals, hebben baat bij, en vertonen zelfs van tijd tot tijd, vormen van filosofisch handelen. Van ‘ruimte scheppen’ dus. En daarmee laten zij zien wat voor hen belangrijk is. Sinds 2001 kent Fontys Hogescholen het lectoraat Waardeneducatie en Filosofie, met in de loop der tijd een wisselende invulling en opzet. Enige tijd geleden kreeg het lectoraat de vraag een bundel voor Fontysmedewerkers en -studenten te maken met interesse in de toepassing van filosofie en ethiek op vraagstukken die spelen in het beroep en de opleiding. Deze bundel is ervan het resultaat. De bundel is uit drie delen opgebouwd. In het eerste deel komen vragen aan bod die de betekenis van filosofie voor het onderwijs van de hogeschool willen verhelderen. Daarnaast is er in dit deel ruimte voor auteurs om in te gaan op de rol en taak van filosofie in het onderwijs en om de relatie tussen filosofie en professionele vorming te verhelderen. Ook wordt stilgestaan bij de bijdrage die onderzoek kan geven aan de opleidingskaders.
11
bw ruimte scheppen 22-1-2010.indd 11
22-1-10 10:48
Is Homo Practicus ook Sapiens? Norbert Verbraak
Hbo-filosofie bestaat niet. De hbo-er houdt niet van filosofie. Hij of zij is een doe-mens en doe-mensen denken niet; althans denken niet over denken. In mijn voorwoord bij deze bundel over filosofie in het hbo wil ik van deze redenering afstand nemen. Ik reken het tot de taak van de hogeschool om verder te gaan dan een hoger ambachtelijk opleiden. De vraag is waar dat goed voor is en waarom de filosofie daarin een rol kan spelen. ‘Hbo filosofie’; een titel die onwillekeurig refereert aan ons binair Nederlands hoger onderwijssysteem. Het hoger beroepsonderwijs naast het wetenschappelijk onderwijs. Die andere poot, het wetenschappelijk onderwijs, onderscheidt zich door een op de discipline gerichte thematische oriëntatie. Zij onderscheidt zich door meer diepgang, analyse en intellectuele vorming. Het meer gericht zijn op kennis en in beperkte mate op ‘skills’. Door dit verschil tot principieel te verheffen zoals in Nederland veelal gebeurt, wordt een belangrijk fenomeen aan het oog onttrokken. Namelijk dat veel wetenschappelijk onderwijsopleidingen ook beroepsopleidingen zijn, zoals tandheelkunde of accountancy. Maar ook dat van hbo-ers kwaliteiten worden gevraagd, die verder gaan dan een ambachtelijke routine. Kwaliteiten die te maken hebben met algemene competenties en dus met algemene vorming. Het gaat daarbij om het leren vragen naar het waarom van handelingen en relaties. Om door te dringen tot de diepere kern ervan en om van daaruit andere en betere oplossingen in het beroepsmatig handelen te ontwikkelen. Filosofie kan voor hbo-ers zo’n belangrijke vormende waarde hebben en daarmee de beroepsopleiding naar een hoger plan trekken.
15
bw ruimte scheppen 22-1-2010.indd 15
22-1-10 10:48
