Energiebesparingsplan Gemeente Leiden

Energiebesparingsplan Gemeente Leiden

Samenvatting Dit rapport dient als leidraad voor het energiebesparingsplan van de vastgoedportefeuille van de gemeente Leiden. Een kentallenstudie is uitgevoerd voor tien gemeentelijke panden. Uit de kentallenstudie komt per pand een aantal maatregelen naar voren waarmee energiebesparing kan worden gerealiseerd. De kentallenstudie geeft een overzicht van de globale investering, terugverdientijd en CO₂-besparing van de verschillende maatregelen per pand. Op basis hiervan zijn voor maatregelen die over een groot aantal gebouwen kunnen worden uitgevoerd, investeringsramingen gegeven. Het gaat hierbij om maatregelen op gebied van verlichting en energie-opwekking met zon-PV. Op gebied van verlichting is voor de gehele portefeuille, behalve Tweelingstraat 4, aanzienlijke besparing te realiseren. Het gemiddelde besparingspotentieel als gevolg van het plaatsen van armaturen met daglichtafhankelijke regeling en bewegingssensoren is circa 7% op het totale energieverbruik. De totale besparing is circa 3.800 GJ. Het geraamde investeringsbedrag voor toepassing van deze maatregelen in alle onderzochte panden is € 1.050.000.

€ 2

€

€

€€

Vier van de in deze rapportage beoordeelde panden lijken goede mogelijkheden te bieden voor de installatie van een zonnestroomsysteem. Het gaat hierbij om de panden Boisotkade 2a, Admiraal Banckertweg 15, Kenauweg 3 en Le Pooleweg 6. Zonnestroominstallaties kunnen het energieverbruik van deze panden gemiddeld met zo’n 20% verminderen. Met de installatie van deze zon-PV installaties gaat een investering van circa € 950.000 gemoeid. De totale energiebesparing is circa 2.900 GJ. Voor maatregelen op gebied van werktuigbouwkundige installaties en isolatie is een nadere gebouwscan essentieel om het daadwerkelijke besparingspotentieel en de bijbehorende business case scherp te krijgen. Het wordt daarom geadviseerd de panden die met een hoog besparingspotentieel uit de kentallenstudie naar voren komen aan een nadere gebouwscan te onderwerpen. De panden aan de Boisotkade 2a en Admiraal Banckertweg 15 komen hiervoor het eerst in aanmerking. Van een drietal panden, te weten het pand aan het Stationsplein 107, het stadsbouwhuis en het stadhuis, is een gebouwscan uitgevoerd. Op basis van de bevindingen tijdens deze gebouwscan zijn business cases per maatregel uiteengezet.

€

€

€

€€ €

Voor het Stationsplein 107 zijn de maatregelen, die naast aanpassingen op gebied van verlichting, met goede terugverdientijd kunnen worden toegepast, beperkt. Gezien de huisvestingsplannen waarbij dit pand op de nominatie staat om in 2020 afgestoten te worden, zijn maatregelen met een lange terugverdientijd niet geadviseerd.

Voor de uitvoering van de energiebesparingsmaatregelen zijn meerdere scenario’s denkbaar. De gemeente kan zelf investeren, maar dit ook uitbesteden aan een energieservicebedrijf. Op die manier kunnen financieel aantrekkelijke investeringen gedaan worden op risico van een externe partij. Deze partij wordt afgerekend op de daadwerkelijk bereikte energiebesparing.

Voor het stadsbouwhuis en het stadhuis komt een WKO-systeem naar voren als interessante optie. De aanwezigheid van een atrium met grote hoeveelheid zoninstraling in deze panden draagt hieraan bij. Tevens is voor deze beide panden de toepassingen van adiabatische bevochtiging in plaats van stoombevochtiging een interessante energiebesparende maatregel. Het totale besparingspotentieel voor deze panden komt op basis van de genoemde maatregelen uit op circa 20% voor het stadsbouwhuis en 25-30% voor het stadhuis.

Bij de uitvoering van de energiebesparingsmaatregelen kan samenwerking gezocht worden met lokale partijen zoals EnergiekLeiden. Hierdoor kan de lokale economie worden gestimuleerd en het belang van energiebesparing naar een breed publiek worden gecommuniceerd.

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 3

€ 4

€

€

€€

€

€

€

€€ €

Inhoud Samenvatting

2

1.

Inleiding

6

2. 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7

Kentallenstudie energiebesparing Overzicht gemeentelijk vastgoed Kentallen energie Energiebesparingsmaatregelen Energiebesparingspotentieel Investeringsramingen per pand Investeringsproposities vastgoedportefeuille Voorstel nadere gebouwscans

7 7 7 26 31 36 38 41

3. Gebouwscan Stationsplein 107 42 3.1 Bestaande situatie 42 3.2 Energiebesparende maatregelen 43

€

€

€

€€

4. Gebouwscan Stadsbouwhuis 47 4.1 Bestaande situatie 47 4.2 Energiebesparende maatregelen 49 5. 5.1 5.2

Gebouwscan Stadhuis Bestaande situatie Energiebesparende maatregelen

55 55 57

6. 6.1 6.2

Vervolg Besparingsmaatregelen en huisvestingsplan Planning

65 65 65

7. 7.1 7.2

Organisatie uitrol energiebesparing Organisatie Samenwerking lokale initiatieven

67 67 67

8.

Conclusies

69

€

€

€

€€ € 5

1. Inleiding Tijdens de raadsvergadering van 9 juli 2013 heeft de Leidse gemeenteraad een motie van GroenLinks aangenomen die het college oproept nog dit jaar met een energiebesparingsplan te komen. “Uit de jaarstukken bleek dat de gemeente de haarzelf opgelegde bezuiniging niet had gehaald omdat de gemeente geen energie wist te besparen. Uit die jaarstukken bleek verder dat de gemeente een centrale aansturing van het energiebeheer mist en daardoor worden belangrijke klimaatdoelstellingen niet gehaald. Het opstellen van een gemeentelijk energiebesparingsplan is niet alleen goed voor het milieu en klimaat, maar ook voor de gemeentelijke financiën. Zo slaat Leiden twee vliegen in één klap.” Aldus GroenLinks op haar website. Naar aanleiding van deze motie heeft de gemeente Leiden Green Spread verzocht een concreet energiebesparingsplan voor een tiental gebouwen op te stellen.

€ 6

€

€

€€

€

€

€

€€ €

2. Kentallenstudie energiebesparing Het eerste deel van deze rapportage bestaat uit een kentallenstudie naar mogelijke energiebesparing binnen een aantal gemeentelijke panden in Leiden. De kentallenstudie dient om inzicht te verwerven in het globale energiebesparingspotentieel per pand. Op basis van de uitkomsten kan een keuze worden gemaakt om bepaalde panden nader te onderzoeken middels een gebouwscan. Ook kan ervoor worden gekozen een bepaalde maatregel portefeuille-breed uit te voeren. Bij de keuze voor energiebesparingsmaatregelen kan de terugverdientijd leidend zijn of het effect van de maatregel met het oog op het totale energieverbruik. 2.1 Overzicht gemeentelijk vastgoed Van negen van de tien opgegeven gemeentelijke panden in Leiden zijn gegevens verkregen voor het uitvoeren van een kentallenstudie energiebesparing. In onderstaande tabel zijn de betreffende panden op een rij gezet. Overzicht gemeentelijk vastgoed Stadhuisplein 1 Stationsplein 107 Langegracht 72 Boisotkade 2a Adm. Banckertweg 15 Kenauweg 3 Le Pooleweg 6 Le Pooleweg 11 Nachtegaallaan 41-43 Tweelingstraat 4

€

€

€

€€

2.2 Kentallen energie De kentallenstudie energiebesparing wordt gebaseerd op een aantal algemene gegevens per gebouw. Informatie voor kentallenstudie Adresgegevens Bouwjaar VVO, BVO en inhoud in m3 Ouderdom en type werktuigbouwkundige installaties Isolatiewaarden muren, dak, glas EPC / Energielabel (inclusief digitale rekenbestand energielabel) Energieverbruik (gas, warmte, elektriciteit) Meerjarenonderhoudsplan Langetermijnhuisvestingsplan Aanwezigheid warmtenet of naburig WKO-systeem Rapportages eerder uitgevoerde onderzoeken

€

€

€

€€ € 7

Stadhuisplein 1

€ 8

€

€

€€

€

€

€

€€ €

Kentallen Stadhuisplein 1 Omvang, ouderdom en type installaties

Het stadhuis van Leiden aan het Stadhuisplein 1 is gebouwd in 1932. Het zes verdiepingen tellende pand heeft een bruto vloeroppervlak van 12.330 m². De werktuigbouwkundige installaties zijn voor het merendeel tussen 1996 en 2004 geplaatst. De verlichting is grotendeels conventioneel en er zijn geen bewegingssensors voor schakelen van de verlichting. Het pand staat onder toezicht van monumentenzorg.

Isolatiewaarden

Muren De muren bestaan uit een opbouw van steen-spouw-steen. De muurisolatiewaarde is 1,0 m²*K/W. Daken Het dak is van beton en heeft een dakisolatiewaarde van 1,0 m²*K/W. Glas Het glas betreft enkel glas met een voorzetraam en heeft een U-waarde van 2,5 W/m²*K.

Energielabel

Er zijn geen gegevens over het energielabel beschikbaar.

Meerjarenonderhoudsplan

Het meerjarenonderhoudsplan van het Stadhuisplein 1 is niet beschikbaar.

Aanwezigheid warmtenet of WKO-systeem

Er is een grondwaterbron uit 1932 aanwezig. Deze wordt gebruikt voor koeling. De onttrokken warmte uit de luchtbehandeling wordt niet opgeslagen in de bodem, maar verpompt en geloosd op de gracht. De warmtevoorziening wordt verder geregeld via gasgestookte installaties.

Dakoppervlak zon-PV

Gezien de schuine daken en het stadsaangezicht is toepassing van zon-PV waarschijnlijk niet mogelijk.

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 9

Stationsplein 107

€ 10

€

€

€€

€

€

€

€€ €

Kentallen Stationsplein 107 Omvang, ouderdom en type installaties

Het pand aan het stationsplein 107 is gebouwd in 1967 en sinds 2007 in bezit van de gemeente Leiden. De werktuigbouwkundige installaties dateren grotendeels uit 1992 en 2004. In het grootste deel van het pand is energiezuinige HF-TL-verlichting aanwezig. Er zijn geen sensors aanwezig voor de verlichting. Het zes verdiepingen tellende gebouw heeft een vloeroppervlak van circa 11.000 m².

Isolatiewaarden

Muren De muren bestaan uit spouwmuur met een luchtspouw van 2 cm. Daken De dakisolatiewaarde is circa 3-4 m²*K/W. Glas Het grootste deel van het glaswerk betreft dubbele beglazing met een U-waarde van 3,2 W/m²*K. In bepaalde delen is enkele beglazing aanwezig met een isolatiewaarde van 5,6 W/m²*K.

Energielabel



Het pand staat op de nominatie om per 2020 door de gemeente te worden afgestoten. In het MJOP staat als enige grote post de revisie van de hydraulische lift begroot voor een bedrag van €260.000 in 2016.


Het pand is aangesloten op een warmtenet van Nuon dat hoogstwaarschijnlijk in ieder geval tot 2020 in stand blijft. Er is geen WKO-systeem aanwezig. Koeling gebeurt door middel van conventionele koelmachines.

Dakoppervlak zon-PV

Op basis van de luchtfoto is circa 400 m² dak beschikbaar voor plaatsing van zonnepanelen. Dit komt overeen met ruimte voor een installatie van 40 kW.

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 11

Langegracht 72

€ 12

€

€

€€

€

€

€

€€ €

Kentallen Langegracht 72 Omvang, ouderdom en type installaties

Het stadsbouwhuis aan de Langegracht 72 heeft een vloeroppervlak van 8.732 m². De werktuigbouwkundige installaties zijn voor het grootste deel geplaatst tussen 1997 en 2010. De verlichting is grotendeels conventioneel en er zijn vrijwel geen sensors.

Isolatiewaarden

Muren De isolatiewaarde van de muren is niet bekend. Daken De dakisolatiewaarde is ongeveer 1,0 m²*K/W. De oppervlakte bedraagt circa 2.095 m² plat dak. Glas Momenteel is dubbel glas aanwezig met een U-waarde van 3,2 W/m²*K. Het totale glasoppervlak bedraagt 1.237 m².

Energielabel

De meest recente gegevens van het energielabel dateren uit 2008. Het betreft energielabel E met een EPC van 1,58.


Het meerjarenonderhoudsplan van de Langegracht 72 is niet beschikbaar. Het pand staat op de nominatie om per 2020 door de gemeente te worden afgestoten.


Het pand is aangesloten op een warmtenet van Nuon dat hoogstwaarschijnlijk in ieder geval tot 2020 in stand blijft. Er is geen WKO-systeem aanwezig. Koeling gebeurt door middel van conventionele koelmachines enVRF-systemen.

Dakoppervlak zon-PV


€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 13

Boisotkade 2a

€ 14

€

€

€€

€

€

€

€€ €

Kentallen Boisotkade 2a Omvang, ouderdom en type installaties

Het originele pand aan de Boisotkade 2a is gebouwd in 1893 en heeft een monumentale status. In 1995 is een nieuwbouwgedeelte aangebouwd. De werktuigbouwkundige installaties zijn in beide gebouwdelen in 1995 geplaatst. Sindsdien zijn nog enkele componenten vervangen, maar het merendeel dateert uit 1995. De verlichting is conventioneel. Het gebouwdeel uit 1893 heeft een brutovloeroppervlak van 1.214 m². Het gebouwdeel uit 1995 heeft een brutovloeroppervlak van 1.991 m². Er zijn geen gegevens van de verlichting.

