OngelOfelijk ambitieus en toch realistisch

I

NOORDNIEUWS MAGAZINE VAN VNO-NCW NOORD JAARGANG 16 NUMMER 5 > 2011

‘OngelOfelijk ambitieus en tOch realistisch’ gertjan lankhOrst Over het wereldwijde energievraagstuk

> Alles over project WAArdebehoud onroerend goed oost-gronIngen > FrYslAn gAAt vol voor spoorlIjn gronIngen - heerenveen > eu-netWerk: ‘onze boterhAm Wordt In europA belegd’ > rob snel InspIreert leIders jno

Tijd voor de NOM De NOM investeert in de ontwikkeling van Noord-Nederland. En daar kunt u, als ondernemer goed gebruik van maken. Juist nu! We nemen graag de tijd om u te helpen uw ideeën van de grond te krijgen, uw ambities waar te maken en groei te realiseren. Bijvoorbeeld door u in contact te brengen met partners, leveranciers of klanten. Door u een financiering te verstrekken, kansen te vertalen naar concrete mogelijkheden of u te helpen met het vinden van een geschikte locatie. Of door aandeelhouder in uw bedrijf te worden en u met raad en daad terzijde te staan.

Gaat er bij u een belletje rinkelen? U kunt in alle fasen van uw bedrijf een beroep op ons doen. Vanaf de start totdat uw organisatie zo goed als volgroeid is. En zelfs nog verder: tot opvolging of overname. Neem nú contact met ons op. Het is tijd voor de NOM.

INVESTEREN IN ONTWIKKELING

Paterswoldseweg 810 Postbus 424 • 9700 AK Groningen T (050) 521 44 44 • F (050) 521 44 00 E [email protected] • I www.nom.nl

N.V. NOM Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland

Inhoud noordnIeuWs 5 > 2011

1

2

6

VNO-NCW Noord 2011: What’s in it for you?

Durf en vernieuwing in OostGroningen

12

Gertjan Lankhorst over het energievraagstuk

Praktijk:

20 22 26 32

een militaire basis, versterking voor de regio? artworks inc.: kunst werkt! nieuwe generatie ondernemers gaat uit van eigen kracht kroonprins bezoekt jubilerende uitgeverij

vaste rubrieken:

9 18 37 38 40

column lambert Zwiers vnO-ncw noord in beeld: bijeenkomsten 2011 rob snel inspireert leiders jnO welkom nieuwe leden agenda

on s vn nu o oo n cW k o n p tw oo rd itte

noordnieuws in ’t kort eu netwerk: ‘onze boterham wordt in europa belegd’ jonge Ondernemersprijs voor de walrus bestuur zet in op versterking vnO-ncw noord klantgericht innoveren met innovatie-mix even voorstellen… gedeputeerde sytske Poepjes

@

10 16 25 28 31 34

vo lg

actueel:

r:

verder in dit nummer:

voorwoord het einde van het jaar komt in zicht en dus is het tijd om terug te blikken en vooruit te kijken. in deze laatste editie van noordnieuws kijken wij dan ook uitgebreid met u terug op het afgelopen jaar. niet alleen onze vele ledenbijeenkomsten hebben wij voor u in beeld gebracht, ook de resultaten op het gebied van belangenbehartiging vindt u in dit blad. vnO-ncw noord heeft zich het afgelopen jaar op diverse terreinen ingezet voor de belangen van ondernemend noord-nederland. enkele zichtbare resultaten zijn de komst van de university campus fryslân en de energy academy, het afschaffen van diverse heffingen en belastingen en recent het groene licht voor de centrale as. maar denk ook aan het project waardebehoud Onroerend in Oost-groningen, waarvan in dit nummer uitgebreid verslag wordt gedaan.

we kijken uiteraard niet alleen terug; we kijken ook vooruit. Zijn onze energiedoelstellingen wel realistisch? hoe kunnen het regionaal bedrijfsleven en defensie elkaar versterken? hoe stimuleren we de culturele sector? hoe kan het mkb klantgericht innoveren? meer hierover leest u in de laatste noordnieuws van 2011. dat alle ambities in 2012 maar mogen worden waargemaakt. voor vragen, reacties en suggesties over noordnieuws kunt u contact met ons opnemen via [email protected] namens de redactie, lex kloosterman

2

NoordNieuws december 2011

Akke Groenewoud [email protected]

Willemien Wink [email protected]

durf en vernieuwing Publiek-privaat project zet in op waardebehoud onroerend goed

