Pastorale Perspectieven

Pastorale Perspectieven Inhoud

Om de lieve vrede

Nr. 149

Kaft PP 149 met rug_Opmaak 1 6/12/10 11:35 Pagina 1

Constructief omgaan met conflicten

TEN GELEIDE: Om de lieve vrede. Constructief omgaan met conflicten Claude Vandevoorde A Mind to Fight? Een constructieve visie op conflicten in het dagelijks leven Claude Vandevoorde Bemiddeling Diana Evers en Eric Lancksweerdt Bemiddeling in organisaties: verbindend omgaan met verschil Silvia Prins Kerkmediation. Mogelijkheden en valkuilen in de praktijk Hans Jonker En wat met het innerlijk conflict dat ons verteert? Over pastorale zorg in tijden van cholera Koen De Fruyt

Pastorale Perspectieven Nr. 149

Zorgnet Vlaanderen, het Vlaams Welzijnsverbond en de diocesane Caritassecretariaten.

vaktijdschrift voor en door pastores

Kunstwerk: Luc Hoenraet

is een uitgave van Caritas Catholica Vlaanderen vzw, in samenwerking met

December 2010

Pastorale Perspectieven. Driemaandelijks vaktijdschrift voor en door pastores

Driemaandelijks

oktober november december 2010

Antwerpen X • P706268


Colofon Pastorale Perspectieven. Driemaandelijks vaktijdschrift voor en door pastores (voorheen Pastorale Nieuwsbrief) wil een forum bieden aan pastores die werkzaam zijn in zorgen welzijnsvoorzieningen. Bedoeling is ervaringen, vragen en inzichten over het pastorale handelen uit te wisselen, ten einde de reflectie over pastorale zorg te stimuleren en te voeden, en op die manier een bijdrage te leveren aan de competentie en de professionaliteit van pastores. Pastorale Perspectieven. Driemaandelijks vaktijdschrift voor en door pastores richt zich in de eerste plaats aan iedereen die in de praktijk of beleidsmatig meewerkt aan de vormgeving van pastorale zorg in zorgen welzijnsvoorzieningen. Pastorale Perspectieven. Driemaandelijks vaktijdschrift voor en door pastores brengt (bij voorkeur niet eerder gepubliceerde) bijdragen over een thema samen. Toekomstige thema's worden achteraan bekend gemaakt. Suggesties voor een thema worden geapprecieerd. Eigen bijdragen zijn steeds welkom, ook los van een thema. Richtlijnen zijn achteraan opgenomen.

Kunst op de kaft Jan van Amelsfoort (Boxtel, Nederland, 1923-1998) was een bijzonder veelzijdig kunstenaar, en was jarenlang overtuigd redactielid van het tijdschrift ‘Jezus Caritas’. Hij werd geboren in een artistieke familie en genoot zijn verdere opleiding aan de kunstacademie van Antwerpen. Van zijn vader leerde hij het ontwerpen en vervaardigen van sieraden in edelmetaal, van diens broer de kunstzinnige omgang met beeld, woord en taal. Dat resulteerde in een uitgebreid œuvre van juwelen, gouaches, schilderijen en sculpturen van diverse afmetingen, naast een paar speelse dichtbundels. In een daarvan dicht hij: “Ik bén vogel, wind en water…”. Daarmee heeft hij raak getekend wat hij aan de dingen beleefde en wat op zo typische wijze in veel van zijn werk tot uiting komt. Van Amelsfoort kruipt in wat hij ziet en voelt, doorschouwt de eenheid ervan met het al. Nog in april 2009 werd te Tilburg (Galerie Holtrop) een herdenkingstentoonstelling aan hem gewijd onder de benaming “Alliantie”, waarin zijn werk onder meer omschreven werd als “mysterieus en merveilleus”. Onder die drie woorden kan het inderdaad goed samengevat worden. In natuur en leven, mensen en dingen, is voor van Amelsfoort alles met alles verbonden, in altijd weer wisselende relaties. Dat wonderbaarlijke mysterie van eenheid en verbondenheid wordt in zijn sculpturen, schilderijen en gedichten de kijker verborgen ter ontdekking aangeboden. Daarin komt tevens zijn stille, even verscholen maar altijd aanwezige natuurlijk religieus besef tot uiting. Wie in de afbeelding op de omslag iets van de Christus meent te herkennen, zal allicht niet de trieste gekruisigde zien, veeleer een evocatie van het milde, naar alles liefdevol toeneigen van het Eeuwige Leven. M.B.

Abonnementen

Kruip in de pen!

Abonnementen worden per jaargang aangeboden. Bij nieuwe abonnering ontvangt u de reeds verschenen

Een thema suggereren ? Dat kan! Een bijdrage leveren ? Een artikel, praktijkverhaal, column, bespreking (van een boek, film, artikel, website,…), reflectie, lezersbrief, ervaringsbericht, vraag om informatie, aankondiging, terugblik op een gevolgde studiedag of vorming, cartoon, stripverhaal,…? Alleen of samen met collega’s? Dat kan!

nummers van de lopende jaargang. Abonnementen worden automatisch verlengd bij het begin van de nieuwe jaargang, tenzij opgezegd wordt voor 31 december van de lopende jaargang.

Kostprijs (inclusief verzending) • los nummer: € 10 • op particulier adres: € 30 • student: € 20 • op adres van de voorziening waar u werkzaam bent: € 25 (op voorwaarde dat de voorziening lid is van Zorgnet Vlaanderen of van het Vlaams Welzijnsverbond).

Redactie: Regine De Bruycker (secretaris), Koen De Fruyt, Annemie Dillen, Dominiek Lootens (eindredacteur), Lien Mahieu, Marina Riemslagh, Pieter Vandecasteele (eindredacteur), Claude Vandevoorde, Dominic Verhoeven (verantwoordelijke uitgever), Filip Zutterman, Roeland Polspoel.

Redactieadres: Pastorale Perspectieven. Driemaandelijks vaktijdschrift voor en door pastores p/a Caritas Vlaanderen Liefdadigheidsstraat 39, 1210 Brussel 02 / 608 00 74 • [email protected] Pastorale Perspectieven. Driemaandelijks vaktijdschrift voor en door pastores is gedrukt op milieuvriendelijk papier.

Bezorg uw bijdrage aan de redactie of neem contact op voor concrete afspraken. Enkele richtlijnen voor artikels: • bij voorkeur digitaal bezorgen aan de redactie, in een word-document, zonder opmaak. • minimum 1000 woorden, maximum 4000 • duidelijke en evenwichtige structuur, met onderverdeling in titels en subtitels • enkel noodzakelijke voetnoten opnemen • achteraan in het artikel referenties naar de belangrijkste literatuur opnemen • naast het artikel zelf ook een korte samenvatting (max 100 woorden) en een beknopte ‘situering’ van de auteur(s) toevoegen (naam, functie, achtergrond,…) De redactie selecteert thema's en bijdragen op basis van diversiteit (alle sectoren moeten per jaargang aan bod komen) en relevantie (het thema moet inhoudelijk focussen op een aspect van pastorale zorg, een begrip dat breed wordt ingevuld). De redactie behoudt het recht om bijdragen te weigeren op basis van inhoudelijke criteria. Dit zal gebeuren in onderlinge communicatie met de auteur(s). Bijdragen kunnen enkel in andere publicaties overgenomen worden mits voorafgaandelijk schriftelijk akkoord van de redactie.

Toekomstige thema’s: • Suïcide • Integratie en communicatie

• Spiritualiteit van de pastor • Blinde vlekken

Pastorale Perspectieven. Driemaandelijks vaktijdschrift voor en door pastores wordt mogelijk gemaakt dankzij onze sponsors:

Past. perspectieven.P1-40_Opmaak 1 6/12/10 11:36 Pagina 1

Inhoud

om de lieve vrede constructief omgaan met conflicten. Ten Geleide Om de lieve vrede. Constructief omgaan met conflicten .............................................. 3 Claude Vandevoorde

A Mind to Fight? Een constructieve visie op conflicten in het dagelijks leven

..............................................

6

Claude Vandevoorde Conflicten zijn onvermijdelijk. Maar ze hoeven niet destructief te zijn. Ze brengen ons met onze voeten op aarde en leren ons veel over onszelf. En mits voldoende bereidwilligheid, openheid en vaardigheden kunnen we komen tot een constructieve aanpak ervan.

Bemiddeling

................................................................................................................................................................................

21

Diana Evers en Eric Lancksweerdt Bemiddeling biedt als benadering veel mogelijkheden. Zij is een methode die bijzondere aandacht schenkt aan de relationele en emotionele aspecten van een conflict. Tegelijk is zij geen wonderlijke remedie voor elk conflict. Elkeen die op een of andere manier bij een conflict betrokken is doet er goed aan om zorgvuldig te onderzoeken welke weg het meest aangewezen is om tot een goede oplossing te komen. De bemiddelaar dient steeds na te gaan of een bepaalde zaak zich wel leent voor bemiddeling.

Bemiddeling in organisaties: verbindend omgaan met verschil ........................................................................................................................ 30 Silvia Prins In deze bijdrage beschrijft de auteur de eigenheid van conflicten in organisaties. Conflicten kunnen door verschillende de mensen binnen de organisatie worden aangepakt. De begeleiding door een erkende bemiddelaar is voor veel mensen een nieuwe ervaring. Hij/zij zal niet vanuit een bovenpositie of expertrol een oplossing aandragen, maar faciliteren.

Kerkmediation. Mogelijkheden en valkuilen in de praktijk

............................

42

Hans Jonker In dit artikel laat de auteur zien hoe mediation vaardigheden in kerkelijke kring kunnen worden ingezet. Door te verwijzen naar enkele concrete casussen wordt duidelijk wat een bemiddelaar in die context kan doen.

En wat met het innerlijk conflict dat ons verteert? Over pastorale zorg in tijden van cholera

................................................................................................

51

Koen De Fruyt Met het afgelopen jaar voor ogen, het schandaal van het seksueel misbruik binnen de kerk en de reacties hierop, beschrijft de auteur wat dit met hem gedaan heeft als pastor, als theoloog, als gelovige, als mens die zich op de één of andere manier nog altijd met die kerkgemeenschap verbonden weet.

Pastorale Perspectieven Nr. 149 - 2010/4

1


UITGELEZEN.......................................................................................................................................................................................... 56 Bernadette Verbruggen

NIEUWS .................................................................................................................................................................................................... 66 AANKONDIGINGEN .................................................................................................................................................................. 73 OVER DE GRENZEN Pastoraat in de gezondheidszorg in Zweden .................................................................................. 76 Anne Vandenhoeck

UITSMIJTER Ja! ......................................................................................................................................................................................................................79 Ann Verscuren

2

Inhoud


Ten Geleide Om de lieve vrede. Constructief omgaan met conflicten Claude Vandevoorde

Beste lezer(es), Conflicten! Wie is er niet mee vertrouwd (en getrouwd)? We vinden ze terug in ons persoonlijk leven, tussen partners, ouders en kinderen, werkgevers en werknemers, collega’s, vrienden, pastores, vrijwilligers, enzovoort. Religies begrijpen elkaar niet en landen maken ruzie. Conflicten zijn dominant aanwezig doorheen de hele menselijke geschiedenis. Ze worden doorgaans beleefd als iets dat slecht en verfoeilijk is. En toch kunnen we het niet stoppen, vreemd toch! Zou er iets haperen aan ons idee over 'conflict'? Is het onze denkwijze misschien die zorgt dat conflicten bron van miserie worden? Kijken we naar de natuur. Oceaangolven, majestueus en krachtig, breken onophoudelijk op kustlijnen overal ter wereld. Wat is er nodig voor dit spektakel? Conflict! Interfererende patronen tussen land, wind en water. Wie is de verliezer in dit conflict? Is het de wind? Of het water? Of heeft niemand verloren? De natuur gebruikt 'conflict' als dé aanzet bij uitstek om te veranderen, om prachtige stranden, bergen en rivieren te vormen.

Maar toch associëren we de term ‘conflict’ doorgaans met iets negatiefs: verwijten, geweld, oorlog,… Om die reden proberen we conflicten halsstarrig te vermijden, te ontkennen of de kop in te drukken. Het gevoel dat eraan wordt verbonden is vijandigheid, woede, haat maar ook angst en stress,… Conflict doet lijden, zeg maar. Ook de kerk is een plek waar men niet van conflicten houdt, zegt de Nederlandse theoloog Sjaak Körver.1 Dit terwijl er nauwelijks een plek is waar er meer conflicten zijn, meent hij. Men zoekt er krampachtig naar middelen om conflicten te verdoezelen en de lieve vrede te handhaven. Het rationele denken overweegt zodoende de emotionaliteit van confronterende tegenstellingen niet toe te laten. Conflicten worden ‘beheerst’ of gemanaged waardoor het groeipotentieel dat erin schuilt niet wordt benut om iets nieuws te creëren. De kerk kent vele tegenstellingen omdat velerlei ideeën en visies er een plaats kunnen innemen en dit op alle niveaus. Christen zijn berust op een evangelische basishouding die zeer verschillend kan worden ervaren en uitgedrukt. Tussen de meest subjectieve interpretatie van Jezus’

1 Körver, J., Conflicten in de context van pastoraat: een praktisch-theologische en pastorale reflectie, In Dillen, A. & Pollefeyt, D., Ga nu allen in vrede! Omgaan met macht en conflicten in pastorale contexten, Davidsfonds/Pax Christi Vlaanderen, Leuven, 2010, p. 33-53. De artikels uit dit boek vormen een heel mooie aanvulling bij dit themanummer van Pastorale Perspectieven.


3


leven en de meest dogmatische invulling ervan bevindt zich een grote ruimte die ontelbare expressies kent. Deze diversiteit maakt het niet gemakkelijk maar wel boeiend.

Immers, de vooropgestelde harmonie blijft te vaak een lege verpakking waardoor ze haar geloofwaardigheid verliest. Tegenstellingen positief benutten, veronderstelt een proces van dialoog gericht op wederzijds begrip als vertrekpunt en in het beste geval

Culturen die harmonie en uniformiteit hoog in

een uitkomst waarbij iedereen voldoening

het vaandel dragen, zijn meer geneigd te

ervaart. Culturen die harmonie en uniformi-

vervallen in vermijding, onderdrukking en het

teit hoog in het vaandel dragen, zijn meer

opzij schuiven van conflicten.

geneigd te vervallen in vermijding, onderdrukking en het opzij schuiven van conflicten.

Het vooropgestelde ideaal van harmonie weerhoudt kerkmensen om conflicten te aanvaarden als een uitnodiging tot wederzijdse afstemming. De schaamte om toe te geven dat verdeeldheid ook speelt tussen gelovigen en dat het zoeken naar onderlinge harmonie een leven lang blijft duren, is niet gering. Dergelijke open houding vereist veel inzicht en vaardigheden maar getuigt ook van moed. Moed om te aanvaarden dat na te streven idealen de louterende zoektocht van wat als tegenstrijdig verschijnt, moeten doorstaan. Het christelijk jargon kent de rijkdom van woorden zoals berouw, vergeving, verzoening, gerechtigheid, enzovoort. Elk van die theologische begrippen raakt aan het domein van conflicthantering. Het zijn schitterende waarden die vaak de basis van vereiste attitudes en vaardigheden missen om ze ‘waarachtig’ op te nemen. Een mooi standbeeld op een broze sokkel is geen lang leven beschoren. Wanneer het harmoniemodel primeert op het conflictmodel wordt vermeden de confrontatie met diversiteit aan te gaan. En toch biedt een constructieve aanpak van conflicten ongekende mogelijkheden.

Culturen die wederzijdse confrontatie en open dialoog uitdrukkelijk waarderen, kiezen voor een constructieve aanpak van conflicten waarbij verandering en oplossing als mogelijkheid wordt meegenomen. Het kernprobleem is dat conflict vaak onterecht wordt gelijkgesteld aan 'strijd'. Strijd betekent dat er een winnaar en een verliezer is. Dan zijn weerstand en agressie het natuurlijke gevolg want niemand weet zich graag een verliezer. Winnen is voor de meeste mensen zeer belangrijk. Zelfs diegenen die zichzelf als minder competitief ingesteld ervaren, beschouwen ‘verliezen’ als iets dat moet vermeden worden. Onze behoefte om te winnen is blijkbaar van groter belang dan het oplossen van een conflict. Goed omgaan met conflicten vereist zowel een andere manier van kijken naar conflicten als vaardigheden om een destructief escalatieproces van 'hakken in het zand', eindeloze beschuldigingen en hatelijkheden te voorkomen. Het is geen kwestie van al dan niet conflicten te hebben in je leven. Het is wat je ermee doet dat het verschil maakt.

4

Ten geleide


Om de lieve vrede. Constructief omgaan met conflicten

In dit nummer van Pastorale Perspectieven wordt de keuze gemaakt om de confrontatie met conflicten - begrepen als belangentegenstellingen - op een constructieve wijze aan te gaan. Om die reden laten we mensen aan het woord die zowel binnen als buiten het pastorale domein overtuigd zijn van de meerwaarde dat een goede omgang met conflicten veel zichtbaar maar ook verborgen leed kan voorkomen. Maar vooral dat een goede aanpak een enorm potentieel aan onvermoede mogelijkheden, uitwegen en oplossingen kan creëren. We richten ons in het bijzonder op een vorm van conflictoplossing die zich vandaag sterk maakt in de maatschappij als een gunstige weg om het maximale profijt uit verzurende conflicten te halen, namelijk ‘mediation’ of bemiddeling. Bemiddeling is zich gestadig aan het ontwikkelen in de context van echtelijke situaties, organisatiestructuren,

burenkwesties en scholen. Op dit moment blijft de Vlaamse kerk verstoken van deze krachtige visie en methodiek. Nochtans heeft bemiddeling een sterke traditie in christelijke

vredeskerken

zoals

de

Mennonieten en de Quakers die vooral in de Verenigde staten een lange geschiedenis hebben. Ook in onze buurlanden wordt er vanuit de kerken met bemiddeling gewerkt. In Nederland bijvoorbeeld is er een aanbod van bemiddeling ontwikkeld vanuit de doopsgezinde protestantse kerken ten behoeve van alle christelijke kerken.2

OVER DE AUTEUR Claude Vandevoorde werkt als zorgmanager Dienst Patiëntenbegeleiding in het AZ Groeninge te Kortrijk, als bemiddelaar en opleider conflictvaardigheid. Hij is de themaredacteur van dit nummer van Pastorale Perspectieven. E-mail: [email protected]

2 Brussee-van der Zee, L. & Klinefelter-Koopmans, A., Mediation in het pastoraat, Boekencentrum, Zoetermeer, 2008. Voor een bespreking van dit boek, zie de recensies in dit nummer.


5


A Mind to Fight? Een constructieve visie op conflicten in het dagelijks leven Claude Vandevoorde

Conflicten zijn even natuurlijk als zonsop-

van elke schoonmoeder over haar schoon-

gang en zonsondergang. Het is dan ook niet

zoon en uiteindelijk het verlangen van elk-

vreemd dat het eerste Bijbels-mythologische

een. Maar lang duurt deze toestand niet.

mensenkoppel Adam en Eva ons laat kennis-

Doordat ons eerste koppel een bepaalde

maken met de opzwepende maar destruc-

grens overschrijdt - eten van de boom van

tieve energie die de strijd van escalerend

goed en kwaad - worden ze door God op het

conflict kan opwekken. Het eerste mensen-

appèl geroepen. En dan begint de ellende!

koppel dient onmiddellijk af te rekenen met conflicten in de Hof van Eden. Zou het kunnen dat mensen en conflicten een onvermijdelijk duo vormen? Telkens opnieuw speelt de conflicttragiek van het scheppingsverhaal zich af in onze eigen keuken, op ons bureel, op heilige plaatsen en vooral in de beslotenheid van de eigen ‘mind’. A Mind to Fight? Is

Voor het eerst ervaren ze dat ze het niet over alles eens zijn. Om hun eigen verantwoordelijkheid niet te moeten opnemen, beginnen ze elkaar te verwijten. Een alledaagse historie van onbegrip. Een situatie die toelaat te ontdekken dat het onmogelijk is om elkaar in de eigen visie op te sluiten.

dit ons fatum? We vinden in elk geval in het

Een uitnodiging van het leven om de ver-

scheppingverhaal reeds de verborgen voor-

schillen in denken, voelen en handelen op te

onderstellingen terug die in elk escalerend

nemen in een voortdurende dialoog.

conflict te vinden zijn. Alvast een begin. God vraagt aan Adam: ‘Heb jij gegeten van de Het verhaal vertelt ons dat beiden naakt

vruchten van de boom waarvan ik je verboden

waren maar zich niet schaamden voor

had te eten?’ Adam antwoordt: ‘De vrouw die

elkaar. Ze leefden met andere woorden in

je mij schonk, heeft mij de vruchten van de boom

een gelukzalig gevoel van eeuwigdurende

gegeven en toen heb ik ervan gegeten.’ Waarom

eenheid. Dit veronderstelt dat ze zich nog

heb je dat gedaan, vroeg God aan de vrouw.

niet bewust willen worden van hun verschil-

En zij antwoordde: ‘De slang heeft me misleid

len. Hun verhouding is een wensdroom naar

en toen heb ik ervan gegeten.’

nooit ophoudende gelukzaligheid, naar rozengeur en maneschijn. Dé droom van

Het is boeiend te zien hoe de ongekuiste

elke man en vrouw, de onuitgesproken hoop

versie van Adam en Eva er in de 21ste eeuw

van elke werkgever en werknemer, de droom

kan uitzien.

6

A Mind to Fight? Een constructieve visie op conflicten in het dagelijkse leven



Adam: Verdomme Eva, het is allemaal jouw schuld. Waarom zou ik moeten boeten voor jouw misstappen? Het is de schuld van jij en die onnozele slang.

Eva:

De inhoud van het conflict is in veel gevallen slechts een aanleiding. Doorgaans gaat het

Het is altijd hetzelfde met jou. Iemand

om een vraag om erkenning.

anders de schuld geven voor jouw domme fouten. Jij had de keuze. Herinner je dat maar goed. Ik heb je niet verplicht

van

die

appel

te

eten.

Trouwens, je hebt me nooit gewaarschuwd voor die slang.

Adam: Jij denkt nooit na. Je bent te emotioneel, te impulsief en zeer naïef, typisch vrouwelijk. En bovendien ben je helemaal zoals je moeder.

Eva:

Nooit krijg ik aandacht en tederheid van jou. En wanneer er iets gebeurt, kan je nog niet eens je eigen verantwoordelijkheid nemen. Je bent soms nog een echt kind.

Adam: Mijn grootste fout was te luisteren naar jou. Eva:

om erkenning. Dit wordt duidelijk doordat er op een bepaald moment geen zinvolle argumenten over de inhoud meer worden aangevoerd. Er worden dingen aangedragen die meer zeggen over de onderlinge relatie tussen de ruziemakers, bijvoorbeeld: "je luistert nooit naar me!", "het is altijd hetzelfde met jou" en ‘je bent te emotioneel’. Het probleem blijft niet het probleem maar de persoon wordt het probleem.1

Loop naar de hel, man!! Waarom ben ik met jou getrouwd?

Conflicten escaleren gemakkelijk zoals dit hier ook merkbaar is. Als mensen een conflict hebben, blijkt het probleem of de inhoud waarover de ruzie gaat - in dit geval het bijten in de appel met alle gevolgen vaak van ondergeschikt belang. Dit gebeurt ook bij Adam en Eva. De inhoud van het conflict is in veel gevallen slechts een aanleiding. Doorgaans gaat het om een vraag

Veel ellende kan worden voorkomen door voldoende inzicht te hebben in de dynamiek van conflicten. Als Adam en Eva een cursus in conflicthantering hadden gevolgd, dan zou tenminste één van hen een andere uitleg hebben gegeven aan het gebeuren. Het zou een uitleg worden waar ze wellicht beiden voldoening kunnen in vinden. Eén van hen zou het volgende gezegd hebben of misschien in een brief hebben geschreven. Laten we bij wijze van voorbeeld Eva nemen: Liefste Adam, Dit wou ik toch even kwijt over het voorval in Eden. God heeft ons niet verwittigd voor die slang, voor dat krachtige verlangen in ons om toch verboden fruit te eten. Het brengt geen aarde aan de dijk dat we God,

1 Voor meer inzicht in de escalatiedynamiek van conflicten wordt verwezen naar de door Friedrich Glasl ontwikkelde escalatietrap die algemeen wordt aanvaard door conflictdeskundigen. Zie: F. GLASL, Help! Conflicten. Heb ik een conflict of heeft het conflict mij?, Zeist, 2001.


7


de slang, elkaar of onszelf beschuldigen voor wat is gebeurd. Gedane zaken nemen geen keer. We hebben allebei onze verantwoordelijkheid in het gebeurde. Zouden we in plaats van met het verleden bezig te zijn en elkaar te verwijten, niet beter eens denken hoe we met respect voor elkaar kunnen overleggen hoe we in de toekomst zulke problemen kunnen vermijden? We moeten allebei onze eigen verantwoordelijkheid opnemen. Sorry dat ik je probeerde te beschuldigen en daardoor niet eerlijk was. Hoe meer ik leer over goed en kwaad hoe beter ik begrijp dat ze te maken hebben met hoe we met elkaar omgaan. Hoe respectvoller we omgaan met elkaar, hoe dichter we bij Eden komen. Wil je nog een hapje van de appel? (Grapje!)

en elkaar te beschuldigen. In plaats van te zoeken hoe ze gezamenlijk uit een conflict kunnen geraken, verzanden ze in de ontkenning van hun wederzijdse verantwoordelijkheid. Het verwijten of beschuldigen gaat hand in hand met deze ontkenning. Als ik niet wil dat ‘ik’ het gedaan heb dan moet het wel de ander zijn. Probleem is dat het in het leven en vooral in de dynamiek van dagelijkse relaties niet altijd zo duidelijk is wat goed en kwaad is en wie nu het goede ofwel het kwade deed. Wederzijdse gelijktijdige beïnvloeding zorgt ervoor dat waarheid vaak een relationele werkelijkheid is. Een werkelijkheid die noch bij de ene noch bij de andere te vinden is maar waar beiden een aandeel in hebben. Het verhaal in de hof van Eden is hier een mooi voorbeeld van.

Veel liefs,

Geen cultuur van conflictoplossing

Eva Het liep duidelijk fout in de hof van Eden. Eénmaal de appel gegeten en de vraag gesteld wie verantwoordelijk is, menen beide partijen van elkaar dat de ander verkeerd was of het kwaad berokkende. Dit is ook het lot van de mensheid na de verbanning uit de hof van Eden en dus nog altijd het lot tussen u en ik. Man en vrouw, ouders en kinderen, collega’s onderling, werkgever en werknemer,... ontdekken dat ze van elkaar verschillen. Ze worden zich pijnlijk bewust dat hun keuzes niet altijd gezamenlijke keuzes zijn en hun visie op de dingen niet dezelfde is. Ze vergeten dat relationele waarheid dikwijls niet aan één zijde te vinden is maar vaak in het midden ligt. Vanaf nu proberen ze hun standpunt op te dringen

8

Conflict wordt in de huidige cultuur nog dikwijls beschouwd als een vernietigende realiteit. Dit heeft grotendeels te maken met de westerse geliberaliseerde samenleving die op een overweldigende wijze wordt beheerst door een discours van individuele rechten als dé manier om conflicten op te lossen. Op deze wijze ontstaat ‘competitie’ of strijd in plaats van ‘coöperatie’ of samenwerking. Dat conflicten ook kunnen resulteren in een win-win situatie met winst voor beide partijen wordt te weinig gezien in de hevigheid van de strijd om het gelijk. Om hiertoe te komen is het echter belangrijk op zoek te gaan naar de diepere verhalen als een geheel van visies, behoeften en belangen die onderhuids leven rond de ingenomen standpunten waarvoor de strijd wordt geleverd.




Conflicten die niet goed worden beheerd, kunnen evolueren naar zichzelf in stand houdende vicieuze cirkels van toenemende verharding. Deze negatieve spiraal (slippery slope) houdt in dat conflicten komen los te staan van hun oorspronkelijke oorzaken en een doel in zichzelf worden. De echte reden verliest dan aan belang en de aanwezigheid van de ander wordt een voldoende reden voor toenemende vijandigheid en haat. Op deze wijze zorgen conflicten ervoor dat mensen vervreemden van elkaar. Het kwaadaardige bevindt zich dan niet in de conflicten zelf maar wel in het gebrek aan engagement om ze op te lossen. Conflicten kunnen worden beschouwd als bijzondere levensgebeurtenissen. Zoals bij verliefdheden sleuren conflicten ons op een overweldigende wijze mee vanuit een innerlijke dynamiek die we niet altijd kunnen beheersen. Conflicten mobiliseren doorgaans een grote hoeveelheid energie en brengen ons in een staat van verhoogde alertheid. Daarom vormen ze een excellente uitvalsbasis voor de ontwikkeling van een groter zelfinzicht en een sterker bewustzijn. Conflicten dragen bovendien krachtige mogelijkheden in zich om te groeien in begrip en waarachtigheid, om sterkere communicatievaardigheden te ontwikkelen, een grotere openheid van hart en geest, helderheid, evenwicht en innerlijke vrede in moeilijke omstandigheden.2 Dit in de veronderstelling dat ze ons niet als een tsunami verzwelgen en er voldoende openheid

2

ontstaat om de kansen te leren ontcijferen. In de loop van mijn onderzoek vanuit de conflictwetenschap en de spirituele dimensie van diverse levensbeschouwingen begrijp ik steeds beter dat conflicten noch een vloek noch een zegen zijn. Ze zijn eenvoudigweg een fundamenteel onderdeel van het leven.3 Bewegen we ons in een wereld zonder conflict? Leven we in families en gemeenschappen waar geen conflict is? Maken we deel uit van een cultuur die niet in conflict is met andere culturen?

Geen positieve verhoudingen zonder conflicten Mensen geven betekenis aan hun leven door alles wat ze meemaken in verhalen te gieten. Dit worden dan stukjes van hun grote levensverhaal. Deze verhalen, waarin een geheel van levensvisies, waarden, behoeften en belangen zijn vervlochten, worden enerzijds gekleurd door gebeurtenissen en anderzijds door de cultuur waarin mensen hun wortels hebben. Hiertoe horen bijvoorbeeld opvattingen over wat het huwelijk is, wat goed moederschap inhoudt, welke de opdracht van bepaalde beroepen is, enzovoort maar ook hoe conflicten dienen opgelost te worden. Doorgaans gaan mensen ervan uit dat de betekenisvolle verhalen gekleurd door visies, waarden, behoeften en belangen – die ze erop nahouden als een gemeenschappelijk beleefde realiteit kunnen beschouwd worden. De werkelijkheid is dat

R. BUSH en J. FOLGER, The Promise of Mediation. The Transformative Approach to Conflict, Jossey-Bass, San Francisco, 2005.

3 D. COMBS, The Way of Conflict. Elemental Wisdom for Resolving Disputes and Transcending Differences, New World Library, Californië, 2004.


9


GEMIS

ven als de scherpe onverzoenbaarheid of oppositie van visies, behoeften en belangen.

hun verhalen vaak niet gemeenschappelijk zijn maar individueel of toebehoren aan één bepaalde groep of institutie waardoor ze zelfs strijdig kunnen zijn. Conflictsituaties ontstaan vanuit de bewustwording dat de eigen beleefde realiteit of het eigen verhaal niet wordt gedeeld door de ander. Een conflict kan algemeen worden omschreven als de scherpe onverzoenbaarheid of oppositie van visies, behoeften en belangen. De Nederlandse organisatiepsycholoog en bemiddelaar Hugo Prein spreekt van een conflict wanneer: twee (of meer) partijen doelen (aspiraties) nastreven, belangen hebben of waarden voorstaan die niet met elkaar te verenigen zijn.4 Met eenvoudige woorden: wat ik wil, is niet in overeenstemming met wat jij wilt. Twee of meer personen begrijpen elkaar niet. Het wederzijdse aanvoelen stokt. Op zich is daar niets verkeerd mee. Mensen verschillen nu eenmaal in wat hun aanbelangt. Door een conflict ontstaat een moment van ‘leegte’ of ‘gemis’ tussen twee of meer personen. Dat is gewoon een gemis aan consensus, aan het (kunnen) zien van gemeenschappelijke behoeften en belangen. Op zich is dat gemis positief noch negatief.

