Rapportage voor de Gemeente Leiden

Rapportage voor de Gemeente Leiden Waar moeten de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk voor zelfstandig wonende ouderen aan voldoen?

Regionaal Bureau Gezondheidszorg juni 2011

1

2

Samenvatting Aanleiding Dit rapport is in opdracht van de gemeente Leiden opgesteld in het kader van de Chipkaart Wonen, Zorg en Welzijn, ofwel het eenmalige gratis aanbod voor ondersteuning bij de uitwerking van de regionale prestatieafspraken.

Doel Met het rapport wordt beoogd een beeld te geven van de wensen en behoeften van ouderen in de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk (Leiden Zuidwest) aan de hand van de volgende centrale vraagstelling.

Centrale vraagstelling Waar moeten de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk voor zelfstandig wonende ouderen aan voldoen?

Werkwijze Het onderzoek bestaat uit een literatuurstudie, dataverzameling via verschillende bronnen, en een kwalitatief, niet-representatief onderzoek door middel van interviews met ouderen in Leiden Zuidwest. De onderzoekgegevens zijn geanalyseerd aan de hand van onderstaande onderzoeksvragen. Op basis van deze analyse zijn conclusies getrokken en aanbevelingen geformuleerd.

Onderzoeksvragen •

• • • • • • •

Wat zegt de literatuur over de kenmerken van woonservicegebieden en hoe is de typering van het Leidse concept? Welke voorzieningen zijn er in de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk? Hoe is de bevolking in de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk samengesteld? Wat is er bekend over de gezondheidssituatie in de woonservicegebieden Boshuizen/ Luifelbaan en Fortuinwijk in het algemeen en van de daar zelfstandig wonende ouderen in het bijzonder? Welke verschillende doelgroepen zijn er onder de zelfstandig wonende ouderen te onderscheiden? Wat willen de geïnterviewde ouderen in de woonservicegebieden Boshuizen/ Luifelbaan en Fortuinwijk in hun buurt? Welke andere kwetsbare doelgroepen wonen er in de twee woonservicegebieden? Wat is het potentieel aan vrijwilligers en mantelzorgers in de twee woonservicegebieden?

Onderzoeksresultaten Uit de literatuurstudie komt naar voren dat het Leidse concept van de woonservicezone (winkelen, wonen, welzijn en zorg) grotendeels overeenkomt met wat in de literatuur onder woonservicegebied wordt verstaan. Bijzonderheid in Leiden is dat het winkelcentrum als middelpunt van de woonservicezone wordt genomen. Bestudering van de verzamelde gegevens over de voorzieningen in de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk wijst uit dat het aanbod erg uitgebreid en gedifferentieerd is. De dataverzameling over de bewoners bevestigt het beeld van een wijk met veel lage inkomens, veel alleenstaanden, veel ouderen, een voor Leiden hoog percentage niet-

3

westerse allochtonen en een slechtere gezondheidssituatie dan gemiddeld in Leiden. Een laag inkomen en slechtere gezondheid gelden in zijn algemeenheid ook voor de zelfstandig wonende ouderen. Deze ouderen kunnen ingedeeld worden in vitale, kwetsbare en zeer kwetsbare ouderen. De behoeften van de verschillende groepen hangen grotendeels samen met de draaglast en draagkracht van de ouderen: waarin zijn zij zelfredzaam? Uit de interviews met 16 ouderen in de wijk blijkt dat de beoordeling van winkelcentrum De Luifelbaan overwegend positief is. De toegankelijkheid van de meeste winkels vormt voor scootmobielen echter een probleem. Daarbuiten zijn verbeteringen gewenst op het vlak van onder andere verkeersveiligheid, onderhoud en aanpassing van trottoirs en looproutes en straatverlichting. Er zijn ook wensen geuit over onder meer culturele en (laagdrempelige) ontmoetingsactiviteiten. Naast ouderen wonen er ook andere (kwetsbare) doelgroepen in de wijk die gebruik (kunnen) maken van bestaande en te realiseren voorzieningen binnen de woonservicezones.

Conclusies en aanbevelingen Door een kleine aanpassing van de situering van de woonservicegebieden kunnen de investeringskosten in een zorgkruispunt beperkt blijven. Bovendien komen centraal gelegen voorzieningen in woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan binnen het bereik van een groter aantal ouderen en de overige (kwetsbare) wijkbewoners. Het voorzieningenaanbod in Leiden Zuidwest is bijzonder uitgebreid. De huidige locaties van voorzieningen voor wonen, zorg, welzijn en dienstverlening (waaronder winkelen) zijn visueel weergeven in figuur 1 op de volgende pagina. In de laatste jaren is flink geïnvesteerd in de wijk. Of het aanbod ook voldoende op elkaar is afgestemd, is echter de vraag. Een integrale benadering van behoeften en hulpvragen lijkt nog geen gemeengoed. Een integraal wijkteam zou hierin een rol kunnen spelen. In de interviews met zelfstandig wonende ouderen in de wijk zijn verschillende wensen geuit. Met name op het gebied van ontmoeting hebben ouderen wensen geuit en belemmeringen tot deelname aan activiteiten benoemd. Een belangrijk deel van de (kwetsbare) ouderen is eenzaam en/of verkeert in een sociaal isolement. Praktisch oplosbare knelpunten die naar voren gebracht zijn, hebben betrekking op de kwaliteit en veiligheid van de looproutes door de wijk. Het rapport wordt afgesloten met een aantal aanbevelingen voor onder meer de aanpak van de fysieke toegankelijkheid van de voorzieningen voor scootmobielen, over diverse aanpassingen en verbeteringen in de woonomgeving, het signaleren van behoeften door buurtgenoten, het laagdrempeliger maken van ontmoetingsactiviteiten, het vergroten van de bekendheid met dit activiteitenaanbod, en het bevorderen van samenwerking tussen de organisaties die in de wijk voor verschillende doelgroepen werkzaam zijn.

4

Figuur 1: Locaties van voorzieningen voor wonen, zorg, welzijn en dienstverlening (waaronder winkelen) in de geadviseerde woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan (boven) en Fortuinwijk (onder)

5

6

Inhoudsopgave Samenvatting.................................................................................................................3 Inhoudsopgave ..............................................................................................................7 Inleiding .................................................................................................................9 1.1 Aanleiding ........................................................................................................9 1.2 Doel .................................................................................................................9 1.3 Werkwijze.........................................................................................................9 1.4 Leeswijzer ...................................................................................................... 10 2. Woonservicegebieden en -zones en de voorzieningen ............................................... 11 2.1 Onderzoeksvragen........................................................................................... 11 2.2 Woonservicegebieden: wat leert de literatuur ons?............................................. 11 2.2.1 Definities woonservicegebied en woonservicezone .......................................... 11 2.2.2 Typering van het Leidse concept ................................................................... 11 2.2.3 Functies in een woonservicegebied................................................................ 12 2.2.4 Voorzieningen in een woonservicegebied ....................................................... 13 2.2.5 Veranderde inzichten over woonservicezonering ............................................. 14 2.2.6 Onderzoek naar de werking en effecten van woonservicegebieden................... 15 2.2.7 Bedreigingen en kansen voor de realisering van woonservicegebieden ............. 15 2.3 Voorzieningen in de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk.... 16 2.3.1 Situering van de woonservicegebieden........................................................... 16 2.3.2 Voorzieningen van woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan in kaart ............... 18 2.3.3 Voorzieningen van woonservicezone Fortuinwijk in kaart ................................. 18 2.3.4 Voorzieningenniveau beschreven................................................................... 19 3. De bewoners van Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk.............................................. 22 3.1 Onderzoeksvragen........................................................................................... 22 3.2 Demografie en achtergrond van de bewoners van Leiden Zuidwest ..................... 22 3.2.1 Leeftijdsopbouw........................................................................................... 22 3.2.2 Bevolkingsontwikkeling tot 2030.................................................................... 23 3.2.3 Sociaal-economische en culturele kenmerken ................................................. 24 3.3 Gezondheidssituatie van de bewoners van Leiden Zuidwest ................................ 24 3.3.1 Algemeen beeld van de gezondheidssituatie van de inwoners .......................... 24 3.3.2 Specifieke gezondheidssituatie van zelfstandig wonende ouderen..................... 25 3.3.3 Zorggebruik in Leiden Zuidwest..................................................................... 27 4. Interviews met zelfstandig wonende ouderen........................................................... 30 4.1 Onderzoeksvragen........................................................................................... 30 4.2 Ouderensegmenten en hun basis- en specifieke behoeften ................................. 30 4.3 Beeld van de geïnterviewde ouderen................................................................. 31 4.4 Uitkomsten van de interviews........................................................................... 32 4.4.1 Behoeften van ouderen in de beide woonservicegebieden ............................... 32 4.4.2 Specifieke behoeften van ouderen in woonservicegebied Boshuizen/ Luifelbaan 33 4.4.3 Specifieke behoeften van ouderen in woonservicegebied Fortuinwijk ................ 34 4.4.4 Kenmerken en specifieke behoeften per ouderensegment/doelgroep................ 34 5. Wisselwerking tussen ouderen, andere zorgvragers, vrijwilligers en............................ 36 mantelzorgers .............................................................................................................. 36 5.1 Onderzoeksvragen........................................................................................... 36 5.2 Overige kwetsbare doelgroepen ....................................................................... 36 5.2.1 Gezondheidssituatie overige kwetsbare doelgroepen ....................................... 36 5.2.2 Zorggebruik overige kwetsbare doelgroepen .................................................. 38 1.

7

5.2.3 Voorzieningen voor overige kwetsbare doelgroepen in Leiden Zuidwest ............ 38 5.3 Vrijwilligers en mantelzorgers ........................................................................... 39 5.3.1 Actieve burgers of vrijwilligers....................................................................... 39 5.3.2 Mantelzorgers.............................................................................................. 40 6. Conclusies en aanbevelingen .................................................................................. 41 6.1 Conclusies ...................................................................................................... 41 6.1.1 Voorzieningen in de woonservicegebieden...................................................... 41 6.1.2 Behoeften van ouderen ................................................................................ 42 6.1.3 Wisselwerking met andere groepen ............................................................... 43 6.2 Aanbevelingen ................................................................................................ 44 Geraadpleegde literatuur............................................................................................... 48 Bijlage 1: Onderzoeksopzet ........................................................................................... 51 Bijlage 2: Vragenlijst..................................................................................................... 53 Bijlage 3: Spreiding geïnterviewde ouderen .................................................................... 59 Bijlage 4: Interviewuitkomsten woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan .......................... 60 Bijlage 5. Interviewuitkomsten woonservicegebied Fortuinwijk ......................................... 62 Bijlage 6: Voorzieningen en samenwerking in de twee woonservicegebieden ..................... 64 Inleiding................................................................................................................... 64 1.1 Wonen ........................................................................................................... 64 1.1.1 Intramurale woonzorgvoorzieningen: beschermd wonen ................................. 64 1.1.2 Wooncomplexen en serviceflats voor ouderen ................................................ 65 1.1.3 Geschikte woningen en mogelijkheden voor woningaanpassing........................ 66 1.2 Zorg voor thuiswonende ouderen: WMO en AWBZ ............................................. 67 1.2.1 Thuiszorg (WMO) en alarmering.................................................................... 67 1.2.2 Persoonlijke verzorging, verpleging en begeleiding thuis (AWBZ) ..................... 67 1.2.3 Dagverzorging en –behandeling (AWBZ) ........................................................ 67 1.3 Zorgvoorzieningen eerstelijn (Zorgverzekeringswet) ........................................... 68 1.3.1 Huisartsen................................................................................................... 68 1.3.2 Apotheken................................................................................................... 68 1.3.3 Fysiotherapeuten ......................................................................................... 68 1.3.4 Overige eerstelijnszorg ................................................................................. 69 1.4 Welzijn (Wmo) ................................................................................................ 70 1.4.1 Informatievoorzieningen: op locatie en thuis .................................................. 70 1.4.2 Gezamenlijke activiteiten .............................................................................. 71 1.4.3 (Wijk)restaurants en maaltijden aan huis ....................................................... 73 1.4.4 Georganiseerde groepsuitjes met begeleiding................................................. 73 1.4.5 Persoonlijk gezelschap en diensten aan huis................................................... 73 1.4.6 Vrijwilligers- en mantelzorgondersteuning ...................................................... 75 1.4.7 Financiële tegemoetkomingsregelingen .......................................................... 75 1.4.8 Overige algemene voorzieningen en projecten................................................ 75 1.5 Dienstverlening: winkels, voorzieningen in de buurt en service aan huis............... 77 1.6 Specifieke vervoersvoorzieningen (Wmo) .......................................................... 80 1.7 Woonomgeving ............................................................................................... 81 1.8 Integraal wijkteam voor wonen, zorg en welzijn................................................. 82 1.9 Overige gesubsidieerde voorzieningen............................................................... 82 Bijlage 7: Adressenlijst voorzieningen in de twee woonservicegebieden............................. 83

8

1.

Inleiding

1.1

Aanleiding

Op 29 maart 2007 is door ruim 70 partijen in de regio het Rijnstreek/Rijnland Akkoord gesloten, dat de regionale prestatieafspraken 2007-2020 rond wonen, zorg en welzijn omvat. Afspraak is dat deze regionale kaderafspraken door de gemeenten in lokale uitvoeringsprogramma’s worden uitgewerkt. Om een impuls te geven aan de verdere ontwikkeling van dit gemeentelijk beleid, is door de Regionale Commissie Gezondheidszorg de Chipkaart Wonen, Zorg en Welzijn aangeboden aan de gemeenten. Deze kaart is goed voor 120 uur ondersteuning door het Regionaal Bureau Gezondheidszorg (RBG). Met de gemeente Leiden is afgesproken dat het tegoed besteed wordt aan kwalitatief en kwantitatief onderzoek naar de behoeften van met name zelfstandig wonende ouderen in de woonservicegebieden in Leiden Zuidwest.

1.2

Doel

Doel van dit rapport is om vanuit de zelfstandig wonende ouderen een beeld te geven van de wensen en behoeften ten aanzien van de te realiseren woonservicegebieden Boshuizen/ Luifelbaan en Fortuinwijk. Daartoe is de volgende centrale vraagstelling geformuleerd.

Centrale vraagstelling Waar moeten de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk voor zelfstandig wonende ouderen aan voldoen?

1.3

Werkwijze

Er is begonnen met het verzamelen van kwalitatieve informatie door middel van interviews met 16 ouderen in Leiden Zuidwest (zie onderzoeksopzet en vragenlijst in respectievelijk bijlagen 1 en 2). Vervolgens zijn kwantitatieve gegevens verzameld voor een algemeen beeld van de leef- en gezondheidssituatie in de wijk. Hiervoor is met name gebruik gemaakt van bronnen van het onderzoeksbureau van de gemeente Leiden en GGD Hollands Midden. Om het beeld zo compleet mogelijk te maken, zijn ontbrekende gegevens aangevuld met landelijke data die ontleend zijn aan verschillende bronnen. Verder heeft een literatuurstudie plaatsgevonden over met name woonservicegebieden en woonservicezones en de ontwikkelingen daarin. Ten slotte zijn de onderzoekgegevens geanalyseerd aan de hand van onderstaande onderzoeksvragen. Op basis van deze analyse zijn conclusies getrokken en aanbevelingen geformuleerd.

Onderzoeksvragen •

•

Wat zegt de literatuur over de kenmerken van woonservicegebieden en hoe is de typering van het Leidse concept? Welke voorzieningen zijn er in de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk?

9

• • • • • •

1.4

Hoe is de bevolking in de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk samengesteld? Wat is er bekend over de gezondheidssituatie in de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk in het algemeen en van de daar zelfstandig wonende ouderen in het bijzonder? Welke verschillende doelgroepen zijn er onder de zelfstandig wonende ouderen te onderscheiden? Wat willen de geïnterviewde ouderen in de woonservicegebieden Boshuizen/ Luifelbaan en Fortuinwijk in hun buurt? Welke andere kwetsbare doelgroepen wonen er in de twee woonservicegebieden? Wat is het potentieel aan vrijwilligers en mantelzorgers in de twee woonservicegebieden?

Leeswijzer

Dit rapport is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 2 staan de voorzieningen centraal. Beschreven wordt over welke voorzieningen een woonservicegebied moet beschikken. Verder zijn de huidige voorzieningen in Leiden Zuidwest in kaart gebracht. Hoofdstuk 3 gaat over de bewoners. Hoe ziet de bevolkingssamenstelling er uit en hoe is de gezondheidssituatie? In hoofdstuk 4 wordt ingezoomd op de ouderen. Er wordt een beeld geschetst van verschillende groepen ouderen en hun behoeften. De gehouden interviews vormen hiervoor een belangrijke input. Hoofdstuk 5 gaat over de mogelijke wisselwerking tussen ouderen en andere doelgroepen. Een overzicht wordt gegeven van andere kwetsbare groepen in de wijk en er wordt ingegaan op mantelzorgers en vrijwilligers. Het rapport wordt afgesloten met de conclusies en de aanbevelingen in hoofdstuk 6.

10

2.

Woonservicegebieden en -zones en de voorzieningen

2.1

Onderzoeksvragen

In dit hoofdstuk gaan we in op de eerste onderzoeksvragen: • Wat zegt de literatuur over de kenmerken van woonservicegebieden en hoe is de typering van het Leidse concept? (Zie § 2.2.) • Welke voorzieningen zijn er in de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk? (Zie § 2.3.)

2.2

Woonservicegebieden: wat leert de literatuur ons?

In deze paragraaf baseren wij ons hoofdzakelijk op publicaties van het kenniscentrum Wonen-Zorg van Aedes-ActiZ1, het kenniscentrum stedelijke vernieuwing (KEI), de Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV) en de Stichting Architectenonderzoek Gebouwen Gezondheidszorg (Stagg).

2.2.1 Definities woonservicegebied en woonservicezone

Woonservicegebied Een woonservicegebied is een gewone wijk (of dorp) van ongeveer 5.000 tot 10.000 inwoners met een gecoördineerd dienstenaanbod op het gebied van wonen, zorg en welzijn en een aantal aanpassingen binnen de woningen en de woonomgeving. Deze diensten zijn bedoeld voor de kwetsbare burgers, waaronder ouderen, mensen met een verstandelijke en/of lichamelijke handicap, mensen met een psychische beperking en gezinnen met een kind met een beperking. Daarnaast zijn de diensten ook gericht op de overige burgers in de wijk. Gemeenten, corporaties, zorgorganisaties en welzijns- en bewonersorganisaties werken samen om tot een goed afgestemd aanbod te komen. Het doel van woonservicegebieden is om het mogelijk te maken dat kwetsbare burgers zelfstandig blijven wonen temidden van anderen. Het woonservicegebied levert op die manier een belangrijke bijdrage aan de transitie van een stelsel waarin de zorg en ondersteuning voor kwetsbare groepen voornamelijk intramuraal werd geleverd, naar een stelsel waarin zo lang mogelijk thuis wonen een realistische optie is.

Woonservicezone In het woonservicegebied ligt een woonservicezone: dit is een zone met een straal van circa 200 meter rondom een 24-uurszorgcentrum (zorgkruispunt). Binnen deze zone is zorg op afroep beschikbaar, zijn de woningen zorggeschikt en is de woonomgeving extra veilig. Hier kunnen ook de meest kwetsbare cliënten temidden van andere burgers zo zelfstandig mogelijk wonen.

2.2.2 Typering van het Leidse concept De gemeente Leiden heeft in haar nota 'Winkelen, wonen, welzijn en zorg' als doel opgenomen dat zij vanuit de combinatie wonen, zorg en welzijn beter tegemoet wil komen aan de 1

Het kenniscentrum is het gemeenschappelijke expertisecentrum van de landelijke koepel van woningcorporaties Aedes en de brancheorganisatie voor verpleging, verzorging en thuiszorg ActiZ.

11

wensen van zorgvragers, in het bijzonder ouderen met fysieke beperkingen, gehandicapten en chronisch zieken (Gemeente Leiden, 2009a). In de nota is een aantal doelstellingen geschetst om de koppeling tussen de beleidsvelden wonen, zorg en welzijn vorm te geven: • goed wonen: een betaalbare en geschikte woning in een omgeving waarin voldoende voorzieningen op het gebied van zorg, welzijn en dagelijkse behoeften aanwezig zijn en zorg aan huis kan worden geleverd; • actieve participatie: deel uitmaken van sociale verbanden, zodat de sociale behoeften van mensen worden vervuld en bovendien isolement wordt voorkomen of doorbroken; • eigen regie: zelfstandig keuzes kunnen maken bij de invulling van het dagelijks leven, de manier waarop gewoond wordt en de vorm waarin men zorgen welzijnsdiensten krijgt. De woonservicezone is door de gemeente Leiden omschreven als een ruimtelijk model voor een samenhangend woongebied van circa 10.000 tot 12.000 personen, waarin deze ouderen en mensen met een functiebeperking geschikt kunnen wonen. Die geschiktheid heeft te maken met de kenmerken van de woning, en de nabijheid en bereikbaarheid van voorzieningen als winkels, een zorgcentrum en ontmoetingsplaatsen. Het zorgaanbod kan voor een belangrijk deel vanuit één centraal punt plaatsvinden. Voor dit centrale punt wordt een gezondheidscentrum als meest geschikt genoemd, maar het kan ook bijvoorbeeld een (kleinschalige) intramurale instelling zijn, die tevens in verschillende vormen en op een aantal niveaus zorg-aan-huis levert. Bijzonder kenmerk van de woonservicezone in het concept van winkelen, wonen, welzijn en zorg is dat een winkelcentrum steeds het middelpunt vormt. We merken hier op dat wat in de literatuur een woonservicegebied genoemd wordt, op hoofdlijnen overeenkomt met de term woonservicezone uit de gemeentelijke nota. Voor het landelijk gebruikte begrip woonservicezone wordt geen aparte aanduiding gehanteerd. Omdat het onderscheid tussen woonservicegebied en -zone in ons onderzoek van belang is, hebben wij er voor gekozen om de landelijke termen te gebruiken.

2.2.3 Functies in een woonservicegebied De Stagg gaat in haar rapport ‘Verblijven of wonen; zorg voor een ieder’ uit van drie groepen zorgen dienstverleningsfuncties (zie ook figuur 2) (Stagg, 2000): • functies die worden gehaald door de gebruiker (bijvoorbeeld boodschappen doen, sociale contacten onderhouden); • functies die worden gebracht door de aanbieder (bijvoorbeeld zorgverlening of woningonderhoud); • functies die intern in een instelling worden geleverd (bijvoorbeeld langdurige intensieve zorg). De haal-, brengen interne zorgen dienstverlening kunnen gecombineerd worden aangeboden vanuit één centraal punt: het zorgkruispunt (haal- en brengzorg) annex wijkservicecentrum (haal- en brengdiensten) annex zorgcentrum (interne zorg en dienstverlening). Dit centrale punt coördineert de brengzorg en -dienstverlening en fungeert als aanmeldloket waar ook informatie en advies verkrijgbaar is.

12

Figuur 2: Indeling zorgen dienstverleningsfuncties (bron: Stagg, 2000) 2.2.4 Voorzieningen in een woonservicegebied

Wonen en intramurale zorg (AWBZ) Kenmerk van het woonservicegebied is dat het een wijk is waarin de zorg niet domineert. Er zijn echter wel voldoende geschikte woningen2 waarin zorg verleend kan worden. Hoe dichter bij het zorgkruispunt, hoe meer woningen geschikt zijn. In de woningen is de mogelijkheid van domotica aanwezig. Voor bewoners met behoefte aan zorg én toezicht zijn er (kleinschalige) woonvormen binnen het gebied. Ook is er de mogelijkheid van kortdurend verblijf. Alleen als sprake is van intensieve of zeer complexe zorgvragen is opname nodig in een tweedelijnszorgcentrum (verpleeghuis) binnen of buiten het betreffende woonservicegebied.

Thuiszorg en dagverzorging en –behandeling (haal- en brengzorg: Wmo en AWBZ) Vanuit het zorgkruispunt wordt 24-uurs zorg geleverd aan wijkbewoners. Deze omvat thuiszorg met een dekkend systeem van zorg op afroep binnen de woonservicezone, inclusief de nachtzorg. Daarnaast wordt er dagverzorging en –behandeling geboden. Dit wordt nu nog vanuit de AWBZ gefinancierd. In april 2011 is echter een onderhandelaarsakkoord gesloten tussen onder andere het Rijk en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. In dit akkoord zijn uitgangspunten benoemd voor onder meer het overhevelen van de extramurale begeleiding vanuit de AWBZ naar de Wmo. Dit is inclusief het vervoer dat aan de begeleidingsactiviteiten is verbonden. De gemeente dient voor deze begeleiding in haar beleidsplan ook aandacht te besteden aan de kwaliteit alsmede het kwaliteitstoezicht. 2

Geschikte woning komt uit het begrippenkader van de Monitor Wonen, Zorg en Welzijn. Geschikt wonen wordt daarin ruwweg omschreven als een woning die ten minste volledig rollatordoorgankelijk is en daarmee geschikt is voor hulpbehoevende ouderen en/of gehandicapten. In het sterrensysteem van de Vereniging Woningcorporaties Holland Rijnland voor het classificeren van woningen wordt een geschikte woning aangeduid met twee of meer sterren.

13

Medische en paramedische zorg (Zorgverzekeringswet) Het zorgkruispunt biedt eerstelijnszorg, zoals de huisarts, de fysiotherapeut, de apotheek en eventueel een klein medisch centrum.

Welzijn Een centraal gelegen wijkservicecentrum biedt alle basiswelzijnsdiensten, zoals een integrale advies- en informatievoorziening rondom wonen, zorg en welzijn, een wijkrestaurant, dagactiviteiten en de ondersteuning van mantelzorg. Ook diensten aan huis kunnen vanuit dit centrum worden verzorgd, zoals tafeltje dekje en bezoek of hulp door vrijwilligers. Het wijkservicecentrum kan in hetzelfde gebouw worden ondergebracht als het zorgkruispunt.

Winkels, zakelijke dienstverlening en culturele voorzieningen De winkels, de bank, het postkantoor en de culturele voorzieningen zijn lopend of per openbaar vervoer goed bereikbaar. Een afstand van 400 tot 500 meter is de algemeen geaccepteerde loopafstand voor ouderen en mensen met een beperking.

Openbaar vervoer Het openbaar vervoer is goed bereikbaar en toegankelijk, met beschutte rustpunten onderweg ernaartoe. De maximale afstand tot een halte is 300 meter. Minder mobiele mensen kunnen gebruikmaken van aanvullend vervoer vanaf de woonplek. Dat kan eventueel worden geregeld in combinatie met vervoer voor bijvoorbeeld gehandicapten.

Woonomgeving Een levensloopgeschikte woonomgeving voldoet aan de volgende kenmerken: • aanwezigheid van voorzieningen in de woonomgeving: hierbij kan worden gedacht aan uiteenlopende zaken, zoals een brievenbus, zitbanken en voldoende groen; • een netwerk van goed toegankelijke, veilige en goed verlichte looproutes met voldoende straatmeubilair. Dit netwerk verbindt het wijkservicecentrum, de winkels, eventuele buurtsteunpunten, (kleinschalige) woonvormen en de woningen; • prettige en veilige wijk; • alle voorzieningen in de wijk zijn goed toegankelijk.

Integraal wijkteam voor zorg, welzijn en wonen In het integraal wijkteam voor zorg, welzijn en wonen werken de disciplines uit de AWBZ- en Wmo-zorg in één wijkteam samen met het welzijnswerk (in verband met vraagverheldering en vroegsignalering), de wijkbeheerders van de woningcorporaties en bij voorkeur ook met de eerstelijnszorg. Afhankelijk van de situatie in een wijk kunnen ook andere professionals zijn aangesloten bij het team. Het integraal wijkteam zorgt voor casemanagement bij complexe zorg, ICT-ondersteuning en een dekkend systeem van 24-uurs zorg. Hierbij hoort tevens een geïntegreerd systeem van sociale en medische alarmering. De medewerkers van het wijkteam zijn bij voorkeur onder één dak gehuisvest. Dit betekent dat het zorgkruispunt, de loketfunctie en het wijkservicecentrum, inclusief dagactiviteiten in één gebouw zijn ondergebracht. De crux van een goed werkend, integraal wijkteam zit ‘m in de samenwerking, wat om een organisatie- en mentaliteitsverandering vraagt.

