Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzaam bouwen van A tot Z

Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzaam bouwen van A tot Z Leefmilieu Brussel

DUURZAAM MATERIAALGEBRUIK: PROBLEMATIEK EN UITDAGINGEN Liesbet TEMMERMAN cera|a| asbl

Doelstellingen van de presentatie ●

De uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten en bouwtechnieken aanstippen.

●

Herhalen wat we, in de eerste plaats, mogen verwachten van een bouwproduct.

●

Het begrip "Levenscyclus" voorstellen, dat de sleutel is voor een objectieve beoordeling van de milieu- en gezondheidsimpact van een materiaal, een element, een gebouw.

●

De principes van de Aanpak Duurzaam Bouwen belichten vanuit de invalshoek van de bouwmaterialen. 2

Algemeen schema van de presentatie ●

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten

●

Wat verwachten bouwproducten?

●

De notie "levenscyclus" van een materiaal / product.

●

Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen

we

van

bouwmaterialen

►

Bij het ontwerp van het project

►

Bij de keuze van bouwmaterialen en -elementen die worden gebruikt

/

3

UITDAGINGEN

4

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ●

De uitputting van de natuurlijke grondstoffen en de afvalproblematiek

●

De evolutie van de energieprestatiestandaard voor gebouwen

●

De hoge vlucht van de erkenningssystemen inzake duurzaam bouwen

●

De recuperatie en het hergebruik van materialen en elementen

●

De impact van de bouwmaterialen en -technieken op de menselijke gezondheid 5

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ●

De uitputting van de natuurlijke grondstoffen ›

Aanvoer van (grond)stoffen, gebruik van hulpbronnen (energie, water), die al dan niet hernieuwbaar zijn.

›

Op wereldschaal, bouwsector = het grootste deel van de grondstoffen.

›

In Europa: 31% van het gebruik van de natuurlijke hulpbronnen.

6

●

De uitputting van de natuurlijke grondstoffen

7 Bron: Centre National de Recherche Scientifique, France (http://ecoinfo.cnrs.fr/article129.html)

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ●

De problematiek van het bouwafval ›

33% van het afval op schaal van Europa = bouw & afbraak

8

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ●

De evolutie van de energieprestatiestandaard voor gebouwen ›

↓ energieverbruik

›

↑ gebruik van materialen (vooral thermische isolatie)

9

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ●

De hoge vlucht van de erkenningssystemen inzake duurzaam bouwen ›

↑ systemen voor beoordeling / labeling / certificatie

10

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ●

De recuperatie en het hergebruik van bouwmaterialen en -onderdelen ›

Weinig toegepaste praktijk (neergehaald, voorbehoud gemaakt)

›

Bouwmaterialen en -onderdelen die gerecupereerd kunnen worden, kunnen opnieuw worden opgenomen in de cyclus van de materialen en een tweede leven krijgen, in een ander gebouw of op dezelfde projectsite

11

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ●

De recuperatie en het hergebruik van bouwmaterialen en -onderdelen

Voorbeeld: de openluchtbibliotheek van Magdeburg, Duitsland (KARO Architekten, Leipzig): Hergebruik van aluminium onderdelen afkomstig van het voormalige magazijn Horten dat werd afgebroken.

12

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ●

De recuperatie en het hergebruik van bouwmaterialen en -onderdelen

Voorbeeld: de openluchtbibliotheek van Magdeburg, Duitsland (KARO Architekten, Leipzig): Hergebruik van aluminium onderdelen afkomstig van het voormalige magazijn Horten dat werd afgebroken.

13

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ●

De recuperatie en het hergebruik van bouwmaterialen en -onderdelen

Voorbeeld: Villa Welpeloo in Enschede, Nederland (2012Architecten, Rotterdam): 60% van het volume van de gebruikte materialen is afkomstig uit recuperatie

14

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ●

De recuperatie en het hergebruik van bouwmaterialen en -onderdelen

Voorbeeld: Villa Welpeloo in Enschede, Nederland (2012Architecten, Rotterdam): 60% van het volume van de gebruikte materialen is afkomstig uit recuperatie

15

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ●

De impact van de bouwmaterialen en -technieken op de menselijke gezondheid ›

VOS (Vluchtige Organische Stoffen)

›

Afwerkingsproducten: verf, vernis, lijm, olie, vezelplaten,

soepele vloerbekledingen,…

16

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ●

De impact van de bouwmaterialen en -technieken op de menselijke gezondheid

Aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie

Initiatief ""Top Materialen & Menselijke Gezondheid"» United States Green Building Council (USGBC)

17

Wat verwachten we van bouwmaterialen / bouwproducten? ●

Elementaire eisen die worden gesteld aan een bouwmateriaal / bouwproduct: ►

het moet perfect voldoen aan de functie waarvoor het werd ontworpen / gekozen

►

de technische kenmerken ervan moeten voldoen aan de gekende / voorziene vereisten ›

Stabiliteit op het vlak van afmetingen en structuur

›

Brandbedrag

›

Vochtgedrag

›

Thermisch vermogen

›

…

18

Wat verwachten we van bouwmaterialen / bouwproducten? ●

●

Het betrokken product kan een niet te verwaarlozen milieu- en/of gezondheidsimpact genereren: ►

gedurende zijn hele levenscyclus, of

►

in een welbepaalde fase ervan.

