Ondernemers, Onderwijs en Overheid
Regionale Visie Ten behoeve van de subsidieaanvraag Regionaal Investeringsfonds MBO door de partners van het CIV Smart Technology onder penvoerderschap van ID College. Versie 1.0 30 januari 2015
COLOFON Dit document is opgesteld door de partners van het CIV Smart Technology onder penvoerderschap van ID College Contactgegevens penvoerder ID College: H. de Jong Directeur domein Techniek & ICT
[email protected] www.idcollege.nl
│2
Inhoudsopgave 1
Managementsamenvatting
4
2
Inleiding
7
2.1
De achtergrond
7
2.2
De aanleiding
7
2.3
De uitdaging
8
De ambitie
9
2.4
3
Quickscan relevante rapportages
10
4
Afbakening regio en demografische trends
13
4.1 4.2
5
Keuze en motivering voor de regio
13
Demografie voor de instroom van jongeren
14
Ontwikkelingen arbeidsmarkt: vraag en aanbod
15
5.1
Ontwikkelingen van de arbeidsmarkt op korte termijn
15
5.2
Ontwikkelingen van de arbeidsmarkt op lange termijn
15
5.2.1 Aansluiting arbeidsmarkt op onderwijs: cluster techniek
16
5.2.2 Aansluiting arbeidsmarkt op onderwijs: cluster ICT
16
5.2.3 Aansluiting arbeidsmarkt op onderwijs: cluster Life & Health Science
17
5.3
18
6
Bedrijfsvestigingen naar economische sector
Ontwikkelingen arbeidsmarkt: kwaliteit personeel
20
6.1
Nationale ontwikkelingen arbeidsmarkt
20
6.2
Beeld lokale bedrijfsleven over arbeidsmarktontwikkelingen
21
6.3
Beeld lokale overheden over arbeidsmarktontwikkelingen
22
7
Ontwikkelingen binnen het mbo-onderwijs
24
7.1
Marktpotentieel voor mbo-instroom
24
7.2
Studentenaantallen en prognoses mbo-niveau 4
25
7.3
Ontwikkelingen op ROC’s
26
7.4
Overige regionale PPS’en
26
8
Gezamenlijk visie partners op arbeidsmarkt en onderwijs
29
8.1
Partners van het CIV Smart Technology
29
8.2
Het bestaansrecht van het CIV Smart Technology
29
8.3
Partneroverleg leidt tot heldere inzichten
30
8.4
Visie partners op onderwijs
32
8.5
Visie ID College & Da Vinci op onderwijs
32
9
Conclusies
Bijlage 1: Regio ID College 50 gemeente
34 36
│3
1
Managementsamenvatting
Het Regionaal Visiedocument CIV Smart Technology (CIV-ST) schetst een gezamenlijk beeld van de uitdagingen waar bedrijfsleven, lokale overheden en het onderwijs voor staan in de regio. Deze visie is gebaseerd op een 1
twintigtal rapporten en tal van interviews, werksessies en werkconferenties en vormt de opmaat voor het Plan van Aanpak van het CIV Smart Technology. De snelle ontwikkeling van Smart Technology maakt het samen opleiden van studenten en bestaand personeel een grote uitdaging voor bedrijfsleven, overheden en onderwijs. Een uitdaging die we alleen gezamenlijk succesvol kunnen aangaan. Regiokeuze Ondernemingen, Overheden en Onderwijs moeten een antwoord vinden op de kansen en uitdagingen die de ontwikkeling van Smart Technology met zich meebrengt. Het CIV Smart Technology brengt de drie O's samen in de cirkel van Alphen aan den Rijn, Woerden, Gouda en Zoetermeer – onze ‘primaire regio’. Daarbuiten is nog een tweede cirkel van Den Haag, Amsterdam, Utrecht en Rotterdam. Dit betreft het verspreidingsgebied/ wervingsgebied van ID College. Tevens is dit het gebied waarin ook veel van onze regionale partners uit de binnenste cirkel zaken doen. We noemend dit onze ‘secundaire regio'. Nationale ontwikkelingen Rapporten van onder andere Techniek Pact, Smart Industry en UWV geven een eenduidig beeld van de uitdagingen waar Nederland en de regio van het CIV Smart Technology voor staan. Rode draad is dat het tekort aan goed opgeleid technisch personeel de komende jaren oploopt. Daar zijn verschillende oorzaken voor. •
Een grote groep oudere werknemers verlaat de arbeidsmarkt en te weinig jongeren kiezen voor een technische opleiding.
•
Te weinig jongeren komen na een technische opleiding daadwerkelijk in een technische baan terecht.
•
Er staan nog altijd werknemers met een technische achtergrond langs de kant – of zij dreigen langs de kant te komen staan – terwijl de vraag naar technici in bepaalde sectoren het aanbod overtreft.
Het rapport ‘Smart Industry’ beschrijft de transitie van de industrie naar een digitale wereld waarin ICT diep doordringt in alle facetten van het productieproces. Deze ontwikkeling vraagt veel van de kennis en vaardigheden van medewerkers. Het rapport noemt onder andere het belang van een ‘leven lang leren’ multidisciplinariteit, nadruk op processen in plaats van enkel vakmanschap en de integratie van ICT door technische ICT’ers. Deze uitdagingen sluiten naadloos aan op de doelen van het CIV Smart Technology. Uit een recente analyse van UWV komt een zelfde beeld naar voren. Met name in specifieke technische functies en ICT-functies is er weinig aanbod van personeel. UWV constateert dat door verdergaande innovatie en automatisering het door werkgevers gevraagde opleidingsniveau geleidelijk aan verschuift van de lagere naar de hogere mbo-niveaus. Met name de opleidingen in het cluster Techniek en Procesindustrie vormen een
1
Voor een sfeerimpressie en uitwerking van werkconferenties en werksessies zie Plan van Aanpak
│4
aandachtspunt. In deze sectoren zijn relatief goede kansen op werk, maar het aantal studenten neemt af. UWV stelt dan ook terecht: “Techniek biedt de beste kansen.” Regionale ontwikkelingen Bedrijfsleven In de regio van het CIV zien we vergelijkbare ontwikkelingen. Sommige trends zijn zelfs nog iets sterker doordat er in de regio relatief veel industriële bedrijven aanwezig zijn. Regionale werkgevers geven duidelijk aan dat het gewenste opleidingsniveau van afgestudeerde mbo-4-studenten te wensen over laat en onvoldoende is om aan de toekomstige technologische ontwikkelingen het hoofd te kunnen bieden. Er zijn en blijven te weinig mbo’ers met technische niveau-4-opleidingen. Bovendien beschikken afgestudeerde studenten over te weinig kennis en vaardigheden rondom Smart Technology. Het opleidingsniveau van zittend personeel en toekomstig personeel moet toenemen. Bedrijven geven verder aan dat de behoefte aan mbo’ers op niveau 2 en 3 afneemt. Er is een groeiende behoefte aan afgestudeerde mbo’ers op niveau 4 vanwege de toenemende complexiteit binnen de technologie. Er is behoefte aan “brede” vaardigheden en competenties. Hoewel sommige arbeidsmonitors een overschot laten zien aan werkzoekenden, spreken werkgevers in de regio duidelijk uit dat er een tekort is aan goed personeel. Er is dan ook sprake van een kwalitatieve frictie. De opkomst van Smart Technology zal deze frictie verder versterken, omdat nieuwe en bestaande medewerkers onvoldoende worden opgeleid in de kennis en vaardigheden van Smart Technology. Lokale overheden Lokale overheden willen binnen de regio graag aansluiten op het topsectorenbeleid. Op die manier kunnen ze verdere economische groei stimuleren en zich als regio meer profileren naar de eigen burgers en bedrijven, maar ook naar de rest van Nederland. Thema’s als ‘duurzaamheid’ en ‘omgaan met de vervangingsvraag door vergrijzing’ spelen hierbij een prominente rol. Lokale overheden zoeken hierin steeds nadrukkelijker de samenwerking met het bedrijfsleven en het onderwijs. Lokaal onderwijs: ID College & Da Vinci College ID College & Da Vinci College zijn MBO partners in het CIV Smart Technology. Beide onderkennen de uitdagingen van het bedrijfsleven en zien het als hun plicht om bij te dragen aan een oplossing. Zowel ID College als het Da Vinci College zoeken dan ook steeds meer de verbinding met het bedrijfsleven en proberen te komen tot structurele samenwerking. ID College wil het opleidingsaanbod actualiseren en inhoudelijk verbeteren en heeft hiervoor inmiddels een businesscase ontwikkeld voor het domein Techniek & ICT. In deze businesscase zijn de opleidingen binnen het domein Techniek & ICT opnieuw ingedeeld naar de drie topsectoren Energy & Environment, High Tech Systems & Materials, Life Science & Health en geïntegreerd met ICT – ook wel ‘de ontbrekende topsector’ genoemd. Ook heeft ID College een nieuw onderwijsconcept ontwikkeld: Flex-ID. Zowel de businesscase als Flex-ID sluiten daarmee uitstekend aan bij het CIV Smart Technology. Het CIV Smart Technology kan daarom ook als versneller van deze transitie van grote waarde zijn. Het Da Vinci College zet in op competentiegericht en praktijkgericht leren, zodat de afgestudeerden qua opleiding en vaardigheden een goede aansluiting hebben op de arbeidsmarkt. Daarnaast richt de samenwerking zich op de kwaliteit van de onderwijsketen, op het gezamenlijk uitwerken, neerzetten en financieren van infrastructuur en op het uitwisselen van menskracht.
│5
Het Da Vinci College is tevens van mening dat de vraag naar niveau 4 opgeleiden het komende decennium hoger zal zijn dan het aanbod. Da Vinci College wil er alles aan doen om de mismatch te verkleinen. De visie op onderwijs, de keuze om intensief samen te werken met het bedrijfsleven en de onderkenning van het belang van niveau 4 opleidingen maakt dat het CIV Smart Technology goed aansluit bij het Da Vinci College. Het Da Vinci College investeert dan ook fors mee in het CIV als MBO-instelling. Lokale samenwerkingsverbanden Hoewel het CIV Smart Technology een nieuw initiatief is in de regio zoekt het bewust aansluiting bij reeds bestaande initiatieven. Voorbeelden daarvan zijn Platform Gouda Onderneemt, Woerdens Techniek Talent, ‘Zoetermeer maakt het’ en Alphen's Ondernemersoverleg. Conclusies De verschillende analyses laten zien dat er meer dan voldoende aanleiding, argumentatie en draagkracht is om slim samen te werken aan Smart Technology binnen een Centrum voor Innovatief Vakmanschap, zodat bedrijven, onderwijs en studenten de kans hebben om samen te werken aan innovatieve processen, producten en diensten met (grote) impact op leven en werk. Samen maken we de regio sterk!
│6
2 2.1
Inleiding De achtergrond
Slimme technologische oplossingen volgen elkaar in rap tempo op. De grens tussen ICT en techniek vervaagt en verandert onze wereld drastisch.
