Bijlage actualisatie ouderenbeleid Gezond blijven Preventie Gezond zijn – en vooral gezond blijven – is voor ouderen de belangrijkste voorwaarde om aan de samenleving deel te nemen. De wijze waarop het rijk gezond leven op lokaal niveau stimuleert, staat in de preventienota Kiezen voor gezond leven (oktober 2006). Er zijn 5 speerpunten, te weten het terugdringen van roken, schadelijk alcoholgebruik, overgewicht (bewegen en voeding), diabetes en depressie. Gelet op de dubbele vergrijzing worden ouderen een aandachtspunt in het voedingsbeleid. Voor de beleidsvorming staat de komende tijd het volgende op de rol: Voedselconsumptiepeiling bij ouderen op termijn. Ik moet nog een besluit nemen over de financiering hiervan. Onderzoek naar de (kwaliteit van de) maaltijdvoorziening van ouderen door de Consumentenbond In de voedingsnota, die in december 2007 wordt uitgebracht, wordt ook aandacht besteed aan voeding en ouderen. Depressie komt veel voor. Per jaar lijden 112.000 ouderen aan een depressie. Depressie veroorzaakt een forse ziektelast, zowel op populatieniveau als individueel niveau. Mensen met depressie hebben een grotere kans om vroegtijdig te overlijden. Zij leven ongezonder, nemen meer risico’s met hun gezondheid, hebben minder weerstand, worden sneller ziek, genezen slechter en plegen vaker suïcide. Huisartsen herkennen circa 60% van de mensen met een depressie. Bij mensen met depressieve klachten (de primaire doelgroep voor preventie) ligt dit percentage veel lager. Ook bij ouderen ligt dat herkenningspercentage lager. Van de herkende gevallen krijgt slechts een fractie gerichte zorg voor hun depressie. Van de groep die zorg ontvangt, krijgt slechts een fractie bewezen effectieve interventies. Preventie biedt daarom een belangrijk complementaire aanpak. Om die redenen is preventie van depressie tot speerpunt benoemd in de preventienota Kiezen voor gezond leven (2006). Om gemeenten te ondersteunen bij de aanpak van dit speerpunt op lokaal niveau is in maart 2007 een handleiding voor preventie van depressie in lokaal gezondheidsbeleid uitgebracht. Daarnaast is er een partnership voor preventie van depressie opgericht met als doel: ? de aandacht voor preventie van depressie verhogen bij gemeenten, intermediairs en hoogrisico groepen (agendasetting); ? de bekendheid van vroegsignalering en preventieve interventies verhogen voor mensen met depressieve klachten bij zowel intermediairs als hoog risico groepen; ? de implementatie van vroegsignalering en preventieve interventies verbeteren; ? de toegankelijkheid van kortdurende preventieve interventies verhogen; ? het percentage professionals dat effectief gebleken preventieve interventies aanbiedt verhogen. Het partnership zal ondermeer een werkplan opstellen om te komen tot systematische implementatie van preventie van depressie bij ouderen. Sport en bewegen voor ouderen Ouderen vormen een specifieke doelgroep binnen de acties en methodieken ter stimulering van sport en bewegen. Dat gebeurt zowel in het jaarprogramma van het Nederlands Instituut voor Sport Bewegen (NISB) als in het Nationaal Actieplan Sport en Bewegen (NASB), de uitwerking van de nota Tijd voor Sport en notitie Samen voor Sport (2005 respectievelijk 2006). Het Groningen Actief Leven Model (GALM), een bewezen effectieve methode om ouderen met een zittend leven te stimuleren tot meer lichaamsbeweging, wordt inmiddels door gemeenten in het gehele land toegepast. Aangepaste vormen van deze methodiek zijn beschikbaar voor kleinere gemeenten, voor allochtone ouderen en voor mensen met een chronische aandoening. De recent gestarte 30minutenbewegen-campagne is onderdeel van het NASB. Ouderen vormen een van de aandachtsgroepen in de communicatiestrategie. Via drie van de vijf de ‘settings’ van het NASB (sport, wijk en zorg) worden methodieken en gericht sportaanbod beproefd, waar ouderen van kunnen profiteren. Twee van de vijftien proefprojecten voor de modernisering van de sportvereniging zijn expliciet op ouderen gericht. Het dagelijkse ochtendgymnastiek programma Nederland in Beweging-TV wordt langjarig door VWS gesubsidieerd. Dat TV-programma is speciaal gericht op