?

a

a

Een conflict kan algemeen worden omschre-

Een conflict evolueert positief of negatief naargelang de wijze waarop met de belangentegenstelling wordt omgegaan.5 Spontaan ervaren mensen echter dat gemis van consensus als een zich in het nauw gedreven voelen, waardoor pijnlijke emoties worden gemobiliseerd die het welbevinden verhinderen. Men wil een uitweg te zoeken, om de innerlijke negatieve spanning te laten afnemen. Hierdoor ontstaat geweld, met als doel de ‘verschillen’ op te lossen door de eigen visie(s) of behoefte(n) door te drukken. We kunnen de andere partij trachten te ontlopen, te forceren of zelfs gunstig proberen te stemmen.6 Dat zal echter zelden een gunstig resultaat opleveren. We kunnen gewoon hopen dat de ander verandert of zich niet meer laat horen. Ook dit zal wellicht weinig resultaat opleveren. In de houdingen schuilt iets gewelddadigs als hierdoor een proces van dialoog en resolutie a priori wordt geweigerd. Niettemin is er ook de mogelijkheid om tot een diepere ontmoeting en een voller verstaan van de ander te komen als positieve keerzijde van een conflict. Conflicten kunnen - wanneer ze goed en op creatieve wijze beheerd worden – een bron van dieper wederzijds respect worden. Elk conflict dat mensen ervaren, biedt mogelijkheden om te groeien in begrip en waarachtigheid, sterke-

4 H. PREIN, Conflicten, in . A. BRENNINKMEIJER, H. BONENKAMP, K. VAN OYEN, e.a., Handboek Mediation, 3e druk, Sdu Uitgevers, Den Haag, 2005, p. 39-61. 5 J. MORINEAU, L’esprit de la médiation, Erès, Ramonville Saint-Agne 1996, p. 21-22. 6 T. K. WILLIAM & R.H. KILLMAN, Thomas-Killman Conflict Mode Instrument, New York, 1974.

10




re communicatievaardigheden, een grotere openheid van hart en geest, het beoefenen van wijsheid, helderheid, evenwicht en innerlijke vrede in moeilijke omstandigheden.7 In elk conflict ontstaat hierdoor niet alleen de mogelijkheid van de-escalatie, respect voor verschillen, eventueel zelfs consensus maar ook van innerlijke transformatie. Daarom draagt conflict in zich de mogelijkheid van morele ontwikkeling en vooruitgang. Hierbij is het wel belangrijk dat er wordt gewerkt aan de onmacht en onkunde van mensen om met conflicten om te gaan. Dit proces start met de aanvaarding dat conflicten onvermijdelijk zijn omdat mensen nu eenmaal met ‘verschillen’ worden geconfronteerd om te kunnen samenleven of samenwerken.

Conflict als aanzet voor persoonlijke groei Conflicten zijn niet alleen interessant om onderlinge verhoudingen te versterken maar ze bieden ook kansen om zelf authentieker te leren leven. Conflicten ontstaan omwille van kwesties die door de betrokken partijen als zeer belangrijk worden ervaren. Daarom zijn het ideale ‘verklikkers’ die zichtbaar maken waar we ons mee identificeren. Ze tonen ook wat onze motieven en gehecht-

Door conflicten kan het inzicht groeien dat we niet de zichzelf verloochende, vriendelijke, evenwichtige en eerlijke persoon zijn die we dachten te zijn. heden zijn. Conflicten zetten ons voor schut. Iemand staat ons in de weg door – al dan niet bewust – te verhinderen waar we waarde aan hechten. Door echter met volle aandacht of mindful8 in een conflict aanwezig te zijn, ontwikkelt zich de mogelijkheid om de destructieve energie om te buigen en ingeslepen patronen te transformeren. Zo’n groeiproces biedt kansen tot het ontdekken van nieuwe openingen, zowel op het niveau van oplossingen als op dat van de persoonlijke groei. Bij escalerende conflicten dreigt bovendien de zorgvuldig opgesmukte façade, waarachter onze zwakheden schuilgaan, barsten te vertonen. We worden dan min of meer gedwongen om werkelijk naar onszelf te kijken, op een wijze die pijnlijk kan zijn. Conflicten brengen ons ‘down to earth’ omdat ze het geïdealiseerde zelfbeeld omlaag halen, zodat we in alle nuchterheid ervaren waar we staan. Door conflicten kan het inzicht groeien dat we niet de zichzelf verloochende, vriendelijke, evenwichtige en eerlijke persoon zijn die we dachten te zijn.

7 K. CLOKE, Mediating Dangerously. The Frontiers of Conflict Resolution, Jossey-Bass, San Francisco, 2001, p. 108. 8 Mindfulness is een uitdrukking die afkomstig is uit het angelsaksisch taalgebruik. De oorsprong ligt in het Boeddhisme. Het is een onderdeel van het zogenaamde achtvoudige pad. Het wordt al duizenden jaren toegepast door aanhangers van allerlei vormen van Boeddhisme. In het Westen is het bekend geworden door het werk van onder andere Thich Nhat Hanh, een Vietnamese monnik die verbannen is en nu in Frankrijk een gemeenschap stichtte. Mindfulness wordt vanwege de praktische mogelijkheden ook in het Westen medisch erkend en wordt toegepast bij stressreductie, als vorm van meditatie maar ook als groeiweg om aandachtig te leven. Mindfulness verwijst naar een vorm van meditatie waarin men zich op een niet-reactieve manier bewust is van de fysieke en geestelijke sensaties en situaties van het moment (‘een zachtmoedige relatie aangaan met wat er zich nu aanbiedt’): bewuste aandacht. Door mindfulness te beoefenen wordt het mogelijk de werkelijkheid te aanvaarden en bewust aandacht te geven aan jezelf en alles om je heen. Leven in het moment.


11


Emoties in conflicten maken duidelijk welk ego we hebben.

ons van de unieke mogelijkheid om ons mens-zijn te verdiepen en onze verbinding met het leven zelf te intensifiëren. Conflict-

Een zware prijs

experts weten zeer goed dat in conflicten niet enkel geld, macht, status en rechten de

We betalen vaak een zware prijs voor escalerende conflicten die uitmonden in strijd. Er is een financiële prijs door het verlies van tijd, verlies aan productiviteit en soms zijn er ook gerechtskosten. Er is ook een psychische prijs, door stressgerelateerde ziektes en ongevallen. Voorts: een intellectuele prijs, door vooroordelen die de eigen posities versterken, rechtvaardigingen van defensieve reacties, valse polarisaties, denkfouten; een emotionele prijs door kwaadheid, wantrouwen, angst, verdriet, schuld, schaamte en somberheid, waardoor we ons isoleren van anderen; een sociale prijs als gevolg van verbroken relaties, ontlopende stiltes, onbespreekbaarheid, verlies van vreugde en liefde in familie, afgeknotte toekomstkansen. Er is zelfs een fysieke prijs: mensen wijzen naar hun hoofd, hart, maagstreek of andere lichaamsdelen wanneer hun wordt gevraagd waar ze de stress van het conflict voelen. We betalen ook een spirituele prijs door innerlijk niet in balans te zijn, door verlies aan levenskracht en door de kwaadheid over het gebeurde en de angst om wat nog kan gebeuren.9

centrale topics zijn in het oplossingsproces, maar vooral respect, eerlijke communicatie, samenwerking, verantwoordelijkheid en vergiffenis. Als we bekwaam zijn empathisch om te gaan met mensen die we vrezen of haten en de dialoog niet afblokken, openen zich verborgen schaduwdelen en worden we authentieker en evenwichtiger. Alle conflicten vinden plaats tussen mensen waardoor ze zich manifesteren als het creëren of versterken van grenzen die afscheidend werken. Er wordt een scheidingslijn getrokken die verdelend werkt en mensen isoleert tot partijen in oppositie, tot vijandige kampen en tot vreemde culturen. Toch is elke grens of afscheiding ook een verbinding, een potentieel verenigend element, een plaats waar twee zijden kunnen samenkomen.10 Elk conflict verschijnt uiteindelijk gelijktijdig als een crisis op verschillende domeinen en als een pad dat kan leiden tot innerlijke transformatie. Dit mag niet lichtvoetig worden gezegd. Conflicten kunnen extreem pijnlijk en destructief zijn. Sommige conflic-

Op het niveau van persoonlijke ontwikkeling is de cruciale kwestie in elk conflict niet alleen de relatie met de tegenpartij, maar bovenal de relatie met onszelf en onze verhouding tot het leven. Elk conflict voorziet

ten kunnen zo intens zijn dat ze boven het vermogen uitgaan om ermee om te gaan op een wijze die voldoening biedt. Toch is de grote meerderheid van de conflicten niet zo overweldigend en wel hanteerbaar.

9 K. CLOKE, The Crossroads of Conflict: A Journey into the Heart of Dispute Resolution, Janus Publications, Calgary, 2006. 10 M. LE BARON, Bridging Troubled Waters. Conflict Resolution from the Heart, Jossey-Bass, San Francisco, 2002.

12




Omgaan met conflicten binnen de gemeenschap In meer ‘traditionele’ gemeenschappen waar het westers individualisme nog niet de bovenhand haalt, bestaan er doorgaans een reeks van ongeschreven wetten om intern en op vredevolle wijze persoonlijke geschillen tussen leden uit te klaren. In dergelijke gemeenschappen vinden mensen vertrouwen om met hun conflicten over de brug te komen. Ze ontlenen hun identiteit aan de gemeenschap en ontvangen er ‘support’ van. Er heerst een ‘time is people’ mentaliteit waarbij de persoonlijke kwesties van leden uit de gemeenschap boven zakelijke belangen - ‘time is money - worden geplaatst. Dergelijke gemeenschappen voorzien in veiligheid en continuïteit bij de afhandeling van conflicten. Het zijn plaatsen waar verzoening een belangrijke betekenis krijgt toegemeten. Conflicten tussen leden worden niet als een privé kwestie ervaren. De leden van de gemeenschap ervaren zich als deel uitmakend van een dynamisch geheel waardoor elk particulier gebeuren de gemeenschap in haar totaliteit kan raken.11 Ook in de vroege kerkgemeenschappen uit het Nieuwe Testament komen we dergelijke vormen van ‘community conciliation’ tegen. Er is de redevoering van Paulus in de eerste Korintiërsbrief (1 Kor. 6) waarin wordt opgeroepen om conflicten op te lossen door middel van discussie binnen de kerkgemeenschap als alternatief voor een gerechtelijke afhandeling buiten de eigen

gemeenschap. Ook Jezus (Mt. 18) riep zijn toehoorders op om vooreerst conflicten te proberen op te lossen tussen de twee partijen onderling; pas dan een derde erbij te halen, en indien dit nog noodzakelijk zou zijn er oversten van de eigen gemeente bij te halen.14 In de westerse, meer geïndividualiseerde context worden escalerende conflicten vooral als ‘privaat’ beleefd. De persoonlijke identiteit wordt niet langer ontleend aan een ruimere familie- of gemeenschapscontext, maar wel geconstrueerd vanuit de eigen leefsituatie, met een sterke gerichtheid op zelfactualisering. De stap naar een derde, onpartijdige persoon wordt niet vlug gezet. De ‘time is money’ mentaliteit zorgt er bovendien voor dat zakelijke belangen de bovenhand halen op motieven van emotionele of relationele aard. Conflicten worden in dit geval uitgevochten met als criterium de persoonlijke belangen die op het spel staan. Het discours van individuele rechten als de weg om conflicten op te lossen, heeft de bovenhand gehaald. Het gebruik van macht vormt hierbij de beslissende indicator om een conflict in het voordeel van één partij te beslechten. Pas nu wordt langzaam ontdekt welke nachtmerries dit teweegbrengt tussen conflictueuze partijen. Wanneer geen vormen van informele geschillenoplossing meer in de gemeenschap aanwezig zijn of aanvaard worden, zijn er op termijn enkel nog de formele hiërarchische vormen. Het is een gegeven dat dergelijke oplossingsvormen die zich

11 D.W. AUGSBURGER, Conflict Mediation across Cultures. Pathways and Patterns, John Knox Press, Westminster, p. 192-217. 12 M. DUMAIS, Des conflits, chemins de croissance? Un modèle biblique, in Pastoral Sciences 20 (2001) 1, p. 25-43.


13


beroepen op een beslissing van bovenaf (rechtbank, gezagsdragers,…) vervreemding tussen de partijen in de hand werken. Een conflict wordt er ‘veroordeeld’ onder de vorm van een beslissing en niet ‘bemiddeld’ met betrokkenheid van de conflictpartijen zelf onder begeleiding van een onpartijdige derde.

De voorkeur van een persoonlijke uitklaring

zijn. Elke goede aanpak van conflicten is op deze behoeften gericht.

Beschouw conflict als een mogelijkheid Aanvaard dat conflicten op natuurlijke wijze deel uitmaken van het leven. Conflicten zijn het gevolg van verschillen tussen mensen. Elk individu heeft eigen visies, behoeften en belangen. Daarom zullen er altijd conflicten zijn. Conflicten zijn positief noch negatief

Het spreekt voor zich dat de voorkeur voor de uitklaring van conflicten gaat naar een onderling engagement tussen de betrokkenen zelf. Wanneer mensen er in slagen zelf hun conflicten aan te pakken, kunnen ze hier veel profijt uithalen en leren ze veel. Het is niet de bedoeling hier een analyse te maken van hoe conflicten zich ontwikkelen of hoe ze het best worden geanalyseerd en opgelost. Dat valt buiten het bestek van deze bijdrage. Wel willen we een aantal eyeopeners aanreiken die het mogelijk maken bewuster en doordachter met conflicten om te gaan.13 Die lossen conflicten als zodanig niet op, maar gelden als een goede voorbereiding om het proces van uitklaring op het interpersoonlijke niveau de best mogelijke kansen te geven. Het altijd geldende uitgangspunt is dat mensen in conflict en strijd verlangen om gezien, gehoord en geaccepteerd te worden. Ze willen erkend en graag gezien worden in wie ze

op zichzelf. Het is de manier waarop we met de situatie en de betrokkenen omgaan, die de gevolgen bepaalt. Conflicten hoeven niet destructief te evolueren. We kunnen een conflict beschouwen als een mogelijkheid om te groeien, te leren en onze relaties te verdiepen.

Wees je bewust van je eerste reactie en neem diep adem Iedereen heeft een eigen spontane wijze van omgang met conflicten. Sommigen vluchten weg, anderen geven toe en nog anderen gaan fel in de aanval. Onze onmiddellijke reacties hebben te maken met de impact van wie in het conflict is betrokken en waarover het gaat. In plaats van toe te geven aan onze eerste impuls is het belangrijk om even te pauzeren (adem te halen) en na te denken over de manier van optreden.

13 Een aantal ideeën werden ontleend aan Search for Common Ground, een wereldwijze NGO gesticht in 1982 met als missie het transformeren van de wijze waarop de samenleving met conflict omgaat door het bevorderen van ‘collaborative problem-solving’ als uitweg uit diverse benaderingen die tegenstelling promoten. Voor meer info over Search for Common Ground: www.sfcq.org Voor de overige ideeën werd beroep gedaan op T. JORDAN, Conflicts as Yoga. Mindfulness in Conflicts as a Path of Consciousness Development, 1998, enkel gepubliceerd op het net: http://www.perspectus.se/tjordan (augustus 2002).

14




Kies je benadering Er zijn altijd keuzemogelijkheden in conflict. Sommige conflicten zijn het niet waard om er veel in te investeren. In andere gevallen kan het goed zijn om kordaat met ‘nee’ te antwoorden. Wanneer het doel echter is om het conflict op te lossen op een positieve wijze dan is een benadering op basis van samenwerking de beste oplossing. Dan kiezen we voor een win-win benadering waarbij we de gerichtheid ontwikkelen het conflict gezamenlijk op te lossen en de ander hiertoe uitnodigen. We kunnen ook kiezen voor een win-verlies strategie waarbij we ons richten op het zo veel mogelijk eigen voordeel binnenhalen ten koste van de ander. Afhankelijk van de keuze zal ook de aard van het resultaat beïnvloed worden.

Vraag jezelf af wat je niet weet In conflictsituaties is het belangrijk om de complexiteit van personen en situaties naar waarde te schatten. De belangrijkste oogopener is het inzicht dat we weinig weten over hoe een ander denkt. Ieder mens heeft immers zijn eigen verhalen over het waarom bepaalde zaken voor hem meer of minder belangrijk zijn. Doorgaans vervallen we echter onmiddellijk in interpretaties die de toets van de realiteit niet hebben doorstaan. We nemen aan dat een ander denkt en voelt zoals we zelf denken en vergeten dat onze speculaties vanuit de eigen pijn en gekwetstheid ontstaan. Bovendien worden dergelijke speculaties gekleurd door simplificatie waardoor de werkelijkheid als heel eenvoudig en voorspelbaar wordt voorgesteld. In conflictsituaties is het een

gouden raad te luisteren hoe de ander denkt en voelt over wat er gaande is. Het stellen van open vragen werkt niet bedreigend en helpt om de ander beter te leren begrijpen vanuit zijn eigen achtergrond.

Maak een onderscheid tussen het probleem en de persoon Conflicten kunnen zeer emotioneel zijn. Wat er ook gebeurt, het is belangrijk onze waardigheid te behouden. Een goede overeenkomst kan enkel tot stand komen als de partijen groeien om elkaar te respecteren en oprecht luisteren naar de onuitgesproken angsten, behoeften en belangen die achter hun standpunten schuilgaan. We moeten verantwoordelijkheid nemen voor onze eigen rol in conflicten en ver weg blijven van ‘verwijten’. Dat zorgt enkel voor haat en woede. Niets maakt een conflict moeilijker hanteerbaar dan wanneer iemand ervaart dat zijn persoon wordt geproblematiseerd. Wanneer iemand wordt gelijkgesteld met het probleem uit zich dat in uitspraken als ‘hij is een luiaard’, ‘een profiteur’, enzovoort. Zo wordt iemand tot in zijn diepste wezen verworpen waardoor conflicten ernstig escaleren. Daarom is het belangrijk de conflictkwesties te formuleren als gedeelde problemen die samen moeten worden opgelost. Vermijd echter blamerende insinuaties of subjectieve opinies tegenover iemand te ventileren. Maar het is wel belangrijk te verwoorden wat je frustreert en wat je verlangt. Nodig je conflictpartner uit samen naar oplossingen te zoeken. Ga ervan uit dat er doorgaans wel een positieve intentie schuilgaat onder iemands gedrag. Helaas wordt die misschien op een niet zo vaardige


15


wijze tot uitdrukking gebracht, waardoor het moeilijk kan worden die ook als positief te ervaren.

Wees helder, éénduidig en concreet in de communicatie Zeg helder en rustig wat je hebt gezien en gehoord waardoor jouw gezichtspunten dreigen beïnvloed te worden. Vertel de conflictpartner wat voor jou belangrijk is, waarom iets voor jou belangrijk is, wat je voelt en waar je op hoopt. Verwoord je gevoelens en gefrustreerde behoeften met concrete woorden en niet met vage uitspraken. Nodig ook de ander uit om zijn zorgen en bekommernissen uit te spreken zodat deze ervaart dat je rekening houdt met hem.

Behoud het contact met de tegenpartij Het contact verbreken met de opponent in een conflict leidt tot een snelle conflictescalatie. Zich terugtrekken uit een relatie heeft het voordeel dat er geen verschillen moeten worden geïntegreerd of dat interpretaties niet door de toetssteen van de realiteit worden uitgedaagd. Dat kan misschien de rust in de geest wel bevorderen, maar betekent soms ook een groot verlies aan perspectieven. Probeer de communicatie vlottend te houden en de relationele omgang te verbeteren, ook als bepaalde conflictkwesties onmogelijk oplosbaar lijken. Toon je bereidheid iets te doen dat tegemoet komt aan de verlangens van de tegenpartij en suggereer kleine zaken die de tegenpartij voor jou kan doen om tegemoet te komen aan jouw verlangens. Ook al blijven die

16

vormen van inschikkelijkheid zeer beperkt toch kunnen dergelijke handelingen de hoop wekken dat het mogelijk is een positieve wending te geven aan de relationele omgang.

Kijk naar de behoeften en belangen die zich onder de posities verschuilen We hebben de neiging om te strijden over standpunten – hoe we de dingen zien of wat we willen. We praten zelden over belangen en behoeften – de redenen waarom onze standpunten zo belangrijk zijn. Het heeft een grote waarde wanneer we onze belangen en behoeften eerlijk kunnen uitspreken en de andere partij hetzelfde kunnen vragen. Doorgaans zijn er wel overlappingen in belangen en behoeften – de gemeenschappelijke grond waarop we kunnen werken aan oplossingen. Zich vastbijten in standpunten (posities) leidt vaak tot wederzijdse verharding of oplossingen die geen voldoening schenken. Onderzoek door middel van concrete vragen aan welke behoeften en belangen er bij de andere zou moeten worden voldaan en verken of er alternatieve en wederzijds aanvaardbare wegen zijn om eraan tegemoet te komen. Toon begrip voor de gevoelens van de conflictpartner zonder dat je jezelf laat uitdagen door eventueel aanvallend gedrag. Blijf je goed bewust van welke waarden, behoeften en belangen echt betekenisvol voor je zijn bij het verdere verloop van het conflictproces.

Maak het gemakkelijk voor de tegenpartij om constructief te zijn Het is belangrijk om de weerstand van de opponent niet aan te wakkeren door blame-




rend, veroordelend en bekritiserend te spre-

Wees creatief

ken of door absolute diagnoses te stellen. Probeer, daar waar mogelijk, de appreciatie en het respect voor de opponent op een eerlijke wijze uit te breiden. Toon de tegenpartij dat je zorg draagt voor de zaken die voor hem belangrijk zijn. Neem verantwoordelijkheid voor je eigen bijdrage in de conflictkwesties.

Ontwikkel de bekwaamheid om het conflict van op afstand te beschouwen Overschouw het conflictverhaal in zijn

Er zijn altijd verschillende wijzen om een probleem op te lossen en behoeften op het spoor te komen. Als er vertrouwen is en overleg dan is een oplossing mogelijk. Het doel is alternatieven creëren en zekerheid verwerven dat de diepere kwesties aangeraakt worden, niet louter de oppervlakkige symptomen. Zo zal het conflict minder vlug terugkeren.

Bemiddeling: de kracht van een derde

geheel. Registreer welke handelingen in het conflict de spanningen doen toenemen en afnemen. Ontwikkel het bewustzijn over hoe je de verdere gebeurtenissen in het conflict op een constructieve wijze kunt beïnvloeden. Nuanceer je blik over wat zich afspeelt door te praten met onpartijdige personen. Pak vroegtijdig problemen aan vooraleer ze de kans krijgen zich te ontwikkelen tot ernstige conflictkwesties.

Vind gemeenschappelijke grond Gemeenschappelijke grond vinden, betekent niet de laagste gemeenschappelijke noemer vinden maar wel de hoogste. Wanneer mensen niet overeenkomen, vinden ze elkaar in het midden terug waarbij een compromis wordt gesloten. Gemeenschappelijke grond vinden is een nieuwe, hoogst gemeenschappelijke noemer vinden. Het betekent iets vooropstellen waar we allen kunnen achterstaan en samen naartoe kunnen en willen werken.

Helaas is het niet altijd (meer) mogelijk dat de betrokken partijen zelf hun conflicten in wederzijdse dialoog brengen. Soms kunnen conflicten te complex zijn om er zelf uit te geraken ofwel zijn ze te sterk geëscaleerd. Het kan ook gebeuren dat één van de betrokkenen het gesprek niet wil aangaan om diverse redenen. In dit geval kan er beroep worden gedaan op een deskundig bemiddelaar of ook mediator genoemd. Bemiddeling of mediation is als methodiek en visie binnen conflictoplossing heel oud, maar de professionalisering ervan in een afzonderlijke beroep is iets wat vooral de laatste decennia sterk opgang maakt. Bemiddeling is de tussenkomst in een conflict van een derde die door de betrokkenen (partijen) in het conflict wordt aanvaard. Het is belangrijk dat de betrokkenen hun conflict zien als iets gemeenschappelijks en ook gezamenlijk willen werken naar een uitkomst toe. In elk geval zal de bemiddelaar hier eerst zijn aandacht op richten. Een specifieke eigenschap van bemiddeling is dat de


17


partijen zelf hun conflict in handen nemen en de oplossingen creëren. Bemiddeling heeft ook zijn grenzen. Bijvoorbeeld wanneer conflicten in die mate zijn geëscaleerd dat de terugkeer uit win-verlies strategieën voor de partijen als een ‘mission impossible’ wordt ervaren. Of wanneer er geen geloof ontstaat in bemiddeling door één van de partijen.

van de Nederlandse nationale ombudsman en voortrekker bemiddeling Alex Brenninkmeijer ligt meer de nadruk op hoe bemiddeling tewerk gaat. ‘Mediation is een vorm van bemiddeling in conflicten, waarbij een neutrale bemiddelingsdeskundige, de mediator, de onderhandelingen tussen partijen begeleidt ten einde vanuit hun werkelijke belangen tot gezamenlijk gedragen en voor ieder van hen optimale resultaten te komen.’15

De actuele belangstelling voor bemiddeling

Winst voor beide partijen

kan verantwoord worden vanuit een samenleving die op zoek is naar meer humane,

Kenmerkend voor een mediation-oplossing is

effectieve en informele vormen van sociale

dat het verschil in zienswijzen, behoeften en

ordening en conflictoplossing.

belangen van de partijen zo goed mogelijk wordt ‘(h)erkend’ door de betrokkenen aanwe-

De actuele belangstelling voor bemiddeling kan verantwoord worden vanuit een samenleving die op zoek is naar meer humane, effectieve en informele vormen van sociale ordening en conflictoplossing. Volgende definitie van de Franse hoogleraar rechten en bemiddelaar Michèle Guillaume-Hoffnung biedt een inzicht in wat bemiddeling beoogt. ‘Bemiddeling is een opbouwend proces om het sociale weefsel te herstellen en conflicten uit het dagelijks leven te hanteren waarbij een onpartijdige en onafhankelijke derde, zonder andere macht dan de autoriteit die hem door de partijen vrijwillig wordt verleend, een proces van uitwisseling op gang brengt tussen personen of instituties zodoende hen te helpen bij ofwel het verbeteren, het instellen of het regelen van een conflict.’14 In een andere definitie

zig in het proces. De mediator ondersteunt dus conflictueuze partijen in het verbinden van hun behoeften en belangen. Hiertoe is het nodig vooreerst machtsverschillen in balans te brengen zodat de partijen op een gelijkwaardige wijze met elkaar in communicatie kunnen gaan. Pas dan kan ondersteund worden om een nieuw gezamenlijk verhaal van vertrouwen en samenwerking te construeren. Het is de bedoeling dat de betrokkenen erop vooruit gaan, iets wat in onderhandelingstermen vaak wordt aangeduid met ‘win-win’. Een oplossing die hiërarchisch wordt aangebracht doet vaak geen recht aan de behoeften en belangen van de betrokkenen en doet slechts recht aan deze van één partij. Ook de rechtspraak kijkt doorgaans naar conflicten in termen van (juridisch) gelijk of ongelijk hebben.

16 M. GUILLAUME-HOFFNUNG, La médiation, Que-sais-je?, P.U.F., Paris, 2009. 17 A. BRENNINKMEIJER, Mediation, in A. BRENNINKMEIJER, H. BONENKAMP, K. van OYEN, e.a., Handboek Mediation, 3e druk, Sdu Uitgevers, Den Haag, 2005, p. 1-22.

18




Faciliteren van vlotte communicatie Nog kenmerkend voor mediation is dat de mediator zich niet met de inhoud van het conflict bemoeit, maar zich vooral richt op de bewaking van het proces. Hij concentreert zich op zaken zoals de communicatie tussen de betrokkenen, beelden die ze over en weer van elkaar gecreëerd hebben, de patronen die zich in hun verhouding ontwikkeld hebben, enzovoort. Ook gaat de mediator na welke visies, opvattingen en interpretaties bij de betrokkenen leven. Hierbij is het de bedoeling om hen doorheen communicatie opnieuw op elkaar te oriënteren. De mediator ondersteunt dus eerst en vooral om de obstakels te verhelderen die een oplossing van de conflicten in de weg staan. Vaak blijkt dat daarin nogal wat verschillen bestaan en dat conflictopponenten dus twee verschillende visies omtrent de werkelijkheid of de zogenaamde feiten hebben. De mediator is zelf ‘meerzijdig partijdig’, wat betekent dat hij zich inleeft in de zienswijzen en opvattingen van elke partij zonder zelf partijdig te worden. De mediator is een ‘facilitator of competencies’. Hij vergemakkelijkt het onderhandelingsproces.

Ondersteunen in het zoeken van gezamenlijk beleefde oplossingen Een mediator blijft niet stilstaan bij de eisen of standpunten die de betrokken in het conflict innemen. Hij weet dat het discussiëren over standpunten geen soelaas biedt en alleen zorgt voor verharding of leidt tot win-verlies situaties. De mediator beseft ook dat het standpunt dat een partij inneemt

doorgaans maar één uitdrukking is om onderliggende visies, behoeften en belangen te bevredigen. De mediator wil dieper gaan en het onderliggende landschap van innerlijke strevingen of verhalen zichtbaar maken. De mediator is een meester in de doelgerichte nieuwsgierigheid. Hij weet dat elke persoon in mediation een onontgonnen terrein van verzuchtingen in zich bergt die toelaten het zichtbare conflict te verruimen zodoende meerdere uitwegen mogelijk te maken. Dit zorgt ervoor dat kan gezocht worden naar wegen die voldoen aan behoeften en belangen van de conflictbetrokkenen zonder iemand te moeten benadelen. De mogelijkheid bestaat dat die uitwegen er totaal anders uitzien dan de conflictopponenten ooit zelf op voorhand hadden kunnen bedenken.

Is het zo dat de betrokkenen alleen nog maar gemotiveerd zijn om elkaar kapot te maken, desnoods ten koste van zichzelf, dan biedt mediation geen soelaas.

Geen wonderolie maar wel beloftevol Mediation moet niet beschouwd worden als een soort wonderolie die uitkomst biedt in alle conflicten. De vraag of mediation succesvol kan zijn, hangt voor een belangrjk deel samen met de mate waarin het conflict geëscaleerd is. Is het zo dat de betrokkenen alleen nog maar gemotiveerd zijn om elkaar kapot te maken, desnoods ten koste van zichzelf, dan biedt mediation geen soelaas. In conflicten waarin mediation nog wel


19


toegepast kan worden, kunnen de volgende

strijd is alom aanwezig en we zoeken naar

voordelen worden onderscheiden. Ze is

begenadigde methodes om ze op te lossen.

beperkt in de tijd en de betrokkenen houden

Wanneer conflicten rijzen binnen levensbe-

voortdurend controle over de oplossings-

schouwelijke gemeenschappen kunnen ze

richting omdat de aanwezige derde geen

ervoor kiezen niet te handelen volgens de

knopen doorhakt. Bovendien werkt media-

wereldse maatstaven van strijd en gelijk,

tion humaniserend omdat het conflict wordt

waarbij wordt gedacht in termen van win-

beschouwd als potentiële bron van persoon-

naars en verliezers. Vanuit een attitude van

lijke en relationele groei en de betrokkenen

mededogen kunnen we bij interpersoonlijke

erdoor tot een dieper wederzijds verstaan

conflicten kiezen voor oplossingsmethodes

kunnen komen. Bovenop de mogelijkheid

die pijn beperken, kwetsuren genezen en

dat mensen zich opnieuw verbinden, biedt

betrokkenen uitnodigen om met elkaar het

mediation ook de partijen een mogelijkheid

proces van herstelgerichte dialoog aan te

om zicht te krijgen op de dynamiek van con-

gaan met of zonder deskundige derde.

flict en transformatie, van frustratie en hoop. Zijn dergelijke perspectieven niet haalbaar of wenselijk, dan zorgt mediation

OVER DE AUTEUR

er primair voor dat de emotionele schade

Claude Vandevoorde studeerde maatschappelijk

tussen de betrokkenen beperkt blijft.

werk, godsdienstwetenschappen en familiale bemiddeling aan de K.U.Leuven. Hij behaalde een

Uitgeleide

master in mediation en conflictresolutie aan het Institut Universitaire Kurt Bösch in Sion (Zwitserland). Hij werkt als zorgmanager Dienst

We leven in een samenleving die wordt

patiëntenbegeleiding in het AZ Groeninge te

getekend door conflicten. Deze samenleving

Kortrijk. Hij leidt er een project conflictbemidde-

aanbidt rechten, aanzien en competitie. In

ling en doceert conflictbemiddeling aan de

een dergelijke wereld is het moeilijk om te

K.U.Leuven en het Mediation Instituut Vlaan-

leven zonder escalerende strijd. Conflict-

deren.

