Rapportage online vragenlijst gemeente Leiden
Augustus 2009
In opdracht van: Gemeente Leiden – Inge Prevoo (Bureau Communicatie) Uitgevoerd door: Universiteit Utrecht Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap Stephan Grimmelikhuijsen MSc
Inhoudsopgave 1. Inleiding
p.2
2. Resultaten
p.3
2.1 Korte beschrijving respondenten
p.3
2.2 Bekendheid van het luchtkwaliteitsbeleid van Leiden
p.5
2.3 Mogelijke maatregelen ter verbetering luchtkwaliteit
p.6
2.4 Vertrouwen in het luchtkwaliteitsbeleid
p.8
2.5 Opinie over de informatie op de website Luchtkwaliteit
p.9
3. Conclusies
p.11
BIJLAGE: Lijst met genoemde plaatsen
p.15
1
1.
Inleiding
Dit onderzoek is uitgevoerd door de Utrechtse School voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap (Universiteit Utrecht) in opdracht van de gemeente Leiden.
Luchtkwaliteit in de steden staat volop in de belangstelling van media en burgers. Een transparante en goede informatievoorziening hierover is daardoor belangrijk.
Cruciaal in de relatie tussen luchtkwaliteit en transparantie is de mening van burgers over het gemeentelijke luchtkwaliteitsbeleid. Hierbij kan gedacht worden aan of er voldoende informatie
aanwezig
is,
maar
ook
hoeveel
vertrouwen
men
heeft
in
het
luchtkwaliteitsbeleid van de gemeente Leiden. Daarnaast is zijn burgers geraadpleegd over de vraag welke maatregelen zij graag zouden zien in Leiden om de luchtkwaliteit te verbeteren.
De vragenlijst was vanaf 18 juni 2009 tot 22 augustus 2009 online beschikbaar. Er heeft een link op de homepage van de gemeente Leiden gestaan, evenals op de pagina over luchtkwaliteit. Daarnaast zijn via de digitale nieuwsbrief en de stadskrant van Leiden mensen opgeroepen om mee te doen aan de enquête. De complete vragenlijst is opgenomen in een apart bestand.
Deze rapportage presenteert de resultaten van deze enquête, in de bijlage wordt een verantwoording gegeven over de gehanteerde methode. De resultaten zijn weergegeven in paragraaf 2, conclusies en aanbevelingen volgen in paragraaf 3.
2
2.
Resultaten
In deze paragraaf wordt ingegaan op de meest relevante onderdelen van de vragenlijst. Allereerst volgt een korte beschrijving van de respondenten (2.1), vervolgens wordt er ingegaan op de bekendheid van Leidse projecten rondom luchtkwaliteit (2.2). Paragraaf 2.3 beschrijft de door burgers aangedragen maatregelen ter verbetering van de luchtkwaliteit, terwijl in 2.4 wordt gekeken naar het vertrouwen van mensen in het Leidse luchtkwaliteitsbeleid. Tot slot wordt er ingegaan op de opinie over de informatie op de website Luchtkwaliteit van de gemeente Leiden.
2.1
Korte beschrijving respondenten
Eerst zal kort worden weergegeven wat de relevante kenmerken zijn van de respondenten van deze vragenlijst. Er deden meer mannen dan vrouwen mee aan de vragenlijst (59,2 procent man tegenover 40,8 procent vrouw). 73,1 procent van de respondenten heeft een opleiding gevolgd op HBO- of WO-niveau. Dit betekent dat de respondenten relatief hoog opgeleid zijn. De leeftijd van de respondenten loopt zeer uiteen, van 14 tot 78 jaar. De respondent is gemiddeld 45 jaar oud; de gemiddelde spreiding (standaarddeviatie) is vrij hoog, namelijk 14 jaar. Zie onderstaande tabel voor een samenvatting. Tabel 1: kenmerken respondenten
Man/vrouw verdeling
59,2 M / 40,8 V
Leeftijd
45 jaar, uiteenlopend van 14 tot 78
Opleiding
73,1% HBO of hoger
Gemiddeld maken respondenten 22,3 uur per week gebruik van het Internet om informatie te zoeken, te e-mailen of te surfen. 78,6 procent heeft hierbij al eens eerder informatie op de website van de gemeente Leiden gezocht. 14,3 procent heeft al eens eerder informatie over luchtkwaliteit op deze website opgezocht. Per maand bezoeken ze 10,5 maal websites van overheidsorganisaties.