Doelstelling: ►

Uit de opties die technisch gezien in aanmerking komen, het materiaal of product kiezen dat het best is voor het milieu en de gezondheid (van de werknemers in/de bewoners van het gebouw). ›

Door de beperkingen en verwachte prestaties op een lijn te stellen met de informatie betreffende de milieu- en gezondheidsimpact kunnen we een objectieve duurzame keuze maken met kennis van zaken.

›

Met dit doel wordt aanbevolen gebruik te maken van de keuzehulpmiddelen die gebaseerd zijn op een levenscyclusanalyse. 19

DE LEVENSCYCLUS VAN MATERIALEN

20

De notie "levenscyclus" van een materiaal

VERVAARDIGING VAN HET MATERIAAL

NATUURLIJKE RIJKDOMMEN HULPBRONNEN

(Bron: VITO nv)

21

De notie "levenscyclus" van een materiaal Lozingen Verontreinigende stoffen voor water, lucht en bodem, afval, …

Binnenkomende stromen Grondstoffen, vervaardigde producten

PRODUCTIEPROCES

Uitgaande stromen Verwerkt product, bijproducten

Verbruik Materialen, energie, water, chemische producten, transport voor aankopen, infrastructuren, gereedschappen …

22

Het begrip "levenscyclus" van een materiaal

GEBRUIK VAN HET MATERIAAL

VERVAARDIGING VAN HET MATERIAAL

EINDE LEVENSDUUR

NATUURLIJKE RIJKDOMMEN HULPBRONNEN

(Bron: VITO nv)

23

AANPAK

24

Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen ●

●

Bij het ontwerpen van het project: ›

Streef naar een rationeel gebruik van materialen

›

Integreer de notie bouwhiërarchie

›

Ontwerp constructies die kunnen worden ontmanteld, en vermijd zo afbraak

Betreffende de toe te passen materialen en producten: ›

Overweeg het gebruik recuperatiekanalen

›

Kies materialen en producten met een lage impact op het milieu en de gezondheid

›

Ga de te verwachten levensduur van de materialen en elementen na

van

materialen

en

producten

uit

25

Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen ●

Bij het ontwerpen van het project: ►

Streef naar een rationeel gebruik van materialen ›

Overweeg renovatie

›

Vraag u af of de materiaalaanvoer effectief noodzakelijk is

Voorbeeld: [014] Van Péstraat, OCMW van Vorst, behoud van bestaande vloerbekleding (granito), architect: A2M.

26

Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen ●

Bij het ontwerpen van het project: ►

Integreer de notie bouwhiërarchie ›

Hoewel een gebouw na afloop van de werken als een geheel wordt afgeleverd, hebben niet alle onderdelen dezelfde levensduur. Alvorens de assemblagewijze in detail te bestuderen, moet worden stilgestaan bij de voorspelbare levensduur van de vaste onderdelen van het gebouw.

De duurzaamheidslagen van een gebouw. Bron: "How buildings learn", Stewart Brand, 1994

27

Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen ●

Bij het ontwerpen van het project: ►

Ontwerp constructies die kunnen worden ontmanteld, en vermijd zo afbraak ›

De volgorde van samenstelling en de bevestigingswijzen zijn bepalend.

Voorbeeld: Project XX, Delft, XX architecten Bron: http://www.architectenweb.nl

›

De conceptuele aanpak omvat de tijdelijkheid van het gebouw

›

Na deze periode zullen renovatiewerken plaatsvinden.

›

De materialen en onderdelen zijn gekozen met het oog op een minimale milieu-impact.

›

Alle onderdelen van de structuur zijn volledig demonteerbaar.

28

Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen ●

Betreffende de toe te passen materialen en producten: ►

Overweeg het gebruik van materialen en producten uit recuperatiekanalen ›

Reeds aanwezig in het geval van renovatie, of niet aanwezig maar naar de bouwplaats gebracht

Voorbeeld: [065] Zeepziederij, hergebruik in situ van een bestaande metalen structuur. Architecten: MDW.

Voorbeeld: [014] Van Péstraat, OCMW van VOrst, behoud van bestaande vloerbekleding (granito), architect: A2M.

29

Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen ●

Betreffende de toe te passen materialen en producten: ►

Kies materialen en producten met een lage impact op het milieu en de gezondheid ›

Ideaal: maak een analyse (studie) van de levenscyclus op schaal van het gebouw (in het ideale geval) of op schaal van de bouwonderdelen waaruit het bestaat.