2.2.5 Veranderde inzichten over woonservicezonering De eerste zones in Nederland maakten geen deel uit van een samenhangend, gemeentebreed plan voor woonservicezonering. Het kenniscentrum Wonen-Zorg van AedesActiZ en de SEV pleiten daar nu wel voor, gezien ontwikkelingen zoals de vergrijzing, de

14

vermaatschappelijking van de zorg en de noodzaak om steeds efficiënter werken. De ontwikkeling van woonservicegebieden wordt steeds vaker gekoppeld aan bredere projecten die zijn gericht op wijkontwikkeling, stedelijke vernieuwing en plattelandsontwikkeling. Het gecoördineerd aanbod van wonen, welzijn en zorg is niet meer alleen gericht op kwetsbare burgers in een woonservicezone, maar dient – mede vanwege de financiële haalbaarheid – te worden ingezet voor een ruimer gebied; een complete wijk van maximaal 10.000 inwoners. In dit gebied buiten de centrale woonservicezone gelden minder strikte zorggaranties en is een lager percentage van de woningen levensloopgeschikt. Dit ruimere gebied, dat bestaat uit een complete wijk of een dorp, wordt aangeduid als woonservicegebied.

2.2.6 Onderzoek naar de werking en effecten van woonservicegebieden De SEV heeft een onderzoek gedaan naar de stand van zaken van woonservicegebieden in Nederland (SEV, 2009). Hieruit blijkt dat slechts een klein aantal woonservicegebieden in de realisatiefase zit, waarbij de beoogde werkwijze daadwerkelijk in de praktijk wordt gebracht. Tien van deze gebieden heeft de SEV als proeftuin geselecteerd waarin zij onderzoek doet. Uit een eerste evaluatieonderzoek blijkt dat de volgende hoofdinterventies in een woonservicegebied het meest voorkomen en het belangrijkst worden gevonden: • zorg: een integraal wijkzorgteam/zorgkruispunt; • welzijn: een wijkservicecentrum/aanbod van collectieve diensten; • wonen: levensloopgeschikt bouwen en kleinschalig groepswonen (SEV, 2010b). De SEV voert nu, aan de hand van deze drie hoofdinterventies, vervolgonderzoek uit naar de causale ketens die als het ware zorgen dat een woonservicegebied werkt zoals bedoeld. In deze ketens spelen elementen een rol, zoals een betere afstemming en samenwerking, het langer wonen in eigen woning en de vertrouwde wijk, meer maatschappelijke participatie, en meer en duurzame mantelzorg. De SEV gaat tevens na of met de werkwijze in de proeftuinen de beoogde effecten worden bereikt, zoals minder eenzaamheid onder ouderen, een sterkere sociale cohesie, meer werkplezier onder professionals, en meer vraag naar Wmo-diensten en tegelijkertijd een daling van de totale kosten (intramuraal en overig).

2.2.7 Bedreigingen en kansen voor de realisering van woonservicegebieden De realisering van (woon)zorgvoorzieningen staat onder druk. Bedreigingen door landelijke en lokale ontwikkelingen waarmee rekening gehouden moet worden, zijn onder andere: • de onduidelijkheid bij zorgaanbieders en het Zorgkantoor over de toekomstige financiering vanuit de AWBZ; • de gemeentelijke bezuinigingen op het welzijnswerk; • de geringere investeringsruimte van corporaties en afnemende mogelijkheden voor een ‘onrendabele top’, ofwel het deel van de investering dat geen rendement oplevert. Door de geringere financiering wordt de realisering van nieuwe zorgsteunpunten voor extramurale zorg in de wijk belemmerd. Dit geldt ook voor nieuwe intramurale woonzorgvoorzieningen die eveneens de uitvalsbasis kunnen vormen voor de zorginfrastructuur in de wijk. Daarom bepleiten de SEV, Aedes-Actiz en KEI om in een

15

bestaande woonwijk een woonservicegebied en de bijbehorende –zone te realiseren door aan te sluiten bij bestaande (zorg)voorzieningen (Aedes-Actiz 2011; SEV, 2010a; KEI, 2011). De TU Delft stelt dat niet iedere locatie even geschikt is voor de inrichting van een woonservicezone (TU Delft, 2005). Er dienen op voorhand de nodige geschikte woningen en goed bereikbare zorgen welzijnsvoorzieningen aanwezig te zijn. Daarnaast is de aanwezigheid van voldoende draagvlak en veel ouderen een belangrijke voorwaarde voor de afzet van diensten. Het financieel perspectief kan volgens de SEV echter worden verbeterd, indien de consumenten voor de diensten (meer) gaan betalen. Dat betekent dat vraagbenadering een belangrijkere rol gaat spelen in het ‘verkopen’ van diensten in het woonservicegebied (SEV, 2010a). Onder meer uit onderzoek van USP Marketing Consultancy bv (USP, 2006), blijkt dat een aantal basisfuncties van een wijkservicecentrum voor een groot deel van de wijkbewoners belangrijk is, namelijk: • Informatie en advies; • Ontmoeting en activering; • Zorg; • Diensten en hulp; • Wonen en beheer openbare ruimte. De huidige wijkcentra bieden veelal een beperkt aanbod aan voorzieningen en diensten aan, waardoor maar een beperkte groep mensen in de wijk gebruikt maakt van deze voorzieningen. Door dit aanbod uit te breiden en verschillende functies te combineren heeft een wijkservicecentrum toegevoegde waarde hebben voor de gehele wijk. Het realiseren van dergelijke wijkservicecentra creëert bovendien ook nieuwe functies voor vrijwilligers, waarmee weer ingespeeld wordt op de veranderende vraag naar vrijwilligerswerk.

2.3 Voorzieningen in de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk Voor deze paragraaf is met name gebruik gemaakt van openbare informatie van organisaties voor wonen, zorg, welzijn en dienstverlening die werkzaam zijn in de woonservicegebieden en van eigen databestanden.

2.3.1 Situering van de woonservicegebieden Hoewel de gemeente als uitgangspunt hanteert dat de woonservicezones rondom een winkelcentrum gesitueerd zijn, zijn wij daar voor het woonservicebied Boshuizen/Luifelbaan en het woonservicegebied Fortuinwijk enigszins van afgeweken. De pragmatische reden om dit te doen is dat de realisering van nieuwe (woon)zorgvoorzieningen sterk onder druk staat door de omvangrijke bezuinigingen van het Rijk. Om die reden adviseren het kenniscentrum Wonen-Zorg van Aedes-ActiZ en de SEV om voor het zorgkruispunt aan te sluiten bij de bestaande voorzieningen (Aedes-Actiz, 2011; SEV, 2010a). Daarnaast is ook de aanwezigheid van andere voorzieningen voor wonen, zorg, welzijn en dienstverlening van belang. In het geval van Boshuizen/Luifelbaan verschuift het winkelcentrum daarmee enigszins naar de rand van het woonservicegebied. Op de kaart op de volgende pagina (figuur 3) is goed te zien dat de verschuiving een bijkomend effect heeft. De overlap van beide woonservicezones, zoals deze is te zien in de plannen van de gemeente, vervalt vrijwel geheel. Daarmee

16

wordt het totale gebied dat bestreken wordt verruimd. Voor een groter aantal ouderen en tevens de overige (kwetsbare) wijkbewoners komt het zorgkruispunt annex wijkservicecentrum daardoor binnen bereik. In Fortuinwijk is het middelpunt van de woonservicezone verschoven van het winkelcentrum naar het nabijgelegen zorgcentrum Haagwijk. Deze verschuiving is zo gering dat het verschil met de oorspronkelijke situering niet zichtbaar is gemaakt op de kaart.

Figuur 3: Effect van geadviseerde verschuiving van de woonservicezone Boshuizen/Luifelbaan

Toelichting De twee kleine, ingekleurde cirkels rondom de zwarte stippen tonen de geadviseerde woonservicezones. Deze hebben een straal van 200 meter waarbinnen het in principe mogelijk is om een dekkend systeem van zorg op afroep te organiseren, inclusief de nachtzorg. De lichtgeel ingevulde cirkel daaromheen, is het gebied met een straal van 500 meter die wordt aangehouden voor de bereikbaarheid van de centraal gelegen voorzieningen voor onder meer ouderen en gehandicapten. De geadviseerde woonservicegebieden worden aan de noordkant begrensd door de Rijn, aan de oostkant door de spoorlijn Leiden-Utrecht en de Trekvliet, aan de zuidkant door de Voorschoterweg en aan de westkant door de Korte Vliet. Op de kaart is goed zichtbaar dat Haagweg-Noord grotendeels buiten de 500-meterzone valt. De oorspronkelijke situering van woonservicezone Boshuizen/Luifelbaan, zoals de gemeente Leiden die in haar beleid aanhoudt, wordt getoond door de niet-ingekleurde cirkels.

17

2.3.2 Voorzieningen van woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan in kaart De kaart die hieronder wordt getoond (figuur 4) bevat de locaties van de voorzieningen voor de interne en de haaldiensten. Vanuit deze locaties worden tevens de meeste brengdiensten in het gebied geleverd.

Figuur 4: Locaties van de voorzieningen in woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan 2.3.3 Voorzieningen van woonservicezone Fortuinwijk in kaart Op de kaart in deze paragraaf (figuur 5 op de volgende pagina) zijn de locaties van de voorzieningen van woonservicegebied Fortuinwijk ingetekend.

18

Figuur 5: Locaties van de voorzieningen in woonservicegebied Fortuinwijk 2.3.4 Voorzieningenniveau beschreven Bijlagen 6 en 7 bevatten een uitgebreid overzicht, respectievelijk een adressenlijst van de voorzieningen in de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk.

Wonen en intramurale zorg (AWBZ) In de beide woonservicegebieden zijn de benodigde woon- en intramurale zorgvoorzieningen aanwezig. Om te bepalen in hoeverre deze voldoen aan de (toekomstige) vraag is aanvullende informatie benodigd. Hiervoor wordt verwezen naar de rapportage van de monitor Wonen, Zorg en Welzijn van de Regionale Commissie Gezondheidszorg, die medio 2011 zal verschijnen.

Thuiszorg en dagverzorging en –behandeling (haal- en brengzorg: Wmo en AWBZ) Er is een groot aantal instellingen in beide woonservicegebieden actief, die (thuis)zorg, huishoudelijke zorg, dagverzorging en –behandeling, of alarmering bieden.

Medische en paramedische zorg Er zijn verspreid over de beide woonservicegebieden vijf huisartsenpraktijken, twee apotheken en tien fysiotherapiepraktijken gevestigd. Overige eerstelijnszorg is in ruime mate aanwezig en redelijk gespreid over de twee woonservicegebieden.

Welzijn Op diverse locaties worden welzijnsactiviteiten voor ouderen geboden, zoals informatie en advies, groepsactiviteiten en wijkrestaurants. Tevens kunnen uiteenlopende welzijnsdiensten 19

bij de mensen thuis geleverd worden, waaronder informatie en advies, hulp bij het aanvragen van bijvoorbeeld een financiële tegemoetkoming, maaltijden aan huis, financiële dienstverlening en bezorging van bibliotheekboeken. Ook kan via Radius geld gepind worden. Daarnaast wordt vrijwilligerswerk aan huis geboden, zoals persoonlijk gezelschap, het uitvoeren van kleine klusjes en het leren omgaan met de computer. Ook is er georganiseerde burenhulp voor kleine en kortdurende hulpvragen. Specifiek voor mantelzorgers is er vanuit Radius ondersteuning en advies op locatie en bij mensen thuis. De cliëntadviseur verwijst eventueel door naar het Steunpunt Mantelzorg dat buiten de woonservicegebieden gevestigd is. Medewerkers van het steunpunt kunnen voor ondersteuning, informatie en advies ook bij mensen thuis komen.

Winkels, zakelijke dienstverlening en cultuur Aan de rand van woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan is het winkelcentrum De Luifelbaan gelegen, met een breed aanbod van winkels en overige voorzieningen die voor ouderen van belang zijn, zoals een bank en postagentschap. Er zijn ook een audicien en opticien gevestigd. Daarnaast liggen verspreid over het gebied nog een aantal buurtwinkels. Woonzorgcentrum Rijn en Vliet beschikt over een kapper, pedicure, schoonheidsspecialiste en wasserij. Deze diensten kunnen ook aan huis geleverd worden. Ook bevindt zich er een uitleenpost van de bibliotheek BplusC. BplusC bezorgt ook boeken aan huis. Tevens heeft verpleeghuis Zuydtwijck een eigen bibliotheek, waarvan ook 55-plussers uit de wijk gebruik van mogen maken. In woonservicegebied Fortuinwijk is het aanbod beperkter. Er is een supermarkt met daarin een geldautomaat en een postagentschap. Daarnaast is er in het woonzorgcentrum Haagwijk een kleine winkel en een eigen bibliotheek, waar ook 55-plussers uit de wijk gebruik van mogen maken.

Openbaar vervoer en specifieke vervoersvoorzieningen (Wmo) Als mensen door ouderdom, ziekte of handicap minder mobiel zijn geworden, kunnen ze wanneer het inkomen onder een bepaald niveau is, een beroep doen op de gemeente voor specifieke vervoersvoorzieningen. Het gaat hierbij om voorzieningen om in de eigen buurt te gebruiken, zoals een scootmobiel, (sport)rolstoel of een aangepaste fiets. Wanneer ouderen wat verder willen reizen, en het gebruik van de bus of trein niet meer mogelijk is, is er de mogelijkheid om tegen gereduceerd tarief gebruik te maken van de Regiotaxi. Deze taxi is een vorm van aanvullend openbaar vervoer in de regio. Hij heeft een extra lage instap en is ook geschikt voor mensen in een rolstoel. De Regiotaxi haalt de mensen thuis op en brengt hen naar het betreffende bezoekadres, waarna zij ook weer worden thuisgebracht. Via de gemeente Leiden is er vanuit de Wmo de mogelijkheid om met een kortingspasje tegen het bustarief te reizen. Wanneer mensen om medische redenen niet van de Regiotaxi gebruik kunnen maken, kan een vergoeding voor het benodigde vervoer worden geboden. Voor de wijkbewoners die voldoende mobiel zijn is er het openbaar vervoer. Door de beide woonservicegebieden lopen diverse buslijnen. De bushaltes liggen goed verspreid, zodat doorgaans binnen een afstand van 300 meter een halte aanwezig is. Alleen voor een klein deel van Fortuinwijk, nabij het zuidelijke deel van de Schubertlaan, is de loopafstand naar de dichtstbijzijnde halte net iets verder. De bussen rijden overdag op werkdagen twee keer per uur, en in het weekend één tot twee keer per uur.

Woonomgeving In met name Boshuizen/Luifelbaan worden initiatieven genomen voor verbeteringen op basis van het WOP Zuidwest, ofwel het Wijkontwikkelingsplan Leiden Zuidwest (Gemeente Leiden, 2005). Uit ons onderzoek is niet gebleken dat er inmiddels sprake is van een gerichte, integrale aanpak om te komen tot een levensloopgeschikte woonomgeving.

20

Om te bepalen hoe het staat met de voorzieningen in de woonomgeving, de looproutes en de veiligheid kan onder meer een wijkschouw worden uitgevoerd. In het voorjaar van 2010 heeft een wijkschouw plaatsgevonden in de wijk Haagweg door vertegenwoordigers van de belangenvereniging en medewerkers van de gemeente. Hierbij is vooral gekeken naar de meest opvallende zaken binnen de openbare ruimte. Het is de bedoeling om deze schouw elk kwartaal te organiseren en daarbij ook te kijken naar meer structurele knelpunten zoals verkeerscirculatie, bouwverkeer, parkeren, ophalen van het huisvuil, groenvoorzieningen, en bootjes op het gras en in het water. Verder is er voor Leiden Zuidwest een veiligheidsplan opgesteld. Hierin staat hoe het is gesteld met de veiligheid en leefbaarheid in het gebied en wat de knelpunten zijn. Verder staan er concrete acties in beschreven om zo de veiligheid en leefbaarheid op het gewenste niveau te krijgen en te houden.

Integraal wijkteam wonen, zorg en welzijn In woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan is een team met diverse disciplines actief die vanuit het buurtcentrum Vogelvlucht informatie en ondersteuning biedt aan de bewoners in de wijk Haagweg. Er lijkt echter, op basis van de beschikbare informatie, geen afstemming met de intramurale zorgvoorzieningen in het gebied, de eerstelijnszorg en de districtsmanager van de gemeente voor het Bos- en Gasthuisdistrict. Bovendien lijkt het team met name gericht op Haagweg en niet zozeer op Boshuizen. In woonservicegebied Fortuinwijk wordt op vier locaties informatie, advies en diensten geboden. Door enkele partijen wordt daarbij samengewerkt. De afstemming van informatie en advies, en het voorzieningenaanbod voor wonen, zorg, welzijn en dienstverlening, lijkt op basis van de beschikbare informatie meer versnipperd dan in het andere woonservicegebied, aangezien de organisaties vaker informatie en advies lijken te bieden over met name de eigen dienstverlening.

21

3.

De bewoners van Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk

3.1

Onderzoeksvragen

In dit hoofdstuk staan de bewoners van de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk centraal. Er wordt een beeld geschetst aan de hand van de volgende onderzoeksvragen: • Hoe is de bevolking in de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk samengesteld? (Zie § 3.2.) • Wat is er bekend over de gezondheidssituatie in de woonservicegebieden Boshuizen/ Luifelbaan en Fortuinwijk in het algemeen, en van de daar zelfstandig wonende ouderen in het bijzonder? (Zie § 3.3.)

3.2

Demografie en achtergrond van de bewoners van Leiden Zuidwest

De voor deze paragraaf gebruikte data zijn afkomstig van de gemeente Leiden (gemeente Leiden, 2011), de GGD Hollands Midden (GGD, 2007) en ABF Research (ABF Research, 2010).

3.2.1 Leeftijdsopbouw Zoals uit tabel 1 blijkt, ontlopen de twee woonservicegebieden elkaar niet zo veel qua inwonertal. In het woonservicegebied Fortuinwijk wonen wel tweemaal zoveel 65-plussers als in het woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan. Daarvan wonen met name in de wijken Fortuinwijk en de Gasthuiswijk veel ouderen in de leeftijd van 75 tot en met 84 jaar.

Tabel 1: Leeftijdsopbouw van de inwoners van de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk op 1 januari 2011 (bron: GBA gemeente Leiden, peildatum 1 jan. 2011) Buurt

0-14

15-54

55-64

65-74

75-84

85+

Totaal

Woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan: extramuraal wonende personen Boshuizen Haagweg-noord Haagweg-zuid

Totaal Aandeel

653 179 519 1.351 16%

2.668 858 1.791 5.317 62%

455 171 330 956 11%

248 53 177 478 6%

183 48 107 338 4%

62 15 34 111 1%

4.269 1.324 2.958 8.551 100%

97 98 80 275 4%

3.541 1.818 2.463 7.822 100%

159 545

339 16.712

Woonservicegebied Fortuinwijk: extramuraal wonende personen Fortuinwijk-noord Fortuinwijk-zuid Gasthuiswijk

Totaal Aandeel

481 170 276 927 12%

1.995 759 1.513 4.267 55%

368 274 235 877 11%

294 264 171 729 9%

306 253 188 747 10%

Intramuraal wonende personen in beide woonservicegebieden Leiden Zuidwest Eindtotaal

0 2.278

32 9.616

13 1.846

22

38 1.245

97 1.182

De intramuraal wonende personen in de leeftijd tot 65 jaar wonen voornamelijk in gezinsvervangende tehuizen (voor mensen met een verstandelijke beperking).

3.2.2 Bevolkingsontwikkeling tot 2030 De verwachte bevolkingsontwikkeling in de twee woonservicegebieden is weergegeven in tabel 2 en 3. Deze zijn gebaseerd op beschikbare gegevens van Primos, maar kennen een andere wijkindeling, namelijk op basis van postcode: • 2321: Haagweg-Noord en -Zuid, Gasthuiswijk en, van buiten het gebied waarop deze nota betrekking heeft, Cronestein (1.526 bewoners op 1 januari 2010); • 2324: Boshuizen en Fortuinwijk-Noord en –Zuid. De Churchilllaan vormt de scheidingslijn tussen de twee postcodegebieden.

Tabel 2: Bevolkingsontwikkeling postcodegebied 2321 (bron: ABF Research, 2010) Bevolkingsontwikkeling postcodegebied 2321: Haagweg/Gasthuiswijk/Cronestein Verwachte toe- of afname periode 2010-2030 Leeftijd 2010 2020 2030 0-14 jaar 1.133 1.052 1.083 -50 -4% 15-54 jaar 5.005 4.662 4.445 -560 -11% 55-64 jaar 826 812 743 -83 -10% 64-74 jaar 498 674 647 149 30% 75-84 jaar 468 551 817 349 75% 85+ 181 171 236 55 30% Totaal 8.111 7.922 7.971 -140 -2%

Tabel 3: Bevolkingsontwikkeling postcodegebied 2324 (bron: ABF Research, 2010) Bevolkingsontwikkeling postcodegebied 2324: Fortuinwijk/Boshuizen Verwachte toe- of afname periode 2010-2030 Leeftijd 2010 2020 2030 0-14 jaar 1.466 1.441 1.517 51 3% 15-54 jaar 5.753 5.669 5.515 -238 -4% 55-64 jaar 1.114 1.136 1.038 -76 -7% 64-74 jaar 840 966 868 28 3% 75-84 jaar 738 738 1.082 344 47% 85+ 344 279 398 54 16% Totaal 10.255 10.229 10.418 163 2%

Op basis van de twee tabellen blijkt dat in de komende twee decennia verwacht mag worden dat de beide gebieden enerzijds ontgroenen en anderzijds zullen vergrijzen. In de beide gebieden zal naar verwachting met name de groep van 75 tot en met 84 jarigen groeien, met respectievelijk 75% in postcodegebied 2321 (Haagweg/ Gasthuiswijk/ Cronestein) en 47% in postcodegebied 2324 (Fortuinwijk/ Boshuizen).

23

3.2.3 Sociaal-economische en culturele kenmerken Ten opzichte van de andere gebieden in Leiden staat Zuidwest op de eerste plaats wat betreft de percentages 55-plussers (28%; 4.511 zelfstandig wonende personen), weduwen en weduwnaren (6%; 831 personen) en alleenstaanden (41%; 2.810 personen). Wat betreft mensen met een laag inkomen (51%), uitkeringsgerechtigden (5,4% van de 18 tot 65jarigen; 680 personen) en gescheiden mensen (8%; 1.361 personen) staat Zuidwest op de tweede plaats. De wijk Haagweg kent van alle Leidse wijken het laagst gemiddelde inkomen en de hoogste werkloosheid. Niet verwonderlijk is dat de sociaal economische status, die bepaald wordt op basis van het gemiddelde inkomen, het gemiddelde opleidingsniveau en het werkloosheidscijfer, laag is in Leiden Zuidwest. Wat betreft allochtonen met een niet-westerse achtergrond staat Zuidwest op de tweede plaats. Van de zelfstandig wonende bewoners heeft 23% een niet-westerse achtergrond (3.724 personen). In tabel 4 is te zien dat het aandeel jongeren daarin relatief hoog is, terwijl het aandeel ouderen naar verhouding (zeer) laag is. Specifiek voor allochtone ouderen is, op basis van landelijke informatie, bekend dat onder een deel van hen behoefte bestaat aan specifieke (woon)zorgvoorzieningen, er onbekendheid is met woningaanpassing en thuiszorg, en het inkomen relatief laag is.

Tabel 4: Herkomst naar leeftijd (bron: GBA van de gemeente Leiden, peildatum 1 januari 2011) HERKOMST NAAR LEEFTIJD leeftijd 0-14 15-54 55-64 65-74 75-84 85+ Totaal voor alle leeftijden

3.3

Nederlands 1.144 50% 6.188 65% 1.423 78% 984 82% 977 90% 347 90% 11.063

68%

niet-westers 951 42% 2.399 25% 228 12% 113 9% 28 3% 5 1% 3.724

westers Eindtotaal 183 8% 2.278 997 10% 9.584 182 10% 1.833 110 9% 1.207 80 7% 1.085 34 9% 386

23% 1.586

10%

16.373

Gezondheidssituatie van de bewoners van Leiden Zuidwest

Voor deze paragraaf is gebruik gemaakt van gegevens van de gemeente Leiden (GBA van de gemeente Leiden en TCare, peildatum 1 januari 2011), de GGD Hollands Midden (GGD, 2007), het Nivel (Nivel, 2011) en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP, 2004 en 2009).

3.3.1 Algemeen beeld van de gezondheidssituatie van de inwoners De GGD Hollands Midden heeft in 2007 onderzoek gedaan naar de gezondheidssituatie van de bewoners van Leiden Zuidwest. Hoewel het rapport al weer van enige tijd geleden is, zijn er geen feiten of omstandigheden bekend, waardoor het geschetste beeld achterhaald zou zijn. Uit het rapport blijkt dat een aantal determinanten van gezondheid in Zuidwest ongunstiger uitpakt dan gemiddeld in de stad, namelijk: • Kleuters en pubers hebben, in vergelijking met overige Leidse wijken, vaker te maken met relatieproblemen binnen het gezin en echtscheidingen, waardoor ze vaker in een éénoudergezin wonen. De ouders van kleuters maken zich vaker zorgen over

24

•

gedragsproblemen bij hun kind en pubers piekeren vaker en voelen zich vaker ongelukkig. Onder kleuters en pubers komt overgewicht meer voor. Jongeren en volwassenen beoordelen de eigen gezondheid slechter. Wat betreft de specifieke klachten komen hart- en vaatziekten (7%) en chronische longaandoeningen (12%) meer voor in Zuidwest dan gemiddeld in Leiden. Ruim eenderde heeft matig tot ernstig overgewicht (conform de rest van Leiden).

In tabel 5 zijn de percentages opgenomen van inwoners met contacten met de huisartsenpraktijk voor twee of meer chronische aandoeningen. Deze gegevens zijn gebaseerd op gegevens uit het Landelijk Informatie Netwerk Huisartsen (LINH) uit 2008. Per patiënt is vastgesteld of zij in het afgelopen jaar contacten hadden voor chronische aandoeningen. In de tabel is te zien dat deze percentages met name in postcodegebied 2324, maar eveneens in 2321, hoger liggen dan in Nederland, terwijl deze percentages voor de totale gemeente Leiden juist lager liggen dan het landelijke gemiddelde.

Tabel 5: Percentage inwoners met contacten met huisarts voor co- en multimorbiditeit (bron: Nivel, 2011)

Postcode 2321 Postcode 2324 Gemeente Leiden Nederland

Comorbiditeit (2 aandoeningen ) 4,4% 5,4% 3,6% 3,8%

Multimorbiditeit (3 of meer aandoeningen) 1,5% 2,4% 0,7% 1,3%

De aanwezigheid van psychische aandoeningen ligt, op basis van een extrapolatie van onderzoeksgegevens van het CBS, naar verwachting eveneens relatief hoog in Leiden Zuidwest (Nivel, 2011). Dit betreft psychisch onwelbevinden, psychiatrische stoornissen, stemmingsstoornissen en alcoholafhankelijkheid. Hierbij wordt aangetekend dat dit voor heel Leiden relatief hoog ligt, in vergelijking met de situatie in Nederland.