Isolatiewaarden

Muren De muurisolatiewaarde van het monumentale gebouwdeel is onbekend. Het nieuwe gedeelte heeft een muurisolatiewaarde van 2,5 m²*K/W. Daken De dakisolatie van het monumentale deel is onbekend. Het nieuwe deel heeft een dakisolatiewaarde van 2,5 m²*K/W. Glas Het monumentale deel bevat enkel glas. Het nieuwbouwdeel heeft dubbel glas. De U-waarden zijn niet bekend.

Energielabel

Er zijn geen gegevens van het energielabel beschikbaar.


Het meerjarenonderhoudsplan voor de Boisotkade 2a uit 2013 is opgesteld tot 31 december 2032. Het plan houdt rekening met de noodzakelijke vervangingen op basis van het instandhoudingsprincipe. De enige grote post die opgenomen is, betreft vervanging van 85 m² aluminium vliesgevel a € 54.698,-.


Het pand is niet aangesloten op een warmtenet of een WKO-systeem.

Dakoppervlak zon-PV


€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 15

Adm. Banckertweg 15

€ 16

€

€

€€

€

€

€

€€ €

Kentallen Adm. Banckertweg 15 Omvang, ouderdom en type installaties

Het pand aan de Admiraal Banckertweg 15 is gebouwd in 1983 en in 1996 gerenoveerd. Het heeft een vloeroppervlak van 5.612 m² verdeeld over de begane grond en eerste verdieping. De werktuigbouwkundige installaties dateren uit de periode tussen 1996 en 2003. De verlichting is grotendeels conventioneel.

Isolatiewaarden

Muren De gevel heeft aluminium beplating met een isolatiewaarde variërend tussen 1,4-3,4 m²*K/W.Het totaal geveloppervlak is circa 1.700 m². Daken Het dak is redelijk goed geïsoleerd. De isolatiewaarde ligt tussen 2,2 en 2,7 m²*K/W. Het totaal dakoppervlak is circa 2.700 m². Glas Het pand heeft overwegend dubbel glas met een U-waarde van 3,2 W/m²*K. Het totaal glasoppervlak is circa 580 m².

Energielabel

De meest recente gegevens van het energielabel dateren uit 2013. Het betreft energielabel G met een EPC van 1,89.


Het meerjarenonderhoudsplan is opgesteld tot 2023. Het bevat de volgende grote (energie-gerelateerde) posten: Vervanging dakvensters: €260.000 in 2022. Vervanging gevelbekelding: €125.000 in 2013 en 2019. Vervanging gasketel: €35.000 in 2014 en 2022. Vervanging LBK en ventilatie: € 60.000 in 2015.



Dakoppervlak zon-PV

Op basis van de luchtfoto is circa 1.500 m² dak beschikbaar voor plaatsing van zonnepanelen. Dit komt overeen met ruimte voor een installatie van 150 kW.

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 17

Kenauweg 3

€ 18

€

€

€€

€

€

€

€€ €

Kentallen Kenauweg 3 Omvang, ouderdom en type installaties

Het pand aan de Kenauweg 3 dateert uit 1976 met aanbouwen in 2007 en 2011. Het vloeroppervlak is 1.010 m² verdeeld over de begane grond en eerste verdieping. De werktuigbouwkundige installaties dateren grotendeels uit de periode na 2007. De verlichting is grotendeels conventioneel.

Isolatiewaarden

Muren De gevel heeft een isolatiewaarde van 1,3 m²*K/W voor de oudbouw en 2,9 m²*K/W voor de nieuwbouw. De totale geveloppervlakte is circa 480 m². Daken Het dak heeft een isolatiewaarde van 1,3 m²*K/W voor de oudbouw en 3,0 m²*K/W voor de nieuwbouw. Het totaal dakoppervlak is circa 730 m². Glas Het gehele pand heeft HR++ glas met een U-waarde van 1,8 W/m2.K. Het totaal glasoppervlak is circa 200 m2.

Energielabel

De meest recente gegevens van het energielabel dateren uit 2013. Het betreft energielabel D met een EPC van 1,37.


Het meerjarenonderhoudsplan is opgesteld tot 2023. Het bevat geen grote (energie-gerelateerde) posten.



Dakoppervlak zon-PV

Op basis van de luchtfoto is circa 700 m² dak beschikbaar voor plaatsing van zonnepanelen. Dit komt overeen met ruimte voor een installatie van ongeveer 70 kW.

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 19

Le Pooleweg 6

€ 20

€

€

€€

€

€

€

€€ €

Kentallen Le Pooleweg 6 Omvang, ouderdom en type installaties

Het pand aan de Le Pooleweg 6 is gebouwd in 1991. Het heeft een vloeroppervlak van 5.881 m² verdeeld over de begane grond en eerste verdieping. De werktuigbouwkundige installaties dateren voor het grootste deel uit 1998. Een aantal installaties is vervangen in 2011. De verlichting is conventioneel.

Isolatiewaarden

Muren De isolatiewaarde van de gevel is onbekend. Het totaal geveloppervlak is circa 1.400 m². Daken De isolatiewaarde van het dak is onbekend. Het totaal dakoppervlak is circa 4.875 m². Glas De U-waarde van het glas is onbekend. Het totaal glasoppervlak is circa 200 m².

Energielabel



Het meerjarenonderhoudsplan is opgesteld tot 2039. Het bevat de volgende grote (energie-gerelateerde) posten: Vervanging daklichten: €260.000 in 2022 Vervanging koelmachine: €40.000 in 2023. Vervanging klimaatregeling: €40.000 in 2014.



Dakoppervlak zon-PV

Op basis van de luchtfoto is circa 4.600 m² plat dak beschikbaar voor plaatsing van zonnepanelen. Dit komt overeen met ruimte voor een installatie van 460 kW.

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 21

Le Pooleweg 11

€ 22

€

€

€€

€

€

€

€€ €

Kentallen Le Pooleweg 11 Omvang, ouderdom en type installaties

Het pand aan de Le Pooleweg 11 is gebouwd in 1998 en in gebruik als bedrijfsruimte. Het heeft een vloeroppervlak van 11.829 m² verdeeld over drie bouwlagen. De werktuigbouwkundige installaties dateren een deel uit 1998-1999 en voor een deel uit 2010-2011. De verlichting is conventioneel.

Isolatiewaarden

Muren De isolatiewaarde van de gevel is onbekend. Het totaal geveloppervlak is circa 3.500 m². Daken De isolatiewaarde van het dak is onbekend. Het totaal dakoppervlak is circa 4.000 m². Glas Het glasoppervlak en de U-waarde van het glas zijn onbekend.

Energielabel



Het meerjarenonderhoudsplan is opgesteld tot 2039. Het bevat de volgende grote (energie-gerelateerde) posten: Onderhoud gevelbekleding: €40.000 in 2014 en 2019; Binnenwandafwerking: €40.000 in 2014; Vervanging gasketels: € 50.000,- in 2018; Vervanging klimaatregeling: €70.000 in 2019.



Dakoppervlak zon-PV

Op basis van de luchtfoto is circa 320 m² plat dak beschikbaar voor plaatsing van zonnepanelen. Dit komt overeen met ruimte voor een installatie van 32 kW.

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 23

Nachtegaallaan 41-43

€ 24

€

€

€€

€

€

€

€€ €

Kentallen Nachtegaallaan 41-43 Omvang, ouderdom en type installaties

De locatie Nachtegaallaan 41-43 bestaat uit twee panden, waarvan het eerste dateert van 1925 en in gebruik is als vergaderlocatie. Het tweede pand is feitelijk gelegen in de gemeente Oegstgeest en dateert van 1982. Het is in 2008 volledig gerenoveerd na een brand. Gezien de geringe omvang van het eerste pand wordt voor de kentallenstudie uitgegaan van het tweede pand. heeft een vloeroppervlak van 1.607 m² verdeeld over twee bouwlagen. Het pand is in gebruik als bedrijfsgebouw. Aangrenzend aan het pand zijn kassen gebouwd. De werktuigbouwkundige installaties dateren van 2008. De verlichting is conventioneel.

Isolatiewaarden

Muren De isolatiewaarde van de gevel is onbekend. Het totaal geveloppervlak is circa 4.000 m². Daken De isolatiewaarde van het dak is onbekend. Het totaal dakoppervlak is circa 1.100 m². Glas Het glasoppervlak is circa 80 m2. De U-waarde van het glas is onbekend.

Energielabel



Het meerjarenonderhoudsplan is opgesteld tot 2056. Het bevat tot 2019 geen grote energie-gerelateerde posten.



Dakoppervlak zon-PV


€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 25

Tweelingstraat 4

€ 26

€

€

€€

€

€

€

€€ €

Kentallen Tweelingstraat 4 Omvang, ouderdom en type installaties

De locatie Tweelinghuis aan de Tweelingstraat 4 bestaat uit twee gebouwdelen. De oudbouw (2 verdiepingen) dateert van 1982 en de nieuwbouw (5 verdiepingen) van 2005. De totale vloeroppervlakte bedraagt circa 2500 m2. Het pand is in gebruik als kantoor. De werktuigbouwkundige installaties zijn in 2013 gereviseerd. Het kantoor is voorzien van HF TL verlichting met daglichtafhankelijke regeling.

Isolatiewaarden

Muren De gevel heeft een isolatiewaarde van 1,5 m²*K/W voor de oudbouw en 2,5 m²*K/W voor de nieuwbouw. Het totaal geveloppervlak is circa 1.000 m². Daken De isolatiewaarde van het dak is onbekend. Het totaal dakoppervlak is circa 400 m². Glas Het glasoppervlak is circa 300 m2. De oudbouw heeft dubbel glas met een geschatte U-waarde van 3 W/ m²*K. De U-waarde van het glas in de nieuwbouw is niet bekend.

Energielabel



Het meerjarenonderhoudsplan is opgesteld tot 2032. Het bevat grote energie-gerelateerde vervangingsposten aan o.a. warmte- en koude-installaties in 2023 en 2029.


Het pand is aangesloten op een warmtenet van Nuon dat hoogstwaarschijnlijk in ieder geval tot 2020 in stand blijft. Er is geen WKO-systeem aanwezig. Koeling gebeurt door middel van conventionele koelmachines.

Dakoppervlak zon-PV


€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 27

2.3 Energiebesparingsmaatregelen Het energieverbruik in kantoren is sterk afhankelijk van de gebruiksfunctie en de energiehuishouding. Om inzicht te krijgen in het relatieve verbruik van verschillende energieverbruikers is een gemiddelde verdeling opgesteld. Op basis van een aantal studies van kantoorgebouwen met verschillende isolatiewaarden en installaties en oppervlaktes tussen 2.500 en 7.000 m² is een globale verdeling van het energieverbruik van een kantoor vast te stellen.

Gebouwschil In de context van energiebesparing worden onder aanpassingen aan de gebouwenschil drie besparingsmaatregelen onderscheiden. Dit zijn muurisolatie, dakisolatie en vervanging van glas. Deze aanpassingen aan de gebouwschil kunnen bij oudere, minder goed geïsoleerde panden een aanzienlijke besparing op het energieverbruik aan verwarming teweegbrengen. Over het algemeen gaan dergelijke isolatiemaatregelen gepaard met hoge investeringen en deze kunnen in geval van oudere panden een relatief hoog besparingspotentieel meebrengen. Om een idee te geven van de besparingsmogelijkheden van maatregelen aan de gebouwschil zijn in de tabel hieronder enkele kentallen weergegeven. Hierbij is het besparingspotentieel in relatie tot het totale energieverbruik weergegeven. De geschatte kosten zijn afgeleid van de rapportage ‘Investeringskosten energiemaatregelen - bestaande utiliteitsbouw 2013’ van AgentschapNL en betreffen de gemiddelde op zichzelf staande kosten (onafhankelijk van regulier onderhoud).

Globale verdeling energieverbruik kantoor.

Energiebesparende maatregel Gevelisolatie Isolatieglas Dakisolatie

Besparingspotentieel 3 - 8% 2 - 5% 3 - 8%

Om inzicht te krijgen in het totale energiebesparingspotentieel van de verschillende panden van de gemeente Leiden is gekozen voor een aanpak van grof naar fijn. In eerste instantie is op basis van de kentallen een schatting gemaakt van de energiebesparingsmogelijkheden op vier hoofdaspecten, te weten: de gebouwschil, de werktuigbouwkundige installaties, de verlichting en duurzame opwek via PV-panelen. De verschillende aspecten worden hieronder toegelicht.

€ 28

€

€

€€

€

€

€

€€ €

Kosten per m2 € 150 € 180 € 80

Werktuigbouwkundige installaties Verwarming Warmte maakt een aanzienlijk deel (circa 40%) uit van de totale energievraag van een gebouw. Verwarming van een kantoor gebeurt ofwel door gasgestookte (of in enkele gevallen) warmte-opwekkingsinstallaties of door aanvoer van warm water via een warmtenet (stadsverwarming), waarbij de warmte extern wordt geproduceerd.

coil), het vervangen van elektrische stoombevochtigers door adiabatische bevochtigers en het opnieuw inregelen van installaties.