Smart Technology is het slim combineren en integreren van verschillende bestaande en nieuwe technologieën met ICT. Dit leidt tot innovatieve processen, producten en diensten met (grote) impact op leven en werk. De ontwikkeling van Smart Technology versnelt en is niet meer te stuiten. Samenwerking door de drie O's is vereist om ervoor te zorgen dat er nu en in de toekomst een goede aansluiting is tussen onderwijs en de arbeidsmarkt. Deze ontwikkelingen in de markt vragen dan ook om een betere aansluiting van technische opleidingen met het bedrijfsleven én een nieuw type medewerker. Een middenkader-technieker die in staat is bestaande en nieuwe technologieën met ICT te verbinden waardoor innovatieve processen, producten of diensten ontstaan. Een spin in het web. Of te wel: een medewerker met verstand van Smart Technology. De primaire taak van het onderwijs is om scholing en kennis te bieden die up-to-date is en daartoe regelmatig moet worden vernieuwd. In de huidige maatschappelijke constellatie is het voor MBO-instellingen van belang dat ze zich duurzaam verbinden met het bedrijfsleven en lokale overheden om kennis te delen (kennisallianties) en nieuwe kennis te ontwikkelen (kennisinnovatie). Door krachten te bundelen en duurzaam samen te werken, kunnen we én zullen we het verschil gaan maken. Wij voelen ons hierin gesterkt door de uitspraak minister van OCW, Jet Bussemaker: “Het zorgen voor voldoende goede, technische opgeleide jongeren is een gedeelde verantwoordelijkheid die vraagt om gezamenlijke investeringen van Onderwijs, Ondernemers en Overheid.” Het CIV Smart Technology wil door middel van een publiek-private samenwerking (PPS) dit hogere doel verwezenlijken. Intensieve samenwerking tussen Ondernemingen, Onderwijs en Overheden – ook wel de 'triple helix' genoemd – is dé manier om de economie in de regio duurzaam te versterken. Opleiden is niet langer een zaak van onderwijsinstellingen alleen.
2.2
De aanleiding
De huidige bezinning op de aansluiting van onderwijs op arbeidsmarkt komt concreet voort uit de businesscase van juni 2014 van het Domein Techniek & ICT van ID College: “Duurzaam, Energie(k) & Smart Integration”. In het voorwoord van deze businesscase schrijft de domeindirectie:
“Het techniekonderwijs in Nederland staat voor een uitdaging. Dat geldt specifiek ook voor de Techniek & ICT opleidingen. Het College van Bestuur van ID College heeft de domeindirectie
│7
gevraagd een businesscase te schrijven over de toekomstige technische opleidingen binnen de maatschappelijk context van de techniekomgeving. Maatschappelijk is de focus op techniek en techniekopleidingen veranderd. Erkend wordt dat techniek een cruciale rol in onze economie speelt." en...
"Het besef dat techniek belangrijk is, toekomst heeft en een sector is die te kampen heeft met personeelstekorten, onder andere veroorzaakt door de studiekeuzepatronen van studenten en de vergrijzing, noopt ons tot bezinning en herziening van het techniek- en ICT-onderwijs. Met dit plan “Duurzaam, Energie(k) & Smart Integration” beschrijven we wat we willen bereiken t.b.v. de regionale economie, met ons onderwijs op het gebied van Techniek en ICT." ID College is zich dus zeer bewust van de kwaliteitsimpuls die het technisch onderwijs nodig heeft, zowel op uitvoerend, organiserend als voorwaardelijk niveau. Deze impuls wil ID College mede bereiken door de verbinding met stakeholders te versterken en door te investeren in mensen en middelen. Aanvraag Regionaal investeringsfonds mbo Om het CIV te realiseren, willen wij gebruikmaken van de mogelijkheid die het Regionaal investeringsfonds mbo biedt om subsidie aan te vragen. Het CIV Smart Technology vraagt een bijdrage van € 1.024.912 om oprichting, uitvoering en verduurzaming van het CIV Smart Technology te ondersteunen in de eerste vier jaar van haar bestaan. Mede dankzij inbreng van de partners en het Regionaal investeringsfonds mbo zal het CIV Smart Technology de volgende algemene doelstellingen gezamenlijk bewerkstelligen: •
Het integreren van Smart Technology in middelbaar beroepsonderwijs (op niveau 4)
•
Het verhogen van de instroom en de doorstroom van jongeren in technische opleidingen (met Smart Technology-elementen)
•
Het realiseren van om-, her- en bijscholing van bestaand personeel (leven lang leren) rondom Smart Technology
•
Een excellente samenwerking en kennisuitwisseling faciliteren tussen ondernemingen, overheden en onderwijs in een netwerkorganisatie
•
2.3
Het stimuleren en promoten van innovatief vakmanschap en een passie voor (slimme) techniek
De uitdaging
Tijdens de werkconferentie van alle regionale partners van ID College op 25 november 2014 werd kristalhelder welke uitdagingen er momenteel liggen: •
Ondernemingen geven aan te weinig technici te hebben op mbo-niveau-4. Zowel bij bestaand als toekomstig personeel constateert men onvoldoende kennis en vaardigheden rondom ‘Smart Technology’.
•
Onderwijsinstellingen willen een sterkere verbinding met het bedrijfsleven. Door de opleidingen te actualiseren, realiseren ze een betere aansluiting op technologische ontwikkelingen en vragen vanuit de markt.
•
Onderwijsinstellingen willen dat studenten meer passie hebben voor hun opleiding.
•
Overheden formuleren nieuwe uitdagingen met betrekking tot economische groei, verduurzaming, vergrijzing en ontgroening.
│8
2
Economen en bestuurders van de Economische Programmaraad Zuid-Holland geven aan dat innovatie een 3
voorwaarde is voor economische groei in de regio. Ook FME stelt dat er zonder Smart Industry geen extra groei en geen extra banen zullen worden gecreëerd. Het kabinet zet gericht in op de topsectoren als motor om nationale en regionale economische ontwikkeling te stimuleren. Door binnen het CIV Smart Technology individuele uitdagingen van partijen te verbinden en gezamenlijk en duurzaam aan de slag te gaan, kunnen we kansen benutten.
2.4
De ambitie
ID College neemt het voortouw in het samenbrengen van de regionale partijen (Ondernemers, Onderwijs en Overheid) om samen het Centrum voor Innovatief Vakmanschap Smart Technology op te zetten. Het CIV Smart Technology beoogt een duurzame samenwerking waarin de uitdagingen van de partners gezamenlijk en effectief worden aangegaan. Bovendien is de verwachting dat het CIV een aanzuigende werking zal hebben op potentiële partners. Het zal een belangrijke schakel gaan vormen in het stimuleren van de regionale ontwikkeling. Het CIV Smart Technology speelt voortdurend in op concrete vragen uit de markt en weet zo meer inhoud en impact te realiseren voor het mbo. De opbrengst: een grotere instroom van goed gekwalificeerd personeel. Er is een groeiende behoefte aan niveau-4-studenten die worden opgeleid tot medewerkers met 21st century skills: creatieve, flexibele, out of the box-denkende mensen die technologische vakkennis combineren met Smart Technology. Daarnaast draagt het CIV bij aan het vergroten van de kennis en vaardigheden (en daarmee de mobiliteit en flexibiliteit) van zittend personeel. Deze ambitie sluit bewust aan bij de kabinetsbrief van 31 oktober 2014 waarin wordt gesteld:
”Leven lang leren is voor het kabinet de komende jaren een speerpunt. Meer dan ooit is er behoefte aan voortdurende bij-, om- en opscholing. Deze behoefte zal alleen maar verder toenemen in de toekomst. In deze brief gaat het kabinet in op de aanvullende maatregelen die worden genomen om de Nederlandse maatschappij verder te versterken en individuen in staat te stellen hun hele werkzame leven actief en productief te blijven. Het onderwijs leidt immers niet op voor een baan, maar voor een carrière. En hoe belangrijk een goede basis vanuit het onderwijs ook is, het leren en ontwikkelen stopt niet na de afronding van een initiële opleiding.” In de regio van het CIV Smart Technology zijn de topsectoren High Tech Systems & Materials, Life Science & Health, Energy & Environment in combinatie met de sector ICT direct en indirect vertegenwoordigd. De technische opleidingen die ID College biedt, zijn geënt op deze sectoren. Het CIV Smart Technology richt zich met name op de crossovers tussen de topsectoren, daar waar de drie topsectoren en ICT elkaar raken en overlappen. Dit is in lijn met de aard van veel bedrijven in de regio, die juist actief zijn op de snijvlakken van de topsectoren.
Figuur 1: Crossovers topsectoren en ICT
In de regio van het CIV Smart Technology is een aantal andere topsectoren vertegenwoordigd, zoals Agro/Food, Maritiem en Chemie. ID College voert de daaraan gelieerde mbo-opleidingen niet.
2 Economische Programmaraad Zuid-Holland (22 topbestuurders uit dit gebied) 3 FME, Actieagenda Smart Industry, november 2014 (nummer 20 op ingesloten lijst)
│9
3
Quickscan relevante rapportages
Voor de totstandkoming van het Regionaal Visiedocument CIV Smart Technology is geput uit een groot aantal relevante bronnen. In tabel 1 vindt u een overzicht van de rapporten die we hebben gebruikt. Per rapport hebben we de belangrijkste conclusies gedestilleerd en geven we aan hoe deze aansluiten op het CIV Smart Technology. De meest relevante rapporten hebben drie sterren en staan bovenaan in het overzicht. In kolom 3 ‘Aansluiting op CIV-ST’ verwijzen we naar het CIV-huis dat we introduceren in hoofdstuk 8 van dit document en verder wordt uitgewerkt het Plan van Aanpak. Tabel 1: Relevante rapportages Prio
Naam
Hoofdpunt
Aansluiting op CIV-ST (CIV-huis met 3 pijlers)
***
1. Actieprogramma Economie
•
Gouda •
***
2. Arbeidsmarkt regio
Toename Health en Home
Pijler 1: Kwaliteit opleiding
comfort
(Aansluiting Life Science &
Bestaand 3O-overleg; >
Health)
Werkgeversservicepunt opgericht
Pijler 3: Leven lang Leren
•
Technisch personeel is schaars.
•
Toekomstig personeel tekort
•
Kwantitatief zijn er nu nog
Pijler 1: Kwaliteitstoename
voldoende arbeidskrachten, maar
van de opleidingen
in de periode 2015-2030 is een
Pijler 2: verhogen instroom in
grote krimp aan instroom van
technische opleidingen
jongeren in het onderwijs te
Pijler 3: Om-, her- en bijscholen
Rijn Gouwe 2014
verwachten. •
Kwalitatieve frictie door toenemende vraag goed opgeleid personeel in topsectoren
***
3. Nationaal Techniek Pact 2020
•
Meer mbo-technici nodig
Pijler 1: Kwaliteitstoename opleidingen Pijler 2: Instroom bevorderen. Dak: stimuleren van het vakmanschap
***
4. Smart Industry FME
De 4e industriële revolutie: ‘Fit for
Pijler 1: Smart Technologische
the future’. Smart Industry is van
opleidingen zeer gewenst
groot belang voor de Nederlandse
Pijler 3: Om-, her- en bijscholen
economie
Fundament: samenwerking
•
Internet of Things
tussen 3 O’s
•
Big Data
•
April 2014
│10
***
5. Businesscase Techniek & ICT
•
ID College
Oude en nieuwe opleidingen
Pijler 1: Kwaliteit. Naast
gegroepeerd volgens de
duurzaamheid en energie
topsectoren Energy, HTSM, Life
staat de integratie van Smart
Science & Health en ICT
Technology/ICT centraal
•
Integratie van ICT en Techniek.
