Rapportage De mantelzorger in beeld Gemeente Dordrecht

Rapportage De mantelzorger in beeld Gemeente Dordrecht Werkwijze, uitkomsten en adviezen

MEE Drechtsteden 8 mei 2015

Inhoud

Deze rapportage bevat de uitkomsten van het onderzoek en de adviezen

1.

Opdracht en werkwijze

2.

Kaders

3.

Methode en werkwijze

4.

Uitkomsten

5.

Conclusies

6.

Adviezen

- vinden - verlichten - versterken - verbinden

7.

Waardering

2

Opdracht en werkwijze

Opdracht en werkwijze

Breng de ondersteuningsbehoefte van mantelzorgers in de gemeente Dordrecht in kaart en maak vervolgens een analyse Opdracht “De mantelzorger in beeld”

van het bestaande aanbod en breng in beeld welke aanscherping en mogelijke vernieuwing nodig is. Breng specifiek de behoefte aan mantelzorgwaardering en respijt in kaart.

1. Methode Persona ontwikkeling. 2. Inspiratie en meedenkbijeenkomst met organisaties. 3. Raadscommisievergadering 24 maart. Gevolgde werkwijze

4. Verkennen relevante documenten.

3

Kaders

Wat is mantelzorg?

Definitie mantelzorg "Mantelzorg is zorg die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt gegeven aan een hulpbehoevende door één of meerdere leden van diens directe omgeving, waarbij de zorgverlening direct voortvloeit uit de sociale relatie."

Het Sociaal Cultureel Planbureau voegt daar nog aan toe:

"Er is sprake van mantelzorg als er langer dan 3 maanden en/of meer dan 8 uur per week hulp wordt geboden.”

Bron: nationale raad voor de volksgezondheid

4

Kaders

Mantelzorg – Vrijwilligerszorg Mantelzorg

Vrijwilligerszorg

Mantelzorg vloeit rechtstreeks voort uit de relatie en is ongeorganiseerd.

Vrijwilligers verrichten werkzaamheden in enig georganiseerd verband, onverplicht en onbetaald ten behoeve van anderen.

Mantelzorg overkomt je, je rolt er in.

Voor vrijwilligerswerk kies je bewust.

Door intensieve mantelzorg loop je gevaar voor psychische en/of lichamelijke overbelasting.

Vrijwilligerswerk wordt als vorm van vrijetijdsbesteding ervaren.

Kaders

Cijfers en feiten Dordrecht

Er zijn 912 Dordtse mantelzorgers in beeld bij MEE Drechtsteden. Dit zijn mantelzorgers die zich hebben ingeschreven bij MEE Drechtsteden. In 2012 waren in Dordrecht totaal 13.365 * mantelzorgers. Mantelzorgondersteuning in Dordrecht wordt geboden door MEE Drechtsteden. Aanbod bestaat uit individuele mantelzorgondersteuning en collectieve mantelzorgondersteuning waaronder respijt.

Bron: volgens schatting van Tympaan instituut

6

Kaders

Notitie: Mantelzorgondersteuning is de basis

Mantelzorgondersteuning is de basis: aandachtspunten voor lokaal beleid.

Aanscherping opdracht aan gemeente: werk langs vier lijnen.

mezzo model

Model is gebaseerd op de Notitie mantelzorgondersteuning is de basis die is opgesteld door Movisie in opdracht van ministerie van VWS in samenwerking met de VNG en Mezzo

7

Kaders

De 4 aandachtspunten lokaal beleid

Vinden

1

Versterken

2

Versterken betekent de positie verbeteren van de mantelzorger in lokaal gemeentelijk beleid, maar ook in beleid van (zorg)organisaties en werkgevers

Hoe worden de mantelzorgers bereikt in de gemeente die zorgen voor naasten. Vinden is een voorwaarde om te kunnen versterken, verlichten en verbinden. Vind mantelzorgers op de logische vindplaatsen, op hun leefpad en zorgpad.

Verlichten

3

Verlichten betekent het op maat ondersteunen van mantelzorgers zodat zij op eigen wijze kunnen zorgen, voldoening blijven halen uit wat zij doen en dit volhouden. Mantelzorgers ervaren balans in hun zorgtaken. Biedt verlichting door individuele en collectieve mantelzorgondersteuning gericht op: • Informatie en advies • Emotionele steun en scholing • Respijtzorg • Praktische en materiële hulp • Onafhankelijke cliëntondersteuning

Verbinden

4

Verbinden wil zeggen: het lokale samenspel tussen zorgvrager, mantelzorger, formele en informele zorgverleners en (zorg)organisaties vormgeven. Een goede verbinding op organisatie maar ook op individueel niveau is een voorwaarde voor het goed kunnen vinden en verlichten van mantelzorgers.

