Ouderenbeleid bij cultuurcentra

Ouderenbeleid bij cultuurcentra Resultaten online bevraging 2011 1. Vooraf Naar aanleiding van het Ouderenbeleidsplan 2010-2014 van de Vlaamse overheid wenste de afdeling Volksontwikkeling en Lokaal Cultuurbeleid (VOLC) van het agentschap SociaalCultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen een beter zicht te krijgen op de initiatieven voor ouderen (of senioren) bij cultuurcentra. In het verlengde van het ouderenbeleidsplan gebruiken we de term ‘ouderen’ in plaats van senioren. Het ouderenbeleidsplan wil zich niet vastpinnen op een strikte definitie van de term ouderen maar er is een consensus om de ondergrens te situeren op 55 jaar. In dit document bedoelen we met ‘ouderen’ dan ook de heterogene groep van de bevolking vanaf 55 jaar en ouder. Deze groep wordt gekenmerkt door een enorme diversiteit. Net zoals dé jongere niet bestaat, bestaat ook dé oudere niet. Alle cultuurcentra leveren inspanningen om deze doelgroep te bereiken hetzij via een algemeen inclusief en laagdrempelig aanbod, of via een specifieke doelgroepgerichte aanpak. In de jaarlijkse gegevensregistratie van cultuurcentra wordt reeds geregistreerd hoeveel activiteiten specifiek voor ouderen worden georganiseerd. Via een online bevraging in 2011, éénmalig toegevoegd aan de gegevensregistratie cultuurcentra, heeft het agentschap ook de andere inspanningen gericht naar ouderen in kaart gebracht.

1

Alle cultuurcentra van categorie A, B en C werkten hieraan mee, evenals de stad Antwerpen (totaal van 63 respondenten). Om de vergelijkingsbasis te kunnen behouden met de reguliere gegevensregistratie blijft Turnhout opgenomen in categorie A.

Cultuurcentra die meewerkten aan deze bevraging, per categorie 35 30 25 20 15 10 5 0 cat A (11 centra + Turnhout)

cat B (19 centra)

cat C (31 centra)

grootstad Antwerpen

Cultuurcentra die meewerkten aan deze bevraging, per provincie 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Antwerpen

Limburg

Oost-Vlaanderen

Vlaams-Brabant

West-Vlaanderen

2

2. Een eigen aanbod voor ouderen in de cultuurcentra Negenenvijftig cultuurcentra ontwikkelen binnen hun eigen activiteiten een specifiek aanbod voor ouderen. Slechts vier centra doen dit niet en werken louter inclusief aan een laagdrempelig aanbod. De formule waarin het cultuurcentrum dit aanbod voor ouderen aanbiedt, kan zeer verschillend zijn. Ongeveer een derde van de cultuurcentra promoot het aanbod voor ouderen onder een eigen label. Bij ongeveer drie vierde van de centra maakt het aanbod voor ouderen deel uit van het reguliere aanbod maar wordt rekening gehouden met aangepaste aanvangsuren of locaties. Bij een kleinere groep cultuurcentra gaat het aanbod voor ouderen op in het reguliere aanbod zonder duidelijk herkenbaar te zijn. Inclusief werken en doelgroepgericht werken vullen elkaar ook aan. Sommige centra geven naast een reeks activiteiten met ‘ouderenlabel’ ook in het reguliere aanbod aangepaste voorstellingen een plaats. Een label blijkt bovendien niet noodzakelijk om de oudere bevolking te kunnen bekoren. Zo trekken de gratis middagconcerten van ‘Broodje Mol’ veel ouderen aan, hoewel de concerten in de eerste plaats georganiseerd worden voor de werkende mens.

2.1. Werken cultuurcentra met een aparte formule voor de ouderenwerking?

%

In welke formule(s) bieden cultuurcentra de activiteiten voor ouderen aan?

100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00

73,02 %

30,00

%

20,00

49,21 %

53,97 %

34,92 %

10,00 0,00 cultuurcentra die cultuurcentra met cultuurcentra waarbij werken met een vorm activiteiten herkenbaar activiteiten opgaan in van label voor ouderen binnen regulier aanbod regulier aanbod

cultuurcentra die ouderen betrekken bij het tot stand komen van het aanbod

3

Meerdere antwoorden waren mogelijk aangezien cultuurcentra soms verschillende formules of methodieken hanteren afhankelijk van de activiteit of de subgroep (actieve jonge ouderen versus hoogbejaarden).