VNO-NCW Noord, woningcorporaties Acantus en Lefier, Rabobank Zuid en Oost Groningen, de gemeenten Stadskanaal en Vlagtwedde en de Provincie Groningen zijn de aanjagers van een pilot in Oost-Groningen om waardebehoud van onroerend goed te realiseren. Hiertoe wordt gekeken of er een verbinding kan worden gemaakt tussen particulier vastgoed en corporatiebezit.

paalde gebieden verlaten, omdat mensen de regio Oost-groningen heeft te maken dichter bij het werk en de voorzieningen met demografische veranderingen. wat willen wonen. door ontgroening en verde huidige en te verwachten regionale grijzing ontstaan ook nieuwe, specifieke bevolkingskrimp zo bijzonder maakt, woonwensen. is het structurele karakter en de combinatie van vergrijzing, ontgroening, dit heeft grote gevoleen kleinere (potenti“Als aan gen voor het aanwezige ele) beroepsbevolking onverkoopbare panden onroerend goed in een en minder huishoudens. Ook in andere delen van geen aandacht wordt regio als Oost-groningen. er ontstaat een mismatch de noordelijke provincies gegeven, heeft dit een tussen vraag en aanbod zal de komende jaren negatief effect op de op de woningmarkt. dit bevolkingsgroei omslaan in bevolkingsdaling. waardeontwikkeling kan leiden tot een aanbod waar geen vraag voor is, van omliggend waardoor mensen geen er is sprake van een veranonroerend goed” passend huis kunnen derend paradigma. de afvinden. het kan echter gelopen decennia hebben ook leiden tot woningleegstand en een we te maken gehad met economische verschraling van de leefbaarheid. groei. in de laatste nota ruimte (2006) werden er nog miljoenen uitgetrokken in de afgelopen anderhalf jaar zijn voor o.a. woningbouw. kort daarna vnO-ncw noord, lefier, rabobank volgde de economische recessie en kreZuid en Oost groningen en de Provincie gen demografische ontwikkelingen en de met het bedrijfsleven en maatschapgevolgen daarvan volop aandacht. pelijke instellingen in Oost-groningen demografische ontwikkelingen in gesprek gegaan. in twee sessies is demografische ontwikkelingen zijn van gebrainstormd over de randvoorwaarden invloed op de economische dynamiek, die als noodzakelijk worden gezien en de vraag naar goederen en diensten, de mogelijke initiatieven die ontplooid kunarbeidsmarktontwikkeling en de ruimtenen worden om de gevolgen van krimp lijke inrichting. de bevolking is deels in aan te pakken. het doel hierbij was om staat om de gevolgen hiervan zelf op te waardebehoud in het gebied te realiselossen. toch geldt dat veel jonge, kansren, in de breedste zin van het woord. in rijke en draagkrachtige huishoudens bediezelfde periode heeft vnO-ncw noord

3

in oost-groningen

Actueel

Luchtfoto van Stadskanaal

zitting gehad in de commissie ruimtelijke inrichting van de ser. deze commissie is gevraagd te adviseren over de rol en betrokkenheid van het bedrijfsleven bij de aanpak van bevolkingskrimp.

bovengemeentelijke regie volgens de deelnemers aan de brainstormsessies is de belangrijkste randvoorwaarde voor elk te ontwikkelen initiatief

harry kremer, Acantus: “wij zijn ervan overtuigd dat we alleen goed kunnen inspelen op de problematiek rondom bevolkingsdaling als er sprake is van nauwe samenwerking tussen partijen. dit betekent niet alleen samenwerking tussen overheden en maatschappelijke organisaties, maar (vooral) ook de samenwerking met het bedrijfsleven. dat is een belangrijke reden waarom wij meewerken aan het pilotproject. daarnaast willen wij als corporatie hierdoor te weten komen of uitruil, tussen minder goed onderhouden particulier bezit met beter onderhouden corporatiebezit op betere locaties, werkt.”

dat er bovengemeentelijke regie moet komen, in samenwerking met ondernemers. er moet in meerdere opzichten grensoverschrijdend gewerkt worden. waardebehoud van onroerend goed werd hierbij als prioriteit gezien. in het bijzonder de onderkant van particulier onroerend goed (bedrijfspanden en woningen).

gegeven, heeft dit een negatief effect op de waardeontwikkeling van omliggend onroerend goed. het is van belang deze tendens van achteruitgang preventief of actief tegen te gaan, vóórdat dit een negatief effect op de omgeving heeft gekregen. we moeten voorkomen dat door onverkoopbaar vastgoed, scherpe prijs- en waardedaling en andere negatieve spiralen een gebied ontstaat waar ‘niemand’ meer wil wonen en werken.