8

Kaders

De kanteling en de vertaling naar het cirkelmodel

Het cirkelmodel staat opgenomen in het WMObeleidsplan Drechtsteden 2015-2018. Mede als gevolg van de vergrijzing stijgen de collectieve uitgaven in de zorg. De overheid moet bijsturen om deze uitgaven te beheersen. Het door de gezamenlijke gemeenten in de Drechtsteden ontwikkelde model is een antwoord op de vraag hoe de benodigde begeleiding en ondersteuning ook in de toekomst nog geleverd kan worden. Toelichting model beleidsplan: “Inwoners kunnen naar vermogen participeren in de samenleving. Door sterke lokale inzet op preventie en algemene voorzieningen hopen we dat zo min mogelijk inwoners afhankelijk zullen zijn/worden van zware zorg en ondersteuning. Inwoners van de Drechtsteden zijn zelfredzaam door allereerst de eigen kracht en de kracht van de sociale omgeving (familie, vrienden, kennissen, buurtgenoten) te benutten. Ze leveren een actieve bijdrage aan de samenleving. Waar de eigen kracht en de kracht van het netwerk niet toereikend is, bieden we passende ondersteuning in de vorm van algemene voorzieningen en maatwerkvoorzieningen.”

9

Kaders

Beleidskeuzes WMO 2015-2018 gemeente Dordrecht

1.

Mantelzorgondersteuning wordt lokaal georganiseerd en sluit aan bij de behoeften van de mantelzorgers.

2.

Wij verwachten van professionals in het sociale domein dat zij oog hebben voor de inzet en belastbaarheid van mantelzorgers.

3.

Wij waarderen de inzet van mantelzorgers en laten dit jaarlijks blijken.

4.

Wij investeren in empowerment en netwerkversterking van de mantelzorger.

Methode en werkwijze

Ontwikkeling Persona Mantelzorg Dordrecht

Wat is een persona? Een persona is een denkbeeldig persoon •

Meerwaarde

1

gebaseerd op feitelijke informatie en kennis

•

opgebouwd uit belangrijke kenmerken van mantelzorgers uit de gemeente Dordrecht.

•

mantelzorgers in Dordrecht krijgen daarmee letterlijk een gezicht.

2

•

Vragen, wensen, knelpunten en behoeften van mantelzorgers komen naar boven

•

Inzicht in knelpunten

•

niet het aanbod staat centraal, maar de leefsituatie en vragen van de mantelzorger in Dordrecht staat centraal.

Staat voor de mantelzorger uit Dordrecht

3

Hierbij dient nadrukkelijk opgemerkt te worden dat de persona niet centraal staat voor één uniek persoon maar een persoon opgebouwd uit het verhaal van verschillende mantelzorgers in verschillende zorgsituaties.

11

Methode en werkwijze

Ontwikkeling persona mantelzorg Dordrecht

Twee bijeenkomsten met 7 mantelzorgers uit Dordrecht Hoe ziet uw situatie eruit? Wonen (huisvesting en directe woonomgeving) (gezin)Relaties Sociale contacten

1 bijeenkomst met 14 mantelzorgers uit Dordrecht

Kennismaken met persona mantelzorg Joanna Aanvullingen op persona Inventarisatie ondersteuningsbehoeften en behoefte waardering

Werk / dagbesteding Vrije tijd Inkomen Gezondheid Zorg en ondersteuning Kwaliteit van leven/ ambities Blik op de toekomst

Waardering Resultaat: Joanna, de persona mantelzorg Dordrecht. 12

Methode en werkwijze

Inspiratie en meedenkbijeenkomst de mantelzorger in beeld 19 maart

Opzet en doel

Wie

1

Bijeenkomst met (maatschappelijke) organisaties formele en informele zorg. De organisaties maakten kennis met de persona Joanna en via haar verhaal en de daarbij behorende ondersteuningsbehoeften werd een inventarisatie gemaakt. Ook werd in kaart gebracht welk aanbod er al is, passend bij deze ondersteunings- behoeften en welke hiaten er zijn.

2

Zover bekend zijn alle maatschappelijke organisaties formele en informele zorg uitgenodigd. Er waren 66 deelnemers vanuit 44 organisaties aanwezig en na afloop hebben nog drie organisaties gereageerd.

Ondersteuningsbehoefte versus aanbod

3

Welke aanbod zetten jullie nu al gericht in voor mantelzorgers als antwoord op specifieke ondersteuningsbehoeften? Welke ander bestaand aanbod binnen jullie organisaties zou je voor mantelzorgers kunnen inzetten als antwoord op specifieke ondersteuningsbehoeften? Welke ideeën voor nieuw aanbod komen er bij je op, die een antwoord kunnen zijn op specifieke ondersteuningsbehoeften? 13

Methode en werkwijze

Bespreking binnen de commissie Sociale leefomgeving 24 maart 2015

Opzet en doel

Wie

1

De gemeenteraad van Dordrecht wilde

●

± 25 raadsleden van de commissie Sociale leefomgeving

graag weten hoe mantelzorgers beter ondersteund kunnen worden en wilde in

2

●

± 15 toehoorders

aansluiting op het onderzoek “De mantelzorger in beeld” in gesprek met mantelzorgers en betrokkenen over de uitkomsten van het onderzoek .