›

Is een dergelijke studie niet mogelijk? Houd dan een denkoefening over de milieu-impact van de grondstoffen die zullen worden gebruikt, op basis van de volgende aandachtspunten: 

Voorkeur voor lokaal beschikbare grondstoffen



Voorkeur voor materialen en onderdelen uit duurzame productie / exploitatie



Gebruik van materialen op basis van hernieuwbare grondstoffen



Gebruik van producten met een gerecycleerde inhoud



Gebruik van materialen en onderdelen met een lage impact op de menselijke gezondheid 30

Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen ●

Betreffende de toe te passen materialen en producten: DuréeLevensduur de vie d'éléments de construction bouwonderdelen

►

Ga de te verwachten levensduur van de materialen en elementen na

Céramiques Ceramiek Peintures Verfintérieures voor binnen Papiers peints Behangpapier Parquets Parket Moquettes Tapijt Stores Rolgordijnen à rouleaux Stores à lamelles Rolluiken Plâtrerie Pleisterwerk Citerne à mazout Stookolietank Radiateurs Radiatoren Pompe à chaleur Warmtepomp Brûleur à mazout Stookoliebrander Chaudière Verwarmingsketel Ferblanterie cuivre Koperenen plaatwerk Fenêtres enramen bois Houten Isolations compactes Compacte isolatie Enduits synthétiques Synthetische pleister Enduits hydrauliques Hydraulische pleister

Funderingen, muren Fondations, murs

31 0

20

40

60

80

[Jaren] [Années]

100

120

Om te onthouden van de presentatie ●

Eerste criterium voor keuze van een bouwmateriaal of -product: voldoet het aan de technische eisen en kan het de verwachte prestaties leveren?

●

Zodra de mogelijke keuzes vastliggen, moet worden gekozen voor het materiaal / product met de laagste milieu- en gezondheidsimpact

●

Maak uw keuze met kennis van zaken, op basis van een effectenbeoordeling met behulp van een tool die een analyse van de volledige levenscyclus van de bouwmaterialen en -producten maakt. 32

Referentie Gids Duurzame Gebouwen: http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be

33

Referentie Gids Duurzame Gebouwen: ●

Aanbevelingen - Thema "Materiaal": ›

G_MAT00: Duurzaam materiaalgebruik

›

G_MAT01: De levenscyclus van materialen: analyse, informatiebronnen en keuzehulpmiddelen

›

G_MAT02: Duurzame keuze van bouwtechnieken en structuurmaterialen en -elementen

›

G_MAT04: Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen

›

G_MAT05: Duurzame keuze van materialen voor dakbedekking

›

G_MAT06: Duurzame keuze van materialen voor gevelbekleding

›

G_MAT07: Duurzame keuze van raamkaders

›

G_MAT09: Duurzame keuze van niet-dragende muren en tussenwanden

›

G_MAT10: Duurzame keuze van bekledingsmaterialen voor binnenmuren en plafonds

›

G_MAT11: Duurzame keuze van binnenvloerbekleding

34

Nuttige hulpmiddelen, websites, enz. NASLAGWERKEN: ●

ANDERSON, J., THORNBACK, J., (2012), A guide to understanding the embodied impacts of construction products, Construction Products Association, Londen

●

BORDEN, G. (ed.), (2011), Matter: Material Processes in architectural production, Routledge

●

BRADY, J., EBBAGE, A., LUNN, R., (2011), Environmental management in organizations, The Institure of Environmental Management and Assessment (IEMA), Earthscan, New York

●

CRAWFORD, R., (2011), Life Cycle Assessment in the Built Environment, Routledge

●

DEPLAEZ, A. et al, (2005), Constructing architecture": materials – processes – structures, Birkhaüser, Bazel

●

HEGGER, M., AUCH-SCHWELK, V., FUCHS, M., ROSENKRANZ, T., (2009), " Construire: atlas des matériaux, Presses polytechniques et universitaires romandes, Lausanne

●

HEGGER, M., DREXLER, H., ZUEMER, M., (2007), Matérialité, Birkhaüser, Bazel

●

KÖNIG, H., KOHLER, N., KREIBIG, J., LÜTZKENDORF, T., (2010), A life cycle approach to buildings, Institut für international Architektur-Dokumentation, München

●

KUR, Friedrich, (1999), L’habitat écologique – Quels matériaux choisir, Terre Vivante, Metz

35

Nuttige hulpmiddelen, websites, enz.: NASLAGWERKEN (vervolg): ●

OLIVA, J.-P., COURGEY, S., (2010), L’isolation thermique écologique, éditions Terre Vivante, Mens

●

SCHWARTZ, Jutta, (1998), L’écologie dans le bâtiment – Guides comparatifs pour le choix des matériaux de construction

●

SNELL, C., CALLAHAN, T., (2006), Manuel de construction écologique, La Plage, Parijs

36

Contact

Liesbet TEMMERMAN Afgevaardigd bestuurder & Onderzoekscoördinator

Ernest Allardstraat 21 – 1000 Brussel 

: 02 537 47 51

E-mail: [email protected]

37