1
ouderen. VWS ondersteunt via het NISB de Taskforce 50plus Sport en Bewegen, die brede promotie doet. Consultatiebureaus voor ouderen In Nederland hebben meer dan dertig gemeenten inmiddels een consultatiebureau voor ouderen. Deze zijn meestal opgericht op initiatief van een GGD, thuiszorginstelling of verpleegtehuis of gemeente. De aard en functie van deze consultatiebureaus verschillen onderling. Om te onderzoeken of deze consultatiebureaus voor ouderen een belangrijke rol (kunnen) spelen in het voorkomen en oplossen van gezondheidsproblemen wordt de effectiviteit van consultatiebureaus voor ouderen in opdracht van ZONm w wetenschappelijk onderzocht. Dit onderzoek loopt in 2010 af. Verder wordt in de provincie Limburg een experiment van het Limburgs provinciebestuur uitgevoerd. Het experiment, begeleid door Movisie, richt zich op de vorm van de consultatiebureaufunctie en wordt begeleid door gemeenten, betrokken instellingen, de Provincie Limburg en het ministerie van VWS. Dit experiment loopt tot het najaar van 2007. Tot slot zal de Gezondheidsraad binnen een jaar een advies uitbrengen over preventieve mogelijkheden bij ouderen. Ik zal dat advies ook betrekken bij mijn standpuntbepaling samen met andere adviezen van de Gezondheidsraad en RGO over medische zorg aan ouderen. Valpreventie De publiekscampagne ‘laat je ouders niet vallen’ liep van maart tot en met juni 2007 (postbus 51). Dit is één van de initiatieven van de stichting consument en veiligheid en wordt ondersteund door diverse maatschappelijke organisaties zoals GGD-Nederland, MO-groep en ActiZ. Daarnaast maakt valpreventie onderdeel uit van het programma ‘Zorg voor beter’ dat tot en met 2009 loopt. Dat richt zich op de langdurige zorgsector. Dit jaar wordt voor de hele sector van verpleging, verzorging en ouderen de kwaliteit gemeten op grond van de indicatoren voor verantwoorde zorg. Deze kwaliteitsmonitor staat naast de monitor die het SCP vorm geeft als het gaat om valincidenten bij ouderen die zelfstandig wonen. Op basis van de uitkomsten deze twee metingen en het beeld dat daaruit in 2008 naar voren komt, zal ik bezien of nadere sturing nodig is. Vanuit het perspectief van veilige zorg, is valpreventie een belangrijke indicator om te volgen. Hitteplan voor ouderen Naar aanleiding van problemen tijdens afgelopen periodes van uitzonderlijke hitte, is besloten een hitteplan op te stellen. Het hitteplan richt zich op hulpverleners, mantelzorgers en zorginstellingen en de nodige maatregelen bij hitte of koude voor kwetsbare ouderen. Najaar 2006 heeft een expertbijeenkomst plaatsgevonden, op initiatief van VROM en VWS. Voorjaar 2007 zijn de voorbereidingen gestart met opstellen van het hitteplan. Het Nederlands Rode Kruis en het RIVM zijn bij het opstellen daarvan, nauw betrokken. Maar ook bijvoorbeeld ActiZ ontplooit diverse initiatieven. Op 15 juni 2007 vond een congres plaats waar een groot aantal handreikingen gericht op zorg aan ouderen in periode van extreme hitte wordt gepresenteerd. Het hitteplan is in juli 2007 naar de Tweede Kamer gestuurd.