in de herstructurering van onroerend goed kan het particuliere bezit niet buiten beschouwing blijven, aangezien zo’n 70% van “We willen een de woningen in de regio economisch vitaal Oost-groningen particugebied in de regio lier bezit is. de herstructurering hiervan in krimpgebehouden waar bieden is complex, omdat particulieren en eigenaren met structurele bedrijven blijven waardedaling van hun bezit te maken hebben. er investeren en waar het is dus geen prikkel om te goed toeven is” investeren. door bevolkings- en huishoudensdaling ontstaat leegstand en worden woningen en bedrijfspanden onverkoopbaar. als hieraan geen aandacht meer wordt

een oplossing is idealiter gericht op zowel de kwaliteit van de panden als de kwetsbaarheid van de eigenaren. vooral panden die van een slechte bouw-/woontechnische kwaliteit zijn (klein, hoge energielasten) wil men uit de markt halen.

noordelijke proeftuin

minister donner is van mening dat het noorden een proeftuin moet worden met een op de regio toegesneden aanpak. tijdens de brainstormsessies werden twee gemeenten enthousiast

4


seine lok, gemeente vlagtwedde: “als wethouder en inwoner van onze gemeente ben ik trots op al het moois wat ons gebied te bieden heeft. als ik door onze gemeente wandel of fiets, geniet ik volop van het kleinschalige westerwoldse beekdallandschap. geen wonder dat mensen zich hier vestigen, op zoek naar rust en ruimte. deze nieuwkomers zijn goed voor de doorstroom op onze woningmarkt, maar hun aantal is onvoldoende om de gevolgen van de groeiende vergrijzing en bevolkingskrimp te keren. veel hulpbehoevende ouderen willen kleiner wonen of dichterbij voorzieningen en kunnen hun woning niet kwijt. Ook wordt het onderhoud aan de woning een loden last. de woning raakt in verval, wat slecht is voor het aanzien van de buurt. Zo ontstaat een cirkel die moeilijk te doorbreken is. daarom ben ik erg enthousiast over dit pilotproject, waarmee een eerste, bescheiden aanzet gegeven wordt om de gevolgen voor de woningmarkt van de vergrijzing en bevolkingskrimp te keren. we hopen hiermee veel te leren, om zo een bijdrage te leveren aan de toekomstige leefbaarheid van ons mooie gebied.”

Dorpsaanzicht in Oost-Groningen

meetinstrument een aantal woningen in de regio voldoet duidelijk niet meer aan de bouwnormen. daarnaast is er een aantal (voormalige) winkelpanden. sommige zijn verbouwd tot woonruimte, maar hebben nog steeds een winkelbestemming. deze woningen zijn niet optimaal en ook de winkelbestemming is voor de toekomst onhoudbaar. andere winkelpanden staan leeg en hier zal ook geen bedrijvigheid meer plaatsvinden.

om aan een pilot met een experimenteel karakter en een groot potentieel succes mee te werken. Zo ontstond een geleOm te identificeren welk vastgoed voor genheidsconsortium; vnO-ncw noord, het fonds in aanmerking komt, wordt acantus, lefier, rabobank Zuid en Oost door het kennisnetwerk krimp noordgroningen, de gemeenten stadskanaal nederland een beslissingsondersteunend en vlagtwedde en de Provincie groninmeetinstrument ontwikkeld. dit meetingen pakken de handschoen op en starten strument geeft op basis van zo objectief een uniek project. binnen dit project mogelijke criteria aan welke panden worden de corporatiewoningvoorraad en de meest negatieve invloed hebben op de onderkant van particude waardeontwikkeling “De oplossingen die van omliggend vastgoed, lier onroerend goed op intelligente wijze aan elkaar hier gevonden worden oftewel het meest in gekoppeld door vormen voor de aanpak van aanmerking komen voor van ruilverkaveling. hierde aanpak. de krimpproblematiek, voor wordt gezamenlijk een fonds gerealiseerd. kunnen ook ingezet het effect dat achteruitgang van de kwaliteit worden in andere Particulieren die niet meer van een pand heeft op de delen van het land” waardeontwikkeling van kunnen investeren in hun goedkope (en in de ogen omliggende woningen, van de markt waardeloze) pand, worden de leefbaarheid en de aantrekkelijkheid in de gelegenheid gesteld om te verhuivan de omgeving, is het voornaamste zen naar een huur- of koopwoning van argument in de selectie van panden. de corporatie. de verlaten vastgoedobjecten worden in principe gesloopt. het meetinstrument wordt toegepast om in de gemeenten stadskanaal en vlagtwedde te inventariseren welk vastgoed