Inhoud van de bijeenkomst

3

Presentatie van de uitkomsten de mantelzorger in beeld via interview met Joanna die vertolkt werd door een actrice. In gesprek met de raadsleden. Ophalen van aandachtspunten die raadsleden zelf vanuit contacten met mantelzorgers wilden inbrengen. 14

Persona Mantelzorg Joanna

Uitkomsten

Citaat: “Ook al is mijn situatie als mantelzorger van mijn man echt anders dan die van Joanna, ik herken mij heel erg in de omschrijving en de zaken waar zij tegen aanloopt, het is net mijn eigen verhaal” Joanna is opgebouwd uit de kenmerken en ervaringen van een bredere groep mantelzorgers uit Dordrecht. Zij staat dus niet voor 1 specifieke mantelzorger maar voor de brede groep mantelzorgers. De persona is een instrument waardoor de gemeente Dordrecht goed inzicht krijgt in de doelgroep mantelzorgers en hun ondersteuningswensen in de gemeente. De persona kan gebruikt worden om voortdurend te toetsen of het bestaande aanbod ook daadwerkelijk aansluit bij de behoeften van de mantelzorger. Tevens is de persona een (dynamisch)instrument wat cyclisch kan worden ingezet en waaraan je het te ontwikkelen (mantelzorg) beleid kan toetsen. Op deze manier kan Dordrecht steeds meer mantelzorgproof worden.

Bijlage: publicatie Ik ben Joanna Mantelzorger in Dordrecht

15

Inventarisatie ondersteuningsbehoeften mantelzorgers Dordrecht geordend naar de 4 aandachtspunten (opgehaald tijden bijeenkomsten met mantelzorgers)

Uitkomsten

Vinden •

Vroegtijdige signalering van mijn meer dan gebruikelijke zorg en meedenken en advisering over ondersteuning om overbelasting te voorkomen b.v. door huisarts/specialist

Verlichten •

Uitbreiding van mijn netwerk.

•

•

Advies en soms ondersteuning bij en zoektocht naar geschikte woonruimte/ voorrang / urgentie

Erkenning voor mij als mantelzorger door zorgverleners, directe omgeving en maatschappij.

•

Betere samenwerking en afstemming met medewerkers in de zorg en ondersteuning met mij als mantelzorger en gebruik maken van mijn expertise

•

Acceptatie en begrip van mijn familie en de samenleving voor de speciale zorgsituatie en de beperkingen.

•

Ruimte om werk flexibel in te delen

•

Begrip van werkgever en collega’s voor mijn situatie als mantelzorger en de impact daarvan op mijn dagelijks leven

•

Erkenning bij instanties zoals bv het UWV voor positie en belasting mantelzorgers

•

Regelmatig een kort moment om even bij te komen, op te laden, iets leuks doen (faciliteren)

•

Advies en ondersteuning bij woningaanpassingen

•

Veilige speelsituatie /woonomgeving

•

Hulp leren vragen

Verlichten •

Een kleine, vaste groep zorgverleners die op vaste tijdstippen komen.

•

Huishoudelijk hulp

•

Meer spontane hulp en ondersteuning krijgen

•

Hulp bij praktische zaken in en rondom huis

•

Informatie en advies over financiële regelingen en voorzieningen

•

Gesprekken met lotgenoten in kleine groepjes – persoonlijke gesprekken over eigen situatie

•

Financiële tegemoetkoming van de extra parkeerkosten

•

Regelmaatje/sparringpartner waarmee ik de volheid in mijn hoofd kan delen en die regel en uitzoek taken van mij kan overnemen

•

Financiële compensatie voor het minder kunnen werken door mantelzorgtaken

•

Mogelijkheden voor respijt die gevarieerd zijn, passend bij actuele situatie. Bv nachtje logeren- oppas thuis op uiteenlopende tijden

•

Bij plotselinge uitval van mijzelf 24 uurs zorg voor mijn hele gezin

•

•

Hulp en bemiddeling bij verdeling en afstemming van zorgtaken en achterwacht bij calamiteiten. Extra aandacht van directe omgeving en de school voor de kinderen die opgroeien “met mantelzorgtaken”

Verbinden

Versterken •

Dit onderdeel kwam niet nadrukkelijk naar voren tijdens de inventarisatie

16

Conclusies

Conclusies inventarisatie ondersteuningsbehoeften

-

•

Mantelzorgers komen te laat in beeld, logische vindplaatsen worden onvoldoende WMO 2015 benut

•

Mantelzorgers zijn zich niet bewust dat zij mantelzorger zijn. Citaat: Ik kwam er pas achter dat ik mantelzorger was toen ik met een burn-out thuis kwam te zitten”.

•

Aanvullend uit de bijeenkomst op 24 maart kwam dat mantelzorgers zich onvoldoende betrokken voelen bij de zogenaamde keukentafelgesprekken.

Vinden Mantelzorgers ervaren dat zorgprofessionals weinig de samenwerking en uitwisseling met de mantelzorger zoeken. Zij zijn erg gericht op de zorgvrager. Het samenspel met

Onvoldoende in beeld bij formele zorg Versterken, meedenken bij beleidsontwikkeling

formele zorgorganisaties komt daardoor moeizaam tot stand. Mantelzorgers geven aan dat ze weinig in de gelegenheid gesteld worden om hun ervaringsdeskundigheid over de zorgvrager te delen.

