2012 1
TENTOONSTELLINGEN
Radboud Universiteit & UMC St Radboud Met de eerste tentoonstellingsfolder van stuurt de CBK u haar beste wensen voor het nieuwe jaar en hoopt ze dat u artistiek – en veel ruimer – een goede tijd tegemoet gaat. Wij willen daar een bijdrage aan leveren en zijn volop bezig met de voorbereiding van een bijzondere tentoonstelling. Schrijf alvast maart , . uur, als de opening daarvan in uw agenda. Immers vanaf dan presenteert het UMC St Radboud haar kunstcollectie in Museum Het Valkhof. Daar in de beperkt beschikbare ruimte niet alle verzamelde werken kunnen worden getoond, koos Daan Van Speybroeck, curator, onder de titel voor de Franse kunstenaars vertegenwoordigd in de collectie. Zij vormen namelijk het onderscheidende bestanddeel: zich onderscheidend van andere UMCcollecties, en zich tevens aftekenend ten opzichte van wat doorgaans in de Nederlandse musea is te zien. Daarenboven weten deze kunstwerken van hoog artistiek niveau een relatie met de medische wereld te leggen. Om het concept nog aan te scherpen, wordt de selectie aangevuld met drie Franse
Gérard Garouste, Le nid dans la tête, , olieverf op doek, x cm, collectie Museum Het Valkhof te zien in .
kunstenaars niet in de collectie vertegenwoordigd, maar ooit in Nijmegen geëxposeerd door de kunstcoördinator. Het wordt dan ook zowat zijn afrondende tentoonstelling, daar hij eind het nieuwe jaar met pensioen gaat.
De Commissie Beeldende Kunst Radboud Universiteit & UMC St Radboud voert in opdracht van het College van Bestuur en de Raad van Bestuur het kunstbeleid op de Campus. De door haar gepresenteerde kunst geeft een extra dimensie aan de universiteit en het UMC. Deze profilerende meerwaarde realiseert ze via tentoonstellingen, aankopen van en opdrachten voor kwalitatief hoogstaande kunst.
OMLOOP BIJ BIBLIOTHEEK MEDISCHE WETENSCHAPPEN
ANNIE VAN GEMERT Opvoeden in schoonheid van januari tot maart Met Opvoeden in schoonheid – Instituut van de Ursulinen in Onze-Lieve-VrouwWaver borduurt Annie van Gemert voort op haar fascinatie voor min of meer institutionele vormen van bij elkaar horende mensen, maar thans zet ze een stap verder en neemt haar werk een zekere wending.
Zoals altijd gaan haar foto’s over ruimte en tijd, steeds zijn beide nadrukkelijk aanwezig en werkzaam. Het is geen toeval dat deze nieuwe reeks ons naar een school voert waar sinds generaties kloosterzusters het leven van kinderen, meisjes en jonge vrouwen hebben georganiseerd: de zusters Ursulinen van Onze-Lieve-Vrouw-Waver in de
buurt van Mechelen (België). Vanaf is er gaandeweg een groot gebouwencomplex opgericht, thans gedeeltelijk niet langer school noch klooster, maar als een teken des tijds, cultureel erfgoed geworden. In rust, verstilling en gedeeltelijke verlatenheid blijft het voortbestaan als herinnering aan de levendigheid die het ooit in zich sloot. Dat de gebouwen zo begeesterd konden zijn, dankten ze aan twee factoren: ten tijde van hun oprichting en hun ontplooiing waren ze, evenals hun aankleding, zeer bij de tijd, en het licht, de helderheid en de schoonheid waarmee ze werden opgetrokken vormden een even bijzondere als sterke component. Beide dimensies van de gebouwen, bewust door de zusters nagestreefd, verankerden zich
Annie van Gemert, twee foto’s uit Opvoeden in Schoonheid – Instituut van de Ursulinen in Onze-Lieve-Vrouw-Waver