Warmte-verspreiding door het gebouw kan plaatsvinden via radiatoren of vloerverwarming (straling) en via luchtinblazing (luchtbehandelingsinstallaties).

Koeling Koude-opwekking in kantoren kan plaatsvinden door middel van compressiekoelmachines. Middels verdelers en een leidingennet wordt koude getransporteerd naar de luchtbehandelingskasten of inductie-units (aangesloten op een gekoeld waterleidingnet) in het gebouw. Energiebesparingsmogelijkheden zijn bijvoorbeeld de toepassing van een WKO-systeem (open of gesloten) of het toepassen van adiabatische koeling. Dit vergt echter nader onderzoek.

De werktuigbouwkundige installaties die te maken hebben met de verwarming zijn gasketels, regelinstallaties, thermostaatkranen, pompen, luchtbehandelingskasten en warmteterugwinningsinstallaties Energiebesparingsmogelijkheden zijn bijvoorbeeld vervanging door hoogrendement -ketels (HR-ketels), gasabsorptiewarmtepompen, elektrische warmtepompen (lucht of water), het opnieuw inregelen van installaties en het plaatsen van klokthermostaten.

Regeling Een regelen monitoringsysteem, zoals een Priva-gebouwbeheersysteem, biedt goede mogelijkheden om het gebouw te sturen en te monitoren. Zodoende kan onnodig energieverbruik worden voorkomen. Tevens kan inzicht worden verkregen in de energiegebruikers in het gebouw. Dit werkt bewustwording in de hand, waardoor verdere energiebesparing kan worden bereikt.

Ventilatie In veel gevallen worden gebouwen voorzien van ventilatie door middel van luchtbehandelingskasten (toe- en afvoer). Vanaf de luchtbehandelingskasten zorgt een kanalensysteem voor verspreiding door het gebouw, waarbij de ventilatielucht wordt ingeblazen middels luchttoevoerroosters in het plafond en/of middels inductie-units. Een andere mogelijkheid voor ventilatie zijn lokale airco’s waarbij afzuiging plaatsvindt middels een afzuigventilator op het dak. Energiebesparingsmogelijkheden zijn er bijvoorbeeld op het gebied van toepassing van warmteterugwinning (kruisstroom, warmtewiel of twin-

€

€

€

€€

Energiebesparende maatregel Vervanging door HR-ketel(s) Inregelen installaties Isoleren leidingwerk Klokthermostaat

Besparingspotentieel 2 - 5% 1 - 3% 1 - 3% 3 - 7%

Kosten € 5k - € 20k € 10k - € 30k < € 5k < € 5k

In de bovenstaande tabel zijn enkele energiebesparende maatregelen weergegeven die betrekking hebben op de werktuigbouwkundige installaties. Aangegeven is de potentiële besparing op de totale energieconsumptie en de geschatte investering (afhankelijk van de omvang van het pand).

€

€

€

€€ € 29

Verlichting Circa 20% van de energievraag van een kantoor kan worden toegeschreven aan verlichting. Twee typen maatregelen kunnen leiden tot significante reductie van dit verbruik: toepassing van LED-verlichting en toepassing van hoogfrequente (HF) TL-armaturen in combinatie met daglichtafhankelijke systemen (DLA). LED-verlichting heeft een iets hogere investering en een hoger besparingspotentieel dan HF-TL-verlichting (40% versus 25%). HF-TLverlichting kan in combinatie met daglichtafhankelijke regeling (DLA) ongeveer 30-35% besparing opleveren. Aanvullend op de verlichtingsarmaturen kan er een regeling op basis van bewegingssensors worden toegepast. Energiebesparende maatregel Plaatsen LED-TL Plaatsen HF-TL met DLA Plaatsen bewegingssensors

Besparingspotentieel 3 - 8% 2 - 7% 1 - 5%

Kosten per st. € 70 € 45 € 30

Zon-PV Een zonnepaneel zet zonlicht om in elektriciteit. De meeste zonnepanelen hebben een oppervlakte van ongeveer 1,65 m² en wegen circa twintig kilogram. Om de stroom van zonnepanelen te kunnen gebruiken, moet deze nog wel geschikt worden gemaakt voor het elektriciteitsnet. Dit gebeurt door de omvormer, die de opgewekte gelijkspanning transformeert in bruikbare wisselspanning. Zonnepanelen werken zowel op direct licht als op indirect licht. Dit betekent dat zonnepanelen ook functioneren als het bewolkt is, maar zij leveren natuurlijk wel meer elektriciteit als de zon schijnt. Zonnepanelen zijn onderhoudsarm, stil en hebben een lange levensduur (25 jaar). De prijzen van zonnepanelen zijn de afgelopen drie jaar sterk gedaald. Europese panelen zijn 60% goedkoper geworden en Chinese panelen zelfs 65%. Dit is weergegeven in de grafiek hieronder.

€ 30

€

€

€€

De prijsontwikkeling van zonnepanelen door de jaren heen. Zowel Chinese als Europese fabrikanten bieden uitgebreide kwaliteits- en opbrengstgaranties. Bij de keuze voor een type zonnepaneel zijn zowel de kwaliteitsgarantie als de prijs belangrijke selectiecriteria. De terugverdientijd van zonnepanelen is afhankelijk van de totale grootte van de installatie en van het relatieve aandeel van de zonnestroom op de totale energierekening. Het is sterk gebouwafhankelijk of zonnepanelen een rendabele investering zijn. De relatieve kosten per geïnstalleerd kW vermogen van een zonnestroominstallatie nemen namelijk af met de omvang van het systeem. Tevens wordt de geproduceerde stroom meer waard naarmate het netto verbruik (opgewekte minus geproduceerde stroom) lager wordt. Dit heeft te maken met de opbouw van de diverse energiebelastingstaffels in Nederland.

€

€

€

€€ €

In het meest gunstige geval kan een zonnestroominstallatie het totale netto energieverbruik terugbrengen naar nul. Uitgaande van een post van (nietelektrisch) energieverbruik voor verwarming van circa 40%, kan zon-PV zodoende tot 60% van het totale energieverbruik voor haar rekening nemen. Energiebesparende maatregel Zon-PV

Besparingspotentieel 1 - 60%

Kosten per Wp € 1,25 - € 1,75

Overige maatregelen Aanvullend op bovengenoemde energiebesparingsmaatregelen is een aantal andere maatregelen te onderscheiden waarvoor de toepasbaarheid per gebouw nader zou kunnen worden onderzocht. Deze maatregelen dienen over het algemeen niet op installatieniveau, maar op systeemniveau of zelfs op gebiedsniveau dienen te worden uitgevoerd. De haalbaarheid en het besparingspotentieel zijn niet eenvoudig uit te drukken via een kentallenstudie, omdat deze van een samenhang van factoren, zoals combinaties van klimaatregeling, de aanwezige elektrische installaties, de huisvestingsplannen en de gebouwomvang, of van externe factoren, zoals de onderlinge nabijheid van gemeentelijke panden, nabijheid van restwarmteproducerende industrie of de ondergrondse mogelijkheden voor WKO, afhankelijk zijn. Voorbeelden van dergelijk maatregelen zijn: - Spanningsoptimalisatie; - Aanleggen van/ aansluiten op warmtenet; - Aanleggen van/ aansluiten WKO-systeem; - Nieuwbouw.

groter elektrisch energieverbruik is het systeem eerder rendabel, aangezien de investering onafhankelijk is van het verbruik. De kosten kunnen worden geraamd op € 15.000,- . WKO Warmte- koudeopslag (WKO) is een techniek waarbij grondwater gebruikt wordt om warmte en koude uit het kantoor te bufferen in de ondergrond. Het systeem kan op deze manier bijdragen aan verwarming in de winter en koeling in de zomer. Mogelijkheid en haalbaarheid van een dergelijk systeem is afhankelijk van de structuur van de ondergrond, de warmte- en de koudevraag van het pand en eventuele naburige panden. Warmtenet Warmteopwekking voor een gebouw kan in plaats van inpandig (via gasketels) ook extern worden geregeld. Met een warmtenet (stadsverarming) wordt warm water aan het gebouw geleverd, dat in het gebouw verder wordt gedistribueerd voor verwarming. Bij aanwezigheid van een warmtenet of nabijheid van een industriële locatie met een grote hoeveelheid restwarmte kan het rendabel zijn een pand aan te sluiten op een warmtenet. Nieuwbouw Vanuit energietechnisch oogpunt kan het in bepaalde gevallen gunstig zijn een ouder energie-onzuinig pand geheel af te stoten en energiezuinige nieuwbouw te realiseren. Eventueel kan clustering van diverse locaties in één nieuwbouwpand een aanvullend energiebesparend effect hebben.

Spanningsoptimalisatie Er zijn systemen op de markt die kunnen worden toegepast om de elektrische spanning in het gebouw te reguleren. Zodoende kan in gunstige gevallen circa 10% op het energieverbruik worden bespaard. De besparing is sterk afhankelijk van de aanwezige elektrische installaties en verlichting. Bij een

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 31

Terugverdientijd besparingsmaatregelen Een belangrijke parameter in de haalbaarheid van een energiebesparende maatregel is de terugverdientijd. Op basis van de kentallen is aan de maatregelen per pand een globale schatting van de terugverdientijd gekoppeld. De onderstaande figuur geeft de globale terugverdientijden per type maatregel weer. De terugverdientijd is uiteraard afhankelijk van de aanwezige types installaties, die per pand verschillend zijn. Energiebesparende maatregel Na-isoleren gevel Plaatsen HR++-glas Dakisolatie Plaatsen LED-TL Plaatsen HF-TL met DLA Plaatsen bewegingssensors Vervanging door HR-ketel Inregelen installaties Isoleren leidingwerk Klokthermostaat Zon-PV

€ 32

€

€

€€

Terugverdientijd (jaren) 5 - 20 7 - 30 7 - 30 4 - 10 5 - 12 5 - 12 5 - 15 2-4 0-4 0-2 10 - 20

Aandeel in energiebesparing De tweede belangrijke parameter is het aandeel van de besparingsmaatregel in relatie tot het totale energieverbruik. In onderstaande tabel is per besparingsmaatregel een globale schatting weergegeven van het aandeel op het totale energieverbruik. Energiebesparende maatregel Na-isoleren gevel Plaatsen HR++-glas Dakisolatie Plaatsen LED-TL Plaatsen HF-TL met DLA Plaatsen bewegingssensors Vervanging door HR-ketel Inregelen installaties Isoleren leidingwerk Klokthermostaat Zon-PV

Relatief besparingspotentieel 3 - 8% 2 - 5% 3 - 8% 3 - 8% 2 - 7% 1 - 5% 2 - 5% 1 - 3% 1 - 3% 3 - 7% 1 - 60%

€

€

€

€€ €

2.4 Energiebesparingspotentieel Uit de kentallen kan per pand een analyse worden gemaakt van de globale energiebesparingsmogelijkheden. De parameters die hierbij worden beoordeeld, zijn de terugverdientijd en het relatieve besparingspotentieel. Stadhuisplein 1 Het gebouw aan het Stadhuisplein komt gezien de huidige RC-waarden van de gevel in aanmerking voor gevelisolatie. Op gebied van verlichting liggen er goede besparingsmogelijkheden voor de toepassing van LED en bewegingssensors. Op gebied van de werktuigbouwkundige installaties kan er besparing worden gerealiseerd door vervanging van oude gasketels door HR-ketels, het opnieuw inregelen van het systeem en plaatsing van klokthermostaten. Het pand biedt gezien de monumentale waarde geen mogelijkheden voor PV. Stationsplein 107 Voor het pand aan het Stationsplein 107 bestaat de mogelijkheid het dubbel glas te vervangen voor isolatieglas. Aanvullend op de reeds aanwezige energiezuinige HF-TL-verlichting zouden daglichtafhankelijke regeling en bewegingssensors voor besparing kunnen zorgen. Mogelijk kunnen er in het verwarmingssysteem besparingen worden gerealiseerd door leidingisolatie en aanpassingen aan de regeling. De mogelijkheden voor zon-PV zijn beperkt.

Boisotkade 2a Voor het pand aan de Boisotkade 2a kan mogelijk enige energiebesparing worden behaald door vervanging van het huidige glas door isolatieglas. Op het gebied van verlichting zijn er geen gegevens. Indien de verlichting niet vervangen is sinds 1995 bieden energiezuinige verlichting (LED of HF-TL), daglichtafhankelijke regeling en bewegingssensors goede besparingsopties. Gezien de ouderdom van de CV-ketels biedt vervanging ervan door HR-ketels goede besparingsmogelijkheden. Ook vervanging van luchtbehandelingskasten in combinatie met warmteterugwinning biedt besparingsmogelijkheden. Aanpassingen aan de regeling kunnen tevens besparing opleveren. Voor energie-opwekking via zonnepanelen op het dak bestaan bovendien mogelijkheden. Admiraal Banckertweg 15 Vervanging van het dubbel glas door isolatieglas is een mogelijkheid voor energiebesparing. De conventionele verlichting kan worden vervangen door energiezuinige verlichting en bewegingssensors, waarmee energiebesparing kan worden gerealiseerd. De aanweizge VR-ketel kan worden vervangen door een energiezuinige HR-ketel. De luchtbehandelingskasten kunnen worden vervangen door exemplaren met warmteterugwinning en adiabatische bevochtiging. Eventueel bestaat de mogelijkheid voor plaatsing van koelmachines gebaseerd op energiezuinige adiabatische koeling.