Mantelzorgers geven aan dat zij het belangrijk vinden om mee te denken en mee te praten bij beleidsontwikkeling zowel bij de gemeente als binnen (zorg) organisaties. Zij ervaren het mee ontwikkelen van de persona als waardering.

17

Conclusies inventarisatie ondersteuningsbehoeften

Conclusies

WMO 2015

De belasting die mantelzorgers ervaren wordt maar voor een deel veroorzaakt door de

concrete (zorg)taken die zij uitvoeren. een groot deel van de belasting komt voort uit het “er altijd mee bezig zijn” en “altijd bereikbaar” moeten zijn. Zo was opvallend

Altijd er mee bezig zijn

tijdens de bijeenkomsten dat de verschillende mantelzorgers gedurende de bijeenkomst gebeld werden i.v.m. hun mantelzorgtaken. De mantelzorgers geven aan dat het combineren van betaald werk en intensieve mantelzorgtaken moeilijk is en in sommige gevallen zelfs niet mogelijk. Uitval en ziekte op werk komt veel voor. Dit laatste wordt ondersteund door recent onderzoek

Conflict met combinatie mantelzorg en werk

van het SCP waaruit blijkt dat mantelzorgers die intensief zorgen vaker en langduriger verzuimen dan mensen die geen mantelzorgtaken hebben. bron:http://www.volkskrant.nl/binnenland/mantelzorg-gaat-vooral-ten-koste-van-vrijetijd~a3922973/ Mantelzorgers maken zich vaak zorgen over de financiële consequenties van hun

mantelzorgtaken. Mantelzorgers hebben te maken met minder inkomen als zij b.v. minder “moeten” gaan werken om het zorgen vol te houden, maken extra kosten door

Financiën

de zorgtaken. 18

Conclusies

Conclusies inventarisatie aanbod versus ondersteuningsbehoeften 1 (input bijeenkomst 19 maart)

-

Voldoende aanbod, maar te weinig kennis

2015van Er blijkt al veel (praktisch) aanbod te zijn waar mantelzorgersWMO gebruik kunnen maken. Het vermoeden is echter dat het aanbod niet goed bekend is bij mantelzorgers, dan wel dat zij weten dat het aanbod ook voor mantelzorgers toegankelijk is. Vanuit het onderzoek is gesignaleerd dat er onvoldoende kennis in de 0 en 1e lijn is over mantelzorg waardoor mantelzorgers niet of te laat gewezen worden op de mogelijkheden die er voor hen zijn. Mantelzorgers worden onvoldoende herkend op hun leefpad en zorgpad

Emotionele druk

Uit het onderzoek kwam nadrukkelijk de emotionele druk die mantelzorgers ervaren naar voren, bijvoorbeeld vanuit de zorgvrager, hoe moeilijk het aangeven van grenzen door de mantelzorger dan is. Maar ook de zorgvrager die soms geen hulp wil accepteren van derden of niet naar de dagopvang wil. Deze emotionele druk geeft een grote belasting in het hoofd. Vanuit het aanbod kwam hier weinig gerichte ondersteuning voor naar voren.

Meer aandacht voor intramuraal en ggz

De huidige ondersteuning is meestal gericht op mantelzorgers die voor een naaste zorgen die zelfstandig wonen. Mantelzorgers van naasten die opgenomen zijn in b.v. een woonvorm of een verzorgings- of verpleeghuis geven aan dat zij dezelfde vragen, wensen en knelpunten ervaren. een mantelzorger gaf aan “Door de overgang naar het verpleeghuis heb ik er eigenlijk nog een taak bij gekregen en dat is constant blijven toetsen of de zorg wel op een goede en bij mijn man passende manier gebeurd”. 19

Conclusies aanbod versus ondersteuningsbehoeften 2

Conclusie

WMO 2015 Mantelzorgers gaven aan dat zij redelijk op de hoogte waren van de respijtzorgvoorzieningen maar dat het daadwerkelijk gebruik maken van deze voorzieningen een aantal knelpunten met zich meebrengt:

-

1.

2.

De naaste waarvoor gezorgd wordt wil hier niet aan meewerken (b.v. wil niet naar dagopvang, wil geen vrijwilliger in huis, wil niet dat de zorg door een ander wordt overgenomen. Niet aansluitend bij de vraag of last van belemmerende regels/ of onduidelijkheid in financiering.

T.a.v. het idee van het opzetten van een respijtpool waar gebruik gemaakt kan worden bij acute situaties, werd met name bij mantelzorgers met kinderen opgemerkt werd dat het kennen van de vrijwilliger essentieel is. Zomaar een vrijwilliger inzetten die ik niet ken, kan niet.

Respijtzorg

Mantelzorgers hebben in een aantal gevallen meer aan praktische ondersteuning in huis zoals, huishoudelijke hulp of hulp bij klussen in en om huis.