3.3.2 Specifieke gezondheidssituatie van zelfstandig wonende ouderen Onder ouderen in Leiden Zuidwest komt veel eenzaamheid voor (40% matig; 7% ernstig tot zeer ernstig), waarbij de behoefte aan sociale contacten en activiteiten heel divers is. Vooral de manier waarop de doelgroep kan worden bereikt en gemobiliseerd is een probleem. De GGD noemt dat onder ouderen in Leiden Zuidwest, maar ook in de hele stad, vaker ernstige vormen van angststoornissen en depressies voorkomen dan in de kleinere gemeenten in de regio. Dit heeft te maken met de samenhang tussen eenzaamheid en depressie. Een kwart van de ouderen in Zuidwest heeft milde klachten en 7% ernstige klachten. In Leiden Zuidwest is tevens sprake van een afname van sociale cohesie, door onder meer een kloof tussen oud en jong. Verder is het hoge percentage alleenstaande ouderen met lichamelijke beperkingen in Leiden Zuidwest opvallend (33%; Leiden 24%). Van alle 65plussers in Leiden Zuidwest heeft 67% te maken met lichamelijke beperkingen, waarvan ongeveer eenderde in ernstige mate (GGD, 2007). De ouderen in Zuidwest hebben niet meer of minder gezondheidsklachten dan andere ouderen in de stad. Met het ouder worden groeit de kwetsbaarheid en daarmee tevens de zorgbehoefte. Volgens het SCP kan kwetsbaarheid worden bepaald op basis van de balans tussen enerzijds de mate van zelfzorgproblemen (draaglast), en anderzijds de afwezigheid van een partner en de

25

hoogte van het inkomen (draagkracht) (SCP, 2004). De gegevens waarmee de kwetsbaarheid van de zelfstandig wonende 55-plussers in de twee woonservicegebieden kan worden ingeschat, zijn opgenomen in tabel 6. Aangezien echter in het beschikbare gegevensbestand de inkomensgegevens ontbreken, is geen integraal beeld verkregen voor het bepalen van de kwetsbaarheid.

Tabel 6: De zorgvraag en de situatie met betrekking tot het huishouden van zelfstandig wonende 55-plussers (bronnen: TCare en GBA, gemeente Leiden, peildatum 1 januari 2011)

Geschat percentage ouderen met ernstige zelfzorgproblemen3 Woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan Aantal zelfstandig wonende ouderen Geschat aantal ouderen met ernstige zelfzorgproblemen Aantal ouderen met huishoudelijke hulp (Wmo)

Percentage ouderen met huishoudelijke hulp (Wmo) Aantal alleenstaande ouderen

55-64

65-74

75-84

85+

Totaal

6,6%

8,1%

24,4%

43,3%

956

478

338

111

1.883

63

39

82

48

232

23

27

79

51

180

2%

6%

23%

46%

10%

319

132

165

78

694

33%

28%

49%

70%

37%

488

244

172

57

960

877

729

747

275

2.628

58

59

182

119

418

15

71

183

131

400

Percentage ouderen met huishoudelijke hulp (Wmo)

2%

10%

24%

48%

15%

Aantal alleenstaande ouderen

368

329

378

210

1.285

42%

45%

51%

76%

49%

447

372

381

140

1.340

Percentage alleenstaande ouderen Globale inschatting aantal ouderen met een laag inkomen4 Woonservicegebied Fortuinwijk Aantal zelfstandig wonende ouderen Geschat aantal ouderen met ernstige zelfzorgproblemen Aantal ouderen met huishoudelijke hulp (Wmo)

Percentage alleenstaande ouderen Globale inschatting aantal ouderen met een laag inkomen

Uit de tabel blijkt dat personen in de leeftijd tot 75 jaar het bij zelfzorgproblemen naar verhouding vaker redden zonder huishoudelijke hulp, zoals dit ook volgens het landelijk beeld naar voren komt. Verder laat de tabel zien dat het hoge percentage alleenstaanden in woonservicegebied Fortuinwijk gepaard gaat met een groter beroep op huishoudelijke hulp. Dit sluit aan bij het onderzoek van het SCP dat de draagkracht, in de vorm van onder meer een partner, van belang is om de draaglast (zelfzorgproblemen) zelf te kunnen dragen.

3

Noot: ouderen met ernstige zelfzorgproblemen betreft: ernstige beperkingen, of matige beperkingen in combinatie met psychische problemen en/of incontinentieproblemen (of beide) (SCP, 2004). 4 Noot: uitgegaan is van 51% lage inkomens (GGD, 2007).

26

Wat betreft de ontwikkeling van het aantal kwetsbare ouderen, gaat het SCP er vanuit dat dit toeneemt van 700.000 nu naar 1 miljoen in 2030. Deze ouderen hebben een vier tot vijf keer grotere kans op opname in een verpleeg- of verzorgingshuis en hebben ook een verhoogde kans binnen drie jaar te overlijden. Het SCP wijst daarom op het belang van vroegtijdig signaleren. Bij ongewijzigd beleid verwacht het SCP dat 40% van de kwetsbare ouderen geen verpleging en verzorging ontvangt. Door vroegtijdige signalering van kwetsbaarheid bij ouderen door bijvoorbeeld de huisarts of de Wmo-ambtenaar zou het aandeel dat geen zorg ontvangt echter kunnen dalen en kunnen opnames worden uitgesteld (SCP, 2011).

3.3.3 Zorggebruik in Leiden Zuidwest Gespecificeerde cijfers over het aantal uren huishoudelijke hulp en verzorging of verpleging in de thuissituatie zijn niet voorhanden. Wel zijn deze door het Nivel ingeschat op basis van extrapolatie van representatieve onderzoeksgegevens. Hieruit blijkt dat Leiden Zuidwest hoger scoort dan de rest van Leiden en ook hoger dan het landelijk gemiddelde (zie tabel 7).

Tabel 7: Schatting aantal uren thuiszorg per inwoner (bron: Nivel, 2011)

postcode 2321 postcode 2324 Leiden gemiddeld landelijk gemiddelde

huishoudelijke hulp (Wmo) 10,1 uur 12,4 uur 8,5 uur 9,3 uur

verzorging of verpleging (AWBZ) 3,3 uur 4,1 uur 2,6 uur 2,7 uur

De hierna volgende figuren 6 en 7 tonen het geschatte aantal uren per inwoner voor huishoudelijke hulp, respectievelijk voor verzorging/verpleging in Leiden.

Figuur 6: Schatting aantal uren huishoudelijke hulp per inwoner (bron: Nivel, 2011) 27

Figuur 7: Schatting aantal uren verzorging/verpleging per inwoner (bron: Nivel, 2011) Het SCP heeft geschetst hoe de thuiszorg zich in de afgelopen jaren heeft ontwikkeld (SCP, 2009). Hieruit blijkt dat ongeveer de helft van de huishoudelijke hulp (Wmo) in combinatie met persoonlijke verzorging en/of verpleging (AWBZ) wordt geleverd. Dit aandeel loopt sterk op met de leeftijd. Zo krijgt 60% van de 80-plussers naast een huishoudelijke hulp ook nog een verzorger of verpleegkundige aan huis. De jaarlijkse volumegroei van de thuiszorg over de periode 2002 tot en met 2008 is weergegeven in figuur 8.

Figuur 8: Verleende uren extramurale zorg, 2002-2008 (mln.) Het SCP gaat voor de periode tot en met 2015 uit van een jaarlijkse volumegroei van 1,75% van de vraag naar huishoudelijke hulp die in het kader van de Wmo wordt verstrekt. Daarbij 28

wordt wel door het SCP benoemd dat deze verwachte volumegroei duidelijk achterblijft op de jaarlijkse, gerealiseerde volumegroei voor de huishoudelijke hulp. In de periode 20022006 was deze jaarlijkse groei voor de huishoudelijke hulp (inclusief persoonsgebonden budget) 9%. Voor de periode 2007-2008 ging het om een jaarlijkse volumegroei van 7%. Tenslotte is op te merken dat het beroep van ouderen in Zuidwest op de geestelijke gezondheidszorg laag is (3%) in vergelijking met de rest van de stad (5%). Een relatief laag zorggebruik geldt ook voor het bezoek aan de fysiotherapeut, ergotherapeut of oefentherapeut (20% Zuidwest; 30% Leiden) Ongeveer 16% van de ouderen in Leiden Zuidwest ontvangt mantelzorg (Leiden 13%) en een deels overlappende groep van 14% heeft het afgelopen jaar gebruik gemaakt van de professionele thuiszorg (Leiden 14%) (GGD, 2007).

29

4.

Interviews met zelfstandig wonende ouderen

4.1

Onderzoeksvragen

Dit hoofdstuk is opgebouwd rond de volgende twee onderzoeksvragen: • Welke verschillende doelgroepen zijn er onder de zelfstandig wonende ouderen te onderscheiden? (Zie § 4.2.) • Wat willen de geïnterviewde ouderen in de woonservicegebieden Boshuizen/ Luifelbaan en Fortuinwijk in hun buurt? (Zie § 4.4.)

4.2

Ouderensegmenten en hun basis- en specifieke behoeften

Om een genuanceerd beeld te krijgen van de behoeften onder ouderen aan voorzieningen in de wijk, hebben wij gebruikgemaakt van een indeling in vijf ouderensegmenten. Voor ons kwalitatieve onderzoek zijn ouderen uit elk segment geselecteerd. In het onderzoeksrapport ‘Ouderensegmenten. Behoeften wonen, welzijn en zorg in de wijk’ van het IVA (2005) zijn deze vijf ouderensegmenten onderscheiden (zie tabel 8 op pagina 31). Enerzijds kunnen basisbehoeften worden onderscheiden, waaraan bijna alle ouderen in de vijf segmenten behoefte hebben. Anderzijds hebben de ouderen in elk segment een specifieke combinatie van behoeften op het gebied van wonen, zorg, welzijn en dienstverlening.

Basisbehoeften van alle ouderensegmenten 80 tot 95 procent van de ouderen in elk segment heeft behoefte aan de volgende basisvoorzieningen: • Winkels in de buurt voor de dagelijkse boodschappen, waarbij met name een supermarkt belangrijk wordt gevonden (daarna volgen op basis van afnemende behoefte: bakker, slager en groenteboer); • Winkels in de buurt voor andere dan de dagelijkse boodschappen, waarvan de drogist het belangrijkst is (daarna volgen op basis van afnemende behoefte: doe-hetzelf/hobbyzaak, kledingzaak en schoenenzaak); • Basisvoorzieningen in de buurt, namelijk de brievenbus, huisarts en apotheek (en daarna in volgorde van afnemende behoefte: pinautomaat, bushalte en postkantoor); • Andere voorzieningen in de buurt die belangrijk worden gevonden, namelijk een park, bankjes, een integraal zorgcentrum, een bibliotheek en een wijkcentrum (erna komen in volgorde van afnemende behoefte: kerk/moskee, ontmoetingsruimte, informatiewinkel). • Wat betreft zorg wordt vooral een correcte bejegening en de beschikbaarheid belangrijk gevonden.

Specifieke behoeften van elk ouderensegment De eerste twee segmenten die het IVA onderscheidt zijn gezonde ouderen, namelijk vitale ouderen en toekomstgerichte vitalen. Bij de drie ouderensegmenten die erna komen, respectievelijk eenzame redzamen, cognitief beperkt redzamen en hulpbehoevenden is wel sprake van achteruitgang met betrekking tot de lichamelijke en psychosociale gesteldheid, de cognitieve beperkingen en de mobiliteit. Dit heeft tevens implicaties voor de specifieke behoeften aan voorzieningen voor wonen, zorg, welzijn en dienstverlening.

30

Tabel 8: De vijf ouderensegmenten en hun specifieke behoeftecombinatie

persoonlijke kenmerken: gemiddelde leeftijd, huishoudsituatie gezondheid (lichamelijk, psychosociaal, cognitief) en mobiliteit woonbehoefte zorgbehoeften

welzijnssituatie

behoefte aan diensten aan huis zoals kapper en pedicure

vitale ouderen

toekomstgerichte vitalen

eenzame redzamen

cognitief beperkt redzamen

hulpbehoevenden

64 jaar, overwegend gehuwd



71 jaar, ruim de helft gehuwd

75 jaar, helft gehuwd

goede gezondheid en mobiliteit (auto en fiets)

behoorlijke gezondheid, redelijk mobiel

redelijke slechte gezondheid, gezondheid, minder mobiel nauwelijks mobiel (vaker rollator (rollator en e.d) scootmobiel) geen groeiende behoefte aan aanpassingen in douche en toilet, en aanpassingen in huis nauwelijks, voorkeur voor groeiende behoefte aan zorg en hulp (zware mantelzorg huishoudelijke hulp, administratie, lichamelijke verzorging, cognitieve begeleiding, dagopvang) nauwelijks eenzaam, toenemende eenzaamheidgevoelens en afnemende deelname aan diverse interesse in deelname aan activiteiten (steeds vaker activiteiten activiteiten in huis, zoals muziek luisteren of lezen) nauwelijks redelijke grote behoefte grote behoefte behoefte aan aan diensten aan diensten aan diensten aan aan huis huis huis

Op basis van kwetsbaarheid en de daaraan gerelateerde wensen en behoeften aan voorzieningen, kunnen de vijf ouderensegmenten worden ingedeeld in de volgende drie groepen: • vitale ouderen (vitalen en toekomstgerichte vitalen uit de segmenten van het IVA); • kwetsbare ouderen (eenzame redzamen en cognitief beperkte redzamen); • zeer kwetsbare ouderen (hulpbehoevenden). Bij deze driedeling hebben wij op hoofdlijnen een koppeling gemaakt met de onderzoeksrapporten van het SCP 'Zorg en wonen voor kwetsbare ouderen’ (SCP, 2004) en ‘Kwetsbare ouderen’ (SCP, 2011). Deze indeling in drie groepen is door ons gehanteerd bij de verwerking van de interviewgegevens.

4.3

Beeld van de geïnterviewde ouderen

In totaal zijn 16 ouderen geïnterviewd, waaronder één echtpaar. De onderzoeksopzet en de vragenlijst die bij de interviews is gebruikt zijn opgenomen in respectievelijk bijlage 1 en bijlage 2. De geïnterviewde ouderen wonen verspreid over de beide woonservicegebieden (zie kaart in bijlage 3). Tabel 9 bevat een overzicht van de persoonlijke kenmerken van de geïnterviewde ouderen.

31

Tabel 9: Persoonlijke kenmerken geïnterviewde ouderen, ingedeeld naar kwetsbaarheid Persoonlijke kenmerken

vitaal (2)

kwetsbaar (11)

zeer kwetsbaar (3)

leeftijd geslacht

70 jaar 2

77 jaar 10 1 2 5 2 2 5 4 2 1 6 4 9 2 minder minder krimpend

84 jaar 3

leefsituatie

hoogst genoten onderwijs arbeidsverleden inkomen gezondheid mobiliteit sociaal netwerk eenzaamheid actieve lidmaatschappen en vrijwilligerswerk

gemiddelde vrouw man gehuwd weduwe gescheiden alleenstaand lager onderwijs middelbare school lager beroepsonderwijs zorg en maatschappelijke dienstverlening bedrijfsleven geen < € 1.450 bruto per maand ≥ € 1.450 – € 2.150 bruto per maand lichamelijk, psychosociaal en cognitief netwerk van (klein)kinderen, vrienden en/of kennissen en buren gevoelens van eenzaamheid/ isolement sportvereniging kerk vereniging of bond voor ouderen vrijwilligerswerk

2

2

2

2 goed goed voldoende niet 1 1 1 2

1 1 1

3 2 1 3 slecht slecht klein

toenemende mate 6 3 2

2 1

De meeste geïnterviewden zijn vrouwen in de ‘middengroep’ van kwetsbare ouderen, omdat onder hen de bereidheid tot deelname aan een interview het grootst was. Wat opvalt is dat de inkomens veelal laag zijn. Zeven geïnterviewden hebben alleen lager onderwijs genoten. Vrijwel alle geïnterviewden zijn alleenstaand.

4.4

Uitkomsten van de interviews

De gedetailleerde uitkomsten van de interviews in de twee woonservicegebieden zijn weergegeven in bijlagen 4 en 5. In deze paragraaf wordt volstaan met een analyse van de verzamelde gegevens.

4.4.1 Behoeften van ouderen in de beide woonservicegebieden

Zorg Wat betreft de voorzieningen voor zorg, wordt door de ouderen een thuiszorg-/ hulpmiddelenwinkel gemist. Deze behoefte bestaat ook bij de vitale ouderen, die mobiel willen blijven, en daarvoor te zijner tijd de betreffende voorzieningen nodig hebben. Daarnaast is een cursus voor het gebruik van scootmobielen genoemd als een aandachtspunt. Voor de eerstelijnszorgvoorzieningen zijn geen wensen of knelpunten aangegeven.

32

Dienstverlening De winkels worden doorgaans bezocht om een praatje te maken met winkelpersoneel of bekenden. Het chinees restaurant in winkelcentrum ‘De Luifelbaan’ fungeert als ontmoetingsplek, waar een aantal ouderen na het winkelen regelmatig koffiedrinkt of wat eet. Vanwege de beperkte financiële mogelijkheden wordt een winkel voor betaalbare kleding gemist. Daarnaast is een openbaar toilet gewenst in de omgeving van de winkels in de beide woonservicegebieden.

Openbaar vervoer Het openbaar vervoer vormt voor de minder mobiele ouderen een knelpunt, aangezien de nieuwe bussen door de opstap bij de zitplaatsen niet goed toegankelijk zijn. Daarnaast worden de haltes langs de drukke Churchilllaan als onveilig ervaren. Ook de regiotaxi wordt doorgaans als minder prettig ervaren vanwege de langere wachttijd en de prijs.

4.4.2 Specifieke behoeften van ouderen in woonservicegebied Boshuizen/ Luifelbaan

Dienstverlening en toegankelijkheid winkels Met een scootmobiel is van alle winkels alleen de Albert Heijn XL goed toegankelijk. Voor de overige winkels is de toegankelijkheid een probleem. Wel is er bij de winkels voor de scootmobiel voldoende parkeergelegenheid. Enkele ouderen missen in winkelcentrum De Luifelbaan een volwaardig postkantoor (vanwege de langere wachttijd in het postagentschap in de Bruna) of een toko.

Woonomgeving en sociale veiligheid De omgeving rondom het winkelcentrum De Luifelbaan, namelijk de begaanbaarheid van de straten en trottoirs, de straatverlichting en de beplanting, wordt als goed bestempeld. Wat als wordt onveilig ervaren, is dat er regelmatig hangjongeren samenscholen rond de bankjes op het plein van het winkelcentrum en veel lawaai maken. De volgende knelpunten worden ervaren in het overige deel van woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan wat betreft de woonomgeving en de sociale veiligheid.

Kruispunt Vijfmeilaan en Churchilllaan •

Van en naar winkelcentrum De Luifelbaan staat het verkeerslicht bij het oversteken van de Churchilllaan te kort op groen. Verder moet bij het oversteken het fietspad worden overgestoken, waarbij de fietsers dan voorrang hebben.

Haagweg-Noord • •

Volle trottoirs belemmeren soms de doorgang; Onvoldoende verlichting en dichte begroeiing zorgen voor een onveilig gevoel.

Haagweg-Zuid •

• • •

Ongelijke stoeptegels en te smalle en volle trottoirs bemoeilijken de doorgang en het oversteken; De afscheiding tussen wegdek en trottoir is niet altijd helder; Er zijn onvoldoende bankjes; Bij de sportvelden voelen ouderen zich onveilig vanwege onvoldoende verlichting en dichte begroeiing.

33

Boshuizen •

• • •

Er kan niet gemakkelijk en veilig over de stoep worden gelopen, omdat scholieren uit de nabije twee scholen vaak over het trottoir fietsen; Ongelijke stoeptegels maken het lopen over het trottoir onveilig; De bankjes staan onder bomen en zitten daardoor vaak onder de vogelpoep; Onveilig gevoel als er veel bomen zijn en weinig huizen in de buurt.

Fortuinwijk-Noord • • • •

Ongelijke stoeptegels vormen een gevaar vanwege het risico om te vallen; Afscheiding tussen straat en trottoir is niet altijd helder; Zitbankjes zitten vaak onder de vogelpoep; Men heeft een onveilig gevoel door onvoldoende verlichting.

4.4.3 Specifieke behoeften van ouderen in woonservicegebied Fortuinwijk

Dienstverlening en toegankelijkheid winkels De aanwezige winkels in Fortuinwijk voorzien in een behoefte. Gemist worden echter een bakker, een slager en een groenteboer, omdat zij de ouderen kunnen adviseren en het aanbod is te overzien. Voor deze winkels zijn de ouderen aangewezen op winkelcentrum De Luifelbaan, waar ze met de bus of de regiotaxi heen gaan. De toegankelijkheid van de winkels in Fortuinwijk is voldoende voor ouderen die gebruikmaken van een rollator, maar niet voor ouderen met een scootmobiel. Wel is bij alle winkels voldoende parkeergelegenheid voor de scootmobiel.

Woonomgeving en sociale veiligheid De volgende knelpunten zijn genoemd: • Er zijn weinig plaatsen waar je met de scootmobiel veilig het trottoir op en af kan rijden; • De zitbankjes zijn te laag en hebben geen leuning; • Stoeptegels liggen ongelijk door bijvoorbeeld opkomende boomwortels, waardoor gevaarlijke situaties ontstaan; • Er is een onveilig gevoel door de dichte begroeiing; • Ook groepen met rondhangende jongeren zorgen voor een onveilig gevoel.

4.4.4 Kenmerken en specifieke behoeften per ouderensegment/doelgroep

Vitale ouderen De gemiddeld jongere ouderen hebben een breder sociaal netwerk dan de andere twee groepen. Zij weten doorgaans de informatie te vinden die zij nodig hebben, soms ook via internet. Daarnaast zijn zij mobiel, ze wandelen en fietsen, en maken (gemakkelijk) gebruik van het openbaar vervoer. Verder zijn zij vaker actief als vrijwilliger. De voorzieningen die zij missen hebben betrekking op ontmoetingsactiviteiten, cultuurbeleving (theater of film) en sportbeoefening (groepsloop voor dames). De huidige recreatieve voorzieningen sluiten onvoldoende aan bij hun belangstelling.

Kwetsbare ouderen Onder deze ouderen neemt het sociale netwerk steeds verder af en is vaker sprake van eenzaamheid of soms ook depressie. De mobiliteit vormt een toenemend probleem, en een deel van deze ouderen maakt dan ook gebruik van hulpmiddelen zoals een loopstok, rollator, loopkruk, of scootmobiel. Doktersbezoek lukt voor een deel van deze ouderen niet meer

34

zelfstandig. Daarnaast ontvangt een deel van hen huishoudelijke hulp. Zij zijn goed te spreken over de ondersteuning die de ouderenadviseur biedt bij praktische zaken, zoals de administratie of het regelen van woningaanpassingen. Doorgaans hebben deze ouderen hobby’s in huis, zoals lezen of tv kijken. De ouderen nemen alleen deel aan activiteiten op locatie als vrijwilligerswerk of deelnemer, wanneer de gezondheid en mobiliteit nog voldoende is. Bij de kwetsbare ouderen is informatie over de diverse voorzieningen voor wonen, zorg, welzijn, dienstverlening en vervoer niet voldoende bekend, of soms ook onjuist. Zij weten niet waar en wanneer de activiteiten of hulp mogelijk zijn, ondanks de contacten met de ouderenadviseur. Eventuele schriftelijke informatie, zoals ook de gemeentegids, verdwijnt vaak tussen andere papieren. Tevens vormen de kosten die aan de activiteiten verbonden zijn voor de meeste ouderen een belemmering voor deelname. Bovendien vormt, vanwege de afnemende mobiliteit, het openbaar vervoer of de regiotaxi een knelpunt (zie ook § 4.4.1). De kwetsbare ouderen hebben, op basis van hun wensen en behoeften, persoonlijke informatie en advies nodig over de voorzieningen die zij nodig hebben. Ook hebben zij praktische hulp nodig bij bijvoorbeeld het daadwerkelijke aanvragen van voorzieningen, of het regelen van afspraken met voor hen onbekende organisaties. De kwetsbare ouderen, waarbij tevens sprake is van eenzaamheidsproblematiek, moeten bovendien eerst inzicht krijgen in hun persoonlijke situatie en hun hulpvragen, zodat vervolgens kan worden gekeken welke hulp voor deze oudere passend is. Voor deze eenzame ouderen zijn vertrouwde personen belangrijk die bij hen thuis persoonlijk gezelschap of praktische hulp verzorgen en hen begeleiden bij deelname aan activiteiten buitenshuis. Evenals de vitale ouderen, worden door ouderen uit deze groep culturele activiteiten gemist, zoals film en theater. Ook zijn door de kwetsbare ouderen een schrijfcursus en een boekbespreking genoemd als gewenste activiteiten.

Zeer kwetsbare ouderen Deze oudste ouderen ontvangen alle dagelijks zorg thuis. Daarnaast maken zij gebruik van dagactiviteiten op locatie en gaan er op uit, onder begeleiding van familie of vrienden, of met taxivervoer. De ouderen ontvangen bovendien maaltijden aan huis. Op deze wijze is voorzien in de dagelijkse behoefte aan zorg voor zichzelf, voor hun woning en de sociale contacten. Deze ouderen geven aan verder geen behoefte te hebben aan sociale contacten of nieuwe voorzieningen in hun omgeving.

35

5.

Wisselwerking tussen ouderen, andere zorgvragers, vrijwilligers en mantelzorgers

5.1

Onderzoeksvragen

Als gekozen wordt voor een integrale aanpak van wonen, welzijn, zorg en dienstverlening in de woonservicegebieden, zal bij de inrichting van de voorzieningen voor ouderen gezocht moeten worden naar een optimale wisselwerking met anderen. Hierbij moet niet alleen gedacht worden aan zorgvragers uit andere kwetsbare doelgroepen, maar ook aan vrijwilligers en mantelzorgers. Daarom worden in dit hoofdstuk de volgende twee onderzoeksvragen behandeld: • Welke andere kwetsbare doelgroepen wonen er in de twee woonservicegebieden? (Zie § 5.2.) • Wat is het potentieel aan vrijwilligers en mantelzorgers in de twee woonservicegebieden? (Zie § 5.3.)

5.2

Overige kwetsbare doelgroepen

Voor het inrichten van voorzieningen voor wonen, welzijn, zorg en dienstverlening in een woonservicegebied, kunnen naast ouderen ook andere kwetsbare doelgroepen worden onderscheiden die eveneens gerichte aandacht behoeven. Door inzicht in zowel de doelgroepen, als de mogelijkheden van de wijk, kan gerichter worden gewerkt aan de ontwikkeling van een integrale aanpak. Groepen die vaak als kwetsbaar worden beschouwd zijn mensen met opvoed- en opgroeiproblemen, een lichamelijke beperking, chronisch psychische problemen, psychosociale problemen, schuldenproblematiek, meervoudige problematiek, een verstandelijke beperking of mensen die betrokken zijn bij huiselijk geweld (Movisie, 2010). Omdat er echter slechts beperkte gegevens beschikbaar zijn over de verschillende groepen in de stad, is de informatie in dit hoofdstuk enigszins fragmentarisch. De gegevens in deze paragraaf zijn ontleend aan de GGD Hollands Midden (GGD, 2007).

5.2.1 Gezondheidssituatie overige kwetsbare doelgroepen Op basis van de beschikbare informatie van de GGD kunnen voor Leiden Zuidwest de volgende opvallende punten worden genoemd:

Opvoed- en opgroeiproblematiek bij kleuters (4 tot en met 5 jaar) •

• •

Lichamelijke gezondheid: kleuters in Leiden Zuidwest hebben vaker overgewicht (21%) dan kleuters uit de rest van Leiden. Geestelijke gezondheid: in Zuidwest zijn meer ouders bezorgd over het gedrag van hun kind, zoals te druk zijn, spraakproblemen of teruggetrokken zijn. Sociale omgeving: kleuters uit Leiden Zuidwest wonen vaker in een éénoudergezin (17%) dan kleuters in de rest van Leiden (9%). Ook hebben meer kleuters te maken met relatieproblemen van de ouders en/of echtscheidingen (Zuidwest 17%, overig Leiden 10%).

36

Opvoed- en opgroeiproblematiek bij jongeren (12 tot 18 jaar) •

• •

Lichamelijke gezondheid: een op de tien jongeren beoordeelt de eigen gezondheid als matig tot slecht en een op de vijf heeft overgewicht. Deze twee percentages zijn bijna twee keer zo hoog in vergelijking met de rest van Leiden. Geestelijke gezondheid: meer jongeren hebben psychosociale problemen (25%) in vergelijking met de rest van Leiden. Bovendien piekeren ze vaker (27% versus 18% in Leiden) en voelen zich vaker ongelukkig (18% versus 11% in Leiden). Sociale omgeving: ook het aantal jongeren in klas 2 van het voortgezet onderwijs woont vaker in een éénoudergezin (19% versus 13% in Leiden). 15% van de jongeren is ooit lichamelijk mishandeld (zoals ook in de rest van Leiden). Niet bekend is of binnen of buiten de publieke ruimte is gebeurd.