•
Toename niveau-4-opleidingen en studenten
•
Samenwerking verbeteren met bedrijven
***
6. Notitie kansrijke beroepen.
Opleidingen in de Techniek en
Pijler 1: Kwaliteit; door invoeging
UWV – mei 2014.
ICT zijn zeer kansrijk. Krapte
van thema Smart Technologie
www.werk.nl/xpsitem/wdo_0141
neemt toe en daarmee stijgen de
wordt de kans op werk positief
99 Gebaseerd op 16
kansen
beïnvloed
•
onderliggende rapportages ***
7. www.kansopwerk.nl
Alle niveau-4-opleidingen >
Pijler 1: Kwaliteit;
Website van SBB waarop per
Techniek en ICT scoren hoog op
door invoeging van thema
opleiding de arbeidskansen per
een 5 punt schaal
Smart Technologie wordt de
De kans op arbeid is groot en dus
kans op werk positief
kansrijke opleidingen
beïnvloed
Het behalen van een diploma met
Pijler 2: Doorlopende leer-
een grote kans op een baan
lijnen met vmbo en hbo
regio zichtbaar zijn.
**
8. ‘Zoetermeer maakt het’ –
•
•
•
sep 2014
Fundament: Samenwerking **
9. Regiovisie en techniekagenda
•
Haaglanden – okt 2014 **
10. Sectoren in beeld.
•
Hoofdlijnen UWV – dec 2014
Hoge urgentie om met 3 O’s een
Fundament: Samenwerking
goed functionerende regionale
3 O’s
arbeidsmarkt te maken
Pijler 3: Om-, her- en bijscholen
Verwachte groei in clusters ICT
Pijler 1: Kwaliteitstoename
en Energie; verwachte vraag naar
Opleidingen
werknemers op mbo-niveau 3 en
Pijler 2: Instroom bevorderen
4 **
11. Basiscijfers Jeugd
•
Holland Rijnland – okt 2014
Gunstig perspectief voor
Pijler 1:Kwaliteitstoename
gediplomeerde technici
Opleidingen.
(opleidingsrichtingen
Pijler 2: Instroom bevorderen
Elektrotechniek en Operationele techniek) **
12. Basiscijfers Jeugd
•
Midden Holland - okt 2014
Gunstig perspectief voor
Pijler 1: Kwaliteitstoename
gediplomeerde technici
Opleidingen
(opleidingsrichtingen
Pijler 2: Instroom bevorderen
Elektrotechniek en Operationele techniek) **
13. Balans van de topsectoren,
Visie topsectoren nog niet overal
Fundament:
geland.
> Zorg voor gedeelde visie
•
Bestuurlijke drukte
> Verbeteren van Governance
•
Gebrek aan verbinding tussen
> Verbind alle spelers
•
cie Rosenthal, 2014
│11
belangrijke partijen
> Gun elkaar de tijd > Beleidsconsistentie=10jaar
**
14. Basiscijfers Jeugd
•
Nederlandland – okt 2014 • **
15. Zuidvleugel, de Topregio van
•
Nederland 2020 • •
Jeugdwerkeloosheid daalt dit jaar
Pijler 1: Kwaliteitstoename
met 10%.
Opleidingen
Uit ROA perspectief 2018: Goed
Pijler 2: Instroom bevorderen
voor Technici
Pijler 3: Leven lang Leren
Herdefinitie Economische activiteit
Pijler 1: Smart Technologische
Innovatie en flexibilisering almaar
opleidingen zeer gewenst
belangrijker
Pijler 3: Leven lang Leren;
Slimme toepassingen nieuwe
om-, her- en bijscholen
technologie *
•
Bundelen van krachten
16. Buck Rapport i.o.v. prov.
•
282 bedrijven groter dan 50 fte
Pijler 1: Kwaliteit, Topsector
Zuid-Holland – 14 okt 2014,
•
114 bedrijven actief in meerdere
benadering middels crossover
21 januari 2015 *
topsectoren
17. Buck Rapport i.o.v. prov
•
282 bedrijven groter dan 50 fte
Pijler 1: Kwaliteit, Topsector
Zuid-Holland. Bedrijven naar
•
114 bedrijven actief op meerdere
benadering middels crossover
topsector en crossovers – 21
Topsectoren
januari 2015 *
18. Buck Rapport i.o.v. prov.
•
Zuid-Holland – 24 okt 2014
Metal/Electro groot met meer dan
Pijler 2: Kwantiteit
5000 fte
Veenweidegebied! -> Zuid Holland 21 januari 2015 *
19. Buck Rapport i.o.v. prov.
•
Bv kaas/zuivelproducenten
Pijler 1: kwaliteit, Cross-over:
Zuid-Holland – 14 okt 2014.
•
Samen 20 miljard omzet
HTSM/Energy
Kansrijke crossover
•
Samen meer dan 1000 fte
•
Korte termijn (2jr): geen
Pijler 2: Instroom bevorderen
vervangingsvraag
Pijler 3: Om-, her- en bijscholen
projectpartners Openbaar per 21 januari 2015 *
20. ROA Rijn Gouwe 13 feb 2014
•
Lange termijn (na 2jr): toenemende vervangingsvraag
*
*
21. RIF Investeringsfonds MBO
22. Keuzegids MBO – dec 2014
•
•
Inzicht in
Fundament: Onderscheidend
samenwerkingsverbanden
en verkennend
Toenemende vraag naar mbo-
Pijler 2: Instroom bevorderen
technici •
Toenemende vraag naar mbozorg
│12
4 4.1
Afbakening regio en demografische trends Keuze en motivering voor de regio
In dit hoofdstuk benoemen we de regio waarin het CIV Smart Technology opereert, schetsen we demografische trends en laten we zien hoe Smart Technology aansluit bij de regiobehoefte. Het CIV Smart Technology brengt de drie O's samen in de binnenste cirkel van Alphen aan den Rijn, Woerden, Gouda en Zoetermeer (figuur 2). Binnen deze regio vallen diverse subregio's, die elkaar overlappen: Groene Hart, RPA Rijn Gouwe, Midden Holland en Zuidvleugel. We duiden deze regio aan als onze ‘primaire regio’. De arbeidsmarktanalyses verderop in dit document (hoofdstukken 5 & 6) zijn gebaseerd op deze primaire regio. Daarbuiten is nog een tweede cirkel die
Figuur 2: Overzicht primaire en secundaire regio
zich uitstrekt van Den Haag, Amsterdam, Utrecht en Rotterdam. Dit betreft het verspreidings- en wervingsgebied van ID 4
College . Tevens is dit het gebied waarin veel van onze regionale partners uit de binnenste cirkel zaken doen. We duiden dit aan als ‘onze secundaire regio’. De analyses met betrekking tot het onderwijs (hoofdstuk 8) hebben we uitgevoerd op basis van deze regio. Terwijl het benoemen van de primaire en secundaire regio belangrijk is om de samenwerking vorm te geven, is er tegelijkertijd het besef dat er in de ‘slimme wereld’ van Smart Technology steeds minder sprake is van traditionele grenzen en afbakeningen. Dit vraagt om een open houding ten opzichte van mogelijke nieuwe partners.
4 ID College heeft een bedieningsgebied van 50 gemeenten die zijn toegevoegd in bijlage 1
│13
4.2
Demografie voor de instroom van jongeren
Grafiek 1 laat de demografische ontwikkeling zien van 15- tot 20-jarigen in Nederland volgens cijfers van het CBS. Tot 2019 stijgt hun aantal, daarna wordt een daling ingezet en komt het aantal niet meer boven het niveau van 2019. Grafiek 1: Demografische ontwikkeling 15- tot 20-jarigen in Nederland
1240000 1230000 1220000 1210000 1200000 1190000 1180000 1170000 1160000 1150000 1140000 2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
2024
2025
Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen 15-12-2014 Een vergelijkbare tendens is terug te zien in onze secundaire regio, zoals weergegeven in grafiek 2. Tot 2020 stijgt het aantal studenten, daarna neemt het aantal geleidelijk af. Grafiek 2: Demografische ontwikkeling 15- tot 20-jarigen in secundaire regio Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen
228000 226000 224000 222000 220000 218000 216000 214000 212000 210000 208000 2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
2024
2025
Als we de landelijke trend vergelijken met de regionale trend kunnen we concluderen dat het aantal potentiële studenten in onze regio de komende jaren groeit en zelfs een sterke stijging laat zien tot 2020. Ook in 2025 is er in potentie nog altijd meer instroom beschikbaar in onze regio dan nu het geval is. De aanwas van studenten is gunstig voor het CIV en haar partners.
│14
5 5.1
Ontwikkelingen arbeidsmarkt: vraag en aanbod Ontwikkelingen van de arbeidsmarkt op korte termijn
Tabel 2 vergelijkt vraag en aanbod op de arbeidsmarkt in de regio Rijn en Gouwe in het eerste kwartaal van 2014. De arbeidsmarkt in deze regio kan als ‘zeer ruim’ worden getypeerd vanuit het oogpunt van de werkgever: er zijn meer werkzoekenden dan openstaande vacatures. Voor bijna alle beroepsgroepen geldt dat het arbeidsaanbod groter is dan het aantal openstaande vacatures. Alleen bij de informaticaberoepen is er sprake van een evenwicht. Tabel 2: Typering arbeidsmarkt (vanuit het standpunt van de werkgever) in de regio Rijn Gouwe naar beroep
Totaal agrarische beroepen economisch-administratieve beroepen informaticaberoepen medische en paramedische beroepen openbare orde- en veiligheidsberoepen pedagogische beroepen sociaal-culturele beroepen technische en industrieberoepen transportberoepen verzorgende en dienstverlenende beroepen Bron: RPA Rijn Gouwe
Openstaande vacatures
Kort werkzoekend
Typering arbeidsmarkt
3.356 33 946 255 159 47 109 122 521 156 932
8.930 220 2.533 229 284 112 186 589 2.107 737 1.928
zeer ruim zeer ruim zeer ruim gemiddeld ruim zeer ruim ruim zeer ruim zeer ruim zeer ruim zeer ruim
De tabel wekt de indruk dat werkgevers een ruime keuze hebben bij het zoeken naar een geschikte kandidaat. Dit staat echter in schril contrast met de berichten vanuit het bedrijfsleven. Werkgevers hebben de grootste moeite om gekwalificeerde technici op niveau 4 te vinden. Ook UWV onderkent dit. Met andere woorden: de kwalificaties van de werkzoekenden sluiten niet aan bij de openstaande vacatures. Er is dus sprake van kwalitatieve frictie. Terwijl het aantal vacatures in de regio Rijn Gouwe en ook in Zuid-Holland toeneemt, blijft invulling ervan een grote uitdaging.