20



Bemiddeling Diana Evers en Eric Lancksweerdt

INLEIDING Bemiddeling is zo oud als de mens zelf en men kan ze in vele vormen en varianten op de meest diverse plaatsen ter wereld terugvinden. Hoewel bemiddeling sedert enkele decennia opgang maakt in onder meer de Verenigde Staten, Australië, Canada en West-Europa, gaat het hier meer om het in een fris kleedje steken van iets wat al lang bestaat dan om de uitvinding van een nieuw wondermiddel waarmee conflicten kunnen worden opgelost. Nieuw is misschien wel dat bemiddeling als een vak apart wordt aanzien waarvoor specifieke deskundigheid en vaardigheden vereist zijn. Bepaalde factoren hebben ertoe bijgedragen dat bemiddeling herontdekt werd. Zo bijvoorbeeld het feit dat gerechtelijke procedures dikwijls lang aanslepen en veel geld kosten, maar ook het toenemende besef dat goede en duurzame oplossingen van conflicten vaak bereikt worden als mensen zelf hun verantwoordelijkheid hebben opgenomen, als ze samen met de andere partij hebben gezocht hoe ze het probleem uit de wereld kunnen helpen.

I. WAT IS BEMIDDELING ? 1.

De essentie van bemiddeling

'Bemiddeling' is een enigszins ‘verwaterd’ begrip. Vaak wordt het gebruikt van zodra

een derde op een of andere manier tussenkomt om mensen met elkaar in contact te brengen, of om tussen hen iets te regelen of om een probleem op te lossen. Daarom wordt in Nederland de term 'mediation' veelvuldiger gebruikt dan de term bemiddeling, waarover wij hier spreken. Hoewel verschillende definities mogelijk zijn afhankelijk van de verschillende “scholen” in bemiddeling, zouden we bemiddeling willen omschrijven als een proces waarbij de betrokkenen in het conflict, zelf, met elkaar trachten tot een aanpak, uitwerking of oplossing van hun conflict te komen door middel van besprekingen en onderhandelingen die begeleid worden door een onafhankelijke derde (de bemiddelaar) die zich meerzijdig partijdig opstelt t.a.v. de betrokkenen. Belangrijk is dus de procesbegeleiding door een bemiddelaar, alsook het feit dat de betrokkenen bij een conflict vroeg of laat fysiek in elkaars nabijheid gaan zitten om samen te proberen het conflict uit te klaren.

2. Principes van bemiddeling Bemiddeling is een vrijwillig proces. Dit principe houdt in dat het de betrokkenen geheel vrijstaat om hun conflict door middel van een bemiddeling op te lossen en dat zij bovendien ook op elk moment een einde kunnen stellen aan de bemiddeling. Vrijwillig betekent niet vrijblijvend. Elkeen engageert zich actief en constructief tot een


21


oplossing te komen. Zij gaan daartoe een inspanningsverbintenis aan. Wat tijdens een bemiddeling gezegd wordt blijft vertrouwelijk, tenzij de betrokkenen anders overeenkomen. Mislukt een bemiddeling, dan kan datgene wat reeds in het midden werd gebracht later niet tegen de ander worden uitgespeeld, bijvoorbeeld tijdens een gerechtelijke procedure. De bemiddelaar zelf is een onafhankelijke derde: hij is geen betrokken partij in het conflict en heeft geen eigen belangen in de uitkomst van het conflict. In bemiddeling staat het meerzijdig-partijdigzijn , zowel van de betrokkenen als van de bemiddelaar, centraal. Meerzijdig partijdig zijn betekent dat je als deelnemer aan de bemiddeling, je eigen visies, standpunten en belangen in het conflict kan zien en tevens openstaat voor de positie, standpunten en gevoeligheden van de ander. Dit vraagt de inspanning van elkeen om naast voor zichzelf ook oog te krijgen voor de ander en om de bereidheid te hebben om hiermee rekening te houden in de zoektocht naar een uitkomst voor het conflict. Dit vraagt een betrokken houding, openheid en respect voor de verschillen tussen elkaar. Ook van de bemiddelaar wordt gevraagd om vanuit oprechte betrokkenheid op ieders belangen aanwezig te zijn en te werken tijdens het bemiddelingsproces.

3. Voor- en nadelen van bemiddeling Een van de grote troeven van bemiddeling is de snelheid waarmee een oplossing kan worden bereikt, hetgeen kostenbesparend

22

Bemiddeling

werkt. Een bemiddeling krijgt in enkele weken of maanden haar beslag, soms zelfs in enkele uren. In bemiddeling is naast de kwestie waarover het conflict gaat tevens ruimte voor emoties en voor een meer menselijke benadering van het conflict. Bemiddeling beantwoordt aan de nood van mensen om erkend en gehoord te worden. Bij bemiddeling gaan de betrokkenen directer naar de kern van de zaak: namelijk hun belangen. Bovendien wordt een afgebroken of verstoorde communicatie weer op gang gebracht. Daarmee hangt samen dat dank zij bemiddeling een escalatie van het conflict kan worden vermeden. De relatie tussen de betrokkenen kan worden hersteld en behouden. Bij bemiddeling wordt beroep gedaan op de verantwoordelijkheid en de eigen inbreng van de partijen, hetgeen ook leidt tot een grotere betrokkenheid bij de oplossing van het conflict. Die oplossing zal meer en duurzamer gedragen worden door de partijen. Door het informele karakter ervan kan bemiddeling leiden tot creatieve oplossingen die toegespitst zijn op de concrete, individuele situaties. De betrokkenen zijn overwegend tevreden over bemiddeling. In bemiddeling is men niet zeker dat er een resultaat uit de bus komt. Als overeenstemming uitblijft heeft men in feite tijd en geld verloren, alhoewel er hoe dan ook bijna steeds iets gewonnen wordt: het herstel of de verbetering van de dialoog, of toch minstens een poging daartoe, hetgeen op zich al nobel is. Een ander nadeel van bemiddeling is dat het moeilijker kan zijn om te bepalen of de partijen zich aan gemaakte afspraken houden en dat miskenning van de afspraken minder gemakkelijk sanctioneerbaar is.


Bemiddeling

II. HOE VERLOOPT EEN BEMIDDELING? Bemiddeling steunt op een diepgaand inzicht De methodiek van de bemiddeling en de technieken en vaardigheden die de bemiddelaar aanwendt berusten op inzichten uit de sociale psychologie en de communicatieleer, alsook op een grondige kennis van onderhandelings- en besluitvormingsprocessen. Bemiddeling steunt op een diepgaand inzicht in het ontstaan, de escalatie en de oplossing van conflicten. Vandaar dat bemiddelingen geenszins willekeurig, maar volgens een bepaald basisstramien verlopen. Dit stramien is een richtlijn, een hulpmiddel, geen keurslijf dat mordicus moet worden gevolgd ook al vereisen de omstandigheden een soepeler benadering. Het is voor de bemiddelaar handig en noodzakelijk dat hij een globaal beeld heeft van het verloop van een bemiddelingsproces. Hij moet het proces immers kunnen sturen, en zijn interventies kunnen nogal verschillen naargelang van de fase waarin de bemiddeling zich bevindt. Wat betreft het aantal en de benaming van de fasen van een bemiddeling is de literatuur niet eenduidig. Hoewel niet elke bemiddeling volgens exact hetzelfde vast stramien verloopt - veel hangt af van de aard van het conflict en van de betrokken partijen - omvat zij evenwel over het algemeen de 3 volgende fasen: de fase van het verhaal, de verbindende fase en de creatieve fase.

1. Eerste fase: de fase van het verhaal. In de verhaalfase krijgen alle betrokken in het conflict de kans om ieder om beurt en

in het ontstaan, de escalatie en de oplossing van conflicten.

zolang als nodig is, hun verhaal te doen. Dat wil zeggen dat ze uitgenodigd worden om te vertellen of er volgens hen een probleem is, wat dit probleem dan mag zijn, hoe zij het opgelost willen zien en waarom zij voor die uitkomst kiezen. Het duidelijk maken van een niet willen oplossen van een probleem is immers evenzeer een visie en een uitkomst voor het probleem. In deze fase krijgen mensen de kans om helemaal los van de andere, hun eigen, “egoïstische” mening en visies te verwoorden. De bemiddelaar pendelt hiertoe over en weer tussen de aanwezigen, vraagt hen de regels van elkaar niet te onderbreken en voor zichzelf te spreken, na te volgen en zet ieder zo op de eigen positie. De zaken worden zo helder, duidelijk en scherp als mogelijk gesteld: propere wonden genezen beter, is het motto. Daarna wordt mensen gevraagd of ze bereid zijn met elkaar het conflict aan te pakken en dit volgens de regels van het bemiddelingsspel en onder toezicht van de bemiddelaar die hiermee zijn/haar mandaat krijgt. Ofschoon mensen zeer goed in staat lijken te zijn hun meningen te verkondigen aangaande een kwestie, toont de praktijk dat assertief zeggen waar het voor jou omgaat zonder de andere(n) aan te vallen of te beschuldigen, heel wat “persoonlijke kracht” vraagt. Ze moeten de angst onder ogen zien dat als de verschillen zo helder zijn, ze


23


misschien niet meer te zijn overbruggen. Blijven ruziemaken om het grote gelijk, is veel makkelijker. In deze fase spreekt de bemiddelaar de autonomie aan, het vermogen van cliënten aan om in de eigen kracht te staan, op de eigen grond te blijven en te staan voor wat ze denken, voelen en willen zonder de ander hiervoor te moeten ontkrachten. Wanneer ieder goed is gepositioneerd en elkeen ervoor kiest om samen met elkaar en met de proces-hulp van de bemiddelaar aan de slag te gaan, begint de tweede fase.

2. De tweede fase : de verbindende fase. In de verbindende fase nodigt de bemiddelaar de betrokkenen uit de eigen oplossingen en standpunten even in de frigo te plaatsen tot later en elkaar duidelijk te maken welke persoonlijke belangen meespelen in het conflict, aan welke behoeften een oplossing dient tegemoet te komen, welk onrecht erkend en hersteld dient te worden, welke misverstanden uitgeklaard en recht gezet moeten worden om uit het conflict te kunnen komen. De bemiddelaar nodigt hen nu uit met elkaar en aan elkaar te verduidelijken wat voor ieder speelt. Hij vraagt hen of ze elkaars belangen kunnen herkennen en of ze tot meer wederzijds begrip kan komen. Met andere woorden hij helpt partijen meerzijdig-partijdig te worden naar elkaars belangen en de eenzijdige partijdigheid naar

de eigen belangen, te verruimen. De bemiddelaar werkt nu verbindend, helpt de gesprekspartners in te gaan op elkaars inbreng, aan te sluiten bij wat de ander zegt eerder dan de tussenkomsten van de ander te negeren, te ontkennen, te minimaliseren of te ridiculiseren. Hij helpt hen te komen tot dialoog en uitwisseling en dit leidt niet zelden tot meer zelfonthulling en zelfkennis en een beter begrip en waardering van de ander in zijn gelijk en in zijn anders-zijn. Wanneer deze fase goed verloopt en de bemiddelaar het gesprek helpt structureren, cliënten helpt bij de zaak te blijven, de kwesties niet nodeloos diep uit te graven en ook niet nodeloos uit te breiden, doch zoveel als mogelijk in het hier en nu te blijven, dan levert deze fase de bereidheid op om de kwestie op te lossen. De wederzijdse relatie getuigt nu van meer respect en begrip. Begrijpen zonder gelijk geven is een prachtig leerpunt. In deze fase spreekt de bemiddelaar het vermogen van mensen aan om zich te verbinden en verbonden te voelen met anderen ondanks en dankzij de onderlinge verschillen. De verbindende fase is een cruciaal moment in het bemiddelingsproces want er slaat iets om, er wordt ruimte gecreëerd. Vaste standpunten worden losgelaten en door het aanhoren en erkennen van elkaars belangen en noden, kunnen de partijen ook min of meer in elkaars schoenen gaan staan, zien zelfs dat ze meer gemeenschappelijke belangen hebben dan ze oorspronkelijk dachten.

3. De derde fase : de oplossingsfase. Begrijpen zonder gelijk geven is een prachtig leerpunt.

24

Bemiddeling

Het grootste werk van de bemiddelaar zit er nu eigenlijk op. De gemeenschappelijke en


Bemiddeling

wederzijds erkende belangen vormen het uitgangspunt van de derde fase: de fase van de besluitvorming, de oplossingsfase. Heel vaak, wanneer partijen tot een goede inleving van elkaars belangen zijn kunnen komen, dienen zich spontaan voorstellen aan van hoe het probleem, de kwestie tot een oplossing kan komen. In meer zakelijke contexten kunnen partijen nu gaan brainstormen over mogelijke oplossingen van het conflict, dit wil zeggen: alle mogelijke opties om de belangen van de betrokkenen te dienen worden geïnventariseerd. Alle ideeën zijn welkom en worden genoteerd. Geen enkel voorstel wordt direct afgewezen. Elk voorstel wordt getoetst aan de gemeenschappelijke belangen. De gekozen oplossingen worden op hun reële haalbaarheid getoetst. De onderhandelingsfase is een erg creatieve en een ontspannen fase. Uiteindelijk mondt de bemiddeling (als ze lukt) uit in een bepaald resultaat, dat al of niet geformaliseerd wordt in een geschreven akkoord. De rol van de bemiddelaar bestaat er nu in, de creativiteit van cliënten te stimuleren, het creatieve proces op gang te houden, goede beslissingswijzen aan te bieden, gemaakte keuzes te helpen evalueren en concreet en praktisch helpen uit te werken.

De onderhandelingsfase is een erg creatieve en een ontspannen fase

betrokkenen en bewaakt dat ieders visie, verlangens en wensen worden gehoord en erkend. Dit vraag een om een houding van respect, openheid en niet-oordelen. Dit betekent dat hij/zij het

eigen referentie-

kader, aan de hand waarvan hij/zij doorgaans de dingen interpreteert en beoordeelt, in de mate van het mogelijke buiten werking stelt. Het betekent ook dat hij/zij niet invult wat de wensen of bedoelingen van de partijen zijn, of wat goed is voor hen. De bemiddelaar heeft oog voor wat de partijen verbindt, voor wat ze gemeenschappelijk hebben (b.v. gemeenschappelijke belangen, gemeenschappelijke ervaringen...): hij werkt verbindend en heeft zelf een soepele en creatieve instelling. Zijn vermogen om in en-en te denken, is fundamenteel.

2. De taken van een bemiddelaar : Men zegt wel eens dat bemiddelaars 'dom en lui’ zijn. 'Dom' zijn duidt erop dat de bemiddelaar in principe niets hoeft af te weten van de inhoud van het conflict en door het stellen van vragen alles wel boven

III. DE BEMIDDELAAR

tafel krijgt. 'Lui' zijn refereert naar het feit dat vooral de betrokken partijen zelf aan de

1. Een basishouding van meerzijdige partijdigheid :

slag moeten. Dat neemt uiteraard niet weg

De bemiddelaar is betrokken op de belangen en behoeften en de verdiensten van alle

wel degelijk een aantal taken dient uit te

dat de bemiddelaar hen ook aan het werk moet krijgen en houden, zodat hij in die zin voeren.


25


De bemiddelaar is een procesbegeleider en werk langs meerdere dimensies. Hij faciliteert het proces dat de betrokkenen naar een oplossing van hun conflict moet helpen brengen, hij zorgt ervoor dat het proces efficiënt verloopt en dat er voortgang in zit. Conflicten spelen zich af binnen de context van meerdere dimensies, kennis en inzicht en kunnen werken vanuit deze dimensies is een belangrijke opdracht.

Het gedragsmatige slaat dan weer op de wijze waarop de betrokkenen met elkaar omgaan. Hoe communiceren met elkaar, in welke ruziemodel zitten ze, wat zijn hun conflictstrategieën en hoe kan destructieve en gewelddadige communicatie hertaald worden in verbindende communicatie? Ten slotte zijn er de relationele rekeningen, het relationeel onrecht en de kwetsuren die mensen elkaar hebben aangedaan en waarvoor nog open rekeningen staan die dringend onderling moeten vereffend worden.

In de emoties wordt niet te diep gegraven, zoniet raakt men verzeild in een therapeutische setting. Er zijn vooreerst de feiten die vaak door partijen verward worden met meningen en gevoelens. Verder is er een cognitieve dimensie: deze dimensie slaat op de percepties van de betrokkenen van het conflict, van elkaar en hun relatie. Hun diepe (on)bewuste overtuigingen, hun meningen. Het emotionele slaat op het gevoel: welke gevoelens van angst, boosheid, verdriet. blijdschap, enz. spelen er mee, en in hoeverre bemoeilijken zij het uitwerken van een oplossing? Emoties zijn belangrijk: zij zijn signalen van en leiden regelrecht naar vaak onuitgesproken, diepe onbevredigde behoeften die meespelen in het conflicten Het is belangrijk dat elke partij haar emoties kan uiten, dat de bemiddelaar ze benoemt, en dat ook de andere partij aldus weet krijgt van die emoties. Bemiddelaars gaan derwijze met emoties om dat zij de voortgang van de bemiddeling niet belemmeren. In de emoties wordt niet te diep gegraven, zoniet raakt men verzeild in een therapeutische setting.

26

Bemiddeling

De kunst van de bemiddelaar bestaat erin om op de juiste diepte te werken. Dat hangt natuurlijk heel erg af van de aard van het conflict en van de betrokken partijen en van de kundigheid van de bemiddelaar. Blijft de bemiddelaar te zeer aan de oppervlakte, dan bestaat de kans dat een bereikte oplossing heel snel onderuit gehaald wordt omdat wezenlijke zaken niet zijn aangeroerd. Wil de bemiddelaar te diep gaan, dan bestaat het risico dat er een soort therapiesituatie ontstaat terwijl de betrokkenen daar niet om vragen, en dit vaak ook niet nodig is om de problemen op te lossen. De kunst van de bemiddelaar bestaat erin aan te sluiten op die dimensie, op dat niveau van de kennis en vaardigheden van de cliënten waarop ze met een beetje hulp uit de impasse met elkaar te komen. Zo zijn ze in staat zijn om met een kleine verandering een groot verschil te kunnen maken. Ontwikkelingsgericht werken volgt de klanten en hun conflict zodanig op de voet dat een beetje water en zon, het gras helpt groeien.


Bemiddeling

3. De bemiddelaar is een conflictdeskundige. De bemiddelaar tracht inzicht te krijgen in het conflict, de conflictstijlen en het ruziegedrag en reageert daarop met de gepaste interventies. De bemiddelaar gaat samen met de partijen in op het conflict. Hoe is het ontstaan? Hoe is het geëscaleerd? Hoe sterk is de escalatie? Het is belangrijk een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van wat er speelt. De bemiddelaar helpt door zijn vraagstelling de verschillende facetten van het conflict in kaart te brengen. Wanneer mensen bereid zijn om samen naar een oplossing te gaan voor hun conflict hanteren ze vaak een onderhandelingsstijl die gericht is op winnen. Kennis van en inzicht in de onderhandelingsstijlen die mensen kunnen hanteren is erg belangrijk. Zo biedt onderhandelen op basis van belangen veel meer ruimte en mogelijkheden, want eenzelfde belang kan vaak op meerdere manieren gediend worden. Bovendien hebben de betrokkenen vaak gemeenschappelijke belangen en die kunnen de basis vormen voor de oplossing van het conflict. Daarom zullen bemiddelaars de gemeenschappelijke belangen en gedeelde behoeften sterk benadrukken en onderhandeling en overleg richten op win/win resultaten, op consensus-resultaten eerder dan op compromissen die vaak de smaak hebben van een gedeeld verlies.

4. De bemiddelaar is goed opgeleid en werkt op meerdere terreinen Bemiddelaar is in België geen erkend beroep. Iedereen mag zich dus als bemiddelaar ves-

tigen. De bemiddelingswet van februari 2005 voorziet dat mensen zich tot bemiddelaars kunnen wenden op eigen initiatief doch dat bemiddeling ook nog mogelijk is wanneer ze al in een gerechtelijke procedure zitten. Zowel partijen als de rechter kunnen nog ten allen tijde een bemiddeling voorstellen. De rechter stelt dan een erkend bemiddelaar aan. Dat is een bemiddelaar die in een erkend opleidingsinstituut is opgeleid en erkend is door de Federale Bemiddelingscommissie. De wet voorziet dat bemiddelaars kunnen bemiddelen op meerdere terreinen en dat bemiddeling kan gedaan worden zowel door advocaten, notarissen als door elke andere derde die hiertoe zijn erkend. De familiale bemiddeling heeft de langste praktijk en is bij het grote publiek al het meest bekend. er wordt bemiddeld voor, tijdens en na echtscheiding en in relatiebreuken tussen niet-gehuwden. Daarnaast is er bemiddeling in handelszaken, zoals de meest diverse geschillen tussen vennootschappen, verzekeringskwesties, bouwzaken ... Steeds vaker wordt in handelscontracten een zogenaamde 'mediation-clausule' opgenomen: de partijen komen dan preventief overeen eventuele conflicten m.b.t. de uitvoering van de overeenkomst eerst via bemiddeling trachten op te lossen en pas als dat niet lukt hun toevlucht te nemen tot arbitrage en rechtspraak. In buurtbemiddeling wordt getracht conflicten tussen buurtbewoners (of tussen een bewoner en de buurt) op te lossen, zodat het aangenaam samenleven tussen de betrokke-


27


nen wordt hersteld of bevorderd. Vaak wordt daarbij beroep gedaan op getrainde vrijwilligers of wordt de buurt- en wijkbemiddeling verzorgd door een gemeentelijke bemiddelingsdienst waarin door de overheid benoemde bemiddelaars tewerkgesteld zijn. In de gezondheidszorg, met name bij conflicten die zich voordoen in de relatie zorgverlener-patiënt, in de relatie gezondheidsinstelling-zorgverlener en in de relatie tussen zorgverleners onderling. Bemiddeling in conflicten op de arbeidsvloer wordt vaak aangeboden door consultants en human resources managers met een bemiddelingsopleiding en betreffen conflicten tussen leidinggevenden en medewerkers, tussen medewerkers binnen een team of afdeling.. Bemiddelaars in deze sector dienen rekening te houden met beperkingen die voortvloeien uit de beschermende werking van het arbeidsrecht. In het onderwijs, waarbij vooral gedacht kan worden de zgn. 'peermediation': bij conflicten tussen leerlingen gaan daartoe getrainde medeleerlingen als bemiddelaar optreden.

Slotbedenkingen Bemiddeling is geen wonderlijke remedie voor elk conflict. Elkeen die op een of andere manier bij een conflict betrokken is doet er goed aan om zorgvuldig te onderzoeken welke weg het meest aangewezen is om tot een goede oplossing te komen. Alle manieren van conflictoplossing hebben immers hun voor- en nadelen. Ook de bemiddelaar dient steeds na te gaan of een bepaalde zaak zich wel leent voor bemiddeling.

28

Bemiddeling

De ervaring wijst uit dat bemiddeling een bijzonder heilzame wijze van conflictoplossing is, en dat zij een volwaardige plaats mag krijgen naast de meer bekende vormen van conflictoplossing. Het is vanzelfsprekend het beste als mensen erin slagen om zonder bijstand of interventie van een derde hun conflicten op te lossen door overlég en onderhandelingen. Dat lukt evenwel niet altijd. Dan loont het in vele gevallen de moeite om, vooraleer eventueel zijn toevlucht te nemen tot bindend advies, arbitrage of rechtspraak, bemiddeling uit te proberen. Het grote voordeel is dat de betrokkenen meester blijven van hun conflict en nooit geconfronteerd kunnen worden met oplossingen waarin zij zich niet kunnen terugvinden, vermits de bemiddelaar geen oplossingen kan opleggen. Bemiddeling biedt evenwel nog een aantal andere sterke troeven. Zij is een methode die bijzondere aandacht schenkt aan de relationele en emotionele aspecten van een conflict. In veel situaties is het de betrokkenen eigenlijk daarom te doen, en precies die aspecten kunnen moeilijk aan bod komen bij arbiters en rechters. Bemiddeling is erop gericht mensen te doen bewegen van het verleden naar de toekomst, van vertekende percepties naar een vollediger beeld van de zaak, van standpunten naar datgene wat op een wezenlijker niveau speelt: belangen, zorgen, wensen en verlangens. Tijdens een geslaagde bemiddeling krijgen mensen de kracht om op een gezonde manier voor zichzelf op te komen en tegelijkertijd erkenning te geven aan de verzuchtingen van anderen. Door het smeden van wederzijds begrip kunnen relaties hersteld of verbeterd worden. In een tijd waarin het sociale


Bemiddeling

weefsel onder druk staat kan bemiddeling zich aandienen als een schitterende methode om de verbondenheid tussen mensen te versterken. Men zegt wel eens dat bemiddeling kan bestempeld worden als een cultuuromslag of zelfs als een nieuw paradigma voor conflictoplossing. Het is mooi om daar even over na te denken.

OVER DE AUTEURS Eric Lancksweerdt is eerste auditeur bij de Raad van State. Hij volgde opleidingen in de methodiek van de bemiddeling te Leuven en te Leiden. Diana Evers is bemiddelaarster en trainster in haar opleidingsinstituut Mediation Instituut Vlaanderen. E-mail: [email protected] Websites: www.mediv.be; www.harabemiddeling.be

BIBLIOGRAFIE BONENKAMP, H.J., BRENNINKMEIJER, A.F.M., VAN BRUGGEN, J.. WALTERS, P., Handboek mediation (editie 2003), Den Haag, Sdu Uitgevers, 2003, 450 p. BUSH, R. EN FOLGER, J., The promise of mediation. Responding to conflict through empowerment and recognition, San Francisco, Jossey-Bass, 1994,296 p. EVERS, D. Opleidingscursus bemiddeling. 2010, 234 p. EVERS, D. en VANDAMME,R., De kunst van middelen en bemiddelen. Mediation Instituut Vlaanderen, 2008, 28 p. FISHER, R., URY, W., PATTON, B., Excellent onderhandelen. Een praktische gids voor het best mogelijke resultaat in iedere onderhandeling, Amsterdam/Antwerpen, Business Contact, 2002, 230 p. MAYER, B. The dynamics of Conflict resolution. A practitioner's guide, San Francisco, Jossey-Bass, 2000, 263 p. MOORE, C., The mediation process. Practical strategies for resolving conflict, San Francisco, Jossey-Bass, 1996, 430 p. PREIN, H., Trainingsboek conflicthantering en mediation, Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, 2001, 309 p.


29


Bemiddeling in organisaties: verbindend omgaan met verschil Silvia Prins

Conflicten in organisaties: een bron van verzuring en productiviteitsverlies Welke organisatie kent ze niet: conflicten die de sfeer verzuren, uit de hand lopen en mensen meezuigen, of juist conflicten die onderhuids sluimeren en onverwacht opflakkeren. Onenigheid en spanningen tussen mensen kunnen soms buitenmaatse proporties aannemen. Kleine ruzies, opgekropte frustraties of irritaties escaleren tot een onoverbrugbaar conflict. De prijs die organisaties hiervoor betalen is enorm, hoewel dikwijls onzichtbaar: productiviteitsverlies, demotivatie, ziekteverzuim, stress, slechte beslissingen, ontslag of dure rechtszaken.

Wanneer we onder druk staan, vallen we gemakkelijk terug op ‘primitieve’ reacties, zoals vechten, vluchten of bevriezen. Door externe druk (o.a. hyperconcurrentie, wereldwijde crisissen, globalisering) en interne druk op mensen (o.a. prestatiedruk, professionele mobiliteit, opeenvolgende ‘veranderingsprojecten’, dreiging van ontslag) neemt het conflictpotentieel in organisaties toe. Mensen moeten omgaan met de spanningen die opgeroepen worden door

30

het continu veranderen van rol, positie, verantwoordelijkheid en context. Samenwerken in organisaties betekent een relationele uitdaging: kunnen samenwerken met het verschil. Verschillen leiden vaak tot oppositie, spanning en conflict; dit zijn de ‘normale’ aspecten van het organisatieleven. Aan de ene kant kunnen verschillen leiden tot destructieve conflicten. Aan de andere kant roepen ze defensief gedrag op; een onbewuste poging om de verschillen te ontkennen en om de negatieve consequenties van het omgaan met verschil uit de weg te gaan (bv schijnconsensus, groepsdenken). De confrontatie met de ‘ander’ kan de angst oproepen om niet gehoord te worden, om aan het kortste eind te trekken, om gezichtsverlies te lijden, om de eigen waarheid in vraag te moeten stellen of om het eigen zorgvuldig opgebouwde zelfbeeld los te moeten laten. De meeste mensen willen graag controle houden, onzekerheid vermijden en ze willen hun gevoel van zelfwaarde behouden. Wanneer we onder druk staan, vallen we gemakkelijk terug op ‘primitieve’ reacties, zoals vechten, vluchten of bevriezen. Het woord ‘conflict’ roept meestal negatieve associaties en gevoelens op. De meeste mensen reageren op conflict vanuit gevoelens van angst, boosheid of schaamte. Met andere

Bemiddeling in organisaties: verbindend omgaan met verschil



woorden: emoties horen bij conflictsituaties. Het is daarom niet verwonderlijk dat we snel van een conflict af willen zijn. De cultuur in organisaties is ook gericht op consensus, saamhorigheid en harmonie. ‘Alle neuzen in dezelfde richting’ is een veel gehoorde leuze. We proberen er meestal voor te zorgen dat we conflicten niet op een rechtstreekse manier onder ogen moeten zien. We doen net of er niets aan de hand is, hopen dat het conflict snel zal overgaan, we minimaliseren het conflict of schuiven het onder het tapijt, of we wijzen één persoon of groep aan als de ‘schuldige’. Gekende strategieën om met conflicten om te gaan zijn het ‘weg-organiseren’ (bv ontslag, overplaatsing) of het conflict in een klachtenprocedure gieten waardoor er een ‘slachtoffer’ en ‘dader’ geïdentificeerd worden. De vraag is vanaf welk moment de organisatie spreekt over een ‘conflict’ en wanneer ze aangeeft dat er iets moet gebeuren. Dikwijls is de gespannen situatie dan al ver geëscaleerd. De vraag stelt zich ook wie zich geroepen voelt om iets te ondernemen wanneer de situatie uit de hand loopt. Organisaties maken gebruiken van diverse conflictstijlen die meestal gebaseerd zijn op macht (bv de leidinggevende beslist). Macht ligt aan de basis van de conflictstijlen forceren, aanpassen en vermijden, die resulteren in agressie, polarisatie (win-lose) en weerstand (bv passieve agressie, sabotage, cynisme, ziekte). Deze manieren om conflicten op te lossen creëren gespannen relaties tussen degenen die de macht hebben en degenen die de macht ondergaan. Wanneer medewerkers zich plooien voor de macht – of doen alsof – wordt de relatie oppervlakkig.

