Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzaam bouwen van A tot Z Leefmilieu Brussel
Optimaliseren van de duurzame integratie van een gebouw
in zijn fysieke omgeving Frederic LUYCKX, architect & onderzoeker
Doelstellingen van de presentatie ●
Invoeren van de notie “fysieke omgeving”, een minder goed gekend thema dat zelden in aanmerking wordt genomen door bouwheren, ontwerpers en bouwbedrijven.
●
Wijzen op het belang van een denkoefening, bij het plannen, ontwerpen en uitvoeren van een duurzaam gebouw, die betrekking heeft op de impact van dit gebouw op het niveau van zijn fysieke context.
●
Overlopen van de uiteenlopende impact die mogelijk is, de uitdagingen die ermee verband houden en de essentiële elementen die moeten worden opgenomen in het proces van plannen, ontwerpen en uitvoeren, met het oog op een duurzame integratie van het gebouw in zijn fysieke context. 2
Plan van de uiteenzetting 1.
Voorbereidende vraag: wat is de fysieke omgeving?
2.
Context
2.
Uitdagingen
3.
Doelstellingen
4.
Benadering
5.
Wat moet worden onthouden van de uiteenzetting
3
Wat is de fysieke omgeving? De fysieke omgeving van een gebouw omvat, naast de nietbebouwde ruimten, ook de aangrenzende percelen en ruimten en de functies en uitrustingen die zich hier bevinden. Gebouwen, publieke ruimten, collectieve uitrustingen, wegen, paden, binnenterreinen van huizenblokken, groen en blauw netwerk, …: de bebouwde context van een project bestaat uit een veelheid van ruimten en elementen.
4
Context Vastgoedprojecten versus schaars wordende bouwgronden België ligt in het hart van de meest verstedelijkte zone van Europa, waardoor de bezettingsgraad van de grond er hoog is. Dit geldt ook voor Brussel …
Aantal onbebouwde percelen > 1000m², in publieke eigendom (links) en totale oppervlakte (rechts) Bron: tijdschrift Brusselse Bond voor het Recht op Wonen, nr. 38, 2010.
5
Context Een kwalitatief leefklimaat bieden aan een stedelijke bevolking in volle groei Gemiddeld jaarlijks groeiverschil van de bevolking t.o.v. het Gewest 2000-2010
Groei BHG 2000-2010: 128.819 inw. (1,3%/jaar) Absolute groei (bruin +, blauw -) 2000-2010
Gemiddeld jaarlijks groeiverschil van de bevolking ten opzichte van het Gewest, periode 2010-2020 Bron: De cahiers van het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse, Bevolkingsprojecties 2010-2020 voor het Brussel Hoofdstedelijk Gewest.
6
Context Het ondoorlatend worden van de bodems en de afvloeiing in de stad
Legende Groene ruimten op wegen Ondoorlatend (<0,01) 0,01 < slecht doorlatend < 0,35 0,35 < matig doorlatend < 0,65 0,65 < vrij goed doorlatend < 0,99 Volledig doorlatend (>0,99) Wegen Kaart van de doorlatendheidsklassen op basis van de NGI-gegevens 1996
Kaart van de ondoorlatendheid van de bodem in het BHG
7
Context Aanwezigheid van natuur en water in de stad
Groen netwerk
Blauw netwerk
Bron: http://www.leefmilieubrussel.be/, “Wat is het groene en het blauwe netwerk?”
8
Uitdagingen Een kwaliteitsvol leefklimaat aanbieden door de fysieke impact van een gebouw op zijn omgeving tot een minimum te beperken De fysieke impact die een gebouw kan hebben op zijn omgeving, is veelvoudig: ►
Windhinder afhankelijk van de hoogte van de gebouw zelf en de aanpalende gebouwen en van de ruimtelijke morfologie.
►
Vermindering van de bezonning van het perceel en de binnenruimten.
►
Plaatselijke stijging van de temperatuur afhankelijk van de gebruikte materialen en het ontwerp van de omgeving.
►
Toename van het omgevingsgeluid door de technische installaties die in contact staan met de buitenomgeving.
►
Lichtvervuiling als gevolg van een slecht verlichtingsplan. 9
Uitdagingen ●
Rekening houden met de windeffecten: Ze beïnvloeden het comfort van de voetgangers, de verspreiding van verontreinigende stoffen en het energieverbruik van de gebouwen.