3
Tabel 2: overzicht internetgebruik respondenten
Gemiddeld Algemeen gebruik internet
22,3 uur / week
Gebruik overheidswebsites
10,5 keer / maand
In tabel 2 is te zien dat de bezoeker van de website over luchtkwaliteit redelijk veel gebruik maakt van het Internet en overheidswebsites.
De meeste respondenten zijn bij de vragenlijst terecht gekomen via de Digitale Nieuwsbrief (67,3%), de Stadskrant (22,4%) of de website van de gemeente Leiden (10,2%). Via de Stadsportal en de website Leidse Luchtwerken kwam slechts een enkeling bij de vragenlijst. Niemand kwam via de website over luchtkwaliteit bij de vragenlijst terecht.
Aan de hand van de beschrijving van de respondenten, kan worden afgeleid dat de uitspraken die worden gedaan aan de hand van de vragenlijst niet representatief zijn voor álle burgers in Leiden. Omdat de vragenlijst alleen via websites en de Digitale Nieuwsbrief is afgenomen, zullen mensen die vaker op het Internet surfen eerder de vragenlijst invullen. De resultaten representeren de mening van mensen die relatief ‘internetvaardig’ zijn (en dus veel op Internet te vinden zijn), dit houdt ook in dat de hoogopgeleide inwoners van Leiden zijn bovengerepresenteerd. Dit hoeft op zich geen probleem te zijn, omdat dit alsnog een goed beeld van deze groep mensen – altijd nog een substantiële groep in Leiden – geeft. Ook zijn dit de mensen die relatief veel op websites van gemeenten te vinden zijn. 1 Hier dient wel rekening mee gehouden te worden bij het interpreteren van de resultaten.
1
Dijk, J.A.G.M. van, Hanenburg, M.H.N., & Pieterson, W.J. (2006). Gebruik van Nederlandse elektronische overheidsdiensten in 2006. Enschede: Universiteit Twente.
4
2.2
Bekendheid van het luchtkwaliteitsbeleid van Leiden
Een groot deel van de mensen maakt zich in meer of mindere mate zorgen over de luchtkwaliteit in de gemeente Leiden. Maar liefst 76,4 procent van de mensen geeft dit aan. De delen van Leiden die vooral worden genoemd door mensen zijn het centrum van Leiden, de Churchillaan, Breestraat, het Lammenschansplein en de Morsweg en omgeving. Een complete lijst met alle genoemde plekken is te vinden in de bijlage.
Voorts is er gekeken naar de bekendheid van mensen met diverse projecten die de gemeente Leiden op het gebied van luchtkwaliteit uitvoert. De resultaten zijn weergegeven in de onderstaande tabel. Tabel 3: Bekendheid met projecten gemeente Leiden (N=86)
Bent u bekend met de onderstaande maatregelen?
Percentage
Geen van deze
53,5
Aardgas als autobrandstof
23,3
Uitlaatboom in Hortus Botanicus
22,1
Biogas Project
16,3
Leidse Luchtwerken
14,0
Expositie in Naturalis
11,6
Iets meer dan de helft van de mensen is met geen enkel van de genoemde projecten bekend (53,5%). De ‘Uitlaatboom’ en ‘Aardgas als brandstof’ zijn de twee projecten die de meeste bekendheid genieten, iets meer dan een vijfde van de respondenten geeft aan deze projecten te kennen. Daarnaast zijn het ‘Biogas project’ en de ‘Leidse Luchtwerken’ redelijk bekend. Het minste bekendheid geniet de expositie in Naturalis, hoewel toch nog ruim één op de tien mensen aangeeft dit te kennen. Overigens gaf een aantal respondenten aan dat zij deze projecten niet zien als daadwerkelijke maatregelen om de luchtkwaliteit te verbeteren, maar hooguit als voorlichtingsinstrument (zoals de ‘Uitlaatboom’) .
