Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzaam bouwen van A tot Z

Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzaam bouwen van A tot Z Leefmilieu Brussel

Principes en aanpak die de biodiversiteit ten goede komen Marie PAIRON Institut de Conseil et d’Etudes en Développement Durable (ICEDD) asbl

Doelstellingen van de presentatie

●

De definitie en het belang van de biodiversiteit in het kort overlopen.

●

Uitleggen hoe de “waarde” van elk project voor de biodiversiteit kan worden berekend aan de hand van een eenvoudige coëfficiënt.

●

Concrete technische denksporen aanreiken met het doel ruimten te creëren die het onthaal van de biodiversiteit in de stad ten goede komen.

Overzicht van de uiteenzetting ●

Inleiding en principes

●

De biodiversiteit op het perceel: de biotoop-oppervlaktefactor

●

Technische beperkingen:

●

●

Analyse van de abiotische en biotische elementen

●

Keuzeprincipes inzake de voorzieningen

●

Keuzeprincipes voor de vegetatie

●

Onderhoudskosten voor de voorzieningen

Voorbeelden van mogelijke voorzieningen ●

Groendaken en groene gevels

●

Begroeide oppervlakten

Context Inleiding en principes Definitie van biodiversiteit De biodiversiteit (of biologische diversiteit) is de diversiteit aan levensvormen die op aarde bestaan. De biodiversiteit kan op drie organisatieniveaus worden gemeten:  De genen: de genetische diversiteit

 De soorten: de specifieke diversiteit  Het ecosysteem: de landschappelijke diversiteit

De biodiversiteit van een bepaald milieu is het geheel van levende organismes die er zich bevinden, bekeken vanuit de invalshoek van hun diversificatie.

Inleiding en principes Evolutie van de specifieke diversiteit Uitroeiing van een soort in de tijd:  Vernietiging van de habitat  Gewijzigde ecologische omstandigheden

 Historisch gezien: 5 grote crisissen > geologische fenomenen met een impact over honderdduizenden jaren. - sinds begin mesozoïcum: op minder dan 1M jaar > 90% van de soorten verdwenen) Verdwijningsgraad: 1 soort/ 1 mio / 1000 jaar

Inleiding en principes De soorten verdwijnen aan een steeds sneller tempo

Living Planet Report, 2012

De zesde uitstervingsgolf

Constatatie: in België zijn tussen de 1/3 en 1/2 van de soorten bedreigd

Source: Leadley, Paul, et Secretariat of the Convention on Biological Diversity. Biodiversity Scenarios Projections of 21st Century Change in Biodiversity, and Associated Ecosystem Services: A Technical Report for the Global Biodiversity Outlook 3. Montreal, Quebec: Secretariat of the Convention on Biological Diversity, 2010.

E/MEA= aantal uitstervingen per miljoen soorten per jaar. Ver verleden = percentage natuurlijke uitsterving, recent verleden = 20ste eeuw, toekomst = voorspelling van de soorten die met uitsterven bedreigd zijn. De zesde uitstervingsgolf

Inleiding en principes Het belang van biodiversiteit in de stad  De steden en stadsgebieden kunnen een grote diversiteit herbergen. Ze zijn vaak rijker dan de intensief bebouwde landelijke gebieden  Er is een grote diversiteit aan biotopen aanwezig  De meeste steden tellen tussen de 800 en 1500 soorten planten (in Brussel: ongeveer 800 soorten, vergeleken met 1500 in België).

Bron: Cities and biodiversity outlook. CBD http://www.cbd.int/authorities/doc/cbo-1/cbd-cbo1summary-en-f-web.pdf

Inleiding en principes Netwerken – het groene en blauwe netwerk in Brussel  Het beleid betreffende het groene en blauwe netwerk is een allesomvattend programma dat de prioriteiten op een globaal niveau definieert. De regionale structuur van het groene netwerk bestaat uit een aaneengesloten netwerk De aangesloten stukken komen overeen met de ruimten waaruit de stad is opgebouwd Perimeter voor ingroening en aanleg van groene ruimten Groencontinuïteiten Groene ruimten, verbindingsruimten voor de groencontinuïteiten Woud, bos en groene ruimten Bescherming van de groene stad van de tweede kroon

Inleiding en principes Verdelingsgraad van de groene ruimten in het BHG

Privétuinen

Grote privédomeinen

Begraafplaatsen Recreatiegebieden in open lucht Bebouwde oppervlakte Landbouwgebieden Ruigten

Openbare parken en tuinen

Bossen

Spoorwegbermen Groene ruimten verbonden met wegen

Biodiversiteit in het BHG

Inleiding en principes Het netwerk bestaat uit de volgende elementen:  beboste zones  penetratieassen (spoorwegen, invalswegen, groene paden)  waterpartijen  parken, ruimtes, speelpleinen

 gebouwen en woningen  op inspringsproken  op terrassen en in tuinen  groene of bebloemde gevels en daken Welke oplossingen bestaan er om gebouwen en woningen maximaal in te schakelen voor het behoud van de biodiversiteit?