Langegracht 72 Isolatiemaatregelen voor het dak en het glas kunnen voor het pand aan de Langegracht 72 aanzienlijke besparing opleveren. Op het gebied van verlichting kan er met energiezuinige verlichting en bewegingssensors energiebesparing worden gerealiseerd. Mogelijk kunnen er in het verwarmingssysteem besparingen worden gerealiseerd door leidingisolatie en aanpassingen aan de regeling. De mogelijkheden voor zon-PV zijn beperkt.

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 33

Kenauweg 3 Op het gebied van glas-, dak-, en gevelisolatie kan voor het pand aan de Kenauweg 3 enige energiebesparing worden bereikt. Gezien de huidige conventionele verlichting kan energiezuinige verlichting met bewegingssensors besparing opleveren. Op gebied van de werktuigbouwkundige installaties is vervanging van de rooftop-koelunit nodig gezien het gebruik van R22-koudemiddel dat niet meer is toegestaan. Mogelijk kan deze worden vervangen door een energiezuinige luchtwarmtepomp voor koeling, eventueel in combinatie met verwarming. Op gebied van zon-PV lijken er gezien het beschikbare dakoppervlak goede mogelijkheden te liggen. Le Pooleweg 6 Op gebied van glas-, dak-, en gevelisolatie kan voor het pand aan de Le Pooleweg 6 energiebesparing worden gerealiseerd. Gezien de huidige conventionele verlichting kan energiezuinige verlichting met bewegingssensors aanzienlijke besparing meebrengen. De verouderde luchtbehandelingskasten kunnen worden vervangen door exemplaren met warmteterugwinning. Met aanpassing in de regeling en thermostaatkranen kan ook energiebesparing worden gerealiseerd. Op gebied van zon-PV lijken er gezien het beschikbare dakoppervlak goede mogelijkheden te liggen.

Nachtegaallaan 41 De isolatiewaarden van het glas, het dak en de gevel zijn niet bekend voor het pand aan de Nachtegaallaan 41. Gezien de geringe ouderdom van het pand is op het gebied van isolatie en werktuigbouwkundige installaties weinig energiebesparing te verwachten. De mogelijkheden voor zon-PV zijn in verhouding tot het energieverbruik beperkt. Tweelingstraat 4 De gebouwschil van de nieuwbouw is goed geïsoleerd. Bij de oudbouw kan met isolatiemaatregelen van de gevel en vervanging van het aanwezige conventionele dubbel glas energiebesparing gerealiseerd worden. De elektrische en werktuigbouwkundige installaties in gebouw zijn kort geleden gerenoveerd en gereviseerd. Bij de renovatie is veel aandacht is besteed aan verduurzaming. De verlichting is energiezuinig gemaakt door plaatsing van HF TL verlichting met daglichtafhankelijke regeling. Aanwezigheidsdetectie zou eventueel nog toegepast kunnen worden, maar is een relatief kostbare investering om separaat uit te voeren. Op gebied van de werktuigbouwkundige installaties bestaat de mogelijk de stoombevochtiging te vervangen door adiabatische bevochtiging.

Le Pooleweg 11 De isolatiewaarden van het glas, het dak en de gevel zijn niet bekend voor het pand aan de Le Pooleweg 11. Gezien de geringe ouderdom van het pand is de te verwachten besparing op gebied van isolatie en werktuigbouwkundige installaties niet groot. De verlichting is nog conventioneel, dus hier valt de nodige besparing te realiseren. Aanpassingen in de klimaatregeling zijn gepland voor 2019. Gezien het besparingspotentieel hiervan is het mogelijk interessant deze activiteit naar voren te halen. De mogelijkheden voor zon-PV zijn beperkt.

€ 34

€

€

€€

€

€

€

€€ €

In de afbeeldingen op de volgende pagina’s zijn, onderverdeeld naar de categorie van maatregelen, indicatief de terugverdientijd en het relatieve besparingspotentieel per pand weergegeven. Afhankelijk van de wensen van de gemeente kan een keuze gemaakt worden voor maatregelen met een hoog relatief besparingspotentieel (rechterzijde figuur) en/of een korte terugverdientijd (bovenzijde figuur). De figuren laten zien dat in de panden Le Pooleweg 6, Kenauweg 3, Admiraal Banckertweg 15 en Stadhuisplein 1 de meeste besparing is te realiseren. Over het geheel genomen zijn maatregelen op gebied van verlichting en werktuigbouwkundige installaties het snelst terugverdiend.

Overzicht besparingspotentieel en terugverdientijd van energiebesparende maatregelen aan gebouwschil.

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 35

Overzicht besparingspotentieel en terugverdientijd van energiebesparende maatregelen aan werktuigbouwkundige installaties.

€ 36

€

€

€€

Overzicht besparingspotentieel en terugverdientijd van energiebesparende maatregelen aan verlichting.

€

€

€

€€ €

Overzicht besparingspotentieel en terugverdientijd van zonnestroominstallatie.

€

€

€

€€

Overzicht totaal besparingspotentieel en gemiddelde terugverdientijd van alle maatregelen per pand.

€

€

€

€€ € 37

2.5 Investeringsramingen per pand Om inzicht te geven in de benodigde investeringen zijn per pand investeringsramingen met een geschatte besparing in CO₂-uitstoot weergegeven. De grootte van de bol representeert de absolute hoeveelheid CO₂-uitstootbesparing van de maatregel. Hoe verder een maatregel naar rechtsonder is gepositioneerd, hoe kosteneffectiever deze is. De figuren tonen aan dat in absolute zin de meeste besparing is te realiseren in de panden Langegracht 72, Admiraal Banckertweg 15 en Le Pooleweg 6. Dit heeft met name te maken met het hoge huidige energieverbruik in deze panden. Maatregelen op gebied van verlichting en werktuigbouwkundige installaties, en in enkele gevallen zon-PV, kunnen een grote hoeveelheid CO₂uitstootbesparing tot gevolg hebben. Isolatiemaatregelen zouden voor het pand aan de Langegracht 72 mogelijk interessant zijn. Investeringsramingen Stadhuisplein 1

Investeringsramingen Stationsplein 107

€ 38

€

€

€€

€

€

€

€€ €

Investeringsramingen Langegracht 72

Investeringsramingen Admiraal Banckertweg 15

Investeringsramingen Boisotkade 2a

Investeringsramingen Kenauweg 3

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 39

Investeringsramingen Le Pooleweg 6

Investeringsramingen Nachtegaallaan 41

Investeringsramingen Le Pooleweg 11

Investeringsramingen Tweelingstraat 4

€ 40

€

€

€€

€

€

€

€€ €

2.6 Investeringsproposities vastgoedportefeuille Uit de kentallenstudie komt naar voren dat voor de meeste panden maatregelen op gebied van de werktuigbouwkundige installaties en verlichting zowel op gebied van kosteneffectiviteit en absoluut besparingspotentieel het meeste effect sorteren. Op gebied van Zon-PV bestaat voor een viertal panden de mogelijkheid een rendabel systeem te realiseren. Isolatie blijkt voor de gemeentelijke panden in de meeste gevallen zowel wat betreft besparingspotentieel als terugverdientijd wat minder interessant dan de andere maatregelen. Maatregelen op gebied van verlichting en Zon-PV kunnen met schaalvoordeel worden gerealiseerd wanneer deze over de gehele portefeuille worden uitgevoerd. Voor deze maatregelen zijn daarom hieronder globale investeringsoverzichten opgesteld. Verlichting Op gebied van verlichting is voor de gehele portefeuille aanzienlijke besparing te realiseren. Uitzondering hierop vormt de Tweelingstraat 4, aangezien hier reeds energiezuinige HF-TL verlichting met daglichtafhankelijke regeling is toegepast. Onderstaande tabel geeft de investerings- en besparingsparameters voor het uitrusten van negen gemeentelijke panden (uitgezonderd Tweelingstraat 4) met energiezuinige verlichting en bewegingssensors.

De cash flow en vermeden CO2 uitstoot als gevolg van energiezuinige verlichting en bewegingssensors zijn over een periode van 20 jaar weergegeven in onderstaande figuren.

Cash flow gemeentelijke vastgoedportefeuille - Verlichting

Investeringsoverzicht vastgoedportefeuille gemeente Leiden - Verlichting Investering 1.050.000 Euro Gemiddeld besparingspotentieel 7% Totale besparing 3.800 GJ per jaar Vermeden CO2-uitstoot 500 Ton per jaar Globale kostenbesparing 140.000 Euro per jaar Globale terugverdientijd 9 jaar

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 41

Investeringsoverzicht vastgoedportefeuille gemeente Leiden - Zon-PV Investering 950.000 Euro Gemiddeld besparingspotentieel 20% Totale besparing 2.900 GJ per jaar Vermeden CO2-uitstoot 375 Ton per jaar Globale kostenbesparing 80.000 Euro per jaar Globale terugverdientijd 14 jaar De cash flow en vermeden CO2 uitstoot als gevolg van plaatsing van zonnepanelen op de vier genoemde panden zijn over een periode van 20 jaar weergegeven in onderstaande figuren.

CO2 -besparing gemeentelijke vastgoedportefeuille - Verlichting Zon-PV Vier van de in deze rapportage beoordeelde panden lijken goede mogelijkheden te bieden voor de installatie van een zonnestroomsysteem. Het gaat hierbij om de panden Boisotkade 2a, Admiraal Banckertweg 15, Kenauweg 3 en Le Pooleweg 6. In onderstaande tabel zijn de investerings- en besparingsparameters voor het installeren van een zonnestroomsysteem op deze panden weergegeven.

Cash flow gemeentelijke vastgoedportefeuille - Zon-PV

€ 42

€

€

€€

€

€

€

€€ €

2.7 Voorstel nadere gebouwscans Van een drietal panden is reeds een gebouwscan uitgevoerd, waarvan de resultaten in hoofdstuk 3 zijn weergegeven. Hieruit komt naar voren dat de kentallenstudie op enkele punten (o.a. verlichting, zon-PV) reeds een goed beeld geeft. Op andere punten, zoals op gebied van isolatie en werktuigbouwkundige installaties, is de gebouwscan noodzakelijk om een goed overzicht te krijgen van het besparingspotentieel en een kosteninschatting van de betreffende maatregel. De kentallenstudie laat voor de onderzochte vastgoedportefeuille zien dat op gebied van isolatiemaatregelen een relatief klein besparingspotentieel wordt verwacht. Op gebied van werktuigbouwkundige installaties zijn met name voor de panden Boisotkade 2a en Admiraal Banckertweg 15 aanzienlijke besparingsmogelijkheden te verwachten. Het advies is daarom voor deze panden een nadere gebouwscan uit te voeren om de interessante maatregelen in kaart te brengen en op basis hiervan een business case per besparingsmaatregel op te stellen. CO2 -besparing gemeentelijke vastgoedportefeuille - Zon-PV

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 43

3. Gebouwscan Stationsplein 107 In de gebouwscan wordt verduurzaming van de volgende installaties onderzocht: - centrale verwarmingsinstallaties; - centrale koelinstallaties; - mechanische ventilatie-installaties (luchtbehandelingskasten); - regelinstallaties; - verlichtingsinstallaties. 3.1 Bestaande situatie Algemeen Het pand aan het Stationsplein 107 staat op de nominatie om in 2020 afgestoten te worden door de gemeente. Bij de uitwerking van de energiebesparingsmaatregelen is gekeken naar maatregelen met een relatief kort e terugverdientijd. Ook maatregelen met iets langere terugverdientijd worden benoemd, mocht er een wijziging in de huisvestingsplannen. Werktuigbouwkundige installaties Verwarming De warmteopwekking van het kantoorgebouw vindt centraal plaats door middel van stadsverwarming (warmtelevering door derden). De afgifte van de warmte geschiedt middels radiatoren, convectoren en (beperkt) via vloerverwarming. Op de verdeler in de stadsverwarmingsruimte zijn de verschillende warmtegebruikers zoals radiatoren en luchtnaverwarmers in de luchtbehandelingskasten aangebracht. De groepen op de verdeler zijn voorzien van een stooklijn. Bij -10⁰C buitentemperatuur wordt 90⁰C geleverd. Tot een buitentemperatuur van 20⁰C loopt deze stooklijn lineair terug naar 20⁰C aanvoertemperatuur. De luchtnaverwarmers in de luchtbehandelingskasten zijn uitgelegd op 20⁰C uittredetemperatuur. Dit betekent dat er isotherm wordt ingeblazen en de

€ 44

€

€

€€

inblaaslucht geen bijdrage levert aan de verwarming van het gebouw. De warmteafgifte vindt plaats door middel van radiatoren als een zogenaamd hoogtemperatuursysteem. De radiatoren zijn voorzien van thermostatische radiatorkranen zodat in de winter per ruimte de temperatuur geregeld kan worden. Koeling De koudeopwekking in het gebouw vindt plaats middels compressiekoelmachines die op het dak zijn gesitueerd. Middels verdelers en een leidingennet wordt deze koude getransporteerd naar de luchtbehandelingskasten. De voorgekoelde inblaaslucht zal de kantoren voorzien van zogenaamde topkoeling. Individuele regeling op ruimteniveau is niet mogelijk aangezien de lucht centraal wordt ingeblazen. Ventilatie Het gebouw wordt voorzien van ventilatie door middel van luchtbehandelingskasten (toe- en afvoer) die gestapeld zijn geplaatst in de techniekruimte op de bovenste verdieping. De luchtbehandelingskasten (toevoer) zijn als volgt opgebouwd: - Motor bediend kleppenregister; - Filtersectie; - Demper; - Kruisstroomwisselaar - Naverwarmer; - Koelbatterij; - Ventilator; - Demper.