Volwassenen (19-64 jaar) •

• •

Geestelijke gezondheid: dit beeld komt overeen met de rest van Leiden. Ruim eenderde heeft een milde vorm van een angststoornis of depressie en 5% heeft ernstige klachten. In deze laatste groep zitten de potentiële cliënten voor de geestelijke gezondheidszorg. Potentiële cliënten voor de verslavingszorg zijn mensen die excessief alcohol drinken (meer dan twintig glazen per week). In Zuidwest behoort 16% van de volwassenen tot deze groep. Leefstijl: een vijfde deel van de volwassenen rookt, zoals in de rest van Leiden. Driekwart drinkt. Eenderde van de volwassenen heeft moeite met rondkomen, zoals in de rest van Leiden. Ruim 10% heeft risicovolle tot problematische schulden. Sociale omgeving: ongeveer 4% van de volwassenen is in het afgelopen jaar slachtoffer van huiselijk geweld geweest, wat overeenkomt met het overige deel van Leiden.

De groep die alcohol drinkt, zowel onder jongeren als volwassenen, is kleiner dan in de overige Leidse wijken. Dit komt door het hoge percentage moslims in Leiden Zuidwest. De groep die veel drinkt (vijf of meer glazen bij één gelegenheid) of excessief (twintig glazen of meer per week) is echter even groot. Over de bewoners met een lichamelijk beperking is alleen bekend dat 67% van de 65-plussers in Leiden Zuidwest te maken heeft met lichamelijke beperkingen, waarvan ongeveer eenderde in ernstige mate. Als apart probleem wordt genoemd dat het aantal mensen met een psychiatrisch verleden dat in Leiden Zuidwest gehuisvest wordt, groeit; waarschijnlijk door de aanwezigheid van goedkope woningen. Dit levert spanningen op tussen buren. Verder heeft de GGD geconstateerd dat er sprake is van een toename van multiproblemgezinnen in Zuidwest. Een toenemend aantal bewoners heeft te maken met verschillende complexe problemen, zoals niet rond kunnen komen, schulden, dreigende huisuitzettingen, relatieproblemen met geweld, opvoedproblemen, verslavings- en/of psychiatrische problemen en lichamelijke en psychosociale gezondheidsklachten. Er is geen specifieke informatie voorhanden over wijkbewoners in Leiden Zuidwest met een verstandelijke beperking. Dit geldt ook voor opgroei- en opvoedproblematiek met betrekking tot de groep van baby’s en peuters in de leeftijd tot 4 jaar. In aanvulling op het voorgaande wordt op basis van de literatuur als belangrijk, vaak verborgen probleem genoemd dat eenzaamheid en sociale geïsoleerdheid, zoals dit onder ouderen voorkomt, ook onder overige leeftijdsgroepen is te zien (LESI, 2006). Het gaat om

37

6% van de Nederlanders in een sociaal isolement. Daarnaast zijn er mensen met een verhoogd risico, namelijk eenzamen (22%) en contactarmen (8%). Eenzamen hebben een groot netwerk, maar voelen zich desondanks eenzaam omdat de aanwezige contacten niet aan hun wensen voldoen. Contactarmen hebben geen last van eenzaamheidsgevoelens, maar hun netwerk is klein en daardoor kwetsbaar. Specifiek knelpunt is dat de helft van de sociaal geïsoleerden hun naasten niet vertrouwt; dat maakt beleidsinterventies voor deze groep er niet gemakkelijker op. Tegelijkertijd blijkt dat juist de groep die praktische, emotionele en sociale steun het hardst nodig heeft, deze het minst krijgt, ook niet van professionals. Vier van de vijf sociaal geïsoleerden heeft behoefte aan die steun, maar vindt die bij niemand.

5.2.2 Zorggebruik overige kwetsbare doelgroepen Specifieke informatie over het zorggebruik van overige kwetsbare groepen in Leiden Zuidwest is niet bekend. Wel is algemene informatie voorhanden over het zorggebruik van jongeren en volwassen in Zuidwest. Van jongeren in de leeftijd van 12 tot 18 jaar heeft 17% ooit contact gehad met de geestelijke gezondheidszorg. 11% heeft het laatste jaar nog contact gehad. Hierin zijn jongeren in Zuidwest niet anders dan andere Leidse jongeren. In Zuidwest gaan volwassenen in de leeftijd van 19 tot 65 jaar vaker naar de huisarts dan in de andere Leidse wijken. Ruim 80% heeft het afgelopen jaar contact gehad met de huisarts (Leiden 70%) en 40% nog in de laatste twee maanden (Leiden 25%). Verder is driekwart in de laatste twaalf maanden bij de tandarts geweest en bijna één op de vijf bij de fysiotherapeut, ergotherapeut of oefentherapeut. 15% heeft contact gehad met de geestelijke gezondheidszorg. Deze percentages wijken niet af van de rest van Leiden. Een kleine groep (1%) heeft gebruik gemaakt van professionele thuiszorg.

5.2.3 Voorzieningen voor overige kwetsbare doelgroepen in Leiden Zuidwest Voor een deel doen de kinderen, jongeren en volwassen een beroep op dezelfde organisaties waar ook ouderen gebruik van maken. Hierbij kan worden gedacht aan welzijnsdiensten van Libertas (opbouwwerk, jongerenwerk en buurtbemiddeling). Specifiek voor mensen met psychiatrische problematiek biedt Libertas het maatjesproject: een vrijwilliger trekt daarbij eens per week of per twee weken een paar uur met een persoon met psychiatrische problematiek op om samen iets te ondernemen. Ook Kwadraad levert diensten aan diverse doelgroepen, zoals maatschappelijk werk (volwassenen, jeugd- en schoolmaatschappelijk werk), de gezinscoach, inkomensbeheer en de sociaal raadslieden. GGZ Leiden biedt specifieke diensten als psychiatrische thuiszorg aan uiteenlopende doelgroepen. Daarnaast zijn er in Leiden Zuidwest tal van specifieke organisaties voor kind en jeugd, zoals peuterspeelzalen, kinderopvang, basis- en middelbaar onderwijs. Recentelijk is het consultatiebureau onderdeel geworden van het nieuwe Centrum voor Jeugd en Gezin ZuidWest dat in winkelcentrum De Luifelbaan is gevestigd. Voor de doelgroep van mensen met een lichamelijke beperking werkt in Buurtcentrum Vogelvlucht een consulent van het Platform Gehandicapten Leiden. Dit platform is een onafhankelijke organisatie die opkomt voor de belangen van chronisch zieken en

38

gehandicapten. Het Platform richt zich met name op de bereikbaarheid en toegankelijkheid (arbeid, informatie, onderwijs, sport, vervoer, woningen, zorg), weten regelgeving, en afstemming van wonen, zorg en welzijn. Het Platform probeert bewustzijn te kweken voor de drempels waar mensen met een beperking letterlijk en figuurlijk tegenaan lopen. Verder is er voor mensen met een verstandelijke beperking een aantal voorzieningen in de twee woonservicegebieden gelegen. Dit zijn de volgende: • Woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan: - Woonlocatie Boshuizerlaan (Gemiva-SVG): 3 groepswoningen van elk 5 personen. - Libertas Leiden: buurtcentrum Vogelvlucht. In het programma 'Iedereen doet mee' worden activiteiten geboden aan volwassenen met een lichte verstandelijke beperking. • Woonservicegebied Fortuinwijk: - Woonlocatie Apollotoren (Gemiva-SVG): locatie voor 17 oudere verstandelijk gehandicapten. - Activiteitencentrum Zuidwester (Gemiva-SVG). - Steunpunt Leiden, Ambulante begeleiding (Philadelphia): voor onder meer mensen met autisme en/of (lichte of zware) verstandelijke handicap en/of sterke gedragsproblemen. - Kinderdagcentrum De Walnoot (Gemiva-SVG): voor kinderen van 0 tot 18 jaar met een verstandelijke of meervoudige beperking. De Binnenvest heeft in woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan een vestiging voor beschermd wonen en begeleiding voor mensen die tijdelijke opvang en begeleiding nodig hebben. Dat kan zijn omdat ze door bijvoorbeeld huurschulden, verslaving of een psychiatrische stoornis het dak boven hun hoofd zijn kwijtgeraakt. Specifiek voor de vrouwenopvang is er Rosa Manus. Voor mensen met verslavingsproblematiek heeft Brijder Verslavingszorg een aantal locaties in Leiden; deze zijn alle gelegen buiten de twee woonservicegebieden.

5.3

Vrijwilligers en mantelzorgers

Voor deze paragraaf is gebruik gemaakt van studies van het SCP (SCP, 2004) en de gemeente Leiden (Gemeente Leiden, 2011). Specifieke cijfers over vrijwilligers in Leiden Zuidwest zijn niet bekend, zodat wij ons baseren op stedelijke cijfers. Over mantelzorgers is enige informatie voor Leiden Zuidwest bekend uit de documentatie van de GGD Hollands Midden (GGD, 2007).

5.3.1 Actieve burgers of vrijwilligers De term actieve burger of vrijwilliger wordt hier gebruikt voor personen die ervoor kiezen om zelf initiatief te nemen en/of (vrijwilligers)werk te doen, al dan niet in georganiseerd verband. Daarnaast werken zij vaak in een afgebakende tijd (bijvoorbeeld een dagdeel per week) en kunnen zij het werk op een zelfgekozen moment beëindigen. Uit de stadsenquête 2010 van de gemeente Leiden blijkt dat bijna 40% van de Leidenaren op dit moment vrijwilligerswerk verricht. Sinds 2001 is het percentage vrijwilligers dat in de Stadsenquête gemeten wordt ieder jaar licht gestegen. Vrijwilligerswerk wordt het vaakst gedaan door 55-plussers, hoger opgeleiden en vrouwen. De meeste vrijwilligers besteden enkele uren per week aan vrijwilligerswerk. Vrijwilligers zijn relatief vaak actief bij een sportvereniging, actiegroep of belangenorganisatie, kerkelijke of

39

levensbeschouwelijke organisatie, in de zorgen dienstverlening, het onderwijs, kunst & cultuur, of een bewonerscommissie of buurtvereniging. Uit een onderzoek van de VU uit 2010 blijkt dat de productiviteit van de grote groep actieve 55-plussers wordt onderkend. Niet alleen met betaald werk, maar ook met vrijwilligerswerk of mantelzorg leveren zij een forse economische bijdrage. Van alle 50- tot 90-jarigen is dan ook meer dan 40% gezond en actief.

5.3.2 Mantelzorgers De term mantelzorger wordt gebruikt wanneer iemand zorg verleent aan één of meer mensen uit zijn of haar directe omgeving, waarbij deze zogenoemde informele zorg direct voortvloeit uit de sociale relatie. Mantelzorgers zorgen soms 24 uur per dag en kunnen de zorg niet zomaar beëindigen. Veel informele zorg wordt geleverd door de partner. Deze is dan ook een belangrijke spil in de zorgverlening aan ouderen. Uit onderzoek onder mantelzorgers blijkt dat juist deze partners een groot risico lopen op overbelasting. Vaak geven zij immers zeer intensieve zorg, zeker als ook sprake is van begeleiding of toezicht, bijvoorbeeld vanwege dementie. Deze partners verdienen dan ook extra aandacht in het beleid: als deze zorg wegvalt, zullen kwetsbare ouderen met langdurige beperkingen immers op andere zorg aangewezen zijn. Bij de ondersteuning van mantelzorgers valt bijvoorbeeld te denken aan praktische ondersteuning (tijdelijk overnemen van de zorg), emotionele ondersteuning en voorlichting, en materiële steun. In 2009 heeft 18% van de Leidenaren mantelzorg verleend; 6% doet dit wekelijks 6 uur of meer. De leeftijdsgroep van 50 tot 64-jarigen geeft het vaakst mantelzorg (26%), gevolgd door de groep van 65-plussers (20%). Mantelzorg wordt vaker door vrouwen gegeven (20%), dan door mannen (16%) (Gemeente Leiden, 2009b). In 80% van de gevallen is er hulp van andere mantelzorgers of professionele zorgverleners. Tweederde van de mantelzorgers beschikt over vervanging tijdens de vakantie of over de mogelijkheid om af en toe een paar dagen vrij te nemen. Bijna 20% van de mantelzorgers zegt geen van de zes in het rapport onderscheiden vormen van hulp te ontvangen. Het gaat daarbij om de volgende hulp: vervanging tijdens vakantie of af en toe een paar dagen vrij, informatie en advies, emotionele ondersteuning, het af en toe deelnemen aan ontspannende activiteiten, belangenbehartiging of andere hulp. Eenderde van de mantelzorgers heeft behoefte aan (meer) hulp, met name: vervanging tijdens vakanties (20%), het af en toe bezoeken van ontspannende activiteiten (18%) en informatie en advies (17%). Van de mantelzorgers geeft 14% aan zich tamelijk tot erg belast te voelen en een kwart is enigszins belast, vooral door tijdgebrek, de combinatie met werk en kinderen en de emotionele kant. Daarnaast kan het geven van mantelzorg persoonlijke consequenties hebben. Zo geeft 16% aan meer aan huis gebonden te zijn dan ze zouden willen, ondervindt 15% financiële gevolgen en werkt 10% eigenlijk minder dan ze zouden willen. Hoe meer mantelzorg verleend wordt, hoe groter de consequenties voor het eigen leven. In april 2010 is door een 13-tal organisaties, bestaande uit verpleeg- en verzorgingshuizen, welzijnsinstellingen, het steunpunt mantelzorg voor Leiden, belangenverenigingen en de gemeente, de intentieverklaring 'Ondersteuning Mantelzorg Leiden' ondertekend. Het streven is erop gericht om afspraken te maken over de verdere ontwikkeling van een samenhangend en nauw op de behoefte aansluitend ondersteuningsaanbod voor de mantelzorgers in Leiden. De resultaten van de intensievere samenwerking en gemaakte afspraken zullen uiteindelijk worden vervat in het Leids Mantelzorgakkoord (2013).

40

6.

Conclusies en aanbevelingen

6.1

Conclusies

In deze paragraaf wordt een antwoord gegeven op de vraag waaraan volgens het onderzoek de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk voor zelfstandig wonende ouderen moeten voldoen.

6.1.1 Voorzieningen in de woonservicegebieden

Het concept van woonservicegebied en -zone Woonservicegebieden zijn gewone wijken waarin ouderen, chronisch zieken en gehandicapten een goede woonplek kunnen vinden tussen de andere bewoners. Om dat mogelijk te maken is de combinatie van wonen, welzijn en zorg in een woonservicegebied optimaal. In het Leidse concept is winkelen aan deze keten van voorzieningen toegevoegd, vanuit de gedachte dat een winkelcentrum een laagdrempelige ontmoetingsplek vormt.

Situering van de woonservicegebieden Omdat in de binnencirkel van de woonservicegebieden met een straal van 200 meter – de zogenoemde woonservicezone – 24-uurszorg op afroep alleen mogelijk is als er een zorgkruispunt aanwezig is, bijvoorbeeld in een bestaande zorgvoorziening, hebben wij de cirkels in Leiden Zuidwest enigszins verschoven. Dit scheelt in de investeringskosten die bovendien door de kabinetsbezuinigingen waarschijnlijk niet meer gepleegd kunnen worden. Een bijkomend voordeel hiervan is dat een groter aantal zelfstandig wonende ouderen binnen of in de nabijheid van een woonservicezone komt te wonen. Deze verschuiving voorkomt echter niet dat de wijk Haagweg-Noord buiten de cirkel met een straal van 500 meter blijft liggen, die wordt gehanteerd voor de bereikbaarheid van de centraal gelegen voorzieningen voor onder meer ouderen en gehandicapten.

Huidige voorzieningenniveau De onderzochte wijken die de gemeente wil ontwikkelen tot woonservicegebieden – de wijken Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk in Leiden Zuidwest – tellen twee winkelgebieden. Hiervan biedt winkelcentrum De Luifelbaan een gevarieerd en omvangrijk winkelaanbod, terwijl het winkelgebied in Fortuinwijk bescheiden van omvang is, maar wel beschikt over de belangrijkste winkels voor de meest voorkomende inkopen. Beide gebieden kennen verder een (zeer) uitgebreid palet van voorzieningen op het gebied van wonen met zorg (woonzorgcentra en een verpleeghuis), medische en paramedische eerstelijnszorg, thuiszorg, welzijn, dienstverlening en vervoer. Op basis van de beschikbare informatie lijkt er echter onvoldoende afstemming te zijn tussen de vele organisaties die werkzaam zijn in Zuidwest. De omvang van het voorzieningenaanbod sluit aan bij het gezondheidsprofiel en de sociaaleconomische demografie van de wijk. De wijkbewoners zijn gemiddeld minder gezond dan andere Leidenaren en hebben ook minder te besteden. De wijk kent daarnaast relatief veel ouderen en allochtonen met een niet-westerse achtergrond. Bekend is dat de investering van de gemeente en partners op het gebied van onder meer wonen, zorg, welzijn en woonomgeving in Leiden Zuidwest de afgelopen jaren hoger is geweest dan in de meeste andere wijken, door met name de programma’s en projecten uit het Wijkontwikkelingsplan Leiden Zuidwest.

41

Ontwikkeling van de vraag Voor zowel de huishoudelijke hulp (Wmo), alsook de verzorging/verpleging (AWBZ), kan op grond van de verwachte vergrijzing in de twee woonservicegebieden een groei worden verwacht. Vanwege het relatief grote aandeel alleenstaanden en het grote aandeel mensen met lage inkomens, zal deze groei in de komende jaren naar verwachting hoger zijn, dan de geprognosticeerde landelijke trend. Landelijk wordt namelijk een verdere groei verwacht van het aantal ouderen met een hogere opleiding en een hoger inkomen. Deze zullen vaker een beroep doen op particuliere thuiszorg, waardoor de vraag naar collectief gefinancierde zorg juist wat zal aftoppen.

Toekomstbestendigheid van het voorzieningenniveau Om te bepalen in hoeverre de woon- en zorgvoorzieningen voldoen aan de toekomstige vraag is aanvullende informatie benodigd. Hiervoor wordt verwezen naar de rapportage van nieuwe monitor WZW, die medio 2011 zal verschijnen. Deze bevat informatie over de vraagen aanbodontwikkeling voor de intramurale woonzorgvoorzieningen. Daarnaast wordt een beeld geschetst van de aantallen geschikte huurwoningen voor kwetsbare ouderen en andere kwetsbare cliënten binnen de woonservicezone.

6.1.2 Behoeften van ouderen

Interpretatie van de onderzoeksuitkomsten De vraag die onder andere in dit onderzoek centraal staat, is of ouderen in Leiden Zuidwest het voorzieningenaanbod voldoende compleet vinden of andere wensen hebben. Hiervoor hebben wij 16 personen geïnterviewd. De conclusies van deze interviewronde willen wij niet slechts een middeling laten zijn van individuele voorkeuren. Bij een niet-representatief onderzoek als dit, is dit methodisch niet verantwoord. In plaats van een behoeften-top-10, hebben we geprobeerd om op basis van de onderzoeksresultaten een beeld te schetsen van behoeften die samenhangen met de levensfase waarin de oudere verkeert. Wij hebben hiervoor de ouderen die wij geïnterviewd hebben, op basis van kwetsbaarheid ingedeeld in vitale ouderen, kwetsbare ouderen en zeer kwetsbare ouderen. Deze levensfases kunnen in marktjargon ook aangeduid worden als ouderensegmenten. Voor onderstaande schets van de behoefte per ouderensegment, hebben wij de uitkomsten van de interviews aangevuld met resultaten van ons literatuuronderzoek.

Algemeen Een aantal voorzieningen wordt door verreweg de meeste ouderen in elk ouderensegment als noodzakelijke basisvoorziening in de buurt gezien. Dit betreft een supermarkt, een drogist, een huisarts, een apotheek, een wijkcentrum, een bibliotheek, een brievenbus, zitbankjes en een park.

Vitale ouderen De groep van vitale ouderen trekt er gemakkelijk op uit. Hun scope is meestal niet beperkt tot de wijk. Toch zouden zij graag zien dat er meer activiteiten in de wijk plaatsvinden die aansluiten op hun wensen.

Kwetsbare ouderen Door afnemende mobiliteit, maar nog wel de mogelijkheid om naar buiten te gaan, zo nodig met een hulpmiddel, ervaart deze groep ouderen de meeste knelpunten in de woonomgeving. Dit betreft zowel ongemakken, als onveilige situaties op straat. Het heeft te maken

42

met minder geschikt straatmeubilair, respectievelijk inadequate verlichting, inrichting en staat van onderhoud van de openbare weg, en met hangjongeren. Een punt van zorg is het gebrek aan sociale contacten en toenemende eenzaamheid. Naast de behoefte aan ontmoeting, spelen onder de kwetsbare ouderen ook andere nog onbeantwoorde hulpvragen op het gebied van wonen, zorg, welzijn, dienstverlening en vervoer. Informatie over deze ontmoetingsactiviteiten en de overige voorzieningen bereikt de kwetsbare ouderen niet voldoende. Bovendien zijn voor de ouderen de kosten van activiteiten en het vervoer als belemmeringen genoemd om deel te nemen aan activiteiten. Volgens de geïnterviewde ouderen zijn de winkels, met uitzondering van AH XL, niet toegankelijk voor scootmobielen. Met de verdere vergrijzing van de wijken zal het aantal mensen dat zich alleen per scootmobiel door de wijk kan verplaatsen echter verder toenemen. De beperkte toegankelijkheid zal daarom voor een steeds groter wordend deel van de bewoners een belemmering vormen om er gebruik van te maken. Over de toegankelijkheid van andere voorzieningen is onvoldoende bekend.

Zeer kwetsbare ouderen Deze oudste ouderen ontvangen alle dagelijks zorg thuis. Zij komen, behalve voor doktersbezoek en deelname aan dagopvang, weinig buitenshuis. Deze ouderen geven aan verder geen behoefte te hebben aan sociale contacten of nieuwe voorzieningen in hun omgeving. Aangezien uit de literatuur echter blijkt dat tevens onder deze groep sprake is van sociaal isolement en onvoldoende zorgbereik, is ook daar specifieke aandacht voor nodig. Rond de aanpak van eenzaamheid en sociaal isolement onder ouderen is recentelijk onderzoek gedaan door Anja Machielse en Roelof Hortulanus, aangezien de effectiviteit van de diverse interventies te wensen overlaat (LESI, 2011). Ook de GGD benoemt in haar nota dat met name het bereiken en mobiliseren van de groep van eenzame ouderen in Leiden Zuidwest een probleem is (GGD, 2007). Anja Machielse en Roelof Hortulanus geven, op basis van wetenschappelijk onderzoek, advies over de mogelijkheden voor een effectieve aanpak van eenzaamheid onder ouderen (LESI, 2011).

Allochtone ouderen Op basis van landelijke informatie is bekend dat onder een deel van de allochtone ouderen behoefte bestaat aan specifieke (woon)zorgvoorzieningen, zij onbekend zijn met woningaanpassing en thuiszorg, en het inkomen relatief laag is.

6.1.3 Wisselwerking met andere groepen

Overige kwetsbare groepen Hoewel ouderen centraal staan in dit onderzoek, is voor een mogelijke wisselwerking ook gekeken naar andere kwetsbare doelgroepen in de twee woonservicegebieden. De gegevens die hiervoor via de gemeente zijn verkregen bieden echter geen volledig overzicht. Wat wel geconcludeerd kan worden, is dat de problematiek van ouderen in Zuidwest niet op zichzelf staat. Dat is natuurlijk geen nieuws, want Leiden Zuidwest is al lang erkend als een gebied waarin de bevolking wat betreft sociaal-economische status en gezondheid op een achterstand staat.

43

Vrijwilligers en mantelzorgers Tenslotte is in het onderzoek aandacht besteed aan vrijwilligers en mantelzorgers, omdat zij een onmisbare schakel vormen in de zorgen dienstverlening in de wijk. Gegevens over het aantal vrijwilligers en mantelzorgers in de wijk ontbreken weliswaar, maar gelet op het relatief hoge aantal 55-plussers in de wijk, mag geconcludeerd worden dat het aantal vrijwilligers in elk geval in potentie hoog is.

Wisselwerking Buiten het bestek van dit onderzoek valt de vraag hoe en op welke terreinen de wisselwerking tussen ouderen en andere groepen, inclusief de vrijwilligers, in de woonservicegebieden tot stand zou moeten komen. Wat wel geconcludeerd kan worden is dat er relatief veel andere kwetsbare groepen wonen, die voor een klein of wellicht groter deel met de ouderen overeenkomende behoeften hebben.

6.2

Aanbevelingen

In deze paragraaf worden aanbevelingen gegeven waartoe het onderzoek, en in het bijzonder de bovenstaande conclusies, aanleiding geven.

Situering woonservicegebieden en –zones en creëren van een steunpunt In de vorige paragraaf is reeds vermeld dat wij adviseren om de woonservicegebieden enigszins te verschuiven, zodat er in de woonservicezone 24-uurszorg op afroep bij de mensen thuis geboden kan worden. Haagweg-Noord blijft daarbij echter buiten de 500 meter zone liggen. Om te voorzien in informatie, advies en ondersteuning aan onder meer de minder mobiele ouderen in deze wat verder weggelegen buurt, kan daarom overwogen om in Haagweg-Noord een steunpunt te creëren. Mogelijke locaties daarvoor zijn de Buurtontmoetingsplek (BOP) waarin reeds diverse partijen samenwerken, de buurtwinkel van Libertas Leiden of de geplande nieuwbouw met zorgappartementen op het noordelijke deel van de sportvelden in de wijk.

Signalering van behoeften Uit de literatuur en de interviews met ouderen in de twee woonservicegebieden blijkt dat onder ouderen het sociale netwerk steeds kleiner wordt en de eenzaamheidsproblematiek groeit. Daarnaast blijkt een deel van de ouderen niet of onvoldoende zorg te ontvangen. Ook bevindt een deel van de ouderen zich in een sociaal isolement. De geïnterviewde, kwetsbare ouderen geven zelf aan dat zij behoefte hebben aan persoonlijke informatie en advies over de voorzieningen die zij nodig hebben. Ook hebben zij praktische hulp nodig bij bijvoorbeeld de aanvraag van voorzieningen. Wanneer bij de kwetsbare ouderen ook sprake is van eenzaamheidsproblematiek, is bovendien eerst inzicht nodig in de persoonlijke situatie en de hulpvragen. Pas dan kan worden bepaald welke hulp voor deze oudere passend is. Voor deze eenzame ouderen zijn vertrouwde personen belangrijk die bij hen thuis persoonlijk gezelschap of praktische hulp verzorgen en hen begeleiden bij deelname aan activiteiten buitenshuis. Een integraal wijkteam kan een belangrijke rol vervullen bij de signalering van behoeften, de doorverwijzing of het daadwerkelijk regelen van hulp, en het volgen van de situatie bij ouderen. Als deelnemer aan het wijkteam kan ook de huisarts een belangrijke rol vervullen. Over het signaleren van eenzame ouderen zijn diverse handreikingen opgesteld (NIZW, maart 2006). Specifiek voor woningcorporaties is recentelijk een aantal mogelijkheden benoemd voor het signaleren van eenzaamheid en doorverwijzen (Aedes-Actiz, 2011). Om ouderen die vereenzamen in beeld te krijgen zouden ook medebewoners in de straat, met name de vitale ouderen, ingeschakeld kunnen worden, zoals één van de geïnterviewde

44

ouderen dit op eigen initiatief al doet. Zo nodig kan hierbij professionele ondersteuning worden geboden.

Allochtone ouderen Voor de aansluiting van de zorg is aandacht nodig voor de communicatie (mede door de taal) en specifieke zorgvragen (bijvoorbeeld vanwege eetgewoonten of de wijze van schoonmaken). Hierover zijn diverse adviezen en handreikingen geschreven door deskundigen (zie bijvoorbeeld: NIZW, 2003; Pharos, 2010). Daarnaast verschijnt medio 2011 een advies van de stichting Meander aan de gemeente Leiden en de betrokken organisaties, over de wensen en behoeften van allochtone ouderen wat betreft wonen, zorg en welzijn.