in hun leven en in dat van de andere bewoners. Het is de verdienste van Annie van Gemert deze intensiteit in haar foto’s te hebben gevat. Zoiets is voor de kunstenaar niet nieuw. Ze is immers bekend van haar aansprekende foto’s van grote families, van kostschoolleerlingen en kloostergemeenschappen, en van jongensachtige meisjes. Thans maakt ze op dit stramien een verrassende variatie. In haar nieuwe reeks foto’s zijn de mensen radicaal weggelaten en bereikt haar werk een hoger abstractieniveau. Ze fotografeert de gebouwen waarin bedoelde vormen van samenzijn zich konden constitueren, die saamhorige mensen wisten te creëren en tevens bijzondere individuen voortbrachten: de ruimte als de geëigende context en voedingsbodem. Het gaat dan ook steeds om binnenopnames, foto’s genomen in het hart van de cocon. Ze zijn zonder waardeoordeel gemaakt; het is meer een gadeslaan dan het waarnemen, meer een invoelen dan een registreren, en dit vanuit haar emotionele betrokkenheid, zigzaggend tussen sympathie en verwondering, ja bewondering. De kijker ademt via de foto’s de ruimte in: een ruimte waarin ooit mensen hebben geleefd, een ruimte die hen vormde tot wie ze zijn
of waren. Ondertussen is een groot aantal van hen die deze specifieke ruimtelijke invloeden heeft ondergaan, niet meer onder ons. Maar de ruimte blijkt sterker dan henzelf te zijn: zij bestaat nog, en wordt met een selectie uit het geheel van de foto’s in de tentoonstelling gepresenteerd. Waren het andere tijden, met haar foto’s maakt Annie van Gemert ze alsnog tastbaar. Zij brengt de indrukwekkende ruimtes in beeld en laat de indruk die ze op de leerlingen hebben gemaakt en de sporen die ze in hun leven zullen hebben achtergelaten bevroeden. Deze constituerende kracht van de even zorgvuldige als stijlvolle en verfijnde esthetische omgeving, badend in licht en hygiëne, brengen de foto’s thans op de kijker over: ze laten een impressie na die gedurende langere tijd werkzaam blijft.
Annie van Gemert, Opvoeden in Schoonheid – Instituut van de Ursulinen in Onze-Lieve-Vrouw-Waver, casette met dertig foto’s en tekst, kunstenaarsuitgave, Nijmegen . De uitgave is bij de kunstenaar te koop aan € ,, de luxe editie kost € ,. www.annievangemert.com
ZUIDCORRIDOR UMC St R adboud
ALEX TEN NAPEL van januari tot maart
In het fotowerk van Alex te Napel word je uitgenodigd niet alleen naar de portretten te kijken maar om de vaak veel groter dan levensechte gezichten binnen te wandelen. Maar waar is de poort naar binnen? In de ogen, door de huid? Bij elk gezicht is de toegang anders en vaak ben je al binnengezogen voordat je door hebt dat je een ingang zou willen vinden. Alex ten Napel is een portretkunstenaar. Hij fotografeert al lange tijd mensen en dan met name hun gezichten. Soms is er bij deze portretten iets van de omgeving te zien, zoals bij zijn inmiddels wereldbekende ‘waterportretten’ waar hij kinderen, maar ook vaders met hun dochters of zonen in het water fotografeerde. Echter het water is nauwelijks omgeving te noemen, het
is eerder een vloeibare achtergrond die naar voren is gekomen: gezichten die uit het water naar voren komen terwijl ze de sporen van het onderwater zijn nog mee dragen. Meestal echter zijn de gezichten geïsoleerd van elke context die een mensenleven kent. Toch wil Ten Napel niets liever dan elk persoonlijk levensverhaal van de geportretteerde laten zien…
Of het nu gaat om portretten van jonge diplomaten, kinderen, studenten, mensen met alzheimer of de meer recente portretten van -jarigen en mensen met een verstandelijke beperking waarvan een selectie hier nu te zien is, Alex ten Napel fotografeert alleen hun gezichten en doet dit met een precisie die vergelijkbaar is met de oude meesters. Tijdens het fotograferen bereikt hij een uiterste concentratie in het contact met zijn ‘modellen’ en de daarna ontstane beelden bouwt hij met bijzonder nadrukkelijke aandacht in zijn digitale donkere kamer laag voor laag opnieuw op zoals vroeger de meester zijn olieverf in lagen aanbracht op het