De biotoop-oppervlaktefactor Principes

De BAF - Biotoop-oppervlaktefactor (BAF - Biotope area factor) - geeft aan welke oppervlakte van het terrein dienst doet als biotoop of andere nuttige functies voor het ecosysteem vervult. ecologisch nuttige oppervlakte BAF =

oppervlakte van het perceel

De biotoop-oppervlaktefactor Berekeningsmethode

De biotoop-oppervlaktefactor beschrijft dus de verhouding tussen de oppervlakten met een gunstige impact op de biodiversiteit op het perceel en de totale oppervlakte van het perceel.

De deeloppervlakten van een perceel krijgen een coëfficiënt afhankelijk van hun “ecologische waarde”.

Berekening van de BAF Ondoorlatende oppervlakte 0,0

Bekleding die geen lucht en water doorlaat, zonder vegetatie (bijv. beton, bitumen, dakbedekking met een laag mortel).

Gedeeltelijk ondoorlatende oppervlakte 0,3

Bekleding die lucht en water doorlaat, normaal zonder vegetatie (bijv. klinker, mozaïektegels, dakbedekking met een laag grind/zand).

Halfopen oppervlakte 0,5

Bekleding die lucht en water doorlaat en regenwater laat doorsijpelen, met vegetatie (bijv. houten vlonders, klinkers met grasvoegen).

Berekening van de BAF

Groene gevels en groene afscheidings- en steunmuren 0,5

Intensieve vegetatie (> 50 % bedekt) op of langs de gevels, tuinmuren enz. (oppervlakte op verticaal vlak).

Fauna Positief effect op de gebouwtemperatuur Houdt stof en polluenten vast Visuele effecten


Oppervlakte met vegetatie op volle grond 0,8

Vegetatie op volle grond (bijv. grasveld) voor de ontwikkeling van de flora en fauna

Oppervlakte met gevarieerde vegetatie op volle grond 1

Vegetatie op volle grond met aanzienlijke biologische diversiteit (bijv. bomen, struiken, bloemenweiden, vijvers enz.).

Extensieve weiden, aangepast aan de bodem en het klimaat.

Gecontroleerde technische uitvoering


Oppervlakte met vegetatie op dikke substraatlaag 0,7

Oppervlakte met (intensieve) vegetatie op een ondergrondse constructie of plat dak met een substraatlaag van meer dan 20 cm.

Oppervlakte met vegetatie op dunne substraatlaag 0,5

Oppervlakte met (niet-intensieve) vegetatie op een ondergrondse constructie of plat dak met een substraatlaag van minder dan 20 cm.

Esthetisch Isolerend Positief effect op de watercyclus, op de luchtvervuiling, ... Specifieke technische uitvoeringsmodaliteiten Keuze van vegetatie en substraat


Om rekening te houden met de context waarin het perceel zich bevindt, stelt het Referentieel voor de certificering en de labeling van duurzame gebouwen voor de huidige en geplande BAF te vermenigvuldigen in functie van de locatie. Voorzieningen ter bevordering van de biodiversiteit hebben inderdaad meer waarde in dichtbebouwde zones.

Daarnaast vereist het Referentieel dat de BAF van de beoogde situatie groter dan of even groot als de BAF van de bestaande situatie op het perceel moet zijn.

Voorbeeld van de BAF-berekening voor een woonperceel

Oppervlakte perceel: 168 m² BAF perceel links: 101/168 = 0,601

BAF perceel rechts: 101,7/168 = 0,605

Tekening: Bertrand Ippersiel

Biotoop-oppervlaktefactor Indicatieve waarden die moeten worden bereikt:

Biotoop-oppervlaktefactor Belang van een hogere coëfficiënt Vanuit ecologisch oogpunt:  Garanderen en verbeteren van het microklimaat en de luchtkwaliteit,  Garanderen en verbeteren van de bodemfunctie en het waterbeheer,  Creëren en revaloriseren van de noodzakelijke ruimte voor fauna en flora. Vanuit sociaal oogpunt:  Verbeteren van de omgeving van de habitat.