5
2.3
Mogelijke maatregelen ter verbetering luchtkwaliteit
In de vragenlijst werd ook gevraagd naar de maatregelen die de gemeente Leiden zou moeten nemen en die mensen zelf zouden willen nemen om de luchtkwaliteit te verbeteren. Tabel 4: Genoemde maatregelen (meer dan twee maal genoemde maatregelen staan in de tabel)
Meest genoemd Leiden
Meest genoemd zelf doen
Autovrij, minder auto’s in binnenstad
Meer fietsen/lopen, minder autorijden
Schoner OV, bijv. Bussen op aardgas / elektrisch Meer en betere fietsroutes in het centrum aanleggen Zware doorgaande wegen ondertunnelen en de uitlaatstoffen gefilterd afzuigen Stimuleren gebruik OV
Niet de auto pakken bij ritje naar/in het centrum Gebruik maken van het OV Zuinigere auto kopen
Verbeteren verkeersdoorstroming / verkeersopstoppingen voorkomen Zoals in tabel 4 te zien is geven burgers interessante mogelijke maatregelen die de gemeente Leiden zou kunnen nemen. Het autoluw maken van de binnenstad wordt het meest genoemd door respondenten. Bij de ‘eigen’ maatregelen geeft men vaak aan bewust te kiezen voor schonere vervoersmiddelen, zoals de fiets of het openbaar vervoer.
Er is daarnaast ook gevraagd naar of mensen bereid zijn de auto vaker te laten staan en of men over zou willen gaan op aardgas in plaats van diesel of benzine. De resultaten staan weergegeven in de onderstaande tabel.
6
Tabel 5 – Zijn mensen bereid hun auto te laten staan of over te gaan op een auto op aardgas?
Auto laten staan
Overgaan op aardgas
Heb geen auto
24,7
23,8
Doe ik al
62,4
2,5
Ja, zeker
4,7
12,5
Ja, misschien
5,9
41,3
Nee
2,4
20,0
Al met al kunnen we uit tabel 5 opmaken dat de drempel om de auto vaker te laten staan (logischerwijs) veel lager is dan op aardgas te gaan rijden. Veel mensen geven zelfs aan dat men de auto al vaak laat staan: op de vraag of men bereid is om de auto vaker te laten staan om de luchtkwaliteit te verbeteren geeft een ruime meerderheid (62,4%) aan dit al te doen. Ongeveer een kwart (24,7%) zegt geen auto in het bezit te hebben. 10,6% van de respondent is bereid de auto vaker te laten staan. 2,4% van de mensen zegt niet bereid te zijn om dit doen. Een veel genoemde voorwaarde om de auto nóg vaker te laten staan, is het verbeteren van de fietsroutes, vooral in en door het centrum.
Als het gaat om de vraag of men bereid is om een auto op aardgas te nemen, blijkt een ander beeld. Slechts 2,5% zegt al op aardgas te rijden. 12,5% zou hier zeker toe bereid zijn, terwijl maar liefst 41,3% van de respondenten aangeeft dit misschien te willen doen. Voor een vijfde van de onderzochte groep is overgaan op een aardgas auto in ieder geval geen optie.
Aan welke voorwaarden zou voldaan moeten worden, om mensen daadwerkelijk meer op aardgas te laten rijden? Veel mensen geven aan dat zij dit misschien zouden doen als ze zeker zouden weten dat er voldoende tankmogelijkheden zijn. Ook speelt de prijs een belangrijke rol, deze zou laag moeten zijn bijvoorbeeld door het inbouwen van gastanks te subsidiëren, of lagere belastingen op aardgasauto’s te heffen.
7
2.4
Vertrouwen in het luchtkwaliteitsbeleid
In deze paragraaf wordt er gekeken naar de mate van vertrouwen van de respondenten in het luchtkwaliteitsbeleid van de gemeente Leiden. Tabel 6 – Vertrouwen van respondenten in het luchtkwaliteitsbeleid van de gemeente Leiden score (schaal 1-10), N = 93
Gemiddelde score
Gemiddelde spreiding
De gemeente Leiden is oprecht geïnteresseerd in het welzijn van burgers, niet alleen in haar eigen welzijn.