Als medewerkers het conflict vermijden, zullen ze zich isoleren. Het machtsframe is meestal onzichtbaar. Omdat er winnaars en verliezers zijn, leiden deze manieren om met conflicten om te gaan niet tot duurzame samenwerkingsrelaties. Rechten en wetten werden in organisaties ingevoerd om macht te geven aan diegenen die de macht niet hadden. De logica van rechten leidt tot het nastreven van compromissen; iedereen doet water bij de wijn en niemand wint echt. Een compromis roept gelijkaardige reacties op in de organisatie als conflictstijlen gebaseerd op macht (Cloke, 2001).

Wat een ‘conflict’ genoemd wordt kan gewoon een situatie zijn waar mensen of groepen een verschillende positie innemen of een verschillende kijk op de realiteit hebben.

Veel organisaties hebben het dus moeilijk om een conflict in directe dialoog aan te gaan. Deze conflictstijl, ‘samenwerken’ genoemd, is gebaseerd op het werken met de belangen van de verschillende betrokkenen en is gericht op het zoeken naar een win-win oplossing. Bemiddeling is een methodiek die deze manier van conflictoplossing ondersteunt.

Conflicten als kans: leren omgaan met verschil en diversiteit Er is een keerzijde aan de medaille: conflicten bieden ook kansen. In plaats van conflicten te beschouwen als een probleem dat snel


31


‘opgelost’ moet worden, kan een organisatie een conflict ook zien als de uitdrukking van een polariteit of paradox die inherent is aan het leven in een groep of organisatie (Smith & Berg, 1997). Wat een ‘conflict’ genoemd wordt kan gewoon een situatie zijn waar mensen of groepen een verschillende positie innemen of een verschillende kijk op de realiteit hebben. Een conflict kan beschouwd worden als een botsing tussen verschillende waarheden die niet in hetzelfde verhaal passen (Lingsma & ten Hoedt, 2004). Maar verschillen creëren ervaringen van meningsverschil, oppositie en problemen en daar hebben we het meestal moeilijk mee (Campbell & Groenbaek, 2006). Het vraagt een bewuste inspanning om de kansen in een conflictsituatie te zien en te benutten. Een conflict kan een aanleiding bieden om belangrijke thema’s aan de orde te stellen, onze belangen en wensen te verduidelijken,

Sterker nog, soms moeten constructieve conflicten zelfs aangemoedigd worden om zaken te verhelderen, nieuwe ideeën naar voren te laten komen zodat er (opnieuw) leven in een organisatie of groep komt. Harmonie en conformisme leiden tot een soort beleefdheid die gezonde discussie verstikt. Reinhard Sprenger, een Duits managementconsultant, noemt conflicten zelfs het ‘werkelijke sociale cement’ van een organisatie. Door op regelmatige basis om te gaan met verschil en strijd worden het probleemoplossend vermogen en het innovatief denken op alle niveaus van de organisatie gestimuleerd (Cox, 2004). Wanneer iedereen het met elkaar eens is, sterft de dynamiek en liggen fenomenen als ‘groepsdenken’ op de loer. Kritiekloze aanvaarding en een overdreven gerichtheid op harmonie en conflictvermijding kunnen destructiever zijn dan een constructief open conflict. Diversiteit is nodig en wenselijk in een organisatie; uit het verschil kan iets nieuws ontstaan.

spanningen op te lossen of relaties te herstellen. Een conflict doorwerken in een open dialoog vergroot het leervermogen en het zelfvertrouwen van de betrokkenen. De samenwerkingsrelaties worden beter en de teameffectiviteit neemt toe. Hierdoor kan de eenheid opnieuw hersteld worden en hebben conflicten dus een stabiliserend effect (Tjosvold & Su, 2006).

Hoewel de meeste mensen een eigen idee hebben van wat bemiddeling is, betreft het een specifieke interventie.

32

Bemiddeling als methodiek en als basishouding bevordert het constructief ‘uitvechten’ van conflicten. Het helpt mensen om te gaan met tegenstellingen en het stimuleert het ‘en-en’ denken. Hierdoor leren mensen om de meerwaarde van het verschil te zien.

De rol van bemiddeling in organisaties van vandaag: een situering Er zijn verschillende manieren om conflicten aan te pakken in organisaties. Zo kan de organisatie kiezen voor coaching (bv een leidinggevende die een conflict heeft in zijn team), procesbegeleiding (bv teambuilding),




advies, een eenzijdige beslissing (bv ontslag) of ze kan het conflict oplossen met een organisatorische ingreep (bv twee ruziënde departementen opsplitsen). Als er geen alternatieven meer zijn, kan de organisatie beroep doen op juridische procedures waar een derde beslist over de oplossing van het geschil (arbitrage). In dit scala van mogelijke interventies heeft bemiddeling ook een plaats. Hoewel de meeste mensen een eigen idee hebben van wat bemiddeling is, betreft het een specifieke interventie. De bemiddelaar beweegt zich in een duidelijk omlijnd kader. Bemiddeling in organisatie kan gedefinieerd worden als een ‘(...) interventie door een onpartijdige derde partij. Bemiddelaars geven geen advies en bieden geen oplossingen; hun vaardigheid bestaat erin de partijen te faciliteren om tot hun eigen oplossing te komen. Een bemiddelaar in deze betekenis houdt zich bezig met het proces, niet met de inhoud van het dispuut’ (Reynolds, 2000) De essentie van bemiddeling kan samengevat worden met de ‘drie V’s’. Bemiddeling is een vertrouwelijk proces; de cliënten en de bemiddelaar engageren zich ertoe om de inhoud van wat er besproken wordt tijdens de bemiddeling binnenskamers te houden. De bemiddelaar is daarenboven gebonden aan een ethische gedragscode waarin vertrouwelijkheid voorop staat. Bemiddeling is in principe ook een vrijwillig proces, hoewel de vrijwilligheid in een organisatiecontext soms relatief kan zijn. Vrijwilligheid betekent echter niet dat deelname vrijblijvend is. De derde V staat voor verantwoordelijkheid; de betrokkenen zijn zelf verantwoordelijk voor de resultaten van het proces. De bemiddelaar begeleidt hen hierbij.

Vanuit verschillende organisatierollen en posities kunnen mensen bemiddelend interveniëren bij een conflict. In de eerste lijn heeft de leidinggevende de verantwoordelijkheid om de signalen van een conflict in een vroeg stadium op te pikken, problemen aan te kaarten en initiatief te nemen. Het is zijn taak om ervoor te zorgen dat conflicten niet escaleren, onder het tapijt verdwijnen of bijvoorbeeld doorgeschoven worden naar een andere afdeling. Hiertoe kan hij de betrokkenen rond de tafel brengen en bemiddelend tussenkomen; doel is dat de mensen zelf hun probleem oplossen (Prins, 2008). Human Resources kan ook een bemiddelende rol opnemen, op voorwaarde dat de betrokkenen hen kan zien als voldoende onpartijdig. Daarnaast hebben preventieadviseurs en vertrouwenspersonen ook het mandaat om bemiddelend tussen te komen. Zolang de interventie ‘informeel’ is en er nog geen klachtenprocedure is gestart, kan bemiddeling ingezet worden ter preventie van verdere escalatie. Ook de vakbond, hoewel het haar missie is de werknemer te verdedigen, kan een bemiddelende rol opnemen. Zo zei een vertegenwoordiger van de vakbond: “Ik word betaald om de werknemer te verdedigen. Maar in de realiteit is mijn positie verschoven in de loop van de jaren. Ik zit nu meer tussen twee partijen en laat ze met elkaar praten. Een beetje zoals ‘pastoor spelen’, zo noem ik het. Ik heb geleerd verschillende petjes op te zetten.” Alle genoemde organisatierollen kunnen, wanneer dat wenselijk is, ook de rol van verwijzer opnemen en een externe bemiddelaar inhuren. Externe ‘bemiddelaars in sociale zaken’ vormen een nieuwe beroepsgroep in ons land.


33


Ze zijn formeel opgeleid door erkende instituten en kunnen erkend worden door de Federale Bemiddelingscommissie.1 Deze commissie is in werking sinds september 2005 en is benoemd door de Federale Overheid (Ministerie van Justitie). Ze is bevoegd om bemiddelaars te erkennen, instanties voor de opleiding van bemiddelaars te erkennen en de opleidingen die deze instanties organiseren te erkennen. Een externe bemiddelaar kan ingeschakeld worden wanneer de leidinggevende zelf betrokken partij is in een conflict, wanneer de organisatie het conflict zelf niet meer kan hanteren of wanneer er intern niemand beschikbaar of bereid is om bemiddelend op te treden. De externe bemiddelaar begeleidt een ‘informeel’ bemiddelingsproces, wanneer de probleemsituatie (nog) niet gekaderd is binnen een formele, juridische procedure en wanneer het nog niet te ver geëscaleerd is.

Hoe werkt een bemiddelaar: rol, positie en interventies Een bemiddelaar is een ‘derde partij’ die tijdelijk aan een systeem wordt toegevoegd. De aanwezigheid van een ‘derde’ schept ruimte en maakt iets nieuws mogelijk tussen de betrokkenen. De bemiddelaar heeft geen belang bij het conflict of de oplossing ervan. Een bemiddelaar schept voorwaarden en een duidelijk kader waarbinnen de betrokken conflictpartijen met elkaar in gesprek kunnen gaan. Bemiddelaars volgen een gestructureerd proces met een aantal stap-

pen (Prins, 2008). Voor de eigenlijke interventie is het belangrijk om duidelijke werkafspraken te maken met de organisatie. Nadat de bemiddelaar en de opdrachtgever besloten hebben dat bemiddeling de meest aangewezen interventie is voor het probleem, moeten een aantal afspraken gemaakt worden (bv te besteden tijd, locatie, financiële afspraken, wie uitnodigen voor eerste gesprek). Belangrijk is dat de opdrachtgever begrijpt wat bemiddeling is en dat de bemiddelaar geen resultaatsverbintenis kan aangaan; hij zal wel engageren voor een inspanningsverbintenis. Ook moet duidelijk gesteld worden dat de bemiddelaar geen inhoudelijke rapportering zal doen naar de opdrachtgever. Het is belangrijk dat de ‘bemiddelingsruimte’ veilig is, zodat mensen zich kwetsbaar durven opstellen en zich vrij voelen om te spreken over waar het hen werkelijk om gaat. Fiutak (2009) spreekt over bemiddeling als een ‘authentieke arena’ waar specifieke regels gelden en een eigen cultuur heerst. Veiligheid wordt geïnstalleerd door te werken met een bemiddelaar die door alle partijen aanvaard wordt. De bemiddelaar kent de betrokkenen of diens familie of vrienden niet en hij is bijvoorbeeld niet als coach van een van de partijen actief. Daarnaast zal de bemiddelaar de nadruk leggen op de vertrouwelijkheid van het proces. Zowel de bemiddelaar als de betrokkenen engageren zich om niet over de inhoud van het proces te spreken met buitenstaanders. Een locatie weg van de werkplek kan mede voor het nodige comfort zorgen.

1 Noot van de redactie: voor een overzicht van enkele instituten, zie onder de rubriek Aankondigingen in dit nummer van Pastorale Perspectieven.

34




De professionaliteit van de bemiddelaar om een (emotioneel) gesprek in goede banen te leiden, zal het gevoel van veiligheid versterken. De bemiddelaar bewaakt de kwaliteit van de interacties waardoor de betrokkenen voelen dat ze in goede handen zijn. De bemiddelaar garandeert dat hij met aandacht zal luisteren naar elke partij, zonder echter partij te trekken. Deze houding van ‘meerzijdige partijdigheid’ biedt veiligheid. Ook gespreksregels (bv iedereen spreekt vanuit zichzelf) en andere afspraken (bv alleen over het conflict spreken tijdens de bemiddeling en niet op de werkvloer) kunnen zorgen voor een veilige ruimte. Daarnaast is het van belang dat de bemiddelaar zorgt voor voldoende uitdaging. Hij zal de betrokken in eerste instantie helpen om de verschillen scherp te stellen, te spreken over hun kwetsuren en teleurstellingen en over hun emoties.

De vraag om te bemiddelen in een 1-1 conflict, bijvoorbeeld, kan een (onbewuste) manier zijn om organisatieproblemen te personaliseren en te individualiseren. van de relatie en wanneer de betrokkenen bereid zijn om op een redelijke manier naar ‘het probleem’ te kijken, kan de onderhandelingsfase starten. Tijdens het hele proces waakt de bemiddelaar erover dat hij de verantwoordelijkheid van de betrokkenen stimuleert. Tot slot zorgt de bemiddelaar ervoor dat de oplossing of nieuwe afspraken die resulteren uit het bemiddelingsproces verankerd worden (bv een afsprakenlijst, een charter) en dat er afspraken over opvolging en eventuele sancties vastgelegd worden. Bij de keuze van een interventie is het belangrijk dat de bemiddelaar niet aan

De interventies van de bemiddelaar richten zich op het vertalen van posities in belangen en van verwijten in wensen. Het is zijn rol om het vechten en de spanningen uit het conflict te halen en om mensen te ondersteunen om de verschillen te exploreren en om nieuwe manieren te vinden om hiermee om te gaan. Door dit proces van kaderen en herkaderen verschuift het conflict en ontstaan nieuwe opties. Pas nadat de verschillen op tafel liggen en alle partijen zich duidelijk hebben uitgesproken (o.a. wensen, belangen), zal de bemiddelaar interventies doen die gericht zijn op de verbinding tussen de betrokkenen (bv verbindende vragen, wederzijdse empathie stimuleren) en het overbruggen van het verschil. Na het herstel

tijdelijke symptoombestrijding doet door bijvoorbeeld zonder meer mee te gaan in het gepresenteerde probleem. De vraag om te bemiddelen in een 1-1 conflict, bijvoorbeeld, kan een (onbewuste) manier zijn om organisatieproblemen te personaliseren en te individualiseren. Dit kan een defensie zijn tegen het blootleggen van de werkelijke oorzaken van een conflict. Zo kan een lokaal conflict in een team de uiting zijn van een tweespalt in het management. Een interpersoonlijk conflict in een organisatie is dikwijls een symptoom van een disfunctioneren in de organisatie (bv evaluatiesysteem). Het is dan ook belangrijk om een conflict te beschouwen als het topje van de ijsberg en om vanuit een systeembril naar het conflict


35


digheid deel te nemen aan het proces, zelf oplossingen te zoeken en gemaakte afspraHet klinkt paradoxaal, maar een bemiddelaar

ken te respecteren.

helpt mensen door ze niet te helpen! Mogelijke belemmerende factoren zijn: intense conflicten tussen partijen met een te kijken. Een eerste belangrijke vraag is dan: wie zijn de ‘stakeholders’ in dit conflict? De vraag is vervolgens of een bemiddelaar het mandaat heeft om ook de onderliggende oorzaken van een conflict aan de orde te stellen en aan te pakken; deze komen meestal pas naar voren tijdens het bemiddelingsproces (Prins, 2009). Uiteraard is bemiddeling niet in alle omstandigheden wenselijk of mogelijk. Onderzoek wijst uit dat bemiddeling effectiever is wanneer het conflict niet te sterk geëscaleerd is, de partijen zeer gemotiveerd zijn om een oplossing te vinden, en wanneer ze zich engageren voor een bemiddelingsaanpak. Een win-win overeenkomst is waarschijnlijker wanneer de betrokkenen een positieve werkrelatie hebben. Wederzijds afhankelijk zijn van elkaar biedt ook meer garanties op een succesvolle uitkomst (Stephan & Stephan, 2001). De organisatie moet tijd, ruimte en financiële middelen vrij willen maken om een bemiddeling optimale kansen te geven. De organisatie moet de partijen ook de vrijheid geven om zelf met creatieve oplossingen te komen binnen de mate van het redelijke; dit moet van tevoren besproken worden. In een open organisatiecultuur heeft bemiddeling meer kans op slagen. Ook de betrokkenen zelf moeten bereid zijn om samen het conflict op te lossen via bemiddeling. Voorwaarde is dat alle partijen in staat zijn om in een relatie van gelijkwaar-

36

groot machtsverschil, lage motivatie om het conflict op te lossen, gevechten over principekwesties, onenigheid of ambivalentie binnen de eigen partij en onderhandeling over schaarse middelen (Kressel & Pruitt, 1989). Een andere overweging is dat er geen dreiging van fysiek geweld mag zijn (Crawley & Graham, 2002). In dergelijke omstandigheden heeft bemiddeling weinig kans op slagen. Bemiddeling is dus zeker geen magische oplossing.

Bemiddeling: een nieuw paradigma in samenwerking? Net zoals coaching is bemiddeling een nieuwe vorm van ‘helpen’. Het klinkt paradoxaal, maar een bemiddelaar helpt mensen door ze niet te helpen! Bemiddeling introduceert een nieuw paradigma in de organisatie, omdat het er vanuit gaat dat mensen zelf in staat zijn, mits enige ondersteuning bij de dialoog, om hun eigen problemen op te lossen (empowerment). Een bemiddelaar zal dus niet gaan ‘helpen’ door de verantwoordelijkheid over te nemen, door suggesties te doen of door oplossingen aan te reiken. Dit is voor veel mensen een nieuwe ervaring; het is namelijk evident dat iemand die ons komt ‘helpen’ zich vanuit een bovenpositie of expertrol over ons ontfermd en een oplossing aandraagt.




Bemiddeling is een nieuwkomer in onze organisaties. Het gaat in tegen de gangbare organisatiecultuur en kan gezien worden als een mogelijke bedreiging voor degenen die de macht in handen hebben. Een zekere argwaan en tegenkanting weerspiegelen de vrees om de controle over het proces van conflicthantering los te laten, de vrees voor de afspraken die tot stand komen tijdens het bemiddelingsproces en om de eigen positie in de ‘business’ van conflicthantering te verliezen. De bestaande spelers (bv vakbond) en gangbare procedures (bv klachtenprocedure) in de organisatie kunnen de introductie van bemiddeling als een nieuwe manier van conflicthantering moeilijk maken. Vakbonden en advocaten zullen zich wellicht bedreigd voelen door het inzetten van bemiddeling; het stelt hun logica en positie in het conflictlandschap in vraag. Kiezen voor bemiddeling is kiezen voor verandering. Bemiddeling stelt de dominante logica in het omgaan met conflicten, gebaseerd op macht en rechten, in vraag. Organisaties hebben typische gewoonten en zijn georganiseerd rond het behoud van de status quo. Hoe dieper de noodzakelijke verandering, hoe groter de weerstand (Cloke, 2001). Het zoeken naar oplossingen vanuit de belangen van alle partijen, betekent verandering, ‘empowerment’ en het stelt de gewone ‘manier van doen’ in vraag. De essentie van bemiddeling is dat de ‘partijen’, binnen het afgebakende kader van de bemiddeling, met elkaar in dialoog gaan op basis van gelijkwaardigheid. Leidinggevenden zijn niet gewend om zich kwetsbaar op te stellen tegenover een medewerker en zullen hun aandeel in het conflict onder ogen

moeten durven zien. In organisaties, die inherent hiërarchisch zijn, is het niet gebruikelijk om op deze manier in relatie met elkaar te staan. Een ander essentieel aspect van de bemiddelingsvisie is het valoriseren van het verschil. Diversiteit is niet langer een ‘probleem’ dat we moeten oplossen, maar een realiteit en een belangrijk ingrediënt voor effectief en innovatief samenwerken. Tijdens een academische zitting over bemiddeling in Vlaanderen, tekende ik onlangs een mooie uitspraak op van Inge Vervotte, Minister van Ambtenarenzaken en Overheidsbedrijven: "Bemiddeling vraagt veel energie maar het is de moeite waard. Het biedt mensen de ruimte om zelf hun toekomst te creëren en daardoor komt er veel energie terug." Bemiddeling is een proces van co-creatie van een gezamenlijke toekomst. In de bemiddelingswereld bestaan verschillende visies op conflicten en bemiddeling. De problem solving benadering van Harvard (Fisher, Ury & Patton, 1991) richt zich sterk op het oplossen van de kwestie. Andere benaderingen, zoals de transformatieve benadering (Bush & Folger, 2005), gaan ervan uit dat conflicten tot transformatie kunnen leiden. De veranderingsgerichte bemiddeling (Evers, 2010) beschouwt conflicten als een kans om iets te leren, zich te ontwikkelen en tot duurzame verandering te komen. Bemiddeling kan dus op een ontwikkelings- en veranderingsgerichte manier ingezet worden en vormt op deze manier een instrument voor organisatieontwikkeling. Omdat bemiddeling een ‘onbekende cultuur’ is die ingaat tegen de gangbare organisatie-


37


cultuur, is de voorbereidingsfase van doorslaggevend belang. Dit impliceert dat de ‘voorfase’, voordat de partijen rond de tafel zitten, soms lang kan duren (Legum, 2001). De vraag is: wie moet het potentieel van bemiddeling toelichten en wie moet bemiddeling als waardevol initiatief promoten? Het lijkt weinig ethisch en bovendien contradictorisch dat bemiddelaars zelf actief prospectie gaan doen. Als organisaties het potentieel van bemiddeling beter zouden kunnen inschatten, dan zouden ze vaker beroep doen op bemiddeling. Dan zouden ze ook begrijpen dat bemiddeling geen teken van zwakte of falen is, maar een constructieve interventie om conflicten te transformeren in iets positiefs en een investering in duurzame samenwerkingsrelaties.

De meerwaarde van bemiddeling voor organisaties Conflicten kosten organisaties handenvol geld. Er zijn zowel ‘harde’ als ‘zachte’ kosten (Dana, 1999; 2001). Harde kosten gaan over de kosten verbonden aan het hanteren van de conflictsituatie (bv tijd en kosten van interne en externe betrokkenen, zoals leidinggevenden, advocaten en consultants) en de kosten die het gevolg zijn van het conflict. De belangrijkste financiële consequenties zijn: verzuim (bv ziekte); tijdelijke vervanging van een personeelslid (bv herstructureren van het werk); exitkosten (bv ontslagvergoeding); permanente vervanging van personeelslid (bv vacature plaatsen, interne of externe aanwerving, inwerktijd, opleiding). De ‘zachte’ of verborgen kosten zijn moeilijk

38

in cijfers uit te drukken (Dana, 1999). Enkele voorbeelden: het nemen van minder goede beslissingen; herstructurering om het conflict op te lossen (bv overplaatsing, herverdeling van het werk); sabotage, diefstal, schade; verminderd plezier in het werk (bv demotivatie, verzuurde sfeer); verminderde productiviteit; emotionele schade bij de betrokkenen en hun omgeving. Ook gevolgen zoals stress, het vertrek van waardevolle medewerkers, de schadelijke effecten voor het imago van de organisatie, gemiste economische kansen, gebrekkige ontwikkeling van personen en teams, enzovoort zijn mogelijk kosten van conflicten die moeilijk ‘hard’ te maken zijn. Recent gebeurde onderzoek naar de specifieke kosten van arbeidsconflicten (Euwema, Beetz, Driessen & Menke, 2007). De onderzoekers berekenden de harde kosten van conflicten in twee grote organisaties in Nederland (dossieranalyse van 56 cases). De gemiddelde kost van een conflict bedroeg 27.094 €. Het laagste bedrag was 124 €, terwijl het duurste conflict de organisatie 231.230 € kostte. De grootste kostenposten waren exit- en verzuimkosten (samen goed voor 91% van de totale kosten). De gemiddelde kost van conflicten die via bemiddeling waren opgelost was ongeveer tien keer lager dan andere manieren om de conflicten te benaderen. Bovendien bleef in 75% van de bemiddelingscases de medewerker in dienst. Dit onderzoek toont aan dat een bemiddelende aanpak een kortere doorlooptijd van conflicten tot gevolg heeft. Hierdoor worden de kosten van een conflict binnen de perken gehouden. Zoals uit dit onderzoek blijkt, is bemiddeling een relatief




goedkope oplossing. Organisaties hebben er dus financieel baat bij om bemiddeling zo vroeg mogelijk in te zetten. Bovendien is het een meer menselijke benadering dan lang aanslepende juridische procedures waar steeds een winnaar en verliezer uit de bus komt en waar uiteindelijk iedereen verliest. Preventief optreden kan heel wat leed en overbodige kosten voorkomen. Het voordeel op korte termijn is dat een conflict of een verzuurde situatie opgelost wordt. Hierdoor komt er opnieuw tijd en energie vrij voor productief werk. Een conflict af kunnen sluiten betekent een hele opluchting voor iedereen die er bij betrokken is. Via bemiddeling kiezen partijen voor oplossingen waar ze zelf achter staan; deze beslissingen zullen dus beter aansluiten bij hun behoeftes en zijn daardoor duurzamer (Prein, 2004). Op langere termijn biedt de bemiddelende aanpak heel wat mogelijke voordelen. Het kan een ontwikkelingsproces stimuleren op verschillende niveaus in de organisatie: op organisatie-, groeps- en individueel niveau. Bemiddeling inzetten betekent een investering in organisatieontwikkeling en in de ontwikkeling van mensen. Het gebruik van (be)middelende interventies (bv workshop om de verschillen tussen twee diensten bespreekbaar te maken) in een organisatie, draagt bij tot een open organisatiecultuur. De organisatie wordt op collectief niveau conflictvaardiger. Een conflict in een team dat via dialoog wordt opgelost is een ‘organisatiepraktijk’ die model kan staan voor

andere groepen. Het voedt een organisatiecultuur waar verschillen een plaats krijgen en geen bedreiging betekenen. Het laat medewerkers zien dat de organisatie de moed heeft om haar conflicten zelf aan te pakken en niet - vaak uit onmacht - grijpt naar drastische middelen zoals ontslag. Organisaties kunnen ervoor kiezen om conflictmanagement als systeem te ontwikkelen om zo aan preventie en organisatieontwikkeling te doen. Medewerkers die een bemiddelingsproces hebben doorgemaakt, leren erop te vertrouwen dat ze hun problemen zelf kunnen oplossen en uitpraten; hun conflictvaardigheid neemt toe. Ze ontdekken wat hun eigen waarden, belangen en behoeften zijn en leren die op een constructieve manier naar voren te brengen. Ook leren ze dat andere mensen op een andere manier naar de wereld kijken vanuit verschillende waarden en belangen (‘kaders’). Door directe dialoog kunnen mensen hun vastgeroeste ideeën loslaten en leren ze openstaan voor het ‘andere’. De ervaring dat een conflict openlijk bespreken niet noodzakelijk tot dramatische situaties leidt, maakt mensen sterker. Bemiddelende tussenkomsten waar mensen zelf leren ‘middelen’ bij verschillen, vormen een kans om de conflictvaardigheid van medewerkers en teams te ontwikkelen, zelfs nog voor er sprake is van een conflict (Tjosvold & Su, 2006; Vandamme & Evers, 2008). Bemiddeling leert ons verbindend om te gaan met verschil. Er is zelfs geen conflict nodig om voor een bemiddelende interventie te kiezen.


39


LITERATUUR CAMPBELL, D. & M. GROENBAEK (2006). Taking Positions in the Organization. London: Karnac. BUSH, R.A.B. & J.P. FOLGER (2005). The Promise of Mediation. The Transformative Approach to Conflict. San Francisco: Jossey-Bass. CLOKE, K. (2001). Mediating Dangerously. The Frontiers of Conflict Resolution. San Francisco: Wiley. COX, C. (2004). Het belang van conflicten. Ode Magazine, 69, augustus. CRAWLEY, J. & K. GRAHAM (2002). Mediation voor managers. Efficiënte conflicthantering op de werkvloer. Zaltbommel: Thema. DANA, D. (1999). Het managen van conflicten. Groningen: Gopher Publishers.

LINGSMA, M. & F. TEN HOEDT (2004). Conflictcoaching. Een nieuwe energiebron voor managers. Een verruimde visie op conflicten. Soest: Uitgeverij Nelissen. PREIN, H. (2004). Mediation in praktijk. Beroepsvaardigheden en interventietechnieken. Amsterdam: Boom. PRINS, S. (2008). Bemiddeling voor leidinggevenden. Brussel: Politeia. PRINS, S. (2009). Being in good hands: providing containment in organizational mediation. Paper gepresenteerd op het 26e symposium van de International Society for the Psychoanalytic Study of Organizations, Toledo, juni. REYNOLDS, C. (2000). Workplace mediation. In: M. LIEBERMANN (Ed.), Mediation in context. London: Jessica Kingsley, pp. 166-176.

DANA, D. (2001). Conflictoplossing. Schoonhoven: Academic Service.

SMITH, K.K. & D.N. BERG (1997). Paradoxes of Group Life: Understanding Conflict, Paralysis, and Movement in Group Dynamics. San Francisco: Jossey-Bass Publishers.

EUWEMA, M., J. BEETZ, S. DRIESSEN & R. MENKE (2007). Wat kost een arbeidsconflict? Forum voor Conflictmanagement, 1, 7-12.

STEPHAN, W.G. & C.W. STEPHAN (2001). Improving Intergroup Relations. Thousand Oaks: Sage Publications.

EVERS, D. (2010). Ontwikkelingsgericht bemiddelen: conflicten als bron van groei. NederlandsVlaams Tijdschrift voor Mediation. (in press)

TJOSVOLD, D. & F. SU (2006). Manager as Mediator: Developing a Conflict-Positive Organization. In Herrman, M. (Red.) Handbook of Mediation. Bridging Theory, Research and Practice. Malden: Blackwell Publishing, pp. 344354.

FISHER, R., W. URY & B. PATTON (1991). Getting to yes: negotiating agreement without giving in. 2nd Edition. Houghton Mifflin Harcourt. FIUTAK, T. (2009). Le médiateur dans l’arène. Réflexion sur l’art de la médiation. Toulouse: Editions érès. KRESSEL, K. & D. PRUITT (1989). Mediation Research. San Francisco: Jossey-Bass. LEGUM, C. (2001). The role of facilitators as mediators in transitional process: a South African case study. In AMADO, G. & AMBROSE, A. (Eds.) The Transitional Approach to Change. London: Karnac, pp. 197-226.

40

VANDAMME, R. & D. EVERS (2008). Bemiddeling voor iedereen. Leuven: Mediation Instituut Vlaanderen.

OVER DE AUTEUR Dr. Silvia Prins is erkend bemiddelaar in sociale zaken. Ze werkt als organisatieadviseur, coach en bemiddelaar en is zaakvoerder van Circles for Connection. Website: www.coachingforconnection.be




Kerkmediation. Mogelijkheden en valkuilen in de praktijk Hans Jonker

1. Mediation in kerk en pastoraat

zowel op het brede terrein van gemeente opbouw als op het gebied van het individuele

Het gebruik van mediation voor de bemiddeling bij een conflict tussen twee partijen raakt meer en meer bekend. Het werken aan een win-win situatie voor beide conflictpartijen is te verkiezen boven een (juridisch) gevecht om het eigen gelijk. Het gebruik van mediation vaardigheden in een kerkelijke omgeving maakt het ook mogelijk om kerkelijke conflicten op te lossen zonder er een kerkjuridisch proces van te maken. Bij zo’n proces ruimt de verliezer doorgaans het veld en kan het conflict ondergronds blijven sluimeren. De verschijningsvorm van het conflict is dan wel aangepakt, maar er blijft een reële kans dat de conflictbron niet onder ogen is gezien.

pastoraat. De specifieke kerkelijke context toont ook enkele valkuilen zoals de jarenlange termijn waarover conflicten zich ontwikkelen en voort geduwd worden of het gegeven dat er bij vele conflicten niet twee overzichtelijke partijen tegenover elkaar staan, maar meerdere groepen van mensen. In deze bijdrage wil ik enkele voorbeelden van conflicten in kerkelijke context noemen en de mogelijkheden van mediation daarbij. Een conflict in kerkelijke context wordt gekenmerkt door een of meer van de volgende factoren: - het conflict wordt gekleurd door verwachtingen

en/of

gedragingen

van

beroepskracht(en) en / of vrijwilliger(s). - het conflict toont een vermenging van Het werken aan een win-win situatie voor beide conflictpartijen is te verkiezen boven een (juridisch) gevecht om het eigen gelijk.

formele en informele communicatie. - de conflict bemiddeling wordt bemoeilijkt doordat een van de partijen geen (mede) conflict eigenaar wil worden en de eigen positie legitimeert aan de hand van een

Mediation vaardigheden kunnen behulpzaam zijn op tweeërlei wijze: als bemiddeling door een mediator bij kerkelijke conflicterende partijen en door het gebruik van enkele mediation technieken in het pastoraat,

geloofsuitspraak. - de conflictbemiddeling wordt vertraagd doordat er een nauwelijks ontwikkelde praktijk van verzoening en het omgaan met conflicten aanwezig is.