Ontmoetingsactiviteiten Onder vitale en kwetsbare ouderen is de wens geuit van meer culturele activiteiten in de buurt, zoals film en theater. Bij de groep kwetsbare ouderen is naar voren gekomen dat zij echter diverse drempels ervaren om aan ontmoetingsactiviteiten deel te nemen. Nagegaan zou kunnen worden of deze los van elkaar staande behoeften, op een creatieve manier gecombineerd kunnen worden ingevuld. Wellicht zijn er vitale ouderen die een rol zouden willen spelen in het betrekken van kwetsbare ouderen bij activiteiten waarin zij beiden geïnteresseerd zijn.

Gezondheidsproblemen en kwaliteit van leven Specifiek voor ouderen met chronische gezondheidsproblemen is een effectieve methode ontwikkeld om de kwaliteit voor leven te verhogen. Belangrijk is daarbij om aan de ouderen de regie terug te geven. Hiertoe kan voor deze zelfstandig wonende ouderen bijvoorbeeld een zorgleefplan worden opgesteld, waarbij ze worden uitgedaagd om voornemens om te zetten tot een concreet actieplannetje. Het gaat dan om concrete knelpunten, zoals de ervaren eenzaamheid en daaraan gekoppelde, concrete eigen acties zoals koffiedrinken bij de buurvrouw. Een andere effectief gebleken methode is het volgen van een cursus ‘Grip op Lijf en Leven’. Op deze manier kunnen ouderen van wie de gezondheid achteruitgaat door de touwtjes weer in handen te krijgen, toch tevredener worden met hun leven, zo blijkt uit onderzoek (VUmc, 2010).

Integraal wijkteam wonen, zorg en welzijn Samen met de betrokken partijen in de beide woonservicegebieden zouden de mogelijkheden voor het (bij voorkeur) gezamenlijk locatiegebruik en het afstemmen van de werkzaamheden nader kunnen worden onderzocht en uitgewerkt. Hierbij lijkt, op basis van de verzamelde gegevens, ook het bieden van onafhankelijke integrale informatie, advies en hulp bij bijvoorbeeld het aanvragen van voorzieningen voor wonen, zorg en welzijn een aandachtspunt. Naar de (on)mogelijkheden van de marktwerking in de zorg bij de vorming van integrale wijkteams doet onder meer de SEV op dit moment onderzoek.

Wisselwerking met andere groepen Dit onderzoek reikt niet zo ver dat is gekeken of samenwerking voordelen biedt, tussen organisaties die zich richten op ouderen en organisaties die zich (ook) op andere doelgroepen richten. Evenmin is onderzocht of er op bepaalde vlakken een combinatie van voorzieningen voor ouderen en andere doelgroepen gewenst en mogelijk is. Wel is uit de literatuur bekend dat er enerzijds kansen zijn voor combinatiemogelijkheden van doelgroepen, maar anderzijds ook grenzen (Movisie, 2008; HAN, 2010). Ook de concrete kansen in de wijk voor de inzet van vrijwilligers zijn nog onbekend. Diverse kansen zijn er echter naar verwachting wel, aangezien uit onderzoek van USP Marketing Consultancy bv (USP, 2006) blijkt dat de basisfuncties van een wijkservicecentrum

45

voor een groot deel van de wijkbewoners van belang zijn. De huidige wijkcentra bieden daarentegen vaak een beperkt aanbod aan voorzieningen en diensten aan, waardoor maar een beperkte groep mensen in de wijk gebruikt maakt van deze voorzieningen. Door dit aanbod uit te breiden en verschillende functies te combineren heeft een wijkservicecentrum een toegevoegde waarde hebben voor de gehele wijk. Het realiseren van dergelijke wijkservicecentra creëert bovendien ook nieuwe functies voor vrijwilligers, waarmee weer wordt ingespeeld op de veranderende vraag naar vrijwilligerswerk. Mede gelet op deze kansen wordt aanbevolen om de mogelijkheden wel te onderzoeken, ook vanwege de in vergelijking met andere delen van de stad, redelijk unieke omvang van de voorzieningen en de hoger dan gemiddelde (potentiële) vraag in de wijk.

Benutten van ouderen als vrijwilliger In recent promotieonderzoek (VU, 2010) worden concrete kansen benoemd om de productiviteit van ouderen meer te benutten voor vrijwilligerswerk en mantelzorg. Van de mensen tussen de vijftig en de negentig jaar is namelijk meer dan veertig procent gezond en actief. Met informele zorg voor bijvoorbeeld partners of kleinkinderen, betaald werk of vrijwilligerswerk leveren zij een forse economische bijdrage.

Toegankelijkheid van de voorzieningen Aanbevolen wordt om met exploitanten van winkels en organisaties voor wonen, zorg en welzijn te bespreken welke aanpassingen nodig en mogelijk zijn om de fysieke toegankelijkheid van de voorzieningen voor bijvoorbeeld scootmobielen te vergroten.

Woonomgeving De geïnterviewde ouderen hebben diverse aandachtspunten benoemd voor de woonomgeving (zie § 4.4.2 en § 4.4.3). Met name rondom winkelcentrum De Luifelbaan wordt de omgeving als goed beoordeeld. Een mogelijkheid om ook in andere delen van de woonservicegebieden te werken aan een levensloopgeschikte woonomgeving, is door in de bestaande wijkschouw in de wijk Haagwijk een aantal specifieke aandachtspunten op te nemen. Bewoners beoordelen dan ook aspecten zoals de aanwezige voorzieningen in de woonomgeving, de looproutes en de ervaren veiligheid. Wat dit laatste punt betreft dient een eventuele koppeling te worden gemaakt met het veiligheidsplan dat voor Leiden Zuidwest is opgesteld. In dit plan zijn de knelpunten en concrete oplossingen genoemd om de veiligheid en leefbaarheid op een gewenst niveau te krijgen. Wanneer de uitgebreidere vorm van de wijkschouw in Haagwijk goed werkt, kan dit mogelijk ook in de andere wijken in de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk worden toegepast.

Gemeentelijke beleidsinformatie Om in lijn met de gemeentelijke beleidsuitgangspunten voor wijkgericht werken, meer inzicht te verkrijgen in de situatie in districten en/of wijken, zou wellicht ook de gemeentelijke onderzoeksinformatie op dat niveau kunnen worden verwerkt. Gezien de verwachte verschillen tussen districten en wijken, kan op basis van nauwkeurigere informatie gerichter actie worden ondernomen. Het zou een meerwaarde hebben als daarbij tevens relaties kunnen worden gelegd tussen specifieke doelgroepen in het gebied, inclusief de vrijwilligers en de mantelzorgers.

Vervolgstappen De veelheid aan organisaties in de beide woonservicegebieden maakt dat veel kennis, informatie en ervaring aanwezig is bij de gemeente en de organisaties voor wonen, zorg, welzijn en dienstverlening. Daarom is het aan te bevelen om te benutten wat er al is bij deze

46

betrokken partijen, door aan te sluiten bij bestaande voorzieningen, eerder gebruikte effectieve interventies en in ontwikkeling zijnde projecten. Dezelfde veelheid aan organisaties die in beide woonservicegebieden zorg en diensten leveren vraagt echter tevens om samenwerking en regie. De gemeenten en haar partners zullen goede afspraken moeten maken over de regie, het invullen van de verschillende rollen en de afstemming over de bijdragen van partijen aan de realisering van een woonservicegebied. Specifiek over de invulling van de gemeentelijke regie bij de ontwikkeling van woonservicegebieden heeft Peter Hendrixen (Radboud Universiteit Nijmegen, 2008) een advies geschreven. In het kader van de afstemming van de beleidsdoelen en de zorgen welzijnsvoorzieningen in de woonservicegebieden, is voor de gemeente de afstemming met het zorgkantoor/zorgverzekeraar een punt van aandacht. Hierover is recentelijk een samenwerkingstoolkit opgesteld door de VNG en ZN (VNG/ZN, 2011). Daarnaast kan voor de ontwikkeling van woonservicegebieden gebruik worden gemaakt van de diverse onderzoeken en handleidingen die zijn ontwikkeld door bijvoorbeeld de SEV (SEV, 2010a), de Radboud Universiteit Nijmegen (Radboud Universiteit, 2009), de TU Delft (TU Delft, 2005) en de Provincie Gelderland (Provincie Gelderland, 2009).

47

Geraadpleegde literatuur ABF Research, Primos Bevolkingsprognose 2009, 2010. NB: de nieuwste prognose, Primos 2010, moet gecorrigeerd voor de postcodegebieden 2321 en 2324 (beschikbaar najaar 2011). Aedes-Actiz, website http://www.kcwz.nl, 2011. Aedes-Actiz, informatie over aanpak eenzaamheid voor woningcorporaties, website: http://www.kcwz.nl/dossiers/eenzaamheid/aanpak_eenzaamheid_van_abstract_naar_concreet, 2011.

Gemeente Leiden, GBA van de gemeente Leiden, tabellen over samenstelling bevolking, peildatum 1 januari 2011. Gemeente Leiden, ‘Mozaïek Zuidwest. Wijk vol kansen.’, vastgesteld in de gemeenteraad van 28 juni 2005. Gemeente Leiden, nota 'Winkelen, wonen, welzijn en zorg', vastgesteld in de gemeenteraad van 15 oktober 2009. Gemeente Leiden, Strategie en Onderzoek, ‘Stadsenquête Leiden’, oktober 2009. Gemeente Leiden, tabellen over kenmerken Wmo-gebruikers,Tcare en GBA van de gemeente Leiden, peildatum 1 januari 2011. GGD Hollands Midden, Hanneke Tielen, Nicolette van der Zouwe en Annette Martens, ‘Vraaggerichte Preventie, Leiden Zuidwest’, in opdracht van de gemeente Leiden, november 2007. Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN), Dort Spierings, Artikel ‘Nieuwe Generatie Woonzorgcomplexen’, versie 9, 24 juni 2010. IVA Tilburg, Katrien Luijkx, met medewerking van Kitty Pardoel, onderzoek ‘Ouderensegmenten. Behoeften wonen, welzijn en zorg in de wijk’, juli 2005. KEI kenniscentrum stedelijke vernieuwing, website: http://www.kei-centrum.nl, 2011. Landelijk Expertisecentrum Sociale Interventie (LESI), Anja Machielse, Artikel ‘Sociaal isolement vraagt om nieuw beleid’, in Openbaar Bestuur nummer 8, 2006. Landelijk Expertisecentrum Sociale Interventie (LESI), Anja Machielse en Roelof Hortulanus, ‘Sociaal Isolement bij ouderen. Op weg naar een Rotterdamse aanpak.’, februari 2011. MO/samenlevingsopbouw, artikel ‘Mensen stimuleren tot vrijwillige inzet’, 29e jaargang, nummer 226, Herfst 2010. Movisie, Corrie van Dam, Paul Vlaar en Annemarie van de Berg (eindredactie), ‘Handreiking professioneel ondersteunen. Kwaliteitskenmerken van dienstverlening in de Wmo’, november 2010.

48

Movisie, Linda Sanders, ‘De soorten en maten van Wijkservicepunten, Deelrapport een: resultaten van een literatuurstudie’, april 2008. Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO), project ISCOPE, website: http://www.nationaalprogrammaouderenzorg.nl/projecten/projectreportages/iscope, 2011. Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL), website: http://www.nivel.nl/vaam, 2011. Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn (NIZW: deze is per 1 januari 2007 samen met 7 andere organisaties overgaan in: Movisie, Vilans en Nederlands Jeugdinstituut), Lia van Doorn, Handreiking ‘Signaleringsnetwerken voor sociaal geïsoleerde ouderen’, maart 2006. Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn (NIZW), ‘Allochtone ouderen en wonen’, 2003. Pharos en Universiteit Utrecht, Feia Hemke e.a., onderzoeksrapport 'Huisartsenzorg voor migranten - Knelpunten & mogelijke oplossingen', december 2010. Provincie Gelderland, ‘Checklist voor het Woonservicegebied´, in het kader van het Programma Thuisgeven in Gelderland, april 2009. Radboud Universiteit Nijmegen, George de Kam, ‘Effectiviteit en efficiëntie van gebiedsgerichte arrangementen wonen zorg en welzijn. Een onderzoek gebaseerd op ervaringen in de provincie Gelderland’, januari 2009. Radboud Universiteit Nijmegen, Paul Hendrixen, ‘Reflecteren op regie: een staalkaart van stijlen. Over gemeentelijke regie bij de ontwikkeling van woonservicegebieden’. In opdracht van de Provincie Gelderland, uitgave in het kader van het programma ‘Ontgroening en Vergrijzing’, 2008. Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), Evert Pommer, Ab van der Torre en John Stevens, ‘Definitief advies over het Wmo-budget huishoudelijke hulp voor 2010’, september 2009. Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), Cretien van Kampen (red.), ‘Kwetsbare ouderen’, februari 2011. Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), Mirjam de Klerk, ‘Zorg en wonen voor kwetsbare ouderen’, 2004. Stichting Architectenonderzoek Gebouwen Gezondheidszorg (Stagg), ‘Verblijven of wonen; zorg voor een ieder’, 2000. Stichting Digitalezorg.nl, website http://www.digitalezorg.nl, 2011. Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV), Lucas Delfgaauw, ‘Multifunctionele dienstencentra. Hoe ze functioneren’, november 2010. Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV), Jochum Deuten en Merei Lubbe, ‘Effecten van woonservicegebieden’, september 2010. Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV), Jeroen Singelenberg en Netty van Triest, ‘Voorstudies woonservicegebieden’, november 2009.

49

Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV), Jeroen Singelenberg, Artikel ‘Van woonzorgzone naar woonservicegebied’, in tijdschrift ‘Stedebouw & Architectuur’, Themanummer ‘Bouw en Zorg’, najaar 2010. TU Delft, Karoline Poorter en Theo van der Voort, Artikel ‘Leidraad voor woonzorgzones: van initiatief tot plan van aanpak’, in tijdschrift ‘Real Estate Magazine’, november 2005. USP Marketing Consultancy bv, artikel ‘Wijkservicecentra: vóór en dóór de wijk’, in nieuwsbrief Update, Augustus 2006. Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en Zorgverzekeraars Nederland (ZN), ‘Samenwerken aan zorg en ondersteuning. Leidraad voor gemeenten en zorgkantoren’, maart 2011. VU, promotieonderzoek Kathrin Komp, ‘De jonge ouderen in Europa – Belasting of hulpbron voor de verzorgingsstaat?’, september 2010. VU Medisch Centrum, promotieonderzoek Angèle Jonker, ‘Welbevinden in de vierde levensfase: nut en noodzaak van copingbronnen’, 2010.

50

Bijlage 1: Onderzoeksopzet Het onderzoek en opstellen van het advies is in overleg met (beleids)medewerkers van de gemeente Leiden volgens de hierna volgende vijf fasen uitgevoerd. Verder is, ten behoeve van de nadere invulling van deze fasen, meegewerkt en -gedacht door de Stichting Radius en de Stichting Klankbordgroep Ouderen Leiden. Hun aanvullingen zijn zodoende meegenomen.

Fase 1) Doelgroep van het onderzoek: selectiecriteria Het gebied waar de 16 geïnterviewde ouderen wonen betreft de wijken in en rondom de woonservicegebieden Boshuizen/Luifelbaan en Fortuinwijk. Beide woonservicegebieden zijn gelegen in het Bos- en Gasthuisdistrict. De geïnterviewde ouderen wonen zelfstandig. Bij het benaderen van de ouderen is ernaar gestreefd om een ‘vertegenwoordiging’ te verkrijgen van elk van de vijf ouderensegmenten die het IVA onderscheidt.

Fase 2) Hoofdthema’s voor het onderzoek onder ouderen De hoofdthema’s van het onderzoek betreffen de basisvoorzieningen ten behoeve van een woonservicezone volgens het concept van Leiden, namelijk: dienstverlening op het gebied van winkelen, wonen, welzijn en zorg, alsmede de woonomgeving. Bij de voorzieningen is onderscheid gemaakt worden in locatiegebonden voorzieningen in de woonservicezone en niet-locatiegebonden voorzieningen die bijvoorbeeld aan huis geboden kunnen worden. Nietlocatiegebonden voorzieningen kunnen noodzakelijk gevonden worden, maar hoeven dus niet in de woonservicezone gehuisvest te zijn.

Fase 3) Opstellen van de vragenlijst Rondom de genoemde hoofdthema’s is een vragenlijst opgesteld, waarbij relevante input via deskresearch is verkregen. Hierbij is uitgegaan van bekende en gangbare wensen van ouderen, onder meer uit de Ouderenpeiling 2009 van de gemeente Leiden en onderzoeken die elders zijn verricht.5 Het inzicht in deze wensen is in het onderzoek verdiept, met specifieke aandacht voor de volgende twee onderdelen: • de (neven)functies van de gewenste voorzieningen (bestaand of nieuw) vanuit het perspectief van de ouderen. Op deze wijze is achterhaald of er andere motieven zijn om deze voorzieningen in de woonservicegebied te hebben dan waarvoor ze primair bedoeld zijn. Bijvoorbeeld of een buurtwinkel primair in de dagelijkse levensbehoeften voorziet of mede een sociale functie vervult; • de gewenste vrijetijdsbesteding van ouderen, die in het woonservicegebied zou kunnen plaatsvinden. De conceptvragenlijst is allereerst in overleg met de betrokken (beleids)medewerkers van de gemeente Leiden aangepast. Als een tweede stap is de vragenlijst in het najaar van 2010 tevens getoetst in een overleg met de volgende deelnemers: • vijf vertegenwoordigers van de Stichting Klankbordgroep Ouderen Leiden; • Stichting Radius: mevrouw Smits (teamleider cliënt/ouderenadviseurs) en de heer Snelder (adjunct-directeur); 5

Noot: de gegevens uit de welzijnsbezoeken van de Stichting Radius konden helaas niet worden gebruikt, aangezien hierin geen samenhang is aangebracht tussen leeftijd, de genoemde (aantallen) dat een item van belang is (zoals ‘mobiliteit’) en de meer specifieke hulpvraag. De gegevens uit de Stadsenquête, Leiden 2009, Ouderenpeiling 55-plus, zijn helaas niet gespecificeerd naar district en/of wijk, zodat ook hieruit niet gericht kon worden geput.

51

•

Gemeente Leiden: mevrouw Yap (beleidsmedewerker Ouderen, Informele Zorg en AMW).

Op basis hiervan zijn aanwijzingen en aanvullingen gegeven ten behoeve van de vragenlijst en de aanpak van het interview. Daarnaast is benoemd dat ook in de Fortuinwijk veel kwetsbare ouderen wonen, met het advies om zodoende ook daar ouderen te interviewen.

Fase 4) Uitvoering van het onderzoek: benaderen en interviewen van de ouderen Bij de selectie van de ouderen is, in aansluiting op de vijf segmenten, gelet op de diversiteit. De Stichting Radius en de Stichting Klankbordgroep Ouderen Leiden hebben ouderen gevraagd om deel te nemen aan het onderzoek, waarna zij de betreffende persoonsgegevens aan het RBG hebben doorgegeven. Vervolgens zijn de ouderen door het RBG gebeld voor een afspraak en zij hebben nadere, schriftelijke informatie over het interview ontvangen. De ouderen zijn in de thuissituatie persoonlijk geïnterviewd, aangezien deze methodiek gelegenheid biedt om door te vragen. Ten behoeve van deze interviews is gebruikgemaakt van een gestructureerde vragenlijst (zie bijlage 2). Daarnaast is een lijst met items gebruikt (zie bijlage 2), waaruit tijdens de interviews is geput om de vragen of de gegeven antwoorden te verhelderen.

Fase 5) Verwerking van de onderzoeksuitkomsten De onderzoeksuitkomsten zijn verwerkt in hoofdstuk 4 van deze rapportage. Dit betreft echter slechts een beperkt, niet-representatief onderzoek. Zodoende is, ten behoeve van een nadere onderbouwing en aanvulling van relevante informatie voor de invulling van woonservicegebieden, ook hierover informatie opgenomen in deze rapportage.

52

Bijlage 2: Vragenlijst Hieronder volgen vragen over de kenmerken van de geïnterviewden, vragen over de gewenste/ noodzakelijke voorzieningen en vrije tijdsbesteding.

1. Vragen over kenmerken geïnterviewden Sekse registreren bij de interviews. Wat is • • •

uw afkomst? Nederlands Westers niet-Nederlandse afkomst (Duits, Frans, etc.) Niet-westerse afkomst (Surinaams, Antilliaans,Turks, etc.)

Wat is uw leeftijd? • 65 – 74 jaar • 75 jaar en ouder Wat is • • • • • • • • •

uw opleidingsniveau? Lagere school Lager beroepsonderwijs (bijv. LTS, ambachtsschool, huishoudschool, lagere landbouw- /tuinbouwschool) Middelbare school (bijv. LAVO, VGLO, ULO, MULO) Middelbaar beroepsonderwijs (bijv. UTS, MHNO, KMS, middelbare landbouw/tuinbouwschool) Voortgezet algemeen onderwijs (NMS, HBS, gymnasium, HAVO, VWO) Hoger beroepsonderwijs Wetenschappelijk onderwijs Anders

Wat is • • • • • • •

uw burgerlijke staat? Alleenstaand Gehuwd met/zonder kinderen (inwonend), hoeveel? Ongehuwd samenwonend met/zonder kinderen (inwonend) Gescheiden Samenwonend met broer of zus Weduwe, weduwnaar Anders (bijv. LAT)

Wat is • • • • • • •

uw bron van inkomen? Inkomen uit arbeid AOW AOW en pensioen Pensioen/VUT WAO en andere uitkering AWW/AN Ander inkomen

53

In welke categorie valt het netto huishoudinkomen per maand? • < € 1450 • € 1451 – € 2150 • € 2151 – € 3200 € 3200 In wat • • • • • • • • •

voor type woning woont u? Eengezinswoning Flat op de begane grond Flat met lift, niet op de begane grond Flat zonder lift, niet op de begane grond Seniorenwoning (kan ook een appartement in een flat zijn) Aanleunwoning Verzorgingshuis Verpleeghuis Ander type woning, namelijk:

Toegankelijkheid appartement in flat: • Zijn er drempels? • Is het rolstoeltoegankelijk? • Is er een zware tussendeur? Hoe gezond voelt u zich? • Heel gezond • Gezond • Redelijk gezond • Matig gezond • Niet gezond • Wat zijn uw beperkingen? Doet u aan beweging? Zo ja, bijvoorbeeld naar de sportschool of anders?

2. Relatie met omgeving/sociaal netwerk • Hoe vaak komt u de deur uit? • Waarvoor komt u de deur uit? • Wanneer u naar het ziekenhuis moet of iemand wil bezoeken, wie gaat ermee op ziekenhuisbezoek? • Als u een hond heeft, wie laat hem dan uit? • Doet iemand voor u het vuil buiten? 2.1 Vragen over noodzakelijke/gewenste voorzieningen Wat vindt u van de bereikbaarheid en toegankelijkheid van de volgende voorzieningen? Beoordeling van de looproute op:

Begaanbaarheid: bestrating, barrières, gemak 1. Kunt u gemakkelijk en veilig over de stoep en de oversteekplaatsen lopen met of zonder rollator, of rijden met rolstoel of scootmobiel? 2. Kunt u gemakkelijk en veilig van de stoep op de weg en andersom lopen of rijden? Is de stoep voldoende breed? 3. Moet u op de stoep vaak uitwijken om gestalde fietsen, straatmeubilair, huisvuil en andere voorwerpen op straat te ontwijken?

54

4. Heeft u onderweg de behoefte om uit te rusten? 5. Zijn er daarvoor (voldoende) bankjes op geschikte plekken?

Verkeersveiligheid: scheiding auto’s en fietsers van wandelaars, oversteekplaatsen, straatverlichting: 1. Zijn de rijweg/de straat en het trottoir/de stoep voldoende en helder gescheiden? 2. Kunt u gemakkelijk oversteken? 3. Staat het voetgangerslicht voor u lang genoeg op groen? Zijn de weg en de stoep voldoende verlicht?

Sociale veiligheid: straatverlichting, beplanting: 1. Voelt u zich overdag veilig op straat? 2. Op welke plekken voelt u zich onveilig? Hoe ziet de straat er daar uit (beplanting, donkere hoeken)? 3. Staan er voldoende lantaarnpalen op uw route? 4. Voelt u zich in het donker veilig op straat? Beoordeling van toegankelijkheid van de voorzieningen op:

Toegankelijkheid voor rollators, rolstoelen, scootmobielen 1. Zijn de voorzieningen voldoende toegankelijk voor rollators, rolstoelen en scootmobielen?

Parkeervoorziening voor de deur voor scootmobielen 1. Is er voldoende parkeergelegenheid voor scootmobielen? 2. Kun je je scootmobiel ook veilig parkeren? Staat de scootermobiel er nog, als je terugkomt? 2.2

Vragen over de functie van de bestaande voorzieningen

Doel bezoek: 1. Met wel doel gaat u hierheen? Wat haalt u hier?

Frequentie bezoek: 2. Hoe vaak komt u hier? • evt. nevendoel 3. Waarom komt u hier zo vaak?

Beste alternatief: 4. Wat is uw beste alternatief (als deze voorziening er hier niet was)? • evt. alternatief voor evt. nevendoel 5. Als u moet kiezen, wat zou u liever in de wijk hebben: • deze [voorziening]; • of [dit alternatief]? 2.3

Vragen over de nieuwe voorzieningen en hun functie

Gewenst, maar niet aanwezig in het woonservicegebied 1. Welke voorzieningen mist u in de directe omgeving? • doel bezoek 2. Met welk doel zou u dan hierheen willen? • frequentie bezoek 3. Hoe vaak zou u hier willen komen? • evt. nevendoel ? 4. Waarom zou u hier zo vaak heen willen?

55

Beste alternatief in de huidige situatie 1. Wat is uw huidige beste alternatief? • evt. alternatief voor evt. nevendoel (Is deze voorziening ook een alternatief voor uw nevendoel?) • doel bezoek 2. Met welk doel gaat u hierheen? • frequentie bezoek 3. Hoe vaak komt u hier? 4. Wat is uw evt. nevendoel?

Hoe is de bereikbaarheid (en evt. toegankelijkheid) van deze (alternatieve) voorzieningen? (voor vragen zie onder 2) 2.4 Vragen over vrijetijdsbesteding 1. Wat doet u in uw vrije tijd? Wat zou u anders nog willen doen? 2. Welke activiteiten doet u in groepsverband? Wat zou u in groepsverband willen doen? 3. Van welke voorzieningen maakt u hiervoor gebruik? 4. Zijn deze voorzieningen aanwezig en gemakkelijk bereikbaar? 5. Welke voorzieningen zijn volgens u verder nodig (bijv. algemene of specifieke ruimte)?

3. Gewenste/noodzakelijke voorzieningen in het winkelcentrum, op het ‘zorgkruispunt’ of in het wijkservicecentrum 3.1. Wat vindt u belangrijk als noodzakelijk/gewenste voorzieningen in uw woonomgeving? 3.1.1 Wat vindt u niet zulke belangrijke voorzieningen in uw woonomgeving? Noodzakelijke/gewenste voorzieningen, Voorzieningen, die geïnterviewden die geïnterviewden uit zichzelf waarschijnlijk niet zo belangrijk vinden benoemen en belangrijk vinden en daarom niet uit zichzelf benoemen

Winkels voor dagelijkse boodschappen en zakelijke/ commerciële dienstverlening andere winkels

Winkels voor dagelijkse boodschappen en zakelijke/commerciële dienstverlening andere winkels

supermarkt

winkels voor elektronische en huishoudelijke artikelen tabakswinkel/tijdschriftenwinkel

bakker slager groenteboer drogist bank voor geldzaken pinautomaat postkantoor

slijterij reisbureau kledingzaak schoenenzaak doe-het-zelfzaak of hobbyzaak fotozaak witgoed winkel

56

Noodzakelijke/gewenste voorzieningen, Voorzieningen, die geïnterviewden die geïnterviewden uit zichzelf waarschijnlijk niet zo belangrijk vinden benoemen en belangrijk vinden en daarom niet uit zichzelf benoemen

Gezondheidszorg en maatschappelijke ondersteuning c.a.