marianne besselink, provincie groningen: “bevolkingsdaling, vergrijzing en ontgroening hebben ingrijpende gevolgen, bijvoorbeeld voor het functioneren van de woningmarkt. herstructurering en sanering van de woningvoorraad zijn noodzakelijk voor behoud en herstel van de balans tussen vraag en aanbod. dit geldt zowel voor de huur- als koopmarkt. woningcorporaties hebben de afgelopen vijftien jaar maar liefst twintig procent van de huurwoningvoorraad geherstructureerd. toch ligt er nog steeds een grote opgave. daar komt de problematiek aan de onderkant van de particuliere woningvoorraad nog eens bij. Op dit vraagstuk hebben wij als overheid nog geen antwoord. wel weten we dat de opgave dermate groot is dat samenwerking van alle betrokken partijen noodzakelijk is. voor ons als provincie vanuit het belang van de leefbaarheid in de krimpgebieden. daarom waarderen wij het zeer dat in Oost-groningen het initiatief is genomen om met regionale overheden, marktpartijen en corporaties in een uniek samenwerkingsverband naar oplossingen te zoeken voor de problemen in de particuliere koopsector. Om de effecten van krimp op particulier vastgoed in goede banen te leiden, zijn nog geen instrumenten en faciliteiten ontwikkeld. het project waardebehoud kan hier een goede bijdrage aan leveren.”

5

jan bessembinders, gemeente stadskanaal “in Oost-groningen daalt het aantal inwoners. dat heeft gevolgen voor de woningmarkt en voor panden van het midden- en kleinbedrijf. bovendien krijgen we het in economisch slechte tijden in onze regio vaak extra voor de kiezen. de gevolgen hiervan zijn ook in de gemeente stadskanaal risicovol. Onder invloed van leegstand en gebrekkig onderhoud is de kans op verpaupering van woningen en winkelpanden groot. dit heeft een negatief effect op de waardeontwikkeling van panden in de omgeving. met het pilotproject willen we die negatieve effecten beperken. daarom doet de gemeente stadskanaal mee. wij zijn ingenomen met de verscheidenheid van de partners in dit samenwerkingsproject. de betrokkenheid van het bedrijfsleven, de bankensector, de woningcorporaties en lokale overheden is belangrijk. wij verwachten er veel van.”

in aanmerking komt voor de pilot. naast de criteria die in het meetinstrument gehanteerd worden, zijn vrijwilligheid van eigenaren en financiële haalbaarheid een belangrijke voorwaarde. naar verwachting zullen we binnen het project te maken krijgen met waardeverschillen tussen panden. eventuele waardeverschillen en restschulden zullen niet zonder meer door het fonds gefinancierd worden. Ook voor eigenaren is er sprake van een veranderend paradigma. waardebehoud van vastgoed (ten opzichte van de schuldenlast) is in sommige gevallen niet langer vanzelfsprekend. voor iedere eigenaar die deelneemt aan het pilotproject zullen de financiële arrangementen verder uitgewerkt moeten worden. het fonds zal ingezet worden om het marktevenwicht zo goed mogelijk te herstellen.

Waardebehoud onroerend goed het fonds draagt op twee manieren bij aan waardebehoud van onroerend goed in de regio. enerzijds wordt door het revitaliseren of slopen van slecht vastgoed voorkomen dat ook de panden rond deze woningen in waarde dalen. er zijn genoeg plekken waar woningen te dicht op elkaar staan. door gerichte sloop komt er meer ruimte en ‘lucht’. deze ruimte kan bijvoorbeeld aangewend worden voor groenvoorzieningen. Op die manier

wordt de economische waarde van de bebouwing op peil gehouden. anderzijds ontstaat er voldoende vraag naar corporatiebezit, omdat mensen ‘verleid’ worden hier naartoe te verhuizen. dit betekent dat de kwalitatief betere woningen niet gesloopt hoeven te worden vanwege leegstand. daarnaast voorkomt het pilotproject sociaal-maatschappelijke problemen bij eigenaren die ‘opgesloten’ dreigen te raken in hun eigen pand.