41


- de conflictbemiddeling lijkt stil te staan bij de uiterlijke belangen van partijen, waarbij de achterliggende, voor partijen wezenlijke belangen niet aan de orde komen. De vermenging van persoonlijke belangen en persoonlijke spiritualiteit kan het geheel vertroebelen.

2. De praktijk Aan de hand van enkele praktijkvoorbeelden ga ik in op de mogelijkheden en valkuilen van kerkmediation. De voorbeelden zijn bedacht aan de hand van diverse ervaringen.

2.1. Een verschillende mening over de gang van zaken Stel er is een conflict op grond van verschil in visie ten aanzien van de organisatie. Mijnheer X meent dat de gang van zaken rond het verkiesbaar stellen van hem zelf als ambtsdrager niet correct is gegaan en dat hij daardoor niet verkozen is. De voorzitter van de kerkenraad, mijnheer Y, meent namens de kerkenraad dat de procedure wel goed verlopen is. Inmiddels is dit een langdurende zaak geworden. Mijnheer X heeft er niet voor gekozen om de kerk te verlaten, en komt met regelmaat, bij elke volgende verkiezing hier op terug. De spanning blijft voortbestaan. Nadat de mediator zijn kennis van de verkiezingsprocedure heeft opgefrist, besteedt hij een afspraak aan de aanvrager van de mediation om nadere informatie en bezoekt de conflictpartijen. Het gaat er in eerste instantie om of beide partijen bereid zijn tot

42

mediation. Dit vraagt onmiddellijk al een andere houding dan een pastorale. Als mediator is het niet nodig de partijen vollediger te begrijpen dan voor de communicatie nodig is. Partijen beider bereidheid tot gesprek, bemiddeling en ontmoeting is de voorwaarde om tot een mediation contract te komen. Dit contract is van belang omdat daarmee de instemming van beide partijen vastgelegd wordt. Een gegeven dat soms lopende de mediation - behulpzaam is om de partijen weer aan hun mediation bereidheid te herinneren. Naarmate het conflict ouder is, blijken partijen ofwel gedreven alsnog hun gelijk te halen, of om met een zekere rancune de zaak maar te laten rusten. De mediation aanpak is in dit beginstadium van belang om het gezamenlijke vertrekpunt vast te stellen. Wanneer vanuit een pastorale houding een partij zijn/haar verhaal uitgebreid kan vertellen, dan kom je als mediator al snel in de problemen. De pastor heeft een begripvolle houding, de mediator is meer communicatief gericht om daardoor de partijen uit te nodigen zelf aan het werk te gaan hun conflict op te lossen. Het vragen stellen van verschillend niveau en karakter is daarbij een goed middel. De pastor kan met enige mediation vaardigheden de houding innemen dat niet hij/zij het conflict oplost, maar dat de partijen dat met begeleiding zelf doen. In deze casus kan nu het volgende punt van aandacht bij de mediation zijn dat er ruimte gemaakt wordt voor de bijbehorende emotionele gevoelens. Het feit echter dat de zaak zelf al jarenlang aansleept betekent ook dat




de emoties veranderd zijn, de aanvankelijke emotie heeft mogelijk plaats gemaakt voor verharding, en het verwijt wordt overgedragen op (door het verstrijken van jaren) andere bestuurders. De vraag is of het in deze situatie wel belangrijk is om uitgebreid aandacht te besteden aan de emotionele ontlading, aan de verwoording van de aanwezige irritatie. De vraag voor de mediator is of de aanwezige partijen hun gevoelens willen uiten, of het nodig is die gevoelens te uiten voordat men verder kan praten en denken. Juist het gevoel kan ook een blokkade voor vervolggesprek zijn geworden. De kernvraag lijkt in deze casus te zijn welk belang, of welke belangen een rol spelen. In het gesprek over de belangen is het doel om het grotere, achterliggende belang naar voren te halen. Is het de verkiesbare plaats zelf, of is het bij voorbeeld het aanzien, of het gezichtsverlies dat de grootste betekenis voor een partij heeft. De mediator heeft in deze fasen opnieuw geen keuzelijstje voor de partijen. Hij zoekt of partijen bij hun achterliggende belang kunnen komen. Dat hoofdbelang kan namelijk helpen om over de kleine voor de hand liggende belangen heen te stappen. Veel conflicten beginnen immers bij een conflictaanleiding, een handeling, een woord dat de spreekwoordelijke emmer doet overlopen. Meestal blijven wij mensen bij die aanleiding staan alsof dat het grootste belang is en gaan daarover het conflict aan. Het conflict wordt gevoed door eerdere opmerkingen van de andere partij die slecht vielen, of aan andere handelingen van de andere partij die geregeld wrevel wekten. We kunnen dat herkennen aan alle voorbeelden die er in een conflict bijgehaald

Wanneer vanuit een pastorale houding een partij zijn/haar verhaal uitgebreid kan vertellen, dan kom je als mediator al snel in de problemen. worden, zoals : “jij ook altijd…”; “toen en toen deed jij ook al… “. Welk belang voor elk van beide partijen is geraakt, staat onder druk door deze herinneringen, lijdt schipbreuk. Het conflict is vaak verbonden met een dieperliggend belang. Hier komt het karakter van mediation naar voren: het is geen bemiddeling om vast te stellen wie er gelijk heeft, of wiens belang geschaad wordt door de ander. Het is geen arbitrage. Integendeel, de mediator zoekt met de partijen of het achterliggende belang van beide partijen gediend kan worden met een nader te bepalen conflictoplossing. Het doel van mediation is immers een win-win situatie voor beide conflictpartijen. In deze situatie kan dat wederzijdse erkenning en waardering zijn, of het mogelijk aanreiken van die bestuurlijke activiteit die past bij elk van beide partijen. Met een schriftelijke afronding kan het conflict en de gekozen oplossing afgerond worden.

2.2.De praktijk vanuit de invalshoek vrijwilliger - beroepskracht In de werkrelatie tussen vrijwilligers en beroepskrachten kunnen er allerhande communicatiestoringen ontstaan die zich tot een conflict ontwikkelen. De organist en de


43


predikant die samen een belangrijk aandeel hebben in de zondagse vieringen kunnen recht tegenover elkaar komen staan wanneer de ideeën en de wijze waarop er met elkaar gecommuniceerd wordt over de inkleuring van de viering erg verschillen. De communicatie kan zo verslechteren dat de beroepskracht naar de kerkordelijke regels grijpt. Bijvoorbeeld als het gaat over de eindverantwoordelijkheid voor een viering. Voorganger Z en organist W klimmen in de hoogste orgelpijp vanwege het orgelspel na de verkondiging. Voorganger Z verkiest een moment van ingetogen, meditatief orgelspel na de verkondiging, terwijl organist W. de uitbundigheid van het verkondigde evangelie wil onderstrepen met zijn orgelspel. Een mediator mag de communicatieve brokken trachten te lijmen. Beide partijen zijn bereid mee te werken.

om de partijen als het ware voorbij hun emotie te laten komen. De emotie verhindert de communicatie die het conflict kan beëindigen. En elke volgende emotionele uitspraak kan een nieuwe blokkade voor het communiceren worden. In de praktijk van het leven zien we geregeld hoe conflicten vast blijven zitten op de emotionele communicatie. Mensen kiezen er dan vaak voor, om de communicatie te stoppen. Hier ligt ook een belangrijke valkuil van conflicten in kerkelijke kring, omdat de emotionele communicatie geregeld verbonden is met de persoonlijke spiritualiteit. Een gegeven waar je niet gemakkelijk aan voorbij kunt gaan.

Na het vastleggen van het mediation contract, barst bij de eerste gezamenlijke ontmoeting de communicatieve bom. De emotionele opmerkingen zijn gelardeerd met kerkordecitaten en muzikale verwijzingen naar J.S. Bach en andere componisten van kerkmuziek. Het eigenbelang, het eigen gelijk en de eigen emoties lopen door elkaar heen. De mediator heeft nu als taak om ruimte te geven aan de emoties en te helpen door vragen en andere gespreksvaardigheden de kernemotie te laten uitspreken en zo de overgang naar het bespreken van de wederzijdse belangen mogelijk te maken.

Daar waar een conflict een direct belang bedreigt, bijvoorbeeld een conflict tussen buren, of een conflict om een baan, is de bereidheid om een oplossing te vinden vaak groter dan bij een conflict in kerkelijke kring. Uiteindelijk verhuis je niet een twee, drie en zeker niet als het een koopwoning betreft. En evenmin heb je zomaar nieuw passend werk. Maar je kunt wel gemakkelijker een andere geloofsgemeenschap zoeken of geloven zonder actieve participatie aan een gemeenschap. Uiteindelijk is dit laatste nadelig voor een gemeenschap. Een reden temeer om in de geloofsgemeenschappen basale mediation vaardigheden te oefenen. Zoals er peergroup mediation voor jongeren ontwikkeld is, zo zou er ook peergroup mediation voor kerkleden nuttig kunnen zijn.

Metacommunicatie en het herformuleren van het gezegde zijn twee van een aantal gespreksvaardigheden die hierbij van nut kunnen zijn. Mediationvaardigheden helpen

Wanneer onze voorganger en organist hun loopgravenoorlog vanuit muziekgeschiedenis en kerkorde hebben beëindigd kan er op basis van de uitgewisselde belangen geke-

44




ken worden naar mogelijke oplossingen. Het is hierbij belangrijk dat de mediator ruimte schept voor het inventariseren van zoveel mogelijk oplossingen. Zo veel mogelijk, omdat er dan keuzevariatie is en omdat er dan meer kans is dat er ook niet vermoedde oplossingen in beeld komen. Mediation vaardigheden dragen hier bij aan het doorbreken van de (kerkelijke) gewoonte om zodra de eerste oplossing voor een dilemma genoemd is, die oplossing meteen als definitieve aanpak te kiezen. Het aangrijpen van de eerste de beste oplossing voor een

Bij de laatste discussie en voorstellen voor verdere verandering in de kerkenraad is de vlam in de pan geslagen, kwam de voorganger relatief alleen te staan met als afloop dat de voorganger kwaad is vertrokken uit de vergadering en zich de andere dag ziek heeft gemeld. De kerkenraad was onthutst over een paar pikante opmerkingen van de voorganger en de leden gingen met gemengde gevoelens naar huis. Een mediator mag proberen de communicatie weer vlot te trekken. Eventuele kerkordelijke regels laat ik nu buiten beschouwing en concentreer me op het mediationproces.

probleemsituatie kan op zich zelf al weer brandstof voor het oplaaien van het conflict of voor een nieuw conflict zijn. De uiteindelijk door beide partijen geaccepteerde uit-

In kerkelijke kring is de emotionele

weg uit het conflict heeft grote kans van

communicatie geregeld verbonden

slagen om in herstelde verhoudingen weer

met de persoonlijke spiritualiteit.

gezamenlijk verder te gaan.

2.3.Kerkenraad en voorganger een spannend duo Voorganger R heeft een duidelijk beeld waar zij/hij met de gemeente naar toe wil. En doet er alles aan om die koers om te zetten in beleid en concrete daden. Na een aanvankelijk enthousiaste start begint het verzet te groeien. Een groepje gemeenteleden vindt gehoor bij enkele kerkenraadsleden. Na enkele vertragingstactieken komt steeds nadrukkelijker naar voren dat een deel van de kerkenraad rustiger aan wil doen met mogelijke veranderingen. Ook de vroegere voorganger, die intussen als emeritus in de plaats is blijven wonen, geeft op verzoek zijn visie en deelt de mening dat - ook in dit geval - haastige spoed zelden goed is.

De mediator zal eerst nagaan of beide partijen bereid zijn tot gesprek en of beide zich willen inzetten voor het - zo mogelijk bereiken van een win-win situatie. Dit kan zowel in een ontmoeting met beide partijen als in vooroverleg. De ontmoeting met beide partijen kan gemakkelijk ontaarden in een zeer emotionele communicatie sfeer. Hier mee omgaan vereist enige vaardigheid. Het gescheiden polsen van beide partijen kan als nadeel hebben dat de ontmoeting met de andere partij niet transparant is en men daardoor enige argwaan jegens de mediator ontwikkelt. In verschillende geloofsgemeenschappen is de kerkordelijke weg zodra er zich een probleem voor doet een kerkjuridische weg en ligt een win - verlies aanpak in het verschiet.


45


Wie heeft zich niet correct opgesteld volgens de officiële richtlijnen en moet de terechtwijzing als verlies nemen? Mediation is dan niet aan de orde. Daarnaast is er vandaag de dag ook geregeld sprake van onverenigbaarheid van karakters (of visie op het werk) en dan is het gemakkelijker dat de voorganger verhuist dan dat de hele gemeente gaat verhuizen. Probleem opgelost. Toch knaagt de vraag of hier met mediation niet een ander resultaat bereikt kan worden?

Zodra een grotere groep geïnformeerd wordt over de ontwikkeling van de gesprekken bestaat het risico dat een en ander op straat komt te liggen.

We keren terug naar het begin van deze situatie. Bij de eerste verkenning blijkt dat voorganger en kerkenraad, vertegenwoordigd door het dagelijks bestuur met elkaar het gesprek willen aangaan. Het dagelijks bestuur is in de gesprekken door een of twee mensen vertegenwoordigd om de communicatiebasis zo evenwichtig mogelijk te houden. Na een eerste gespreksronde waarin beide partijen kort vertellen wat het dilemma is, gaat het gesprek de richting uit van een reeks incidentjes van de afgelopen jaren. De mediator kan nu in het gesprek aan de orde stellen of en hoe belangrijk alle incidentjes zijn. Soms blijken het emotionele associaties te zijn, die vanuit de bril die men op heeft worden opgeroepen. Het kan echter ook het geval zijn dat deze gemeente geregeld is vast gelopen op het actuele tempo van veranderingen. De vorige predikant en die

46

daarvoor zijn ook vertrokken na ontstane spanningen. Nu kan het ook de moeite waard zijn om de gehele kerkenraad bijeen te roepen en hen om te beginnen les in conflictprocessen te geven. Het leren begrijpen van het proces van een conflict, de mogelijke escalatie die een conflict in zich draagt, de wijze waarop op de escalatie gereageerd wordt, is in veel gevallen noodzakelijk om te begrijpen waar iemand in terecht is gekomen. Tevens is het belangrijk of partijen zich conflicteigenaar beschouwen. Dit staat echter los van de aanleiding van het conflict, of de ontwikkeling ervan. De conflicterende partijen zijn per definitie conflicteigenaar, de bij het conflict betrokkenen en ook de handelende personen. De bereidheid dit onder ogen te zien is belangrijk omdat het de houding tegenover het bereiken van een oplossing bepaalt. Een bijkomend gegeven is in deze casus dat de kerkenraad als groep bij het conflict betrokken is. Voor het gesprek zal in eerste instantie een afvaardiging van de kerkenraad, c.q. van het dagelijks bestuur gekozen worden, maar uiteindelijk zal de hele groep moeten instemmen met een mogelijke oplossing. Een aandachtspunt hierbij is de vertrouwelijkheid. Zodra een grotere groep geïnformeerd wordt over de ontwikkeling van de gesprekken bestaat het risico dat een en ander op straat komt te liggen. Dat bevordert gemakkelijk het betrekken van stellingen door de partijen. Partijen gaan zich als het ware voor de buitenwereld waar maken. Het informeren over de gang van zaken, het maken van afspraken over de vertrouwelijk-




heid, het kiezen van momenten van informatie, zijn in een dergelijk proces belangrijk. Een hiermee verbonden factor is de huiselijke achterban. Ieder kerkenraadslid, ieder die bij dit proces betrokken is zal vanuit zijn of haar benoeming vertrouwelijkheid hebben beloofd. Vaak wordt dat zo opgevat dat die geheimhouding niet voor het eigen gezin, de eigen partner geldt. Op zich begrijpelijk omdat de onbekende informatie, de besluiten op een gebied dat - zeker in het begin vreemd is en om gedachtewisseling in huiselijke kring vraagt. Een conflict nu roept vaak een partijdige keuze op. Wanneer de huisgenoten ook zo’n begrijpelijke partijdige keuze maken, wordt het voor het betreffende kerkenraadslid vaak lastiger om van mening te veranderen en mee te gaan in een mediation oplossing. Door het benoemen van de wederzijdse belangen en het vinden van een oplossing die voor beide partijen acceptabel is kan er een win-win situatie ontstaan. En wordt het conflict een kans, een nieuwe mogelijkheid om gezamenlijk een stap voorwaarts te zetten, waarbij ook de achterbannen mee kunnen komen. Begeleiding door een mediator biedt hier mogelijkheden. De gerichtheid op het mediation proces zelf, dat de mediator bewaakt, vraagt inzicht en training.

2.4. Conflict als kans en mogelijkheid: over verzoening spreken. Het conflictvirus gaat rond in een gemeente. Meerdere personen, inmiddels in partijen verenigd staan tegenover elkaar. Het afstoten van een of meer van de kerkgebouwen is in

het geding. Tegenover elkaar staan de meningen van degenen die met zakelijke argumenten stellen dat het onderhoud op termijn een te zware last wordt voor de gemeenschap.

Wie eerst een goede buur, een goede kennis was, wordt - met enig drama gezegd - een te vernietigen object. Anderen vinden dat dit monument voor de geloofsgemeenschap bewaard moet blijven. De binding met het gebouw, de herinnering aan belangrijke gebeurtenissen uit het leven die daar gevierd/beleefd, bevestigd zijn, spelen daarbij ook een rol. De eerste steen die gelegd is door voorganger P. die zich zoveel inspanning heeft getroost om dit gebouw te realiseren en niet te vergeten de vele financiële acties van destijds, lijken met het afstoten van het gebouw allemaal vergeefs te zijn geweest. En zijn de financiële berekeningen wel correct? Op een algemene ledenvergadering is twee jaar geleden toch besloten dat de gebouwen buiten de bezuinigingen zouden blijven, zo stellen de tegenstanders. De voorstanders herhalen hun zakelijke argumenten aan de hand van de inkomsten en uitgaven van de afgelopen jaren. Een dergelijke conflict in een gemeenschap leidt gemakkelijk tot splitsing, vertrek van een groep gemeenteleden naar elders. Het conflict heeft tot verharde standpunten geleid, mensen hebben zich niet gehoord geweten. Inzicht in conflictescalatie kan hier helpen om mensen te bepalen bij het conflictstadium waar zij zich in bevinden. Is


47


er in de eerste fasen van een conflict nog een weg terug in te slaan? Naarmate het conflict zich ontwikkelt komen de mensen, de partijen meer en meer tegenover elkaar te staan en dan zodanig dat de ander een nummer, een object wordt dat bestreden moet worden en wel tegen elke prijs. Wie eerst een goede buur, een goede kennis was, wordt - met enig drama gezegd - een te vernietigen object. Dit leidt slechts tot verlies-verlies situaties. Mediation- en verzoeningsvaardigheden zijn nodig.

Mediation

vaardigheden

kunnen

goed

gebruikt worden in relatief overzichtelijke pastorale situaties. Geregeld spelen geloofsopvattingen en interpretaties van de waarheid een rol in een conflict. Vanuit een christelijk perspectief gedacht komen argumenten op tafel dat de apostelen, dat Christus, het ongetwijfeld zo en zo zouden wensen, zouden doen. Een visie die indirect verwoord naar voren kan komen als: van een christen verwacht ik dàt gedrag wel en dít gedrag niet. Een mediationproces kan beperkt blijven tot mediation met de hoofdpersonen, de vertegenwoordigers van de twee groepen. De vraag blijft echter of de beide achterbannen zich kunnen neerleggen bij een mogelijke overeenkomst van de vertegenwoordigers. De meningen en de emoties in de achterban zijn van grote betekenis voor het werkelijk bereiken van verzoening. Mensen hebben elkaar schade berokkend door uitspraken die in het vuur van het woorden gevecht zijn gemaakt.

48

Voor mediation is in zo’n groepssituatie niet alleen kennis van groepsprocessen nodig, maar ook kan hier kennis en inzicht in een systeemtheoretische benadering helpen. Met een enkele zin kort aangeduid: aandacht geven aan de gemeenschap als een grote familie, waarin naast allerlei onderlinge relaties, ook smaakmakers en leiders zijn. Deze aspecten beïnvloeden op eigen wijze het conflict. Mediation in strikte zin van twee conflicterende partijen helpen hun conflict voorbij te komen met een voor beide acceptabele oplossing is hier slechts ten dele aan de orde. De mediationvaardigheden zijn nodig om de reeks van conflicten die achter het hoofdconflict schuilgaan in gesprek te brengen en zo mogelijk te overwinnen. Er is breder geformuleerd een proces van verzoening nodig om als gemeenschap in de toekomst niet voordurend achtervolgd te worden door restconflicten uit het verleden. Dit vraagt tijd, bereidheid om aan het conflict te werken door alle betrokkenen en brengt naar verhouding meer kosten met zich mee. Hierbij kan gedacht worden aan helende strategieën die tot doel hebben de onderlinge relaties tussen leden van de gemeenschap te schonen van de conflictballast. Deels door conflictinformatie, deels door ruimte te bieden en zo allerlei een op een relaties van irritatie te helpen ontdoen, deels door de persoonlijke posities in een conflict te verhelderen en uiteindelijk de motivatie tot verzoening met elkaar vorm te geven. In de praktijk komen we met deze invalshoek die door Richard Blackburn1 in de USA




is uitgewerkt nog niet tot honderd procent resultaat in een Nederlandse omgeving. De door hem getoonde weg van mediation en systeemtheorie ziet er echter hoopgevend uit. Uit dit voorbeeld blijkt enerzijds de gefaseerde aanpak die voor kerkmediation soms nodig is, in een variatie van mediation met twee partijen en een combinatie van coaching, mediation, informatie en procesbegeleiding. Het is boeiend om de mediation vaardigheden in een setting die om verzoening op verschillende niveaus vraagt toe te passen.

baar in gesprek te houden, kan mediation een vaardigheid zijn naast andere gemeenteopbouw en pastorale vaardigheden om een centraal thema van het christendom ‘verzoening’ stap voor stap vorm te geven. Verdere bespreking van inbedding van mediation in pastoraat en gemeenteopbouw laat ik in het kader van dit artikel verder rusten.

LITERATUUR Lies BRUSSEE-VAN DER ZEE, Annelies KLINEFELTER-KOOPMANS, Mediation in het

3. Afsluitend: Mediation in het pastoraat en mediation in gemeenteopbouw. Mediationvaardigheden kunnen goed gebruikt worden in relatief overzichtelijke pastorale situaties. Zowel in de vorm van het inhuren van een mediator, als in de vorm van het toepassen van enige mediation vaardigheden in het pastoraat. De pastor kan er zijn voordeel meedoen om enerzijds pastoranten in hun conflict te begeleiden, anderzijds om de eigen rol en positie bij conflicten helder te houden.

pastoraat, Zoetermeer 2008 A.F.M.BRENNINKMEIJER (red), Handboek Mediation, Den Haag 2009,4e druk MARSHALL B.ROSENBERG, Geweldloze communicatie, Rotterdam 2008, 3e druk HUGO PREIN, Beroepsvaardigheden en interventietechnieken van de mediator, Den Haag 2009, 3e druk HUGO PREIN (red), Benaderingen en inspiratiebronnen van mediation, Den Haag 2006,

OVER DE AUTEUR Dr. Hans Jonker is gecertificeerd mediator en

Mediationvaardigheden in gemeenteopbouw kunnen ingezet worden met een andere focus naast het noodzakelijke bemiddelen bij conflicten. Uitgaande van een visie op kerkopbouw die bijvoorbeeld moeite wil doen om verschillende geloofsbelevingen, geloofsvisies met elkaar vrucht-

theoloog met als specialisatie godsdienstsociologie. Hij is de afgelopen jaren bij verschillende kerkelijke conflicten als mediator betrokken geweest. Hij is lid van de Werkgroep Geweldloos Samenleven en van het Platform Church Mediation. E-mail: [email protected]

1 Richard Blackburn, Lombard Mennonite Peace Center, Lombard Il, USA geeft voor Geweldloos Samenleven - een projectgroep van doopsgezinden in Nederland - geregeld trainingen over ‘Family Emotional Process in Church and Society’ en ‘The Journey Toward Healing in Mediation: Transforming Church Conflict’.


49


En wat met het innerlijk conflict dat ons verteert? Koen De Fruyt

Over pastorale zorg in tijden van cholera

Walging. U neemt het mij allicht niet kwalijk

Wees niet bevreesd … Ik ga hier niet nog

dat ik maar meteen met de deur in huis val?

eens op mijn beurt het proces van

En als dat wel zo zou zijn, dan houd ik daar

Vangheluwe maken. Anderen hebben dat al

nu voorlopig even geen rekening mee. Onze

uitvoerig gedaan en zijn verhaal is in de

tijd is immers beperkt. En omzichtig om de

media al tot in den treure uitgemolken. Het

zaken heen praten doen we al te lang.

gaat mij hier trouwens helemaal niet om

Walging. En woede. Toenemende walging en

hem. Ik wil het hier hebben over wat dit met

massieve kwaadheid zijn de woorden die het

mij gedaan heeft als pastor, als theoloog, als

best aangeven in welke toestand ik mezelf

gelovige, als mens die zich op de één of

de voorbije maanden terecht heb zien

andere manier nog altijd met die kerkge-

komen. Vreemd. Ik had niet meer verwacht

meenschap verbonden weet. Of er zich op

dat het mij allemaal nog zo sterk zou aan-

zijn minst af en toe mee geassocieerd weet

grijpen. Ik dacht dat ik hier al lang aan voor-

worden. En het heeft me in al die rollen,

bij was. Maar nee. Diepe walging, massieve

enigszins tot mijn verbazing, heel wat

woede.

gedaan.

Het is u nog niet duidelijk waarover ik het

Enigszins tot uw verbazing, mijnheer De

heb? Vergeef me. Ik nam me nochtans voor

Fruyt? Jawel, geachte lezer: enigszins tot

om meteen klare wijn te schenken. Ik heb

mijn verbazing. Ik ben van aard en achter-

het over pastor zijn in het post-Vangheluwe

grond immers niet meteen iemand die

tijdperk. U weet wel: de bisschop met de

dweept met kerkelijke hoogwaardigheids-

wapenspreuk ‘Richt je ogen op Jezus’. Onder

bekleders of hen een bijzondere devotie toe-

gelovigen maakte men hier soms grappend

draagt. Mijn geloof staat of valt al lang niet

van: ‘Richt je ogen op je zus’. Een onschuldig

meer niet met wat zij verkondigen of doen.

flauw mopje? Hijzelf was blijkbaar niet zo

Daar is het eigenlijk ook nooit echt afhanke-

onschuldig als hij er uit zag. Hij richtte zijn

lijk van geweest. Dat Vangheluwe van zijn

ogen op zijn neef. Een cynische flauwe

voetstuk viel, bracht dus niet meteen mijn

woordspeling van mij? Allicht wel. In alle

geloof en mijn hele wereld aan het wanke-

geval: sinds 23 april 2010 is het misbruik

len. En toch raakte het me meer dan ver-

bekend waar hij zich jarenlang schuldig aan

wacht. Verbazingwekkend. Verbijsterend

maakte.

eigenlijk!

50

En wat met het innerlijk conflict dat ons verteert?