20

Conclusie

Conclusies aanbod versus ondersteuningsbehoeften 2

Mantelzorgers geven aan veel behoefte te hebben aan extra regelkracht/meedenkkracht. Hierbij is met name behoefte aan iemand die ook daadwerkelijk regeltaken kan overnemen. Vanuit de individuele mantelzorgondersteuning kan hier maar beperkt tijd voor vrij gemaakt worden. Op dit moment kan alleen doorverwezen worden naar de betaalde dienstverlening van de mantelzorgmakelaar. Binnen het project . mantelzorgmaatje worden mantelzorgers aan elkaar gekoppeld voor steun- en leun contact. Vanuit deze steun- en leun contacten ervaren mantelzorgers met name emotionele ondersteuning van elkaar maar biedt het nog geen oplossing voor de geconstateerde behoefte aan meedenk- en regelkracht. Regel en meedenkkracht

21

Conclusies aanbod versus ondersteuningsbehoeften 2

Conclusie

-

Netwerk mantelzorgondersteuning

Dubbele mantelzorger

Uit het onderzoek is naar voren gekomen dat organisaties meer onderlinge afstemming wensen m.b.t. mantelzorgondersteuning. Aangegeven werd dat de bijeenkomst zoals op 19 maart 2015 gehouden is, vaker zou moeten plaatsvinden om te zorgen dat er duidelijke lijnen/afspraken komen tussen de verschillende schakels in de keten.

Mantelzorgers met een dubbele zorgtaak, b.v. zowel binnen hun eigen gezin voor kind of partner en daarnaast ook zorg voor ouders, zijn hiermee ook dubbel belast. Zij gaven aan dat zij weinig erkenning vinden voor hun dubbele mantelzorgtaak. Er wordt geen rekening mee gehouden bij b.v. de vaststelling van gebruikelijke zorg, binnen de eigen leefeenheid met de extra mantelzorgtaak buiten het eigen gezin.

22

Adviezen versterking en aanscherping mantelzorgondersteuning

Adviezen Vinden

Vinden Advies: Gezamenlijke werkwijze herkennen, signaleren en doorverwijzen Ontwikkel een gezamenlijke werkwijze van herkennen, signaleren en doorverwijzen. Verbindt alle partners met elkaar en stimuleer als gemeente het initiatief voor een gezamenlijke lokale werkwijze. In deze werkwijze is goede aansluiting met de sociale wijkteams essentieel. Zorg ervoor dat alle vindplaatsen op leef- en zorgpad toegerust zijn om: mantelzorgers te herkennen; tijdig dreigende overbelasting of ‘ontspoorde’ zorg te kunnen signaleren en de mantelzorger goed te kunnen doorverwijzen bij een ondersteuningsvraag. Pas deze gezamenlijke werkwijze toe met alle partners in het sociaal domein, zowel extramuraal als intramuraal, biedt hen ook deskundigheidsbevordering aan. Maak 1 organisatie verantwoordelijk voor het gezamenlijk ontwikkelen van deze werkwijze. Vanuit haar huidige taakinvulling is het steunpunt mantelzorg hiervoor een logische keuze. Advies: Ontwikkel een “brede voorkant” Realiseer een brede voorkant voor mantelzorgondersteuning voor inwoners, professionals, formeel, informeel, werkgevers, etc. Met deze duidelijkheid creëer je een heldere en toegankelijke plek ten behoeve van informatie en advies voor een ieder, waarbij de eigenheid aan de “achterkant” behouden kan blijven. Dit is tevens een borging dat een ieder beschikking heeft over dezelfde informatie en op eenduidige wijze gefaciliteerd kan worden. Naast eenduidigheid worden hiermee ook dubbelingen voorkomen.

23

Adviezen versterking en aanscherping mantelzorgondersteuning

Adviezen Vinden

Vinden Advies: Borging mantelzorgondersteuning tijdens de vraagverheldering/ indicatiestelling voor toegang tot voorzieningen en zorg en ondersteuning. Maak zichtbaar op welke wijze het sociale wijkteam/jeugdteam in haar vraagverheldering de mantelzorger betrekt. Geef aan hoe de ondersteuningsbehoeften van de mantelzorger vanuit de verschillende rollen (collega in de zorg, cliënt, expert) tijdens deze vraagverheldering in kaart wordt gebracht. Zorg dat zij bestaande instrumenten als POM, mantelscan kunnen gebruiken. Zorg dat naast het sociale wijkteam/jeugdteam ook anderen die betrokken zijn bij vraagverheldering en indicatiestelling, in hun werkprocessen het samenspel met de mantelzorger borgen. Laat dit goed aansluiten bij de werkwijze op het gebied van herkennen, signaleren en doorverwijzen.

24

Adviezen Vinden

Vinden

Advies: Business case: “Van Steunpunt mantelzorg naar Expertisecentrum mantelzorg” De verwachting is dat het aantal mantelzorgers dat ondersteuning nodig heeft de komende jaren zal toenemen. De individuele mantelzorgondersteuning wordt nu grotendeels verzorgd door de consulenten van het steunpunt mantelzorg. Het vraagt om bezinning of de huidige werkwijze in de toekomst haalbaar blijft. Wij zien een ontwikkeling dat de individuele mantelzorgondersteuning meer en meer verschuift naar de formele zorg, aansluitend bij de zorgmomenten/zorgcontacten en/of naar vrijwilligers in de zorg. Dit betekent een uitdaging voor het steunpunt. Het steunpunt heeft de expertise in huis om de basiskennis van medewerkers formele zorg en vrijwilligers in de zorg te vergroten en hen te ondersteunen in het samenwerken met de mantelzorger. Dit betekent dat de rol van het steunpunt door ontwikkelt naar een expertisecentrum mantelzorg, dat als doel heeft andere organisaties te faciliteren, zodat zij zo goed mogelijk het samenspel met mantelzorgers kunnen vormgeven. Daarnaast zal vanuit het expertisecentrum collectieve en individuele ondersteuning in complexe situaties geboden kunnen worden. Ten behoeve van inwoners en mantelzorgers specifiek zal het expertisecentrum een brede informatie en advies functie kunnen hebben. Geadviseerd wordt om hier op korte termijn een businesscase voor uit te werken