2.2. Frequentie van activiteiten voor ouderen in cultuurcentra

Hoe vaak organiseren cultuurcentra een activiteit hoofdzakelijk gericht naar ouderen? meer dan 18 keer per jaar

12 centra

12 à 18 keer per jaar

4

7 à 12 keer per jaar

13

3 à 6 keer per jaar

26

1 à 2 keer per jaar

8 0

5

10

15

20

25

30

16 cultuurcentra zeggen op jaarbasis minstens 12 activiteiten voor ouderen te organiseren: gemiddeld één keer per maand. De meerderheid biedt minder vaak een activiteit hoofdzakelijk gericht naar ouderen aan.

2.3. Over welk type activiteiten gaat het? In de reguliere gegevensregistratie detailleren de cultuurcentra voor een aantal eigen activiteiten of ze specifiek en hoofdzakelijk voor één bijzondere doelgroep georganiseerd werden. Onderstaande grafiek verduidelijkt dat dit voor ouderen eerder podiumactiviteiten en - in mindere mate - educatieve activiteiten zijn. Er zijn zelden tentoonstellingen speciaal voor ouderen.

4

Hoeveel eigen activiteiten organiseerden de cultuurcentra specifiek voor ouderen? 350 290

300

2006 250

206 212 206 216

2007

200

2008

150

123

2009

99 100

74

64

54

2010

50 0 podiumactiviteiten

educatieve activiteiten

Cijfers zonder Antwerpen

Dit zijn de aantallen voor categorie A, B en C samen; voor Antwerpen beschikken we niet over dergelijke detailgegevens. Van de eigen ‘andere’ activiteiten is niet bekend hoeveel er voor de doelgroep ouderen zijn, noch van de receptieve werking in de cultuurcentra (omkaderingsactiviteiten komen afzonderlijk aan bod verder in dit rapport). Om dit op te vangen is in de bevraging gepeild naar succesvolle activiteiten voor ouderen.

2.4. Een greep uit de tips en goede praktijkvoorbeelden van het aanbod Organisatie van een voor ouderen aantrekkelijk aanbod
Programmeer populaire voorstellingen uit de avondprogrammatie ook (minstens) één keer in de namiddag.
30 CC in Leuven bevestigt dat oudere bezoekers een voorkeur hebben voor namiddagvoorstellingen omwille van makkelijker transport overdag en het onveiligheidsgevoel 's avonds. Namiddagvoorstellingen starten het best om 14u30 en moeten uiterlijk rond 17u30 eindigen.
Organiseer tentoonstellingen en/of voorstellingen die aansluiten bij de leefwereld en herinneringen van ouderen. Zo was de organisatie van een modeshow in samenwerking met ouderen als voorprogramma van 'Modewonderland, revue over kledij door de jaren heen’, een schot in de roos. (Boom)
Doe het totaalplaatje kloppen. Onder de noemer Nostalgia bundelt het Cultuurcentrum Brugge elk seizoen een tiental concerten met muziek uit vervlogen tijden. De meeste concerten vinden plaats in het nostalgische kader van de Brugse Stadsschouwburg op ‘ouderenvriendelijke’ dagen en uren, namelijk zondagnamiddag. Een- à tweemaal per seizoen wordt een andere locatie opgezocht met een nostalgisch verhaal. Na het concert is het publiek welkom in de foyer, voor een gratis bal met dansbare hits uit de oude doos. 5