Sinds die fameuze 23ste april ben ik gaandeweg in de greep geraakt van een toenemende walging en woede. Diepe walging vooreerst en fundamenteel over de feiten zelf en de ethische ondergrenzen die hier flagrant overtreden werden. Dit doe je gewoonweg niet! Walging vervolgens over de klungelachtige manier waarop men hier vanuit de kerkelijke overheid in eerste instantie mee heeft proberen om te gaan. Walging en woede over het feit dat kerkmensen dit geklungel in de media een aantal keer als pastoraal handelen hebben proberen te vergoelijken. Alsof pastoraal handelen gelijk staat aan klungelen! Het raakte me in mijn pastor zijn, veel dieper dan ik had verwacht. Maar natuurlijk: zo vreemd was dit bij nader toezien niet. Je zult het maar meemaken dat je als pastor op een deskundige en geïnspireerde manier mensen nabij probeert te zijn en daarin met de nodige fijngevoeligheid telkens weer het juiste evenwicht tussen afstand en nabijheid probeert na te streven. En dan word je hiermee geconfronteerd: een bisschop die in zijn pastorale voorbeeldfunctie flagrant tekort schiet. En vervolgens een weinig deskundige kerkelijke omgang hiermee die als pastoraal geduid wordt. Daar gaat je beroepstrots! Maar er was uiteraard ook nog zoveel meer. In het psychiatrisch centrum waar ik nu al 17 jaar werk, ben ik onder andere pastor op de afdeling waar mensen behandeld worden voor seksueel delinquent gedrag. Sinds de start van deze behandeleenheid, goed 10 jaar geleden, heb ik ondertussen al een behoorlijk aantal daders in pastorale begeleiding gehad. Pedoseksuelen zijn voor mij

dus geen abstracte gevallen, maar concrete mensen van vlees en bloed. Tegelijk ben ik in de loop van die voorbije 17 jaar ook regelmatig met de verhalen, de gezichten en de pijn van slachtoffers geconfronteerd geworden. Vanuit die ervaring met daders én slachtoffers heb ik mij de voorbije maanden in toenemende mate geërgerd aan het spektakel dat hierover op het publieke forum te zien viel. Ik heb mij paars geërgerd aan de klerikale betweterigheid van pausen en tegenpausen. Ik heb mij blauw geërgerd aan de zelfvoldane rechtlijnigheid, zowel van de beroepsapologeten als van de beroepskankeraars. Ik heb mij in alle kleuren geërgerd aan het weinig fraaie schouwspel dat vertegenwoordigers van kerk en justitie, van pers en politiek en advocatuur in reactie op dit gebeuren hebben laten zien. Ik heb mij vooral mateloos geërgerd aan het gebrek aan werkelijke empathie naar de slachtoffers toe dat hierbij telkens weer bleek. Zoveel gekakel, zoveel haantjesgedrag, zoveel steekspelen, zoveel oude vetes die uitgevochten werden boven de hoofden van de slachtoffers. Zoveel goedkope woorden over rechtvaardigheid en vergiffenis vooral, afhankelijk van wie aan het woord was in het ene geval neigend naar een genadeloze heksenjacht, in het andere geval neigend naar een al te gemakkelijke verontschuldiging van de daders en schadebeperking voor het instituut. Ik heb mij geërgerd, heen en weer geslingerd tussen walging en woede. En onderliggend heb ik vooral geworsteld met de vraag hoe je


51


in dit soort situaties als samenleving en als kerkgemeenschap recht kunt doen aan de slachtoffers én aan de daders. Beide help je immers niet door de daders goedkoop te verontschuldigen of zalvend over vergeving te spreken. Beide help je evenmin door de daders te diaboliseren. Beide help je alleen door hen ten volle in hun subject-zijn aan te spreken: de slachtoffers in hun leed erkenning te bieden, de daders in hun verantwoordelijkheid ter orde te roepen en op te vorderen. De uitdaging van dit delicate evenwicht heb ik de voorbije maanden te weinig horen weerklinken. Te weinig heb ik blijken gezien van oprechte empathie en erkenning van het geleden leed. Te vaak heb ik mensen op het publieke forum de kaart zien trekken van de zelfvoldane verontwaardiging en de genadeloze vergelding. Te vaak heb ik kerkmensen zien aansturen op gemakkelijke vergeving en verzoening anderzijds. Alsof vergeving overigens zou kunnen zonder echte erkenning en berouw, bekering en genoegdoening. Alsof die vergeving überhaupt ook van iedereen verwacht zou moeten kunnen worden. Genoeg hierover en terug naar mijn walging en woede. Sta me toe dat ik publieke opinie, justitie en politiek nu even verder zelf hun eigen rekening laat maken. En neem het me niet kwalijk dat ik nog even stil sta bij wat ik hier verder in de kerkgemeenschap rond ervaren heb. En vooral: hoe het mij hierbij vergaan is in mijn welbevinden als pastor, als theoloog, als gelovige, als mens … Sta me toe hier nog eens terug te komen op mijn walging en woede. En vergeef me als ik hier

52

even ter sprake breng hoezeer heel dit gebeuren en de nasleep ervan aan mijn energie gevreten heeft. En blijft vreten. Jawel, beste lezer: blijft vreten. Want ophouden heeft het natuurlijk niet echt gedaan. In de nasleep van dit gebeuren is aartsbisschop Léonard langzamerhand volop in beeld gekomen. De wissel aan de top van de Belgische kerk had natuurlijk al begin 2010 plaatsgevonden. Maar nu werd de draagwijdte hiervan en de stijlbreuk tussen de nieuwe aartsbisschop en zijn voorganger pas helemaal duidelijk. Léonard sloot perfect aan bij de roep om rechtlijnigheid en zuiverheid die in dit post-Vangheluwe tijdperk in meerdere kringen weerklonk. Is het u ook opgevallen, beste lezer, hoe vaak in de reacties op al wat sinds die 23ste april aan het licht gekomen is, termen als ‘zuiverheid’ en ‘uitzuivering’ gevallen zijn? En hoe veel minder gesproken werd in termen van ‘herbronning’? Natuurlijk: herbronning kan pas nadat je eerst radicaal komaf gemaakt hebt met ongeoorloofde praktijken. Het hemeltergende misbruik en de al even verwerpelijke spiraal van zwijgen en toedekken die de commissie Adriaenssens aan het licht bracht, vragen in eerste instantie uiteraard om een resolute aanpak. Maar of uitzuivering op langere termijn het enige antwoord is? In alle geval: Léonard bracht duidelijkheid. En wat voor duidelijkheid! Hij schonk klare wijn, puur en onversneden, gerijpt en op flessen getrokken in Romeinse kelders. Niets minder dan de zuivere leer. Voor minder ingewijden misschien niet altijd meteen in zijn puurheid verteerbaar, maar daar heb je




dan gelukkig de pastoraal voor, om die leer mondjesmaat toegankelijk te maken en vooral mild toe te passen. De kerk als mater

Zoveel gekakel, zoveel haantjesgedrag, zoveel

et magistra, weet u wel, moeder en lerares

steekspelen, zoveel oude vetes die uitgevochten

tegelijk, waarbij sommigen de moederlijke

werden boven de hoofden van de slachtoffers.

rol op zich mogen nemen en anderen zich zonder vragen de (be)lerende rol toeëigenen. Daarmee komen wij weer in beeld, beste lezer. Vondel dichtte het al: “De wereld is een schouwtoneel, elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel”. Aan ons, in onze pastorale rol, de heuglijke opdracht om die zuivere wijn dagdagelijks verteerbaar te serveren. En daarbij zelf veel water in onze wijn te doen. Want die opdracht is niet evident en het vraagt natuurlijk wel wat van ons om die zuivere leer van de hoge heren uit Rome in onze pastorale praktijk te vertalen, te verzachten, wollig te omzwachtelen, in zijn context te situeren, er vriendelijk begrip

Want nieuw is het natuurlijk allemaal niet. En geprangd zitten we natuurlijk al veel langer tussen enerzijds een cultuur, een publieke ruimte en massamedia die op het vlak van spiritualiteit en geloof inderdaad niet altijd uitblinken in diepgang en gevoel voor nuance en anderzijds kerkelijke leiders en opiniemakers die door hun scherpslijperij en wereldvreemdheid al evenmin erg uitblinken in het vertolken van een inspirerende blijde boodschap. Als pastores zijn we al veel langer gewoon in dit spanningsveld moeizaam onze arbeid te verrichten, telkens weer puin te ruimen en van nul te herbeginnen.

voor te vragen, er met humor een draai aan te geven … Gelukkig zijn we hier met de jaren zeer bedreven in geworden. Gelukkig hebben we al jaren geleerd sloten water in onze wijn te doen. Gelukkig hebben we met de jaren ook al lang geleerd om de meewarige blikken van collega’s in ons werkveld of gesprekspartners op feestjes over ons heen te laten gaan als we weer eens aangesproken worden over nog maar eens een onbegrijpelijke Romeinse uitschuiver en wij ons voor de zoveelste keer lenig in bochten wringen om

Nieuw is overigens ook de spiraal van het zwijgen absoluut niet. De spiraal van het zwijgen en verdoezelen met betrekking tot misbruik in de kerk die de voorbije maanden terecht aan de kaak gesteld werd, wortelt in een veel bredere, maar daarom niet minder onschuldige cultuur van het zwijgen waar we als gelovigen en als pastores al langer gaandeweg gewoon aan geraakt zijn. Een katholieke cultuur van hoffelijk zwijgen, van eindeloos begrip hebben en begrip vragen, van met veel humor en relativeringsvermogen de fratsen van kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders lijdzaam te ondergaan.

hier een verontschuldigende uitleg aan te geven. Gelukkig hebben we in dat verband ondertussen heel wat diplomatieke expertise ontwikkeld …

Verstaat u me, beste lezer? Of blijf ik nog te vaag? In dat laatste geval vraag ik u begrip en bied ik u mijn excuses aan: hoffelijke


53


vaagheid is een beetje de aard van het beestje geworden. Maar als u dan toch aandringt … Ik heb het over het ergerlijke en onbegrijpelijke gegeven dat kerkleiders en opiniemakers het tot op vandaag – na al wat gebeurd is – zo nodig vinden zich te blijven profileren met uitspraken die weinig of niets met de kern van de gelovige traditie te maken hebben, maar alles met gedateerde mensvisies en versteend aanslibsel uit patriarchale en paternalistische tijden.

Tot je plotseling vast stelt dat je door al dat ploeteren en zwijgen een soort van vermoeide rinoceros aan het worden bent, barstensvol walging en woede.

Ik heb het over het schromelijke tekort schieten van de kerk – mater et magistra – in haar lerende opdracht door zich te fixeren op een aantal secundaire en bovendien sterk gedateerde bewoordingen, doctrines en voorschriften – met daarbij meest in het oog springend een onvoorstelbaar concrete, ongewenst grensoverschrijdende bemoeizucht met wat zich tussen de lakens afspeelt – in plaats van zich te concentreren op het verstaanbaar vertolken van de hoopvolle en levengevende, veelkleurige inspiratie die de bijbelse, spirituele en theologische overlevering ons tot op vandaag te bieden heeft.

gestaan wordt bij de structurele factoren die mee de fouten mogelijk gemaakt hebben die recent aan het licht gekomen zijn. Ik heb het over de totnogtoe gemiste kans van een collectieve structurele herbronning waarin kerkleiders en gelovige gemeenschap samen diepgaand lessen trekken uit dat verleden, het stof van wat gedateerd is van zich afschudden en resoluut de kaart trekken van een passende vertolking en vormgeving van de gelovige inspiratie in open gesprek met de vele zinzoekers van hier en nu. Maar zoals ik al schreef: gelukkig hebben we als pastores al langer geleerd ons hier niet al te druk over te maken, hier vooral niet publiekelijk op te reageren of onze nek voor uit te steken, maar ons werk te doen, stil en standvastig. Tot je plotseling vast stelt dat je door al dat ploeteren en zwijgen een soort van vermoeide rinoceros aan het worden bent, barstensvol walging en woede. En je dit van je af schrijft, omdat je er iets mee moet doen. En je deze onverzoende overwegingen in een vlaag van zinsverbijstering aan je collega’s voorlegt, ter overweging en om er vooral niet alleen mee te blijven lopen.

OVER DE AUTEUR Koen De Fruyt is diensthoofd pastoraal in het P.C. Sint-Amandus te Beernem en stafmedewerker pastoraal op het Provincialaat van de Broeders van Liefde te Gent. Hij schreef dit ervaringsbericht

Ik heb het over de totnogtoe gemiste kans van een werkelijke herbronning waarin stil

54

ten persoonlijken titel. E-mail: [email protected].



Uitgelezen Recensenten gezocht ! De redactie van Pastorale Perspectieven wil aandacht besteden aan actuele publicaties over pastorale zorg. Daarom zijn we op zoek naar mensen met een vlotte pen en een kritische leesbril om boekbesprekingen te schrijven voor Pastorale Perspectieven. Geïnteresseerd? Stuur een mailtje naar Bernadette Verbruggen, onze 'recensie-coördinator' ([email protected]), en je ontvangt een lijst van de boeken die de redactie ontvangen heeft. Daaruit maak je dan een keuze, en je ontvangt het gekozen boek via de post. Je kunt ook zelf een suggestie doormailen naar Bernadette, die het boek dan voor je bestelt. Wie een boek bespreekt, vergroot niet enkel z'n persoonlijke bibliotheek, maar bewijst ook collegapastores een nuttige dienst.

Praktisch ? • Een boekbespreking bevat 200 à 500 woorden • Eerst een presentatie van de inhoud, daarna een kritische evaluatie en ten slotte - indien mogelijk een terugkoppeling naar het eigen werkveld • Ontvangen boeken moeten binnen de 3 maanden na ontvangst besproken worden (tenzij anders afgesproken) • Wie recenseert, ontvangt ook een (extra) exemplaar van het nummer waar de recensie in verschijnt • De recensie verschijnt ook op de Elisabeth-website, waar ondertussen een ruime recensiedatabase te vinden is.

Lies BRUSSEE-VAN DER ZEE & Annelies KLINEFELTER-KOOPMANS, Mediation in het pastoraat, Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer, 2008, 159 p. De auteurs willen met dit boek achtergrondinformatie geven over de betekenis en techniek van het ‘bemiddelen’, alsook de lezers mediationvaardigheden bijbrengen en laten inoefenen. ‘Mediation in het pastoraat’ is dus tegelijk een theoretisch en een praktisch boek. De theorie wordt voortdurend geïllustreerd met realistische voorbeelden, en er zijn zelfs verschillende oefeningen opgenomen (zie in het bijzonder appendix B). In drie inleidende hoofdstukken staan drie centrale begrippen centraal: pastoraat, conflicten, en mediation. Het eerste hoofdstuk focust op het begrip pastoraat. Het wordt duidelijk dat het vooral gaat over gemeentepastoraat, en niet zozeer over pastorale zorg in de context van zorg- of welzijnsvoorzieningen. Dit betekent niet dat dit boekje niet nuttig en zinvol is voor pastores die in deze context werken. Er is echter wel wat vertaalarbeid noodzakelijk. Het tweede hoofdstuk definieert wat een conflict precies is, en gaat na hoe het ontstaat. Er wordt ook bij verschillende conflictstijlen stilgestaan, en het gevaar van escalatie van een conflict wordt helder geanalyseerd. De auteurs vatten conflicten op als kansen tot persoonlijke groei. Deze overtuiging loopt als een rode draad doorheen het hele boek. Het derde hoofdstuk legt uit wat ‘mediation’ precies inhoudt. Er wordt stilgestaan bij de intenties om een mediationproces te laten opstarten, alsook bij de kenmerken waarover een mediator moet beschikken. Ten slotte beschrijven de auteurs de verschillende fasen die in dit proces kunnen worden onderscheiden.


55


Hoofdstuk vier peilt naar de bijbeltheologische perspectieven op mediation, vergeving en verzoening. Het verhaal van ‘de verloren zoon’ vormt het vertrekpunt voor deze reflectie, omdat het illustreert dat het conflict in de relationele sfeer ligt en niet zozeer in het laakbare gedrag van de jongste zoon. In dit hoofdstuk wordt ook duidelijk dat de auteurs vooral inzetten op ‘transformatieve mediation’: conflicten worden beschouwd als groeimomenten in relaties. De bemiddeling mikt niet enkel op het oplossen van het probleem en het herstellen van de relatie, maar ook en bovenal op een kwalitatieve verbetering van de relatie. In hoofdstuk vijf gaat het over de vaardigheden waarover de mediator idealiter moet beschikken. Deze competenties worden meteen gesitueerd binnen de verschillende fases van het mediationproces, zodat de lezer hier tegelijk een eerste zicht op krijgt. Hoofdstuk zes focust op enkele specifieke technieken (bijvoorbeeld de techniek van het ‘schillen’, en de kunst om ‘open vragen’ te stellen). Hoofdstuk zeven legt de klemtoon op ‘helende strategieën’ in de persoonlijke omgang met conflicten. Het volgende hoofdstuk maakt een fundamenteel onderscheid (dat volgens mij wat te laat in het boek verhelderd wordt): faciliterende mediation is gericht op conflictoplossing, terwijl transformatieve mediation een verandering van de relatie voor ogen heeft. Dit onderscheid wordt verder uitgewerkt, waarna gefocust wordt op de transformatieve visie op bemiddeling. De richtlijnen (net als de mensvisie, de uitgangspunten en de middelen) die hier uitgewerkt worden, behoren tot de meest relevante bladzijden van dit boek. In het voorlaatste hoofdstuk besteden de auteurs aandacht aan familiesystemen. Er wordt een analogie gesuggereerd met kerkgemeenschappen. Het laatste hoofdstuk gaat over de mogelijke valkuilen die het mediationproces onveilig maken. De lijst is niet exhaustief maar wel fundamenteel. De auteurs bieden verder een samenvattend besluit, en een uitgebreide literatuurlijst. Om als pastor in de zorgsector dit boek te appreciëren zijn er twee drempels die moeten overwonnen worden. De eerste is dat dit boek vooral gaat over mediation binnen een (territoriaal afgebakende) gemeente. Een zorg- of welzijnsvoorziening vertoont gelijkenissen met een gemeente, maar er zijn toch ook fundamentele verschillen. De tweede drempel is de protestantse ‘doopsgezinde’ benadering die overal voelbaar is in het boek. Vooral in de oefeningen na ieder hoofdstuk valt dit op. Toch loont het zeker de moeite om te proberen deze drempels te overwinnen. Wie het probeert, wordt meegetrokken in de overtuiging van de auteurs: conflicten zijn groeimomenten in de relatie, en de mogelijkheid tot verzoening is door God zelf in het hart van mensen gelegd. Pieter Vandecasteele

Jean BASTIAENS, Een onmetelijke schatkamer. Leven en bidden met de Bijbel, KBS, ’s Hertogenbosch/Mechelen, 2009, 132 p. Dr. Jean Bastiaens is reeds járen betrokken bij Bijbeltaal en –vertalingen, en dat laat zich hier voelen. Ook het Bijbelhuis Zevenkerken en de Bijbeldienst van het Bisdom Brugge, doen hem hier méér dan zijn pedagogische troeven uitspelen. Hij doseert de duidingen goed en daagt ons in de juiste stijl uit tot geloofsonderbouw en tot leren hoe te bidden met de Bijbel! Het gebeurt allebei zeer harmonieus. ‘Lectio divina’ en ‘contemplatieve dialoog’ worden helder uitgelegd, enerzijds om regelmatig zélf thuis en anderzijds om in groep te mediteren. Doorheen het boek nodigen stukjes context, bijbelcitaten, dieper nadenken hierover en ‘een tot gebed komen’ ons uit, om het zelf vérder te doen.

56

Uitgelezen


Uitgelezen

Bastiaens slaagt er vervolgens in om talrijke facetten van de Bijbel op een zeer leesbare manier te presenteren. De opdeling in tien onderwerpdomeinen inspireert tot een mogelijk jaarprogramma voor de organisatie van Bijbelavonden. Gesneden brood? Het is meer dan dat! Het is eerder verfijnde kost, diepe, eerlijke, erg smakelijke spijs die telkens naar méér doet verlangen. De aanloopgedachten en bindteksten nemen je helemaal op in Bijbelse sferen, zonder dat je zelf té veel moeite moet doen. Toch maakt het werkje je soms ook onrustig. Heel wat dingen die je dénkt te weten, brengen je precies door de stijl van de teksten én de aandacht voor bepaalde diepere betekenissen erin, bétere inzichten én een aanvoelen van een grotere Gegrondheid. Het is dit vooral wat raakt en in beweging brengt. Bijbelse leessleutels wijzen je op de noodzakelijke persoonlijke houding van ontvankelijkheid waarmee je de Bijbelteksten zou moeten toelaten. Onbevooroordeeld lezen en je hart láten raken. Gewoon maar luisteren. Invoelen wat de tekst ons zegt. Bijbellezen is een ‘laten opborrelen van betekenissen’ en ze blijven bevragen. Wat wordt er bedoeld? Jezelf vragen waarom de schrijver precies die beelden gebruikt, die beeldspraak, die enorm weelderige omschrijvingen soms, maar ook die krachtige, bijna harde woorden dan weer. Luisteren naar wat er wérkelijk gezegd wordt, wordt dan een eigenaardig intensief en interactief proces mét een onschatbare impact! Je ervaart transformatie! Dit werk houdt het midden tussen een praktisch omgaan met én een soort doorschouwen van de Bijbel, om dan op een frisse, moderne manier opnieuw méér te ontdekken. De verschillende dimensies, de taalgelaagdheid - of moet ik zeggen de betekenisniveau’s - worden ons verduidelijkt. De stijl van het boek, de speelse opdelingen en de hedendaagse invalshoeken naar de Bijbelinhoud toe, maken het boeiend. Deze taalexpert weet een sterk appèl neer te zetten om de Bijbel eens écht beter te leren kennen. Met dit werkje brengt hij de Bijbel niet alleen beter binnen ons geestelijk en spiritueel bereik. Zijn verwoordingen van de cultuurhistorische werkelijkheden en van het mensheidskarakter van de Bijbel, tonen ons dat we in dat fantastische joods-christelijk geloofsboek nooit uitgelezen geraken. Precies die boodschap komt over, en dus is de titel van het boek terecht! Lisette Segers

Pierre TROUILLEZ, De Germanen en het christendom; een bewogen ontmoeting 5de-7de eeuw. Davidsfonds, Leuven, 2010, 334 p. De periode, kort na de al val het West-Romeinse Rijk, vormt een van de meest chaotische periodes uit de Europese geschiedenis. Het grondgebied van dit imperium werd overspoeld door Germaanse stammen als de Vandalen, de Franken en de Goten. Niettemin is het een van de belangrijkste tijdvakken van zowel de profane als de kerkgeschiedenis. Op pastoraaltheologisch gebied was het voor de Kerk een creatieve periode. Groot geworden en gesetteld in het Romeinse Rijk, waar ze sinds 384 de positie van staatskerk had verworven, moest ze de uitdaging aangaan om de Germaanse stammen met het evangelie bekend te maken. Trouillez vertelt dit verhaal op een overzichtelijke wijze in een toegankelijke taal. Hij opent zijn boek met de beschrijving van de nadagen van het West-Romeinse Rijk. Daarna besteedt hij een algemeen hoofdstuk aan de ontmoeting met de Germanen. Vervolgens beschrijft hij de


57


lotgevallen van de Kerk in de diverse regio’s van het vroegere West-Romeinse Rijk. De twee grootste pausen van de vroege middeleeuwen, Leo de Grote en Greogrius de Grote krijgen een afzonderlijk hoofdstuk. Trouillez sluit het boek af met twee beschouwende hoofdstukken. Hier belicht hij het leven van de vroeg-middeleeuwse Kerk. En passant laat hij ons ook kennismaken met sleutelfiguren als de Ariaanse bisschop Wulfila, die de Goten hun alfabet gaf en de Bijbel in het Gotisch vertaalde, Gregorius de Grote, Benedictus van Nursia en Isidorus van Sevilla, de patroonheilige van het internet. Kaartmateriaal en stambomen van verschillende dynastieën illustreren de beschreven periode. Een uitvoerige bibliografie en verschillende indices sluiten het boek af. De Kerk speelde een tweeledige rol. Ze stelde zich op als behoedster van de klassieke beschaving. In dit kader moet je bijvoorbeeld de Etymologie van Isidorus van Sevilla (rond 630) zien, een van de eerste voorbeelden van een encyclopedie. Daarnaast stond ze voor de niet eenvoudige opgave de Germanen te kerstenen. In deze kerstening speelde paus Gregorius de Grote een sleutelrol. Hij koos voor de adaptatiestrategie. Hij adviseerde de afgodsbeelden uit de tempels te verwijderen en deze gebouwen te gebruiken voor de eredienst aan de ware God. Heidense gebruiken werden in christelijke zin omgeturnd. Aan hem danken we de rijkere stoffering van het kerkelijk jaar dat vroeger buiten de Kerst- en Paascylus weinig te bieden had. Trouillez laat zien dat deze strategie haar grenzen kende. Zo bleven magische praktijken ontoelaatbaar. Hij concludeert dat deze methode veel vormen van syncretisme in stand hield maar dat ze vele volkeren de christelijke levenssfeer heeft binnengeleid en ze nooit is uitgemond in culturele genocide (p. 213). Trouillez wijdt in zijn afsluitende hoofdstuk veel aandacht aan de christelijke caritas die verassend goed georganiseerd bleek. Het is de opdracht van pastoraaltheologen de boodschap van het Evangelie te vertalen naar deze tijd. Het is dan altijd leerzaam om te zien hoe de Kerk dit in vroeger tijden gedaan heeft. Trouillez biedt hiertoe een uitstekende, in toegankelijke taal geschreven inleiding. Hans de Jong

Erik BORGMAN, Overlopen naar de barbaren. Het publieke belang van christendom en religie, Klement/Pelckmans, Kampen/Kapellen, 2009, 159 p. In dit boek, waarin Borgman een nieuwe kijk presenteert op de verhouding tussen de samenleving en de religieuze tradities, maakt hij komaf met de meest gebruikelijke, duale opvatting hierover. Het is volgens hem niet zo dat de kerk een eigen boodschap heeft en die dan moet brengen naar de wereld. Eerder interpreteert hij de wereld als vervuld van Gods aanwezigheid waarin wij te ontvangen hebben. De taak van de gelovigen en van het volk Gods bestaat er dan in de tekenen van Gods presentie te leren zien en er zich mee te verbinden. Dit veronderstelt een nieuwe zienswijze. En daaraan gekoppeld klinkt de dubbele vraag wat die nieuwe visie verandert aan het beeld van de samenleving en waarom de expliciete aanwezigheid van religieuze tradities er toe doet. De titel licht toe hoe die nieuwe kijkwijze gestalte kan krijgen. De uitnodiging om over te lopen naar de barbaren neemt hij over van Ozanam (1813-1853), stichter van de Vincentiusvereniging voor armenzorg. Die wist het eigene van het christendom in haar identificatie met degenen die geminacht en uitgesloten werden. Voor Borgman is deze oproep een uiting van geloof die hij plaatst in een lange traditie van christenen die aan de kant van de geminachten gingen staan en zo een nieuwe kijk formuleerden op de samenleving én op de religieuze traditie waarin ze leefden. Het rijk Gods dient zich aan

58

Uitgelezen


Uitgelezen

op plekken waar we het niet verwachten. Het kijken met de ogen van de barbaren legt met andere woorden sociale kwesties bloot. Die kwesties zijn geen problemen die even op te lossen zijn, maar problemen die het hart van de samenleving raken en daarom niet uit de weg te gaan. Ze brengen aan het licht wat mensen verlangen en wat hun ideeën zijn over wat goed leven is. In het slot van het boek haalt hij negen van die kwesties aan die aan het herdenking toe zijn. Van belang hierbij is te blijven zien dat zo’n nieuwe visie niet eerst te construeren en daarna toe te passen is, maar dat ze ontstaat in de dynamiek van het vorm geven van het goede leven en van de samenleving, in het debat hierover en in de veelvuldigheid van ideeën. Het boek geeft een aanzet om met andere ogen te kijken naar domeinen in de samenleving (onderwijs, zorg, economie,…) en naar de ontwikkeling van religieuze tradities en hoe die zich verhouden tot het publieke domein. Voor mensen die actief betrokken zijn bij de kerk of in de pastoraal, waar dan ook, is het zeker de moeite om zich in groep over dit boek te buigen en de discussie erover aan te gaan. Lea Verstricht

Goedele VAN EDOM (red.) Lichaam en levensadem. Pastorale zorg voor de hele levende mens, Halewijn, Antwerpen, 2010, 312 p. Het dagboekfragment van een pastor waarmee het boek begint zet op een indringende wijze het thema van lichamelijkheid in de verf. De gestelde vragen zijn zo essentieel en diep waardoor ze de lezer aansporen om onmiddellijk verder te lezen. Het thema zit letterlijk en figuurlijk dicht op het vel. Het is meteen duidelijk dat er geen goedkope en pasklare antwoorden geboden kunnen worden. De veelzijdigheid van het thema zorgt voor een boeiende bijdrage van heel wat auteurs die telkens vanuit een andere invalshoek schrijven. Het geheel wordt geordend door een duidelijke structuur: beschrijven – verklaren – stimuleren, geïnspireerd op de taken van de diaconie zoals beschreven door Klaus Baumann. Een denkwijze die we ook terugvinden in het motto van kardinaal Jozef Cardijn: zien – oordelen – handelen. Het eerste deel “beschrijven” plaatst het thema in de huidige tijd. De grote invloed van het schoonheidsideaal en het geloof in de maakbaarheid van de mens wordt beschreven. Maar ook de tegenkracht die theologie en pastoraal kunnen worden door op zoek te gaan naar een helende en bevrijdende visie op het lichaam. Pastores krijgen een aantal concrete tips aangereikt om mee te werken aan de opbouw van deze bevrijdende tegenkracht. In het tweede deel “beschrijven” wordt de thematiek belicht vanuit verschillende theologische denkwijzen, vanuit verschillende vormen van pastoraat en vanuit de ethiek. Daarnaast is er een bijdrage vanuit de sacramentenleer en vanuit de Islam. Sommige bijdragen laten zich vlot lezen. Andere moeten doorworsteld worden. Voor een aantal pastores zal dit deel het moeilijkst zijn en zullen sommige passages als wat ver van de pastorale praktijk staand overkomen. Toch is dit deel belangrijk om mee in de rugzak te stoppen wanneer de pastorale praktijk zich aandient. Het nodigt uit tot zelfreflectie. Voor elke pastor zullen er passages zijn die nieuwe elementen en/of zienswijzen bevatten. Ze wekken nieuwsgierigheid op en leiden tot het raadplegen van bijkomende literatuur met als doel de eigen pastorale handelwijze uit te zuiveren en te verdiepen. Het derde deel “stimuleren” zal door pastores bijzonder gesmaakt worden. Het zit boordevol praktijkervaringen vanuit verschillende pastorale werkvelden. De lezer mag meelopen, toekijken en nadenken


59


over de wijze waarop hijzelf deze situaties zou aanpakken. Er zijn soms veel herkenningspunten en toch zijn het heel unieke ervaringen. Er wordt een waaier aan concrete tips aangeboden. Dit deel maakt het thema erg levensecht en toont hoe boeiend maar tegelijkertijd delicaat de pastorale praktijk kan zijn. Het boek is een echte aanrader voor wie werkt of geïnteresseerd is in pastoraat. Lieve Verbiest

Ko JOOSSE, Wat is liturgie? Betekenis en achtergronden van de christelijke eredienst. Berne, Heeswijk, 2007, 96 p. Liturgie is een eeuwenoud verschijnsel, zo oud als het christendom zelf. Liturgie is vieren en vieren is een activiteit die niet alleen kenmerkend is voor christenen, maar voor alle mensen. Wie leeft, heeft altijd wel iets te vieren, droef of vrolijk. Daarbij is liturgie een veelomvattend verschijnsel. Liturgie moet je meemaken, of beter nog je moet ze ondergaan! Je moet zien wat er gebeurt, horen wat er gezegd wordt, proeven, ruiken, voelen, kortom: alles over je heen laten komen en je eraan overgeven. Dan alleen kom je erachter wat liturgie is. Veel mensen van onze tijd maken liturgie mee op bijzondere momenten, knooppunten op de levensweg. Ook in onze moderne tijd is liturgie niet weg te denken uit ons leven. Kenmerkende elementen van liturgie: 1. Het is een expressie van geloof: het is een godsdienstig verschijnsel. Het is een bepaalde manier van vieren. In elke religie komt liturgie voor. Maar niet overal hetzelfde. De uitdrukking van geloof is zelfs binnen één godsdienst anders. De vormen van liturgie zijn verschillend. 2. Het is communicatie met God en met mensen: in de christelijke liturgie wordt met de geopenbaarde God contact gezocht. Maar dit contact is geen eenrichtingsverkeer. Het is een dialoog tussen God en de mens, een dialoog waarin God het initiatief neemt. 3. Het is iets gemeenschappelijks: Liturgie doe je altijd met andere gelovigen. Liturgie is gericht op gemeenschap (ontvangen en delen en verbondenheid) 4. Het is een wereld van symbolen en rituelen: symbolen verwijzen naar een andere weerkelijkheid en staan nooit los op zichzelf maar functioneren in rituelen. 5. Liturgie hoort thuis in heel het leven: niet alleen in de zondagviering maar ook op de knooppunten in een mensenleven (overgangsrituelen), en ook kleine momenten kunnen aanleiding zijn om liturgie te vieren. 6. Liturgie is te vergelijken met een spel, een heilig spel. Het is spelen voor Gods aangezicht. Een spel met de grondtoon van vreugde en dankbaarheid. Liturgie heeft te maken met de reële alledaagse werkelijkheid maar ook met die werkelijkheid die ons te boven gaat en die we ervaren als een geheim: een God die met mensen omgaat. In het boek wordt gevraagd om die elementen met aandacht te bekijken. Het gaat erom stil te staan bij de betekenis van liturgie zoals die gegeven wordt maar ook bij de betekenis die zij voor de lezer zelf heeft. Telkens opnieuw moet je jezelf bezinnen over wat het met je doet, hoe het in je leven past, wat je er verder mee wil doen enz. Eigenlijk is het een werkboek dat je telkens weer opnieuw kan vastnemen om te bekijken waar je nu staat. Wat het nu met je doet en waar je verder mee wil gaan. Het boek is daarom een aanrader om zo voor jezelf te exploreren wat je nu het meest aanspreekt en wat het betekent om nu echt liturgie te kunnen vieren. Elfriede Decraene

60

Uitgelezen


Uitgelezen

Ilse CORNU & Johan VAN DER VLOET, Waarom toch? Omgaan met kwetsbaarheid en lijden, Halewijn, Antwerpen, 2009, 64 p. Deze brochure hoort thuis in een reeks brochures over de grote levensvragen vanuit katholiek standpunt bekeken, een reeks die geschreven wordt in opdracht van de Nederlandse en Vlaamse bisschoppenconferentie. In deze brochure staan de eindigheid, de kwetsbaarheid en het lijden dat ons zomaar overkomt zonder dat we er vat op hebben, centraal. Visueel oogt de uitgave kleurig, aantrekkelijk, eigentijds, met veel afbeeldingen van kunstwerken en foto’s. Inhoudelijk maken we kennis met tal van bekende mensen, zowel uit de ruime mediawereld als ‘specialisten-ter-zake’ (Broeder René Stockman, Manu Keirse, Anselm Grün, …). Bedoeling van de brochure is laagdrempelig te zijn, toegankelijk voor een zeer ruim publiek. En die opzet is zeker geslaagd. Ieder die iets meer over dit moeilijke onderwerp wil weten, hetzij voor zichzelf, hetzij om zinvoller een gekwetste kennis of patiënt tegemoet te treden, vindt achtergrondinformatie vertrekkend vanuit het christelijk gedachtegoed. Twee interviews springen inhoudelijk naar voren: ten eerste het getuigenis van Maurice Bellet, filosoof, theoloog, psychoanalyticus en priester. Zeer herkenbaar beschrijft hij zijn eigen lijdenssituatie met gevoelens van onmacht en opstand, zijn veranderende relatie met God om uit te komen bij wat hij noemt ‘de goddelijke zachtheid’: een liefde die geen voorwaarden stelt. Ten tweede het gesprek met Anselm Grün waarin hij de eeuwige, dwingende vraag naar de plaats van God bij het lijden stelt. Hij stelt hierin dat het lijden uitdaagt om het eigen zelfbeeld en de gehanteerde godsbeelden met elkaar in gesprek te brengen. Zelf- en godsbeelden die je tot vrijheid, waarheid en leven brengen, zijn de juiste. Systematisch wordt in de brochure de betekenis van het sacrament van de ziekenzalving verduidelijkt en gekoppeld aan een aantal praktische aandachtspunten. Door de talrijke interviews krijgt men een uitgebreider taalpallet aangereikt om de eigen gevoelens en gedachten beter te kunnen verwoorden. De verzamelde interviews gaan verder dan een aantal persoonlijke of theoretische bespiegelingen en zetten aan om de eigen christelijke visie op lijden verder door te denken. Concrete vormen van nabij zijn of werkingen van hulpverlening krijgen ook hun plaats. Het is zeker zinvol om deze brochure ter hand te nemen als persoonlijke verrijking en zoekend mee te denken maar ook als basis voor gespreksgroepen in parochie, rust- of verzorgingstehuis zeer toegankelijk. Hilde Van Nerum