5.2
Ontwikkelingen van de arbeidsmarkt op lange termijn
In deze paragraaf kijken we naar de arbeidsmarktinformatie van twee deelgebieden uit onze primaire regio: Rijn Gouwe en Haaglanden. Binnen regio Rijn Gouwe zijn onder meer de gemeenten Gouda, Alphen aan den Rijn en Woerden vertegenwoordigd. Zoetermeer valt binnen de regio Haaglanden. Daarmee is de primaire regio van het CIV Smart Technology goed vertegenwoordigd en ontstaat een eerste beeld. Noot voor lezer: De gebruikte gegevens zijn afkomstig van de betreffende Regionale Platforms Arbeidsmarkt (RPA). We zoomen achtereenvolgens in op de clusters Techniek, ICT en Life & Health Science. Belangrijk om te weten, is dat we bij de interpretatie van de gegevens zijn beperkt doordat volledige data ontbreken. Zo is er van de overige relevante topsectoren geen informatie beschikbaar voor onze regio. Tevens ontbreken data met betrekking tot het aanbod
│15
van mbo-studenten in Zuid-Holland en de vraag naar medewerkers in de regio's Rijn Gouwe en Haaglanden. Daarnaast is geen rekening gehouden met de doorstroming van mbo niveau-4 naar hbo. Gemiddeld ligt dit percentage tussen de 25 en 50 procent. Deze beperkingen hebben ertoe geleid dat we ons kwalitatieve onderzoek, zie de hoofdstukken hierna, leidend hebben gemaakt voor onze conclusievorming. 5.2.1 Aansluiting arbeidsmarkt op onderwijs: cluster techniek Tabel 3 laat zien dat er in regio Zuid-Holland sprake is van een verwachte daling van het aanbod mbo-studenten in de sector techniek. Een trend die reeds is ingezet in 2013 en in 2018 zal resulteren in een daling van het aantal techniekstudenten met 57 procent ten opzichte van vijf jaar eerder. Alleen op niveau 4 is een afwijkende trend zichtbaar. Vanaf 2015 neemt de belangstelling voor techniekopleidingen op niveau 4 weer toe. Tabel 3: Aanbod beschikbare studenten onderwijscluster techniek in Zuid-Holland Soort onderwijs
2013
2014
2015
2016
MBO 1
183
138
130
112
94
72
MBO 2
598
459
356
316
276
236
MBO 3
419
165
107
103
99
95
MBO 4
583
405
345
349
353
357
1783
1167
938
880
822
760
Totaal aanbod
2017
2018
Bron: CBS, DUO, Ministerie van OCW; bewerking Tympaan Instituut De regiometers van RPA Haaglanden (tabel 4) en Rijn Gouwe (tabel 5) laten zien dat er een redelijk stabiele belangstelling is voor niveau-4 techniekstudenten evenals voor de andere mbo-niveaus. In Rijn Gouwe staat de huidige vraag naar arbeidskrachten voor techniek op 40. In Haaglanden is voorlopig nog sprake van een overschot aan studenten welke in feite tegen elkaar wegvallen. Deze cijfers zijn gebaseerd op techniek opleidingen waarvan Smart Technology nog geen deel is. Het is de verwachting dat juist door de ontwikkelingen van Smart Technlogy de vraag naar technici op mbo-niveau-4 met kennis van Smart Technology zal toenemen. Tabel 4: Vraag van bedrijfsleven naar techniekmedewerkers in regio Rijn Gouwe Soort onderwijs
2014
2015
2016
2017
2018
VMBO/MBO 1
24
24
24
24
24
MBO 2/3
27
27
27
27
27
MBO 4
41
40
40
40
40
Totaal vraag
92
91
91
91
91
Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland, CBS; bewerking Tympaan Instituut
Tabel 5: Vraag van bedrijfsleven naar techniekmedewerkers in regio Haaglanden Soort onderwijs
2014
2015
2016
2017
2018
VMBO/MBO 1
-22
-22
-21
-21
-20
MBO 2/3
-26
-25
-24
-24
-23
MBO 4
-38
-37
-36
-35
-34
Totaal vraag
-86
-84
-81
-80
-77
Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland, CBS; bewerking Tympaan Instituut
5.2.2 Aansluiting arbeidsmarkt op onderwijs: cluster ICT Tabel 6 laat zien dat er in regio Zuid-Holland een afname is van het aanbod mbo-studenten in de sector ICT. Ook op mbo-niveau-4 is dit het geval. Onderstaande drie tabellen wekken gezamenlijk de indruk dat het aanbod van ICT-studenten nog altijd aanzienlijk groter is dan de vraag naar ICT-medewerkers.
│16
Tabel 6: Aanbod beschikbare studenten onderwijscluster ICT in Zuid-Holland Soort onderwijs
2013
2014
2015
2016
2017
2018
MBO 1
43
33
31
27
23
19
MBO 2
167
120
93
84
75
66
MBO 3
160
66
44
44
44
44
MBO 4
266
176
109
102
95
88
Totaal aanbod
636
395
277
257
237
217
Bron: CBS, DUO, Ministerie van OCW; bewerking Tympaan Instituut Tabel 7: Vraag van bedrijfsleven naar ICT-medewerkers in regio Rijn Gouwe Soort onderwijs
2014
2015
2016
2017
2018
VMBO/MBO 1
2
2
2
2
2
MBO 2/3
6
6
6
6
6
MBO 4
19
19
19
20
20
Totaal vraag
27
27
27
28
28
Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland, CBS; bewerking Tympaan Instituut Tabel 8: Vraag van bedrijfsleven naar ICT-medewerkers in regio Haaglanden Soort onderwijs
2014
2015
2016
2017
2018
VMBO/MBO 1
1
1
1
1
1
MBO 2/3
2
2
2
2
2
MBO 4
8
8
8
8
8
11
11
11
11
11
Totaal vraag
Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland, CBS; bewerking Tympaan Instituut Toch geven binnen het CIV Smart Technology de partners uit het bedrijfsleven juist aan dat er een grote behoefte is aan gekwalificeerde ICT-medewerkers. Een verklaring voor dit verschil is dat ICT-werkzaamheden op mboniveau zich voornamelijk richten op kantoorautomatisering, zoals applicatieontwikkeling, websiteontwikkeling, etc. Technische ICT’ers op mbo-niveau zijn schaars. Dit bevestigt ons beeld dat mbo-instellingen zich meer moeten richten op de technische kant van ICT – iets waar het CIV Smart Technology nadrukkelijk werk van maakt. Er is dus opnieuw sprake van kwalitatieve frictie.
5.2.3 Aansluiting arbeidsmarkt op onderwijs: cluster Life & Health Science Tabel 9 laat zien dat er in regio Zuid-Holland wat betreft het cluster Life & Health Science een daling is van het aanbod mbo-studenten. Ook op mbo-niveau-4 is dit het geval. Tabel 9: Aanbod beschikbare studenten onderwijscluster Life & Health Science in Zuid-Holland Soort onderwijs
2013
2014
2015
2016
2017
2018
MBO 1
9
6
6
5
4
3
MBO 2
106
39
36
30
24
18
MBO 3
80
49
30
18
6
0
MBO 4
113
61
40
32
24
16
Totaal aanbod
308
155
112
85
58
37
Bron: CBS, DUO, Ministerie van OCW; bewerking Tympaan Instituut In regio Rijn Gouwe (tabel 10) en Haaglanden (tabel 11) is in deze sector echter sprake van een licht stijgende vraag naar medewerkers. In 2015 ontstaat daardoor een tekort aan personeel. De vraag naar mbo-studenten op
│17
niveau 4 studenten is 55 (53 in Rijn Gouwe en 2 in Haaglanden), terwijl het aanbod in heel Zuid-Holland op 40 blijft steken. Een tekort aan geschikt personeel dat naar verwachting de komende jaren zal groeien. Tabel 10: Vraag van bedrijfsleven naar Life & Health Science-medewerkers in regio Rijn Gouwe Soort onderwijs
2014
VMBO/MBO 1
2015
2016
2017
2018
0
0
0
0
0
MBO 2/3
23
24
24
25
26
MBO 4
51
53
55
56
58
Totaal vraag
74
77
79
81
84
Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland, CBS; bewerking Tympaan Instituut
Tabel 11: Vraag van bedrijfsleven naar Life & Health Science-medewerkers in regio Haaglanden Soort onderwijs
2014
2015
2016
2017
2018
VMBO/MBO 1
0
0
0
0
0
MBO 2/3
1
1
1
1
1
MBO 4
2
2
2
2
2
Totaal vraag
3
3
3
3
3
Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland, CBS; bewerking Tympaan Instituut Samenvattend kunnen we twee zaken vaststellen. Ten eerste, dat het imago van techniek, technologie en ICT in de regio dient te worden opgevijzeld. Het aantal niveau-4-studenten binnen deze clusters daalt in heel ZuidHolland, terwijl er veel signalen zijn dat er de komende jaren goede arbeidsmogelijkheden zijn voor jongeren met een mbo-opleiding binnen de ICT en techniek. ID College constateert – tegen de trend in – dat het aantal studenten binnen dit domein stijgt en verwacht de komende jaren een verdere toename. Echter kan deze stijging alleen worden gerealiseerd als er gezamenlijk wordt gewerkt aan het verbeteren van het imago. Ondernemers, Overheid en Onderwijs moeten de krachten bundelen, zodat we meer jonge mensen kunnen interesseren voor een toekomst in techniek en technologie. Ten tweede, dat er sprake is van kwalitatieve frictie tussen de beschikbare banen en het aanbod van technische personeel. Met name het gebrek aan technische ICT-ers versus kantoor ICT-ers is opvallend. Hiermee is ook de urgentie aangetoond voor het oprichten van het CIV Smart Technology.
5.3
Bedrijfsvestigingen naar economische sector
Tabel 12 laat de aanwezigheid van bedrijven in de regio Rijn Gouwe zien per sector (in procenten) en vergelijkt deze met Zuid-Holland als geheel (indexcijfer). Zowel het aantal bedrijfsvestigingen als het aantal werkzame personen zijn in de tabel opgenomen. Wat opvalt, is dat de sector industrie – waar het CIV Smart Technology zich op richt – in absolute aantallen niet heel groot is in de regio Rijn Gouwe. Maar in vergelijking met Zuid-Holland als geheel is deze juist bovengemiddeld vertegenwoordigd (index 124). Bovendien zorgt deze sector – na de handel – voor de meeste werkgelegenheid in de regio. Dit pleit dan ook voor een intensieve regionale samenwerking op het gebied van Smart Technology, omdat er juist binnen industriële bedrijven veel vraag is naar technisch opgeleid personeel.
