Voeding en Kanker van preventie naar overleving
Prof. dr. ir. Ellen Kampman
Wageningen Universiteit, VUmc Amsterdam, UMC St. Radboud
preventie
onderzoeker
overleving behandeling
consument
patiënt
Kanker: samenspel van verschillende factoren
Kanker is simpel pech
5 – 10% van kanker is erfelijk
Incidentie van dikke darm en leverkanker per 100.000 voor leeftijd gestandaardiseerd
Kankerincidentie per welvaartsniveau 500 450
400 350
Aantal 300 (*1000) 250 200
150 100 50 0
Welvaarts Niveau Hoog Welvaarts Niveau Laag
Japanse migranten in Hawaii
Darmkanker
Maagkanker
(aantal nieuwe patienten per 100.000)
(aantal nieuwe patienten per 100.000)
60
80 70 60 50 40 30
50 40 30 20
20 10 0
10 0 Japan
Japanners in Hawaii
US
Japan
Japanners in Hawaii
US
Humane vs dierexperimentele studies voordelen
nadelen
Dierexperimenteel
• controleerbaar
• vaak 1 nutrient, geen patronen • representatief?
Humaan observationeel
• “normale” situatie • voedingspatronen
• niet controleerbaar • selectie/informatie bias • vragenlijsten • sterke correlatie voedingsstoffen • confounding • homogene populatie • verandering in de tijd
Humaan experimenteel: interventies, trials
• randomisatie • controleerbaar
• vaak 1 nutrient, geen patronen • korte duur • intermediair eindpunt
Literatuurstudie en meta-analyse
7000 epidemiologische studies dier- en in vitro studies 9 internationale centra
constant update: http://www.wcrf.org/cancer_research/cup/
1/3 van alle veel voorkomende vormen van kanker worden bepaald door wat wij eten en hoeveel wij bewegen…. In Nederland: 20.000 mensen met kanker per jaar!
Percentage kanker door leefstijl in Nederland
Wie blijft staan …? Roken: nee! Lichamelijk actief: 30 minuten per dag of meer
Vlees: minder dan 5x per week varkens/rundvlees (incl. vleeswaren) Gewicht: BMI < 25, weinig vet op de buik
Alcohol: minder dan 1 of 2 glazen per dag Fruit: 2x per dag of meer Groenten: 2 groentenlepels per dag of meer Voedingssupplementen om kanker te voorkomen: nee
Overgewicht verhoogt het risico op kanker van: Dikke darm Borst (na de menopauze) Slokdarm Pancreas Endometrium Nier
Aanbeveling: Streef naar een slank postuur, maar vermijd ondergewicht
Lichaamsvet en kanker Vetweefsel is een actief endocrien orgaan 1.Productie van geslachtshormonen
2.Effecten op insuline sensitiviteit en productie van IGF 3.Effecten van andere hormonen in vetweefsel (bv. leptine, adiponectine) 4.Verhoging van oxidatieve stress en
Lichamelijke activiteit verlaagt risico: • colonkanker • borstkanker (na de menopauze) • endometriumkanker
Neem iedere dag minimaal een ½ uur lichaamsbeweging
Meer lichaamsbeweging- maar hoe?
Alcohol verhoogt risico op kanker van… • mond
• hoofd-halsgebied • oesofagus • maag • colon, rectum • borst • lever
Aanbeveling: Als u alcohol drinkt, beperk het aantal glazen per dag tot 2 voor mannen en 1 voor vrouwen
Groenten en fruit beschermen tegen kanker van mond hoofd-halsgebied oesofagus maag
Aanbeveling: kies voor veel groenten, fruit, volkorenproducten en peulvruchten en varieer zo veel mogelijk
Rood vlees en vleeswaren verhogen risico Dikke darmkanker rund, varkens, paard, lam
Aanbeveling: max 500 gram (bereid) per week, waarvan weinig tot niets bewerkt (roken, zouten, conserveren)
Voedingssupplementen beschermen niet
Aanbeveling: vertrouw niet op voedingssupplementen om uw risico op kanker te verlagen
Beta-caroteen verhoogt risico op longkanker ATBC longkanker trial
~ 30.000 mannen, Finland, zware rokers, 20 mg/dag
New England Journal Medicine 1994
Wat is (on)gezond? Ziekte frequentie (%)
Risicogroepen: Babies Ouderen Zwangeren Medicijngebruik Allochtonen (zonlicht) Kankerpatiënten???
1. Dosis 2. Vorm 3. Samenstelling 4. Timing
Superfoods!!
Richtlijnen Goede Voeding 2006 (kwalitatief) 1. Zorg voor een gevarieerde voeding. 2. Zorg dagelijks voor voldoende lichaamsbeweging. 3. Gebruik dagelijks ruim groente, fruit en volkoren graanproducten. 4. Eet regelmatig (vette) vis. 5. Gebruik zo weinig mogelijk producten met een hoog gehalte aan verzadigd en transvet. 6. Beperk frequent gebruik van gemakkelijk vergistbare suikers en dranken met een hoog gehalte aan voedingszuren. 7. Beperk de inname van keukenzout. 8. Bij alcoholgebruik: wees matig.