stand van zaken de Provincie groningen heeft deze zomer een subsidie uit de reserve leefbaarheid krimpgebieden toegekend voor de voorbereidende werkzaamheden. voordat de pilot daadwerkelijk van start kan gaan, dient er een business case ontwikkeld te worden en het genoemde meetinstrument opgesteld te worden. Ook moet het project in een goede formeel-juridische omgeving belegd worden. verder wordt bij het ter perse gaan van deze editie van noordnieuws een selectieprocedure doorlopen om een projectleider aan te stellen. naar verwachting zullen we in januari 2012 met de pilot starten, waarmee we een economisch vitaal gebied in de regio behouden, waar particulieren en bedrijven blijven investeren en waar het goed toeven is.

uniciteit dit is het eerste project dat door het collectieve bedrijfsleven is geïnitieerd. het is tevens de eerste vorm van publiek-private samenwerking in de aanpak van de

harry scholte, rabobank zuid en oost groningen “de rabobank is van oudsher door haar coöperatieve structuur diepgeworteld in de samenleving. wij vinden het belangrijk om met die samenleving in dialoog te zijn over trends in de regio die ertoe doen. demografische krimp in ons gebied is een feit. het is goed om met z’n allen bij dit feit stil te staan en te anticiperen op de gevolgen hiervan. krimp wordt dan een kans: ‘meer met minder’. de pilot heeft volgens mij alle kans van slagen, met name doordat het gedragen wordt door een diversiteit van partners, met één grondhouding: ‘samen bereik je meer dan alleen’. dit spreekt ons als rabobank erg aan. uiteindelijk wordt de samenleving daar beter van.”

esther borstlap, lefier hoogezand/stadskanaal “het bijzondere aan de pilot is dat we de handen ineenslaan voor dat wat ons allemaal bindt: een duurzaam leefbaar Oost-groningen. als lefier voelen wij ons sterk verbonden met de kwaliteit van wonen in de breedste zin van het woord. wij zien dat de kwaliteit van woningen die wij slopen vaak beter is dan die van de slechtste particuliere woningen. het is beter om de slechtste woningen te slopen en de betere te behouden. Ook willen we in de pilot denken en doen combineren. aan de ene kant ontwikkelen we een manier van afwegen welk pand wel en welk pand niet in aanmerking komt voor ruilverkaveling of anderszins. aan de andere kant willen we actie ondernemen en panden uit de markt halen. dit betekent ongebaande paden bewandelen. dit is de enige manier om er achter te komen wat werkt en wat niet. het is dus belangrijk dat onze interventies lessen opleveren en wat we leren willen we graag delen!”

krimpproblematiek waarbij het initiatief vanuit de markt is genomen. wat het project verder uniek maakt, is het feit dat nog niet eerder de stap is gezet naar het verbinden en zelfs uitruilen van particulier en corporatiebezit.

“Om te identificeren welk vastgoed voor het fonds in aanmerking komt, wordt door het Kennisnetwerk Krimp Noord-Nederland een beslissingsondersteunend meetinstrument ontwikkeld” binnen het ministerie van binnenlandse Zaken en koninkrijksrelaties, departement wonen, wijken en integratie is positief gereageerd op het projectvoorstel. men juicht het initiatief toe en geeft aan dat dit pilotproject van belang is voor het hele land. de oplossingen die hier in noord-nederland gevonden worden voor de aanpak van de krimpproblematiek kunnen ook ingezet worden in andere delen van het land die met krimp te maken hebben of krijgen. <

6


Lambert Zwiers [email protected]

vno-ncW noord 2011: Wat levert het lidmaatschap van VNO-NCW Noord u op? Of beter gezegd: wat krijgt u terug voor de contributie die u jaarlijks betaalt? Een overzicht van de behaalde resultaten in 2011. de opdracht van vnO-ncw noord is er voor te zorgen dat er een goed ondernemersklimaat in noord-nederland heerst. wij oefenen daartoe voortdurend invloed uit op overheid en politiek, omdat zij verantwoordelijk zijn voor het ondernemersklimaat; onze lobbyfunctie. daarnaast stimuleren wij dat ondernemers in noord-nederland elkaar kennen en van elkaar leren; onze netwerkfunctie. verderop in dit nummer vindt u een overzicht van onze ledenbijeenkomsten in beeld. in dit artikel een overzicht van de belangrijkste zaken waaraan vnO-ncw noord een bijdrage heeft geleverd:

regiospecifiek pakket vnO-ncw noord waakt ervoor dat de voorgenomen investeringen in de infrastructuur in noord-nederland onverkort doorgaan en eerder gedane toezeggingen worden nagekomen. hiertoe zitten wij aan tafel bij alle grote infrastructurele projecten in noord-nederland en hebben wij afgedwongen dat alle projecten die binnen het rsP vallen, inzichtelijk zijn gemaakt via www.rsp-projecten.nl.