€

€

€

€€ €

Vanaf de luchtbehandelingskasten is een kanalensysteem aangebracht naar de ruimtes waar de ventilatielucht wordt ingeblazen middels luchttoevoerroosters in het plafond (grotendeels lijnroosters). De kantine is voorzien van een aparte luchttoevoerkast. De afzuiging vindt plaats middels een afzuigventilator op het dak. Het is maar de vraag of de luchtbehandelingskasten voor 2020 vervangen gaan worden omdat de gemeente het gebouw mogelijk afstoot. Mocht er noodzakelijkerwijs wel een luchtbehandelingskast moeten worden vervangen, dan zal gezocht moeten worden naar een energetisch optimale oplossing in de vorm van warmteterugwinning, via een kruisstroomwisselaar of warmtewiel.

energie- en klimaatdoelen te halen. Sinds 1 januari 2008 is een energielabel verplicht bij bouw, verkoop of verhuur in woningbouw en utiliteitsbouw. Voor gebouwen die door overheidsinstanties worden gebruikt, geldt met ingang van 1 januari 2009 een speciale verplichting: in het gebouw moet (een voorblad van) het energielabel duidelijk zichtbaar zijn voor het publiek, bijvoorbeeld naast de receptie of de uitgang. Deze verplichting geldt voor gebouwen met een totale gebruiksoppervlakte van meer dan 500 m², gebouwen waarin een overheidsinstantie diensten aan het publiek verleent en gebouwen met grote bezoekersaantallen.

Regeling Onlangs is een nieuw Priva-gebouwbeheersysteem geplaatst, wat goede mogelijkheden biedt om het gebouw te regelen/sturen en te monitoren.

Er is geen vrijstelling voor gebouwen waarvoor een berekening van de energieprestatiecoëfficiënt beschikbaar is. Dit houdt in dat voor deze gebouwen (jonger dan 10 jaar) een energielabel zichtbaar moet zijn voor het publiek. Tot overheidsdiensten of- instellingen behoren onder meer: ministeries, provinciehuizen, gemeentelijke panden, rechtbanken en waterschappen.

De huidige status van de werktuigbouwkundige installaties biedt weinig ruimte voor energiebesparende maatregelen.

Voor het pand aan het Stationsplein 107 is geen energielabel beschikbaar. De energie-index is eveneens niet bekend.

Verlichting De verlichting is in de meeste gevallen reeds energiezuinig uitgevoerd middels HF-T5-verlichting . Daglichtafhankelijke regeling en bewegingssensoren zijn niet toegepast.

3.2 Energiebesparende maatregelen Overzicht energiebesparende maatregelen - Daglichtafhankelijke regeling verlichtingsarmaturen; - Aanwezigheidsdetectie kantoren en algemene ruimtes; - Centrale verlichtingsschakeling gekoppeld aan anti-inbraakinstallatie; - Vervangen verlichting algemene ruimten door LED; - Vervangen elektrische boiler voor de douches.

Energielabel Het energielabel is een hulpmiddel om te bepalen welke maatregelen de gebouweigenaar kan nemen om het gebouwgebonden energiegebruik te verminderen. Energiebesparende maatregelen leiden tot lagere energielasten en tot waardebehoud. Energiebesparing in gebouwen is ook nodig om de Europese

€

€

€

€€

Daglichtafhankelijke regeling en bewegingssensoren verlichtingsarmaturen Het gebouw is voorzien van zeer veel glas en heeft daarmee veel daglichttoetreding. In de bestaande situatie wordt geen daglichtregeling toegepast. Gezien de grote ramen adviseren wij de armaturen aan zowel de

€

€

€

€€ € 45

gang- als de raamzijde te voorzien van daglichtregeling. Een dergelijk systeem reduceert het kunstlichtniveau naarmate er meer daglicht binnentreedt. Het nuttig gebruiken van daglicht zorgt ervoor dat er minder elektra wordt gebruikt en geeft een besparing op de energiekosten.

De kosten zijn gebaseerd op markconforme kostenkengetallen (prijspeil 2013). De kosten zijn exclusief: - BTW; - Subsidies; - Bouwkundige kosten en sloopwerkzaamheden;

In de bestaande situatie wordt de verlichting per kantoorvertrek geschakeld (centrale aan/uit-schakeling). Hierdoor brandt op veel plaatsen in het gebouw de verlichting, terwijl er geen personen aanwezig zijn. Door de verlichting te schakelen middels aanwezigheidsdetectie wordt dit voorkomen. De bewegingsmelders schakelen de verlichting automatisch uit als er geen personen in de ruimte worden gedetecteerd. Voor het berekenen van de terugverdientijd zijn de onderstaande uitgangspunten aangehouden: Verlichting Aantal armaturen Opgenomen el. verm. Investering Branduren Besparing DA-regeling Elektragebruik kWh-prijs Inflatie Advieskosten Kosten elektriciteit

€ 46

Huidig 1.000 58 0 2.080 0% 120.640 kWh € 0,13 3% / jaar 15% € 15.683

€

€

€€

DA-regeling en sensors 1.000 58 € 85.000 1.456 40% 50.669 kWh € 0,13 3% / jaar 15% € 6.586

De rendabiliteit van daglichtregeling en aanwezigheidsdetectie Op basis van bovengenoemde uitgangspunten kan rekening worden gehouden met een terugverdientijd van 9,5 jaar, zoals de bovenstaande grafiek laat zien. Verlichting centrale hal De verlichting in de centrale hal is conventioneel uitgevoerd. Het is zinvol deze te vervangen door LED-verlichting, waardoor het geïnstalleerde vermogen daalt. Hierdoor ontstaat een besparing op de stroomkosten. De investering wordt geraamd op circa € 10.000,-. De terugverdientijd zal circa vijf jaar bedragen.

€

€

€

€€ €

Elektrische boiler

De rendabiliteit van LED-verlichting in de centrale hal Centrale uitschakeling verlichting Wij adviseren de verlichtingsschakeling via een contact uit te laten schakelen via de inbraakinstallatie. Dit voorkomt dat de beveiliging alle ruimtes moet nalopen om te controleren of de verlichting uitgeschakeld is. Het betreft een beperkte investering die snel is terugverdiend. Boiler douches In de huidige situatie is een boiler voorzien voor de douches van 400 liter. De boiler is aan vervanging toe. Wij adviseren de boiler te vervangen door een indirect gestookte boiler aangesloten op het stadsverwarmingssysteem, met een capaciteit van circa 300 liter. Voor het berekenen van de terugverdientijd zijn de onderstaande uitgangspunten aangehouden:

€

€

€

€€

Aantal personen Taptijd Tapwater Tapwater kJ per dag Gebruik per dag Verbruik per jaar GJ-prijs kWh-prijs Inflatie Advieskosten Investering Energiekosten

6 10 min. 420 liter / dag 105.000 liter / jr. 61.740 kJ 17,15 uur 4.288 kWh / jr. € 11,50 € 0,13 3% per jaar 15% € 2.000 € 557,38 per jaar

Indirect gestookte boiler 6 10 min. 420 liter / dag 105.000 liter / jr. 61.740 kJ 17,15 uur 15,44 GJ / jr. € 11,50 € 0,13 3% per jaar 15% € 4.000 € 177,56 per jaar

e kosten zijn gebaseerd op markconforme kostenkengetallen (prijspeil 2013). De kosten zijn exclusief: - BTW; - Subsidies; - Bouwkundige kosten en sloopwerkzaamheden; Op basis van bovengenoemde uitgangspunten kan rekening worden gehouden met een terugverdientijd van 6 jaar. Zon-PV Uit de gebouwscan is gebleken dat het vrij beschikbare dakoppervlak voor zonnepanelen zeer beperkt is. Om deze reden is zon-PV geen interessante maatregel voor het pand aan het Stationsplein 107.

€

€

€

€€ € 47

Energielabel Zoals genoemd is niet duidelijk of er een energielabel is van het gebouw. Hieronder is een indicatie weergegeven wat het effect is van de verschillende maatregelen: - daglichtafhankelijke regeling invloed op de energie-index, - 0,03; -

aanwezigheidssensoren verlichting invloed op de energie-index, - 0,07;

-

centrale verlichtingsschakel gekoppeld aan anti-inbraakinstallatie invloed op de energie-index, - 0,00;

-

indirect gestookte boiler invloed op de energie-index, - 0,01;

Totaal energiebesparing Het belangrijkste aandeel in energiebesparing voor het pand aan het Stationsplein 107 wordt gevormd door aanpassing in de verlichting. De potentiële elektriciteitsbesparing voor dit pand is circa 48.256 kWh. Dit komt overeen met 173,7 GJ en dat is circa 5% van het totale energieverbruik. Dit komt goed overeen met de resultaten uit de kentallenstudie.

€ 48

€

€

€€

€

€

€

€€ €

4. Gebouwscan Stadsbouwhuis In de gebouwscan wordt verduurzaming van de volgende installaties onderzocht: - centrale verwarmingsinstallaties; - centrale koelinstallaties; - mechanische ventilatie-installaties (luchtbehandelingskasten); - regelinstallaties; - verlichtingsinstallaties. 4.1 Bestaande situatie Algemeen Het pand aan de Langegracht 72 staat op de nominatie om in 2020 afgestoten te worden door de gemeente. Bij de uitwerking van de energiebesparingsmaatregelen is gekeken naar maatregelen met een relatief korte terugverdientijd. Ook maatregelen met iets langere terugverdientijd worden benoemd, mocht er een wijziging in de huisvestingsplannen. Werktuigbouwkundige installaties Verwarming De warmteopwekking van het stadsbouwhuis vindt centraal plaats door middel van stadsverwarming. Het onderstation is met warmtewisselaar en verdelers op de begane grond geplaatst. Wat opvalt is dat niet duidelijk is of het naastgelegen gebouw ook op de zelfde aansluiting zit en of hier middels tussenmeting een verrekening plaatsvindt. Uit de revisie gegevens is hiervan niets bekend.

Vanaf het stadsverwarmingssyteem is een leidingtracé (hoogtemperatuur) aangelegd naar de diverse groepen, waaronder: - radiatoren; - lokale naverwarming; - luchtbehandelingskast groep rood; - luchtbehandelingskast groep geel; - luchtbehandelingskast groep groen; - luchtbehandelingskast groep atrium; - luchtbehandelingskast repro. De warmteafgifte vindt plaats door middel van radiatoren, vloerverwarming en lokale naverwarming. De radiatoren zijn voorzien van thermostatische radiatorkranen zodat in de winter per ruimte de temperatuur geregeld kan worden. Koeling De koude-opwekking in het gebouw vindt plaats door van diverse systemen. Er is een aantal conventionele compressiekoelmachines geplaatst dat zorgdraagt voor het koelen van de inblaaslucht naar de diverse ruimten en middels een decentraal leidingnet voor het lokaal nakoelen van de inblaaslucht. Tevens zijn meerdere VRF-systemen toegepast die lokaal zorgen voor meer koeling middels casseunits geplaatst in de plafonds. De algemene indruk is dat er op basis van klimaatklachten her en der lokale koelunits zijn geplaatst. Dit kan echter verstoring geven op de overige ruimten, omdat de gezamenlijke retourtemperatuur wordt beïnvloed door lokale componenten. De voorgekoelde inblaaslucht zal de ruimten voorzien van koeling. Individuele regeling op ruimteniveau is niet mogelijk omdat de lucht centraal wordt

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 49

ingeblazen. Uitzondering hierop vormen de lokale naregelingsystemen en cassette-units. In ruimten met deze installaties kan wel individueel worden nageregeld. Ventilatie Het gebouw wordt voorzien van ventilatie door middel van luchtbehandelingskasten (toe- en afvoer). De luchtbehandelingskasten zijn in verschillende uitvoeringen geplaatst. De volgende luchtbehandelingskasten zijn geplaatst: - luchtbehandelingskast groep rood; - luchtbehandelingskast groep geel; - luchtbehandelingskast groep groen; - luchtbehandelingskast groep atrium; - luchtbehandelingskast repro.

Bevochtiging In de huidige situatie is stoombevochtiging aanwezig in de luchtbehandelingskasten voor het bevochtigen van de inblaaslucht voor de wintersituatie. Deze stoombevochtiging is elektrisch gevoed en verbruikt veel elektrische energie. Energielabel Het energielabel is een hulpmiddel om te bepalen welke maatregelen de gebouweigenaar kan nemen om het gebouwgebonden energiegebruik te verminderen.

Er zijn geen revisiegegevens, bijbehorende principeschema’s en capaciteiten beschikbaar van de luchtbehandelingskasten. Uit het rapport van ETA d.d. 6 mei 2008 kunnen we herleiden dat de luchtbehandelingskasten zijn voorzien van warmteterugwinning. Kort geleden is de afvoerkast van het atrium vervangen en voorzien van twincoil, zodat ook hier sprake is van warmteterugwinning. Vanaf de luchtbehandelingskasten is een kanalensysteem aangebracht naar de ruimten, waar de ventilatielucht wordt ingeblazen middels luchttoevoerroosters. Het lijkt dat de luchtnaverwarmers in de luchtbehandelingskasten zijn uitgelegd op een inblaastemperatuur gelijk aan de ruimtetemperatuur, dat er isotherm wordt ingeblazen en de inblaaslucht nagenoeg geen bijdrage levert aan de verwarming van het gebouw. Op een aantal plaatsen in het gebouw is lokale naverwarming aanwezig.