doek. Zoals je het gezicht van geliefden bewandelt zo tast hij als het ware de gezichten van al deze mensen af. Liefdevol en met grote betrokkenheid besteedt hij aan elk detail aandacht, zorgvuldig, laag voor laag, gaandeweg de beelden voltooiend. Waar wij in die wandeling niet zozeer op zoek zijn naar de huid of de ogen van onze geliefden maar naar datgene wat door het contact teweeg gebracht wordt, zo wordt de portretkunstenaar gegrepen door de ontmoeting die zich middels zijn fotocamera en te ontstane beeld aandient. Hij spreekt over de foto’s als over mensen met een naam. In tegenstelling tot de kunstenaar kent het publiek niet de namen die bij de Alex ten Napel, Annemarie, , inktjetprint, x cm
gezichten horen: wij horen niet welk geluid er uit die mond komt, wij zien het knipperen van de ogen niet, we weten helemaal niets van deze mensen. En toch zo zorgvuldig als de gelaagdheid aangebracht is door de kunstenaar zo makkelijk duiken we als kijker door alle lagen van de foto heen. We kijken naar een foto van een gezicht, we worden gevangen door een blik, een minuscuul gebaar, misschien vragen we ons af wat ons eigenlijk doet stil staan bij dit portret en opeens, wellicht voor we het in de gaten hebben, worden we binnengezogen in de mysterieuze ruimte die zich bevindt achter de werkelijkheid van alle gezichten. Dan pas, wordt duidelijk wat Ten Napel vermag met zijn fascinatie en zorgvuldige werkwijze om gezichten van mensen tot in het eindeloze vast te leggen en ze te exposeren.
Alex tenNapel, Han, , inktjetprint, x cm
AULA UNIVERSITEIT en GALERIJ UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK
MARJOLIJN VAN DEN ASSEM van januari tot maart De ontmoeting van Marjolijn van den Assem met het werk van Friedrich Nietzsche (-) is voor haar als mens én kunstenaar van zeer groot belang geweest en zet zich tot op heden voort. Daarbij vergezelt ze, als beeldend kunstenaar, de filosoof tot aan de randen van de waan. Opvallend zijn de vele schrijfsels in haar werk, die overvleugeld raken en in het beeld opgaan. Deze tentoonstelling vindt plaats in het kader van een symposium over Nietzsche en de kunst. ——— ——— Uit het oeuvre van Marjolijn van den „Es geht darum, sich der bestehenden Assem blijkt hoe rijk en divers haar Strömung im Fluss zu überlassen…“ ontmoetingen met Nietzsche zijn. Waar ze begonnen met een openbaring bij het lezen van Ecce Homo, kregen ze vele vertakkingen tot en met het in zijn spoor treden: zich inleven in de vrouwen die hij brieven schreef, zijn wandelingen in Sils Maria maken en van daaruit, langs de Malojapas, afzakken naar Italië tot aan de Middellandse Zee. Haar tentoonstelling in het Nietzsche Dokumentationszentrum in Naumburg (Duitsland, tot augustus ) kan niet anders dan aan dit alles een nieuwe impuls geven. Maar de ware rijkdom van haar werk steekt in het steeds opnieuw deel hebben aan een bestaan waar Nietzsche, er zelf in ondergedompeld, de weg toe is. Wat opvalt in het werk van Marjolijn Marjolijn van den Assem, SaaleQuelle (), , o.i. inkt/grafietstift op papier, x cm
Marjolijn van den Assem, “der Nebel und ich ruhen auf dem Wasser” (detail), , inkt op papier, x cm