Organiseer drempelverlagende initiatieven tijdens grote evenementen. In het verlengde van het tweejaarlijkse accordeonfestival Airbag organiseert het Cultuurcentrum Brugge ‘Luchtbruggen’ (activiteiten buiten de traditionele theatermuren) om te infiltreren op minder evidente plaatsen of bij moeilijk te bereiken bevolkingsgroepen. Accordeonconcertjes in rusthuizen zijn een belangrijk onderdeel van dit project. De meest mobiele rusthuisbewoners worden nadien uitgenodigd in de spiegeltent voor een accordeonconcert met bal musette.
Promoot het ouderenaanbod ook op evenementen voor een breed publiek. Het zomerse stadsfestival Klinkers in Brugge sluit traditiegetrouw af met Benenwerk, een groot en gratis dansfestijn op tien podia verspreid over de stad. Het Cultuurcentrum Brugge organiseert een bal populaire in Franse stijl in een grote feesttent op de Grote Markt en bereikt hiermee een breed publiek, van vaste Nostalgia-bezoekers tot toevallige voorbijgangers en verdwaalde toeristen. Het cultuurcentrum grijpt deze gelegenheid aan om het jaarprogramma en meer specifiek het Nostalgia-programma te promoten bij een grotendeels nieuw doelpubliek.
Organiseer themafeesten. In Dilbeek is er voor ouderen naast het Lentefeest ook het jaarlijks weerkerend Sinterklaasfeest met een eigen productie die zeer gesmaakt wordt (1500 toeschouwers). Educatieve activiteiten
De basis ligt in een aantrekkelijk vormingsaanbod overdag. Sommige cultuurcentra bouwen dit uit in samenwerking met andere diensten (bib, dienstencentrum …), (ouderen)verenigingen (o.a. Davidsfonds) en instellingen zoals Universiteit van de Vrije Tijd, Vormingplus, enz.
Afwisseling tussen cursussen (taal, geschiedenis, filosofie ...) en creatieve educatieve activiteiten (aquarel, patchwork, pottenbakken ...) die 'gedoceerd' worden door vrijwillige leeftijdsgenoten vormen een goede formule in Knokke-Heist. De vorming wordt er ook aangevuld met een eenvoudige maar sterk gewaardeerde 'open atelier'werking. Deze 'jeugdclubs voor ouderen' draaien volledig op vrijwillige ouderen én bieden een breed gamma van activiteiten aan. Eén van deze activiteiten is de 'fotoherkenning' waarbij het heemkundig museum Sincfala beroep doet op ouderen om personen op oude foto's te identificeren.
Ook taalcursussen voor beginners (Frans en Engels) in de namiddag blijken in sommige centra nog steeds aan te sluiten bij de behoeften van ouderen. Aandacht voor ouderen binnen het concept ‘levenslang leren’ Bijna de helft van de cultuurcentra hebben binnen de eigen educatieve activiteiten ook een aanbod voor ouderen in het kader van levenslang leren en/of informatiegeletterdheid.
Acht centra laten ouderen kennismaken met digitale dragers (e-reader, iPad, smartphones …).
Zestien centra zetten in op kennismaking met digitale tools en skills (Tax-on-web, digitale fotografie, digitale televisie, web 2.0. toepassingen …). 6


Elf centra organiseren zelf internetcursussen. Opmerking: cultuurcentra proberen met hun educatief aanbod vooral aanvullend en vraaggericht te werken. Indien er lokaal reeds andere spelers (bv. basiseducatie, volkshogescholen, verenigingen, bibliotheken, enz.) dergelijke vorming aanbieden of de vraag wegebt, verdwijnen deze cursussen uit hun aanbod. Ontspannings- en ontmoetingsactiviteiten 31 cultuurcentra organiseren specifiek ontspannings- en ontmoetingsactiviteiten voor ouderen.
Succesvolle activiteiten zijn ouderendansfeesten, schlagerfestival, maandelijkse “Namiddagen van Toen” met koffie en taart, bridgenamiddagen, lichaamsbeweging voor 55-plussers, volksdans, seniorenfuiven, meezingsessies, seniorenbeurs, fietstochten en streekverkenningen (Menen), ‘Hemels plezier’ met muziek van vroeger (Aarschot), rondleidingen in de schouwburg, enz.
Geleide culturele uitstappen, stadsbezoeken, dagtrips met aandacht voor erfgoed of bezoeken aan grotere culturele instellingen in steden blijken het goed te doen bij de "jongere" ouderen.