Gezondheidszorg en maatschappelijke ondersteuning c.a.

huisartsenpraktijk praktijk voor fysiotherapie apotheek thuiszorgwinkel, hulpmiddelenwinkel centrum voor allerlei soorten hulp en zorg: • ouderenzorg • consultatiebureau zorg • huisartsen die spreekuur houden voor ouderen informatiewinkel tandarts kapper

audiciën opticiën (buurt)maatschappelijk werker psychiater eerstelijns psycholoog

Voorzieningen voor sociale activiteiten c.a.

Voorzieningen voor sociale activiteiten c.a.

buurtcentrum seniorenrestaurant/open eettafel ontmoetingsruimte kerk, moskee

hobbyruimte (voor hobby’s in groepsverband) cursusruimte hangouderenplek dagactiviteitencentrum

Voorzieningen voor bewegingsactiviteiten

Voorzieningen voor bewegingsactiviteiten

zwembad park/bos groepsruimte voor bewegingsactiviteiten

sportschool tennishal fitness en wellness centra

diëtiste pedicure sanitaire voorzieningen in de buurt van winkelcentrum politiepost

Culturele voorzieningen c.a.

Culturele voorzieningen c.a.

bibliotheek

theater filmhuis museum

57

Noodzakelijke/gewenste voorzieningen, Voorzieningen, die geïnterviewden die geïnterviewden uit zichzelf waarschijnlijk niet zo belangrijk vinden benoemen en belangrijk vinden en daarom niet uit zichzelf benoemen

Hulp in de bureaucratie van overheid en hulp- en zorgverlening

Hulp in de bureaucratie van overheid en hulp- en zorgverlening

informatie en advies

Wmo o o o o

loket Raad en daadwinkel Radius Leidse rechtswinkel Sociale Raadslieden

ondersteuning bij het invullen van formulieren hulp bij administratie

Overige voorzieningen

Overige voorzieningen

zitbanken, rustplaatsen brievenbus bushalte bus (zitplaats, toegankelijkheid voor lichamelijk gehandicapten)

internetvoorziening

(niet-locatiebonden voorzieningen)

(niet-locatiebonden voorzieningen)

klussendienst tuinonderhoud wasservice boodschappenservice

pedicure aan huis kapper aan huis voeding- en dieetadvies verzorging van dieren (bijvoorbeeld hond uitlaten) open eettafel/gebruik warme maaltijd in seniorenrestaurant

warme maaltijden aan huis bibliotheekservice huisbezoek van een vrijwilliger voor gezelschap informatie en advies van een vrijwilliger (via huisbezoek) informatie en advies van een ouderenadviseur (via huisbezoek)

3.2 Deelname aan activiteiten buiten de deur (in groepsverband) Neemt u deel aan activiteiten buiten de deur? • sportvereniging • politieke partij • kerkgenootschap, andere religieuze of levensbeschouwelijke activiteiten. • ouderenorganisatie, ouderenbond • vrijwilligersorganisatie • mantelzorgorganisatie • andere activiteiten

58

Bijlage 3: Spreiding geïnterviewde ouderen

In totaal zijn 16 ouderen geïnterviewd, waaronder één echtpaar (zie bijlagen 4 en bijlage 5 voor overzichten met interviewuitkomsten). Deze ouderen wonen verspreid over de beide woonservicegebieden. Op de kaart hieronder is met stippen aangegeven waar deze ouderen in het gebied wonen.

Figuur 9: Spreiding van de ouderen over de twee woonservicegebieden Voor de ligging van woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan is uitgegaan van het advies, zoals is benoemd in § 2.3.1, waarbij het centrum van het betreffende gebied wat is verplaatst. Wat betreft de toedeling van de geïnterviewde ouderen aan een van de twee woonservicegebieden, is gekeken naar de dichtstbijzijnde kern van elk gebied.

59

Bijlage 4: Interviewuitkomsten woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan In het woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan zijn in totaal 11 ouderen geïnterviewd, waaronder één echtpaar. De bevindingen zijn in de onderstaande tabel opgenomen. Tussen haakjes is bij elk item genoemd om hoeveel ouderen het gaat. Woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan Voorzieningen

Vitale ouderen (aantal 2)

Kwetsbare ouderen (aantal 7: 1 echtpaar)

Zeer kwetsbare ouderen (aantal 2)

Kenmerken van de ouderen

Gemiddelde leeftijd: 70 Gezondheid en mobiliteit is goed. Netwerk van (klein)kinderen, vrienden en/of kennissen/buren (2)

Gemiddelde leeftijd: 85 Gezondheidsproblemen (2), en niet mobiel (2) Sociaal netwerk: Goed contact met (klein)kinderen en met broer/zus (1) Weinig contact met (klein)kinderen (1)

Wonen

Onaangepaste woning (2)

Zorg (Wmo en AWBZ)

Wens: Thuiszorg-/ Hulpmiddelenwinkel (1)

Gemiddelde leeftijd: 79 Gezondheidsproblemen (7), en minder mobiel (7) Depressie (1) Sociaal netwerk: Eén kennis (1) Eén nicht (1) Krimpend netwerk (5) van: goed contact met (klein)kinderen en met vrienden/ kennissen/buren (2) weinig contact met (klein)kinderen (3), en kennissen (1) of soms broer/zus (1) Seniorenwoning (5) Aangepaste eengezinswoning (1) Onaangepaste flat; wachtlijst serviceflat (1) Hulpmiddelen: Loopstok (1) Rollator (1) en ook scootermobiel (2), maar weet niet hoe deze laatste te gebruiken (1) Ontvangen zorg: Huishoudelijke hulp (2) Wens: Thuiszorg-/ Hulpmiddelenwinkel (7) Regelmatig arts- en/of ziekenhuisbezoek; zelfstandig (2) of met iemand samen (4)

Zorg Eerstelijn

Welzijn

Huidige activiteiten: Op locatie: Gym (1) Hulp aan ouderenadviseur (1) Vrijwilligerswerk: Vrijwilliger: in kerk en signaleert op eigen initiatief eenzaamheid bij ouderen en meldt dit aan Radius (1) Vrijwilliger: bij eettafel en bingo in woonzorgcentrum (1) Wensen: omgeving Luifelbaan: ruimte voor ontmoeting (kent Vogelvlucht; gaat er niet heen vanwege besloten groepen) (1) dames

Oefeningen thuis van fysiotherapeut (2) Huidige activiteiten: Thuis: Tv kijken (1) Oefeningen via tv (2) Lezen en puzzelen (1) Kerstkaarten maken, brieven typen, dagboek (1) Op locatie: Zingen in koor (1) Bijwonen praathuis in BOP (1) Vrijwilligerswerk: Vrijwilliger als ouderling (1) Vrijwilligerswerk: oppas op kleinkind, in buurtcentrum Vogelvlucht, en in kerk (1) Problemen: voorzieningen Rijn en Vliet alleen voor eigen bewoners en aanleunwoningen (1) (NB: is onjuist) moet betalen voor concert en mag niet mee met georganiseerd vervoer voor bewoners. Wensen: behoefte aan meer contacten (4) culturele voorzieningen en groepsactiviteiten: bv. cursus schrijven, of

60

Seniorenwoning (1) Aanleunwoning (1) Hulpmiddelen: Looprek (1) of rollator (1) Rolstoel (2) Ontvangen zorg: Huishoudelijke hulp en persoonlijke verzorging (2) Regelmatig of wekelijks arts- en ziekenhuisbezoek onder begeleiding (2) Huidige activiteiten: Thuis: Oefeningen via tv (1) Lezen, tv kijken (2) Muziek luisteren, computerspelletjes, googlen (1) Puzzelen (1) Op locatie: Drie keer per week naar buurtcentra voor bridge met de regiotaxi (1) Koffiedrinken, uit eten of museumbezoek met zoon Eén keer per kwartaal naar concert met zoon (1) Geen behoefte aan contact met andere ouderen (2): voldoende vanuit eigen netwerk en professionals

-

Dienstverlening, waaronder winkels

wandelgroep (1) culturele voorzieningen (2)

Dagelijks erop uit: boodschappen doen (Luifelbaan, Diamantplein of centrum): voor praatje (2) fietsen/wandelen (2) ontmoeting met andere ouderen na ’t winkelen in een chinees restaurant (1)

Openbaar vervoer

boekbespreking in groep (1) gevarieerdere boekencollectie bij Rijn en Vliet (1)

Indien voldoende contacten: geen behoefte aan groepsactiviteiten (3) Sportschool (1) Regelmatig erop uit: wandelen (5) boodschappen doen in omgeving (6) naar andere winkelcentra of stad (2) ontmoeting (5)

Zelden er op uit: één keer naar De Luifelbaan geweest (toen rolstoel werd geduwd door vrijwilliger) (1)

Toegankelijkheid voorzieningen voldoende (5), ook voor rollator (1) en scootmobiel (1) Wens: Bibliotheek (1) (NB: is er) Afzonderlijk postkantoor (niet in Bruna) (1) Toko (1) Sanitaire voorziening in (omgeving) winkelcentrum (7) Winkel voor betaalbare kleding (5)

Wens: bakker, groenteboer, slager Haagweg Noord; Verboom is duurder (1) sanit. voorziening in (omgeving) winkelcentrum (2) Nvt: komen niet zelf Problemen: problemen: buiten (2) Haagweg-Zuid: ongelijke stoeptegels, te omgeving smalle stoepen met spullen erop, Haagweg Noord: verhoogde stoep bemoeilijkt overgang naar soms uitwijken voor weg en omgekeerd (2); spullen op trottoir Haagweg-Zuid: onvoldoende bankjes (1) (1) Fortuinwijk Noord: zitbankjes vaak onder vogelpoep, afscheiding straat/stoep niet Onveilig gevoel: altijd helder gescheiden, ongelijke vijfmeiplein: hangjongeren die stoeptegels (1) Stoplicht Churchilllaan: te kort op groen (3) lawaai maken (1) en bij oversteken voorrang van fietsers (1) omgeving Boshuizen: onveilig trottoir vanwege Haagweg Noord fietsende scholieren op de stoep (2) en onvoldoende verlichting, ongelijke stoeptegels (2). Zitbankjes onder vogelpoep (1) plaatsen met dichte begroeiing (1) Onveilig gevoel: alleen omgeving Luifelbaan Wc Luifelbaan: hangjongeren; Haagweg-Zuid: plaatsen met dichte voldoende verlichting. Verder begroeiing bij sportvelden en onvoldoende niet (1) verlichting (2); Fortuinwijk Noord: onvoldoende verlichting (1) Boshuizen: bij delen met veel bomen en weinig huizen (2) -

Woonomgeving

-

Met OV zijn voorzieningen goed bereikbaar

Wens: Vanuit Rosenburch naar WC Luifelbaan: zitbankjes (2) Door OV (toegankelijkheid bus is probleem) en/of regiotaxi (lang wachten en prijs zijn belemmering): redelijk goede bereikbaarheid (7)

61

Met regiotaxi is alles goed bereikbaar (1). Wel is prijs een belemmering: geen geld, dan niet meer weg.

Bijlage 5. Interviewuitkomsten woonservicegebied Fortuinwijk In totaal zijn in het woonservicegebied Fortuinwijk vijf ouderen geïnterviewd. De interviewuitkomsten zijn opgenomen in de onderstaande tabel. Er zijn in dit gebied geen vitale ouderen bereid gevonden om deel te nemen aan het onderzoek. Zodoende zijn hieronder alleen gegevens opgenomen van kwetsbare en zeer kwetsbare ouderen. Woonservicegebied Fortuinwijk Voorzieningen Kwetsbare ouderen Zeer kwetsbare (aantal 4) ouderen (aantal 1) Kenmerken van de ouderen

Wonen

Zorg (Wmo en AWBZ)

Gemiddelde leeftijd: 72 jaar Gezondheidsproblemen (4), en minder mobiel (4)

Leeftijd: 83 jaar Gezondheidsproblemen en weinig mobiel (1)

Krimpend netwerk van: Goed of weinig contact met kinderen (2) Contact met zus(sen) (2) Kennis en soms schoondochter zijn mantelzorger (1) Vrienden en kennissen (1) Flat met aanpassingen in woning; probleem: flat is slecht toegankelijk (1) Seniorenwoning (3) Hulpmiddelen: Rollator (1) en ook scootermobiel (1) óf loopkruk (1) Stok (2)

Klein sociaal netwerk: één zus (1)

Zorg thuis: Huishoudelijke hulp (4) Zorg op locatie: 1 x per week: beweging en spelletjes bij GGZ ouderenzorg (1)

Zorg Eerstelijn Welzijn

Wens: Thuiszorg-/ Hulpmiddelenwinkel (4) Wekelijks fysiotherapie (1) en ook ademhalingsoefeningen (1) Ondersteuning thuis door: Maatschappelijk werk (1) Activiteiten: Thuis: lezen, muziek luisteren, tv kijken (1) en ook puzzelen (2) en kaarten maken in een groep (1) Elders/ op locatie: als ‘vrijwilliger’ info en advies geven aan mensen in de omgeving, en geld pinnen voor kennis (1) drie keer per week mantelzorger voor vriendin in woonzorgcentrum (1) soms hulp aan buurvrouw (1) Wensen: persoonlijk contact en iemand die haar naar activiteiten brengt (1) Wens: culturele activiteiten, zoals theater of film (1)

62

Seniorenwoning (1) Op wachtlijst woonzorgcentrum (1) Hulpmiddelen: rollator Zorg thuis: personenalarmering huishoudelijke hulp Zorg op locatie: 1 keer per week dagopvang (1)

Bezoek arts met begeleiding kennissen (1) Activiteiten elders: 1 keer per week kaarten (1); 1 keer per week naar zus (1); af en toe bezoek aan vriendin. Geen behoefte aan contact met andere ouderen (1): voldoende vanuit eigen netwerk en professionals

Dienstverlening, waaronder winkels

Dagelijks of paar keer per week bezoek aan winkels in eigen wijk of wc De Luifelbaan (met de bus), ook om praatje te maken met bekenden (3)

Nvt

Vanwege geringere mobiliteit ook inkopen doen via internet (1) Probleem: Toegankelijkheid veel winkels in De Luifelbaan met scootmobiel een probleem door drempels en te weinig ruimte, zoals Blokker, Hema, Zeeman (1)

Woonomgeving

Openbaar vervoer

Wensen: In winkelgebied ‘Fortuinwijk’ ook bakker, slager, groenteboer vanwege persoonlijk contact en hulp bij maken van keuzes (3) In winkelgebied ‘Fortuinwijk’ ook een kledingzaak voor betaalbare kleding (3) sanitaire voorziening in (omgeving) winkelgebied (4) Probleem: In Fortuinwijk weinig plaatsen waar je met scootermobiel van de stoep af kunt (1) Zitbankjes in Fortuinwijk mogen hoger zijn en met leuning (1) In Fortuinwijk staan stoeptegels overeind (2) Voetgangerslicht Churchilllaan staat te kort op groen (1) Onveilig gevoel: door dichte begroeiing is (2) door groepen jongeren die rondhangen (2) Met de bus vanuit Fortuinwijk naar winkelcentrum De Luifelbaan (1) Regiotaxi (2)

63

Nvt

Gebruikt altijd regiotaxi (1)

Bijlage 6: Voorzieningen en samenwerking in de twee woonservicegebieden

Inleiding In deze bijlage zijn de huidige voorzieningen voor wonen, zorg, welzijn en dienstverlening (waaronder winkelen) weergegeven voor de volgende vier wijken, welke in en rondom de twee woonservicegebieden zijn gelegen, namelijk: • Boshuizen; • Haagweg; • Gasthuiswijk; • Fortuinwijk. Niet meegenomen zijn de volgende twee wijken uit het betreffende district: • Oostvliet; • Vreewijk. Gekeken is naar de aanwezigheid van de betreffende voorzieningen, zonder een nadere, onderbouwde analyse van de vraagen aanbodontwikkeling ervan. Wat betreft de woon- en zorgvoorzieningen wordt voor deze nadere analyse verwezen naar de rapportage van de WZW monitor die medio 2011 door het RBG wordt verzorgd voor alle gemeenten. Bij de beschrijving van alle voorzieningen is dezelfde volgorde aangehouden, zoals bij de uitleg van de voorzieningen in voorgaande § 2.2.4. De bijbehorende adressenlijst van deze voorzieningen is toegevoegd in bijlage 7.

1.1 Wonen 1.1.1 Intramurale woonzorgvoorzieningen: beschermd wonen In de twee woonservicegebieden liggen op dit moment drie intramurale woonzorgvoorzieningen. Deze intramurale woonzorgvoorzieningen betreffen ‘beschermd wonen’. Bij beschermd wonen kan een onderscheid worden gemaakt tussen twee categorieën, namelijk: 1. ‘Licht verblijf’, dit is: ’verblijf met verzorging, verpleging en begeleiding’. Deze cliënten kunnen redelijk zelfstandig wonen, maar moeten 24 uur per dag een beroep kunnen doen op zorg en/of begeleiding. Het verblijf voor deze categorie is vooral gericht op het ‘wonen’. Het uitgangspunt is dat deze zorg lokaal beschikbaar is in de eigen wijk of het eigen dorp. 2. ‘Zwaar verblijf’, namelijk: ‘verblijf met intensieve verpleging, behandeling en begeleiding’. De doelgroep vormen mensen die intensieve zorg, toezicht en behandeling behoeven.6 Er wordt 24 uur per dag zeer intensieve zorg en toezicht geboden en er is deskundigheid met betrekking tot specifieke doelgroepen. Deze instellingen hebben, vanwege de noodzakelijke aanwezigheid van specifieke deskundigheid (bijvoorbeeld voor specifieke doelgroepen zoals cliënten met CVA7) of een specifieke infrastructuur (bijvoorbeeld therapieruimte voor revalidatiezorg), een regionale functie.

6

Bron: Regionale prestatieafspraken 2006, op basis van ‘Bevorderen van scheiden wonen en zorg’ (2005) van College Bouw Zorgvoorzieningen. 7 Noot: CVA is ‘Cerebro Vasculair Accident’, ofwel ‘ongeluk in de bloedvaten van de hersenen’. Dit kan een hersenbloeding of een herseninfarct zijn. Veelal is er links of rechts van het lichaam een verlamming en soms in meer of mindere mate afasie (ofwel: onvermogen om juist te spreken) aanwezig. Verder kunnen de gevolgen voor gedrag en karakter zeer ernstig zijn. Een CVA zonder blijvende gevolgen noemt men een TIA. Bron: Nederlandse CVA vereniging.

64

Naam stichting en locatie

Huidige Toekomstige capaciteit capaciteit

Voorzieningen

1. Woonzorgcentra: beschermd wonen, licht verblijf Topaz: locatie Haagwijk

106

Niet bekend

Libertas Leiden: locatie Rijn en Vliet

80

104 (renovatie 2012)

Winkel, bibliotheek, kapsalon, pedicure, schoonheidssalon, recreatieruimte, ook voor wijkbewoners (55+) Rijn en Vliet is ook een wijkcentrum met een recreatieruimte met groepsactiviteiten, een restaurant, een internetcafé, bibliotheek (uitleenpunt BplusC) en dagverzorging. Verder is er: een winkel, kapper/pedicure, schoonheidsspecialist, kinderdagverblijf en een wasserij. In het gezondheidscentrum zijn een huisarts, een fysiotherapeut, een steunpunt voor het artsenlaboratorium en een psycholoog gevestigd. Alle voorzieningen zijn ook beschikbaar voor de wijkbewoners

2. Verpleeghuis/tweedelijnszorgcentrum: beschermd wonen, zwaar verblijf Topaz: locatie Zuidtwijck

87 (SOM) 105 (PG)

Totaal

378

Ook de bewoners van de wijk (55+) kunnen gebruikmaken van de voorzieningen: koffiedrinken, bibliotheek, stiltecentrum, recreatiezaal en kapsalon

Tabel 10: Ontwikkeling beschermd wonen in de V&V-sector (AWBZ) De informatie in de tabel is opgenomen op basis van deskresearch. Medio 2011 zal een rapportage verschijnen met onder met de huidige en geplande woonzorgvoorzieningen, die door het RBG wordt opgesteld op basis van een inventarisatie onder alle betrokken organisaties. De locaties Haagwijk en Rijn en Vliet bieden de mogelijkheid van kortdurende opvang. Dit is voor bijvoorbeeld cliënten die uit het ziekenhuis komen, om op te knappen voordat men weer zelfstandig thuis kan wonen, of voor iemand die tijdelijk even niet thuis kan wonen door zijn intensieve zorgvraag. De locatie Zuydtwijck heeft in met het LUMC een schakelunit. Dit is een vorm van tijdelijke opvang voor patiënten die in het LUMC geopereerd zijn aan bijvoorbeeld hun heup of knie. Deze mensen krijgen tevens gerichte oefeningen en eventuele aanpassingen, zodat mensen zo snel mogelijk weer naar huis kunnen. Indien nodig wordt daarbij in de thuissituatie specialistische zorg geboden. 1.1.2 Wooncomplexen en serviceflats voor ouderen In de twee woonservicegebieden bevinden zich een aantal wooncomplexen en serviceflats voor ouderen. Deze zijn opgenomen in de tabel op de volgende pagina.

65

Naam locatie (eigenaar)

Aantal wooneenheden

Aanwezige of nabijgelegen voorzieningen

Woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan Aanleunwoningen Rijn en Vliet (Ons Doel)

57

Woongebouw voor ouderen (Stichting Rosenburch)

156

Alarmering en dagelijkse hulp of verzorging door Libertas Leiden, overige voorzieningen in locatie Rijn en Vliet: restaurant, internetcafé, bibliotheek, groepsactiviteiten Aanwezige voorzieningen zijn: huismeester, alarmering, groepsactiviteiten, bibliotheek, internetruimte, wasserette, kapsalon, pedicure, tweemaal per week een warme maaltijd in de recreatieruimte

Woonservicegebied Fortuinwijk Aanleunwoningen Beethovenlaan (Sleutels)

Volgt in gegevens monitor WZW medio 2011

Zorg en diensten vanuit Haagwijk, overige voorzieningen in locatie Haagwijk, zoals: restaurant, groepsactiviteiten, beweging in groepen, bibliotheek, kapsalon, pedicure en winkel Seniorenwoningen 118 Aanwezige voorzieningen zijn: alarmering (i.s.m. Parelvissers (renovatie in 2011) zorgteam), zorgteam van Libertas Leiden in het (Ons Doel) gebouw, recreatieruimte met groepsactiviteiten, nieuw wijkrestaurant, spreekuur op woensdagochtend Serviceflat 80 Aanwezige voorzieningen zijn: 24 uurs Statenhof alarmservice, groepsactiviteiten, maaltijden uit de (woningcorporatie eigen keuken (aan huis bezorgd) SGBB) Lepelaarcomplex 72 Aanwezige voorzieningen zijn: wijkservicecentrum (De Sleutels) De Lepelaar (begane grond), met onder meer: gezondheidscontroles (18+ en 50+), cursus EHBO aan kinderen, danscursus voor ouderen, dinsdagavond spelavond, diëtist, schoonheidsspecialiste, pedicure, kapsalon, restaurant

Tabel 11: Wooncomplexen en serviceflats voor ouderen 1.1.3 Geschikte woningen en mogelijkheden voor woningaanpassing Binnen de woonservicezone van circa 200 meter rondom een 24-uurszorgcentrum zijn voldoende geschikte woningen nodig, waar ook de zeer kwetsbare ouderen of andere kwetsbare cliënten zorg kunnen ontvangen. Het RBG inventariseert ten behoeve van de monitor wonen-zorg-welzijn voor alle gemeenten deze gegevens voor de huursector. Zodoende wordt voor deze informatie verwezen naar de betreffende rapportage voor de gemeente Leiden, die medio 2010 gereed zal zijn. Voor de koopwoningen biedt de gemeente in het kader van de Wmo de mogelijkheid om noodzakelijke aanpassingen te financieren via een PGB of aanpassingen daadwerkelijk te regelen. Dit is voor onder meer ouderen, maar ook chronisch zieken en gehandicapten. Om een beeld te krijgen van de potentiële geschiktheid van eengezinswoningen kan een doorzonscan worden uitgevoerd. Om een idee te geven welke informatie dit biedt, kan de rapportage die is opgesteld voor de gemeente Katwijk worden bekeken via onderstaande link: http://www.rcgzhn.nl/activiteiten/wzw/wzw_chipkaart_katwijk.pdf. Op basis van een eerste, grofmazig inzicht, kan vervolgens gerichte actie worden ondernomen, om de feitelijke geschiktheid van de betreffende woningen te bepalen.

66

1.2 Zorg voor thuiswonende ouderen: WMO en AWBZ 1.2.1 Thuiszorg (WMO) en alarmering De volgende aanbieders zijn gecontracteerd voor hulp bij het huishouden in de gemeente Leiden: - 123 Schoonhuis; - Actief Plus; - Algemeen Thuiszorg Bureau; - Allerzorg; - Axxicom Thuishulp; - Florein; - Groenoord Zorgt; - ProfZorg thuiszorg; - R.K. Zorgcentrum Roomburgh; - Stichting Libertas Leiden; - Stichting Sparkles Thuiszorg; - ThuiszorgInHolland; - Thuiszorg Service Nederland; - Tzorg; - Zorgorganisatie Zorg-Vuldig. Naast de alarmering die in voorgaande paragraaf bij de betreffende wooncomplexen en serviceflats is benoemd, verzorgen de volgde organisaties alarmering bij mensen thuis in de wijk: - Libertas Leiden: thuiszorgteam Zuid; - Stichting Radius: centrale verbindt door met iemand uit het netwerk. Thuiszorg is, indien nodig, binnen 30 minuten aanwezig. 1.2.2 Persoonlijke verzorging, verpleging en begeleiding thuis (AWBZ) Persoonlijke verzorging is de hulp thuis die nodig is bij de dagelijkse verzorging, zoals douchen, aankleden, scheren, pillen innemen, ogen druppelen of naar de wc gaan. Verpleging is de medische hulp die thuis worden gegeven, zoals wondverzorging en injecties of hulp bij zelf leren injecteren. In Leiden Zuid-West wordt dit verzorgd door Libertas Leiden, vanuit de locatie Rijn en Vliet. Daarnaast biedt woonzorgcentrum ’t Huis op de Waard in de gemeente Leiden deze zorg. 1.2.3 Dagverzorging en –behandeling (AWBZ) Dagverzorging is bedoeld voor mensen, die behoefte hebben aan enige vorm van contact, begeleiding of zorg, en die door deelname aan dat activiteitenprogramma (langer) zelfstandig kunnen blijven wonen. Met behulp van dagverzorging wordt ook de eventuele partner en/of mantelzorger voor één of meer dagen per week ontlast. In het gebied wordt dagverzorging geboden door de volgende organisaties: - Libertas Leiden: woonzorgcentrum Rijn en Vliet (ouderen); - Radius en ActiVite: woonzorgcentrum Haagwijk (ouderen en mensen met een functiebeperking); - ActiVite: Wijkservicecentrum De Lepelaar (ouderen met psychogeriatrische problematiek). Bewoners uit het betreffende gebied kunnen echter ook gebruikmaken van de dagopvang in een ander, nabijgelegen gebied.

67

In Zuydtwijck wordt dagbehandeling, waarbij tevens therapie wordt verzorgd, geboden aan twee doelgroepen: - voor mensen met geheugenproblemen of dementie (PG): dit is bedoeld voor mensen die in toenemende mate dementerend zijn en van wie de naasten hulp kunnen gebruiken bij de opvang en begeleiding. - voor mensen met somatische (lichamelijke) klachten (SOM): dit is bedoeld voor mensen die zelfstandig willen blijven wonen, intensieve zorg en behandeling nodig hebben en graag een paar dagen per week onder de mensen zijn.