van den Assem, is de schriftuur waarop het stoelt. Nu eens betreft het een letterlijk overschrijven van fragmenten uit het werk van Nietzsche, dan weer gaat ze veel losser tewerk, onbeheerster maar daarom niet minder geconcentreerd. Niet langer worden letters gevormd en aaneen geregen; het geschrijf geeft uiteindelijk te kennen wat de woorden die aan de basis ervan liggen, ten volle willen zeggen, wat ze meedelen – in eerste instantie aan de kunstenaar die daar ‘iets mee doet’, en zo, vervolgens, aan ons die het werk zien. In haar beeldend gebaar duiken nu eens ‘verwijzingen’ op – onder de vorm van bomen, bloemen, een weg, een plas water of de lucht – terwijl elders zich ‘slechts’ subtiele nuances – bijvoorbeeld van de zwarttinten – manifesteren. Hoe dan ook, Marjolijn van den Assem schudt de taal als een soort dwingend systeem, als een juk van zich af. Kortom, hier vindt de daadwerkelijke ervaring plaats dat de taal voor een emotie of beleving slechts één woord heeft: een inperking, een bedrieglijk houvast terwijl iedere belevenis steeds anders en uniek, nieuw en rijker is, wordt opengebroken naar de volle intensiteit van wat ons overkomt. De kunstenaar weet het in zijn affirmatieve kracht te brengen tot een in de war brengen toe. Door de teksten van Nietzsche over te schrijven, nu eens direct op grote tekenvellen, dan op losse stukken papier, en zo de breuklijnen die erin aanwezig
zijn gaandeweg op zich te nemen, ze aan den lijve te ervaren, loopt Marjolijn van den Assem een tijd in het gareel tot ze het juk dat ze op zich nam afwerpt, tot de talige cocon barst en de grenzen verbreken, om in die doorbraak haar werk tot stand te laten en te zien komen. Alles wordt er vloeiend, beweegt zich tegelijk in horizontale en in verticale richting. Kan dergelijke kunst anders tot stand komen dan op handen en voeten, werkend op de grond? Haar werk is de beeldende vorm gegeven aan de van intensiteit doortrokken plekken die ze opzoekt. Het valt met een aanwezig stellen ervan samen. Aldus is het een authentieke vorm van medemenselijkheid waarbij de eigen individualiteit van de betrokkenen in iets veel intenser opgenomen raakt. Aan ons om in confrontatie met haar werk, daarin mee te gaan. Het is een kwestie van aan deze vorm van medemenselijkheid te willen participeren, daartoe te kunnen komen.
De tentoonstellingen in de Galerij zijn een samenwerkingsproject tussen de Universiteitsbibliotheek en de Commissie Beeldende Kunst, waarbij de kunst die wordt getoond aan boeken refereert. Voor meer informatie: www.umcn.nl/OverUMCstRadboud/Beeldendekunst en www.ru.nl/ubn.
Nietzsches plaatsen Mede naar aanleiding van de expositie van werken van Marjolijn van den Assem, zal er op dinsdag maart een symposium plaatsvinden, gewijd aan het denken van Friedrich Nietzsche. Het geëxposeerde werk is sterk geïnspireerd door het denken van Nietzsche, door zijn correspondenties en ontmoetingen met vrouwen en door de plaatsen waar hij leefde en werkte. Enkele van deze aspecten zullen, in aanwezigheid van de kunstenaar, belicht worden door Nietzsche-specialisten en door kunst-kenners. De verbinding tussen kunst en filosofie, die in Nietzsches werk steeds een belangrijk thema vormt,
krijgt zo concreet gestalte. Bijdragen van o.a.: dr. Martine Prange (Maastricht/Leiden), dr. Herman Siemens (Leiden), drs. Daan Van Speybroeck (Nijmegen) en prof. dr. Paul van Tongeren (Nijmegen/Leuven). Informatie en aanmelding via:
[email protected]
Atelier Marjolijn van den Assem
LOCATIES
Radboud Ziekenhuis Zuidcorridor, eerste verdieping Geert Grooteplein
Aula - Omloop, eerste verdieping Comeniuslaan
Dagelijks toegankelijk van . tot . uur
Universiteitsbibliotheek Galerij, eerste verdieping Erasmuslaan
Onderwijscentrum Medische Wetenschappen - Omloop, bij Bibliotheek Medische Wetenschappen Geert Grooteplein
Open op werkdagen van . tot . uur
Open van . tot . uur
Open op werkdagen van . tot . uur
Tentoonstellingen Radboud Universiteit & UMC St Radboud – jaargang – nummer Uitgave Commissie Beeldende Kunst Radboud Universiteit & UMC St Radboud Samengesteld door Daan Van Speybroeck, kunstcoördinator – postbus , HD Nijmegen E-mail:
[email protected] – www.umcn.nl/OverUMCstRadboud/Beeldendekunst
