Resultaten online bevraging Ouderenbeleid bij bibliotheken In het kader van het Ouderenbeleidsplan 2010-2014 van de Vlaamse overheid organiseerde het Agentschap Sociaal Cultureel-Werk voor Jeugd en Volwassenen in 2011 een online bevraging om de initiatieven van bibliotheken voor ouderen1 in kaart te brengen. 206 van de 310 bibliotheken (66%) in Vlaanderen namen deel aan de enquête, waardoor we een heterogeen beeld hebben van de initiatieven die in de sector genomen worden. In het onderstaande overzicht worden de resultaten geschetst per provincie en per grootte van de gemeente en worden de beste praktijkvoorbeelden opgelijst.
1. Profielschets In welke provincie bent u werkzaam? 60 52 50
45 41
40 32 30
26
20 10 10 0
Het Ouderenbeleidsplan pint zich niet vast op een strikte definitie van de term ‘ouderen’ maar er is een consensus om de ondergrens te situeren op 55 jaar. In deze bevraging gaat het dus om de heterogene groep van de bevolking vanaf 55 jaar en ouder. 1
1
Hoeveel inwoners telt de gemeente waarin u werkt?
6% 21% minder dan 10.000
30%
10.000 - 20.000 20.000 -50.000 meer dan 50.000
43%
2. Aanbod collectie en prijzenbeleid 2.1. Aanbod collectie De bibliotheek kan in haar collectiebeleid aandacht hebben voor materialen die specifiek op ouderen zijn gericht: Daisy-boeken (luisterboeken op CD-rom), Luisterboeken en Grootletterboeken.
Welke aangepaste materialen in collectie? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
niet in collectie In collectie
2
Aangepaste collectie per categorie gemeente 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
minder dan 10.000 10.000 - 20.000 20.000 - 50.000 meer dan 50.000
Aangepaste collectie per provincie 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
Antwerpen Brussels Gewest Limburg Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant West-Vlaanderen
Andere collectiematerialen dan Luisterboeken, Grootletterboeken en Daisy-boeken: Thematijdschriften voor senioren, dvd's, boeken eenvoudige taal (makkelijk lezen), pc-boeken voor senioren, Daisy-speler, kamishibai-vertelplaten speciaal voor ouderen.
3
2.2 Aangepast prijzenbeleid lidgeld
Lidgeld 5% Goedkoper voor ouderen dan voor andere volwassenen Gratis voor iedereen 47%
37% Gratis voor ouderen, andere volwassenen betalend Ouderen betalen evenveel als volwassenen (niet gratis) 11%
Lidgeld per categorie gemeente 100% 90% 80% Ouderen betalen evenveel als volwassenen (niet gratis)
70% 60% 50%
Gratis voor ouderen, andere volwassenen betalend
40%
Gratis voor iedereen
30% 20%
Goedkoper voor ouderen dan voor andere volwassenen
10% 0% minder dan 10.000
10.000 20.000
20.000 50.000
meer dan 50.000
4
Lidgeld per provincie 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
Ouderen betalen evenveel als volwassenen (niet gratis) Gratis voor ouderen, andere volwassenen betalend Gratis voor iedereen Goedkoper voor ouderen dan voor andere volwassenen
2.2 Aangepast prijzenbeleid leengeld audiovisuele materialen
Leengeld 0%
Goedkoper voor ouderen dan voor andere volwassenen 37%
Gratis voor iedereen Gratis voor ouderen, andere volwassenen betalend
63%
Ouderen betalen evenveel als volwassenen (niet gratis) 0%
5
Leengeld per categorie gemeente 100% 90% 80% 70% 60% 50%
Ouderen betalen evenveel als volwassenen (niet gratis)
40%
Gratis voor iedereen
30% 20% 10% 0% minder dan 10.000
10.000 20.000
20.000 50.000
meer dan 50.000
Leengeld per provincie 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
Ouderen betalen evenveel als volwassenen (niet gratis) Gratis voor iedereen
6
3. Dienstverlening en activiteiten 3.1. Dienstverlening voor ouderen De bibliotheek biedt heel wat specifieke diensten aan voor ouderen, al dan niet verblijvend in rust- en verzorgingstehuizen (RVT's). De bibliotheken nemen volgende initiatieven:
Bibliotheekmedewerker bezoekt RVT's en dienstencentra (voor ontleningen e.d.)