Voorafgaande terreinstudie: biotische en abiotische elementen Beperkingen verbonden aan de abiotische elementen  Locatie  Groene stad of dichtbebouwde stad  Bebouwde volumes, muren en wanden, types van oppervlakten, …  De structuur van het gebouw indien de voorziening voor gewichtsbelasting zorgt Beperkingen verbonden aan de biotische elementen

 Staat van de bodem  De samenstelling en de structuur van de overblijvende grond is vaak aangetast (geroerde grond, heterogene aanaardingen, …)  Klimatologische beperkingen:  De nabijheid en de hoogte van gebouwen op en rond het perceel kunnen de impact van de klimatologische factoren beïnvloeden: Vochtigheidsgraad, temperatuur varieert naargelang van: Bezonning Neerslagval Vorst Impact van de wind…

Analyse van de bestaande situatie Het bestaande milieu voordat de werken worden aangevat  Overzicht van de bestaande toestand (en dus van de waarde van het terrein voordat de werken worden aangevat).  De volgende elementen kunnen bijvoorbeeld worden opgemeten en de impact ervan geanalyseerd aan de hand van een waardenschaal in termen van “nuttige oppervlakte voor de biodiversiteit”. Laag gesnoeide haag Met bomen beplante haag Vrije heg

1

punt per vernietigde m

1.5

punten per vernietigde m

3


Hoog gesnoeide haag Bomenrij (behalve afgeknotte Met bomen begroeid gebied bomen) Bomenrij afgeknotte bomen

3


2


6


Alleenstaande boom of struik

4

punten per vernietigde boom

Boomgaard hoogstammen Met bomen begroeide oppervlakte

6

punten per vernietigde m²

4


Stilstaand water

10


Stromend water

6


Overstroomd gebied

10


Permanent vochtig grasland Droge stenen muren en muurtjes

5


3


Dode boom Sloten

4 4

punten per vernietigd element punten per vernietigde m

Bermen of holle wegen

4


Vochtig gebied

Andere kleine biotopen

Analyse van de bestaande situatie Het bestaande milieu voordat de werken worden aangevat  De waardevolle elementen zullen in de mate van het mogelijke worden beschermd tijdens de werken.

 Bijvoorbeeld, om schade aan de bomen en heggen tijdens de werken te vermijden, wordt rond de boom of heg een beschermingsperimeter aangebracht in de vorm van een hek of omheining. Binnen deze perimeter geldt bij voorkeur: een verbod op verkeer tussen de bomen of, in het uiterste geval, een systeem om de belasting te spreiden een verbod op het vellen of het grondig snoeien van bomen. een verbod op het doorsnijden van wortels. Gericht graven geniet de voorkeur boven grote opgravingen en geulen. een verbod op het wijzigen van de structuur en de aard van de bodem zonder dat hiervoor het advies van een specialist wordt ingeroepen een verbod op het opslaan van schadelijke producten of materialen in de nabijheid van de bomen en heggen, om bodemverontreiniging te voorkomen. een verbod op het wijzigen van de waterhuishouding van de bodem. de verplichting de boom te beschermen tegen stof, rook en hoge temperaturen door vuur, en tegen gassen die vrijkomen uit vluchtige giftige stoffen. een verbod om de boom of de haag bloot te stellen aan de wind en de zon door de omgeving ervan plotseling te wijzigen. dat slagen tegen de stam en het losrukken van takken moeten worden vermeden.

Analyse van de toekomstige situatie: keuze-elementen Keuzeprincipes inzake voorzieningen

 Voorkeur voor volle gronden  Zorgen voor continuïteit van de ecologische corridors  Bevordering van de lokale productie van voedingsmiddelen. Realisatie van een systeem met dakmoestuinen, plaatsing van bijenkasten op het perceel, aanleg van een groentetuin of boomgaard, …

25

Analyse van de toekomstige situatie: keuze-elementen De keuze van de beplanting  Voorkeur voor inheemse planten van lokale oorsprong  Ze zijn veel gunstiger voor de biodiversiteit dan de uitheemse: Harder Sterker Bieden betere schuilplaatsen voor fauna en flora  Deze soorten moeten aangepast zijn aan de standplaats en aan de weers- en bodemomstandigheden in de uitgangssituatie. Bij de invulling rekening houden met de vereisten van de planten op het vlak van:  Bezonning en beschaduwing  Warmte en koude  Weerstand tegen wind, droogte, vochtigheid…

 Bevordering van de diversiteit van de geplante soorten  Uitheemse invasieve soorten vermijden 26 Bron: Federaal Biodiversiteit sportaal: Ias.biodiversity.be

Invasieve uitheemse planten in België

Bron: AlterIAS (ALTERnatives to Invasive Alien Species)

Invasieve uitheemse planten in België


Alternatieve planten


Alternatieve planten


Analyse van de toekomstige situatie: keuze-elementen Toekomstig onderhoud: onderhoudskosten beperken  Voorzie een extensief beheer (weinig of geen onderhoud) De aanlegplannen en het beheerprogramma moeten vastliggen bij de aanvang van het project Te vermijden: Regelmatig te maaien of te snoeien oppervlakken Voorkeur voor: Gedifferentieerd beheer van planten (gemaaid gras, vrije heggen, ...) Inheemse soorten die weinig onderhoud vragen.

