Ontmoetingskerk - Laren NH, 1 februari 2015 Deuteronomium 18 Een profeet is een waarzegger, maar hij zit niet op een kermis met een glazen bol jouw toekomst te voorspellen. Een profeet is een waarzegger, maar je ziet haar ’s middags niet bij het programma Astro- t.v. aan tafel, tegen betaling te zeggen wat de toekomst voor jou in petto heeft. Een echte profeet is een waarzegger maar dat is in de bijbel wat anders dan paranormaal begaafd de toekomst voorspellen. Een profeet bepaalt je bij wat gisteren, vandaag en morgen waar is, wat waarheid is. Dat is de kern van zijn waar- zeggerij. Het is van alle tijden dat mensen graag willen weten wat de toekomst brengen zal. Het is ook van alle tijden om je heil te zoeken bij allerlei mensen en praktijken die verwachtingen wekken dat die toekomst te voorspellen is. Zo was het ook in Kanaän, waar Joden kwamen wonen. Religie stond in dat land in het teken van het voorspellen en bezweren van de toekomst. Je kon allerlei mensen daarvoor raadplegen. Je had sterrenwichelaars en wolkenwichelaars, die de stand van sterren of van wolken bestudeerden. Je had slangenraadplegers, je had schimmendeskundigen, je had doden-raadplegers. Bij hen kon je te weten komen wat de toekomst voor jou in petto had. Derek Ogilvy, het Schotse medium dat op de Nederlandse Televisie contact zegt te maken met gene zijde, had veel voorlopers in het oude Kanaän. Mensen wilden en willen weten wat hen te wachten stond. Daarbij speelde angst soms een grote rol. Die angst werd vaak met magische handelingen bezworen. Dat ging ver, heel ver in Kanaän. Het boek Deuteronomium vertelt van kinderen die in het vuur geofferd werden om goden te bezweren. Mensen dachten: als ik een kind offer, zullen andere kinderen gespaard blijven. Onder drempels van huizen in Kanaän werden zijn later kinderlijkjes aangetroffen, daar begraven als magisch middel tegen een dreigende toekomst. 1
Bijbelschrijvers zijn heel kritisch over dit soort praktijken. Ze zijn kritisch over allerlei vormen van religie en godsdienstigheid die ze tegenkomen. De Bijbel is niet alleen een boek dat geloof wil wekken. Het wil allereerst veel geloof afschaffen. Wat het wil afschaffen is de valse illusie, dat je de toekomst zou kunnen voorspellen, en de valse illusie, dat je het lot zou kunnen bezweren. Wat het wil afschaffen, dat zijn de godsdienstige praktijken die mensen bang of wreed maken. Wat het wil afschaffen dat zijn de religieuze illusies, dat je de goden zou kunnen bezweren met jouw offers. Heel veel is er dat deze oude bijbelschrijvers willen afschaffen. Het roept je op om veel geloof los te laten. Weg er mee! De Bijbel is een atheïstisch manifest avant la lettre. Bijbelschrijvers ontkennen niet dat mensen paranormaal begaafd kunnen zijn. Ze ontkennen niet dat er meer is tussen hemel en aarde, dan wij kunnen overzien. Maar dat heeft voor hen niet met het wezen van God te maken. Het heeft voor hen niet met echte profetie te maken. De profeet Ezechiël had paranormale gaven. Maar in zijn profetenboek gaat het daar niet over. Dat paranormale kenmerkt zijn profeet schap niet. Maar wat dan wel? Als Joden op de grens van het land Kanaän staan krijgen ze te horen: Ik zal een profeet in je midden doen opstaan. Als je in dat nieuwe land zult komen, het land vol religie, vol gebruiken, vol godsdienst, zal ik een profeet doen opstaan, om je te dicht bij God te houden. Telkens weer zal er een profeet zijn. Een echte. Ja, maar waaraan herken je een echte profeet. Hoe onderscheid je vals van echt. Die vraag klinkt ook in onze teksten. En als je in de vertalingen het antwoord leest, dan denk je: je bent weer terug bij af. Er is vertaald: als een profeet een woord spreekt en het komt uit, dan weet je dat het een echte profeet is. Komt het niet uit, dat spreekt hij niet namens God. 2
Dus toch een toekomstvoorspeller? Nee, er staat letterlijk iets anders: Het woord van de profeet dat gaat, dat blijft, ook in de toekomst, dat komt van God. Wat een echte profeet zegt geldt voor gisteren, vandaag en morgen. Een profeet is er om de waarheid te zeggen. Om je te herinneren aan wat waarheid is. Een profeet is er om jou en mij dichterbij God te brengen. Of zoals het in de tekst staat: zodat jij een gaaf geheel zult zijn, met de Ene, je God. Een profeet spreekt waarheid over God. Zo is een profeet een waar- zegger. Die waarheid hoor je als je echte profeten aan het woord laat. Want ze zijn niet alleen ergens tegen, tegen allerlei godsdienstige praktijken, die ze willen afschaffen. Hun naam zegt het al: ze zijn ook ergens voor: profeet. Zoals ook een protestant niet allereerst een protesteerder tegen iets is, maar letterlijk: iemand die getuigt voor: pro-testant. Profeten zijn protestanten: getuigen van de waarheid over God. Maar wat is God en wat is waarheid. Je kunt natuurlijk zeggen: het antwoord op die vraag is persoonlijk. Het hangt af van waar je geboren bent. Als ik in India