ORVAL
een stukje Provence Tijdens een dag je in de zuidelijke punt van België maak je kennis met de verschillende gezichten van de Gaume. De abdij van Orval en haar goddelijke bier vormen voldoende inspiratie voor een ochtendlijke herfstwandeling. In de namiddag ruilen we bos en bier voor een stukje Provence in eigen land: het dorpje Torgny kondigt ‘la douce France’ aan. TEKST & FOTOGRAFIE MARK GIELEN
2
GRANDE
in eigen land
GRANDE
3
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit, sed diam nonummy nibh euismod tincidunt ubortis nisl ut aliquip ex ea consequat.
T
averne L’Ange Gardien is onze beschermengel wanneer we de abdij van Orval naderen. Volgens insiders is dit de enige plek waar naast de ‘blauwe’ (5,2°) ook de lichtere ‘groene’ Orval (3,5°) wordt geschonken, het ‘refterbier’ voor gebruik binnen de abdijmuren. Zo’n ‘groene’ smaakt heerlijk bij een boterham met Orvalkaas. Maar ook aan zijn grote broer bewaar ik goede herinneringen. Ooit logeerden wij, na een avondlijke dropping in de nabije bossen, in een hooischuur van de abdij. De broeder die ons had binnengesmokkeld, trakteerde op een abdijbrood, een homp Orvalkaas en een bak trappist. Bijzonder goed geslapen die nacht… Met gezwinde tred leidt broeder Xavier, de econoom van de abdij, ons vandaag rond door de brouwerij. Terwijl de flesjes
4
GRANDE
naar rata van negentienduizend exemplaren per uur over de band van de spoel-, afvul- en etiketteerinstallatie ratelen, fluistert hij mij het geheim van échte Orval toe. "Het volledige brouwproces neemt negen weken in beslag. Orval is pas op dronk wanneer de wilde gisten hun werk hebben gedaan. Wij laten de flessen daarom eerst vijf weken rusten zodat de hergisting op fles goed op dreef is. De bierliefhebbers hier uit de streek wachten dan nog een half jaar voor zij hun ‘vieille Orval’ aanspreken. En om er echt van te genieten, drink je hem het best op kamertemperatuur (12 tot 14°C)", lacht broeder Xavier. Orval is een amberkleurig trappistenbier met een licht bitter, vrij droog karakter. De wilde gisten in het brouwsel geven de typisch rinse (zurige) toets. Het bier dat we nu proeven, vindt zijn oorsprong in de jaren dertig van de vorige eeuw. Het werd toen gelanceerd door de Duitse brouwmeester Hans Pappenheimer – dit is geen grap. Deze
>
O R VA L
schudden. "Ons bier dankt zijn kwaliteit in belangrijke mate aan het zuivere bronwater waarmee het wordt gebrouwen. Aan die bron is trouwens een mooie legende verbonden. In de twaalfde eeuw zat gravin Mathilde kort na het overlijden van haar echtgenoot Godfried de Bultenaar haar toekomst te overpeinzen. Op een onbewaakt moment liet zij haar trouwring vallen in de bron. Zij bad vurig tot de heilige Maagd en zie, plots sprong een forel op uit het water en gaf haar de ring terug. Die vis met de ring werd later het blazoen van Orval", vervolgt broeder Xavier. Vandaag wil het trucje mij niet lukken wanneer ik door de ruïnes van de oude abdij loop. Geen spoor van vis in de Mathildebron. Vele bezoekers hopen met mij op een mirakel, want de overloop van de bron ligt bezaaid met muntstukken. Rechtsonder: Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit, sed diam nibh euismod tincidunt ubortis nisl ut aliquip ex ea consequat. Onder: Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit, sed diam nonummy nibh euismod tincidunt ubortis nisl ut aliquip ex ea consequat.