40%
Aparte lenerskaarten voor RVT's, dienstencentra, ouderenverenigingen,… Activiteiten georganiseerd door de bibliotheek in RVT's of dienstencentra
63% 20%
Boekendienst aan huis
54%
Samenwerking met Luisterpuntbibliotheek en/of Zorgbib Rode Kruis Vlaanderen
46%
Samenwerking met OCMW
47%
Andere
17%
7
3.2. Ontspanningsactiviteiten Hoeveel ontspanningsactiviteiten voor ouderen worden door of in de bibliotheek georganiseerd op jaarbasis? Hoeveel ouderen worden hiermee bereikt?
Gemiddelde per categorie gemeente 35 Ontspanningsactiviteiten
30 25 20 15 10 5 0
minder dan 10.000
10.000 20.000
20.000 50.000
meer dan 50.000
aantal onspanningsactiviteiten
1,58
2,17
3,12
6,4
bereikte ouderen per onspanningsactiviteit
21,19
24,12
28,74
32,34
Welke ontspanningsactiviteiten zijn dit?
ontspanningsactiviteiten Auteurslezingen Hobbyverenigingen (bijv. handwerk, heemkundige kring,…) Leesclubs voor ouderen Andere
69% 13% 23% 54%
Andere: bibliotheekrondleidingen, muziekconcerten, filmvoorstellingen, thema-avonden, koffiemiddagen, vertel- en voorleessessies, vertel- en erfgoedwandeling, etc.
8
3.3. Educatieve activiteiten Hoeveel educatieve activiteiten voor ouderen worden door of in de bibliotheek georganiseerd op jaarbasis? Hoeveel ouderen worden hiermee bereikt?
Gemiddelde per categorie gemeente Educatieve sactiviteiten
18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
minder dan 10.000
10.000 20.000
20.000 50.000
meer dan 50.000
aantal educatieve activiteiten
1,09
4,56
6,4
4,36
bereikte ouderen per educatieve activiteit
15,74
8,55
7,1
14,58
Welke educatieve activiteiten zijn dit?
Educatieve activiteiten Computerinitiaties/computercursussen
73%
Internetcursussen Kennismaking met 'nieuwe' digitale dragers (ereaders, I-pad, smartphones,...) Kennismaking met digitale tools en skills (Tax-onweb, digitale fotografie, digitale televisie, web… Samenwerking met CVO of Vormingplus uit de regio Andere
67% 11% 31% 38% 32%
Andere: creatief schrijven, infosessies mantelzorg, cursus senioren in het verkeer, bibliotheekinitiaties, etc.
9
4. Intergenerationele initiatieven
Organiseert de bibliotheek intergenerationele initiatieven?
Ja 40%
Nee 60%
Welke initiatieven zijn dit? • Familievoorstellingen/theatervoorstellingen voor grootouders met kleinkinderen. • Logeertasjes: opa's en oma's kunnen in de bib logeertasjes aanvragen met een aanbod voor logerende kleinkinderen. • Activiteiten tijdens Biblioplaya, Verwendag, Voorleesdag, Week van de smaak, Gedichtendag. • Project rond kaatsspel met jongere sporters en oudere coachen. • Burendagen waarop bepaalde aanpalende straten uitgenodigd worden om de bib op een andere manier te leren kennen. • Voorleessessies in de jeugdafdeling met grootouders. • Knutselen met ouderen en kinderen. • Digital storytelling waarbij jongeren hun grootouders moeten interviewen. • Podiumvoorstellingen door jongeren voor ouderen. • Voordracht en/of muziek die grootouders meebrengen naar de bib. • "Wii durft": jongeren dagen ouderen uit om een spelletje te spelen op de Wii. • Seniorennamiddag over ‘oude hobby's’: ouderen gaven korte workshops haken, breien, kaarten en postzegels verzamelen. • Bibkriebels: activiteit voor grootouders en kleinkinderen. • Lezingen over een onderwerp dat verschillende leeftijdsgroepen kan interesseren • Bibliotheekwandelingen gericht naar families. • Tentoonstellingen voor jong en oud.