Actieve maatschappelijke bijdrage Vrijwillige inzet en ouderen Onderzoek van het CBS en de rapportage ouderen 2006 van het Sociaal Cultureel Planbureau geven aan dat de vrijwillige inzet van ouderen licht toeneemt. In het programma ‘de Zilveren Kracht’ van Movisie zijn nieuwe concepten voor versterking van de vrijwillige inzet door ouderen ontwikkeld, in pilots uitgetest en goede praktijken overdraagbaar gemaakt voor gemeenten, instellingen en bedrijven. Verder financiert VWS tot en met 2007 het AVI 130-project. Gemeenten en/of vrijwilligerssteunpunten kunnen tijdelijk gebruik maken van een adviseur die hen helpt bij de verbetering van het vrijwilligersbeleid. Het vinden en behouden van specifieke groepen zoals ouderen is hierbij één van de hoofdthema’s. Verder is in dit kader de toekomstverkenning vrijwillige inzet van SCP die in juni 2007 is verschenen relevant. Onlangs heeft u beleidsbrief mantelzorg en vrijwilligerswerk ontvangen. Doorwerken na 65
2
Op 23 juni 2006 is het kabinetsstandpunt Wegnemen van belemmeringen voor doorwerken na 65 jaar aan de Tweede Kamer toegezonden. In het kabinetsstandpunt, dat gebaseerd is op een aantal adviezen van o.a. de SER en op onderzoek door Astri, worden twee maatregelen aangekondigd: het uitvoeren van een verkenning om te bekijken of er op onderdelen een ‘verlicht’ arbeidsrechtelijk regiem voor werknemers van 65 jaar en ouder tot stand kan worden gebracht van werkgevers en potentiële werknemers om betaald werk aan te bieden en te verrichten. De resultaten van de Verkenning zullen op korte termijn aan de Tweede Kamer worden toegezonden. Adequate woonvoorzieningen Wonen, welzijn en zorg De wens van veel ouderen is om zo lang mogelijk in hun eigen wijk te blijven wonen. Daarvoor is onder meer nodig een grotere variatie in het woon-zorg-aanbod, bijvoorbeeld door kleinschalige woonvormen. Het financieel scheiden van wonen en zorg draagt bij aan een grotere variatie van het woon-zorg aanbod. Op dit moment onderzoek ik de gevolgen van het financieel scheiden van wonen en zorg. Ook generatiebestendige wijken vergemakkelijken het thuis blijven wonen en de participatie van ouderen. De komst van de Wmo biedt gemeenten de mogelijkheid om ouderen te ondersteunen bij hun participatie in wijk en buurt. Bijvoorbeeld door het Wmo-loket te verbreden naar servicepunten voor welzijn en zorg op wijkniveau. Met het Wmo-beleidsplan en de woonvisie hebben gemeenten twee instrumenten in handen waarmee zowel de fysieke als de sociale kanten van wijken verder ontwikkeld kunnen worden. Gemeenten, corporaties, instellingen die zorg en ondersteuning bieden maken hierover concrete afspraken op het niveau van de wijk. Denk hierbij aan 0-tredenwoningen, ook voor mensen die zwaardere vormen van zorg behoeven, aan de toegankelijkheid van en het dienstenaanbod in de wijk. Ook vormen van domotica kunnen worden inzet voor ouderen zodat zij in staat zijn langer zelfstandig deel te nemen aan het maatschappelijk leven. In het voorjaar 2007 heeft u mijn aanpak voor een verbetering van kwaliteit in de verpleeg- en verzorgingshuissector ontvangen; kleinschalig wonen komt daarbij ook aan bod. Dit najaar zal ik u, samen met de Minister van WWI, een actieplan wonen, welzijn en zorg sturen. Administratieve lasten ouderen Ouderen is een van de doelgroepen in het rijksbrede beleid om bureaucratie en administratieve lasten terug te dringen. Speerpunten op VWS-gebied die voor ouderen van belang zijn, betreffen (1) het verbeteren van de toegankelijkheid van de AWBZ, onder meer door begrijpelijke taal in brieven en formulieren te hanteren (2) stimuleren dat herhaalrecepten voor chronische zieken met minder rompslomp kunnen worden aangevraagd en verkregen (3) het terugdringen van de bureaucratie die mensen ontmoeten als ze voor meerdere voorzieningen en regelingen geïndiceerd moeten worden en (4) het vereenvoudigen van de verantwoording over het pgb. Op al deze punten heb ik u onlangs het plan van aanpak ‘AWBZ; naar eenvoud in uitvoering’ gezonden.