61


Jaap DIJKSTRA, Gespreksvoering bij geestelijke verzorging. Een methodische ondersteuning om betekenisvolle gesprekken te voeren, Nelissen, Soest, 2007, 234 p. Wie op zoek is naar een systematisch leerboek over gepspreksvoering bij geestelijke verzorging, of meer in het bijzonder in de pastoraal, heeft met dit boek degelijk materiaal in handen. Op een eerder trage, ietwat saaie manier wordt stap voor stap elk aspect uit de doeken gedaan dat met een gesprek over levensvragen te maken heeft. Te beginnen met de context en eigenheid van de geestelijke verzorging. Dit eerste deel is zeker nuttig voor beginnende pastores, die de eigen positie en identiteit als geestelijk begeleider, casu quo pastor, willen overdenken. De auteur sluit aan bij gekende, algemeen aanvaarde inzichten in de geestelijke begeleiding en brengt deze heel ordelijk en bevattelijk over, o.a. gebruik makend van theoretische schema’s. Wie het moeilijk heeft om de gedachtegang van de auteur te volgen, krijgt bij aanvang van elk hoofdstuk steeds keurig aangekondigd welk onderwerp wordt behandeld; op het einde worden de opgedane inzichten nog eens samengevat. Het volgende hoofdstuk recapituleert nog even om in herinnering te brengen wat de lezer totnogtoe zou moeten geleerd hebben. Voor ervaren pastores is lectuur van dit boek goed om de aandacht bij het gespreksgebeuren weer extra op te vijzelen en de door de jaren opgebouwde eigen gespreksstijl in vraag te stellen. De auteur is erg terughoudend wat het lichamelijke aspect betreft van het pastorale gesprek. Zo wordt de pastor categoriek aangeraden fysiek afstand te bewaren (‘blijf op je stoel zitten’, p.74), hoewel de lichaamshouding moet getuigen van openheid en ontvankelijkheid (p.71-72). Nogal bevreemdend is de opvatting dat in onze cultuur een handdruk het enige geoorloofde lichamelijk contact tussen vreemden zou zijn. Nochtans zijn er heel wat contexten denkbaar die meer lichamelijk contact toelaten. Het was nuttiger geweest tot voorzichtigheid aan te manen en criteria op te sommen die als leidraad kunnen dienen bij het omgaan met lichamelijkheid. Hiervoor moet de lezer zelf op zoek gaan naar nuttige lectuur. Het laatste hoofdstuk springt qua thematiek in het oog: Werken met verbeelding. Het theoretische gedeelte is filosofisch arm en roept meer vragen op dan het antwoorden geeft. Zo is het maar de vraag wat de implicaties zijn om geloof exclusief in het domein van de verbeelding te plaatsen. Wanneer de auteur zegt: ‘voor vele gelovigen is de verbeelding werkelijkheid. En de kerk is hen daarin voorgegaan’ (p.181), dan klinkt dat alsof de geestelijke begeleider boven het perspectief van de gesprekspartner en de kerk staat; hij is degene die, in onderscheid met de gesprekspartner, weet heeft van het verschil dat bestaat tussen de realiteit en wat wij daar van maken. Nochtans zijn er voorbeelden te geven waar dit minder evident lijkt. Is verrijzenis een realiteit of verbeelding, en de historische Jezus, de heilige Geest, God, de werkdadigheid van gebed… Soms wordt de pastor rechtstreeks gevraagd wat hij gelooft. Het realiteitsgehalte van de verbeeldingsconcepten wordt dan bevraagd. Wat we hiermee moeten als pastor, wordt niet verduidelijkt. De focus van de auteur is evenwel praktisch gericht. De hoofdvraag is: hoe kun je als begeleider vooruitgang boeken met een gesprekspartner? Dit onderdeel is dan ook beter uitgewerkt. Het geeft een overzicht van de manieren waarop verbeelding in een gesprek kan werken en hoe de geestelijke begeleider er op kan inspelen. Toepassingen en voorbeelden maken het heel concreet. Het geeft zeker stof tot nadenken over het gebruik dat de professionele pastor maakt van mogelijke werkmiddelen. Roeland Polspoel

62

Uitgelezen


Uitgelezen

Herman ANDRIESSEN, De tijd te vriend houden, Spiritualiteit bij het ouder worden, Ten Have, Kampen, 2009, 139 p. De tijd te vriend houden is een wijs boek zonder veel pretentie. In 25 relatief korte hoofdstukken beschrijft Herman Andriessen de spiritualiteit van het ouder worden. Hij gebruikt verhalen en getuigenissen van oudere mensen. Het is vanuit het leven geschreven, zonder grote theorieën, kaders of handvaten. Bij een spiritualiteit van het ouder worden staat de verandering van de betekenis van het begrip ‘tijd’ centraal. Dit gaat over een spiritualiteit van een tijd van nu doen en zijn. De tijd te vriend houden wil ook zeggen van de tijd genezen. Het is danken, afstand nemen, te boven komen, op nemen, ‘ja’ zeggen, maar ook ‘neen’ zeggen. In dit boek verhaalt de auteur het innerlijk werk waarin leven en dood met heden, verleden en toekomst verbonden worden. Het boek zoekt alle levensgebeurtenissen te verbinden met het Geheim van ons Leven. Spiritualiteit en Geheim ontsluiten zich in de verschillende levensfasen op andere manieren. Eerst is spiritualiteit verbonden met de vele opgaven waar we voor staan. In een tweede fase stuiten we op ons spirituele zelf. We zijn méér dan onze rollen en taken. We weten ons geworteld, geleefd, vanuit het dieper Geheim. Dit is de tweede persoonswording. De ouderdom brengt de derde persoonswording aan. Mensen vinden hun definitieve eindigheid omdat vragen, twijfels of problemen een diepere verwerking vragen. Wellicht wordt vrede belangrijker dan geluk. De auteur schrijft het leven naar het Geheim. Ik citeer :‘ In dit Geheim verglijdt onze toekomst die we door schade en schande leerden uit handen geven (…) De rust die ik voelde was de rust van het afsluiten van de balans en het verbond zich met de gedachte van de dood. Het geluk aan deze zijde was als het ware een aankondiging van hetzelfde aan gene zijde.’ (p. 133) Het boekje leest vlot maar ik struikelde wel eens over het Geheim. Ben ik nog niet oud genoeg om het te vatten? Heeft het zich nog niet aan mij ontsloten? Het Geheim is mij zo open en zo ruim. Als christen heb ik daar eigen categorieën voor. Niettegenstaande heb ik al fragmenten van dit boek gebruikt in groepsgesprekken. We lazen zelfs een fragment in een dankviering voor een collega die op pensioen ging. Het is ook bruikbaar voor vorming en ten slotte mogen we onze eigen spirituele weg niet vergeten krachtens het citaat van Herman Hesse: ‘Met het rijpen wordt men steeds jonger’. Hilde Schmitz


63


Anselm GRÜN, Het kleine boek van het bidden, Lannoo, Tielt, 2009, 133 p. In dit boek heeft Anselm Grün 100 gebeden verzameld onder vijf rubrieken: gebeden van het hart, zegenbeden, gebeden voor de cyclus van het jaar, gebeden van de stilte en gebeden zonder woorden. Zoals steeds vertrekt hij vanuit diepmenselijke thema’s als vertrouwen en dankbaarheid, zelfaanvaarding, angsten en zorgen, zegening en stilte, om te komen tot een spiritualiteit die verankerd wordt in het leven van alle dag. De gebeden ademen een sfeer van verbondenheid van onze diepste zielenroersels met God. Wanneer chaos heerst in uiteenlopende gevoelens en gedachten, of wanneer we deze moeilijk kunnen ordenen en tot uitdrukking brengen, dan kunnen gebeden helpen onze – vaak onbewuste – verlangens te ordenen, beter te begrijpen en verduidelijken, om ze zo bij God te brengen. Het ‘verlangen van het hart’, ‘het woordloze zuchten’ kan inderdaad onder de drukte van het dagelijkse leven versmoord worden. Gebeden als deze helpen ons deze verdeeldheid uit te drukken, bewust te maken en bij God te brengen zodat we weer dat verlangen naar Hem kunnen laten aanwakkeren. De kracht van dit gebedsboekje ligt in een eenvoud die in staat is te raken. In gewone en treffende taal wordt de kern uitgedrukt van wat ons bezighoudt en wat we willen uitdrukken tegenover God. Tegelijk zijn de gebeden duidelijk doordrongen van Grüns psychologische inzichten en zijn therapeutische aanwending van de benedictijnse spiritualiteit. Op een doordachte manier toont hij in zijn gebeden dat dit therapeutische aspect uiteindelijk opgenomen wordt in een streven naar mystieke vereniging met God. “Mijn ego, dat alles op zichzelf betrekt, dat alles beoordeelt, dat met alles wat het doet iets wil bereiken – zelfs met het bidden tot U – gaat er steeds hinderlijk tussenin staan.” En: “Ik heb het besef dat dit vergeten van mijzelf mij bevrijdt.” Dat gebed er toe kan leiden dat we doordrongen worden van het besef dat Gods liefde de eigenlijke werkelijkheid is waar het om gaat, is ook de ondertoon van de zegenbeden die alle domeinen uit het sociale netwerk van de mens betreffen: van de zegening van de woning tot de zegening van de collega’s op het werk; zegeningen helpen het gebed te richten op alles en al wie ons omringt. Dat we niet alleen mensen zijn gesitueerd in de ruimte, maar ook in de tijd, maakt ook deze dimensie belangrijk in het gebed. De liturgische cyclus geeft de kans onze persoonlijke levensgeschiedenis te verbinden met die van onze naasten, en met God. Deze gebeden verhelderen de diepere betekenis van de kerkelijke feesten en betrekken ze op ons leven, waardoor wij ons op onze beurt verbonden weten met God doorheen de tijd, en de gemeenschap van gelovigen die samen op dezelfde tijdstippen Zijn mysteries gedenken en dankbaar vieren. Het mysterie dat God is, alsook ons geloof en de gelovige gemeenschap, vraagt ook dat we af en toe kunnen zwijgen voor het aangezicht van God. Deze nood verwoordt Anselm Grün treffend in het laatste hoofdstukje. Weliswaar mét woorden, maar het zijn woorden van stilte. Het gaat over de ziel en het lichaam in het gebed. Beiden verstillen ze, in de tegenwoordigheid van God. Met de monnik Evagrius Ponticus vraagt Anselm Grün zich af: 'Wat is er mooier dan persoonlijk met God te spreken en in zijn bijzijn te leven?' Dit boekje toont een stukje de weg daar naartoe. Petra De Cock

64

Uitgelezen


Nieuws

Naar aanleiding van het naamfeest van de Heilige Elisabeth, de vrouw waarnaar onze website genoemd is, konden we op 17 november een gesprek van pastor Wies Beckers met de 92-jarige zuster Elisabeth van Hongarije op de site publiceren. Verder is op Elisabeth een uitgewerkt idee rond het levensboek te vinden. Dat is een boek om met mensen in de laatste fase van hun leven te werken aan een herinneringen voor de achterblijvers. Over het thema God en het lijden valt binnen het pastoraat zeer veel te zeggen. In ons themaluik over lijden en dood kan u nu ook cursusmateriaal terugvinden over verschillende visies op het lijden. Er is op Elisabeth ook een uitgewerkte tekst beschikbaar over communiebedeling, en we werkten ook een visie uit over interculturele pastorale zorg en interlevensbeschouwelijk samenwerken op bijbelse gronden. We zetten tevens een film (Lourdes) en een boek (De passie van leven, liefde en dood) in de kijker. Op het forum bieden we ook de mogelijkheid om over verschillende thema's te reflecteren. Recent werd het forum aangevuld met het thema: "Psychiatrische patiënten moeten meer bidden", een stelling van onderzoeker De Rijk. De moeite waard voor pastores op zoek naar een job, is ook altijd onze vacaturepagina. Tot slot bevat ons agendasysteem heel wat interessante vormings- en studiedagen voor pastores in de zorgen welzijnssector. Tot slot willen we ook nog laten weten dat Elisabeth voortaan een uitgewerkte sitemap heeft en dat onze linkenpagina verder aangevuld is. Liesbeth Pulinckx

BEROEPSVERENIGING VOOR KATHOLIEKE PASTORES IN DE GEZONDHEIDSEN WELZIJNZORG In het najaar van 2010 werd een eerste belangrijke mijlpaal in de oprichting van de beroepsvereniging bereikt. De statuten voor de vereniging werden unaniem door alle betrokken partijen goedgekeurd. Nadat de kerngroep in het voorjaar van 2010 een eerste voorzet had gegeven, werd de tekst op de adviesraad besproken. Ook op het vicarissenoverleg werden de statuten grondig bestudeerd. Na wat bijschaven en verduidelijken werd de tekst aan Mgr. Van Looy – bisschop referendaris voor Caritas – bezorgd. De bisschop legde het resultaat voor aan de bisschoppenconferentie, die de statuten bekrachtigde en zo groen licht gaf voor de verdere uitbouw van de vereniging. De statuten, alsook de verslagen van de verschillende vergaderingen, kunnen geraadpleegd worden op de Elisabeth-website (www.pastoralezorg.be), die trouwens in de toekomst steeds meer als


65


communicatiemiddel van de beroepsvereniging zal gebruikt worden. Er wordt zelfs werk gemaakt van een deelwebsite, waar enkel leden van de beroepsvereniging terecht kunnen. Net zoals een architect in een bouwtechnisch plan de contouren van een bouwwerk uittekent, bevatten de statuten van een vereniging de plannen van de op te richten vereniging. Hoe zal het gebouw er dus uitzien, afgaande op de plannen die er nu reeds zijn? Het valt vooreerst op dat het bestuur zo samengesteld is dat verschillende partijen vertegenwoordigd zijn. Er zijn in principe vijftien leden, waarvan er tien verkozen worden door de leden. De vijf anderen worden niet verkozen, maar zetelen in de Raad van Bestuur vanuit hun functie: de bisschop-referendaris, een vertegenwoordiger van het vicarissenoverleg, een vertegenwoordiger van de Unie van Religieuzen in Vlaanderen, iemand het van Academisch Centrum voor Praktische Theologie. Daarnaast wordt ook nog een bestuurder met specifiek juridische expertise gezocht. De tien verkozenen zijn mensen die als pastor tewerk gesteld zijn in een zorg- of welzijnsvoorziening, of op een andere manier professioneel met pastorale zorg bezig zijn. Hier wordt gestreefd naar een goed evenwicht tussen de verschillende sectoren en tussen de verschillende provincies. De voorzitter wordt uit deze tien leden gekozen. Wat vervolgens opvalt bij een blik op de statuten zijn de toetredingscriteria. Die zijn bewust zo opgesteld dat er een grote variëteit van leden mogelijk is. Er worden drie criteria naar voor geschoven. De aspirant-leden moeten 1. beschikken over een erkende theologische opleiding; 2. beschikken over een aanstelling die op één of andere manier bekrachtigd is door de plaatselijke bisschop; en 3. het beroep van pastor uitoefenen in de gezondheids- of welzijnssector, of op een andere manier professioneel bezig zijn met pastoraal in deze sectoren. De Raad van Bestuur kan bovendien – om gegronde redenen – kandidaten toelaten die (nog) niet aan deze criteria voldoen. Ten slotte geven de statuten heel duidelijk weer wat de doelstelling van de vereniging is: bijdragen aan de professionalisering en de integratie van pastorale zorg in de gezondheidsen welzijnszorg in Vlaanderen. De vereniging heeft dus hoegenaamd geen syndicale pretenties. Een beroepsvereniging is niet hetzelfde als een vakbond! Laat dit voor eens en altijd duidelijk zijn. De plannen voor ons bouwwerk beloven dus heel wat goeds. Ondertussen zijn de fundamenten gelegd, en staat het geheel in de steigers. Er wordt momenteel gewerkt aan een eerste versie van het huishoudelijk reglement, en ook de verkiezingen worden voorbereid. Op 31 januari is een volgende adviesraad gepland, waar het traject opnieuw getoetst zal worden bij pastores die zich hiervoor geëngageerd hebben. De verkiezingen zelf zijn gepland in september 2011. Op zaterdag 15 oktober 2011 vindt dan de plechtige inhuldiging plaats. Hou deze datum dus alvast vrij. Pieter Vandecasteele

THE EUROPEAN NETWORK OF HEALTHCARE CHAPLAINCY Korte Geschiedenis The European Network of HealthCare Chaplaincy ontstond officieel in het jaar 2000 toen de statuten werden geschreven. Gedurende de tien jaar daarvoor hadden enkele pastores uit verschillende Europese landen het initiatief genomen om elkaar te ontmoeten en ervaringen uit te wisselen. Het begon toen Sten Ludgren, een ziekenhuispastor uit Zweden, op reis in het Heilig Land een andere ziekenhuispastor ontmoette. Ze ontdekten hoe deugdzaam het was om met elkaar ervaringen uit te wisselen en besloten

66

Nieuws


Nieuws

een ontmoeting op te zetten. In 1990 kwamen elf pastores voor het eerst bijeen in Berlijn. Het netwerk werd dan officieel opgericht in Kreta in het jaar 2000. Volgens de statuten bestaat het network uit vertegenwoordigers van kerken, nationale verenigingen en geloofsgemeenschappen. Personen die geen beroepsvereniging; organisatie (bijvoorbeeld het diocees Linz) of vormingsinstelling vertegenwoordigen, kunnen moeilijk lid worden van het ENHCC. Het heeft zijn wortels in het christendom, zoals het tot uitdrukking komt in de Europese culturen. De bedoeling van het netwerk is om ruimte te creëren waarin deelnemers • hun ervaringen kunnen delen en kunnen leren van elkaar • kunnen werken aan de ontwikkeling van professionele richtlijnen die nodig zijn om te zorgen voor de existentiële en spirituele noden van patiënten, familie en zorgverleners vanuit persoonlijke, religieuze, culturele en gemeenschapsbronnen. • een hoge kwaliteitsstandaard voor spirituele zorg in de gezondheidszorg kunnen promoten in Europa.

September 2010: bijeenkomst in Londen De consultatie in Londen telde 56 deelnemers uit meer dan 26 landen. Sinds enkele jaren nemen ook vertegenwoordigers van de USA deel aan de consultatie om de band tussen de organisaties op de twee continenten te versterken. Het thema van de consultatie ‘pastores in de toekomst’ werd uitgewerkt in drie delen: pastores en de veranderingen in de gezondheidszorg, pastores en hun zendende gemeenschappen en pastores en hun persoonlijke groei. Elk deel werd ingeleid door een spreker en uitgewerkt in getuigenissen vanuit twee landen. De documenten zijn te vinden op de website www.eurochaplains.org.

Structuur van het ENHCC De structuur van het ENHCC is eenvoudig: een coördinator staat aan het hoofd van het netwerk en wordt om de vier jaar gekozen. Hij of zij wordt bijgestaan door een webmaster en een schatbewaarder en een committee van zes mensen. Het committee bestaat uit de organisator van het vorige en komende congres en vier leden die rechtstreeks worden verkozen. Elke organisatie die vertegenwoordigt is, mag één stem uitbrengen. Als bijvoorbeeld de Letse beroepsvereniging van ziekenhuispastores 4 afgevaardigden stuurt naar een consultatie, dan mogen ze maar 1 stem uitbrengen bij de verkiezingen. Om de twee jaar komt het netwerk bijeen in een Europese stad. Deze bijeenkomsten worden consultaties genoemd.

De huidige structuur ziet er als volgt uit: Anne Vandenhoeck (België): coördinator Fred Coutts (Schotland): webmaster Robert Koorneef (Nederland): schatbewaarder Debbie Hodge (Engeland): organisator van consultatie in Londen in 2010 Simon Evers (Nederland): organisator van de consultatie in Nederland in 2012 Axel Liégeois (België): verkozen lid Adamantios Avgoustidis (Griekenland): verkozen lid Marie Opatrna (Tsjechië): verkozen lid Derek Brown (Schotland): verkozen lid


67


België en het ENHCC Als we ons de geschiedenis goed herinneren, was Paul Destrooper de eerste Belg die in 1996 deelnam aan de bijeenkomst in Bath. Hij was toen pastor in de U.Z.Leuven en stafmedewerker in het vicariaat Caritas in Vlaams Brabant. Nadien ging er een hele periode niemand tot de uitnodiging voor de consultatie in Dublin in 2004 toekwam in de faculteit Godgeleerdheid. Anne Vandenhoeck was toen assistent van prof. K. Depoortere en kreeg de vraag om naar Dublin te gaan. In datzelfde 2004 werd ze verkozen tot committee member voor een periode van twee jaar en in 2006 herverkozen in Lissabon. In 2008 nam professor Axel Liégeois ook deel aan de bijeenkomst in Tartu en werd er verkozen tot committee member. Hij werd herverkozen in Londen in 2010. Anne Vandenhoeck werd in 2010 gekozen als coördinator voor een periode van vier jaar. Anne Vandenhoeck heeft in de afgelopen jaren geprobeerd om de ervaring van het ENHCC te delen met pastores door erover te spreken in lezingen en bijeenkomsten en door de rubriek ‘Over de grenzen’ in Pastorale Perspectieven waar ze telkens het pastoraat in een ander Europees land beschrijft. Anne Vandenbroeck

Pastorale commissies Zorgnet Vlaanderen en Vlaams Welzijnsverbond PAPZ Net zoals bij andere disciplines bevind het pastorale beroep zich middenin een proces van toenemende professionalisering. Dit kan men merken aan drie evoluties. Er is sprake van verdieping: pastores maken gebruik van specifieke pastorale concepten die worden ontwikkeld en getoetst binnen de academische wereld en de pastorale praktijk. Daarnaast is er een verbreding in het takenpakket waar te nemen. Pastores worden betrokken bij interdisciplinair overleg, het opzetten en begeleiden van vormingsinitiatieven, bij ethische besluitvorming en visieontwikkeling op de organisatie-identiteit. Ten slotte is er sprake van toenemende pragmatisering. Net zoals van andere professionals wordt van pastores gevraagd om aan te tonen dat hun werk efficiënt en effectief verloopt. De pastor heeft niet alleen een taak naar patiënten en familieleden, maar ook naar de andere disciplines en het geheel van de organisatie. Hoe dit professionaliseringsproces concreet gestalte krijgt, hangt af van de betrokken pastores en de context waarbinnen zij werken. Deze ontwikkeling vraagt om een specifiek en dynamisch competentieprofiel. De PAPZ - Commissie Algemene en Psychiatrische Ziekenhuizen - legt op dit moment de laatste hand aan een nieuw competentieprofiel. Dit zal door Zorgnet Vlaanderen worden uitgegeven als pastoraal advies. De inhoud van dit profiel zal ook worden voorgesteld in een workshop op de studiedag Ontsluitende zorg op 17 februari 2011 (zie aankondigingen).

POZ Binnen de Commissie Pastoraal Ouderenzorg - POZ - wordt er op dit moment gewerkt aan een visietekst over spirituele en pastorale zorg. Het eerste deel van die tekst is gewijd aan het thema spiritualiteit in de zorg. Dit gebeurt vanuit een interdisciplinaire invalshoek. Het tweede deel gaat in op de specifieke rollen van een pastor. Hierbij wordt de nadruk gelegd op een breed profiel. De pastor legt zich als practicus toe op het pastorale gesprek en op rituelen. Daarnaast heeft hij/zij een interdisciplinaire verantwoordelijkheid en een visionaire taak naar het geheel van de voorziening. In het derde deel worden de structurele voor-

68

Nieuws


Nieuws

waarden voor een goede spirituele en pastorale zorg geschetst. Afgesloten wordt er met een aantal aanbevelingen voor pastores, leidinggevenden, vormingsverantwoordelijken en het diocesane beleid. Op 17 maart 2011 (13u30-16u30) wordt in Leuven rond de ontwerptekst een breed beraad opgezet. Info hierover kan je verkrijgen via de diocesane stafmedewerkers voor pastoraal in de ouderenzorg. De definitieve tekst zal door Zorgnet Vlaanderen worden uitgegeven als een pastoraal advies.

Commissie Pastoraal Vlaams Welzijnsverbond Op 22 november 2010 is de Commissie na een lange tussenperiode voor het eerst terug samengekomen. Uitgenodigd op het overleg waren Prof. Axel Liégeois (K.U.Leuven) en drie van zijn studenten die een eindwerk maken over pastorale zorg in de gehandicaptenzorg. De resultaten hiervan zullen worden voorgesteld op de Commissie. Het opzet van die onderzoeksprojecten wordt hieronder toegelicht. De Commissie zal dit werkjaar ook buigen over de thematiek van pastoraat rond het levenseinde. Dominiek Lootens

Onderzoek over zorgpastoraat • Onderzoeksprojecten over pastoraat in de psychiatrie en de gehandicaptenzorg Vanuit de leerstoel van de Broeders van Liefde voor pastoraat in de psychiatrie en de gehandicaptenzorg, werden dit academiejaar twee onderzoeks- en doctoraatsprojecten aan de faculteit Godgeleerdheid gestart. Het doel van de projecten is een theoretisch gefundeerd en praktisch bruikbaar model voor pastorale begeleiding te ontwikkelen voor zowel de psychiatrie als de gehandicaptenzorg. Het model is gericht op de zinbeleving van de gesprekspartner en houdt rekening met de pluraliteit aan levensbeschouwelijke overtuigingen. De onderzoeksprojecten bestaan uit literatuuronderzoek en kwalitatief empirisch onderzoek. Bij dat laatste doen de onderzoekers participerende observatie in verschillende voorzieningen en nemen ze interviews af bij pastores en gesprekspartners over goede pastorale begeleiding. Op basis van dit literatuur- en empirisch onderzoek ontwikkelen de onderzoekers een model voor pastorale zorg. Dit model wordt theoretisch en praktisch getoetst met een schriftelijke consultatie (Delphi-onderzoek) en een expertenseminarie met zowel mensen uit de universiteit als uit het werkveld. De onderzoeksprojecten lopen over vier jaar. Het onderzoeksproject voor de psychiatrie wordt uitgevoerd door Jana Binon en de promotoren zijn Axel Liégeois en Jos Corveleyn. Het onderzoeksproject voor de gehandicaptenzorg wordt door Dorien Veltens uitgevoerd en Axel Liégeois en Bea Maes zijn de promotoren.

• Scripties over pastoraat in de gehandicaptenzorg Daarnaast zijn er aan de faculteit Godgeleerdheid dit jaar ook nog twee scripties opgezet over pastoraat in de gehandicaptenzorg. De eerste masterproef is een kwalitatief empirisch onderzoek vanuit religiestudie (Grounded Theory) waarbij twee thema’s onderzocht worden: ten eerste hoe de pastor vanuit een christelijke inspiratie kan omgaan met de pluraliteit van levensbeschouwelijke overtuigingen, en vervolgens hoe de pastor andere medewerkers kan betrekken bij het ondersteunen van de zingevingsvragen van personen met een verstandelijke beperking. Na een korte literatuurstudie doet de student observaties in twee voorzieningen en neemt interviews af met pastores, personen met een beperking en andere medewerkers. De resultaten van het empirisch onderzoek en de literatuurstudie worden met elkaar vergeleken. Iris van Gerven voert het onderzoek uit, de promotor is Axel Liégeois en Stef Van


69


den Branden begeleidt het veldwerk vanuit religiestudie. De tweede bachelorscriptie is een literatuurstudie over het pastoraal engagement van medewerkers in de gehandicaptenzorg met twee onderzoeksvragen: waarom is het belangrijk medewerkers te betrekken bij de zingevingsvragen van personen met een verstandelijke beperking, en hoe kunnen pastores die medewerkers betrekken bij deze zingevingsvragen? De onderzoeksvragen worden opgenomen op basis van een literatuurstudie, vooral van de literatuur over de inclusie van personen met een verstandelijke beperking. Om de context van de gehandicaptenzorg beter te begrijpen, is er een kijkstage in een voorziening. Hanne Van Gils voert het onderzoek uit en Axel Liégeois is promotor. Axel Liégeois

KMS wil klimaatverandering in België • Jaarkalender 'Feesten met de Buren' 2011 De jaarkalender Feesten met buren 2011 belicht 'zorgverlening' vanuit levensbeschouwelijk perspectief. De kalender brengt een ruim overzicht van de feesten en hoogdagen van de levensbeschouwelijke gemeenschappen. Deze kalender 2011 geeft ook zicht op het belang van het opnemen van 'zorgtaken' in elke religieuze en levenbeschouwelijke groep. Exclusieve foto's brengen in beeld hoe mensen zorgend aan de slag zijn in Vlaanderen. Een educatieve bijlage geeft achtergrond bij die effectieve maatschappelijke en persoonlijke dienstverlening. De kalender is handig in gebruik en biedt veel schrijfruimte. Elke maand wordt ook uitleg gegeven bij een aantal feesten. 'Feesten met de buren' 2011 is handig voor thuis, op het werk, in een ziekenhuis of instelling, in de klas of in de hogeschool, in sociaal-culturele organisaties en in adminstratieve diensten.

• CD Profundo zet de juiste toon en verwarmt de ontmoeting Al één jaar op de markt en ondertussen gesmaakt door duizend muziekliefhebbers, blijft de CD Profundo een uniek product voor wie kennis wil maken met de muziek van de verschillende levensbeschouwelijke gemeenschappen in Vlaanderen. Muziekbijdragen van hindoes, christenen, vrijzinnigen, sikhs, moslims en boeddhisten werden opgenomen in de muziekstudio van het Gentse conservatorium. Alle muzikanten zijn 'van hier' en maakten van Profundo een originele verzamel-CD die zijn gelijke niet kent. Een tekstboekje gidst de gebruiker en geeft contactadressen aan.