│18
Tabel 12: Percentage bedrijfsvestigingen en werkzame personen naar selectie van economische sectoren in regio Rijn Gouwe Bedrijfsvestigingen Sector
Zuid
Rijn
Holland
Gouwe
Werkzame personen Index*
Zuid
Rijn
Holland
Gouwe
Index*
Handel
20,5%
21,1%
103
17,6%
20,2%
115
Bouw
11,2%
10,8%
96
5,9%
6,1%
103
4,7%
6,9%
147
1,8%
2,7%
150
Industrie
3,8%
4,7%
124
7,6%
9,7%
128
Vervoer en opslag
3,2%
2,3%
72
5,9%
4,3%
73
Landbouw, bosbouw en visserij
Bron: RPA Rijn Gouwe, 2013 * Index: Percentage Zuid-Holland is gesteld op 100
│19
6 6.1
Ontwikkelingen arbeidsmarkt: kwaliteit personeel Nationale ontwikkelingen arbeidsmarkt
Er zijn de afgelopen jaren diverse rapporten uitgebracht die een helder en eenduidig beeld geven van de toekomst van techniek en de daaruit voortvloeiende uitdagingen voor het bedrijfsleven. We bespreken hier de rapporten van Techniek Pact, Smart Industry, UWV en SBB. Techniek Pact Techniek Pact voorspelt dat het tekort aan goed opgeleid technisch personeel de komende jaren oploopt. Daar zijn verschillende oorzaken voor: •
Een grote groep oudere werknemers verlaat de arbeidsmarkt en te weinig jongeren kiezen voor een technische opleiding.
•
Te weinig jongeren komen na een technische opleiding daadwerkelijk in een technische baan terecht.
•
Er staan nog altijd werknemers met een technische achtergrond langs de kant – of zij dreigen langs de kant te komen staan – terwijl de vraag naar technici in bepaalde sectoren het aanbod overtreft.
Krapte op de arbeidsmarkt kan bovendien leiden tot stijgende lonen. Dat maakt het weliswaar aantrekkelijker om in de techniek te werken, maar hogere loonkosten kunnen leiden tot verslechtering van de concurrentiepositie van Nederlandse bedrijven en verplaatsing van economische bedrijvigheid naar andere landen. Ook wordt Nederland dan minder aantrekkelijk als vestigingslocatie, waardoor buitenlandse investeringen kunnen afnemen. De groeiambities van het Nederlandse bedrijfsleven, en daarmee ook de economische groei in Nederland, komen hierdoor onder druk te staan. Smart Industry Het rapport ‘Smart Industry – Dutch Industry fit for the future’ beschrijft de transitie van de industrie naar een digitale wereld waarin ICT diep doordringt in alle facetten van het productieproces. Smart Industry wordt gedreven door een slimme inzet van ICT waardoor machines onderling met elkaar zijn verbonden en slim kunnen worden aangestuurd. En niet alleen binnen de fabriek, maar ook tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven en klanten. We zitten middenin een industriële revolutie. Dwars door de economische crisis heen is duidelijk geworden dat we een ijzersterke industrie hebben: een belangrijke pijler onder de Nederlandse economie. In zogeheten satellietlabs gaan bedrijven en kennisinstellingen doelgericht Smart Industry-oplossingen ontwikkelen, testen en implementeren. Deze ontwikkeling vraagt volgens het rapport veel van de kennis en vaardigheden van medewerkers. Het rapport noemt onder andere het belang van een ‘leven lang leren’, multidisciplinariteit, nadruk op processen in plaats van enkel vakmanschap en de integratie van ICT door technische ICT’ers. Deze uitdagingen sluiten naadloos aan op de doelen van het CIV Smart Technology. UWV
│20
5
Uit een recent onderzoek door UWV naar kansrijke beroepen komt een zelfde beeld naar voren. UWV signaleert dat met name in specifiek-technische en ICT-functies weinig aanbod van personeel is. Dit geldt in het bijzonder voor functies als CNC-verspaners, monteurs en gecertificeerde lassers. Ook technisch tekenaars, constructeurs en calculators zijn in trek. Binnen de ICT zijn de kansen goed voor programmeurs. UWV constateert verder dat dankzij innovatie en automatisering het door werkgevers gevraagde opleidingsniveau geleidelijk aan verschuift van de lagere naar de hogere mbo-niveaus. Met name de opleidingen in het cluster Techniek en Procesindustrie vormen een aandachtspunt. In deze sectoren zijn relatief goede kansen op werk, maar het aantal studenten neemt af. UWV stelt dan ook terecht: “Techniek biedt de beste kansen.” SBB De stichting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB) bevestigt dit beeld. Op de website www.kansopwerk.nl krijgen beroepen als Middenkader Engineering en ICT-applicatieontwikkelaar de hoogste score voor kansen op werk. Goed nieuws voor studenten, maar tegelijkertijd stelt dit bedrijven voor de uitdagingen die hierboven ook al zijn geschetst door het Techniek Pact. Tabel 13 laat de score zien van een vijftal opleidingen op niveau 4 binnen het domein Techniek & ICT van ID College. De score geeft aan hoe groot de kans op werk is in de sector. Tabel 13: Kansrijkheid op baan van opleidingen binnen Domein Techniek & ICT* Opleiding
Onze regio
Nederland
Middenkader Engineering
5
5
Middenkaderfunctionaris Bouw
4
4
Autotechnicus en bedrijfsautotechnicus
4
3
ICT-beheerder
4
3
ICT-applicatieontwikkelaar
5
4
Bron: Stichting Samenwerking Beroeponderwijs Bedrijfsleven, www.kansopwerk.nl *De kans op werk wordt uitgedrukt op een vijfpuntsschaal: 5= Goede kansen, 4= Ruim voldoende kansen, 3= Voldoende kansen, 2= Matige kansen, 1= Geringe kansen. Wat opvalt is dat alle niveau 4-opleidingen ruim voldoende kansen bieden op werk. Drie van de vijf opleidingen bieden zelfs een beter vooruitzicht in de regio dan op landelijk niveau. Reden te meer om in te zetten op deze opleidingen middels het CIV.
6.2
Beeld lokale bedrijfsleven over arbeidsmarktontwikkelingen
In de regio van het CIV Smart Technology geven werkgevers duidelijk aan dat het gewenste opleidingsniveau van afgestudeerde mbo-4-studenten onvoldoende is om toekomstige technologische ontwikkelingen het hoofd te kunnen bieden. Er zijn en blijven te weinig mbo’ers met een technische niveau-4-opleiding. Bovendien beschikken afgestudeerde studenten over te weinig kennis en vaardigheden rondom Smart Technology. Het opleidingsniveau van zittend personeel en toekomstig personeel moet toenemen. Bedrijven geven verder aan dat de behoefte aan mbo’ers op niveau 2 en 3 afneemt. Er is een groeiende vraag naar afgestudeerde mbo’ers op niveau 4 vanwege de toenemende complexiteit binnen de technologie. Er is behoefte aan “brede” vaardigheden en competenties. Van studenten wordt verwacht dat ze zich gemakkelijk kunnen aanpassen aan innovaties en ook kunnen bijdragen aan technologische innovaties zelf. Uit tal van
5 notitie van UWV, mei 2014
│21
6
rapporten en studies blijkt dat de economie in onze regio kan groeien mits er ruimte ontstaat voor technologische innovaties. Veel van deze innovaties worden gedreven door de samensmelting van bestaande technieken met ICT, oftewel: Smart Technology. Actuele kennis van de ontwikkelingen rond Smart Technology in bestaande en toekomstige banen is dan ook essentieel voor bedrijven om te kunnen innoveren en concurreren. De impact van Smart Technology is echter niet alleen voorbehouden aan de techniek- en ICT-sector, maar heeft ook grote impact op domeinen zoals gezondheidszorg. Snelle ontwikkelingen maken een ‘leven lang leren’ van groot belang voor zowel het bedrijfsleven als de medewerker zelf. Juist volwassenen moeten de kans krijgen en grijpen om bij te blijven bij de snelle technologische ontwikkelingen in hun sector of beroep. Het bedrijfsleven voorziet dat de kwalitatieve frictie verder zal toenemen als nieuwe en bestaande medewerkers niet worden toegerust met de kennis en vaardigheden van Smart Technology. Tevens benadrukt het bedrijfsleven dat jongeren moeten worden gestimuleerd om een technische opleidingsrichting te kiezen waarbij zij goede kansen hebben op een baan. Ondanks de relatief hoge werkloosheid groeit het aantal bedrijven dat moeite heeft om bepaalde vacatures vervuld te krijgen. Vraag en aanbod sluiten dikwijls onvoldoende op elkaar aan. Uit diverse analyses blijkt dat met name in specifieke technische functies weinig aanbod is van personeel. Voor jongeren met een technische opleiding op niveau 4 is de kans op een baan groot. In hoofdstuk 8 gaan we specifieker in op de uitkomsten van de gehouden werkconferenties met het regionale bedrijfsleven.
6.3
Beeld lokale overheden over arbeidsmarktontwikkelingen
Lokale overheden willen binnen de regio graag aansluiten op het topsectorenbeleid. Op die manier kunnen ze verdere economische groei stimuleren en zich als regio meer profileren naar de eigen burgers en bedrijven, maar ook naar de rest van Nederland. Thema’s als ‘duurzaamheid’ en ‘omgaan met de vervangingsvraag door vergrijzing’ spelen hierbij een prominente rol. Lokale overheden zoeken hierin steeds nadrukkelijker de samenwerking met het bedrijfsleven en het onderwijs. Dit creëert een gunstige voedingsbodem voor het CIV. Gemeente Gouda: Platform Gouda Onderneemt! Platform Gouda Onderneemt! heeft samen met Gemeente Gouda het thema ‘Onderwijs en arbeidsmarkt’ opgenomen in het programma Economie. Daarin is een aantal scherpe ambities verwoord: •
versterking van de samenwerking tussen ondernemers, overheid en onderwijs door het benoemen van ambassadeurs en het organiseren van sectorbijeenkomsten
•
streven om het beste mbo-onderwijs in de regio te bieden
In lijn hiermee heeft ID College in Gouda de ambitie uitgesproken om tot de top drie van best presterende ROC’s in Nederland te behoren. Een goede aansluiting bij de arbeidsmarkt en voldoende stageplekken en leerwerkplekken zijn hiervoor essentieel. Deze kunnen in samenwerking met lokale werkgevers worden gerealiseerd. Platform Gouda Onderneemt! zal nauw samenwerken met het CIV Smart Technology. Gemeente Woerden: Woerdens Techniek Talent (WTT)
6 O.a. rapportages van de Zuidvleugel en FME
│22
Stichting Woerdens Techniek Talent (WTT) is een samenwerkingsverband van bedrijven en onderwijsinstellingen uit de gemeenten Montfoort, Oudewater, Bodegraven, Reeuwijk en Woerden. Hun doelstellingen houden verband met het bevorderen van de instroom van leerlingen in het technisch onderwijs en de verbetering van de samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijs. Ook vinden zij het belangrijk het imago van de technische sector te verbeteren: ‘Werken in techniek betekent niet alleen maar vuile handen krijgen. Techniek staat aan de basis van alles waar we in het dagelijks leven mee te maken hebben, daar is niet iedereen zich terdege van bewust.’ Woerdens Techniek Talent is aangesloten bij het CIV Smart Technology. Gemeente Alphen aan den Rijn De economische strategie van de gemeente Alphen aan den Rijn richt zich op een betere aansluiting (kwantitatief en kwalitatief) tussen de beroepsbevolking en de beschikbare arbeidsplaatsen. Samen met lokale ondernemers worden elk jaar in een economisch plan concrete afspraken vastgelegd over de activiteiten. Vanaf 2015 is het CIV Smart Technology hierbij betrokken. Doel is om het opleidingsniveau van de beroepsbevolking beter af te stemmen op de beschikbare arbeidsplaatsen. RPA Rijn Gouwe zet zich hierbij in om publieke en private spelers beter te laten samenwerken. Het RPA verbindt ook de (bestuurlijke) beleidsvoornemens met uitvoering door concrete resultaten te benoemen en het voortgangsproces te bewaken (brugfunctie). Gemeente Zoetermeer: ‘Zoetermeer maakt het’ 7
Gemeente Zoetermeer is aangesloten bij het CIV Smart Technology. In Zoetermeer staan het bedrijfsleven, het onderwijs en de gemeente de komende jaren voor nieuwe uitdagingen op het gebied van economie, onderwijs en zorg. Het is daarom noodzakelijk om het onderwijsconcept te herijken en te kijken naar de rol die scholen, bedrijven en lokale overheden hierin hebben. Eind 2013 hebben de betrokken spelers daarom gezamenlijk het toekomstperspectief ‘Zoetermeer maakt het’ opgesteld. Dit initiatief vormt het startschot en het richtsnoer voor de transitieopgave waar Zoetermeer voor staat. Het voornaamste doel: het behalen van een diploma moet leiden tot een baan. Ook al is dat een baan die nu nog niet bestaat. Oftewel: diploma = (nieuw) werk. Zoetermeer beschikt over mbo-onderwijs en is bovendien centraal gelegen binnen meerdere innovatieclusters van hbo-instellingen, universiteiten en academische ziekenhuizen. Studenten kunnen dus worden opgeleid voor werk dat bestaat uit het (toepasbaar) maken van innovaties in de zorg, techniek en ICT. Programma’s op lokaal niveau laten zien dat overheden zich bewust zijn van het belang van een goede aansluiting van onderwijs op arbeidsmarkt. Samenwerking tussen bedrijfsleven, onderwijs en de lokale gemeente is steevast een essentieel onderdeel van de gekozen strategie. Ook is er dikwijls een belangrijke focus op techniek. Het mag dan ook geen verrassing heten dat gemeenten het plan voor een CIV Smart Technology toejuichen, ondersteunen en er actief aan willen bijdragen.