25

Adviezen Verlichten

Verlichten

Advies: Versterk respijt passend bij de veranderde behoefte. Ondersteun de mantelzorger in hun zoektocht naar passende respijt en geef helder inzicht in de criteria voor toegang en inzet van de respijtmogelijkheden. Maak hierin een onderscheid tussen een geplande en ongeplande vraag naar respijtzorg en tussen een acute of structurele behoefte. Geef mantelzorgers meer praktische ondersteuning thuis. Onderzoek mogelijkheden voor huishoudelijk zorg naar model van andere gemeenten. Advies: versterk de meedenkkracht. Leid specifiek vrijwilligers op die mantelzorgers ondersteunen bij regeltaken dan wel regeltaken kunnen overnemen. Deze vrijwilliger wordt specifiek ten behoeve van de mantelzorger ingezet. Deze vrijwilliger heeft tevens de taak om een luisterend oor te bieden en bij het meedenken en regelen ook de mogelijkheden van het sociale netwerk van de mantelzorger te versterken en te ondersteunen. Deze vrijwilligers onderscheiden zich van het in Dordrecht bekende Mantelzorgmaatje. Binnen het project Mantelzorgmaatje worden mantelzorgers aan elkaar gekoppeld voor steun- en leun contact. Vanuit deze steun en leun contacten ervaren mantelzorgers met name emotionele ondersteuning, maar biedt het nog geen oplossing voor de geconstateerde behoefte aan meedenk en regelkracht. Advies: Versterk het werken vanuit de netwerkgedachte. In Dordrecht wordt vanuit MEE Drechtsteden en het steunpunt al gewerkt vanuit het versterken van het sociale netwerk. Ondersteun deze werkwijze en maak dat dit onder werkdruk niet verloren gaat. Investeer met name ook in het faciliteren van meedenk beraden /familieberaden. Ondersteun mantelzorgers in handige toepassingen als Apps voor onderlinge afstemming zorg etc. 26

Verlichten

Adviezen Verlichten

Parkeerbeleid Geef mantelzorgers die hoge parkeerkosten maken, die voortkomen uit de zorg aan hun naasten, een compensatie voor deze parkeerkosten. Financiën en uitkering Zorg voor goede afstemming met het UWV en zorg voor voldoende kennis over mantelzorg bij consulenten van het UWV. Zorg dat mantelzorgers niet gekort worden op hun uitkering als zij door hun mantelzorgtaken niet geheel kunnen voldoen aan de sollicitatieplicht. Advies: Aanbod voor jonge mantelzorgers. Blijf investeren in het aanbod voor jonge mantelzorgers. Advies: Mantelzorg en werk Mantelzorg en werk combineren blijkt in veel gevallen een pittige opgave. Op dit moment worden mantelzorgers incidenteel op individuele basis ondersteund door de consulenten mantelzorg als zij knelpunten ervaren in de combinatie werk en mantelzorg. Zij bemiddelen dan b.v. met een werkgever, gaan samen in gesprek met een werkgever. De praktijk laat zien dat er nog onvoldoende mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid is. Geadviseerd wordt hier actief op in te zetten, door projecten te initiëren die bedrijven en organisaties stimuleren hier verbetering in aan te brengen. Daarnaast wordt geadviseerd bedrijfsartsen te betrekken bij het vroegtijdig in kaart brengen van de mantelzorger op zijn leefpad.

27

Adviezen Versterken

Versterken

Advies: Blijf mantelzorgers betrekken bij beleidsontwikkeling en uitvoering. De mantelzorgers die bij de persona ontwikkeling betrokken waren, gaven aan dat zij het belangrijk vinden om mee te denken en dat zij het ook als een blijk van waardering ervaren dat zij via dit onderzoek actief kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van beleid. Wij adviseren de gemeente om betrokken mantelzorgers de komende jaren regelmatig bij elkaar te laten komen om Joanna te bespreken en te toetsen en mee te nemen in de tijd en ontwikkelingen rondom mantelzorgers. Op deze manier ontwikkelt Joanna ook mee in de (steeds veranderende) tijd.

28

Waardering

De voormalige regeling mantelzorgcompliment

WMO 2015 Het mantelzorgcompliment was een door de Rijksoverheid ingestelde regeling

-

De voormalige regeling van het mantelzorgcompliment

voor een blijk van waardering voor mantelzorgers die daarvoor jaarlijks een nader vast te stellen bedrag konden ontvangen (2014 € 200.-). Deze regeling is per 01-01-2015 komen te vervallen. In 2013 hebben in Dordrecht 2537 zorgvragers een mantelzorgcompliment via deze regeling ontvangen.