geboren was, was ik nu boeddhist, als ik in Saoedi- Arabië geboren was, was je nu moslim. En omdat ik in Leeuwarden geboren ben en van mijn ouders de Bijbel heb meegekregen, sta ik nu op de preekstoel in een kerk. We hoorden in onze tijd, die post- moderne tijd heette, dat waarheid relatief is, dat ieder zijn waarheid heeft, dat grote verhalen niet bestaan. We hoorden op geloofsgebied dat over God alleen maar individueel en relatief te spreken is. Omdat elk mens zijn eigen waarheid over God heeft. Of met de taal van kort geleden: waar is wat goed voelt bij mij. We hebben in onze tijd aan alle kanten alles leren relativeren. Maar als er iets is wat de bijbelschrijvers niet doen is alles relativeren, alles verindividualiseren, alles even goed vinden. In hun ogen is de ene God de andere niet en is de ene profeet de andere niet. 3
In hun ogen moet je onderscheid maken tussen wat je dichter bij God brengt en wat je verwijdert van God. Wat is waarheid en wie is God. Een landelijke enquête die dagblad Trouw onlangs organiseerde ondervroeg mensen naar hun geloof in God, zonder daarbij aan te geven wat ze met God bedoelden. Dat gebeurt vaker. Je hoort mensen zeggen: ik geloof wel, ik geloof niet in God. Maar de vraag is: wat bedoel je met God. Als ze mij vragen: geloof je in een iemand die daarboven aan de touwtjes trekt, geloof je in een man met een witte baard, op een wolk, zoals in de reclame van Nespresso, dan zeg ik nee. Als ze vragen: geloof je in een willekeurige albestuurder, die de een naar de hemel en een ander naar de hel laat gaan, dan zeg ik nee. In heel veel goden geloof ik niet. Wat bedoel je als je God zegt. Begin eens met die vraag als je praat met elkaar over God. Wat Joden in de Bijbel onder God verstaan is iets anders dan wat tijdgenoten geloofden. God is voor hen geen beeld, geen standbeeld, geen voorstelling. God wordt aangeduid met vier letters in de Hebreeuwse taal. Vier letters, JHWH, die aan de ene kant een mysterie zijn en aan de andere kant de essentie van het leven weergeven. God is een mysterie dat ik nooit in kaart kan brengen. God heb ik niet in mijn broekzak. Ik moet niet denken dat ik God voor het karretje van mijn geloof of mijn godsdienst kan spannen. Dat is de ene kant. Er is ook een andere kant, er zijn drie anderen kanten aan die naam van vier letters. Daarin weerklinkt het werkwoord er zijn, aanwezig zijn. Dat werkwoord kun je op drie manieren invullen. Allereerst als bevestiging: jij bent er en dat is goed. Jij mag er zijn. Waar dat klinkt, klinkt iets van God.
4
Als tweede als oproep: je leeft niet zomaar. Je hebt een taak, een roeping, om er te zijn voor mensen die op je pad komen. Je bent er om gehoor te geven aan de roepstem van mensen die jouw pad kruisen. Als je dat appel verstaat, versta je iets van God. Als derde bevat de naam een belofte: je zult niet alleen door het leven gaan. Sterker nog: Ik zal er zijn in leven en in sterven. De oudste Hebreeuwse godsnaam bevat een heilige drieslag, een heilige drie-eenheid zoals ik die noem. Bevestiging, oproep en belofte. Samen vormen ze de naam boven alle naam. Vier letters JHWH vatten alles samen. God vertalen wij. Weezer vertaalt Kees Waaijman. Hoe je ook vertaalt: deze naam vat alles samen. De essentie van ieders leven. Ik geloof in deze naam. Zo geloof ik in God. En wij, wat kunnen we doen? Geef gehoor aan een echte profeet. Een echte profeet brengt je dichter bij God. Die zit niet in ene bol te turen om de toekomst te voorspellen. Die brengt je bij het wezen van je bestaan. Die bevestigt je: het is goed dat je er bent. Die roept je op: je leef niet zomaar. Die spreekt woorden van vertrouwen: je gaat niet alleen. Geef gehoor aan een echte profeet. Een echte profeet weet: gerechtigheid brengt vrede voort. Een echte profeet zet niet aan tot geweld. Zaait geen haat. Een echte profeet draagt de trekken van Jezus. Een echte profeet heeft het over God, zoals Jezus die belichaamde. En wij, wat kunnen we doen. De tekst zegt: wees een gaaf geheel met de Ene, uw God. Dat vind ik hoog gegrepen. Helemaal als ik lees wat andere vertalers zeggen: 5
Wees volkomen met de Heer uw God. Zo volkomen, zo’n gaaf geheel ben ik niet. Ik ben een mens met barsten. Ik heb geen geloof zonder barsten. Sterker nog: mijn geloof ligt nogal eens aan gruzelementen. Wees een gaaf geheel? Letterlijk staat er: wees echt, wees oprecht, wees doelgericht met de Heer uw God. Met je gaafheid, maar ook met al je barsten, mag je op zoek gaan. Elke dag opnieuw, met vallen en opstaan, mag je als doel hebben om te geloven in de richting van God. Echte Profeten zijn er om je steeds opnieuw de weg te wijzen en op weg te helpen. Om je te herinneren aan waar het om gaat in het leven. Ze zijn er niet om paranormaal de toekomst te voorspellen. Ze zijn er wel om met teksten naast je te staan en te zingen: Wat de toekomst brengen moge, niemand valt of hij valt in uw handen…… Amen J.G. de Bruijn
6