7 Arcadis heeft in opdracht van de gemeente Zoetermeer onderzoek uitgevoerd en het plan opgesteld.
│23
7 7.1
Ontwikkelingen binnen het mbo-onderwijs Marktpotentieel voor mbo-instroom
De uitstroom van het vmbo is de belangrijkste bron voor de instroom in het mbo. In schooljaar 2013-2014 stroomden 96.309 vmbo-studenten uit (grafiek 3). Ruim 46 procent daarvan volgde een vmbo-tl-opleiding (theoretische leerweg). Deze biedt toegang tot een niveau-4-opleiding in het mbo, waar het CIV Smart Technology zich op richt. In totaal gaat het om 44.591 studenten die beschikbaar zijn voor een niveau-4opleiding. Grafiek 3: Het aantal afgestudeerde vmbo'ers in Nederland
19000 18500
18809 18393
18000
18289 17858
17500
17395
17000 16500 2009-2010
2010-2011
2011-2012
2012-2013
2013-2014
Bron: Dienst Uitvoering Onderwijs In de secundaire regio van het CIV Smart Technology ligt het aantal afgestudeerde vmbo’ers rond de 18.000 (grafiek 4). Het aantal studenten dat kiest voor een tl-opleiding neemt toe, ook relatief. In schooljaar 2010-2012 vormde hun aandeel 45,5 procent van alle afgestudeerde vmbo’ers. Dat percentage is gestegen naar bijna 50 procent in schooljaar 2013-2014. Dat impliceert dat 50 procent van 18.809 = 9.404 vmbo-studenten beschikbaar zijn voor doorstroom naar een niveau-4 opleiding in het mbo. Grafiek 4: Het aantal afgestudeerde vmbo'ers in de secundaire regio
98000 96000 94000 92000 90000 88000 86000 84000
96309 94748 92754
91602 89389
2009-2010
2010-2011
2011-2012
2012-2013
2013-2014
Bron: Dienst Uitvoering Onderwijs
│24
7.2
Studentenaantallen en prognoses mbo-niveau 4
Tijdens de ontwikkeling van de businesscase Techniek & ICT is binnen ID College onderzoek gedaan naar de opleidingen binnen het domein Techniek & ICT. Dat is gedaan aan de hand van een portfolioanalyse. In de portfolioanalyse is de bedrijfsaantrekkelijkheid (de kwaliteit van de opleiding) afgezet tegen de marktaantrekkelijkheid (de vraag naar de opleiding door bedrijfsleven en jongeren). De analyse laat zien dat er voor een aantal opleidingen binnen het domein goede vooruitzichten zijn. Om het potentieel van deze opleidingen te benutten, zijn investeringen in kwaliteit en werving gerechtvaardigd. De opleiding Middenkader Engineer en de opleiding tot Applicatieontwikkelaar zijn – mede door de bijdrage van het CIV – zeer kansrijk. De verwachtingen rondom de kwaliteit van de opleidingen en het aantal instromende studenten zijn naar boven bijgesteld. Smart Technology zal binnen deze opleidingen een belangrijke rol gaan spelen. Op 1 oktober 2014 telde het domein Techniek & ICT 1558 studenten, waarvan 962 BOL-studenten en 596 BBLstudenten. Op niveau 4 waren er 602 BOL-studenten 123 BBL-studenten. De prognoses in de businesscase van het domein Techniek & ICT zijn – zonder de inbreng van het CIV – weergegeven in tabel 14. Tabel 14: Prognose studentaantallen ID College zonder CIV
Jaar 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Normale prognose BBL 564 547 547 548 549 549
BOL 901 984 1048 1112 1155 1177
Totaal 1465 1531 1595 1660 1704 1726
Bron: Business Case Techniek & ICT Door de inbreng van het CIV is de prognose naar boven bijgesteld (tabel 15). Dit komt deels door de aantrekkingskracht van de nieuwe opleiding maar ook door de verdere verbeteringen binnen het domein Techniek & ICT op met name niveau 4 opleidingen. Tabel 15: Prognose studentaantallen ID College met CIV
Jaar 2014 2015 2016 2017 2018 2019
BOL 894 1016 1080 1177 1269 1325
Progressieve prognose BBL 684 609 600 620 619 625
Totaal 1578 1625 1680 1797 1888 1950
Voor de opleiding Smart Technology zijn voorzichtige prognoses gemaakt rondom aantal van studenten dat de nieuwe opleiding gaat volgen zoals weergeven in tabel 16.
│25
Tabel 16: Prognose ontwikkeling opleiding Smart Technology
Jaar 2014 2015 2016 2017 2018 2019
7.3
BOL 0 0 25 42 52 60
Ontwikkelingen op ROC’s
Smart Technology gaat middels vaste en keuzetrajecten onderdeel uitmaken van alle niveau-4-opleidingen binnen het domein Techniek & ICT van ID College. Zie figuur 3. De vakrichting van de opleiding bepaalt het gewicht hiervan. Ook wordt binnen de ICT-opleiding Applicatieontwikkelaar een specialistische opleiding Smart Technology ontwikkeld. Het ontwerpen, deels uitvoeren en het verankeren van Smart Technology wordt opgepakt door het CIV Smart Technology. Figuur 3: Impact Smart Technology op onderwijs ID College
7.4
Overige regionale PPS’en
De regio van het CIV Smart Technology kent meerdere publiek-private samenwerkingsverbanden en Centra voor Innovatief Vakmanschap. In tabel 17 tonen we de PPS’en waarmee wij zijn verbonden of die in onze directe omgeving zijn gesitueerd. Tabel 17: Overzicht regionale PPS-en PPS
Focus
Relatie tot CIV-ST
Masterplan MEI
Kernactiviteiten van MEI: inhoudelijke
De samenwerking richt zich primair op
Zuid-Holland
afstemming tussen ROC’s en bedrijven.
beroepsopleidingen die behoren tot de
Deze krijgt vorm door het ontwikkelen van
domeinen Metaal, Elektro-, Energie- en
de zogenaamde Regioprofielen. Daarnaast
Installatietechniek. ID College is partner.
worden doorlopende leerlijnen met vmbo
Het CIV-ST sluit hierop aan.
en hbo en een nieuwe begeleidingssystematiek gerealiseerd.
│26
CIV LIS (Leidse
Bevorderen van doorstroom door het laten
Gericht op samenwerking. In regio Leiden
Instrumenten-
volgen van specialistische vakopleiding in
zoeken we nog aansluiting bij het CIV LIS.
makers School)
het basisdeel van de beroepsopleiding
De eerste contacten zijn positief geweest,
(mbo 3-4).
maar het is nog niet gelukt om te komen tot een vastgelegde samenwerking.
RDM Centre of
Door samenwerking van onderwijs-
Vooralsnog geen directe samenwerking.
Expertise
instituten, kenniscentra en het bedrijfsleven
RDM heeft de laatste jaren veel ervaring
komen tot beter (techniek-)onderwijs,
opgedaan rondom het opzetten van labs
nieuwe kennis en duurzame oplossingen
waarbij bedrijfsleven en studenten
voor de stad en haven Rotterdam. Het
gezamenlijk werken aan opdrachten aan de
RDM CoE is een initiatief van Hogeschool
hand van de laatste technologieën.
Rotterdam.
Samenwerking en kennisuitwisseling zal worden gezocht op dit terrein.
Centrum voor
Het centrum richt zich op het opleiden tot
Vooralsnog geen directe samenwerking.
Gezondheids-
vaklieden die de technieken beheersen en
Wel is hier sprake van goede kansen om
techniek
zich kunnen verdiepen in specialisaties,
samen te werken. Deel van het CIV-ST
deze bijhouden en verder ontwikkelen. Dat
richt zich op de ‘gebruikerskant’ van Smart
kan variëren van BOL/BBL tot en met
Technology in andere domeinen. De
niveau 4, maar ook gaan om kopstudies
gezondheidszorg is daarbij een van de
voor verdere specialisatie. Daarnaast biedt
meest interessante domeinen.
het centrum ook voor aanpalende
Samenwerking en kennisuitwisseling zal
doelgroepen cursussen op het snijvlak van
worden gezocht op dit terrein.
techniek en gezondheid. CIV T&U
Het landelijk CIV Tuinbouw en
Vooralsnog geen directe samenwerking;
Tuinbouw &
Uitgangsmaterialen (CIV T&U) is gericht op
ontwikkelingen worden gevolgd. Wel is hier
Uitgangs-
het afleveren van innovatieve vaklieden.
sprake van goede kansen om samen te
materialen
Het CIV T&U is een samenspel tussen
werken. Deel van het CIV-ST richt zich op
regionaal opererende organisaties met een
de ‘gebruikerskant’ van Smart Technology
landelijke afstemming. Er wordt
in andere domeinen. Het agro-domein is
samengewerkt door bedrijfsleven en
daarbij een van de interessante domeinen.
onderwijs aan betekenisvolle opleidingen,
Samenwerking en kennisuitwisseling zal
afgestemd op de nationale en
worden gezocht op dit terrein.
internationale praktijk. Techport MBO
Een goede opleidings- en trainings-
Hoewel Techport net buiten de regio van
ROC Nova
infrastructuur tot stand brengen is de
het CIV-ST valt, heeft ze diverse
College
doelstelling van dit samenwerkingsverband
doelstellingen die aansluiten. Denk aan
in de IJmond. Gericht op het zorgdragen
aansluiting arbeidsmarkt, nieuwe
voor voldoende technisch personeel op
technologie verwerken in onderwijs,
mbo niveau 3, 4 en +niveau. Jongeren
verbeteren onderwijs, promotie van
worden geënthousiasmeerd om te kiezen
techniek en focus op innovatie.
voor een loopbaan in de (maak)industrie en
Gesprekken worden opgestart om
bij ketenpartners. Er worden meer
samenwerking en kennisuitwisseling in
arbeidsmarktrelevante opleidingen
gang te zetten.
aangeboden en technische opleidingen sluiten beter/sneller aan bij nieuwe technologische ontwikkelingen zoals bijvoorbeeld 3D-printing. Speciale aandacht gaat uit naar technische
│27
onderzoeksfaciliteiten om R&D en innovatie mogelijk te maken. CIV Maintenance
Doel van het CIV is om binnen de regio de
Vooralsnog geen directe samenwerking.