rasechte ‘trappist’ past prima bij de lokale streekkeuken, bijvoorbeeld bij een ‘pâté gaumais’. Fijnproevers lusten hem evenzeer voor (aperitief) als na de maaltijd (digestief). Kwaliteit is heilig. In het laboratorium gaan de stalen onder de microscoop. En de brouwer staat erop dat zijn bier behoorlijk wordt geschonken. Na een anoniem bezoek worden jaarlijks een tweehonderdtal cafés erkend als ‘ambassadeurs van Orval’. Daar ben je zeker dat de trappist langzaam wordt ingeschonken, in het juiste glas. Volgens de regels gebeurt het inschenken in één beweging om het bezinksel niet op te
GROENE OASE Tijd om een luchtje te scheppen. Buiten worden we overvallen door de stilte. De monniken kunnen zich geen beter meditatieoord dromen: Orval is een oase van rust in een zee van groen. Rond de imposante abdij ligt drieduizend hectare woud. Ik herinner mij mijn ontmoeting met een roedel everbiggetjes in hun streepjescode tijdens een vorige wandeling. Nu volgen we de grillige loop van de Williers stroomopwaarts. Je kunt een speld horen vallen. Op de achtergrond weerklinkt alleen het klateren van het water. Na een uurtje stappen door het kleurende bos bereiken we Chameleux. Sporen uit een ver verleden wijzen erop dat de streek niet altijd zo geïsoleerd is geweest. Hier liggen namelijk de ruïnes van een Romeins relais langs de vroegere heirweg Reims-
Trier. De weg werd aangelegd om de troepen snel te kunnen verplaatsen. Op regelmatige afstand waren er relais waar de koeriers van rijdier konden veranderen. Aan elk van hen was een smidse verbonden. De muntstukken die hier werden gevonden, getuigen van een druk handelsverleden. Wat hogerop genieten we van het fraaie uitzicht over Williers. Het dorp ontstond in de vierde eeuw rond een
> 5
advertentie
ZEG NOOIT ‘TRAPPIST’ TEGEN EEN ABDIJBIER De enige zes abdijen die trappistenbier brouwen, zijn Achel, Orval, Scourmont (Chimay), Rochefort, Westmalle en Westvleteren. Om commercieel misbruik tegen te gaan, lieten de monniken van Orval de benaming ‘trappistenbier’ wettelijk beschermen. In 1997 lanceerden zij het trappistenlabel. Dit label garandeert dat het product afkomstig is uit een trappistenklooster, beantwoordt aan de kwaliteit en traditie die haar oorsprong vindt in de trappistengemeenschap. Echte trappist wordt binnen de abdijmuren gebrouwen. Dat
geldt niet voor de ‘abdijbieren’ die door grote brouwerijen op de markt worden gebracht. Het trappistenbier wortelt in een eeuwenoude traditie. Sinds de oprichting van hun orde in 1098 verrichten de trappisten handenarbeid, onder meer in de sector van de voedingswaren (brood, kaas, bier, likeuren…). De meeste abdijen verkopen een deel van de productie. Met de opbrengst voorzien zij in hun eigen behoeften en realiseren zij sociale werken.
WESTMALLE
WESTVLETEREN ACHEL
SCOURMONT
ROCHEFORT ORVAL
Hoe herken je een echte trappist?
Wie is de grootste?
Trappistenbieren zijn zware hogegistingsbieren met grote onderlinge verschillen qua geur, kleur, smaak en alcoholgehalte. De voornaamste kenmerken zijn: - hoge gisting - hergisting op fles - een steriel brouwproces voor een betere bewaarbaarheid - geen gebruik van externe (bio)chemische bestanddelen - gebruik van suiker om het alcoholgehalte te verhogen en het bier licht verteerbaar te maken.
Westmalle en Chimay halen een jaarproductie van respectievelijk 120.000 en 110.000 hectoliter. Orval produceert jaarlijks 45.000 hectoliter bier, Rochefort 15.600 hectoliter, Westvleteren 3.500 hectoliter en Achel (nog in de opstartfase) 900 hectoliter. Bron: 'Trappist. Het bier en de monniken' door Jef van den Steen (Davidsfonds, 2003)
> GRANDE
7
Links: Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit, sed diam nibh euismod tincidunt ubortis nisl ut aliquip ex ea consequat. Onder: Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit, sed diam nibh euismod tincidunt ubortis nisl ut aliquip ex ea consequat.
>
vesting, die de inwoners moest beschermen tegen de barbaren. Het Ros Beiaard zou er een aanloop hebben genomen om met een sprong van duizend meter over de vallei van de Ruisseau de Chameleux te springen. En als je dat niet gelooft, van Williers naar Orval zou een onderaardse gang hebben gelopen die af en toe een koe opslokte… Nog even nagenieten van het panorama vanaf de Mont Mollet (358 meter) en het is tijd om terug te keren.
het uitslaan van het linnen. In de volksmond heette dit de place des mauvaises langues (plaats van kwatongen) of nid de guêpes (wespennest).