1.3 Zorgvoorzieningen eerstelijn (Zorgverzekeringswet) 1.3.1 Huisartsen In het gebied is een gezondheidscentrum gelegen, binnen woonzorgcentrum Rijn en Vliet. Daarnaast zijn er vier huisartsenpraktijken. Praktijk

Bijzonderheden

Woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan J.A. Piest en J. van den Hoven

Onderdeel van gezondheidscentrum, met daarin ook: fysiotherapeut, psycholoog en steunpunt voor het artsenlaboratorium van SCAL

H.F. Wiersma Huisartsenpraktijk Boshuizen: P.G. van der Maden en A.M. Silvius

Woonservicegebied Fortuinwijk Mw. M.P.C. Horn G.J.P. Benit

Tabel 12: Huisartsenpraktijken 1.3.2 Apotheken In stimuleringsgebied Boshuizen/Luifelbaan bevindt zich apotheek De Luifelbaan. Deze is gelegen in het winkelcentrum de Luifelbaan. In stimuleringsgebied Fortuinwijk is apotheek Leiden Zuid-West gelegen. 1.3.3 Fysiotherapeuten In de twee woonservicegebieden zijn 10 fysiotherapeutenpraktijken gelegen. In navolgende tabel zijn deze opgenomen. Praktijk

Bijzonderheden

Woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan FMT Fysiotherapie

Groepspraktijk met diverse specialismen, zoals: manueel therapeuten, sportfysiotherapeuten, een kaakfysiotherapeut, een lymfeoedeem / oncologisch fysiotherapeute, een fysiotherapeut bij chronische ziektes. Daarnaast is er onder meer bewegen bij Diabetes, Hartfalen, na/met Kanker en COPD

Fysiotherapie Ushi Geerts

Tabel 13: Fysiotherapiepraktijken

68

Praktijk

Bijzonderheden

Woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan (vervolg) Centrum voor Fysiotherapie: op locatie en ook aan huis indien het niet mogelijk is om op locatie te komen

Centrum voor Fysiotherapie Leiden

Gelegen binnen tweedelijnszorgcentrum Zuydtwijck: gericht op ouderen uit eigen locatie en thuiswonend die houdings- of bewegingsklachten hebben. Tevens advies aan mantelzorgers of verplegend personeel. Gespecialiseerd in behandeling bij een nieuwe knie of heup, oedeem, reuma, CVA, dementie, COPD en de behandeling bij aandoeningen aan de spieren of aan het zenuwstelsel, zoals de ziekte van Parkinson en de ziekte van Huntington Onderdeel van gezondheidscentrum in woonzorgcentrum Rijn en Vliet

Woonservicegebied Fortuinwijk Praktijk voor (Sport)fysiotherapie KDC De Walnoot Gemiva SVG Kinderfysiotherapeut Korte Vlietschool Fysiotherapie mw. C.M. Bakker Schut F.C.M. van Blijswijk Fysiotherapiepraktijk Bachstraat

Tabel 13: Fysiotherapiepraktijken (vervolg) 1.3.4 Overige eerstelijnszorg De overige eerstelijnszorg, die voor onder meer ouderen relevant is, is in navolgende tabel opgenomen. Organisatie/praktijk

Bijzonderheden

Woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan SCAL Medisch Diagnostisch Centrum

Gelegen in het gezondheidscentrum in woonzorgcentrum Rijn en Vliet. Inloopspreekuur voor bloedafname: ma t/m vr: 11.15 – 11.45 uur. Ergotherapie, op locatie en ook thuis Op locatie binnen tweedelijnszorgcentrum indien het niet mogelijk is om op Zuydtwijck. Voor mensen met lichamelijke of locatie te komen geestelijke klachten die in het dagelijks leven praktische problemen ondervinden. Een ergotherapeut richt zich op de praktische gevolgen ervan bij het uitvoeren van dagelijkse activiteiten Logopedie, op locatie en ook thuis Op locatie binnen tweedelijnszorgcentrum indien het niet mogelijk is om op Zuydtwijck. Gericht op het ontwikkelen, locatie te komen herstellen en onderhouden van de communicatie (spraak, taal en gehoor) en van eten en drinken (slikken). Bijvoorbeeld na een beroerte Diëtetiek, op locatie en ook thuis Op locatie binnen Zuydtwijck. Dieetadvies en indien het niet mogelijk is om op dieetbegeleiding voor ouderen, bij chronische locatie te komen ziekten en bij herstel na ziekte of operatie

Woonservicegebied Fortuinwijk Diëtetiek

Spreekuur van diëtist van ActiVite, in wijkservicecentrum De Lepelaar

Tabel 14: Overige eerstelijnszorg

69

1.4 Welzijn (Wmo) 1.4.1 Informatievoorzieningen: op locatie en thuis Op locatie zijn de volgende informatiepunten in de twee woonservicegebieden voor onder meer ouderen. Organisatie

Locatie

Dag/tijd

Geboden deskundigheid/ informatie

Woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan Libertas Leiden Libertas Leiden, zorgteam van betreffende locatie

Buurtwinkel: Versservice Verboon Servicecentrum De Parelvissers

Libertas Leiden, Rosenburch thuiszorgteam SamenwerkingsBOP8 verband van Ons Doel, Portaal, Libertas Leiden en gemeente Leiden

Libertas Leiden

Buurtcentrum Vogelvlucht

Kwadraad

Maandag t/m zaterdag Woensdag van 11.00 – 12.00 uur

Informatie over wonen, zorg en welzijn Spreekuur over wonen, zorg en welzijn. Tevens kantoor zorgteam en alarmteam wooncentrum Parelvissers. Donderdag van Spreekuur over wonen, zorg 10.00 – 11.00 uur en welzijn maandag t/m Informatie over de buurt, vrijdag van 9.00 – woningen van corporaties 12.00 uur Maandag van Spreekuur over wonen, zorg 13.30 – 14.30 uur en welzijn door het thuiszorgteam van Libertas Leiden maandag t/m Op locatie zijn: vrijdag 8.30 uur – buurtopbouwwerkers, 23.00 uur kinderwerker, ondersteuning migranten en vluchtelingen en Platform Gehandicapten Leiden9 dinsdag van 10.30 Thuiszorgteam met – 11.30 uur spreekuur over wonen, zorg en welzijn (tevens kantoorruimte voor thuiszorgteam) Maandag t/m Buurtmaatschappelijk donderdag werker: informatie en hulp bij: relatieproblemen, opvoeding, conflicten (bemiddeling), formulieren invullen

Woonservicegebied Fortuinwijk Libertas Leiden, thuiszorgteam De Sleutels, wijkbeheerder

Wijkservicecentrum Brahmslaan

werkdagen maandag t/m donderdag van 9.00 – 10.00 uur

8

Spreekuur over wonen, zorg en welzijn Aanspreekpunt bij overlastklachten en over defecten aan gebouwen (zoals kapotte verlichting) aan de gebouwen

Noot: BOP staat voor buurtontmoetingsplek. Noot: Platform Gehandicapten Leiden is een samenwerkingsverband van de belangenorganisaties van chronisch zieken en gehandicapten. Zie voor meer informatie: http://www.belangenorganisatie.nl/

9

70

Organisatie

Locatie

Dag/tijd

Geboden deskundigheid/ informatie

Woonservicegebied Fortuinwijk (vervolg) Libertas Leiden, thuiszorgteam ActiVite

Statenhof Wijkservicecentrum De Lepelaar

De Sleutels, wijkbeheerder

Radius

Wijkkantoor Leiden Zuid-West/ Tuinstadwijk

dinsdag van 10.00 Spreekuur over wonen, zorg – 11.00 uur en welzijn werkdagen Klantinformatiepunt met informatie over wonen, zorg en welzijn vrijdag van 11.00 Aanspreekpunt bij tot 12.00 uur overlastklachten en over (oneven weken) defecten aan gebouwen (zoals kapotte verlichting) aan de gebouwen Maandag t/m Informatie, advies en hulp vrijdag 9.00 – over wonen, zorg, welzijn en 17.00 uur inkomen. Ook huisbezoek mogelijk. Voor75+ wordt informerend huisbezoek aangeboden, verzorgd door vrijwilligers; indien nodig opgevolgd door huisbezoek door cliënt-/ouderenadviseur

Tabel 15: Informatievoorzieningen Voor de volledigheid wordt benoemd dat de gemeente Leiden het Servicepunt Zorg verzorgt voor alle burgers in de gemeente. Dit bevindt zich op een locatie buiten Zuid-West, namelijk (tijdelijk) aan de Morsweg 1 in Leiden. Het Servicepunt is telefonisch bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 9.00 tot 16.00 uur. De openingstijden zijn van maandag tot en met vrijdag van 9.00 tot 16.00 uur. Er is ook de mogelijkheid om thuis bezocht te worden, voor informatie, advies en praktische hulp. Zo heeft Radius de client-/ouderenadviseur die bij mensen thuis een luisterend oor biedt, maar ook informatie en advies verzorgt, en zelfs kan bemiddelen of dingen regelt. Dit is op het gebied van wonen, zorg, welzijn en inkomen. Mensen kunnen hiervoor ook naar het wijkkantoor op het wijkkantoor ‘Leiden Zuid-West/ Tuinstadwijk’ van Radius gaan of bellen. Deze dienst is gericht op ouderen, mantelzorgers, gehandicapten en chronisch zieken. Ook de buurtmaatschappelijk werker van Kwadraad biedt de mogelijkheid van een huisbezoek. 1.4.2 Gezamenlijke activiteiten Voor de eigen bewoners van serviceflat Rosenburch worden in de recreatieruimte groepsactiviteiten verzorgd, zoals een wekelijks koffie-uurtje, tweemaal per maand een ontspanningsavond met activiteiten, gezamenlijke feestdagvieringen en een jaarlijkse rommelmarkt. Daarnaast is er onder meer een handwerkclub, een gymnastiekclub en een kaartclub. In Rosenburch verzorgt Radius op vrijdag gymnastiek/GALM in twee groepen, van 10.15-11.15 uur en van 11.30-12.30 uur. Ook in serviceflat Statenhof worden onder meer gymnastiek, bridge, biljarten en een maandelijkse koffieochtend georganiseerd voor de eigen bewoners.

71

Locatie

Groepsactiviteiten voor ouderen

Overige dienstverlening

Woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan Buurtcentrum Vogelvlucht (Libertas Leiden)

Tweedelijnszorgcentrum Zuydtwijck

Woonzorgcentrum Rijn en Vliet

Libertas Leiden verzorgt: - Ouderensoos ‘De Vogel' met sjoelen, rummikub en klaverjassen: woensdagmiddag 13.30-16.00 uur - Schaken: maandag- en vrijdagmiddag van 13.30-16.30 uur Radius verzorgt gymnastiek/GALM: - Maandag 14.00 – 15.00 uur - Vrijdag 9.00 – 10.00 uur

Informatie, kantoor van thuiszorgteam Libertas Leiden, buurtopbouwwerkers, kinderwerker, ondersteuning migranten en vluchtelingen en Platform Gehandicapten Leiden, Raad- en daadwinkel Leiden Zuid, buurtmaatschappelijk werk Bewegen voor ouderen, bingo, kaarten, Koffiedrinken, bibliotheek, muziekuitvoeringen, diavoorstellingen, stiltecentrum, recreatiezaal, presentaties en kapsalon: toegankelijk voor de wijk voor 55plussers Libertas Leiden verzorgt: wekelijks Bibliotheek (uitleenpunt koffiedrinken, dans en bewegen voor BplusC), schoonheidssalon, ouderen, bloemschikken, bak- en kapper, pedicure, winkel, praatclub, soos, klaverjas en rummycub, bibliotheek, en een modeshows, bijbelkring, zingen/koor, kinderdagverblijf bingo

Woonservicegebied Fortuinwijk Woonzorgcentrum Haagwijk

Wijkservicecentrum De Parelvissers (Libertas Leiden) Gymzaal César Franckstraat

Wijkservicecentrum De Lepelaar (ActiVite)

Topaz verzorgt: internetsoos, internetcursus, bloemschikken, handwerken, film- en muziekmiddagen, toneeluitvoeringen, kerst- en sinterklaasvieringen, hersengymnastiek, bingomiddagen Radius verzorgt gymnastiek/GALM: Woensdag 9.00 – 10.00 uur Heeft een recreatieruimte, waar activiteiten plaatsvinden zoals: sjoelen, koersbal, een handwerkclub, en op de woensdagochtend een koffie-uurtje Radius verzorgt hier gymnastiek/ GALM: - Maandag: 16:15-17:15 uur - Woensdag: 14:30-15:45 uur - Donderdag: 19:00-20:00 uur - Zaterdag: 8:00- 9:00 uur Gezondheidscontroles (18+ en 50+), danscursus voor ouderen, dinsdagavond spelavond (sjoelen, klaverjassen en rummikub)

Winkel, bibliotheek, kapsalon, pedicure, schoonheidssalon

Informatie, restaurant, zorgteam en alarmteam voor bewoners wooncentrum Andere sporten in groepsverband, zoals karate

Informatie, diëtist, schoonheidsspecialiste, pedicure, kapsalon, restaurant, tevens zaalverhuur. Ook cursus kinder EHBO

Tabel 16: Groepsactiviteiten voor ouderen Naast de hiervoor genoemde groepsactiviteiten, zijn er tevens (wijk)restaurants die de mogelijkheid tot ontmoeting bieden (zie hierna volgende § 1.4.3).

72

1.4.3 (Wijk)restaurants en maaltijden aan huis Op locatie worden voor de eigen bewoners maaltijden verzorgd in de servicecomplex Statenhof (aan huis) en tweemaal per week in de recreatieruimte van Rosenburch. Daarnaast is er een aantal (wijk)restaurants op de volgende locaties. Locatie

Lunch/diner

Dagen

Woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan Buurtcentrum Vogelvlucht Tweedelijnszorgcentrum Zuydtwijck Woonzorgcentrum Rijn en Vliet

Diner Restaurant ook voor 55+ zelfstandigen Lunch Diner Diner

1 dag (do) 7 dagen 7 dagen 4 dagen (ma t/m do) 4 dagen (di t/m vr)

Woonservicegebied Fortuinwijk Restaurant De Lepelaar Woonzorgcentrum Haagwijk Wijkrestaurant De Parelvissers

Lunch Diner Grand Café/restaurant Lunch

7 5 7 5

dagen dagen (wo t/m zo) dagen dagen (di t/m vr en zo)

Tabel 17: (Wijk)restaurants Gekoelde maaltijden kunnen op drie dagen per week bij Rijn en Vliet worden opgehaald bij de receptie. De Stichting Radius bezorgt eenmaal per week maaltijden aan huis die de mensen zelf kunnen opwarmen. 1.4.4 Georganiseerde groepsuitjes met begeleiding In de tabel zijn de georganiseerde groepsuitjes, met daarbij begeleiding voor de deelnemers, opgenomen. Organisatie Topaz Radius

Uitje Zuydtwijckboot (ook voor rolstoelgebruikers) BoodschappenPlusBus (ook voor mensen met rollator of rolstoel) met uitjes zoals: - Winkelen met koffiedrinken; - Overige uitjes zoals naar musea, tuincentra, mooie plekken in de omgeving, markten Platform Gehandicapten Leiden Scootmobieltochten

Tabel 18: Georganiseerde groepsuitjes met begeleiding 1.4.5 Persoonlijk gezelschap en diensten aan huis Er is ook de mogelijkheid om thuis, veelal van vrijwilligers, gezelschap of ondersteuning te krijgen. In de tabel zijn deze mogelijkheden opgenomen.

73

Organisatie Dienst Radius Vrijwilligers van het Meldpunt ‘Voor Mekaar’ zoeken een vrijwilliger voor gratis dienstverlening, zoals: - het ondersteunen bij het doen van boodschappen; - begeleiding bij het bezoek aan de huisarts of het ziekenhuis; - bezoek bij behoefte aan gezelschap; - het buitenzetten en binnenhalen van vuilcontainers; - de stoep sneeuwvrij houden; - tijdelijk de hond uitlaten; - samen wandelen of uitgaan; - wandelen met een rolstoel; - voorlezen; - oppas op een zieke oudere, indien de verzorger er een ochtend of middag op uit wil. Alleen de gemaakte kosten hoeven te worden vergoed. Pindienst: een medewerker van Radius neemt geld op van een rekening van Radius zelf (maximaal € 200). Met dat geld komt de medewerker bij de persoon langs en overhandigt het gevraagde bedrag. Aan deze medewerker wordt een overschrijvingskaart overhandigd van de eigen rekening (tegen beperkte kosten) Financiële dienstverlening voor ouderen: hulp wordt geboden bij het ordenen van de administratie aan mensen zonder eigen kapitaal en, indien er schulden zijn, wanneer hiervoor een saneringsregeling is getroffen. Het is niet voor mensen die onder beheer zijn gesteld. Wat wordt verzorgd zijn bijvoorbeeld automatische afschrijvingen, het bijhouden van de giro-/bank overschrijvingen, en het invullen van formulieren voor bijvoorbeeld AOW, pensioen, woontoeslag, bijstand, Zorgtoeslag en andere regelingen Handicap en computer (vergoeding van € 15 per jaar): vrijwilligers helpen ouderen, chronisch zieken en gehandicapten thuis bij het gebruik van de computer en het oplossen van problemen daarmee. De doelgroep van Handicap & Computer wordt voornamelijk gevormd door mensen die graag met de computer willen (leren) werken, en om welke reden dan ook niet in staat zijn buitenshuis de nodige vaardigheden op te doen. Thuis kan in vertrouwde sfeer worden gewerkt aan het leren omgaan met de computer Klussendienst: kleine werkzaamheden in en om het huis worden verricht, waar je geen timmerman, hovenier of elektricien voor kunt laten komen, zoals het ophangen van een lamp, het opruimen van de sneeuw, of het instellen van televisie, video of DVD Libertas Buren Hulp Centrale: een medewerker zoekt een vrijwilliger uit de buurt die wil helpen bij kleine en kortdurende hulpvragen, zoals bijvoorbeeld: - boodschappen doen; - de hond uitlaten; - een klein klusje in huis of tuin; - vervoer benodigd is om ergens naar toe te gaan; - behoefte is aan gezelligheid; - voor een uurtje een oppas nodig is. BplusC Bibliotheekboeken worden aan huis bezorgd; hiervoor kan worden gebeld naar BplusC.

Tabel 19: Persoonlijk gezelschap en diensten aan huis

74

1.4.6 Vrijwilligers- en mantelzorgondersteuning De volgende activiteiten zijn georganiseerd, gericht op de ondersteuning van vrijwilligerswerk en mantelzorgondersteuning. Organisatie

Inhoud dienstverlening

Vrijwilligersondersteuning Stichting iDOE: iDOE matcht vrijwilligers aan een leuke vrijwilligersplek, geeft vrijwilligersbemiddeling informatie, adviseert over weten regelgeving en organiseert bijeenkomsten. iDOE biedt ook individuele begeleidingstrajecten aan mensen die graag ondersteuning willen bij het vinden van een vrijwilligersplek

Mantelzorgondersteuning Stichting Radius: op het wijkkantoor en thuis

Steunpunt Mantelzorg (samenwerkingsverband van Radius, ActiVite, gemeente Leiden: op locatie en thuis)

Leidse Vereniging van Mantelzorgers (LVvM)

Cliënt-/ouderenadviseur: advies over voorzieningen en regelingen voor de persoon die u verzorgt, maar die ook uw taak, als mantelzorger, kunnen verlichten. De cliënt/ouderenadviseur kan mensen ook in contact brengen met een speciale mantelzorgconsulent (zie hierna) De mantelzorgconsulent kan het volgende bieden: - Praktische en emotionele ondersteuning - Informatie en advies over de mogelijkheden van bijvoorbeeld thuiszorg, kortdurende opname, vervangende mantelzorg (respijtzorg) - Contact met andere mantelzorgers - Cursussen: met als doel het versterken van het sociale netwerk en het vergroten van kennis van de ondersteuningsmogelijkheden De LVvM verzorgt het volgende: - brengt mantelzorgers bij elkaar; - biedt informatie over hulp, zoals: eens in de week een oppas, een geldbijdrage, nieuwe hulpmiddelen, iemand die helpt bij de administratie; - verzorgt dagjes uit met andere mantelzorgers; - organiseert de Leidse Dag van de Mantelzorg.

Tabel 20: Vrijwilligers- en mantelzorgondersteuning 1.4.7 Financiële tegemoetkomingsregelingen De gemeente Leiden biedt de volgende regelingen voor een financiële tegemoetkoming, waar ouderen in de leeftijd vanaf 65 jaar een beroep op kunnen doen: - Jaarlijkse uitkering 65+: vanwege extra kosten voor bijvoorbeeld verzekering kan de gemeente een bijdrage bieden. De hoogte van deze bijdrage is afhankelijk van het inkomen en het eigen vermogen. Woonlastenregeling: dit is bedoeld voor ouderen met hoge woonlasten (meer dan 20% van het (gezamenlijke) inkomen). Het inkomen (en dat van hun partner) is niet hoger dan 110% van het bijstandsniveau en er is weinig of geen (gezamenlijk) vermogen. 1.4.8 Overige algemene voorzieningen en projecten In de woonservicegebieden zijn nog een algemene welzijnsvoorzieningen en projecten, gericht op alle bewoners van de wijken.

75

Welzijnsvoorziening Libertas Leiden: buurtopbouwwerk in twee gebieden in Leiden Zuid-West, namelijk: - Haagwegkwartier; - Boshuizen en Fortuinwijk. Dit is dus een andere indeling van het werkgebied dan de woonservicegebieden

Inhoud Het buurtopbouwwerk is gericht op leefbaarheid, sociale samenhang en activering en heeft drie hoofdtaken: - zorgen dat zoveel mogelijk mensen zich betrokken voelen bij hun wijk; - ondersteuning van belangengroepen en initiatieven; - ontwikkelen van voorzieningen, diensten en projecten. Samengewerkt wordt met onder meer: gemeente, woningbouwvereniging, politie en ouderenwerk. De buurtopbouwwerker weet wat er in de wijk speelt, weet wie er in de wijk werken en wat die mensen voor de bewoners kunnen doen. Ondersteuning kan bijvoorbeeld geboden bij: maken van een wijkkrant, organisatie van activiteiten waardoor bewoners elkaar (weer) leren kennen, organisatie bewonersbijeenkomsten, ondersteuning bij (oprichten) bewonersorganisatie. Lopende projecten zijn: - Ondersteuning Cirkel 55+; - Ondersteuning vrijwilligers voedselbank; - Deelname aan werkgroep Veerkracht: depressiepreventie voor ouderen in Leiden Zuid; - Organisatie overleg tussen wijkbeheerders in Zuid; - Deelname Platform Leefbaarheid; - Stimuleren bewonersparticipatie Jacques Urlusplantsoen; - Deelname aan wijk welzijnsoverleg; - Kookproject 'Koken in Vogelvlucht' i.s.m. buurtmaatschappelijk werk. Project Inhoud Wijkontwikkelingsplan Het WOP ZW is in juni 2005 gestart. De gemeente pakt samen met Leiden Zuidwest (WOP verschillende betrokken partijen de wijk aan. Doel is te werken aan ZW)10 betere, gevarieerde woningen en voorzieningen. Daarnaast zetten de partijen zich in voor een veilige en leefbare woonomgeving met meer aandacht voor verkeer, groen en water. Om dit te realiseren zijn in 2005 ongeveer 30 projecten opgezet op sociaal, economisch en fysiek (bouw) gebied. Deze projecten moeten bijdragen aan een aantrekkelijke buurt waar iedereen prettig samen woont. De lopende projecten van het WOP ZW zijn: - Haagwegkwartier (ROC-locatie en noordelijke sportvelden); - Sportpark Boshuizerkade; - Herinrichting openbare ruimte Haagwegkwartier Noord; - Nicolaas Beetsstraat e.o./Schrijversbuurt (nieuwbouw); - Leefbaarheid Haagwegkwartier Noord; - Buitengewoon Veilig; - Buurtontmoetingsplek (zie ook bijlage 6, § 1.4.1). In 2010 zijn er diverse projecten afgerond. De afgeronde projecten zijn: Beweegmanagement, Buurtspeelplannen, Impuls naschoolse activiteiten, Speeltuinvoorzieningen, Budget bewonersinitiatieven, Burenhulpcentrale, De ontmoeting, Samen wonen, samen leven, Consulent leerlingstromen, Gezondheidsproject, Functiemenging wonen werken, en Promotie winkels Luifelbaan/Wagnerplein

Tabel 21: Overige algemene voorzieningen en projecten 10

Bron: http://gemeente.leiden.nl/nl/projecten/bouwenaandestad/wijkontwikkelingsplan-leidenzuidwest/

76

Project (vervolg)

Inhoud

‘Veerkracht’, door GGD Dit project is in Leiden Zuidwest door de uitgevoerd, in het kader HM, GGZ Leiden, van de proefimplementatie van de Integrale Aanpak Radius en Kwadraad Depressiepreventie bij ouderen. Belangrijke uitgangspunten in de aanpak zijn samenwerking in de wijk en het uitvoeren van een combinatie van preventieve maatregelen. Er is vooral ingezet op deskundigheidsbevordering van professionals en vrijwilligers, op voorlichting aan ouderen en op meer samenwerking op het vlak van depressiepreventie. De wijkgerichte aanpak van depressiepreventie is een complex en intensief proces. Er zijn belangrijke stappen gezet, maar er valt nog veel te doen. Het bereik van geïndiceerde preventie bijvoorbeeld is nog niet toegenomen. Daarom is het gunstig dat de samenwerkingspartners hun inspanningen voor depressiepreventie in de wijk willen voortzetten. De bereikte resultaten en de zeer positieve houding tegenover samenwerking, bieden een goede voedingsbodem. Voor het vervolg wordt aangesloten bij het project ‘Wijkgezondheidsbeleid’, dat inmiddels is afgerond.11 Regionaal project: Casemanagement dementie wordt inmiddels geboden; dit betreft Casemanagement één aanspreekpunt voor thuiswonende ouderen met dementie en dementie en vervolg: hun naaste omgeving, die de contacten met de noodzakelijke Ketenzorg dementie hulpverleners regelt en begeleiding en ondersteuning biedt. Het doel voor het vervolg is om in 2012 een geïntegreerd zorgaanbod voor alle stadia van dementie te leveren die voldoet aan landelijke kwaliteitseisen en zoveel als mogelijk keuzemogelijkheden biedt aan de klant. Belangrijke winst is het commitment aan het instellen van een ketenorganisatie en de voorgenomen acties voor het optimaliseren van de zorginfrastructuur. De betrokken partijen zijn de volgende: ActiVite, GGZ Rivierduinen, Rijnland Zorggroep, Topaz, WWZ-Mariënstaete-Valent, Zorgkantoor Zuid-Holland Noord en Alzheimer Nederland afdeling Zuid-Holland Noord

Tabel 21: Overige algemene voorzieningen en projecten (vervolg) 1.5 Dienstverlening: winkels, voorzieningen in de buurt en service aan huis In navolgend overzicht is de dienstverlening voor de twee woonservicegebieden opgenomen, wat betreft de basiswinkels en de – voor ouderen belangrijke – voorzieningen in de buurt (inclusief openbaar vervoer). Stimuleringsgebied Boshuizen/Luifelbaan (wijken Boshuizen en Haagweg, inclusief winkelcentrum De Luifelbaan) Winkels

Bijzonderheden

Supermarkten en buurtwinkels ‘Twinkeltje’

Het Twinkeltje’ is van maandag t/m zaterdag geopend van 10.30-12.00 uur. Op locatie van Rijn en Vliet

11

Bron: Evaluatieverslag 2007-2008, project ‘Veerkracht: depressiepreventie bij ouderen in Leiden Zuidwest’, GGD Hollands Midden, mei 2009.