Bron: Des arbres dans la ville, L’urbanisme végétale, Caroline Mollie, Actes Sud, 2009

Voorbeelden van mogelijke voorzieningen om de BAF te verbeteren Groendaken  Een groendak is een plat dak dat bedekt is met beplanting en met de noodzakelijke lagen om deze planten tot ontwikkeling te laten komen (drainage, substraat…)  Drie types: Extensief groendak (beplanting beperkt tot mossen, sedum en grasachtigen)

Kantoorgebouw van Greenpeace, Schaarbeek – foto: F. Luyckx

Eenvoudige intensieve groendaken of ‘lichte’ tuindaken (beplanting = grasachtigen, kleine struiken en planten – aanwezigheid van substraat)

Kantoorgebouw, Elsene. Landschapsarchitect: Bernard Capelle 2003

Sterk ontwikkelde groendaken of tuindaken (dikte van het substraat maakt beplanting met bomen/struiken mogelijk)

Kantoorgebouw, Elsene. Intensief groendak boven parkeerverdieping – foto: E. Gobbo

Voorbeelden van mogelijke voorzieningen om de BAF te verbeteren Groendaken  Voordelen:  Toename van de levensduur van het dak (dichtheid)  Waterbeheer  Verminderen van de totale hoeveelheid regenwater die naar de riolering stroomt (verdamping via de planten)  Verminderde en vertraagde afvoer van het water  Verbeteren van de kwaliteit van het afgevoerde water  Verbeteren van de luchtkwaliteit  Akoestische en thermische isolatie  Nadelen: Brandveiligheid Overbelasting Impact door schade en infiltraties Onderhoud

Voorbeelden van mogelijke voorzieningen om de BAF te verbeteren Groendaken: principeschema Principeschema

Half-extensief

Extensief Extensive

Echte tuin: bomen en struiken, grasvelden, …

Struiken met beperkte ontwikkeling, winterharde planten en grassen, …

Vetplanten (sedum), bloembollen, grassen, plantengemeenschappen…

Beton

Beton, staal, hout

Veel (type tuin)

Gemiddeld (3 tot 4 x per jaar afh. van planten)

Weinig (1 tot 2 x per jaar)

Gemiddeld

Laag

Intensief

Dikte substraat Type van vegetatie

Ondergrond

Beton, staal, hout

Belasting Onderhoud Kostprijs

Hoog

Element Draagstructuur Uitstekend deel Warmte-isolatie Dampscherm Afdichting Filtratielaag

Drainagelaag Steriele zone

Substraat Afscheiding

Source: http://www.biodiversite-positive.fr/wp-content/uploads/2011/10/Toitures-v%C3%A9g%C3%A9talis%C3%A9es-05janv.pdf

Voorbeelden van mogelijke voorzieningen om de BAF te verbeteren Groendaken: hoe kunt u ze maximaal laten bijdragen aan de biodiversiteit?  Twee denkwijzen bestaan naast elkaar, voor wie groendaken wil aanleggen met de biodiversiteit voor ogen: Zorgen voor verscheidenheid van de habitats Nabootsing van het milieu rondom, voor een maximale continuïteit en vervanging van de verloren ruimte De strategie die hierbij moet worden gevolgd, hangt af van de doelstellingen van het project en van de gevoeligheid van het ecosysteem dat door de constructie wordt verstoord. Substraten: verschillende diktes, types en voorkeur voor lokale substraten Keuze van soorten: Bestand tegen moeilijke omstandigheden (droogte, hitte, wind, …) Divers plantenpalet Voorkeur voor spontane vegetatie, lokale soorten Inspiratie zoeken bij plantengemeenschappen in natuurlijke milieus

Voorbeelden van mogelijke voorzieningen om de BAF te verbeteren Begroeide muren of groene gevels  Drie grote types: Eenvoudige muur: installatie van een klimplant die water en voeding put uit de grond onderaan de muur

Gemengde muur

Complexe muur: omvat gewoonlijk een structuur die vooraan op de muur van het gebouw is vastgemaakt, waarop het substraat komt dat nodig is voor de installatie en het overleven van de planten