& Proces-
krachten te bundelen bij het opleiden van
Wel raakt Smart Technology ook de
technologie,
jonge operators en onderhoudstechnici.
maintenance & procestechnologie. In dit
Rijnmond
kader wil het CIV-ST verkennen hoe een mogelijke samenwerking eruit kan zien.
CIV OM,
Het CIV OM richt zich op het opleiden van
Vooralsnog geen directe samenwerking. In
Onderhoud in
technische vakmensen voor het personen-
het kader van de modules Smart
Mobiliteit,
en goederenvervoer over land, weg, rails
Technology voor de motor- en autotechniek
Rotterdam /
en water. Het CIV-OM is een gezamenlijk
is samenwerking en kennisuitwisseling
Arnhem
initiatief van het bedrijfsleven, ROC’s en
relevant. Gesprekken worden opgestart om
hogescholen.
te verkennen hoe een mogelijke samenwerking eruit kan zien.
High Tech
Scholen en bedrijven werken samen aan
Nog geen directe samenwerking;
Centre Delft
de ontwikkeling van lesmodules. Betrokken
ontwikkelingen worden gevolgd.
bedrijven dragen bij door het betrekken van docenten en studenten bij de ontwikkeling van bepaalde producten/processen aan de hand van stages en /of leerwerkplekken. Centre of
Het CEPM is een initiatief van zeven
Vooralsnog geen directe samenwerking.
Expertise
partner-hogescholen gericht op bundeling
PPS heeft duidelijk andere focus. Wel zijn
Persoonlijk
van krachten om professionals in onderwijs
hun best practices in het engageren en
Meesterschap
en de (jeugd)zorg te helpen hun
verhogen van het niveau van docenten
Persoonlijk Meesterschap te versterken.
zeer interessant in het licht van kwaliteitsverbetering van het onderwijs binnen het CIV-ST. Kennisuitwisseling zal dan ook worden geïnitieerd.
U Create Utrecht
U CREATE helpt bedrijven, Ngo’s en de
Vooralsnog geen directe samenwerking.
overheid bij het creëren van innovatieve
PPS heeft duidelijk andere focus en levert
oplossingen met impact door middel van
toegevoegde waarde voor andere
interactieve media.
doelgroepen.
│28
8 8.1
Gezamenlijk visie partners op arbeidsmarkt en onderwijs Partners van het CIV Smart Technology
Het afgelopen jaar heeft voor het CIV Smart Technology, onder aanvoering van ID College, in het teken gestaan van het zoeken naar partners. Belangrijke wens was om qua aansluiting een balans te vinden tussen bedrijfsleven (bedrijven en koepelorganisaties), lokale gemeenten en onderwijsinstellingen die opereren in de regio. Na vele interviews, gesprekken, diverse werkconferenties en werksessies heeft dit geleid tot een breed gedragen visie op een CIV Smart Technology dat wordt vormgegeven door de volgende partners: Tabel 18: Overzicht partners CIV Smart Technology Bedrijven Koepelorganisaties Overheden − 2Sides − FME − Gemeente Alphen − BoschRexroth − Koninklijke aan den Rijn − Complex Metaalunie − Gemeente Gouda − Croda − OTIB/Uneto-vni − Gemeente Woerden − Electude − Gouds onderneemt − Gemeente − FENELAB (SOG/RHID) Zoetermeer − Flec Nederland BV − WTT, Woerdens − RPA Rijn Gouwe − Microsoft Techniek Talent − Siemens NV − SMC pneumatics − Technolution − Unica Industrial Projects − Van den Pol Elektrotechniek BV − Van Dorp Installaties BV
Onderwijsinstellingen − HHS, De Haagse Hogeschool − HU, Hogeschool Utrecht − ID College − Oranje Nassau College, Zoetermeer − ROC Da Vinci − Schoonhovens college − Stedelijk College Zoetermeer − Vmbo de Meander, Gouda
In het Plan van Aanpak, Toelichting op de meerjarenbegroting en de Meerjarenbegroting zelf is verder uitgewerkt hoe elke partner bijdraagt aan het CIV Smart Technology.
8.2 •
Het bestaansrecht van het CIV Smart Technology Het CIV Smart Technology zorgt voor een verbetering en verduurzaming van samenwerking in de regio. In het verleden losten de afzonderlijke partners veelal hun ‘eigen problemen’ op. Samenwerking vond vooral ad hoc plaats. De partners van het CIV geven aan dat dit een onwenselijke situatie is. We kunnen elkaar en de regio alleen versterken door met vereende krachten slim samen te werken. Deze wens wordt breed gedragen en is terug te zien in allerlei initiatieven die de laatste jaren zijn ontstaan en hiervoor reeds zijn aangehaald. Het CIV Smart Technology maakt dit mogelijk voor bedrijven in de regio die zich bezighouden met Smart Technology.
•
Uit de vele interviews met mogelijke partners en de eerste werkconferentie komt duidelijk naar voren dat er grote belangstelling is om nu en in de toekomst in de regio rondom het thema Smart Technology op structurele basis samen te werken. De beperkte beschikbaarheid van goed geschoold personeel ligt daaraan ten grondslag. De doelstellingen van het CIV zijn dan ook afgestemd op de vragen die er leven bij
│29
het bedrijfsleven. Gezien de sterke focus op de markt, de snelle ontwikkeling en het groeiende belang van Smart Technology is het onze overtuiging dat deze behoefte om slim samen te werken rondom Smart Technology ook de komende jaren zich verder zal ontwikkelen. De tijd is rijp. Het CIV Smart Technology maakt het mogelijk. Het voorspellen van de dynamische en snel veranderende markt van Smart Technology blijft moeilijk. Het laat zich echter aanzien dat technologie zich alleen nog maar sneller zal ontwikkelen en er een groeiende vraag zal ontstaan naar mbo-studenten op niveau 4 met kennis van Smart Technology. Dit maakt de noodzaak om met alle betrokken partners samen te werken alleen maar groter. Zo voorzien de partners dat de activiteiten van het CIV ook na de eerste vier jaar van grote waarde zullen zijn. In het Plan van Aanpak leest u hoe het CIV Smart Technology ook ver voorbij de gewenste subsidieperiode blijvend van toegevoegde waarde zal zijn voor haar partners.
8.3
Partneroverleg leidt tot heldere inzichten
Intensief overleg met partners in aanloop naar de totstandkoming van het CIV Smart Technology heeft een eerste overzicht opgeleverd van de vragen die leven bij de verschillende partners: Bedrijfsleven Het bedrijfsleven geeft aan dat er te weinig mbo-studenten op niveau 4 worden opgeleid die over kennis en vaardigheden beschikken met betrekking tot Smart Technology. Overheden Lokale overheden willen aansluiten bij het topsectorenbeleid en hebben de wens om economische groei in de regio te stimuleren. Ze zetten in op duurzaamheid en willen een oplossing voor de grote vervangingsvraag op het gebied van personeel. Onderwijs Het onderwijs moet zich beter verbinden met het bedrijfsleven door een structurele samenwerking. Daartoe zal het opleidingsaanbod moeten worden geactualiseerd en inhoudelijk worden geüpgraded, vooral op het gebied van moderne technologie. Een belangrijk speerpunt is het stimuleren van passie voor het vak onder studenten en docenten. Technologie Technologische innovatie vindt in rap tempo plaats op het snijvlak van techniek en ICT. Snellere processoren, betere sensoren, big data, Internet of Things, kunstmatige intelligentie, etc. – al deze ontwikkelingen leiden ertoe dat Smart Technology steeds vaker zal worden toegepast. Het is cruciaal hier snel op in te spelen. Tijdens de eerste werkconferentie op 25 november 2014 hebben deze inzichten geleid tot zeven thema’s waarvoor het CIV zich volgens de partners moet gaan inspannen: 1.
Verbeteren van de relatie tussen bedrijven en onderwijs
2.
Ontwikkelen van ‘21st century’ Smart Technology-vaardigheden bij studenten
3.
Verbeteren van curriculum, casussen en stages in technisch mbo-onderwijs
4.
‘Leven lang leven’, om-, her- en bijscholing rondom Smart Technology
5.
Verhogen van niveau docenten
6.
Aansluiting tussen po-vmbo-mbo-hbo verbeteren
7.
Technisch onderwijs positief onder de aandacht brengen
│30
Tijdens de werksessie op 11 december 2014 zijn deze thema's verwerkt in het ‘CIV-huis’. Het CIV-huis is uitgewerkt in het Plan van Aanpak. Het bevat vijf kernelementen (het fundament, drie pijlers en het dak) en geeft daarmee een duidelijke visie van de partners op de vragen die er leven in de markt waarop het CIV een antwoord moet gaan geven: Figuur 4: Het CIV-huis
Het fundament van het CIV-huis is ‘samenwerking’. Excellente samenwerking is een voorwaarde om kennisuitwisseling tussen ondernemingen, overheden en onderwijs in het netwerk te faciliteren. Op het fundament rusten drie pijlers: Pijler 1 is ‘kwaliteit’. De doelstelling van pijler 1 is het integreren van Smart Technology in middelbaar beroepsonderwijs (op niveau 4). Pijler 2 is kwantiteit. De doelstelling van pijler 2 is het verhogen van de instroom en doorstroom van jongeren in technische opleidingen (met Smart Technology elementen). Pijler 3 is ‘leven lang leren’. De doelstelling van pijler 3 is het realiseren van om-, her- en bijscholing van bestaand personeel rondom Smart Technology. Het fundament en de pijlers dragen gezamenlijk het dak van het CIV-huis. Het dak is gericht op het stimuleren en promoten van innovatief vakmanschap en passie opwekken voor (slimme) techniek. Tijdens de werkconferentie op 15 januari 2015 is het 'CIV huis' goedgekeurd door de partners. Samenvattend kunnen we vaststellen dat Smart Technology ervoor zorgt dat het gevraagde opleidingsniveau van studenten geleidelijk aan verschuift van de lagere naar de hogere mbo-niveaus. Bedrijven hebben vanwege de vergrijzing en het magere imago van techniek een tekort aan goed opgeleide, slimme technici. Ze vinden dat opleidingen beter moeten worden afgestemd op de nieuwe tijd en de nieuwe vraag. Smart Technology speelt daarin een essentiële rol. Een nieuwe realiteit is dat een groot percentage van de toekomstige technische beroepen nu nog onbekend is. Een beroep voor het leven bestaat niet meer. Dit pleit voor een leven lang leren, zodat studenten en volwassenen, met of zonder baan, blijvend meebewegen met veranderingen in de samenleving.