3. Aangepaste dienstverlening voor ouderen De meeste cultuurcentra investeren in aan ouderen aangepaste dienstverlening. Vaak combineren ze verschillende vormen van dienstverlening die de participatie van ouderen bevorderen. Naast toegankelijke infrastructuur wordt ook de afstand als mogelijke drempel weggewerkt door (een deel van de) activiteiten in de deelgemeenten en buiten het cultuurcentrum te organiseren. Aangepaste aanvangsuren (dagprogrammatie, matinees, voorstellingen in de vooravond …) vormen ook een bekend recept.

Hoeveel cultuurcentra investeren in volgende dienstverlening voor ouderen? aangepaste aanvangsuren

32

gedecentraliseerd aanbod (in wijkhuizen, rust-en verzorgingshuizen…)

26

inspanningen voor toegankelijke culturele infrastructuur

38

inspanningen naar bereikbaarheid infrastructuur (vervoersfaciliteiten…)

10 0

10

20

30

40

50

60

7

4. Aangepaste promotie en communicatie naar ouderen Hoeveel cultuurcentra nemen volgende initiatieven om ouderen te bereiken? promotie van activiteiten via een specifiek communicatielabel voor ouderen

11

aparte brochure/folder voor ouderen

23

specifieke communicatiekanalen voor de doelgroep bv. infoblaadje OKRA…

33

promotionele samenwerking met seniorenraad, verenigingen, OCMW, rust-en verzorgingshuizen

52

direct marketing naar ouderen (per brief, sms, mail…)

16

andere

8

geen specifieke promotie of communicatie naar de doelgroep ouderen

4 0

10

20

30

40

50

60

Enkele praktijkvoorbeelden rond communicatie – timing – verhogen betrokkenheid
In Geel wordt de dagbrochure voorgesteld op een officieel openbaar en gratis evenement waarop alle senioren en seniorenverenigingen worden uitgenodigd. Uitleg bij het programma voor het volgende seizoen wordt gecombineerd met een verrassingsoptreden en een ontmoetingsmoment met koffie en gebak.
Ook in Geel wordt de ouderenprogrammatie sneller bekend gemaakt dan de reguliere programmatie omdat ouderenverenigingen vaak al in april of mei hun eigen kalender opmaken voor het volgende jaar.
Oprichting van een werkgroep ouderenprogrammatie in 2010 in Boom: ouderen denken mee over het aanbod en promoten de activiteiten via hun netwerk.
Elk jaar verzorgt het cultuurcentrum van Dilbeek de opening van de gemeentelijke ouderenweek waar er in samenspraak met de ouderenraad een voorstelling wordt geselecteerd. Tegelijk is er omkadering met een receptie en beurs waarop verschillende verenigingen gericht naar ouderen zich kunnen voorstellen.

8


Betrokkenheid verhogen door ouderen als vrijwilligers aan de voorstellingen mee te laten werken (opening deuren, plaats aanwijzen, bediening in de cafetaria, onthaal …).
Ouderen betrekken bij gemeenschapsvormende projecten zoals het optekenen van de verhalen en het immaterieel erfgoed rond het Kasteel van Wippelgem; het leven op het kasteel kwam via interviews, vertellingen, tentoonstellingen en foto's terug tot leven.
Ook in Boom betrekt men ouderen bij erfgoed: getuigenissen en verhalen van oudere mensen worden opgenomen en verwerkt tot een filmpje. Boom gebruikt dit als een bron van informatie in haar werking rond roerend erfgoed.

5. Samenwerking met andere partners om ouderen te bereiken? Hoeveel cultuurcentra werken samen ... met verenigingen

39

met ouderenraad

47

met verzorgingsinstellingen, dienstencentra

39

met OCMW

30

met anderen

10 0

10

20

30

40

50

60

Praktijkvoorbeelden rond samenwerking en inspraak
Voorstellingen en activiteiten organiseren i.s.m. de ouderenraad zorgt voor een grote betrokkenheid en verantwoordelijkheid van de ouderenverenigingen. De voorstellingen zijn altijd uitverkocht en het publiek bestaat uit een mooie mix van ouderen die regelmatig aan cultuur participeren en ouderen die dat bijna nooit doen.
In Dendermonde blijken filmmatinees zeer goed te werken omdat ze opgestart werden i.s.m. een ouderenvereniging.
Samenwerking met rusthuis en serviceflats o.a. voor het uitwerken van een tentoonstelling rond slaapliedjes (Bornem).
In het kader van het jaarlijkse Poëziefestival organiseert Lommel een literatuurnamiddag in het rusthuis (herkenbaar, laagdrempelig).