3
Inkomen op peil Sociale zekerheid en ouderen Om de AOW ook in de toekomst welvaartsvast te houden, zal van ouderen met een relatief hoog inkomen een bijdrage worden gevraagd. Dit zal alleen gelden voor mensen die geboren zijn na 1945 (en die dus in 2011 de leeftijd van 65 jaar bereiken). Gedacht wordt aan een positieve prikkel om langer door te werken of een heffing naar draagkracht. Inkomenspositie kwetsbare ouderen In december 2006 zijn de resultaten van het onderzoek naar de inkomenspositie van kwetsbare ouderen in de toekomst toegezonden aan de Tweede Kamer. Enerzijds is de uitkomst verheugend, anderzijds toch zorgwekkend. Het gemiddelde inkomen van ouderen neemt de komende jaren verder toe en ook steeds meer vrouwen bouwen zelf een aanvullend pensioen op. Zorgelijk is de verwachte toename van het aantal ouderen met een onvolledige AOW uitkering. Dit is ook het onderwerp van het rapport ‘verborgen armoede’ van Verwey-Jonker instituut dat in het voorjaar 2007 is aangeboden aan de Staatssecretaris van SZW . Het rapport is opgesteld in opdracht van de vakcentrale FNV, ANBO voor 50-plussers en LOM-samenwerkingsverbanden. Onderzocht is hoe de groep met een onvolledige AOW eruit ziet en wat hun inkomenspositie is. Het gaat om allochtone immigranten, vaak als volwassene naar Nederland gekomen, en om autochtone Nederlanders die enkele jaren buiten Nederland hebben gewoond. Het rapport bevat een aantal aanbevelingen voor gemeenten en de rijksoverheid. Vrij en veilig bewegen Vervoer en ouderen Voor het vervoer van ouderen (65+) lopen momenteel meerdere regionale en lokale experimenten met gratis stads- en streekvervoer in de daluren. De Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat heeft de Tweede Kamer afzonderlijk per brief geïnformeerd. Over bundeling van vervoersvoorzieningen voor kwetsbare groepen worden de komende tijd de conclusies bepaald naar aanleiding van onderzoeksresultaten en de evaluatie van pilots met doelgroepenvervoer. Wgbh/cz In juli 2007 is de Kamer op de hoogte gebracht van de reden voor vertraging van de nota naar aanleiding van het verslag over wijziging van de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte (Wgbh/cz) met wonen. De mogelijkheid wordt bezien van een koppeling met een uitbreidingsvoorstel op het terrein van het primair en het voortgezet onderwijs. Het streven is dit najaar de nota aan de Kamer aan te bieden. Ouderenmishandeling Binnen zorg voor beter is er aandacht voor het al dan niet toepassen van vrijheidsbeperkende maatregelen; aandacht voor het omgaan met minder makkelijk gedrag van ouderen maakt daar ook onderdeel van uit. Het voorkomen van de mishandeling van ouderen in hun eigen huis (achter de voordeur) is gerelateerd aan de aanpak van huiselijk geweld. Zorg garanderen Zorg voor beter Met het programma Zorg voor Beter wordt hard gewerkt om de thuiszorg, ouderenzorg, gehandicaptenzorg en langdurende geestelijke gezondheidszorg te verbeteren. Doel is een kwalitatief betere zorg met tevreden cliënten. Zorg voor Beter biedt een methodische aanpak, goede voorbeelden en advies van experts. Leren van elkaar staat centraal. Thema’s die Zorg voor Beter aanpakt zijn bijvoorbeeld valpreventie, medicatieveiligheid, zorg voor mensen met dementie, gedragsproblemen en eten en drinken. Het ZonMw-programma zal in de toekomst een rol gaan spelen in het bevorderen van veiligheid in de care. Over de wijze waarop ik dit wil vorm geven, informeer ik u dit najaar.