€ 50

€

€

€€

Het huidige energielabel van het gebouw is E, de energie-index bedraagt 1.58.

€

€

€

€€ €

4.2 Energiebesparende maatregelen Overzicht energiebesparende maatregelen - Daglichtafhankelijke regeling verlichtingsarmaturen; - Aanwezigheidsdetectie kantoren en algemene ruimten; - Warmte Koude Opslagsysteem (WKO); - Adiabatische bevochtiging. Daglichtafhankelijke regeling en bewegingssensoren verlichtingsarmaturen Het gebouw is voorzien van redelijk veel glas en heeft daarmee daglichttoetreding. In de bestaande situatie wordt geen daglichtregeling toegepast. Wij adviseren de armaturen aan raamzijde te voorzien van daglichtregeling. Deze regelt het kunstlichtniveau terug naarmate er meer daglicht binnentreedt. Het nuttig gebruiken van daglicht zorgt ervoor dat er minder elektra wordt gebruikt en geeft een besparing op de energiekosten. In de bestaande situatie wordt de verlichting per kantoorvertrek geschakeld (centraal aan/uit schakeling). Hierdoor brandt op veel plaatsen in het gebouw de verlichting terwijl er geen personen aanwezig zijn. Door de verlichting te schakelen middels aanwezigheidsdetectie wordt dit voorkomen. De bewegingsmelders schakelen de verlichting automatisch uit als er geen personen in de ruimte worden gedetecteerd. Bij vervanging van de huidige conventionele verlichting naar hoog frequente verlichting kunnen bovengenoemde maatregelen worden meegenomen. Er zijn geen revisiegegevens beschikbaar om tot een concrete berekening te komen m.b.t. de investering en de terugverdientijd van de toepassing van genoemde maatregelen. Gezien onze ervaring met deze maatregelen zien wij dat een besparing van 40-

€

€

€

€€

60% haalbaar is voor de combinatie van maatregelen. De terugverdientijd van genoemde maatregelen ligt doorgaans op circa 7-10 jaar. De investering voor plaatsing van armaturen met daglichtafhankelijke regeling en bewegingssensors worden geraamd op € 160.000,-. Warmte Koude Opslag (WKO) De koelinstallatie is een grote energiegebruiker. In deze paragraaf wordt de mogelijkheid tot de toepassing van een WKO-installatie onderzocht, deze wordt vergeleken met de toepassing van een conventionele koelinstallatie als referentie. Een WKO-installatie is een systeem waarbij de bodem wordt gebruikt om warmte en/of koude in op te slaan en uit te onttrekken. Kort gezegd betekent dit dat in de zomer het grondwater wordt gebruikt om een gebouw te koelen. Het water wordt hierdoor warmer. Dat warme water wordt vervolgens in de grond opgeslagen. In de winter vindt het omgekeerde plaats. Het warmere grondwater wordt opgepompt en gebruikt (na opwaardering van de temperatuur door een warmtepomp) om (een deel van) het gebouw te verwarmen. Hierbij koelt het af. Dit koelere water wordt vervolgens weer teruggevoerd in de bodem waarnaar het in de zomer weer gebruikt kan worden om te koelen. Een WKO-systeem is een duurzaam energiesysteem. Er is alleen elektrische energie nodig voor de pompen welke zorgdragen voor de distributie van het water. Als de elektrische energie die nodig is duurzaam wordt opgewekt (groene stroom) is een WKO-systeem met een warmtepomp een volledige duurzaam systeem. Er worden dan geen fossiele brandstoffen gebruikt. Voor het onttrekken en infiltreren van grondwater is een vergunning vereist van de provincie. De onttrokken en geïnfiltreerde hoeveelheid water en energie moet namelijk in balans zijn om negatieve beïnvloeding van het bodemsysteem te voorkomen. De energievraag van het stadhuis is niet in

€

€

€

€€ € 51

balans. Dat wil zeggen er is veel meer warmte nodig dan koude. Om toch tot een balanssituatie te komen wordt geadviseerd de WKO-installatie te dimensioneren op de kleinste energievraag. In dit geval de koude.

besparing op het energiegebruik, de terugverdientijd van de WKO-installatie en het energielabel. Het huidige verwarmingssysteem in het gebouw is ontworpen en gedimensioneerd als een hoog temperatuursysteem. Dit afgiftesysteem is niet geschikt voor verwarming middels een WKO-installatie. Toch zien wij wel mogelijkheden voor toepassing van een WKO-installatie. Voor zowel de verwarming als de koeling zullen aanpassingen moeten worden gedaan in de bestaande installatie. Dit betekend dat zowel de verwarmings-, als de koelbatterij in de luchtbehandelingskasten moeten worden vervangen. Nader overleg met de leverancier is noodzakelijk om haalbaarheid te toetsen. MJOP Gedurende dit onderzoek hebben wij geen meer-jaren onderhoudsplanning mogen ontvangen. Het is dan ook niet duidelijk wanneer vervangingen gepland staan.

Schema werking WKO-systeem Een WKO-installatie kenmerkt zich door een laag temperatuur verwarmingssysteem en een hoog temperatuur koelingssysteem. In de huidige situatie sluit de gedimensioneerde koelinstallatie niet goed aan bij het ontwerp van een WKO-installatie. Leidingen en koelbatterijen in de luchtbehandelingskasten kunnen niet worden gebruikt omdat deze een temperatuurtraject hebben van 6-12⁰C terwijl in het geval van een WKOinstallatie dit 12-18⁰C moet zijn. De huidige lokale casset-units zijn niet geschikt om aan te sluiten op een WKO-installatie. Daar niet duidelijk is wat de behoefte of noodzaak is om op ruimteniveau de installaties te vervangen/ aan te passen, wordt de WKO-installatie in dit onderzoek specifiek onderzocht voor de luchtbehandeling en worden aanpassingen op ruimteniveau niet meegenomen. Mocht dit wel wenselijk zijn zal dit positief werken in relatie tot

€ 52

€

€

€€

Bij het vervangen van bijvoorbeeld de luchtbehandelingskasten kan bijvoorbeeld hoogwaardige warmteterugwinning worden toegepast waardoor de vermogensvraag omlaag gaat. Tevens kunnen de luchtbehandelingskasten direct voorzien worden van een laag temperatuur verwarmingsbatterij en een hoge temperatuur koelbatterij. Dit maakt de meerinvestering van een WKOinstallatie lager en zal de terugverdientijd verkorten. Omdat deze gegevens ons ontbreken is hier in dit onderzoek geen rekening gehouden. Atrium Tijdens inventarisatie bleek dat het erg warm was in het atrium. Dit is een veelvoorkomend probleem. Indien de vloerverwarming in het atrium in de zomer wordt gebruikt als vloerkoeling en hoog in het atrium voldoende luchtafzuiging plaats vindt, zal het binnenklimaat veraangenamen. Op dit moment zijn diverse spuiventilatieluiken hoog in het atrium dichtgeschroefd,

€

€

€

€€ €

waardoor spuiventilatie niet meer mogelijk is tenzij dit gebeurd met de rookluiken. Op dit moment gebeurd dit niet. De onttrokken warmte uit het atrium zou tevens gebruikt kunnen worden in combinatie met de WKOinstallatie, aangezien dit geschikt is om de warme bron te laden.

Eigenschappen beoogd WKO-systeem Voor het berekenen van de terugverdientijd zijn de uitgangspunten in de tabel hiernaast aangehouden. Vanuit de berekening conform bovengenoemde uitgangspunten volgt een brondoublet met een capaciteit van circa 65 m3/h.

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 53

Conventioneel Verwarmingsvermogen 440 Koelvermogen 520 Investering € 100.000 Warmte 418 Koude 312 Elektragebruik 104.000 GJ-gebruik 1.505 Energiebesparing GJ-prijs € 11,50 kWh-prijs € 0,13 Inflatie 3% Advieskosten 10% Beheer en onderhoud € 2.000 Energiekosten € 49.500 Kosten € 56.650 Terugverdientijd

WKO 440 520 € 530.000 418 312 126.114 0 1.426 € 11,50 € 0,13 3% 10% € 8.000 € 18.500 € 29.150 13

kW kW Euro MWh MWh kWh GJ GJ per GJ per kWh per jaar per jaar per jaar per jaar jaar

De kosten zijn gebaseerd op markconforme kostenkengetallen, prijspeil 2013. De kosten zijn exclusief: - BTW; - Subsidies; - Bouwkundige kosten en sloopwerkzaamheden; In de berekening is meegenomen dat een deel van de huidige koelinstallatie ook zal moeten worden vervangen tijdens een natuurlijk vervangingsmoment. Gezien het ontbreken van een MJOP kan dit echter niet met zekerheid worden gezegd.

€ 54

€

€

€€

Rendabiliteit WKO-systeem Stadsbouwhuis Op basis van bovengenoemde uitgangspunten kan rekening worden gehouden met een terugverdientijd van 13 jaar. Indien de optie WKO past binnen de gemeentelijke doelstellingen en nadere uitwerking gewenst is, dient eerst een bodemverkennend onderzoek en een verdergaand haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd te worden. De eerste inventarisatie toont aan dat WKO mogelijk een rendabele investering is. Adiabatische bevochtiging In de huidige situatie is stoombevochtiging aanwezig in de luchtbehandelingskasten voor het bevochtigen van de inblaaslucht voor de wintersituatie. Deze stoombevochtiging is deels elektrisch en verbruikt veel energie. Een energiezuinig alternatief is adiabatische bevochtiging. Bij stoombevochtiging zal de lucht niet afkoelen, maar bij

€

€

€

€€ €

koudwaterbevochtiging wel. Het grote verschil tussen de 2 manieren van bevochtigen is het adiabatisch koeleffect. Deze afkoeling zal moeten worden gecompenseerd om de gewenste inblaastemperatuur te realiseren. Dit kost verwarmingsenergie. In de huidige situatie zijn de luchtbehandelingskasten hier niet op uitgelegd. Er zit onvoldoende verwarmingscapaciteit in de batterijen en doordat de installaties op het dak zijn geplaatst is het plaatsen van een extra batterij niet zomaar mogelijk. Wij zijn dan ook van mening dat deze optie alleen interessant is bij vervanging van de luchtbehandelingskasten. Het heeft de voorkeur om dit systeem toe te passen in combinatie met regeneratieve warmtewielen (vochtterugwinnend), mogelijk kan dit in de toekomst bij vervanging van de luchtbehandelingskasten worden gerealiseerd (afhankelijk per situatie).

Capaciteit Opgenomen el. verm. Investering Intern warmteoverschot Elektragebruik GJ-gebruik Energiebesparing GJ-prijs kWh prijs Inflatie Beheer en onderhoud Energiekosten Terugverdientijd

Stoom 360 270 162.000 0 € 11,50 € 0,13 3% € 2.000 € 23.060

Adiabatisch 360 3,84 € 110.000 25% 2.304 437 140 € 11,50 € 0,13 3% € 1.100 € 6.429,62 7

l/h kW

kWh per jaar GJ per jaar GJ per jaar per GJ per kWh per jaar per jaar per jaar jaar

De bestaande stoombevochtigers kunnen worden vervangen door adiabatische bevochtigers welke worden voorzien van een centrale waterbehandelingsinstallatie (ontharder, omgekeerde osmose, hoge druk pompen). Aandachtspunt bij adiabatische bevochtiging is legionellabeheersing, dit zal echter tijdens de ontwerpfase worden meegenomen en worden geïntegreerd in het eventueel bestaande legionellabeheersplan. Voor het berekenen van de terugverdientijd zijn de onderstaande uitgangspunten aangehouden: Op basis van bovengenoemde uitgangspunten kan rekening worden gehouden met een terugverdientijd van circa 7 jaar.

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 55

Energielabel Onder 2.2 is omschreven dat het bestaande energielabel is berekend en afgemeld op een E label, energie-index 1,58. -

daglichtafhankelijke regeling invloed op de energie-index, - 0,03;

-


-

warmte koude opslag invloed op de energie-index, - 0,1;

-

adiabatische bevochtiging invloed op de energie-index, - 0,02;

De energie-index zal met deze maatregelen uitkomen op circa 1.38, overeenkomstig een D label. Totaal energiebesparing Met aanpassingen in de verlichting kan een besparing van circa 7% op het totale energieverbruik gerealiseerd worden. Aanvullend hierop kan 1.426 GJ worden bespaard bij toepassing van een WKO-systeem. Dit komt overeen met 12% van het huidige energieverbruik. De energiebesparing als gevolg van toepassing van adiabatische bevochtiging is met 140 GJ circa 2%. Met de voorgestelde maatregelen kan voor het stadsbouwhuis een totale energiebesparing van circa 20% worden bereikt.

€ 56

€

€

€€

€

€

€

€€ €

5. Gebouwscan Stadhuis In de gebouwscan wordt verduurzaming van de volgende installaties onderzocht: - centrale verwarmingsinstallaties; - centrale koelinstallaties; - mechanische ventilatie-installaties (luchtbehandelingskasten); - regelinstallaties; - verlichtingsinstallaties. 5.1 Bestaande situatie Verwarming De warmteopwekking van het stadhuis vindt centraal plaats door middel van centrale verwarmingsketels welke op de 6e verdieping zijn geplaatst. De ketels zijn van bouwjaar 1996. 1 ketels is in VR-uitvoering en 2 ketels zijn in HR-uitvoering. De afgifte van de warmte geschiedt middels radiatoren, convectoren en beperkt vloerverwarming. De verwarmingsinstallaties in het atrium, vloerverwarming en glaskapverwarming, zijn uitgevoerd als laagtemperatuurverwarming. De overige verwarmingsinstallaties zijn uitgevoerd als hoge-temperatuurverwarming.