9


Samenwerking met de vrijwilligerscentrale die (veelal) “jonge ouderen” aan een zinvolle vrijetijdsbesteding helpt. Het vrijwilligerswerk integreert hen tegelijk in een werking die hen nieuwe sociale contacten oplevert (Knokke-Heist).
Geen echte activiteit maar ontmoetingen worden in Turnhout gestimuleerd via “de Rode Toog”, een project waarbij elke weekdag met vrijwilligers een uitnodigende ontmoetingsplek gecreëerd wordt waar ouderen (en anderen) elkaar kunnen ontmoeten in de vorm van een informeel café. Hier worden regelmatig ook specifieke activiteiten georganiseerd zoals dansnamiddagen.

6. Aangepast prijzenbeleid voor ouderen Hoeveel cultuurcentra geven korting aan ouderen en volgens welke formule? geen korting

4

korting vanaf 55 jaar

45

korting vanaf 60 jaar

12

korting vanaf 65 jaar

2

korting via ouderenabonnement

3

andere prijzenformules

13 0

10

20

30

40

50

60

Sommige cultuurcentra hanteren meer dan één leeftijdsgrens voor korting, naargelang de activiteit.

Andere prijsformules: dagvoorstellingen aan lagere prijs dan avondvoorstellingen, tarief voorstelling inclusief koffie en gebak, korting voor bezoekers met vriendenpas of vrijetijdspas (OCMW), verenigingskorting, groepstarieven, openstellen van schoolvoorstellingen voor ouderen aan dezelfde prijs als de kinderen, gratis filmtickets, gratis aangepast vervoer, goedkopere tarieven via ouderenraad, voordeliger Nostalgia-tarief vanaf afname van een aantal voorstellingen, één centrum schafte recent de leeftijdskorting af maar neemt namiddagvoorstellingen op in een voordeliger abonnement.

10

7. Omkaderingsactiviteiten specifiek voor ouderen 7.1. Kwantitatieve blik op omkadering voor ouderen Heel wat cultuurcentra organiseren omkaderingsactiviteiten als opstap naar hoofdactiviteiten. In de gegevensregistratie cultuurcentra worden deze kwantitatief geregistreerd met de mogelijkheid om aan te duiden of ze specifiek (hoofdzakelijk) voor een bepaalde doelgroep zijn. De lage cijfers in de onderstaande grafiek bevestigen dat cultuurcentra de voorkeur geven aan een algemene laagdrempelige aanpak in plaats van te investeren in afzonderlijke omkaderingsactiviteiten per doelgroep.

Hoeveel en welke omkaderingsactiviteiten organiseren de cultuurcentra specifiek voor ouderen ? 39

40 33

35 30 23

25

2006

21

20

2007 14

15 10

9

14 11 10

9 5

5

4

2008

12

2009 2010

5 2

0 1 0 0 0

0 inleidingen, lezingen, ateliers en workshops nabesprekingen en interviews

rondleidingen en sfeerscheppende activiteiten

vernissages

Cijfers zonder Antwerpen

Hoewel omkaderingsactiviteiten dus meestal niet aangekondigd worden als specifiek voor ouderen, trekken ze in de praktijk heel wat ouderen aan (zie verder). Daarom geven we in een tweede grafiek ook de totale omkaderingsactiviteiten weer.

11

Hoeveel en welke omkaderingsactiviteiten organiseren de cultuurcentra voor alle doelgroepen samen? 1774

1800 1600 1400

1251

1200 892

1000

2006 2007

800

2008

600 295

400

2009 2010

200 0 inleidingen, lezingen, nabesprekingen en interviews

ateliers en workshops

rondleidingen en sfeerscheppende activiteiten

vernissages

Cijfers zonder Antwerpen

De resultaten van de bevraging tonen hoe cultuurcentra experimenteren met de diverse vormen van omkaderingsactiviteiten om moeilijker te bereiken doelgroepen zoals ouderen maximaal aan te spreken. Onderstaande beschrijving en praktijkvoorbeelden kunnen inspiratie bieden om het werken met omkadering te optimaliseren. We bespreken dit aan de hand van de vier types omkadering.