4
Onderzoek medische zorg voor ouderen 1 Recent zijn er studies verricht naar de “Medische zorg voor ouderen ”, “Prevalentie van Comorbiditeit 2 3 in Nederland” en wordt in de studie “zorgprofielen” expliciet gekeken naar multimorbiditeit o.a. gedifferentieerd naar verschillende leeftijdscohorten. Genoemde studies leren enerzijds dat er kwaliteit- en doelmatigheidswinst is te behalen in de zorg voor ouderen. Anderzijds leren zij ook dat nog nader onderzoek moet worden verricht naar de kwaliteit, doelmatigheid en de organisatie van de zorg aan ouderen. Deze onderzoeken hebben ertoe geleid dat er een programma wordt gestart om de zorg aan ouderen met comorbiditeit te verbeteren. In de beleidsbrief over zorg aan geriatrische ouderen wordt u daarover dit jaar nader geïnformeerd. Solidariteit De toegezegde beleidsvisie is, door de val van het vorige kabinet, niet uitgekomen. Wel is vanuit VWS een discussie over de toekomst van de gezondheidszorg gestart door de toekomstvisies zoals weergegeven in het boek "Niet van Later zorg". Het thema houdbare solidariteit is daarin één van de besproken thema's. Arbeidsmarktbeleid zorg Het werknemersbestand in de zorgsector vergrijst. Het is van groot belang om oudere werknemers voor de zorg te behouden gezien de groeiende concurrentie om de instroom van jonge medewerkers. Gezien de voorziene arbeidsmarktproblematiek in de zorg speelt daarom leeftijdsbewust personeelsbeleid ook voor de zorg een belangrijke rol. Momenteel wordt met de sociale partners gewerkt aan een plan van aanpak arbeidsmarkt voor de zorg. Het plan van aanpak zal zich richten op het vergroten van instroom in opleiding en beroep, verbetering van de organisatie van personele inzet en het verminderen van ongewenste uitstroom van werknemers. Hierbij wordt ook aansluiting gezocht bij reeds lopende initiatieven. Project (zorgafhankelijke) homoseksuele ouderen De ministeries van VWS en VROM hebben een projectsubsidie verstrekt (van oktober 2006 – eind 2007) aan de ouderenorganisatie ANBO voor 50-plussers, COC Nederland. Movisie en Schorer voor het project ‘Roze Ouderen in Nederland’. De focus van het project ligt op drie onderwerpen, te weten wonen, zorg en opleidingen. Het gaat dan onder meer om het bevorderen van een homovriendelijk leef- en werkklimaat in de ouderenzorg en deskundigheidsbevordering. Landelijke organisaties als ActiZ, organisatie van zorgondernemers, de Algemene Vereniging Verpleegkundigen en Sting, de landelijke beroepsvereniging verzorging worden betrokken. Allochtone ouderen Als uitvloeisel van de integratieraad Allochtone Ouderen van 3 juli 2006 heeft het ministerie van VWS heeft een projectsubsidie verstrekt aan ActiZ, de koepel van zorginstellingen, en organisaties van migranten ouderen. Met het project ‘interculturalisatie van de zorg’willen deze organisaties de toegang tot en de kwaliteit van zorgverlening aan groepen van migrante ouderen verbeteren. Het project loopt in 2008 af. Daarnaast verzamelt en verspreidt Vilans toepasbare kennis gericht op het verbeteren van de kwaliteit van leven van kwetsbare ouderen waaronder allochtone ouderen. Mantelzorg U bent in november 2006 per brief geïnformeerd over de voortgang van het rijksbeleid op terrein van mantelzorg en vrijwillige inzet. Voor wat betreft het amendement Van der Vlies bent u in februari 2007 op de hoogte gesteld over de wijze waarop de uitvoering van dit amendement ter hand wordt genomen. Kern is dat in 2007 wordt gestart met de uitvoering van de regeling waardering mantelzorgers. Mantelzorgers die een naaste verzorgen met een extramurale AWBZ-indicatie van minimaal 6 maanden kunnen in aanmerking komen voor een financiële waardering van maximaal € 250. De SVB voert de regeling uit. 1
RGO, Advies onderzoek medische zorg voor Ouderen, augustus 2006 GR, Prevalentie Comorbiditeit in Nederland, advies dit najaar verwacht 3 RIVM, zorgprofielen, advies dit najaar verwacht 2
5
Verder is in dit kader de toekomstverkenning mantelzorg die in juni 2007 is verschenen relevant. Onlangs heeft u een beleidsbrief mantelzorg en vrijwilligerswerk ontvangen. Ouderenbeleid en Europa In de verklaring van de Europese Commissie over demografie is een grotere arbeidsmarktparticipatie van ouderen een van de beleidsdoelstellingen. Op verzoek van onder meer de Nederlandse regering is in dit verband ook de maatschappelijke en economische betekenis van informele zorgverlening door mantelzorgers opgenomen. In verband met het VN Aktieplan Vergrijzing van 2002 is een voortgangsrapportage opgesteld. Dit najaar komen de Europese ministers voor het ouderenbeleid bijeen om te spreken over het vervolg van het Aktieplan 2002-2007. De Nederlandse regering is betrokken bij de voorbereiding van deze Europese bijeenkomst.
6