1. Alleen mantelzorgers van zorgvragers met een AWBZ- indicatie voor langdurige zorg kwamen in aanmerking voor het bedrag. 2. De zorgvrager kon maar voor één mantelzorger een compliment aanvragen.

Uitgangspunten van de regeling

3. De mantelzorger mocht zelf weten waaraan hij het geld wilde besteden 4. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) verzorgde deze landelijke regeling .

Waardering van Mantelzorgers is per 01-01-2015 een expliciete taak van gemeenten geworden. In de verordening moet de gemeente opnemen hoe

Waardering anno 2015

deze waardering vorm en inhoud krijgt.

29

Mantelzorgers in Dordrecht over waardering Citaat: “Een lach van mijn zoon is voor mij de beste beloning voor de zorg die ik geef.”

waardering

1. Waardering wordt door mantelzorgers belangrijk gevonden op “ de vraag hoe dit vorm zou moeten krijgen, wordt zeer divers gereageerd.

Aandachtspunten

Ervaringen t.a.v. het voormalige mantelzorgcompliment

2. Waardering binnen het “eigen systeem” wordt belangrijk gevonden. Waardering van degene waarvoor wordt gezorgd en waardering van andere naaste familieleden.

1. Het jaarlijkse bedrag werd door een aantal als zeer welkom extraatje ervaren om 1x per jaar iets extra’s of iets leuks te kunnen doen. 2. Werd als oneerlijk ervaren, omdat alleen een specifieke groep mantelzorgers in aanmerking kwam.

30

Mantelzorgers in Dordrecht over waardering

Criteria en vorm

Citaat:” Het voelt voor mij vreemd om over waardering te praten terwijl dit iets is wat je gewoon doet, mijn moeder heeft vroeger ook goed voor mij gezorgd je hoort voor elkaar te zorgen”

Criteria voor waardering

Vorm voor waardering

Waardering moet laagdrempelig beschikbaar zijn.

Geldbedrag vrij te besteden door mantelzorgers.

Waardering moet verschillende alternatieven omvatten (voor ieder wat wils).

Huishoudelijke hulp voor mantelzorgers.

Waardering kan voor een deel collectief maar moet zeker ook een individueel karakter hebben.

Bloemetje.

Goede praktische en emotionele ondersteuning is vaak ook een vorm van waardering.

Bonnen voor praktische ondersteuning.

Verwendag voor mantelzorgers/ activiteiten op de dag van de mantelzorg. Een jaarlijkse pluim met diverse cadeaubonnen voor de plaatselijke middenstand en mogelijkheden voor een dagje uit.

31

Hoe ga je als gemeente om met een regeling die is afgeschaft: 4 scenario’s

1. Uitbreiden van de ondersteuningsmogelijkheden Het beschikbare budget wordt geheel of gedeeltelijk ingezet voor het uitbreiden/versterken van de mantelzorgondersteuning via het uitwerken van de 4 aandachtspunten voor lokale mantelzorgondersteuning, te weten vinden, verbinden, verlichten en versterken. Waardering maakt hiermee integraal onderdeel uit van de ondersteuning. De waardering in de vorm van een specifiek compliment komt daarmee te vervallen

2. Voortzetten van het mantelzorgcompliment nieuwe stijl Het beschikbare budget wordt geheel of gedeeltelijk ingezet voor het “voortzetten” van het mantelzorgcompliment maar dan wel in nieuwe stijl: • Laagdrempelig toegankelijk voor alle mantelzorgers • Lager bedrag afgestemd op verwacht aantal in relatie tot budget • Gekoppeld aan zorgvrager woonachtig in Dordrecht

3. Opzetten van een “mantelzorgpas”

4. Waardering voor een specifieke groep mantelzorgers

Het beschikbare budget wordt geheel of gedeeltelijk ingezet voor het uitwerken van een mantelzorgpas. Met deze pas kunnen mantelzorgers gratis of met korting gebruik maken van diensten/producten van de plaatselijke middenstand. De mantelzorgpas vervangt hiermee het voormalige compliment.

Het beschikbare budget wordt geheel of gedeeltelijk ingezet voor het waarderen van een specifieke groep mantelzorgers. Bijvoorbeeld 2015 wordt door de gemeente uitgeroepen als het jaar van de jonge mantelzorger, 2016 werkende mantelzorgers etc. In dit jaar worden er specifieke activiteiten/acties voor deze groep mantelzorgers gehouden.

32

Advies waardering

De scenario’s nader bekeken

1. Uitbreiden van de

2. Voortzetten van het mantelzorgcompliment nieuwe stijl

ondersteuningsmogelijkheden Uitvoering geven aan de adviezen benoemd onder Vinden, versterken, verlichten en Verbinden. Ondersteuningsaanbod breed toegankelijk voor alle mantelzorgers.

Uitdelen van een financieel compliment tussen de 25 en 75 euro aan mantelzorgers van zorgvragers in Dordrecht. Inschatting aantal mantelzorgers 3500.