7.2. Inleidingen, nabesprekingen, lezingen en interviews Vooral inleidingen blijken populair bij ouderen. Uit de praktijk:
In Beersel worden inleidingen vooral gesmaakt bij klassieke muziek, jazz, dans en film. In Sint-Truiden trekken de inleidingen bij klassieke muziek ook voornamelijk ouderen aan, Schoten meldt hetzelfde voor de inleidingen bij de aperitiefconcerten. Koksijde merkt hetzelfde voor dans.
In Dendermonde worden de filmmatinees standaard voorafgegaan door een druk (o.a. door ouderen) bijgewoonde inleiding. Beveren leidt enkele keren per jaar ook films in.
Torhout, Lommel, Beringen en Overpelt vermelden specifiek inleidingen bij theatervoorstellingen. 12


Tessenderlo is één van de weinige centra die expliciet het beoogde doel vermeldt om minstens één op drie voorstellingen voor ouderen te omkaderen met een inleiding of nabespreking. In het algemeen lijken cultuurcentra iets meer te geloven in de formule van inleidingen dan in lezingen of interviews. Nabesprekingen worden minder georganiseerd door de cultuurcentra. Uitzonderingen zijn de ontmoetingen of nagesprekken met muzikanten en/of acteurs. Uit de praktijk:
Ontmoeting met muzikanten bij de dagvoorstellingen in Bilzen.
In Knokke-Heist is er enerzijds de formule 'Onder Ons' waarbij Cas Goossens een bekende Knokke-Heistenaar over leven, welzijn en de band met Knokke-Heist ondervraagt en anderzijds de ‘museumbabbels’ over de geschiedenis van de regio die in het bijzonder de doelgroep ouderen aanspreken.

7.3. Ateliers en workshops Ateliers en workshops worden door de cultuurcentra eerder uitzonderlijk als een tool ingezet om ouderen naar voorstellingen toe te leiden maar de reguliere ateliers en workshops staan natuurlijk voor alle doelgroepen open. Voor ouderen worden er sporadisch workshops opgezet in de marge van een specifiek project of in het kader van familievoorstellingen (zie verder in hoofdstuk rond intergenerationele initiatieven).
Bornem organiseerde bv. workshops aansluitend op de tentoonstelling rond slaapliedjes, met opnames van liedjes bij bejaarden en workshops waarbij interviews werden afgenomen als voorbereiding op de voorstelling Eclips.
Waregem organiseerde enkele acteernamiddagen bij de voorstellingenreeks 'Rusthuis' van Bad van Marie voor bewoners en begeleiders/vrijwilligers van het OCMW-rusthuis.
In Sint-Niklaas worden er workshops georganiseerd i.s.m. de ouderenvereniging Okra.
In Overijse wordt ingezet op ‘luisteren naar…’, waarbij een muziekdocent werkt rond een componist.
Grimbergen geeft aan dat de dagateliers ‘beeldende kunsten’ ruim bezet worden door ouderen.

13

7.4. Rondleidingen en/of sfeer scheppende activiteiten Taart en gebak na matineevoorstellingen zijn een veelbeproefd en succesvol recept om activiteiten voor ouderen te omkaderen. De mogelijkheid om gezellig na te praten na een voorstelling of andere activiteit voor ouderen wordt door de cultuurcentra gefaciliteerd. Sommige cultuurcentra beperken zich tot het uitbreiden van het assortiment gebak maar andere centra brengen een totaalformule waarbij koffie en/of gebak in de prijs zijn inbegrepen en luisteren het geheel op met extra’s. Uit de praktijk:
In Waregem werd na de voorstelling 'Vreemde Grootmoeders' voor grootouders, ouders en kinderen een fotoshoot, theemoment en knutselacties en ‘post voor oma’ georganiseerd.
Halle koppelt de sfeer scheppende activiteiten voor ouderen aan het jaarthema.
Bilzen kleedt filmvoorstellingen voor ouderen in met een cafetariamoment volgens het concept van de Ladies-nights in bioscoopketens.
In Brugge is het Nostalgia-bal na elke Nostalgia-voorstelling een schot in de roos gebleken. Rondleidingen specifiek voor ouderen worden slechts door een zestal cultuurcentra aangehaald, vaak gekoppeld aan een bezoek aan een bijzondere tentoonstelling.