6,0
1,8
Over het algemeen is de gemeente Leiden vakkundig.
5,5
1,8
De gemeente Leiden is eerlijk.
5,1
1,8
Ik kan vertrouwen op de gemeente Leiden, in een situatie waarin ik problemen heb met luchtkwaliteit in mijn buurt.
5,1
1,8
Stelling. Als het gaat om het luchtkwaliteitsbeleid…
Uit tabel 6 blijkt dat mensen van mening zijn dat de gemeente Leiden geïnteresseerd is in het welzijn van burgers (6,0). Daarnaast percipiëren zij de gemeente als vakkundig, met een krappe voldoende (5,5). Aan de andere kant blijkt dat mensen de gemeente in mindere mate percipiëren als eerlijk (5,1). Als het aankomt op handelingen van de gemeente bij luchtkwaliteitsproblemen in de buurt, hebben respondenten hier ook in mindere mate vertrouwen in (5,1).
Dit betekent dat de beeldvorming van mensen rondom het thema luchtkwaliteit genuanceerd ligt. Enerzijds heeft men wel het idee dat Leiden in het welzijn van burgers geïnteresseerd is en geeft men een krappe voldoende aan vakkundigheid, anderzijds heeft men relatief weinig vertrouwen in de gemeente als het gaat om problemen met luchtkwaliteit in de eigen buurt. De vraag is of hier iets aan gedaan kan worden door de informatie die op de website over luchtkwaliteit vindt. Naar deze vraag zal in de volgende paragraaf gekeken worden.
8
2.5
Opinie over de informatie op de website Luchtkwaliteit
In de onderstaande grafiek staan de gemiddelde scores weergegeven van de respondenten over hoe zij de website over luchtkwaliteit percipiëren aangaande correctheid, volledigheid en de hoeveelheid informatie die op de website over luchtkwaliteit te vinden is. Tabel 7: gemiddelde scores website (N=36, schaal 1-10).
Gemiddelde score
Gemiddelde afwijking
De informatie over luchtkwaliteit op de website van de gemeente Leiden is correct.
6,2
2,0
De informatie over luchtkwaliteit op de website van de gemeente Leiden is volledig.
5,1
2,2
De website van de gemeente Leiden biedt zeer veel informatie over het luchtkwaliteitsbeleid.
5,3
2,2
In tabel 7 is te zien dat respondenten wél het idee hebben dat de informatie zij lezen correct is (6,2 op een schaal van 10), maar dat men het idee heeft dat de informatie onvolledig is (5,1). Dit blijkt ook uit hoe mensen de informatiehoeveelheid op de website waarderen, namelijk met een 5,3.
Uit de opmerkingen blijkt dat het voor mensen niet altijd duidelijk is waar ze met klachten over luchtkwaliteit in hun eigen straat terecht kunnen. Ook is er behoefte aan gegevens over luchtkwaliteit in de straat waarin men woont. Twee voorbeelden: •
‘Als bewoner van een drukke straat met extreem veel bussen zou ik wel graag geïnformeerd worden over de luchtkwaliteit bij mij in de straat, wat daar in de toekomst aan gedaan wordt en of ik bijv. beter 's nachts kan luchten o.i.d.’
•
‘Waar kan ik terecht met klachten over de luchtkwaliteit in mijn buurt, Weddesteeg’
9
Al met al is men redelijk kritisch over de informatie met betrekking tot luchtkwaliteit op de website van de gemeente Leiden. Uit verdere statistische analyse blijkt dat de mening die men heeft over de informatiehoeveelheid sterk samenhangt met in hoeverre men de vertrouwen heeft in de gemeente. In de volgende paragraaf zal hier op terug worden gekomen.
10
3.
Conclusies
In deze conclusie wordt kort ingegaan op de gevonden resultaten en, indien mogelijk, wat de gemeente Leiden hiermee zou kunnen doen.