PETIT CRU BELGISCHE PROVENCE Na een gesmaakt bezoek aan L’Ange Gardien volgt een changement de décor. Na amper een halfuurtje rijden ruilen we de ‘Ardense’ bossen voor de plateaus van Belgisch Lotharingen. Torgny nabij Virton, het meest zuidelijke dorpje van België, geniet van een mild microklimaat. Hier krijg je de meeste uren zon van het hele land. De heuvelruggen van de Gaume beschutten Torgny tegen de gure noordoostenwind. "De Gaumais is vrolijk. Hij heeft het hart op de tong, net zoals de inwoners van Marseille. Dat heeft te maken met de zon en het felle licht. De Ardennen hebben een harder klimaat. Dat verklaart het meer gesloten, stugge karakter van de Ardenner", vindt Nina Rausenberger. Deze Deense dame die vlekkeloos Nederlands praat, woont in Torgny en heeft een tweede verblijf in Antwerpen. Na een bezoek aan het dorp was ze voorgoed verkocht… De wandeling zal ons snel overtuigen. In Torgny herinneren de huisjes met hun goudgele zandstenen muren en rode kanaaldakpannen aan de Provence. Traditioneel werden de muren bepleisterd met een mengsel van kalk en zand (‘chaume’) met kleurstoffen (oker, beige, pastel) om ze te beschermen tegen vocht en vorst. Tegenwoordig laat men de bepleistering vaak achterwege. Typisch voor Torgny is de lichtjes uitstekende omlijsting van vensters en deuropeningen met een gewelfde of rechte bovendrempel. We passeren de dorpswasplaats 'Grande Fontaine'. Hier vernam je de jongste roddels tijdens 8
GRANDE
We wippen even binnen in de kluizenaarskapel, gewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van Luxemburg (1730), en bekijken de beschilderde, houten heiligenbeelden. De Franse Revolutie, die het einde betekende voor de oude abdij van Orval, verjoeg ook hier de laatste kluizenaar. In 1960 nam zuster Marie-Bernard de kluizenaarsdraad weer op. Overal in de buurt zie je kruisen of ‘calvariebergen’, meestal opgetrokken in kalkzandsteen. De oorsprong gaat terug naar de prehistorie. Er werden monumenten opgetrokken om de kwade geesten te weren. Het christendom entte zich later met zijn symbolen op deze traditie. Boven Torgny ligt het natuurreservaat Raymond Mayné. Op het droge en dorre kalkgrasland (truche) groeien verschillende soorten inheemse orchideeën, maar daarvoor zijn we helaas te laat. De bloeiperiode loopt namelijk van april tot september. Krekels, bidsprinkhanen en ringslangen getuigen van een mild klimaat. Om het plaatje helemaal rond te maken, is er ook wijn. De drie wijngaarden van Torgny brengen samen ongeveer vijfduizend liter per jaar op. Samen met Anne Léger van de plaatselijke VVV kraken we een fles witte Coteaux de Torgny (Auxerrois). Van het bier naar de wijn, een wereld van verschil. De stilte heeft Torgny alvast wél met Orval gemeen. Boven mijn hoofd weerklinkt de schreeuw van een buizerd. Onder mijn ogen ontrolt zich een tafereel, de betere treintafel waardig. De Chiers slingert zich ongestoord over de bodem van de vallei. En boven de Franse einder schittert de herfstzon…
DE GAUME PRAKTISCH ORVAL Neem afrit 27 (Longlier/Neufchâteau) op de E411-snelweg NamenLuxemburg, dan rijd je de N88 op richting Florenville-Virton tot Château d’Orval. Daar volg je de pijlen ‘Villers-devant-Orval’. Na acht kilometer door het bos daalt de weg naar een riviertje. Voor de brug draai je linksaf. Volg deze weg tot voorbij L’Ange Gardien.
ZIEN EN DOEN
Voor een pitstop voor of na het bezoek aan de abdij: Auberge de l’Ange Gardien, Villers-devant-Orval, tel./fax 061/31 18 86. Een biermuseum op 15 kilometer van Orval: Museé Européen de la Bière, Rue de la Citadelle, Stenhay, Frankrijk. Tel. +33/2980 68 78.
INFO EN WANDELKAARTEN VVV La Gaume, Rue des Grasses Oies 2b, Virton. Tel. 063/57 89 04,
[email protected] Toeristische dienst 'Le Méridional', Place Albert Paul 6, Torgny. Tel./fax 063/57 83 81,
[email protected], www.torgny.be Voor de geschiedenis van de Gaume is er het streekmuseum Les Musées Gaumais, Rue d’Arlon 38-40, Virton. Tel. 063/57 03 15,
[email protected], www.musees-gaumais.be
OVERNACHTEN Het gastronomische hotel-restaurant La Grappe d’Or (1 Michelinster) is een begrip bij de fijnproevers. De uitbaters openden recent L’Empreinte du Temps, waar je logeert onder een 5*****-hemel. In het gelijknamige restaurant eet je voor een betaalbare prijs. La Grappe d’Or, Rue de l’Ermitage 18, Torgny. Tel. 063/57 70 56,
[email protected] L’Empreinte du Temps, Rue de l’Escofiette 12b, Torgny. Tel. 063/60 81 80,
[email protected], www.lagrappedor.be/empreinte
LEZEN Wandelaars kunnen zich wagen aan de Transgaumaise. De route biedt een week wandelplezier. Wordt ook aangeboden als totaalpakket inclusief logies en bagagetransfer of in combinatie met culinaire formules (info: VVV Torgny). Ook mogelijk per fiets of motorfiets. De route staat beschreven in Visumgids. De Gaumeroute. 140 kilometer wandelen rond Virton via Frans Lotharingen door André Pierlot (Roularta Books).
Lem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing eli
advertentie
Bezoek de ruïnes, het farmaceutische museum en de medische plantentuin van Orval. In juli en augustus is er elke namiddag een gratis geleid bezoek. Er is ook een audiovisuele voorstelling. Logeren kan in het plaatselijke gastenverblijf (inlichtingen bij de gastenbroeder: 061/32 51 10). Abbaye Notre Dame d’Orval, 6823 Villers-devant-Orval. Tel. 061/31 10 60, www.orval.be Openingsuren: november-februari: 10.30-12.30 uur, 13.30-17.30 uur maart-mei, oktober: 9.30-12.30 uur, 13.30-18 uur juni-september: 9.30-18.30 uur