7.5. Vernissages bij tentoonstellingen Ongeveer de helft van de cultuurcentra investeert in meer of mindere mate in vernissages als omkadering bij tentoonstellingen maar opnieuw is de rode draad dat deze quasi altijd breed toegankelijk en niet louter voor ouderen bedoeld zijn. In sommige centra zoals Koksijde worden de vernissages niet door het cultuurcentrum maar door de cultuurdienst verzorgd. Uit de praktijk:
Beersel plant de helft van de vernissages op woensdagnamiddag en bereikt hiermee heel wat ouderen en vooral grootouders met kleinkinderen aangezien er regelmatig ook een bijkomende kinderreceptie wordt voorzien.
Sint-Niklaas plant vernissages op zondagmorgen en telt dan 80% ouderen onder het publiek.
In Boom krijgt elke tentoonstelling een vernissage of finissage waar meestal veel 55plussers op aanwezig zijn die ook doelgericht uitgenodigd worden.
Opluistering van een vernissage i.s.m. de muziekacademie blijkt in Asse een beproefd recept. In Overpelt worden vernissages opgeluisterd door leerlingen van de academie ‘Woord’ of ‘Muziek’. Interessant zijn ook de bedenkingen van enkele cultuurcentra bij het fenomeen vernissage. Twee cultuurcentra vermelden dat vernissages enkel succesvol zijn bij tentoonstellingen van 14

lokale kunstenaars of wanneer de vernissage aansluit bij een voorstelling of een actie/jubileumfeest van een vereniging. Er wordt ook gezocht naar andere invalshoeken om publiek naar tentoonstellingen toe te leiden:
In Geraardsbergen werd de tentoonstelling van ‘Te Gek’ niet geopend met een vernissage maar opgeluisterd met life muziek- en dansoptredens.
Turnhout zet vooral in op een professionele gids die degelijke rondleidingen kan geven op de tentoonstellingen.
In Waregem maakte een tentoonstelling deel uit van het multidisciplinair project Vlasparlee over de vlasnijverheid. Andere onderdelen waren een theatervoorstelling met regionale acteurs, een filmvertoning over het regionale vlasgebeuren en geschiedenis en interviews met getuigen.
Bierbeek organiseert onder de noemer ‘Op Stap’ af en toe een culturele uitstap naar een tentoonstelling en voorziet dan zowel een folder of een inleiding tijdens de busrit. Vermeldenswaard is ook het volgende initiatief:
Met een intensief toeleidingsproject probeert Heist-op-den-Berg de drempels voor deelname bij ouderen (en personen met een handicap) te verkleinen. De deelnemers worden voor een voorstelling naar keuze gekoppeld aan een vrijwilliger uit een geëngageerde en gescreende vrijwilligersgroep, die de deelnemer thuis ophaalt, begeleidt tijdens de voorstelling, er samen iets mee gaat drinken en weer naar huis brengt. Dit alles vanuit de redenering dat de traditionele drempels voor deelname makkelijker worden geëffend in een één-op-één-relatie.

15

8. Intergenerationele initiatieven Hoeveel cultuurcentra organiseren intergenerationele initiatieven?

ja, op systematische basis (minstens 3 keer per jaar) 29%

geen intergenerationele initiatieven 33%

Ja, sporadisch (1 à 2 keer per jaar) 38%

Over welke intergenerationele initiatieven gaat dit?

















Familievoorstellingen voor (groot)ouders met kleinkinderen Voorleessessies met (groot)ouders en kinderen Projectweek voor kinderen met grootouders bv. Twinkelweek (Roeselare) Voorstelling Oelewapper in een rusthuis en de organisatie van een gezamenlijke workshop met een school (o.a. in Geel, Heist-op-den-Berg, Ternat) Uitstappen met grootouders en kleinkinderen bv. naar het speelgoedmuseum, een griezelwandeling (Schoten) ‘Cultuur om 14 uur’ inclusief en intergenerationeel (Overijse) Erfgoedprojecten Zaterdagavondvoorstellingen om 19 uur in plaats van 20 uur Circo Paradiso (Heusden-Zolder) Openingsrecepties van tentoonstellingen op woensdagnamiddag Workshops op woensdagnamiddag Familiefilms, ontbijtfilm voor kinderen, ouders en grootouders Maandelijkse film op woensdagnamiddag voor kinderen en ouderen aan 1,5 euro (Schoten) Interviews bij rusthuisbewoners naar aanleiding van de tentoonstelling Eclips (Bornem) Project van Bad van Marie in OCMW rusthuis (Tielt) Samenwerking met dienstencentrum voor lezingen en reisreportages (Maasmechelen) 16