Vanaf de centrale verwarmingsketels op de 6e verdieping is een leidingtracé (hoge-temperatuur) aangelegd naar de diverse groepen: - luchtbehandelingskast 2 (kantoren); - glaskapverwarming; - luchtbehandelingskast 1 (atrium); - onderstation kelder met o.a. vloerverwarming atrium en receptie; - onderstation “ventilatiezolder” Breestraat: - luchtbehandelingskast 3 (kantoren B&W); - luchtbehandelingskast 4 (raadzaal); - luchtbehandelingskast 5 (trouwzaal); - luchtbehandelingskast 6 (kantoren); - luchtbehandelingskast 7 (grand café); - luchtbehandelingskast 8 (kantoren). De groepen op de verdelers zijn voorzien van een stooklijn. De luchtnaverwarmers in de luchtbehandelingskasten zijn uitgelegd op 22⁰C uittrede temperatuur, dit betekend dat er nagenoeg isotherm wordt ingeblazen en de inblaaslucht nagenoeg geen bijdrage levert aan de verwarming van het gebouw. De warmteafgifte vindt plaats door middel van radiatoren en vloerverwarming. De radiatoren zijn voorzien van thermostatische radiatorkranen zodat in de winter per ruimte de temperatuur geregeld kan worden.

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 57

Koeling De koude-opwekking in het gebouw vindt plaats door middel van grondwater. Vanuit een bestaande bron wordt grondwater (circa 10 a 11°C) opgepompt, via een warmtewisselaar wordt koude onttrokken en het opgewarmde grondwater wordt via het riool geloosd. Het koelingsprincipe is vergelijkbaar met koeling vanuit een warmte koude opslagsysteem met dien verstande dat het opgewarmde water wordt geloosd in plaats van wordt opgeslagen in de bodem en wordt gebruikt in het stookseizoen. Middels verdelers en een leidingennet wordt de onttrokken koude getransporteerd naar de koelbatterijen in de luchtbehandelingskasten. De voorgekoelde inblaaslucht zal de ruimten voorzien van koeling. Individuele regeling op ruimteniveau is niet mogelijk daar de lucht centraal wordt ingeblazen. Tijdens het bezoek ter plaatse werd gemeld een alternatief moet worden bedacht voor het opwekken van koude omdat de bestaande bron niet goed meer functioneert. Ventilatie Het gebouw wordt voorzien van ventilatie door middel van luchtbehandelingskasten (toe- en afvoer). De luchtbehandelingskasten zijn in verschillende uitvoeringen geplaatst, waarbij door de onderlinge afstand tussen de toe- en afvoerkast vaak geen warmteterugwinning is toegepast. De volgende luchtbehandelingskasten zijn geplaatst: - luchtbehandelingskast 1 (atrium); - luchtbehandelingskast 2 (kantoren); - luchtbehandelingskast 3 (kantoren B&W); - luchtbehandelingskast 4 (raadzaal); - luchtbehandelingskast 5 (trouwzaal); - luchtbehandelingskast 6 (kantoren); - luchtbehandelingskast 7 (grand café); - luchtbehandelingskast 8 (kantoren).

€ 58

€

€

€€

De luchtbehandelingskasten (toevoer) zijn grotendeels als volgt opgebouwd: - - - - - - - - -

Motor bediend kleppenregister; Demper; Filtersectie; Warmteterugwinning in een aantal gevallen; Naverwarmer; Koelbatterij; Ventilator; Bevochtiging; Demper.

Hieronder een overzicht van de luchtbehandelingskasten en de bijbehorende capaciteiten:

Vanaf de luchtbehandelingskasten is een kanalensysteem aangebracht naar de ruimten, waar de ventilatielucht wordt ingeblazen middels luchttoevoerroosters.

€

€

€

€€ €

De luchtnaverwarmers in de luchtbehandelingskasten zijn uitgelegd op 22⁰C uittrede temperatuur, dit betekend dat er nagenoeg isotherm wordt ingeblazen en de inblaaslucht nagenoeg geen bijdrage levert aan de verwarming van het gebouw. Bevochtiging De luchtbehandelingskasten zijn voorzien van bevochtiging. Er zijn 2 verschillende systemen toegepast. De luchtbehandelingskasten van de kantoren B&W en de raadzaal zijn voorzien van elektrische (stoom)bevochting. De overige luchtbehandelingskasten worden middels gasgestookte stoomketels voorzien van bevochting. Deze 2 gasgestookte stoomketels staan centraal opgesteld en transporten met lange leidingen de stoom naar de diverse luchtbehandelingskasten.

5.2 Energiebesparende maatregelen Overzicht energiebesparende maatregelen - Daglichtafhankelijke regeling verlichtingsarmaturen; - Aanwezigheidsdetectie kantoren en algemene ruimten; - Warmte Koude Opslagsysteem (WKO); - Adiabatische bevochtiging. Daglichtafhankelijke regeling en bewegingssensoren verlichtingsarmaturen Het gebouw is voorzien van redelijk veel glas en heeft daarmee daglichttoetreding. In de bestaande situatie wordt geen daglichtregeling toegepast. Wij adviseren de armaturen aan raamzijde te voorzien van daglichtregeling. Deze regelt het kunstlichtniveau terug naarmate er meer daglicht binnentreedt.

Een van de gasgestookte stoomketels is defect en zal of moeten worden vervangen of er zal voor een alternatief moeten worden gekozen.

Het nuttig gebruiken van daglicht zorgt ervoor dat er minder elektra wordt gebruikt en geeft een besparing op de energiekosten.

Energielabel Het energielabel is een hulpmiddel om te bepalen welke maatregelen de gebouweigenaar kan nemen om het gebouwgebonden energiegebruik te verminderen.

In de bestaande situatie wordt de verlichting per kantoorvertrek geschakeld (centraal aan/uit schakeling). Hierdoor brandt op veel plaatsen in het gebouw de verlichting terwijl er geen personen aanwezig zijn. Door de verlichting te schakelen middels aanwezigheidsdetectie wordt dit voorkomen. De bewegingsmelders schakelen de verlichting automatisch uit als er geen personen in de ruimte worden gedetecteerd.

Het is niet duidelijk of er van het gebouw een energielabel is gemaakt en wat de energie-index bedraagt.

Bij vervanging van de huidige conventionele verlichting naar hoog frequente verlichting kunnen bovengenoemde maatregelen worden meegenomen. Er zijn geen revisiegegevens beschikbaar om tot een concrete berekening te komen m.b.t. de investering en de terugverdientijd van de toepassing van genoemde maatregelen. Gezien onze ervaring met deze maatregelen zien wij dat een besparing

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 59

van 40-60% op verlichting haalbaar is. De terugverdientijd van genoemde maatregelen ligt doorgaans op circa 7-10 jaar. Als we het onderzoek van Synorga als referentie hanteren, zal gedacht moeten worden aan een investering in de order van circa € 250.000,= Warmte Koude Opslag (WKO) Tijdens de inventarisatie is aangegeven dat de huidige koudeopwekking niet goed functioneert. Hiervoor zal een alternatieve installatie moeten worden aangebracht. In deze paragraaf wordt de mogelijkheid tot de toepassing van een WKOinstallatie onderzocht, deze wordt vergeleken met de toepassing van een conventionele koelinstallatie als referentie. Voor het onttrekken en infiltreren van grondwater is een vergunning vereist van de provincie. De onttrokken en geinfiltreerde hoeveelheid water en energie moet namelijk in balans zijn om negatieve beinvloeding van het bodemsysteem te voorkomen. De energievraag van het stadhuis is niet in balans. Dat wil zeggen er is veel meer warmte nodig dan koude. Om toch tot een balanssituatie te komen wordt geadviseerd de WKO-installatie te dimensioneren op de kleinste energievraag. In dit geval de koude. Een WKO-installatie kenmerkt zich door een laag temperatuur verwarmingssysteem en een hoog temperatuur koelingssysteem. In de huidige situatie sluit de gedimensioneerde koelinstallatie goed aan bij het ontwerp van een WKO-installatie. Leidingen en koelbatterijen in de luchtbehandelingskasten kunnen worden hergebruikt. In het geval van het verwarmingssysteem is dit anders. Het huidige verwarmingssysteem in het gebouw is ontworpen en gedimensioneerd als een hoog temperatuursysteem. Dit afgiftesysteem is niet geschikt voor verwarming middels een WKO-installatie. Toch zien wij wel mogelijkheden voor toepassing van een WKO-installatie.

€ 60

€

€

€€

Door bij toepassing van een WKO-installatie een nieuwe verwarmingsgroep (laag temperatuur) aan te brengen naar de verdeler van de ventilatiezolder en de verwarmingsbatterijen in de luchtbehandelingskasten te vervangen voor een lage-temperatuursbatterij is het mogelijk om gedurende de wintersituatie ook bij lage buitentemperaturen de warmtepomp in te zetten. Gecombineerd met de vloerverwarmingsgroepen van de receptie en het atrium en de glaskapverwarming is er voldoende laagtemperatuurverwarming aanwezig om de WKO-installatie in balans te laten functioneren. Door de bestaande cv-ketels als back-up en voor de piekvraag te behouden ontstaat een duurzame en bedrijfszekere oplossing. MJOP Gedurende dit onderzoek hebben we geen meer jaren onderhoudsplanning mogen ontvangen. Het is dan ook niet duidelijk wanneer vervangingen gepland staan. Bij het vervangen van bijvoorbeeld de luchtbehandelingskasten kan bijvoorbeeld warmteterugwinning worden toegepast, eventueel in de vorm van twincoil indien de toe-en afvoerkast niet bij of op elkaar staan. Tevens kunnen de luchtbehandelingskasten direct voorzien worden van een laag temperatuur verwarmingsbatterij. Dit maakt de meerinvestering van een WKO-installatie lager en zal de terugverdientijd verkorten. Omdat deze gegevens ons ontbreken is hier in dit onderzoek geen rekening gehouden. Atrium Tijdens inventarisatie bleek dat het erg warm was in het atrium. Dit is een veelvoorkomend probleem. Indien de vloerverwarming in het atrium in de zomer wordt gebruikt als vloerkoeling en hoog in het atrium voldoende luchtafzuiging plaats vindt, zal het binnenklimaat veraangenamen. De onttrokken warmte uit het atrium zou tevens gebruikt kunnen worden in combinatie met de WKO-installatie. Daar deze klimaatklachten buiten onze scope vallen, wordt dit niet verder uitgewerkt.

€

€

€

€€ €

Voor het berekenen van de terugverdientijd zijn de uitgangspunten in de tabel hiernaast aangehouden. Vanuit de berekening conform bovengenoemde uitgangspunten volgt een brondoublet met een capaciteit van circa 65 m3/h.

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 61

Conventioneel Verwarmingsvermogen 469 Koelvermogen 439 Investering € 150.000 Warmte 469 Koude 351 Elektragebruik 140.480 Gasgebruik 56.531 Energiebesparing m3-prijs € 0,55 kWh-prijs € 0,13 Inflatie 3% Advieskosten 10% Beheer en onderhoud € 3.000 Energiekosten € 49.500 Kosten € 57.750 Terugverdientijd

WKO 469 439 € 525.000 469 351 142.687 0 1.970 € 0,55 € 0,13 3% 10% € 8.000 € 18.500 € 29.150 11

kW kW Euro MWh MWh kWh m3 GJ per GJ per kWh per jaar per jaar per jaar per jaar jaar

De kosten zijn gebaseerd op markconforme kostenkengetallen, prijspeil 2013. De kosten zijn exclusief: - BTW; - Subsidies; - Bouwkundige kosten en sloopwerkzaamheden;

€ 62

€

€

€€

Op basis van bovengenoemde uitgangspunten kan rekening worden gehouden met een terugverdientijd van 11 jaar. Indien de optie WKO past binnen de gemeentelijke doelstellingen en nadere uitwerking gewenst is, dient eerst een bodemverkennend onderzoek en een verdergaand haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd te worden. De eerste inventarisatie toont aan dat WKO mogelijk een rendabele investering is. Adiabatische bevochtiging In de huidige situatie is stoombevochtiging aanwezig in de luchtbehandelingskasten voor het bevochtigen van de inblaaslucht voor de wintersituatie. Deze stoombevochtiging is deels elektrisch en deels gasgestookt en verbruikt veel energie door enerzijds elektra, anderzijds door de lange stoomleidingen met veel warmteverlies. Een energiezuinig alternatief is adiabatische bevochtiging. Bij stoombevochtiging zal de lucht niet afkoelen, maar bij koudwaterbevochtiging wel. Het grote verschil tussen de 2 manieren van bevochtigen is het adiabatisch koeleffect. Deze afkoeling zal moeten worden gecompenseerd om de gewenste inblaastemperatuur te realiseren. Dit kost verwarmingsenergie.