10
5. Aanpassing van activiteiten
Worden activiteiten voor ouderen aangepast aan de specifieke noden van de doelgroep? Ja, door: Moment van de dag (bijv. namiddagactiviteiten)
98%
Prijs van deelname voor ouderen
31%
Locatie en/of timing in functie van openbaar vervoer Andere
24% 7%
Andere: aanbieden koffie en taart, samenwerking met dienstencentrum voor vervoer, opvang kleinkinderen, achtergrondinfo op papier, toegankelijkheid van en bekendheid met de gekozen locatie.
6. Een greep uit de goede praktijkvoorbeelden Samenwerking met verschillende partners: • Seniorenontbijt met aansluitend een lezing i.s.m. de dienst sociaal welzijn in het kader van de seniorenfeestweek. • Koppeling met andere stadsdiensten rond seniorendag. • Activiteit met de heemkundige kring rond het thema oorlog. • Lezing en proefmomenten tijdens de Week van de Smaak in samenwerking met de seniorenconsulente en de seniorenraad. • Jaarlijkse infosessies over mantelzorg in samenwerking met de dienst welzijn. Bib aan huis • Bezoek van de mensen die gebruik maken van de boekendienst aan huis. Ze worden afgehaald door de bibliotheekmedewerkers en krijgen een beetje uitleg over de bib, kunnen onder begeleiding (rolstoelpatiënten) boeken kiezen en krijgen koffie met taart aangeboden. • Vrijwilligers brengen boeken, cd's, dvd's aan huis bij minder mobiele mensen, voornamelijk ouderen. Een organisatie in samenwerking met de 9 lokale dienstencentra (OCMW), die zorgen voor coaching en opvolging van de vrijwilligers en detectie van ouderen die nood hebben aan deze dienst.
11
Computercursussen en digitale media • Organisatie van zes verschillende cursussen: basis, basis-plus, internet en e-mail, Word, Excel en fotobewerking. • Groot bereik van ouderen dankzij computer- en internetintroducties: kennismaken met PC (toetsenbord, muis ...), Windows, e-mail, zoeken op internet, fotobewerking, web 2.0. • De computer- en internetlessen voor 50-plussers worden gegeven door vrijwillige senioren; de lessen zijn kosteloos. • Organisatie van computercursussen '1ste stappen op de pc', 'e-mail en internet' en 'fotografie met Picasa' binnen het samenwerkingsverband Rupelbib. Het estafetteproject waarbij (oudere) vrijwilligers lesgeven aan leeftijdsgenoten in groepjes van 8 werkt zeer goed. Het is opgezet in samenwerking met Vormingplus. • Digidak: de bibliotheek organiseert in samenwerking met Strategische Projectenorganisatie Kempen vzw (SPK) cursussen internet, computerwegwijs, digitale fotobewerking, enz. Deze cursussen vinden in de voormiddag plaats en trekken dus vooral senioren aan. • Eén maal per maand wordt i.s.m. de seniorenraad een 'knoppenwinkel' georganiseerd op dinsdagvoormiddag. Ouderen kunnen met elk ‘knoppentoestel’ (gsm, computer, digitale fototoestel, ...) langskomen om uitleg te krijgen over de werking. Lezingen • Voorlezen van poëzie door personeelslid, muzikaal begeleid door een vrijwilliger, in RVT’s waarbij de poëzie en muziek is aangepast aan de doelgroep. • Koffie+... - namiddagen: lezingen in de bib over onderwerpen die senioren zelf hebben voorgesteld. Activiteiten • Infostand op seniorenbeurs. • Maandelijkse 'wauweluurkes' i.s.m. de werkgroep