Wedstrijd ‘Verrassende portretten’: kinderen tekenen portretten van grootouders (Mol)
Modewonderland i.s.m. lokale kledingzaken: ouderen als mannequin, repetities en modeshow (Boom)
Full House: divers avondvullend programma rond een sfeervol thema (Mechelen)
Radio Modern: dansen op muziek uit de jaren ‘40 tot ‘60 voor jong en oud (Mechelen)
Jaarlijkse ateliers met intergenerationele duo’s (tante/nonkel met neefje, grootouder met kind, buurvrouw met buurmeisje, enz.) (Waregem)
Dinamo aanbod, vormingsactiviteiten voor volwassenen (Turnhout, ook ter beschikking voor andere centra)
Supervlieg
Organisatie van tentoonstellingen op het jaarlijks intercultureel festival Kultour met gratis toegang op laagdrempelige locaties. De recente beeldententoonstelling 'dromen in het park' in het stadspark startte met een openingsfeest op zondagnamiddag met o.a. kinderactiviteiten en gratis rondleidingen. Het cultuurcentrum bereikte hiermee een divers publiek van ouderen, gezinnen met kinderen en medioren. (Sint-Niklaas)

9. Deelname van ouderen Cultuurcentra registeren de exacte en geraamde deelnemers aan alle eigen activiteiten met uitzondering van de tentoonstellingen. Doordat de receptieve activiteiten georganiseerd worden door derden was hier bij de start van de gegevensregistratie geen sluitende manier noch voldoende groot draagvlak om deelnemers op een correcte manier te registreren. Uit de deelnemerscijfers een bepaalde doelgroep filteren is echter niet evident. Slechts een derde van de cultuurcentra heeft een redelijk zicht op het aantal deelnames van ouderen aan het aanbod. Een ander derde kan er bij benadering iets over zeggen. Enkele redenen hiervoor zijn: - De gegevens komen uit het ticketingsysteem dat bij gelijke korting/prijs geen onderscheid maakt tussen jongeren en ouderen. - Er zijn vaak enkel cijfers beschikbaar voor de activiteiten die uitsluitend voor ouderen ingericht zijn bv. de ouderennamiddagen, ‘Cultuur om 14 uur’ in Overijse (1151 deelnemers). - Sommige centra kunnen bij de losse ticket-verkoop precieze cijfers geven over de doelgroep ouderen maar weten niet hoeveel ouderen voor de abonnementsformule kozen. - Andere centra hebben een duidelijk zicht op de deelname van ouderen aan het dagaanbod maar hebben geen zicht op hun aandeel in de avondprogrammatie. De 30 cultuurcentra die een concreet en verifieerbaar cijfer konden doorgeven, tellen samen 70 666 deelnames van ouderen. Dit is natuurlijk maar een fractie van de ouderen die 17

deelnemen aan het lokale cultuurleven. Veelzeggender is dat enkele cultuurcentra aangeven dat ouderen een zeer belangrijk deel van hun deelnemers uitmaken. Zo spreekt Sint-Niklaas van 50% van het totaal aantal deelnemers, Beersel van 55% en Maasmechelen zelfs van 65%.

Vragen? Christine Van de Steene, Domeinverantwoordelijke cultuurcentra Agentschap Sociaal-Cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen

Afdeling Volksontwikkeling en Lokaal Cultuurbeleid Arenbergstraat 9 • 1000 Brussel T 02 553 42 61 • F 02 553 42 39 [email protected]

Ter info: ook over het ouderenbeleid bij bibliotheken bestaat een dergelijk rapport. Het is ook terug te vinden op www.sociaalcultureel.be

18