Maatregelen De vragenlijst heeft een aantal bruikbare suggesties opgeleverd over de bekendheid van huidige projecten en mogelijk additionele maatregelen die de gemeente Leiden zou kunnen nemen. In de onderstaande tabel zijn de meeste genoemde maatregelen opgesomd. Tabel 8 - Genoemde maatregelen (meer dan twee maal genoemde maatregelen staan in de tabel)
Meest genoemd Leiden
Meest genoemd zelf doen
Autoluw maken van de binnenstad
Meer fietsen/lopen, minder autorijden
Schoner OV, bijv. Bussen op aardgas / elektrisch Meer en betere fietsroutes in het centrum aanleggen Zware doorgaande wegen ondertunnelen en de uitlaatstoffen gefilterd afzuigen Stimuleren gebruik OV
Niet de auto pakken bij ritje naar/in het centrum Gebruik maken van het OV Zuinigere auto kopen
Verbeteren verkeersdoorstroming / verkeersopstoppingen voorkomen Een grote meerderheid van de mensen geeft aan dat de auto al vaker thuis wordt gelaten omwille van de luchtkwaliteit. Het stimuleren van het gebruik van OV en het verbeteren van fietsroutes in het centrum zou mogelijk nog meer (en andere) mensen aan kunnen zetten tot minder autogebruik. Bij het overgaan op aardgas ligt dit anders. Ruim 40 procent van de ondervraagden zou wel willen overstappen, maar alleen als dit financieel gunstig is (bijv. subsidies, lage belastingen) en/of er genoegd tankpunten zijn in Nederland of zelfs West-Europa. Dit zijn randvoorwaarden waar de gemeente Leiden weinig invloed op heeft.
11
Bestaande projecten zijn bij iets minder dan de helft van de mensen bekend. Het bekendst zijn de ‘Uitlaatboom’ en het project ‘Aardgas als brandstof’.
Samenvatting resultaten m.b.t. maatregelen •
Mensen zien een autoluwe binnenstad, meer fietsroutes door het centrum, een betere verkeersdoorstroming en een schoner OV als maatregelen die Leiden zou kunnen nemen ter verbetering van de luchtkwaliteit.
•
Mensen geven vaak aan de fiets of het OV in plaats van de auto te nemen om de luchtkwaliteit te verbeteren.
•
62,4% van de mensen laten hun auto al staan om de luchtkwaliteit te verbeteren.
•
41,3% van de respondenten geeft aan misschien bereid te zijn om over te gaan op aardgas, maar hiervoor moet aan voorwaarden voldaan worden waar de gemeente Leiden weinig invloed op heeft.
•
De ‘uitlaatboom’ en het ‘aardgas als brandstof’ zijn de twee bekendste projecten van de gemeente als het gaat om het luchtkwaliteitsbeleid.
Informatie op de website Uit de resultaten van dit onderzoek blijkt dat website bezoekers op redelijk kritisch zijn over de hoeveelheid en de volledigheid van de informatie op de website van de gemeente Leiden. Mogelijk komt dit doordat ruim driekwart van de ondervraagden aangeeft zicht zorgen te maken over de luchtkwaliteit in (bepaalde delen van) Leiden, zoals het centrum, de Churchillaan, de Breestraat, het Lammenschansplein en de Morsweg. Mensen hebben behoefte aan informatie om te kijken of hun zorgen terecht zijn en wat zij zelf kunnen doen tegen luchtvervuiling. Ook uit de opmerkingen blijkt bijvoorbeeld dat er behoefte is aan meer informatie over luchtkwaliteit in Leiden. Bijvoorbeeld informatie over de luchtkwaliteit in de eigen straat of waar men terecht kan met klachten over het onderwerp. Ook zou de website de informatie directer kunnen koppelen aan de actuele meetgegevens, bijvoorbeeld door aan te geven hoeveel dagen/uren de lucht goed, matig of slecht was. Daarnaast zou men duidelijker kunnen zijn over waar (potentiële) normoverschrijdingen in Leiden plaatsvinden.
12
Samenvatting resultaten informatie op de website •
Ruim driekwart van de mensen zegt zich zorgen te maken over de luchtkwaliteit in Leiden.
•
Het centrum, de Churchillaan, de Breestraat, het Lammenschansplein en de Morsweg worden vaak genoemd als plekken waar men zich in het bijzonder zorgen over maakt.
•
Respondenten zien graag meer informatie over luchtkwaliteit op de website van de gemeente Leiden. Bijvoorbeeld over wat men kan doen om de gevolgen van luchtvervuiling te beperken of wat de luchtkwaliteit in de eigen straat is.