€

€

€

€€ €

In de huidige situatie zijn de luchtbehandelingskasten hier niet op uitgelegd. Er zit onvoldoende verwarmingscapaciteit in de batterijen Echter indien een WKO-installatie wordt toegepast zal naast het hoog temperatuur leidingnet een laag temperatuur leidingnet worden aangebracht zodat de warmtepompen de lucht kunnen verwarmen. Omdat het huidige hoog temperatuur leidingnet gehandhaafd blijft kunnen deze worden toegepast voor nieuw te plaatsen naverwarmers om het adiabatisch koeleffect te compenseren tot de gewenste inblaastemperatuur. Het heeft de voorkeur om dit systeem toe te passen in combinatie met regeneratieve warmtewielen (vochtterugwinnend), mogelijk kan dit in de toekomst bij vervanging van de luchtbehandelingskasten worden gerealiseerd (afhankelijk per situatie). De bestaande stoombevochtigers kunnen worden vervangen door adiabatische bevochtigers welke worden voorzien van een centrale waterbehandelingsinstallatie (ontharder, omgekeerde osmose, hoge druk pompen).

Capaciteit Opgenomen el. verm. Investering Vollasturen Intern warmteoverschot Elektragebruik Gasgebruik Energiebesparing Gasprijs kWh prijs Inflatie Beheer en onderhoud Energiekosten

Stoom 60 45 600 27.000 0 € 0,55 € 0,13 3% € 2.000 € 5.510

Adiabatisch 60 0,64 € 15.000 600 25% 384 2.439 12 € 0,55 € 0,13 3% € 1.100 € 2.491,14

l/h kW

kWh per jaar m3 per jaar GJ per jaar per GJ per kWh per jaar per jaar per jaar

Aandachtspunt bij adiabatische bevochtiging is legionellabeheersing, dit zal echter tijdens de ontwerpfase worden meegenomen en worden geïntegreerd in het eventueel bestaande legionellabeheersplan. Hieronder wordt onderscheid gemaakt tussen de vervanging van de elektrische stoombevochtigers en de gasgestookte bevochtiger, waarbij uitgangspunt is dat 1 defecte gasgestookte bevochtiger vervangen dient te worden. Adiabatisch versus elektrische stoombevochtigers Voor het berekenen van de terugverdientijd zijn de onderstaande uitgangspunten aangehouden.

€

€

€

€€

Op basis van bovengenoemde uitgangspunten kan rekening worden gehouden met een terugverdientijd van circa 5,5 jaar.

€

€

€

€€ € 63

Adiabatisch versus gasgestookte stoombevochtigers Voor het berekenen van de terugverdientijd zijn de onderstaande uitgangspunten aangehouden:

Capaciteit Opgenomen el. verm. Warmteverlies Investering Vollasturen Intern warmteoverschot Elektragebruik Gasgebruik Energiebesparing Gasprijs kWh prijs Inflatie Beheer en onderhoud Energiekosten

€ 64

€

Gasgestookt 425 32 40% € 50.000 600 0 26.880 € 0,55 € 0,13 3% € 5.000 € 19.784

€

€€

Adiabatisch 425 5,00 € 120.000 600 25% 3.000 17.273 322 € 0,55 € 0,13 3% € 2.200 € 12.090,28

l/h m3 / h

kWh per jaar m3 per jaar GJ per jaar per GJ per kWh per jaar per jaar per jaar

Op basis van bovengenoemde uitgangspunten kan rekening worden gehouden met een terugverdientijd van circa 9 jaar. Vanuit het oogpunt van energiebesparing is met de vervanging van gasgestookte stoombevochtigers een grotere winst te behalen dan met de vervanging van elektrische stoombevochtigers.

€

€

€

€€ €

Energielabel Zoals genoemd is niet duidelijk of er een energielabel is van het gebouw. Hieronder is een indicatie weergegeven wat het effect is van de verschillende maatregelen: -

daglichtafhankelijke regeling invloed op de energie-index, - 0,03;

-


-

warmte koude opslag invloed op de energie-index, - 0,1;

-

adiabatische bevochtiging invloed op de energie-index, - 0,03;

Totaal energiebesparing Met aanpassingen in de verlichting kan een besparing van circa 9% op het totale energieverbruik gerealiseerd worden. Aanvullend hierop kan 1.970 GJ worden bespaard bij toepassing van een WKO-systeem. Dit komt overeen met circa 15% van het huidige energieverbruik. De energiebesparing als gevolg van toepassing van adiabatische bevochtiging is met 322 GJ circa 4%. Met de voorgestelde maatregelen kan voor het stadhuis een totale energiebesparing van circa 25-30% worden bereikt.

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 65

€ 66

€

€

€€

€

€

€

€€ €

6. Vervolg 6.1 Besparingsmaatregelen en huisvestingsplan Op basis van de kentallenstudie is een globaal beeld verkregen van het totale besparingspotentieel en het besparingspotentieel per pand. Hieraan gekoppeld zijn voor maatregelen die over een groot aantal gebouwen kunnen worden uitgevoerd investeringsramingen gegeven. Het gaat hierbij om maatregelen op gebied van verlichting en energie-opwekking met zon-PV. De gebouwscans laten zien dat de kentallenstudie voor deze maatregelen een goede indicatie geeft. Voor gebouw-specifieke maatregelen op gebied van werktuigbouwkundige installaties is de gebouwscan essentieel om het daadwerkelijke besparingspotentieel en de bijbehorende business case scherp te krijgen. Het is daarom belangrijk de panden die uit de kentallenstudie naar voren komen als meest interessant voor energiebesparingsmaatregelen aan een andere gebouwscan te onderwerpen. De panden aan de Boisotkade 2a en Admiraal Banckertweg 15 komen hiervoor het sterkst in aanmerking. Een belangrijke overweging in de keuze voor energiebesparingsmaatregelen is het huisvestingsplan van het betreffende pand. De terugverdientijd van investeringsmaatregelen kan in een aantal gevallen langer zijn dan de huisvestingstermijn, hetgeen een reden kan zijn een maatregel niet door te voeren. 6.2 Planning In het schema op de volgende pagina is de planning weergegeven om te komen tot uitvoering van energiebesparingsmaatregelen voor het gemeentelijke vastgoed. De fasen 2 en 3 en een deel van fase 4 zijn in deze rapportage uitgevoerd. De panden die verder in aanmerking komen voor gebouwscans kunnen naar aanleiding van kentallenstudie worden geselecteerd. Op basis van de business cases die naar voren komen uit de gebouwscans kan een marktconsultatieronde worden gedaan (fase 5). Op basis hiervan kunnen definitieve business cases worden opgesteld (fase 6). Parallel aan fase 5 en 6 kan de organisatiestructuur voor uitvoering van de energiebesparingsmaatregelen worden uitgewerkt. In hoofdstuk 5 wordt hier

€

€

€

€€

verder op ingegaan. Hierna kan begonnen worden met de uitvoering (fase 8). Het tijdsschema behorend bij de verschillende resterende fasen kan er ongeveer als volgt uitzien. Fase Fase 4 Fase 5 Fase 6 Fase 7

Periode oktober - december 2013 december 2013 januari 2014 februari 2014 - mei 2014

Uitvoeringsschema energiebesparing gemeentelijk vastgoed Leiden

€

€

€

€€ € 67

€ 68

€

€

€€

€

€

€

€€ €

7. Organisatie uitrol energiebesparing 7.1 Organisatie Voor de uitvoering van de energiebesparingsmaatregelen zijn meerdere scenario’s denkbaar. De gemeente kan zelf investeren, maar dit ook uitbesteden aan een energieservicebedrijf. Op die manier kunnen financieel aantrekkelijke investeringen gedaan worden op risico van een externe partij. Deze partij wordt afgerekend op de daadwerkelijk bereikte energiebesparing. Op basis van de hoogte van de investering kan een keuze gemaakt worden voor het meest wenselijke uitvoeringsscenario. 7.2 Samenwerking lokale initiatieven Bij de uitrol van besparingsmaatregelen kan het strategisch interessant de samenwerking zoeken met lokale partijen. Eén van deze partijen is EnergiekLeiden. Donderdag 10 oktober 2013 heeft de gemeenteraad een motie aangenomen, waarin het college wordt opgeroepen binnen een jaar een Green Deal af te sluiten met zoveel mogelijk relevante partijen in de stad. In een energiebrede aanpak spelen ook de gemeentelijke gebouwen een belangrijke rol. EnergiekLeiden kan een rol spelen bij het adviseren over verdere besparing binnen het gemeentelijk vastgoed, eventueel ook via eigen opwekking en het coördineren van coöperatieve financiering van gemeentelijke zonprojecten. Het betrekken van een partij als EnergiekLeiden bij de uitrol van de energiebesparingsmaatregelen heeft een aantal belangrijke voordelen. De lokale partij kan haar netwerk aanspreken bij de uitvoering en zo de lokale economie helpen stimuleren. Tevens kan het lokale initiatief zorgdragen voor communicatie naar de burgers, waarmee de bewustwording gestimuleerd wordt. Zo kunnen de energiebesparende maatregelen van de gemeente Leiden een belangrijke spinoff-werking hebben richting burgers.

€

€

€

€€

EnergiekLeiden EnergiekLeiden is een door burgers opgerichte stichting met als doel het bevorderen van duurzame energieopwekking en besparing in de Leidse regio. EnergiekLeiden doet dit door het opzetten van projecten, verbinden van de juiste partijen en het vergaren en verspreiden van kennis. Zij heeft samenwerkingsverbanden met lokale leveranciers, installateurs, adviseurs, woningcorporatie Portaal en de Rabobank LLO. Als lokaal initiatief heeft EnergiekLeiden de kennis van lokale wensen, feeling met de inwoners en zicht op de organisaties die graag aan de slag willen. Daarnaast is zij goed op de hoogte van landelijke regelgeving. Op dit moment is EnergiekLeiden actief op de volgende projecten: • Zonnepanelenaanbieding voor geheel Leiden inclusief wijkgerichte acties gericht op de combinatie van zonnepanelen en besparende maatregelen. Vb: zonnepanelen- en spouwmuurisolatie-aanbieding voor de Merenwijk; • Het Energieloket verspreidt kennis over besparing en duurzame opwekking en verwijst door. VB: energieloket voor MKB voert energiescans uit en adviseert over naleving milieueisen • Coöperatieve financiering van zonnecentrales. vb Zonnecentrale op het dak van de Nieuwe Energie gefinancierd door omwonenden • Verlagen kosten energierekening huishoudens. Vb: actie gericht op lage inkomens om de energierekening te verlagen door meerkanalenaanpak gericht op energiebesparing in de woning (isolerende maatregelen en gedrag) en overstapservice. Belangrijker nog dan de technische en praktische kennis over besparing, waarvoor EnergiekLeiden samenwerkt met partijen als Greenspread, is de rol die EnergiekLeiden kan spelen om de investering door de Gemeente in haar eigen gebouwen te gebruiken om anderen te betrekken en te inspireren. Goed voorbeeld door de gemeente kan tot actie leiden bij andere organisaties en huishoudens door overdragen van kennis en best practises via gezamenlijke projecten.

€

€

€

€€ € 69

€ 70

€

€

€€

€

€

€

€€ €

8. Conclusies Uit de uitgevoerde kentallenstudie voor tien gemeentelijke panden komt naar voren dat maatregelen op gebied van verlichting voor alle panden een interessante besparing tot gevolg hebben. Plaatsing van armaturen met daglichtafhankelijke regeling en bewegingssensors in negen van de tien panden (uitgezonderd Tweelingstraat 4) leiden tot een gemiddelde besparing van circa 7%. De totale besparing is circa 3.800 GJ. De investering wordt geraamd op € 1.050.000.

Van een drietal panden, te weten het pand aan het Stationsplein 107, het stadsbouwhuis en het stadhuis, is een gebouwscan uitgevoerd. Voor het Stationsplein zijn de maatregelen, die naast aanpassingen op gebied van verlichting, met goede terugverdientijd kunnen worden toegepast, beperkt. Gezien de huisvestingsplannen waarbij dit pand op de nominatie staat om in 2020 afgestoten te worden, zijn maatregelen met een lange terugverdientijd niet geadviseerd.

Vier panden bieden goede mogelijkheden voor plaatsing van zonnestroominstallaties. Het gaat hierbij om de panden Boisotkade 2a, Admiraal Banckertweg 15, Kenauweg 3 en Le Pooleweg 6. Zonnestroominstallaties kunnen het energieverbruik van deze panden gemiddeld met zo’n 20% verminderen. Met de installatie van deze zon-PV installaties gaat een investering van circa € 950.000 gemoeid. De totale energiebesparing is circa 2.900 GJ.

Voor het stadsbouwhuis en het stadhuis komt een WKO-systeem naar voren als interessante optie. De aanwezigheid van een atrium in deze panden draagt hieraan bij. Tevens is voor deze beide panden de toepassingen van adiabatische bevochtiging in plaats van stoombevochtiging een interessante energiebesparende maatregel. Het totale besparingspotentieel voor deze panden komt op basis van de genoemde maatregelen uit op circa 20% voor het stadsbouwhuis en 25-30% voor het stadhuis.

Uit de kentallenstudie komt naar voren dat voor de panden aan de Boisotkade 2a en Admiraal Banckertweg 15 aanzienlijke energiebesparing kan worden verwacht op gebied van werktuigbouwkundige installaties en isolatie. Deze twee panden zouden onderworpen dienen te worden aan een nadere gebouwscan om de besparingsmogelijkheden en bijbehorende business case in kaart te brengen.

€

€

€

€€

€

€

€

€€ € 71

Green Spread Advies & Ontwikkeling Utrechtseweg 310 Gebouw H02 6812 AR Arnhem

Energiebesparingsplan Gemeente Leiden

Recommend Documents