Te hoge windsnelheden rond de hoeken van de aan de wind blootgestelde zijde
Wervelingen onderaan de aan de wind blootgestelde zijde
Te hoge windsnelheden in doorgangen onder gebouw en in onmiddellijk verlengde ervan Kritiek effect
Spiraalvormige afwijking door wind die schuin langs balkvormig gebouw waait
Zijdelings zogeffect aan achterkant gebouw
Venturi-effect: te hoge Wise-effect: wervelingen die Verbinding van verschillende windsnelheden in de worden versterkt doordat drukgebieden door gebouwen versmalling van een hoek die stroomopwaarts een minder die in groepjes van vijf staan opgesteld openstaat voor de wind hoog gebouw staat
Kritieke zone voor voetgangers
Bron: De belangrijkste kritieke mechanismen van de windstroming – www.energies-renouvelables.org
10
Uitdagingen ●
Rekening houden met invloed van de bebouwing op de bezonning: gunstig of negatief effect volgens behoefte. Afdekking door gebouwen
Stereografische projectie
Cilindervormige projectie Bron: Obstakels voor bezonning – www-energie2.arch.ucl.ac.be
11
Uitdagingen ●
Het hitte-eilandeffect verminderen: Effect op het microklimaat
Bron: Comparing the degree of soil sealing and the surface temperatures in Budapest, Hungary Europees Milieuagentschap (EEA), 2011
12
Uitdagingen ●
Het hitte-eilandeffect verminderen: In een dichtbebouwde stedelijke omgeving is de luchttemperatuur plaatselijk hoger dan de luchttemperatuur die op hetzelfde moment wordt gemeten op een vrij gelegen plek. De hitte-eilanden hebben een invloed op: ►
het energieverbruik: gebruik van actieve koeling
►
de luchtkwaliteit: verhoging van de hoeveelheid CO2, ozon, stikstofdioxide
►
de biodiversiteit, met inbegrip van bepaald gedrag van dieren (Boland, Reiter, 2009, 9)
►
de gezondheid: verhoging van het risico van cardiovasculaire complicaties, epidemieën, verlenging van het hooikoortsseizoen
13
Uitdagingen ●
Geluidshinder, rampzalig voor comfort en gezondheid
Bron: Kadaster van het wegverkeerslawaai 1997 (gepubliceerd in 2001), Indicator Lden - www.ibgebim.be
14
Uitdagingen ●
Lichtvervuiling, gesel voor gezondheid en biodiversiteit:
De nachtelijke lichtvervuiling op wereldschaal Bron: http://www.nasa.org
De nachtelijke lichtvervuiling in Europa Bron: http://www.tiptheplanet.com
15
Doelstellingen ●
Spaarzaam gebruikmaken van de grond
●
Zorgen voor een optimale inval van daglicht en zonnestralen
●
Het hitte-eilandeffect vermijden, tegengaan
●
De geluidsbijdrage van de woning aan de wijk tot een minimum beperken
●
Lichtvervuiling vermijden
●
Ongecontroleerde windeffecten die worden veroorzaakt door het gebouw vermijden
●
Het stadslandschap verrijken
16
Benadering ●
Spaarzaam gebruik van de bodem: ►
Optimaal gebruik van de bebouwde grond: › Streven naar aangepaste verhouding tussen de grondoppervlakte die het gebouw inneemt en de vloeroppervlakte in het gebouw; › Beperken van grondoppervlakte die het gebouw inneemt in verhouding tot de perceeloppervlakte.
►
Bouwen op onbebouwde terreinen vermijden: › Bouwen op een voorheen reeds bebouwd perceel › Bouwen op een (voorheen) verontreinigd perceel
17 De Zeepziederij, Brussel (Bron: Filip Dujardin, MDW Architecture)
Benadering ●
Zorgen voor een optimale inval van daglicht en zonnestralen: ►
►
►
Beperken / vermijden dat het gebouw schaduw werpt op de aangrenzende eigendommen en de publieke ruimte De volumetrie van het gebouw zo ontwerpen dat de gebruikers van de niet-bebouwde omliggende (private en publieke) ruimten een ruim visueel contact hebben met de lucht De inval van zonlicht behouden, zowel voor de binnenruimten als voor de buitenruimten
Brussel (Bron: Bing Maps)
18
Benadering ●
Het hitte-eilandeffect vermijden, tegengaan door: ►
Een doordachte keuze en gebruik van materialen
►
Beplante en doorlatende oppervlakken te voorzien (evapotranspiratie door de planten)
Mundo-B (Bron: Google Maps)
Buurthuis Malibran (Bron: Architect Ledroit Pierret Polet)
19
Benadering ●
Beperken van de geluidshinder van het gebouw in de wijk: ►
Vermijden dat geluiden doordringen in de buitenomgeving
►
Niet-weerkaatsende afwerkingsmaterialen voor de gebouwschil
►
Maskeringseffect (verhoging van de intensiteit van het omgevingslawaai)
Afgesloten ruimte
20
Benadering ●
Lichtverontreiniging door de verlichtingsapparatuur in en rond het gebouw vermijden: ►
Ontwerp van een verlichtingsplan op maat van de gebouwschil, om lichtverontreiniging en de negatieve impact van deze verontreiniging op de omliggende gebouwen en het publieke domein, te vermijden
►