Vertrouwen Het vertrouwen dat mensen hebben in de gemeente als het gaat om luchtkwaliteitsbeleid is wisselend, maar is niet extreem hoog of laag op verschillende deelaspecten. Als het gaat om in het belang van burgers handelen en vakkundigheid, scoort de gemeente voldoende. Mensen zijn relatief kritisch als het gaat om hoe eerlijk zij de gemeente zien en in hoeverre de gemeente Leiden helpt als er problemen met luchtkwaliteit zijn in de buurt. Mogelijk zou dus de mate van vertrouwen verbeterd kunnen worden, indien de informatiehoeveelheid en volledigheid op de website wordt vergroot. Het kan voor de gemeente de moeite waard zijn om de informatievoorziening te verbeteren door bijvoorbeeld door meer informatie te geven over actuele (meet)gegevens over luchtkwaliteit. Daarnaast kwam uit de opmerkingen naar voren dat niet iedereen de bestaande informatie over luchtkwaliteit op de website kon vinden. Iemand gaf aan geen resultaten te vinden als hij of zij met de zoekmachine informatie zocht over luchtkwaliteit. Mogelijk kan de toegankelijkheid van dit onderdeel nog verbeterd worden. Daarnaast kan door het verder en beter ontsluiten van dergelijke gegevens mogelijk het vertrouwen van burgers in de gemeente vergroot worden. Hoewel een oorzaakgevolg relatie niet was vast te stellen door middel van dit onderzoek, bleek wel uit een statistische analyse dat een significante samenhang bestaat tussen de gepercipieerde informatiehoeveelheid en het vertrouwen dat men heeft in de gemeente Leiden. Dit
13
betekent dat naarmate men meer tevreden is met de hoeveelheid informatie op de website, dat men ook meer vertrouwen heeft in de gemeente Leiden.
Samenvatting resultaten vertrouwen •
De gemeente Leiden scoort wisselend, maar niet extreem, als het gaat om het vertrouwen dat mensen hebben in haar luchtkwaliteitsbeleid.
•
Mogelijk
kan
dit
vertrouwen
vergroot
worden
door
een
betere
informatievoorziening op de website van Leiden, bijvoorbeeld door het toevoegen van actuele meetgegevens of mensen voor te lichten wat men het beste kan doen om luchtvervuiling tegen te gaan.
14
BIJLAGE: Lijst met genoemde plaatsen Plaats Breestraat Breestraat, Kort Rapenburg, Prinsessekade Breestraat, zijlsingel, ... Centrum Centrum + toevoerwegen en industrieterreinen, volkstuinen, omgeving snelweg Centrum en rondom de drukke wegen Churchillaan, Binnenstad Cronestein, vrouwenweg, vlietweg Delen v.d. stad met veel open haarden Dichtbij de A4 en A44 Drukke wegen en wijken met veel parkeerders Haagweg, Morsweg, Churchillaan Hoge Rijndijk en Adm.Banck weg Hooigracht, Hoge Rijndijk, Van der Werfstraat Lammenschansplein Lammenschansplein, Hoge Rijndijk en andere toegangswegen naar Leiden waar altijd file staat Langs de grotere doorgaande wegen (W. de Zwijgerlaan, Lammenschansweg bijvoorbeeld) Langs de rondwegen/autowegen Leiden-west Leiden Zuid West, Haagwegkwartier met name Lelylaan Lelylaan / haagse schouwweg Molenwerf Morsweg Noord langs de Willem de Zwijgerlaan Noordeinde, Willem de Zwijgerlaan, Hoge Rijndijk Omgeving station Oranjeboomstraat en omgeving Plesmanlaan Schuttersveld,Lange Gracht Stad, Merenwijk, Vlietlanden Stevenshof Stevenshof (open haarden en buiten potkachels) Stukken langs drukke verkeerswegen Weddesteeg Wijk Roomburg A4 en Haagweg als ringweg Willem de Zwijgerlaan / vanuit Leiderdorp Zuid-west Churchill laan
Frequentie 1 1 1 7 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 4 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
15