• Info Kostprijs Ramadankaart: € 0,30 /stuk (excl. verzendingskosten) Kostprijs kalender: € 8,00 /stuk (excl. verzendingskosten) Korting bij bestellingen vanaf 21 ex. Kostprijs CD Profundo: € 10,00 /stuk (excl. verzendingskosten) [email protected] 02-5021128 02-5021128 fax: 02/5028101 CONTACT: Johan Vrints [email protected] - 0474/419453 0474/419453

70

Nieuws


aankondigingen OPLEIDING BEMIDDELING IN VLAANDEREN Wanneer u wenst een opleiding te volgen die leidt tot de titel van erkend bemiddelaar dan verwijzen we u alvast door naar de organisaties waar een deel van de auteurs van dit themanummer mee verbonden zijn • Mediation Instituut Vlaanderen (Mediv) (directeur: Diana Evers) Mediv heeft als doel: * ondersteuning van initiatieven die de bemiddelingsfilosofie uitdragen * promotie voeren van een nieuwe visie op menselijke verhoudingen en samenwerking * organiseren van opleidingen, workshops en leergroepen * onderzoek naar nieuwe vormen van samenleven en bemiddelen * Mediv organiseert opleiding, workshops en supervisie en sociale en familiale bemiddeling Meer info: www.mediv.be • K.U.Leuven sociale bemiddeling in organisaties De K.U.Leuven en de KHLeuven, partners in de Associatie K.U.Leuven, spelen in op deze maatschappelijke ontwikkelingen met een opleiding ‘Sociale bemiddeling in organisaties. Werken met arbeidsconflicten tussen individuen en in teams’. Meer info: www.associatie.kuleuven.be/socialebemiddeling • K.U.Leuven: postgraduaat familiale bemiddeling De K.U.Leuven biedt een multidisciplinaire en praktijkgerichte postgraduaatopleiding gericht op het opleiden van familiaal bemiddelaars. Deze bemiddelaars kunnen veel leed voorkomen door koppels of families te helpen om in onderling overleg een goede regeling te vinden bij conflicten. De K.U.Leuven is voor dit postgraduaat erkend als opleidingsinstantie door de Federale Bemiddelingscommissie. Meer info: www.kuleuven.be/bemiddeling Voor een aanvraag of een advies ivm bemiddeling kan u terecht bij: Claude Vandevoorde, 0498 22 51 92 of [email protected] Diana Evers (www.harabemiddeling.be) Sylvia Prins (www.coachingforconnection.be) Verder kan u alle erkende bemiddelaars in familiale en sociale zaken vinden op: www.juridat.be/bemiddeling


71


ACADEMISCH CENTRUM VOOR PRAKTISCHE THEOLOGIE Vitale kerk nabij? Lokaal kerk vormen vandaag in samenwerking met het tijdschrift Collationes dat zijn veertigjarig bestaan viert. Donderdag 24 maart 2011 9.30 u – 17.30 u. Inhoud De kerk in onze samenleving is op zoek naar een nieuwe gestalte. De crisis baart zorgen, maar ook kansen. Hoe kunnen we ter plekke op een mensen-nabije manier kerk vormen? Welke mogelijkheden en uitdagingen dienen zich aan om onze plaatselijke geloofsgemeenschappen te vitaliseren? Deze studiedag richt zich tot al wie begaan is met kerkopbouw, zoals onder meer mensen die in de parochiepastoraal betrokken zijn. Programma Het volledige programma kan online geraadpleegd worden via www.theopraxis.eu

CARITAS ANTWERPEN - DNGW Nieuwe website DNGW ziet het licht Op 28.10 werd op het TPC te Antwerpen het 10-jarig bestaan gevierd van de DNGW, de Dienst Navorming voor Gezondheids- en Welzijnsvoorzieningen. De DNGW werkt voor pastores, medewerkers en leidinggevenden actuele visies uit rond organisatie-identiteit, ethiek, spirituele en pastorale zorg. Daarnaast bieden ze specifieke vorming, praktijkbegeleiding en advies aan. Het beleid van de DNGW is gericht op professionaliteit, medemenselijkheid, rechtvaardigheid en spiritualiteit. Tijdens de feestzitting werd de opstart van hun website www.inspiratiezorg.be aankondigd. Die is nu helemaal toegankelijk voor het publiek. De lezers van Pastorale Perspectieven worden hartelijk uitgenodigd om eens een kijkje te nemen op deze site.

Marketingonderzoek In samenwerking met de Faculteit Toegepaste Economie van de UA zet de DNGW dit werkjaar samen met 13 studenten handelsingenieur een marketingonderzoek op. Bedoeling is om de klantgerichtheid van de DNGW te verbeteren. Het onderzoek gebeurt vanuit drie invalshoeken: literatuurstudie, benchmarking bij verwante organisaties en een bevraging van de klantentevredenheid. De resultaten zullen via de website www.inspiratiezorg.be worden voorgesteld. Dominiek Lootens

72

Aankondigingen


UCSIA, KERK ONDER STROOM en CARITAS ANTWERPEN (DNGW) Studiedag Ontsluitende zorg. De toekomst van het pastorale beroep Donderdag 17 februari 2011 9.00 u – 17.00 u. Inhoud Pastorale zorg situeert zich binnen de context van gezondheidsen welzijnsvoorzieningen. De hedendaagse invullingen van pastoraat beantwoorden aan de nieuwste ontwikkelingen binnen deze sector. Veel meer dan vroeger wordt van pastores verwacht dat zij als professional beschikken over goed ontwikkelde kennis en vaardigheden en deze op een pragmatische manier kunnen toepassen. Veel meer dan vroeger bestaat pastoraat niet enkel in het nabij zijn van patiënten, bewoners en familie, maar ook in het ondersteunen en bevragen van structuren en beleid. Naast de specifieke zorg voor de patiënt is de interdisciplinaire samenwerking op de voorgrond getreden. De soms ambivalente verhouding met economische wetmatigheden en de groeiende vraag naar professionaliteit en meetbaarheid zetten oude zekerheden van het beroep op de helling. De taak van de pastor is breder en dieper geworden, complexer en pragmatischer. Hij/zij treedt op als practicus, deskundige, coach, inspirator en veranderaar. Deze studiedag is bedoeld voor iedereen die werkzaam is als pastor of pastoraal medewerker in de zorgen welzijnssector in Vlaanderen. Het is een initiatief van UCSIA vzw, met medewerking van de Pastorale Dienst van de Universiteit Antwerpen, de Dienst Navorming voor Gezondheids- en Welzijnsvoorzieningen (DNGW) van Caritas Antwerpen en Kerk onder Stroom. Locatie: Hof van Liere, stadscampus Universiteit Antwerpen Contactpersoon: [email protected] Website: http://www.ucsia.org Prijs - bijdrage: 35 euro De studiedag gaat door in aanwezigheid van Mgr. Luc Van Looy, de bisschop referendaris voor Caritas. In de voormiddag komen Prof. Dr. Doris Nauer, Prof. Axel Liégeois en Prof. Carlo Leget aan het woord. In de namiddag kan u aansluiten bij twee workshops naar keuze. Deze workshops zijn: 1. Carlo Leget, Lut Rubbens en Lucas Lissnijders: Spiritualiteit in de palliatieve zorg 2. Vincent Ferrant: Interlevensbeschouwelijke samenwerking 3. Dominiek Lootens: Naar een nieuw competentieprofiel voor pastores 4. Anne Vandenhoeck: Resultaatgericht werken met het focusmodel 5. Doris Nauer: Multi-dimensionale zielzorg 6. Koen De Fruyt en Erik Herrebosch: De pastor als supervisor en stagebegeleider 7. Axel Liégeois en Hilde Lamers: De pastor als ethicus Inschrijven kan tot 10 februari via UCSIA. Meer informatie over deze dag kan u ook bekomen via Caritas-DNGW (www.inspiratiezorg.be).


73


Over de grenzen

Pastoraat in de gezondheidszorg in Zweden Anne Vandenhoeck

De context van Zweden Wie Zweden zegt, zegt water. Het land met de 96.000 meren heeft ook nog eens een uitgestrekte kustlijn1. Met minder dan 10 miljoen inwoners is Zweden toch 15 keer groter dan België in landoppervlakte. Zweden is, zoals België, een koninkrijk en lid van de Europese Unie. Net zoals Noorwegen en Denemarken valt Zweden – uit eigen keuze – buiten de eurozone. Je betaalt er nog steeds met kronen. Zweden behoort tot één van de meest ontwikkelde en democratische landen ter wereld. Op religieus vlak kende Zweden lange tijd het fenomeen van de staatskerk. Tot 2000 werd elke Zweed bij zijn of haar geboorte automatisch lid van de Zweedse staatskerk die Luthers is. In 2000 verloor de Lutherse kerk haar statuut als staatskerk en sindsdien daalt het aantal leden jaarlijks met ongeveer 1 %. De Lutherse kerk is echter nog steeds de grootste met ruim 73% van de bevolking als lid in 2008. Daarvan gaat ongeveer 4% wekelijks naar een kerkdienst. Katholieken vormen een kleine minderheid, net zoals moslims en joden. Zweden kent net zoals de meeste Westerse landen een groeiende groep van mensen die niet tot een georganiseerde levensbeschouwing behoren. 1 http://nl.wikipedia.org/wiki/Zweden 2 http://www.placement.no/default.aspx?menu=244

74

Over de grenzen

Het is interessant even dieper in te gaan op de religieuze geschiedenis van Zweden en het fenomeen van de staatskerk en de zogenoemde vrije kerken2. In de 9de eeuw kwam de eerste katholieke monnik in Zweden aan om de blijde boodschap te verkondigen. Twee eeuwen later werd de eerste Zweedse koning gedoopt en daarmee was de kerstening een feit. Algauw werd de katholieke kerk een staatsreligie, ondermeer door de vestiging van het aartsbisdom in Uppsala. Twee volgelingen van Luther keerden het tij in de 16de eeuw. Koning Gustav, die anti-rooms was, gaf de twee volgelingen belangrijke politieke posities en verbrak het contact met Rome in 1527. De katholieke kerk werd verboden in Zweden. De leer van Luther werd officieel aanvaard en alle bezittingen van de katholieke kerk werden in beslag genomen. Koning Gustav werd hoofd van de Lutherse kerk en Zweden werd uitgeroepen tot een evangelisch Luthers koninkrijk. De regering had bijgevolg veel invloed in de Lutherse kerk. De functionarissen en gebouwen van de Lutherse kerk werden gefinancieerd door een deel van de belastingen die elke Zweed betaalde. Begin 19de eeuw nam de godsdienstvrijheid toe en ontstonden er negen ‘vrije kerken’. De staat had hier geen invloed op de werking, leer of bezittingen. De Zweedse vrije kerken ontstonden uit nieuwe bewegin-


Over de grenzen

gen binnen het protestantisme. Het gaat bijvoorbeeld over kerken van baptisten en methodisten. Na de tweede wereldoorlog kende Zweden een grotere migratiestroom. Kerken die voordien niet aanwezig waren, zoals de katholieke kerk, werden gesticht. In de jaren 80 ontstond een gevoel van onrechtvaardigheid tegenover de Zweedse staatskerk waar lang niet iedereen nog lid van was en voor wie iedereen toch geld afstond langs de belastingen. De andere kerken kregen geen financiële steun. Dit leidde tot een langzame regeling van de scheiding tussen kerk en staat en een herfinanciering die in 2000 tot een eindpunt kwam3.

Het pastoraat in de gezondheidszorg in Zweden Het pastoraat in de gezondheidszorg in Zweden wordt grotendeels ingevuld door de staatskerk en de vrije kerken. Het pastoraat is zeer sterk geïntegreerd in de diakonie van de plaatselijke gemeenten. Dit wil zeggen dat het pastoraat vanuit de gemeenten wordt georganiseerd. Strikt genomen is het de gemeente waarin de voorziening ligt die verantwoordelijk is voor de pastorale zorg in die voorziening. Het zijn dus niet de voorzieningen die mensen selecteren en aannemen. Deze organisatievorm kent een lange geschiedenis4. Tot 1961 waren de ‘counties’ (grotere gehelen dan gemeenten) verantwoordelijk voor het pastoraat in de ziekenhuizen. Ze betaalden pastores van de staatskerk om de liturgie te doen in de ziekenhuizen en er te dopen. De meesten 3

onder hen deden dit parttime, naast hun werk in de gemeente. Het Zweedse parlement besliste in 1962 dat het pastoraat van de gezondheidszorg de taak was van de (Lutherse) gemeente waarin de voorziening lag. De vrije kerken hadden toegang tot de voorzieningen, maar waren niet verplicht die zorg op zich te nemen, ze werden er ook niet voor betaald. De meeste vrije kerken hadden een contactpersoon die kon opgeroepen worden voor patiënten die tot een vrije kerk behoren. Einde jaren zestig waren er steeds meer pastores in de gemeenten die de zorg voor patiënten fulltime deden en de Zweedse kerk begon jaarlijkse studiedagen voor hen te organiseren. Tot dan toe was er geen specifieke opleiding voor het pastoraat in de gezondheidszorg. De plaatselijke gemeenten waren vrij om de criteria voor een vacature te bepalen. Tegen de jaren zeventig werd het pastoraat in de gezondheidszorg niet alleen uitgeoefend door dominees, maar ook door leken, diakens en diakonessen. De nood aan een specifieke opleiding groeide en in 1979 werd de ongelijkheid tussen de Zweedse kerk en de vrije kerken weggewerkt. Voortaan was er ook financiering door de regering van de vrije kerken om het pastoraat te organiseren naar de voorzieningen. In de jaren tachtig kwam de opleiding er, evenals regels om samen te werken in de ziekenhuizen. De opleidingsdoelen werden bijgesteld in 2000. Zowel de Zweedse kerk als de vrije kerken organiseerden een centraal bureau voor het pastoraat in de gezondheidszorg. Elk bureau heeft een coördinator. Momenteel is dat Asa Jonson voor de

De toenmalige minister van cultuur, Marita Ulvskog, verwoordde de situatie als volgt: ‘We were using tax money to support one church, and that was fine when everybody belonged to one church, but in a multicultural society, there was no justification for unequal treatment. So we made the leap.’ http://www.placement.no/default.aspx?menu=244

4 http://www.diakonistiftelsen.se/Hospchap.html


75


Zweedse kerk die enkele jaren geleden Anders Höglund opvolgde. Gunnel Andréasson is de coördinator voor de vrije kerken. De coördinator heeft als taak contact te houden met de pastores en hen verder te vormen. De pastores van de Zweedse kerk en van de vrije kerken zijn verenigd in twee aparte verenigingen voor pastores in de gezondheidszorg5. Het gaat om een 360 tal pastores in totaal. De katholieke kerk heeft enkele pastores in de gezondheidszorg, meestal in de grotere ziekenhuizen. De vrije kerken lijken het meest contact te hebben met de andere godsdiensten en nemen hun vertegenwoordigers ook op in hun vereniging voor pastores.

• De groeiende multiculturaliteit en in het bijzonder de moslims. Vooral de vrije kerken zien het als een werkpunt om contact te hebben met verschillende moslimorganisaties en om hen aan te moedigen betrokken te geraken in de spirituele zorg voor moslim patiënten in de ziekenhuizen. Op dit moment zijn er waaschijnlijk al vier plaatsen voor spiritueel zorgverleners uit de Islam. De uitdaging is om een praktische, efficiënte en aanvaardbare manier te vinden om samen te werken met moslims. Vooral de vrije kerken hopen ook op meer katholieke en orthodoxe pastores. Zij willen hun opleidingsprogrma-

Uitdagingen voor het pastoraat in Zweden • Extramurale zorg. Pastores in Zweden berichten over het groeiend aantal patiënten dat niet langer in het ziekenhuis maar thuis of in vormen van bijzonder wonen wordt verzorgd6. Dit als gevolg van de grote veranderingen in de gezondheidszorg. Wat zijn de gevolgen voor het pastoraat? De verantwoordelijkheid voor de spirituele zorg ligt niet langer alleen bij pastores in ziekenhuizen, maar nu ook bij pastores in gemeenten. Hoe dit dan concreet vorm krijgt, is een uitdaging, net zoals de theologische reflectie op de veranderingen in de gezondheidszorg. De Zweedse kerk lanceerde een project waarin gewerkt wordt aan het vormen van mensen in de gemeenten voor de pastorale zorg voor patiënten thuis en in vormen van bijzonder wonen. Ook de vrije kerken doen hun best om de pastorale zorg voor deze populatie aan te moedigen en structureel in te bouwen. 5 SKAIS en FAS 6 http://www.eurochaplains.org/sweden.htm

76

Over de grenzen

ma ook openstellen voor deze groep. Links: http://www.eurochaplains.org/sweden.htm (de webpagina over Zweden op de website van de European Network for Health Care Chaplains) http://www.diakonistiftelsen.se/ (de website voor de diakonie van de Zweedse Lutherse kerk). (Engelse samenvatting beschikbaar.)

OVER DE AUTEUR Anne Vandenhoeck is wetenschappelijk medewerker en supervisor aan het Academisch Centrum voor Praktische Theologie te Leuven en stafmedewerker vicariaat caritas te Brugge. E-mail: [email protected]


Uitsmijter

Ja! Ann Verscuren

Het begon allemaal bij Tania van afdeling C. Tania zou trouwen en stak dat niet onder stoelen of banken. Integendeel. Iedereen op het werk wist welke zaal er gekozen was, welke muziek er tijdens de mis zou klinken en wat het buffet te bieden had. Het resultaat was dat niet alleen haar collega s, maar ook de bewoners van het rusthuis naar Tania s grote dag toeleefden. Toen ze na haar huwelijksreis terugkwam met een berg foto s, was het hek helemaal van de dam. Moa, zo n schoon kleed; in onzen tijd zou daar nogal ne sleep aangehangen hemme Ne ferme vent da gij hebt, Tania – Och zie hier ne keer, er liepen ook klein mannen in de suite mee - Goh, in onzen tijd droeg de hele familie wel nen hoed, hé? Lieve, één van de animatoren, ving de vibraties op en gebruikte ze dankbaar in gespreksgroepen en bij de koffiebabbels. Hoe ging dat dan, trouwen in jullie tijd? Vertel eens over uw eigen trouwdag... De herinneringen borrelden op als krachtige bronnen. Familieleden werden aangesproken en aangestoken en gingen op zoek naar de trouwalbums van hun ouders. Een dochter kwam aandraven met de trouwjurk van haar moeder, compleet met sluier en sleep. Het geheel bleek prachtig te passen op de stoffige paspop in de activiteitsruimte en had vooral op demente bewoners een ware aantrekkingskracht. In de keuken vroegen ze zich lachend af of ze aan een bruidstaart moesten beginnen denken. Lieve hoorde het grapje, liet het tot zich doordringen en kreeg er visioenen van. Ze belegde een eerste vergadering met haar collega, de ergotherapeuten, de afdelingshoofden en de pastor. Die knikten ja, ja, ja en nog eens ja. Op de Grote Dag bruiste het van leven. Dank zij alle vrijwilligers zat iedereen om 15u. in de feestzaal, opgetut en wel. Het technisch personeel legde de laatste hand aan de rode loper die op een heuse catwalk lag. Wat ging hier allemaal gebeuren? Het was de pastor die als eerste de rode loper betrad. Als symbolen waren er een witte sluier, een zwarte hoed en enkele grote flessen wijn om het verhaal van Kana kracht bij te zetten. Het werd stil toen er kaarsjes aangestoken werden voor alle overleden echtgenotes, echtgenoten en kinderen. Maar toen er op het einde een heleboel glazen tevoorschijn getoverd werden om te klinken op een feestelijk samenzijn, was de sfeer weer luchtiger. Wij kunnen allemaal wijn voor elkaar zijn. Erna was het de beurt aan Lieve. Zij vertelde dat de animatoren om trouwjurken en anekdotes gebedeld hadden bij personeelsleden. En daar zou nu een heuse modeshow mee gehouden worden. Het geklap en gelach waren niet van de lucht toen André, de klusjesman, met overtuiging de rol bleek te spelen van bruidegom. Op gepaste muziek paradeerden de trouwjurken


77


van Anne, Inge, Lisa, Nele en zovele anderen over de catwalk. En natuurlijk kreeg Tania die als laatste bruid over de rode loper liep, het grootste applaus. De koks kregen alle eer toen het buffet opgesteld werd, en natuurlijk was er grote bewondering voor de gedroomde bruidstaart in zeven lagen... Aan tafel werden de naambordjes en witte bloemstukjes geprezen – werk van ergotherapeuten en bewoners. En het zal niemand verrassen dat er na het feestmaal zelfs een walsje gedanst werd. Lieve, de animator met de goede oren, hoorde het dan ook heel duidelijk. Overal werd er die dag ja gezegd. Het hele rusthuis zei die dag luid en duidelijk ja. Ja tegen elkaar. Ja tegen het samenleven in goede en kwade dagen.

OVER DE AUTEUR Ann Verscuren werkte als godsdienstleerkracht, begeleidster van bezinningsdagen en als ziekenhuispastor in het UZ van Leuven. Sinds 2006 woont ze met haar man in Kopenhagen, waar ze als verzorgende werkt bij ouderen.

DANKWOORD VAN DE REDACTIE Beste lezer, Deze ‘uitsmijter’ is de voorlopig laatste tekst van Ann Verscuren in ons tijdschrift. Ann heeft drie jaar lang deze rubriek met heel veel toewijding ingevuld. Haar columns waren stuk voor stuk juweeltjes, zowel qua stijl en poëtische taalgebruik als qua inhoud. Om deze rijkdom niet verloren te laten gaan, kan u de ‘Uitsmijters’ vanaf nu ook op www.pastoralezorg.be vinden. Mede in naam van de vele enthousiaste lezers wil de redactieraad Ann van harte bedanken. We wensen haar veel succes met haar nieuwe bezigheden in het verre Kopenhagen. Pieter Vandecasteele en Dominiek Lootens Eindredacteurs

78

Uitsmijter


Jaaroverzicht Beckers Wies

De zeven kruiswoorden: het testament van Jezus

PP 146: 59-69

De Fruyt Koen


PP 149:51-55

Over pastorale zog in tijden van cholera De Ryck Catherine

Vlaanderen zoekt: beroepsvereniging

PP 148: 53-61

voor katholieke pastores in gezondheidsen welzijnszorg Devos Rob

Kritiek en waarheid spreken.

PP 147: 33-44

Foucault over de functie van de intellectueel D’Hooghe Filip

Tien geboden voor kerkwerk:

PP 148: 9-11

reactie van een pastor uit een voorziening voor personen met een handicap Dillen Annemie

Pastorale zorg in het licht van Gods Rijk als ‘kin-dom’:

PP 147: 45-54

empowerment, resilience en profetische zorg Evers Diane &

Bemiddeling

PP 149: 21-29

“Hebben wij niet allemaal dezelfde vader ?” (Mal 2,10)

PP 146: 6-10

Lancksweerdt Eric Hoet Hendrik

De Bijbelse grondslagen van de interlevensbeschouwelijke samenwerking Jonker Hans


PP 149: 42-50

Jorna Ton

Gedeelde zorg.

PP 146: 24-33

Humanistische levensbeschouwelijke zorg interlevensbeschouwelijk gedacht Lantman Ren

Van Amsterdam naar Rome en weer terug.

PP 147: 7-13

Aantekeningen bij de Romeconferentie vanuit de Nederlandse deelname Liégeois Axel

Informatie uitwisselen of geheimhouden?

PP 148: 38-46

Een pleidooi voor een voorwaardelijk gedeeld beroepsgeheim van de pastor Lootens Dominiek

Liefde voor het werk in tijden van management:

PP 147: 27-32

een gesprek met Marc Desmet Loots Carlo &

De levensbeschouwelijke dimensie van de organisatie-identiteit PP 147: 59-69

Schaumont Colette, Michels Jan

Harmonie en conflict.

PP 146: 11-17

Als katholiek pastor samenwerken met andere ‘levensbeschouwingen’ in een ziekenhuis Pastorale ploeg

Tien geboden voor kerkwerk:

PP 148: 12-13

reactie van een pastorale ploeg uit een ouderenvoorziening


79


Polspoel Roeland

Tien geboden voor kerkwerk:reactie van een psychiatriepastor

PP 148: 14-16

Prins Silvia


PP 149: 30-31

Riemslagh Marina

“Het is de overdracht van een geheim.”

PP 146: 34-43

Doelstellingen in pastorale gesprekken Scheldering Jacques

Het ambtsgeheim van pastores

PP 148: 29-37

Schilderman Hans

De professionele attitude in de geestelijke verzorging

PP 148: 19-28

Schipper Petra

Een protestantse visie op interlevensbeschouwelijke zorg

PP 146: 18-23

Vandenhoeck Anne

Een Vlaams perspectief op humanisering in de zorg

PP 147: 19-26

Vanderhaegen Bert

Palliatief verpleegkundigen en spiritualiteit

PP 146: 44-58

Vanderhaegen Bert

Canonisten over de noodzaak van een deontologie

PP 148: 47-52

voor allen die een taak opnemen binnen de kerk. en kritische bespreking van Christians, L.-L., La déontologie des Ministères Ecclesiaux Van der motte Hilde

Humanisering: de kroon op de gezondheidszorg!

PP 147: 14-18

Vandevoorde Claude

A Mind to Fight ?

PP 149: 6-20

Een constructieve visie op conflicten in het dagelijks leven Vandevoorde Piet

Tien geboden voor kerkwerk: reactie van een ziekenhuispastor

PP 148: 17-18

van Doremalen René

Een verklaring in praktijk brengen.

PP 147: 55-58

P.M.

Van Rome naar de werkvloer

Van Lierde Emmanuel Voor authentiek dienstbaar geloof. Deontologie kerkelijke bedienaren

80

PP 148: 5-8


Colofon Pastorale Perspectieven. Driemaandelijks vaktijdschrift voor en door pastores (voorheen Pastorale Nieuwsbrief) wil een forum bieden aan pastores die werkzaam zijn in zorgen welzijnsvoorzieningen. Bedoeling is ervaringen, vragen en inzichten over het pastorale handelen uit te wisselen, ten einde de reflectie over pastorale zorg te stimuleren en te voeden, en op die manier een bijdrage te leveren aan de competentie en de professionaliteit van pastores. Pastorale Perspectieven. Driemaandelijks vaktijdschrift voor en door pastores richt zich in de eerste plaats aan iedereen die in de praktijk of beleidsmatig meewerkt aan de vormgeving van pastorale zorg in zorgen welzijnsvoorzieningen. Pastorale Perspectieven. Driemaandelijks vaktijdschrift voor en door pastores brengt (bij voorkeur niet eerder gepubliceerde) bijdragen over een thema samen. Toekomstige thema's worden achteraan bekend gemaakt. Suggesties voor een thema worden geapprecieerd. Eigen bijdragen zijn steeds welkom, ook los van een thema. Richtlijnen zijn achteraan opgenomen.

Kunst op de kaft Jan van Amelsfoort (Boxtel, Nederland, 1923-1998) was een bijzonder veelzijdig kunstenaar, en was jarenlang overtuigd redactielid van het tijdschrift ‘Jezus Caritas’. Hij werd geboren in een artistieke familie en genoot zijn verdere opleiding aan de kunstacademie van Antwerpen. Van zijn vader leerde hij het ontwerpen en vervaardigen van sieraden in edelmetaal, van diens broer de kunstzinnige omgang met beeld, woord en taal. Dat resulteerde in een uitgebreid œuvre van juwelen, gouaches, schilderijen en sculpturen van diverse afmetingen, naast een paar speelse dichtbundels. In een daarvan dicht hij: “Ik bén vogel, wind en water…”. Daarmee heeft hij raak getekend wat hij aan de dingen beleefde en wat op zo typische wijze in veel van zijn werk tot uiting komt. Van Amelsfoort kruipt in wat hij ziet en voelt, doorschouwt de eenheid ervan met het al. Nog in april 2009 werd te Tilburg (Galerie Holtrop) een herdenkingstentoonstelling aan hem gewijd onder de benaming “Alliantie”, waarin zijn werk onder meer omschreven werd als “mysterieus en merveilleus”. Onder die drie woorden kan het inderdaad goed samengevat worden. In natuur en leven, mensen en dingen, is voor van Amelsfoort alles met alles verbonden, in altijd weer wisselende relaties. Dat wonderbaarlijke mysterie van eenheid en verbondenheid wordt in zijn sculpturen, schilderijen en gedichten de kijker verborgen ter ontdekking aangeboden. Daarin komt tevens zijn stille, even verscholen maar altijd aanwezige natuurlijk religieus besef tot uiting. Wie in de afbeelding op de omslag iets van de Christus meent te herkennen, zal allicht niet de trieste gekruisigde zien, veeleer een evocatie van het milde, naar alles liefdevol toeneigen van het Eeuwige Leven. M.B.

Abonnementen

Kruip in de pen!

Abonnementen worden per jaargang aangeboden. Bij nieuwe abonnering ontvangt u de reeds verschenen

Een thema suggereren ? Dat kan! Een bijdrage leveren ? Een artikel, praktijkverhaal, column, bespreking (van een boek, film, artikel, website,…), reflectie, lezersbrief, ervaringsbericht, vraag om informatie, aankondiging, terugblik op een gevolgde studiedag of vorming, cartoon, stripverhaal,…? Alleen of samen met collega’s? Dat kan!

nummers van de lopende jaargang. Abonnementen worden automatisch verlengd bij het begin van de nieuwe jaargang, tenzij opgezegd wordt voor 31 december van de lopende jaargang.

Kostprijs (inclusief verzending) • los nummer: € 10 • op particulier adres: € 30 • student: € 20 • op adres van de voorziening waar u werkzaam bent: € 25 (op voorwaarde dat de voorziening lid is van Zorgnet Vlaanderen of van het Vlaams Welzijnsverbond).

Redactie: Regine De Bruycker (secretaris), Koen De Fruyt, Annemie Dillen, Dominiek Lootens (eindredacteur), Lien Mahieu, Marina Riemslagh, Pieter Vandecasteele (eindredacteur), Claude Vandevoorde, Dominic Verhoeven (verantwoordelijke uitgever), Filip Zutterman, Roeland Polspoel.

Redactieadres: Pastorale Perspectieven. Driemaandelijks vaktijdschrift voor en door pastores p/a Caritas Vlaanderen Liefdadigheidsstraat 39, 1210 Brussel 02 / 608 00 74 • [email protected] Pastorale Perspectieven. Driemaandelijks vaktijdschrift voor en door pastores is gedrukt op milieuvriendelijk papier.

Bezorg uw bijdrage aan de redactie of neem contact op voor concrete afspraken. Enkele richtlijnen voor artikels: • bij voorkeur digitaal bezorgen aan de redactie, in een word-document, zonder opmaak. • minimum 1000 woorden, maximum 4000 • duidelijke en evenwichtige structuur, met onderverdeling in titels en subtitels • enkel noodzakelijke voetnoten opnemen • achteraan in het artikel referenties naar de belangrijkste literatuur opnemen • naast het artikel zelf ook een korte samenvatting (max 100 woorden) en een beknopte ‘situering’ van de auteur(s) toevoegen (naam, functie, achtergrond,…) De redactie selecteert thema's en bijdragen op basis van diversiteit (alle sectoren moeten per jaargang aan bod komen) en relevantie (het thema moet inhoudelijk focussen op een aspect van pastorale zorg, een begrip dat breed wordt ingevuld). De redactie behoudt het recht om bijdragen te weigeren op basis van inhoudelijke criteria. Dit zal gebeuren in onderlinge communicatie met de auteur(s). Bijdragen kunnen enkel in andere publicaties overgenomen worden mits voorafgaandelijk schriftelijk akkoord van de redactie.

Toekomstige thema’s: • Suïcide • Integratie en communicatie

• Spiritualiteit van de pastor • Blinde vlekken

Pastorale Perspectieven. Driemaandelijks vaktijdschrift voor en door pastores wordt mogelijk gemaakt dankzij onze sponsors:

Pastorale Perspectieven Inhoud

Om de lieve vrede

Nr. 149


Constructief omgaan met conflicten

TEN GELEIDE: Om de lieve vrede. Constructief omgaan met conflicten Claude Vandevoorde A Mind to Fight? Een constructieve visie op conflicten in het dagelijks leven Claude Vandevoorde Bemiddeling Diana Evers en Eric Lancksweerdt Bemiddeling in organisaties: verbindend omgaan met verschil Silvia Prins Kerkmediation. Mogelijkheden en valkuilen in de praktijk Hans Jonker En wat met het innerlijk conflict dat ons verteert? Over pastorale zorg in tijden van cholera Koen De Fruyt

Pastorale Perspectieven Nr. 149

Zorgnet Vlaanderen, het Vlaams Welzijnsverbond en de diocesane Caritassecretariaten.

vaktijdschrift voor en door pastores

Kunstwerk: Luc Hoenraet

is een uitgave van Caritas Catholica Vlaanderen vzw, in samenwerking met

December 2010

Pastorale Perspectieven. Driemaandelijks vaktijdschrift voor en door pastores

Driemaandelijks

oktober november december 2010

Antwerpen X • P706268

Pastorale Perspectieven

Recommend Documents