Documentatie Maaseik. Senioren bespreken verschillende thema’s uit het verleden aan de hand van oude foto’s. Die besprekingen resulteren af ten toe in een publicatie. • Vertelwandeling: sagen en legenden, rituelen en gewoonten uit de streek komen aan bod; tijdens de wandeling in de gemeente wordt een aantal maal halt gehouden en wordt een verhaal uit de streek verteld. • Vertelnamiddag met als thema “lente”. Volgens de verteller van dienst komt men automatisch bij communiefeesten terecht. In het kader van deze vertelnamiddag werd in de bib een huiskamer uit de jaren '40-'50 nagemaakt met materiaal van de plaatselijke heemkring, aangevuld met communiefoto's, feestmenu's en feestkleren uit de oude doos. • Een tentoonstelling van oude huwelijksfoto's richt zich specifiek tot senioren en nodigt senioren uit tot het vertellen van verhalen. • Tweewekelijks komen senioren bijeen in de bib voor een conversatie in het Engels, Frans, Duits of Spaans (organisatie 'kennisbeurs'). • Filmvoorstellingen in samenwerking met de seniorenraad. 12
Collectie en diensten in de kijker plaatsen • Uitleg bij Daisyboeken en grootletterboeken in samenwerking met het gemeenschapscentrum na een lezing over oogproblemen door een oogarts. • Een infomoment in het rusthuis over het 'Leeshulp'-aanbod: Daisy-, grootletter- en luisterboeken. • Organisatie van een bibliotheekintroductie voor senioren via de ouderenraad. • Suggestielijsten met boeken voor 50-plussers en grootouders met kleinkinderen. • Workshop over de Daisy-speler, boeken en leeshulpmiddelen in het dienstencentrum. Service aanpassen en ter beschikking stellen van infrastructuur • Open bib voor senioren: maandelijks één voormiddag buiten de normale openingsuren is de bib geopend voor senioren van een dienstencentrum. Ontvangst in de bib met koffie en koekje. Een medewerker helpt hun het gewenste materiaal te vinden. • Ochtendopening waarbij enkel de tijdschriften geraadpleegd/gelezen kunnen worden. • Openstellen infrastructuur voor vergaderingen van de seniorenraad. • Aparte rondleidingen voor ouderen in de voormiddag (de bib is dan gesloten) waarbij wordt afgesloten met koffie en koekjes. • Elke weekdag is de bibliotheek in de voormiddag geopend voor de Koffiekrant: bezoekers, hoofdzakelijk senioren, kunnen de krant lezen, een tas koffie drinken of op het internet surfen, maar geen materialen inleveren of uitlenen. De Koffiekrant wordt door vrijwilligers opengehouden. • Seniorenverenigingen die zichzelf gedurende enkele weken komen voorstellen in de bib. Andere • Voor de leesgroep worden boeken naar huis gebracht en ouderen die moeilijk te been zijn worden opgehaald door jongeren. • Heel wat ouderen (vooral in de groep 55-70) dragen bij aan de bibliotheekwerking als vrijwilliger (collectie advies, boekendienst aan huis, kaften, begeleiden klasbezoeken, computercursus begeleiden, etc.) omdat ze dit ervaren als een geapprecieerde en zinvolle invulling van hun vrije tijd.
Meer info bij dit document? Agentschap Sociaal-Cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen – Afdeling VOLC Arenbergstraat 9, 1000 Brussel Maarten Vandekerckhove – 02 553 42 29 –
[email protected]
13