│31
8.4
Visie partners op onderwijs
Tijdens de gesprekken, interviews, werkconferenties en werksessies is een beeld ontstaan van de visie van de partners – en met name van het bedrijfsleven – op onderwijs. Dit heeft geleid tot een viertal opleidingswensen waarmee we binnen het CIV actief aan de slag gaan: Praktijkgericht opleiden Er is een sterke behoefte om studenten meer praktijkgericht op te leiden (zie ook par 8.5). Samen met de partners zullen we het bedrijf vaker in de school brengen en de school in het bedrijf. Op die manier creëren we omgevingen die studenten in staat stellen kennis te maken met de verschillende technologieën. Brede basis voor de toekomst Een mbo-4 opgeleide student heeft een brede basis nodig om goed te functioneren in de praktijk. Hij moet leren om oplossingsgericht te denken in plaats van uit te voeren op commando. Daar komt bij dat 50 procent van de banen die over vijf jaar werkelijkheid zijn, nu nog niet bestaan. Studenten moeten worden toegerust om daarop in te spelen. Een brede basis van ‘21st century skills’ gevolgd door een specialisatie motiveert en stimuleert hen bij deze ontwikkeling en zorgt ervoor dat ze bij wijzigingen van baan of werkinhoud toch telkens een waardevolle bijdrage kunnen leveren. Regionale specialisatie Binnen de brede context moet het onderwijs ruimte bieden om – indien gewenst – in te spelen op lokale behoeften. Meer techniekleerlingen Naast kwalitatieve wensen hebben de partners de gemeenschappelijke behoefte om de instroom naar technologische opleidingen te stimuleren op alle niveaus van vmbo tot TU. In een ketenaanpak kunnen we meer jongeren in een vroeg stadium laten kennis maken met de boeiende wereld van techniek.
8.5
Visie ID College & Da Vinci op onderwijs
ID College De wensen van het bedrijfsleven sluiten goed aan op het nieuwe onderwijsmodel van ID College: Flex-ID. Met Flex-ID richt ID College zich volledig op het ontwikkelen van de talenten van een student. De praktijk centraal Binnen deze benadering staat de praktijk centraal. Studenten krijgen authentieke leeractiviteiten waarbinnen ze intensief bezig zijn met de beroepspraktijk, denk aan een demonstratie, een casus of een simulatieopdracht. Deze opdrachten kunnen ze binnen de school uitvoeren, maar ook in een bedrijf of instelling. Rondom de authentieke leeractiviteiten groeperen we kennisgerichte cursussen en vaardigheidstrainingen – oplopend in moeilijkheidsgraad – die studenten direct kunnen toepassen tijdens de leeractiviteiten. Aanvankelijk onder begeleiding van een docent, later steeds zelfstandiger. Op die manier maken ze goed kennis met een toekomstig beroep. Een volledige opleiding bestaat uit meerdere clusters van leeractiviteiten, cursussen en vaardigheidstrainingen. In het laatste cluster komt het niveau van complexiteit overeen met het niveau van de beginnende beroepsbeoefenaar. Na afsluiting van het laatste cluster ontvangt de student zijn diploma. Ruimte voor keuzes
│32
Flex-ID biedt een student de ruimte om keuzes te maken uit keuzeblokken, extra beroepspraktijkvorming (in het buitenland) en de mogelijkheid om te verbreden, verdiepen, versnellen en vertragen. Zo doet hij de kennis en vaardigheden op die passen bij zijn karakter, ambities en mogelijkheden. Da Vinci College In haar strategische beleidsplan benadrukt het Da Vinci College dat opleiden voor een beroep iets is wat je samen doet. Het Da Vinci College streeft naar onderwijs van hoge kwaliteit. De kwaliteit van het onderwijs gaat verder dan alleen het afleveren van studenten met een diploma. Het Da Vinci College zet in op competentiegericht en praktijkgericht leren, omdat de afgestudeerden qua opleiding en vaardigheden een goede aansluiting moeten hebben op de arbeidsmarkt. De komende jaren wil het Da Vinci College de samenwerking met het regionale bedrijfsleven en instellingen verder versterken en vernieuwen. Deze samenwerking is gericht op de kwaliteit van het onderwijs en op een vloeiende aansluiting daarvan op de arbeidsmarkt. Daarnaast richt de samenwerking zich op de kwaliteit van de onderwijsketen, op het gezamenlijk uitwerken, neerzetten en financieren van infrastructuur en op het uitwisselen van menskracht. Het Da Vinci College is tevens van mening dat de vraag naar niveau 4 opgeleiden het komende decennium hoger zal zijn dan het aanbod. Da Vinci College wil er alles aan doen om de mismatch te verkleinen. De visie op onderwijs, de keuze om intensief samen te werken met het bedrijfsleven en de onderkenning van het belang van niveau 4 opleidingen maakt dat het CIV Smart Technology goed aansluit bij het Da Vinci College. Het Da Vinci College investeert dan ook fors mee in het CIV als MBO instelling.
│33
9
Conclusies
1. Ontwikkeling Smart Technology vereist een gezamenlijke aanpak Slimme technologische oplossingen volgen elkaar in rap tempo op. De grens tussen ICT en techniek vervaagt en verandert onze wereld drastisch. Smart Technology draait om het slim combineren en integreren van bestaande en nieuwe technologieën met ICT. Dit leidt tot innovatieve processen, producten en diensten met (grote) impact op ons leven en werk. De ontwikkeling van Smart Technology versnelt en is niet meer te stuiten. Samenwerking door de drie O's is vereist om ervoor te zorgen dat er nu en in de toekomst een goede aansluiting is tussen onderwijs en de arbeidsmarkt. 2. Tekort aan personeel door kwalitatieve frictie Ondanks de relatief hoge werkloosheid groeit het aantal bedrijven dat moeite heeft om bepaalde vacatures vervuld te krijgen. Vraag en aanbod sluiten dikwijls onvoldoende op elkaar aan. Uit diverse analyses blijkt dat met name in specifieke technische functies weinig aanbod is van personeel. Voor jongeren met een technische opleiding op niveau 4 is de kans op een baan groot. 3. Gunstige aanwas van aspirant-studenten in komende 10 jaar Het aantal potentiële studenten in de regio groeit tot 2020 sterk. Ook in 2025 zijn er in de regio potentieel nog altijd meer aspirant-studenten beschikbaar dan nu het geval is. De aanwas van studenten is gunstig voor het CIV en haar partners. 4. Opleiden niet langer alleen een zaak van het onderwijs Doordat de ontwikkelingen op het gebied van Smart Technology versnellen en ons leven en werk drastisch zullen beïnvloeden, is het noodzakelijk dat onderwijs en bedrijfsleven de gelederen sluiten en op duurzame wijze structureel gaan samenwerken. Dit wordt versterkt door het inzicht dat opleiden – om diverse redenen – geen zaak meer van het onderwijs alleen is. Deze ontwikkeling sluit naadloos aan bij het nieuwe onderwijsmodel van ID College, Flex-ID. 5. Veel draagvlak bij drie O's voor samenwerking rondom Smart Technology De interviews, gesprekken, werkconferenties en werksessies hebben duidelijk gemaakt dat er veel draagvlak is onder de partners om duurzaam samen te werken rondom het thema Smart Technology. Partners zijn doordrongen van de noodzaak, de urgentie en de relevantie. Dit is tot uiting gekomen in de concrete toezeggingen die partners hebben gedaan. 6. Er is aansluiting op drie topsectoren + de ‘ontbrekende topsector' De drie topsectoren: Energy & Environment, High Tech Systems & Materials, Life Science & Health in combinatie met ICT (‘de ontbrekende topsector’) zijn direct en indirect vertegenwoordigd in onze regio. De technische opleidingen die ID College voert zijn alle te herleiden naar deze vier sectoren. 7. Opleidingsniveau moet omhoog en beter worden afgestemd op arbeidsmarkt Verdergaande innovatie, automatisering en de opkomst van Smart Technology zorgen ervoor dat het gevraagde opleidingsniveau verschuift van de lagere naar de hogere mbo-niveaus. Daarbij is de nadrukkelijke wens om de
│34
inhoud van de opleidingen beter te laten aansluiten op de nieuwe tijd en de nieuwe vraag met een belangrijke rol voor Smart Technology. 8. Concrete behoefte aan meer (slimme) technici De komende jaren loopt het tekort aan technici verder op vanwege de vervangingsvraag die wordt veroorzaakt door de vergrijzing, de heersende focus op kantoor-ICT en het magere imago van techniek. Dit zet de concurrentiekracht van bedrijven onder druk en vraagt om maatregelen. 9. Snelle veranderingen vragen om ‘Leven lang leren-competenties’ Een nieuwe realiteit is dat een groot percentage van de toekomstige technische beroepen nu nog onbekend is. Een beroep voor het leven bestaat niet meer. Dit pleit voor een leven lang leren, zodat studenten en volwassenen, met of zonder baan, blijvend meebewegen met veranderingen en modernisering. Resumerend is er meer dan voldoende aanleiding, argumentatie en draagkracht om slim samen te werken aan Smart Technology binnen een Centrum voor Innovatief Vakmanschap, zodat bedrijven, onderwijs en studenten de kans hebben om samen te werken aan innovatieve processen, producten en diensten met (grote) impact op leven en werk. Samen maken we de regio sterk!
│35
Bijlage 1: Regio ID College 50 gemeente
De 50 gemeenten die onderdeel uitmaken van onze secundaire regio: Aalsmeer
Lansingerland
’s-Gravenhage
Alphen aan den Rijn
Leiden
Schoonhoven
Amstelveen
Leiderdorp
Stichtse Vecht
Bodegraven-Reeuwijk
Leidschendam-Voorburg
Teylingen
Boskoop
Lisse
Uithoorn
Capelle aan den IJssel
Midden-Delfland
Utrecht
De Bilt
Montfoort
Utrechtse Heuvelrug
De Ronde Venen
Nederlek
Vianen
Delft
Nieuwegein
Waddinxveen
Gouda
Nieuwkoop
Wassenaar
Haarlemmermeer
Noordwijk
Westland
Hillegom
Noordwijkerhout
Wijk bij Duurstede
Houten
Oegstgeest
Woerden
IJsselstein
Pijnacker-Nootdorp
Zeist
Kaag en Braassem
Rijnwoude
Zoetermeer
Katwijk
Rijswijk
Zuidplas
Krimpen aan den IJssel
Rotterdam
│36