Afschaffing diverse belastingen

Actueel

verschillende (kleine) belastingen worden in 2012 en 2013 afgeschaft, oplopend tot een bedrag van € 850 miljoen. dit komt voor het noorden neer op een besparing van zo’n € 77 miljoen op jaarbasis. in 2012 verdwijnen de grondwaterbelasting en de afvalstoffenbelasting, een jaar later volgt onder meer de verpakkingenbelasting.

n33 Afschaffing verplichte kvk heffing Ondernemers morren al jaren over de verplichte kamer van koophandel heffing. met het schrappen hiervan bespaart ondernemend noord-nederland jaarlijks € 11 miljoen.

samen met de provincie groningen gaat vnO-ncw noord onderzoeken hoe we een verdubbeling van het noordelijk deel van de n33 kunnen voorfinancieren vanuit de regio.

zuidelijke ringweg rondom grote bouwprojecten in en rondom groningen, zoals de ombouw van de Zuidelijke ringweg, heeft vnO-ncw noord een positie afgedwongen om mee te beslissen over een maatregelenpakket om de bereikbaarheid van de stad tijdens de reconstructie te waarborgen.

geen lastenverzwaring Per saldo zullen er deze kabinetsperiode geen lastenverzwaringen op het bedrijfsleven afkomen. tegenover enkele bezuinigingen staat een pakket stimuleringsmaatregelen, afgedwongen door vnO-ncw.

7

What’s in it for you? centrale As

Administratieve lasten gemeenten

de provincie fryslân heeft groen licht gekregen om te beginnen met de aanleg van de centrale as. vnO-ncw noord heeft zich jaren ingezet voor de aanleg van deze nieuwe verbinding tussen dokkum en de wâldwei.

vnO-ncw noord heeft de hoogte van administratieve lasten van gemeenten aan de kaak gesteld. uit onderzoek van de rug (mede in opdracht van vnO-ncw noord) blijkt dat deze hoger zijn dan het landelijk gemiddelde. vnO-ncw noord zal de noordelijke gemeenten hierop (blijven) aanspreken.

mobiliteitsmanagement vnO-ncw noord heeft met assen, groningen en leeuwarden regionale convenanten mobiliteitsmanagement afgesloten. afspraken tussen werkgevers en overheid over mobiliteit moeten tot minder files, ergernis en milieuoverlast.

cultuur vnO-ncw noord heeft in een brief aan staatssecretaris van cultuur halbe Zijlstra aangedrongen op het in stand houden van de culturele hoofdinfrastructuur in noord-nederland. cultuur is een smeermiddel voor de economie en is bepalend voor de aantrekkelijkheid en wervingskracht van noordnederland.

green deal het noorden heeft een green deal afgesloten met het ministerie van economische Zaken, landbouw en innovatie. met het rijk zijn afspraken gemaakt over de financiering van verschillende energieprojecten.

energy Academy voor de verankering van onze kennis op energiegebied is een energy academy van groot belang. binnen de green deal is € 6 miljoen vrijgemaakt voor deze energy academy, die hiermee weer een stap dichterbij is gekomen.

deltaplan techniek vnO-ncw noord en mkb-nederland noord werken samen met het technisch bedrijfsleven en de onderwijssector aan het deltaplan techniek. hiermee verbeteren we de infrastructuur voor het technisch beroepsonderwijs in het noorden. samen met betrokken bedrijven kijken we hoe we de instroom van jongeren kunnen vergroten en welke opleidingen in een bepaalde regio noodzakelijk zijn.

university campus Fryslân energyport vnO-ncw noord heeft mede afgedwongen dat noordnederland door het rijk erkend wordt als energyport en als zodanig is opgenomen in de structuurvisie infrastructuur en ruimte. de energiesector in het noorden is een onmisbare schakel in de nationale economie en verdient dan ook dezelfde status als de main-, brain en greenports.

vnO-ncw noord heeft zich sterk ingezet voor de ontwikkeling van university campus fryslân en betrokkenheid hierbij van het bedrijfsleven. hessel bouma is als gevolg hiervan toegetreden tot de raad van toezicht om het bedrijfsleven te vertegenwoordigen en maatschappelijke valorisatie te waarborgen.