Combinatie met waardering via dag van de mantelzorg en een kleine attentie voor alle mantelzorgers

Pro Logisch gevolg van:

Contra •

• Gevolg geven aan notitie mantelzorgondersteuning is de basis. • Als er meer mantelzorgers bereikt worden door te investeren in vinden moet er ook ondersteuningsaanbod beschikbaar zijn. • Waardering wordt integraal onderdeel van de mantelzorgondersteuning.

•

•

Mantelzorgers geven zelf aan een vorm van financiële en materiële waardering op prijs te stellen. Mantelzorgers maken extra kosten hiervoor is nu geen compensatie. Mantelzorgers die in 2014 het voormalige compliment hebben ontvangen hebben mogelijk de verwachting dat de gemeente dit voortzet.

Pro •

• •

•

•

Voldoet aan wens van een groep mantelzorgers. Biedt compensatie voor gemaakte kosten. Voorkomt mogelijke teleurstelling door de gecreëerde verwachting van een jaarlijks compliment. Biedt mantelzorgers de ruimte om 1x per jaar iets extra’s te doen/iets leuks te doen naar eigen keuze. Biedt kansen meer mantelzorgers te bereiken.

Contra •

•

•

Vraagt opzet van een uitvoeringsorganisatie mantelzorgcompliment waar deel budget aan op zal gaan (komt dan niet ten goede aan de mantelzorger) Met beschikbare budget kan niet het huidige bedrag betaald worden en dit geeft al een aanzienlijke verlaging (van €200.- tot max. € 50,- 75,-). Dit brengt meer mantelzorgers in beeld maar dan mogelijk geen ruimte om adequaat te 33 ondersteunen.

De scenario’s nader bekeken

4. Waardering voor een specifieke groep mantelzorgers

Advies waardering

3. Opzetten van een “mantelzorgpas Gratis of met korting gebruik maken van diensten/producten van de plaatselijke middenstand.

Ieder jaar komt een specifieke groep mantelzorgers extra in het zonnetje te staan.

Uitdaging: kan de middenstand dit vanuit “eigen kracht” ontwikkelen.

Pro •

Maakt verbinding met lokale middenstand en biedt de mogelijkheid om maatschappelijke betrokkenheid te laten zien.

•

Versterkt de lokale middenstand.

•

Geeft invulling aan de brede variatie aan vormen voor waardering (voor ieder wat wils).

•

Kan ook ingezet worden als waardering voor vrijwilligers.

•

Kan gecombineerd worden met vormen van praktische ondersteuning en respijt.

Contra •

•

• •

Mantelzorgers maken extra kosten hiervoor, is nu geen compensatie. Vraagt opzet van uitvoeringsorganisatie waar deel van budget aan op zal gaan: Ontwikkeling pas Uitdelen pas.

Pro •

•

•

Een beperkte groep mantelzorgers prominent in beeld. Biedt kansen voor gerichte publiekscampagne. Intensieve aandacht voor een beperkte groep, verdieping van ondersteuning mogelijk.

Contra • Inzoomen op 1 specifieke groep sluit andere groepen mantelzorgers buiten.

34

Advies waardering

Overwegingen bij het maken van een keuze

Verwachte toename van de vraag naar mantelzorgondersteuning

Wie komt in aanmerking? Hoe vinden we mantelzorgers?

WMO 2015 Zoals reeds aangegeven is de verwachting dat de behoefte aan mantelzorgondersteuning toeneemt. Wordt er geïnvesteerd in het “vinden” van mantelzorgers dan is het van belang dat er ook voldoende ruimte is om mantelzorgers adequaat te ondersteunen. Met de huidige 33 uur per week van MEE Drechtsteden kunnen de huidige vragen opgepakt worden. De doorontwikkeling naar een expertisecentrum kan ruimte bieden.

Bij de toegang tot mantelzorgondersteuning en/of waardering moet een afweging gemaakt worden welke mantelzorgers in aanmerking komen. Hier kan een afweging gemaakt worden van zeer laagdrempelig tot een .. selectieprocedure. Hoe meer criteria gehanteerd worden hoe hoger de kosten zullen zijn voor deze selectie. Geadviseerd wordt de mantelzorgondersteuning en de waardering laagdrempelig en zonder criteria in te richten

35

Afsluiting

Tot slot: Naar een integrale aanpak voor mantelzorgondersteuning in Dordrecht

Met dit onderzoek: “De mantelzorger in beeld” hopen wij een essentiële en inspirerende bijdrage te hebben geleverd op basis waarvan er een integrale aanpak voor mantelzorgondersteuning tot stand kan komen. Op deze plaats willen wij nadrukkelijk de mantelzorgers die meegewerkt hebben bedanken voor het delen van hun verhalen en tijd. wij waren onder de indruk en geraakt door de openheid waarmee de mantelzorgers ons een intensieve kijk in hun leven gaven. Afsluitend kunnen wij constateren dat de ingezette koers door de gemeente Dordrecht in haar beleidsplan WMO 2015-2018 op het gebied van ondersteuning van mantelzorg nauw aansluit bij de onderzoeksresultaten en de daaruit voortkomende adviezen.

36