Percentage NL vrouwen met groente/fruit aanbeveling (150200g/day)
%
leeftijd
Voedselconsumptie Peiling 2007-2010
Percentage Nederlandse mannen en vrouwen met voedingssupplementen
%
Leeftijd Voedsel Consumptie Peiling 2007-2010
De invloed van kanker(therapie) op voeding en vice versa Verstoorde stofwisseling van eiwit, vetten, koolhydraten
Geur-en smaak veranderingen
Veranderde voedselvoorkeuren
Kwaadaardige tumor en/of therapie
functieverlies
Veranderde eetlust, misselijkheid, braken, mucositis, diarree
Minder eten door kauw-en slikproblemen
Het goede nieuws
Steeds meer mensen overleven kanker
Het slechte nieuws
• Progressieve ziekte • Andere vormen van kanker • Hart-en vaatziekten • Diabetes Wat moeten we adviseren voor en na behand • Obesitas • Osteoporose • Sarcopenie Hoe kunnen we intervenieren voor en na be • Functie verlies • Depressiviteit • Moeheid
Voedingsonderzoek voor, tijdens en na kanker
• soort kanker • stadium van de ziekte
• therapie: type en duur
Richtlijn ondervoeding bij patiënten met kanker http://www.oncoline.nl
Best-practice based
Mogelijke voedingsgerelateerde problemen tijdens behandeling • Slik en kauwproblemen
• Misselijkheid en braken • Geur en smaakveranderingen • Weinig eetlust • Snelle verzadiging • Darmproblemen • Neuropathie • Concentratieproblemen • Nutriënten deficiënties • Ondervoeding
Sarcopenie/sarcopenische obesitas Inflammatie
Metabole ontregeling
Eiwitafbraak
BMI en buikvet verhoogt kans op borstkankersterfte 1,254 vrouwen borstkanker, 20-54 jaar; 3
BMI/WHR in jaar voor diagnose
2.5
RR sterfte
2 1.5 1 0.5 0 BMI < 25; BMI< 25; BMI > 25; BMI > 25; WHR < 0.8 WHR > 0.8 WHR < 0.8 WHR > 0.8
Ambrahamson et al, CEBP 2006
Verandering van vetverdeling tijdens systemische therapie
Chemotherapie voor borstkanker Gewichtstoename tijdens en na therapie - Vocht - Verlies spiermassa - Toename vetmassa 1 jaar na diagnose 5 jaar na diagnose
+2kg >5kg (29%)
Winkels et al., Ned Tijdschr Oncol 2012;9:25
Sarcopenische obesitas . geïnduceerd door chemotherapie
Demark-Wahnefried W et al. JCO 2001;19:2381-2389 ©2001 by American Society of Clinical Oncology
Verborgen lichaamssamenstelling
Optimale lichaamssamenstelling? Man met darmkanker 63 jaar
BMI 20 kg/m2
→ Spier → Vet in de spier → Onderhuids vet → Visceraal vet
Man met darmkanker 65 jaar BMI 24 kg/m2
→ Spier → Vet in de spier → Onderhuids vet → Visceraal vet
Supplementen tijdens en na behandeling?
Supplementengebruik bij CRC Supplement gebruik ≥ 1x per week tijdens de laatste maand Supplement gebruik
Supplementen
Gebruikt door
Multivitaminen/ mineralen
54%
Visolie
20%
Vitaminen ja nee
# verschillende supplementen ≥4 3 1
2
Vitamine C
15%
Vitamine D
9%
Foliumzuur of B12
7%
Vitamin A
2%
Mineralen Magnesium
14%
IJzer
14%
Calcium
11%
Zink
5%
Selenium
1%
Anders
33%
Geen verband tussen multivitamine gebruik & recurrence/mortaliteit van borst- en crc kanker
Anti-oxidanten versnellen longkanker progressie in een muismodel
Vitamine D supplementen? 515 CRC patiënten, stadium IV chemotherapie
50% vitamine D deficiënt:
25(OH)D < 20 ng/ml
82% were vitamin D insufficiënt: 25 (OH)D 20-29 ng/ml Hogere niveaus hoger overlevingsrates Multi-vitamine gebruik niet geassocieerd met overleving Ng et al, 2011; Mezawa et al, 2010; Ng et al, 2010
Voedingssupplementen tijdens behandeling
Alleen in overleg met oncoloog!
Voeding-drug interacties Alle componenten in onze voeding spelen een rol
Prof. Renger Witkamp
Interacties met St. Janskruid
Interacties met grapefruit
Br J Clin Pharmacol. 2011
Vet verhoogt de biobeschikbaarheid
Aanbevelingen voor kankersurvivors
1,6
Totaal kanker
1,4 1,2 HR mortality
1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Q1 ‘Adherence’ score
Q2
Q3
Q4
Voor nu….…
Voedingenkankerinfo.nl