77

Winkels

Bijzonderheden

Supermarkten en buurtwinkels (vervolg) Buurtwinkel Libertas Leiden: Versservice Verboon

Lidl AH Buurtsuper Berendse Günes Supermarkt Oguz Market

Dit betreft een samenwerking tussen een buurtwinkelier en Libertas Leiden. De winkel is dichtbij, in de eigen buurt, vanuit het idee dat ouderen vaak minder mobiel zijn. Naast de dagelijkse boodschappen kan de winkelier ouderen (of andere wijkbewoners) informeren over het aanbod van zorg en welzijnsdiensten van Libertas Leiden Voordelige supermarkt Albert Heijn XL met ruime gangpaden Turkse supermarkt

Bakker Verhoog Van Maanen Bakkerij Ak Hazar

In winkelcentrum Vijf Meiplein In winkelcentrum Vijf Meiplein

Drogist Etos Kruidvat Trekpleister

In winkelcentrum Vijf Meiplein In winkelcentrum Vijf Meiplein In winkelcentrum Vijf Meiplein

Opticien en audicien Eye Wish Groeneveld (opticien) Beter Horen (audicien)

Zit ook in winkelcentrum Luifelbaan Zit ook in winkelcentrum Luifelbaan

Voorzieningen in de buurt Bijzonderheden

Brievenbus Vrijheidslaan Tomatenstraat Vijf Meiplein Montgomerystraat Plantijnstraat Kanaalpark Kamerlingh Onnesplein (bij station Lammenschans)

lichtingstijd 18.00 idem idem idem idem idem Dit is enige verlaagde brievenbus die een beetje in de buurt is, de lichtingstijd is om 19.00 uur

Pinautomaat/bank Geldautomaat ABN AMRO Geldautomaat Fortis ING: kantoor en automaat Geldautomaat ING

Tevens oplaadpunt chipknip, 24 uur per dag Tevens oplaadpunt chipknip, 24 uur per dag Automaat staat binnen bij de Albert Heijn, dus alleen bereikbaar als de winkel open is

Postkantoor TNT Postagentschap

De balie zit in de Bruna Boekwinkel

Park Beethovenpark

Het Beethovenpark bestaat uit gazons en een speelweide. Verder zijn er ook verharde oppervlakten waar speeltoestellen staan en waar de kinderen balspelen kunnen spelen

78

(vervolg) Voorzieningen in de buurt Bijzonderheden

Bibliotheek BplusC

Bibliotheekboeken worden aan huis bezorgd; hiervoor kan worden gebeld naar BplusC Uitleenpost BplusC, op locatie Openingstijden Maandag 14.00 uur—16.30 uur, Dinsdag van Rijn en Vliet 14.00 uur - 16.30 uur, Woensdag 14.00 uur - 16.30 uur, Donderdag 9.00 uur - 12.00 uur Bibliotheek van stichting Ook voor de 55-plus wijkbewoners Topaz, Locatie Zuydtwijck (verpleeghuis) Stimuleringsgebied Fortuinwijk (wijken Fortuinwijk en Gasthuiswijk, exclusief winkelcentrum De Luifelbaan) Winkels

Bijzonderheden

Supermarkten en buurtwinkels Hoogvliet Winkel van stichting Topaz, Locatie Haagwijk

Ook een balie van TNT post Ook voor de 55-plus wijkbewoners

Voorzieningen in de buurt Bijzonderheden

Brievenbus Beethovenlaan Bachstraat Apollolaan Kennedylaan Sweelincklaan Bizetpad Coebelweg

Pinautomaat/bank Pinautomaat

In de Hoogvliet supermarkt

Postkantoor Kennedylaan

In de Hoogvliet supermarkt

Park Hooghkamerpark

Het Hooghkamerpark vormt een groene driehoek tussen de Voorschoterweg en de Korte Vliet. Het vier hectare grote park is eind jaren '60 aangelegd. Onlangs is het park gerenoveerd. Bij de renovatie is de waterpartij deels verplaatst, is de beschoeiing vernieuwd, zijn er twee bruggetjes aangebracht en is de dierenweide omgeven door een nieuw hek. In overleg met de leerlingen van de Leidse Apolloschool is de kinderspeelplaats opnieuw ingericht

Bibliotheek BplusC Bibliotheek van stichting Topaz, Locatie Haagwijk

Bibliotheekboeken worden aan huis bezorgd; hiervoor kan worden gebeld naar BplusC. Ook voor 55-plus wijkbewoners

Tabel 22: Overzicht van voorzieningen voor dienstverlening aan ouderen

79

Overzicht met openbaar vervoer in woonservicegebieden Buslijnen: - 11: Van - 13: Van - 14: Van - 32: Van - 39: Van - 48: Van

Leiderdorp Rijnland Ziekenhuis naar Leiden station De Vink via wijken Leiderdorp Brandwacht naar Leiden Station De Vink Leiden Aaltje Noordewierlaan naar Leiderdorp Brandwacht Leiden Centraal Station naar Zoetermeer Centrum West Leiderdorp Rijnland Ziekenhuis naar Den Haag Centraal Station Leiderdorp Hubrechtplein naar Leidschendam GGZ Haagstreek

Frequentie per uur van de busdiensten (bij benadering) Lijn Begin- en eindpunt 11 13 14 32 39 48

Maandag t/m vrijdag Overdag ’s avonds na ± 19 u 2x 1x 2x 1x 2x 1x 2x 1x 2x 2x. tot 19.54 uur 2x 2x

Zaterdag Overdag ’s avonds na ± 19 u 2x 1x 2x 1x 2x 1x 2x 1x 2x Nog 1x om 19.14 uur 2x 2x

Zondag Overdag ’s avonds 1x 1x 1x 2x -

1x 1x 1x 1x -

2x

2x

Tabel 22.1: Frequentie van de busdiensten (bij benadering) De service aan huis die aan ouderen wordt geboden is in de tabel hieronder opgenomen. Service aan huis Kapper voor 55+ Pedicure Schoonheidsspecialiste Wasserij

Betrokken organisatie Vanuit woonzorgcentrum Rijn Vanuit woonzorgcentrum Rijn Vanuit woonzorgcentrum Rijn Vanuit woonzorgcentrum Rijn

en en en en

Vliet Vliet Vliet Vliet

Tabel 23: Service aan huis 1.6 Specifieke vervoersvoorzieningen (Wmo) In § 1.5 van deze bijlage is algemene informatie opgenomen over de busdiensten in de twee woonservicegebieden. Wanneer mensen door ouderdom, ziekte of handicap minder mobiel zijn geworden, kunnen ze, wanneer het inkomen onder een bepaald niveau is, echter een beroep doen op de gemeente voor specifieke vervoersvoorzieningen. Het gaat hierbij om voorzieningen om in de eigen buurt te gebruiken, zoals een scootermobiel, (sport)rolsstoel of een aangepaste fiets. Wanneer ouderen wat verder willen reizen, en het gebruik van de bus of trein niet meer mogelijk is, dan is er de mogelijkheid om tegen gereduceerd tarief gebruik te maken van de Regiotaxi; die is een vorm van aanvullend openbaar vervoer in de regio. De Regiotaxi heeft een extra lage instap en is ook toegankelijk voor ouderen met een rolstoel. De oudere wordt thuis opgehaald en naar zijn of haar bestemming gereden. Daarnaast kan een tegemoetkoming worden verkregen voor andere vormen van aangepast vervoer.

80

1.7 Woonomgeving Voor het realiseren van een levensloopgeschikte woonomgeving is een aantal aspecten van belang: - Aanwezigheid van voorzieningen in de woonomgeving: in § 1.5 van deze bijlage is een aantal voorzieningen in de woonomgeving opgenomen die voor ouderen van belang zijn, namelijk: een park, of bos, en de brievenbussen. - Looproutes: daarnaast is het belangrijk dat er in het woonservicegebied een netwerk is van goed toegankelijke, barrièrevrije, veilige en goed verlichte looproutes met voldoende straatmeubilair. Door dit netwerk zijn het wijkservicecentrum, de winkels, eventuele buurtsteunpunten en (kleinschalige) woonvormen verbonden met elkaar, en met de woonbuurten. In dit kader kan als voorbeeld worden genoemd dat de gemeente Breda deze looproutes met gele voetstappen heeft gemarkeerd. - Prettige en veilige wijk: het is van belang om ook te werken aan het ervaren van een prettige en veilige wijk. - Toegankelijke voorzieningen: tot slot dienen de voorzieningen voor wonen, zorg, welzijn en dienstverlening in de wijk dienen goed toegankelijk te zijn. Hiertoe is samenwerking nodig met zowel de organisaties voor wonen, welzijn en zorg, alsook de winkeliers. In de interviews met de ouderen is een aantal opmerkingen genoemd over voornoemde aandachtspunten voor de woonomgeving. Deze zijn opgenomen in § 3.3.2. Dit vormt echter geen basis voor een gedegen, totaalaanpak van de woonomgeving. Om te bepalen hoe het staat met de voorzieningen in de woonomgeving, de looproutes en de veiligheid kan onder meer een wijkschouw worden uitgevoerd. In de wijk Haagwegkwartier Noord heeft, in het kader van het WOP Leiden Zuidwest, voor het eerst in het voorjaar van 2010 een wijkschouw plaatsgevonden, door vertegenwoordigers van de belangenvereniging Haagwegkwartier en medewerkers van de gemeente. Hierbij is vooral gekeken naar de meest opvallende zaken binnen de openbare ruimte. Het is de bedoeling om deze schouw elk kwartaal te organiseren en daarbij ook te kijken naar meer structurele knelpunten zoals: verkeerscirculatie, bouwverkeer, parkeren, ophalen van het huisvuil, groen en bootjes op het gras en in het water. Wellicht dat daarbij ook aandacht zou kunnen worden besteed aan een levensloopgeschikte woonomgeving, en een uitbreiding van de werkwijze kan plaatsvinden naar de andere wijken. De bewoners uit de wijk Haagwegkwartier Noord kunnen verder punten over de woonomgeving ter bespreking op de agenda van de Beheercommissie laten zetten via de Belangenvereniging Haagwegkwartier. Daarnaast geldt voor alle bewoners in de gemeente Leiden dat zij bij vervuiling, kleine ergernissen of zaken die stuk zijn, contact kunnen opnemen met het Servicepunt Woonomgeving. Wat betreft de veiligheid is voor Leiden Zuid-West een veiligheidsplan opgesteld, waarin staat hoe de veiligheid en leefbaarheid in dat gebied nu is en waar de knelpunten zitten. Hierin staan concrete acties beschreven die tot oplossingen van deze knelpunten kunnen leiden om zo de veiligheid en leefbaarheid op het gewenste niveau te krijgen en te houden. Samengewerkt wordt door de veiligheidscoördinator, de gemeente, een opbouwwerker van Libertas Leiden, de contactpersonen vanuit de wooncorporaties en bewoners. Er is onder meer aandacht voor het toepassen van het Politiekeurmerk Veilig Wonen, de sociale Veiligheid, en de verkeersveiligheid. In het WOP zijn verder de volgende plannen opgenomen, om tot verbetering en vernieuwing van voorzieningen en woningen te komen: - ROC Ter Haarkade (woningen, sociaal pension en moskee);

81

-

de noordelijke sportvelden (woningen en zorgvoorzieningen); de zuidelijke sportvelden (herinrichting sportterrein, accommodaties en jongerenvoorziening) en sloop-/nieuwbouw Zuidhoven; ‘Sportstad’ (nieuwbouw voorzieningen en woningen rondom Telderskade).

Daarnaast zijn er in het WOP een aantal renovatieplannen en sloop-/nieuwbouwplannen in het Haagwegkwartier opgenomen; dit is binnen Leiden Zuidwest de buurt met de oudste woningen. Het gaat om de volgende projecten: - Sloop/nieuwbouw Nicolaas Beetsstraat en omgeving (Portaal); - Sloop/nieuwbouw Genestetstraat (De Sleutels van Zijl en Vliet); - Sloop/nieuwbouw Zuidhoven (Ons Doel).

1.8 Integraal wijkteam voor wonen, zorg en welzijn In woonservicegebied Boshuizen/Luifelbaan is reeds een team van diverse disciplines die vanuit het buurtcentrum Vogelvlucht informatie en ondersteuning biedt aan de bewoners in de wijk Haagweg. Het gaat hierbij om thuiszorg, welzijn (buurtopbouwwerk, buurtmaatschappelijk werk, ondersteuning migranten en vluchtelingen en Platform Gehandicapten Leiden), politie en wonen. Daarnaast is voor onder meer de wijkschouw afstemming met medewerkers van de gemeente in de wijk Haagweg. Er lijkt echter, op basis van de beschikbare informatie, geen afstemming met de intramurale zorgvoorzieningen in het gebied, de eerstelijnszorg en de districtsmanager van de gemeente voor het Bos- en Gasthuisdistrict. In woonservicegebied Fortuinwijk wordt op drie locaties informatie, advies en diensten geboden. Hierbij wordt door een aantal partijen samengewerkt op één locatie. De afstemming rondom wonen, zorg en welzijn lijkt op basis van de beschikbare informatie meer versnipperd.

1.9 Overige gesubsidieerde voorzieningen Naast de hiervoor genoemde voorzieningen die met name op ouderen en/of hun mantelzorgers zijn gericht, zijn er in de twee woonservicegebieden tevens tal van andere (gesubsidieerde) voorzieningen die op hoofdzaak zijn gericht op andere doelgroepen. Voorbeelden hiervan zijn sportfaciliteiten (waaronder de vervanging van de sportfaciliteiten van Sportpark Boshuizerkade), kinderactiviteiten (door bijvoorbeeld de jongerenwerker van Libertas Leiden), kinderopvang, peuterspeelzaal, basis- en voortgezet onderwijs, een Centrum voor Jeugd en Gezin, en politie. In het WOP Leiden Zuidwest is benoemd dat veel voorzieningen voor de jeugd in de wijk sleets zijn en dat er onvoldoende activiteiten voor de jeugd zijn. Er ontbrak een aparte voorziening voor jongeren. Zodoende is het doel van het WOP dat beter gebruik wordt gemaakt van de bestaande voorzieningen. Daarnaast is een jongerenvoorziening gerealiseerd. Aangezien deze rapportage op de eerste plaats is gericht op met name de doelgroep ouderen, worden voornoemde ‘overige’ voorzieningen hier voor de volledigheid alleen kort benoemd, maar niet verder in een overzicht opgenomen. Wel zijn, naar aanleiding van de beschrijving van andere kwetsbare doelgroepen in de woonservicegebieden, de voorzieningen voor deze betreffende groepen kort beschreven. Afhankelijk van de (grenzen) aan combinatiemogelijkheden van doelgroepen, zijn er diverse mogelijkheden voor combinaties van voorzieningen voor ouderen, andere kwetsbare doelgroepen, of de overige wijkbewoners in één wijkservicecentrum.

82

Bijlage 7: Adressenlijst voorzieningen in de twee woonservicegebieden 1. Wonen 1.1

Adressen intramurale zorginstellingen, verpleging en verzorging (AWBZ)

Stichting Topaz Locatie Haagwijk (woonzorgcentrum) Beethovenlaan 2 2324 EL Leiden Stichting Topaz Locatie Zuydtwijck (verpleeghuis) Aaltje Noordewierlaan 50 2324 KS Leiden Stichting Libertas Groep Locatie Rijn en Vliet (woonzorgcentrum) Aaltje Noordewierlaan 1 2324 KP Leiden

1.2

Adressen wooncomplexen en serviceflats voor ouderen

Stichting Rosenburch Woongebouw voor ouderen Rosenburch 71 2321 RB Leiden De Parelvissers (Ons Doel) Wooncentrum voor ouderen Bizetpad 8 2324 JP Leiden De Statenhof (eigenaar: woningcorporatie SGBB) Bachstraat 590 2324 HD Leiden Apollotoren (koop en huur voor ouderen: ook VG) Apollotoren 2 2324 DR Leiden Aanleunwoningen Rijn en Vliet (Ons Doel) Aaltje Noordewierlaan Leiden

83

Aanleunwoningen Beethovenlaan (Sleutels) Beethovenlaan Leiden Lepelaarcomplex (De Sleutels) Apollotoren Leiden

2. Adressenlijst instellingen voor Zorg aan huis (Wmo en AWBZ) 2.1

Thuiszorg en alarmering

Libertas Leiden Thuiszorgteam Zuid in locatie ‘De Parelvissers’ Wooncentrum voor ouderen Bizetpad 8 2324 JP Leiden Libertas Leiden, Thuiszorgteam Buurtcentrum Vogelvlucht Boshuizerlaan 5 2321 SG Leiden

2.2

Persoonlijke verzorging, verpleging en begeleiding thuis (AWBZ)

Stichting Libertas Groep Vanuit locatie Rijn en Vliet (woonzorgcentrum) Aaltje Noordewierlaan 1 2324 KP Leiden

2.3

Dagverzorging en –behandeling (AWBZ)

Stichting Topaz Locatie Haagwijk (woonzorgcentrum) Beethovenlaan 2 2324 EL Leiden Stichting Topaz Locatie Zuydtwijck (verpleeghuis) Aaltje Noordewierlaan 50 2324 KS Leiden Stichting Libertas Groep Locatie Rijn en Vliet (woonzorgcentrum) Aaltje Noordewierlaan 1 2324 KP Leiden

84

ActiVite Wijkservicecentrum De Lepelaar Apollotoren 2 2324 DR Leiden

3. Adressenlijst eerstelijnszorg (Zorgverzekeringswet) 3.1

Adressenlijst Huisartsen

H.F. Wiersma Haagweg 60 2321 AE Leiden Mw. M.P.C. Horn Zocherstraat 1 2321 EE Leiden

Huisartsenpraktijk Boshuizen Dhr. P.G. van der Maden en mw. A.M. Silvius Boshuizerkade 31 2321 TT Leiden G.J.P. Benit Kennedylaan 24 2324 ER Leiden J.A. Piest en J. van den Hoven Cornelis Schuytlaan 9 2324 VD Leiden

3.2

Adressenlijst Apotheken

Apotheek De Luifelbaan Bevrijdingsplein 90 2321 CV Leiden Apotheek Leiden Zuid-West Brahmslaan 18-20 2324 AM Leiden

3.3

Adressenlijst Fysiotherapeuten

FMT Fysiotherapie (groepspraktijk met diverse specialismen) Van Randwijkstraat 25 2321 KE Leiden

85

Fysiotherapie Ushi Geerts Telderskade 2 G 2321 TD LEIDEN Praktijk voor (Sport)fysiotherapie Erik van Putten Rooseveltstraat 43 P 2321 BL LEIDEN Stichting Topaz, loc. Zuydtwijck Aaltje Noordewierlaan 50 2324 KS LEIDEN KDC De Walnoot Gemiva SVG (kinderfysiotherapeut) Brahmslaan 76 2324 AN LEIDEN Korte Vlietschool Schubertlaan 131 2324 CR LEIDEN Fysiotherapie mw. C.M. Bakker Schut Schubertlaan 182 2324 EC Leiden F.C.M. van Blijswijk Beethovenlaan 4 2324 EM Leiden Fysiotherapiepraktijk Bachstraat Bachstraat 117 2324 HH Leiden Centrum voor Fysiotherapie Leiden Locatie: Rijn en Vliet Cornelis Schuytlaan 7 2324 VD Leiden

3.4

Overige eerstelijnszorg

SCAL Medisch Diagnostisch Centrum Op locatie van Rijn en Vliet (woonzorgcentrum) Aaltje Noordewierlaan 1 2324 KP Leiden Stichting Topaz Verzorgt: ergotherapie, logopedie, diëtetiek Op locatie Zuydtwijck (verpleeghuis) Aaltje Noordewierlaan 50 2324 KS Leiden

86

ActiVite Verzorgt: diëtetiek In wijkservicecentrum De Lepelaar Apollotoren 2 2324 DR Leiden

4. Adressenlijst instellingen voor Welzijn 4.1

Informatievoorzieningen

Libertas Buurtwinkeliers Versservice Verboon Da Costastraat 2 2321 AN LEIDEN Kwadraad (hoofdkantoor) Haagweg 47 2321 AC Leiden Libertas Leiden Servicecentrum ‘De Parelvissers’ Bizetpad 8 2324 JP Leiden Libertas Leiden, thuiszorgteam In Rosenburch Woongebouw voor ouderen Rosenburch 71 2321 RB Leiden Buurtontmoetingsplek Door: Ons Doel, Portaal en gemeente Willem Klooslaan 15 2321 BH Leiden Libertas Leiden In buurtcentrum Vogelvlucht Boshuizerlaan 5 2321 SG Leiden Libertas Leiden, thuiszorgteam en De Sleutels In wijkservicecentrum Brahmslaan Brahmslaan Leiden Libertas Leiden, thuiszorgteam In de Statenhof (eigenaar: woningcorporatie SGBB) Bachstraat 590 2324 HD Leiden

87

ActiVite Wijkservicecentrum De Lepelaar Apollotoren 2 2324 DR Leiden Stichting Radius (regionale dienst), tevens Leiden Zuid-West/Tuinstadwijk (alarmering, maaltijden, vervoer) Rooseveltstraat 6 2321 BM Leiden

4.2

Gezamenlijke activiteiten

Libertas Leiden In buurtcentrum Vogelvlucht Boshuizerlaan 5 2321 SG Leiden Stichting Topaz Locatie Zuydtwijck (verpleeghuis) Aaltje Noordewierlaan 50 2324 KS Leiden Stichting Libertas Groep Locatie Rijn en Vliet (woonzorgcentrum) Aaltje Noordewierlaan 1 2324 KP Leiden Stichting Topaz Locatie Haagwijk (woonzorgcentrum) Beethovenlaan 2 2324 EL Leiden Libertas Leiden Servicecentrum ‘De Parelvissers’ Bizetpad 8 2324 JP Leiden Radius verzorgt gymnastiek/GALM In gymzaal César César Franckstraat 40 2324 BE, Leiden ActiVite Wijkservicecentrum De Lepelaar Apollotoren 2 2324 DR Leiden

88

4.3

(Wijk)restaurants en maaltijden aan huis

Libertas Leiden In buurtcentrum Vogelvlucht Boshuizerlaan 5 2321 SG Leiden Stichting Topaz Locatie Zuydtwijck (verpleeghuis) Aaltje Noordewierlaan 50 2324 KS Leiden Stichting Libertas Groep Locatie Rijn en Vliet (woonzorgcentrum) Aaltje Noordewierlaan 1 2324 KP Leiden ActiVite Restaurant De Lepelaar Apollotoren 2 2324 DR Leiden Stichting Topaz Locatie Haagwijk (woonzorgcentrum) Beethovenlaan 2 2324 EL Leiden Libertas Leiden Wijkrestaurant ‘De Parelvissers’ Bizetpad 8 2324 JP Leiden

4.4 Georganiseerde groepsuitjes met begeleiding Specifieke locaties niet van toepassing. 4.5 Persoonlijk gezelschap en diensten aan huis Specifieke locaties niet van toepassing. 4.6

Vrijwilligers en mantelzorgondersteuning

Wijkkantoor Radius (regionale diensten Zuid-West/Tuinstadwijk) Rooseveltstraat 6 2321 BM Leiden

4.7 Financiële tegemoetkomingsregelingen Specifieke locaties niet van toepassing.

89

4.8 Overige algemene voorzieningen en projecten Specifieke locaties niet van toepassing. 5. Dienstverlening winkels, voorzieningen in de buurt en service aan huis (profit-sector) 5.1

Supermarkten en buurtwinkels

Stichting Libertas Groep Locatie Rijn en Vliet ‘Twinkeltje’ Aaltje Noordewierlaan 12324 KP Leiden Libertas Buurtwinkeliers Versservice Verboon Da Costastraat 2 2321 AN Leiden Albert Heijn XL Bevrijdingsplein 52 2321 BX Leiden Lidl Vijf Meiplein 15 2321 BN Leiden Günes Supermarkt Willem Klooslaan 7 2321 BH Leiden Oguz Market Vijf Meiplein 48 2321 BR Leiden Buurtsuper Berendse Aaltje Noordewierlaan 51 2324 KT Leiden Stichting Topaz Locatie Haagwijk (woonzorgcentrum) Winkel Beethovenlaan 2 2324 EL Leiden Hoogvliet Kennedylaan 118 2324 EZ Leiden

90

5.2

Bakkers

Bakkerij Verhoog Bevrijdingsplein 6 2321 BN LEIDEN Bakkerij Van Maanen Vijf Meiplein 17 2321 BN LEIDEN Bakkerij Ak Hazar Willem Klooslaan 5 2321 BH Leiden

5.3

Drogisterijen

Etos Drogist Bevrijdingsplein 50 2321 BX LEIDEN Kruidvat Vijf Meiplein 25 2321 BN LEIDEN Trekpleister Vijf Meiplein 176-178 2321 BT Leiden

5.4

Banken en pinautomaten

ABN AMRO Vijf Meiplein Leiden Fortis Bevrijdingsplein Leiden ING: Kantoor en automaat Vijf Meiplein Leiden Geldautomaat ING In de Albert Heijn XL Bevrijdingsplein 52 2321 BX Leiden Geldautomaat In de Hoogvliet Kennedylaan 118 2324 EZ Leiden

91

5.5

Postagentschappen

TNT Postagentschap In de Bruna Vijf Meiplein 39 2321 BN Leiden TNT Postagentschap In de Hoogvliet Kennedylaan 118 2324 EZ Leiden

5.6

Bibliotheken

Uitleenpost BplusC Op locatie van Rijn en Vliet Aaltje Noordewierlaan 1 2324 KP Leiden Stichting Topaz Locatie Zuydtwijck (verpleeghuis) Bibliotheek Aaltje Noordewierlaan 50 2324 KS Leiden Stichting Topaz Locatie Haagwijk (woonzorgcentrum) Bibliotheek Beethovenlaan 2 2324 EL Leiden

5.7

Audicien en opticien: niet opgenomen op de kaart

Beter Horen Vijf Meilaan 10F 2321 RL Leiden Eye Wish Groeneveld Vijf Meiplein 50 2321 BR Leiden

5.8

Brievenbussen: niet opgenomen op de kaart

Brievenbussen (2321) Vrijheidslaan 2 2321 DM Leiden Tomatenstraat 4 2321 HG Leiden

92

Vijf Meiplein 39 2321 BN Leiden Montgomerystraat 21 2321 CB Leiden Plantijnstraat 2 2321 JC Leiden Kanaalpark 140 2321 JV Leiden Brievenbussen (2324) Beethovenlaan 1 2324 EE Leiden Bachstraat 590 2324 HD Leiden Apollolaan 264 2324 BZ Leiden in de Hoogvliet: (brievenbus + postkantoor) Kennedylaan 118 2324 EZ Leiden Kennedylaan 11 2324 ES Leiden Bizetpad 8 2324 JP Leiden Sweelincklaan 2 2324 VR Leiden Coebelweg 10 2324 KW Leiden

6. Specifieke vervoersvoorzieningen Specifieke locaties niet van toepassing. 7. Woonomgeving Specifieke locaties niet van toepassing. 8. Integraal wijkteam voor wonen, zorg en welzijn Specifieke locaties nu niet van toepassing.

93

9. Overige gesubsidieerde voorzieningen Specifieke locaties nu niet van toepassing. 10. VG en LG: niet opgenomen op de kaart Activiteitencentrum Zuidwester (VG) (Gemiva-SVG) Kennedylaan 116 2324 EZ Leiden Woonlocatie Boshuizerlaan (VG) (Gemiva-SVG) Boshuizerlaan 7-7a 2321 SG Leiden Woonlocatie Apollotoren (VG) (Gemiva-SVG) Apollotoren 4 2324 DR Leiden De Walnoot (VG/MVG) (Gemiva-SVG)

kinderdagcentrum Brahmslaan 76 2324 AN Leiden Zuidwester (VG) Activiteitencentrum Kennedylaan 116 2324 EZ Leiden Ambulante begeleiding steunpunt Leiden (VG/LG) (Philadelphia) Brahmslaan 4A 2324 AM Leiden MEE Zuid-Holland Noord regiokantoor Perzikweg 1a 2321 DG Leiden

11. Maatschappelijke opvang en vrouwenopvang: niet opgenomen op de kaart De Binnenvest, Maatschappelijke Opvang Beschermd wonen en begeleiding Haagweg 156, Leiden Vrouwenopvang Rosa Manus Opaalstraat 302 2332 TH Leiden

94

12. Verslavingszorg: niet opgenomen op de kaart Locaties van Brijder Verslavingszorg Leiden: Aanmelding & Behandeling en Sociale verslavingszorg Roodenburgerstraat 1a 2313 HH Leiden De Leidse Zaak Dagbesteding en activering 3e Binnenvestgracht 23 2312 NR Leiden Ambulant Care, Medisch Sociale Opiaatbehandeling Roodenburgerstraat 1a 2313 HH Leiden

13. GGZ: niet opgenomen op de kaart Rivierduinen Albinusdreef 7, 2333 ZB Leiden

95

Rapportage voor de Gemeente Leiden

Recommend Documents