»

Koninklijke Van Gorcum = Drukker++

Scan deze code met uw smartphone of kijk op www.drukkerplusplus.nl

02 0- 1 1

Koninklijke Van Gorcum BV Industrieweg 38, 9403 AB Assen Postbus 43, 9400 AA Assen [t] 0592 37 95 55 [f] 0592 37 20 64 [e] [email protected] [i] www.vangorcum.nl

020-11_210x297.indd 1

08-04-11 09:08

Ondernemersfondsen VNO-NCW Noord is betrokken geweest bij de lancering van ondernemersfondsen in Groningen en Assen. Hierbinnen kunnen projecten gestart worden die een collectief belang vertegenwoordigen en die het economische klimaat in de steden zullen versterken.

Gemeentelijke herindeling VNO-NCW Noord heeft onderzoek gedaan naar de optimale regionale indeling van Noord-Nederland, waaruit blijkt dat het Noorden dertien plaatsen met een centrumfunctie telt. Dit objectieve onderzoek kunnen gemeenten gebruiken wanneer zij willen samenwerken of fuseren.

Defensie VNO-NCW Noord heeft er bij de Tweede Kamer hard voor gelobbyd om Noord-Nederland niet onevenredig hard te treffen met bezuinigingen op het gebied van Defensie. Met name het voorkomen van sluiting van de Johan Willem Frisokazerne in Assen is hierbij van groot belang voor de economie en werkgelegenheid in Noord-Nederland. Bij sluiting van de kazerne was er sprake van een teruggang van driekwart tot een miljard euro.

Pilot waardebehoud Oost-Groningen Binnen deze pilot gaan bedrijven en overheden beproeven of er een verbinding tot stand kan worden gebracht tussen particulier vastgoed, waar geen aandacht meer aan wordt besteed, en corporatiebezit. Doordat mensen wegtrekken uit het gebied, ontstaat leegstand en worden woningen en bedrijfspanden onverkoopbaar. Dit heeft een negatieve invloed op de waardeontwikkeling in de omgeving.

Topsectorenbeleid Binnen het door VNO-NCW ontwikkelde Topsectorenbeleid wordt door het kabinet in totaal € 1,3 miljard beschikbaar gesteld voor innovatie, oplopend naar € 2 miljard in 2015. VNO-NCW Noord monitort binnen een landelijke projectgroep of de regionale doelstellingen aansluiten bij het nationale beleid en of omgekeerd of het Topsectorenbeleid aansluit bij de ontwikkelingen in de regio.

COLUMN

9

Spoorlijn Verderop in dit nummer geeft de Friese gedeputeerde Sietske Poepjes aan dat haar provincie vol voor de spoorlijn Groningen – Heerenveen gaat. Als het kan, zegt ze erbij. Want er wordt druk gerekend over de kosten van het onderhoud en de exploitatie van de spoorlijn. Terwijl voor de bühne de bestuurders manmoedig standhouden, worden ondertussen achter de schermen de projecten verdeeld. Hierbij is ons door diezelfde bestuurders duidelijk gemaakt dat de spoorlijn risico loopt om niet uitgevoerd te worden. Dit zou een enorme gemiste kans zijn om alsnog een eerste deel van de Zuiderzeelijn aan te leggen. Naar buiten toe wordt aangevoerd dat er geld tekort is om de spoorlijn Groningen – Heerenveen aan te leggen. Meer dan 100 miljoen euro moet er nog worden bijgelegd. Dit is echter een gekunsteld tekort. De nieuwe spoorverbinding moet worden gefinancierd vanuit het alternatieve pakket voor het niet doorgaan van de Zuiderzeelijn (het Regionaal Specifieke Pakket, RSP). Bij het opstellen van het wensenlijstje voor dit pakket, kon men in 2008 geen keuzes maken en is het aanbod overtekend. De overcommittering die nu op het hele RSP zit, wordt vanuit de Groningse hoek eenzijdig bij het spoorlijnproject neergelegd. Deze weeffout bij het opstellen van het RSP leidt er nu toe dat er projecten moeten sneuvelen. Maar dat moet zeker niet met de spoorlijn gebeuren. Wanneer deze keuze wordt maakt, gooien we het kind met het badwater weg. En dat terwijl minder structuurversterkende projecten wél worden uitgevoerd. Door de verbinding Groningen-Heerenveen nu HSL voorbereid aan te leggen, kan het eerste deel van de Zuiderzeelijn worden gerealiseerd. Een belangrijke strategische zet waarmee Noord-Nederland zijn economische positie kan versterken. De logische vervolgstap is om de lijn door te trekken naar de Randstad en de andere kant op naar Hamburg. Wanneer dit project zou worden afgeschoten, is het ideaal van de Zuiderzeelijn voltooid verleden tijd. Deze trein komt niet nog een keer voorbij. Lambert Zwiers directeur VNO-NCW Noord