Verbod op verlichtingselementen die een lichtstraal richten naar de lucht
►
Indien buitenverlichtingstoestellen nodig zijn, moeten deze worden uitgerust met een timer, aanwezigheidsdetectoren
Oriëntatieschema voor de keuze van buitenverlichting Bron: http://www.ecobuildtrends.com, 2012
21
Benadering ●
Ongecontroleerde windeffecten, die toe te schrijven zijn aan het gebouw, vermijden ►
Zorgen voor een aangepaste volumetrie en inplanting
►
Een studie van de windeffecten uitvoeren indien de hoogte van het gebouw dit rechtvaardigt (> 30 m)
Kritieke zone
Verzamelzone
Bron: http://www.new-learn.info
Bron: Guide HQE, 2012
22
Benadering ●
Het stedelijk landschap verrijken: Het gerenoveerde/opgetrokken gebouw moet het stadslandschap verrijken, dat de leefomgeving is van de wijkbewoners en vorm geeft aan de publieke ruimte die wordt gedeeld door alle gebruikers van de stad, de wijk ►
Ontwerp van een gebouw dat een meerwaarde vormt voor de landschappelijke kwaliteit van de site waarin het ingeplant is
►
Voorrang aan een mix van functies en optimalisering van de omstandigheden waarin de verschillende functies naast elkaar aanwezig zijn
Zuidstraat/Zwedenstraat
L’Espoir
Buurthuis Malibran
23
Referenties Gids Duurzame Gebouwen:
Fiche G_PHY00
De duurzame integratie van een gebouw in zijn fysieke context optimaliseren
Fiche G_PHY03
De bijdrage van het gebouw aan de geluidshinder in de wijk beperken Verrijking van het stedelijke stadslandschap
Fiche G_PHY04
http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be/nl/publication.html?IDC=3 of www.leefmilieubrussel.be: Start pagina > Professionelen > Sector > Gebouw (constructie, beheer) > Praktische handleiding
24
Andere bronnen: ●
Bibliografie: ►
Leefmilieu Brussel, 2009, Memento voor duurzame wijken, Brussel.
►
BLANC, Nathalie, 2012, Les nouvelles esthétiques urbaines, Editions Armand Colin, France
►
CLERC, Denis, CHALON, Claude, MAGNIN, Gérard, VOUILLOT, Hervé, 2008, Pour un nouvel urbanisme: La ville au cœur du développement durable, Editions Yves Michel, Collection Société Civile, France
►
CORIJN, Eric, VLOEBERGHS, Eefje, (2009), Brussel!, VUBPress, Brussel
►
CORNELIS, Philippe, Mémoire de Fin d'Etudes, 2011, Politique climatique: la Région de Bruxelles-Capitale a-t-elle les moyens de ses ambitions?, Université Libre de Bruxelles, Institut de Gestion de l’Environnement et d’Aménagement du Territoire,
►
FREMEAUX, Philippe, DESBORDES, Blaise, NAHAPETIAN, Naïri, PAQUOT, Thierry, 2009, La ville autrement, hors-série éditions Alternatives économiques, France
►
Nations Unies, 2011, World Urbanisation Prospects Report, the 2011 Revision
►
DE HERDE, A., VERMEIR, G., GODART, M.F., HANIN, Y., BOLAND, P., REITER, S., RYCHTARIKOVA, M., CASTIAU, E., PONS, T., MARTIN, N., MEURIS, C. , MOREAU, A., XANTHOULIS, S., (2009), Design and Renovation of Urban Public Spaces for Sustainable Cities. Final Report Phase 1. Brussels: Belgian Science Policy (Research Program Science for a Sustainable Development) 25
Te onthouden uit de uiteenzetting ●
Duurzaam bouwen/renoveren omvat/heeft een fysieke contextuele dimensie, die een grote potentiële impact heeft op de directe omgeving.
●
Hoewel met dit thema weinig rekening wordt gehouden, is het toch belangrijk dat men erbij stilstaat omdat het direct samenhangt met de leefomgeving en het werk van de verschillende gebruikers van de stedelijke context. Hun gezondheid (lichamelijk, stress) en comfort (hinder) worden sterk beïnvloed door de vermelde potentiële impact.
●
De kwaliteit van de niet-bebouwde ruimte (zowel privé als publiek) vormt de basis voor de omgeving waarin wij ons bewegen, elkaar ontmoeten, verschillende activiteiten uitoefenen. Ze heeft een grote invloed op de kwaliteit van onze menselijke verhoudingen en moet worden gegarandeerd aan alle gebruikers van deze ruimten en de omwonenden. Het recht op een kwaliteitsvolle leefomgeving is een essentieel recht dat gelijk moet zijn voor alle mensen.
26
Te onthouden uit de uiteenzetting We verwachten van een duurzaam gebouw: ●
dat het optimaal gebruikmaakt van de bodem en onbebouwde gronden spaart, door met voorrang verontreinigde en/of eerder ook al bebouwde percelen in te nemen
●
dat het de impact op zijn omgeving beperkt door een aangepast architecturaal ontwerp en de juiste technische en prestatiespecificaties
●
dat het gebouw het stedelijke landschap verrijkt
27
Contactpersoon Frederic LUYCKX architect – onderzoeker
Gegevens
: +32(0)2 537 47 51
E-mail:
[email protected]
28