Groene voorbeeldgevel in klimop in het centrum van Rijsel

Bron: http://www.biodiversite-positive.fr

Bron: www.modulogreen.com

Voorbeelden van mogelijke voorzieningen om de BAF te verbeteren Begroeide muren of groene gevels  Voordelen: Gevelbescherming tegen warmte en weersinvloeden – hogere levensduur van de materialen Betere thermische en akoestische regeling van het gebouw Lage uitvoeringskostprijs en het bestaan van premies

Houdt neerslagwater vast Verbetert de luchtkwaliteit, vermindert het hitte-eilandeffect Esthetische meerwaarde voor gebouwen

Voorbeelden van mogelijke voorzieningen om de BAF te verbeteren Begroeide muren of groene gevels: eenvoudige muren – types van planten Planten met hechtwortels: kunnen zich vasthaken aan de muur, hebben geen klimstructuur nodig Klimop

Wilde wingerd

Slingerplanten: klimmen omhoog langs een klimstructuur. Deze planten hebben een houten of metalen klimrek of stalen kabels nodig om te groeien. Een ronde doorsnede is aanbevolen. Blauweregen

Hop

Passiebloem

Clematis

Planten met hechtranken: hechten zich vast met de bladsteel van bepaalde blaadjes waarvan de morfologie is aangepast aan deze functie. Deze planten hebben een houten of metalen klimrek of stalen kabels nodig om te groeien.

Kamperfoelie

Voorbeelden van mogelijke voorzieningen om de BAF te verbeteren Begroeide muren of groene gevels  Ontwerp: De plantensoorten moeten worden gekozen naargelang van de blootstelling Eventueel verbetering van het substraat Naargelang van het beoogde effect kunnen bladbehoudende of bladverliezende planten worden gekozen De kostprijs verschilt sterk naargelang van de gekozen techniek en de muuroppervlakte

Voorbeelden van mogelijke voorzieningen om de BAF te verbeteren

Tuinen in volle grond Vochtige zones (geulen, grachten, lagunesysteem … naargelang van het waterbeheer op het perceel) Doorlatende minerale oppervlakten Habitats voor de fauna en de flora

Bijenkasten …

Interessante tools, internetsites, enz.: ●

Over de BAF: toepassing van BAF oorspronkelijk in de stad Berlijn ►

●

http://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/landschaftsplanung/bff/index_fr.shtml

Over invasieve soorten: ►

►

●

website van AlterIAS (alternatieven voor invasieve planten): http://www.alterias.be

Federaal biodiversiteitsportaal – lijst van soorten volgens risicograad: http://ias.biodiversity.be/species/all

Over groendaken en hoe ze optimaal kunnen bijdragen aan de biodiversiteit (pdf-document) ►

●

http://www.natureparif.fr/attachments/Documentation/livres/Toituresvegetalisees.pdf

Over de praktische aspecten van de integratie van biodiversiteit in het project: ►

Technische fiches van gebouwen met een positieve biodiversiteit: http://www.biodiversite-positive.fr/moa/conception/

Referenties Gids Duurzame Gebouwen en andere bronnen: ●

Gids Duurzame Gebouwen:

●

http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be/

Fiches G_NAT00; G_NAT01; G_NAT02; G_NAT03

Bibliografie: ●

Alternatieven voor invasieven, plant anders – Kies voor biodiversiteit in de tuin, AlterIAS, 2011

●

Des arbres dans la ville, L’urbanisme végétale, Caroline Mollie, Actes Sud, 2009

●

Systèmes Vivants et Paysage, Liat Margolis et Alexander Robinson, 2008

●

Le maillage vert écologique en Région de Bruxelles Capitale, BIM, 1998

Te onthouden uit de uiteenzetting ●

Biodiversiteit in de stad is een realiteit

●

Iedereen kan ertoe bijdragen

●

De BAF: beoordelingsinstrument, geen doel op zich

●

Diversiteit van oplossingen om de biodiversiteit te verbeteren op schaal van het project

●

Om de oplossingen zo waardevol mogelijk te maken, kiest u bij voorkeur voor: ►

Inheemse, lokale planten die aangepast zijn aan de standplaats

►

Oplossingen die productiemiddelen/ingrepen tot een minimum beperken

►

Een zo groot mogelijke verscheidenheid en aansluiting bij lokale omstandigheden

Contact

Marie PAIRON Projectverantwoordelijke ICEDD asbl, Boulevard frère Orban 4, 5000 NAMUR 

: 081 250 480

E-mail: [email protected]

Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzaam bouwen van A tot Z

Recommend Documents