10


noordnieuws in 't kort Noorden scoort goed bij FD Gazellen Award

het financieele dagblad reikte de prijzen dit jaar voor de achtste keer uit aan alle ondernemingen in nederland die over de afgelopen drie jaar een omzetgroei van tenminste 20% wisten te behalen. in drie verschillende categorieën: klein (€ 100.000

WtbE partner Fokker Aerostructures Intermediair WtbE uit Groningen heeft een samenwerkingsovereenkomst gesloten met Fokker Aerostructures in Hoogeveen, fabrikant van vliegtuigonderdelen. Het Groningse bedrijf behoort hierdoor tot een select aantal door Fokker Aerostructures geselecteerde intermediairs. wtbe levert technische specialisten en kaderpersoneel aan bedrijven en instellingen en heeft zich gespecialiseerd in de werktuigbouw, elektrotechniek en technische bedrijfskunde. directeur bert blaauw is zeer ingenomen met de overeenkomst en beschouwt het als een bijzondere erkenning. “we zijn een relatief jong bedrijf dat zes jaar geleden werd opgericht. eigenlijk is dit het eerste officiële samenwerkingsverband uit onze geschiedenis dat we nu aangaan. daar zijn we erg trots op. wtbe is een relatief klein bedrijf, qua omvang niet te vergelijken met de grote, bekende detacheringsbedrijven. maar kennelijk hoef je niet groot en bekend te zijn om een reputatie van betrouwbaarheid en degelijkheid op te bouwen. er was blijkbaar waardering voor onze groningse nuchterheid en degelijkheid.”

tot € 2 mln), middelgroot (€ 2 mln tot € 30 mln) en groot (meer dan € 30 mln) ontvangen dit jaar totaal 239 bedrijven een gazelle. vorig jaar waren dat er nog 267, in 2009 zelfs 691. de bedrijven met de hoogste omzetgroei per categorie krijgen de gouden gazelle. friesland en drenthe telden dit jaar geen snelle groeiers in de categorie groot, groningen kende één winnaar: b &s international uit farmsum. vnO-ncw noord feliciteert verder haar winnende leden Payroll company (emmen), Oldenburger|fritom (veendam), ekwadraat advies (leeuwarden), hamilton bright (sneek), store

support (groningen), bossers & cnossen (groningen) Ziegler brandweertechniek (winschoten), en Xelvin noord (groningen).

Kraanbedrijf BKF werkt samen in Kraanverhuur Nederland Kraanbedrijf BKF uit Franeker is met vijf andere regionale kraanverhuurbedrijven, verdeeld over heel Nederland, een samenwerking aangegaan onder de naam Kraanverhuur Nederland. met de introductie van kraanverhuur nederland biedt kraanbedrijf bkf een landelijke dienstverlening aan met een capaciteit van circa 250 kranen en 300

medewerkers. “wij merken dat efficiency en kostenbeheersing voor veel opdrachtgevers steeds belangrijker zijn geworden. door de samenwerking binnen kraanverhuur nederland, hebben wij zeventien vestigingen in het hele land en zijn wij in staat om binnen een straal van 45 kilometer altijd de juiste kraan te leveren voor elk type werk”, aldus jelle jan burggraaff, directeur van kraanbedrijf bkf.

Grootste internetbureau van het Noorden overgenomen TheFactor.e uit Groningen komt in handen van directeur Marco de Jong. Hanzevast Participaties BV heeft haar meerderheidsbelang in het internetbureau theFactor.e verkocht aan De Jong, die als algemeen directeur sinds 2006 leiding geeft aan het bedrijf. hanzevast Participaties bv is vanaf 2001 eigenaar van het bedrijf in groningen, dat in tien jaar tijd is uitgegroeid tot een van de grotere internetbureaus van ons land. Zo groeide de omzet van €0,6 miljoen in 2001 naar ongeveer €6 miljoen in 2010. met ruim 70 medewerkers worden aansprekende en technisch hoogstaande websites gebouwd.

thefactor.e is gespecialiseerd in het ontwerpen, bouwen en beheren van internet toepassingen. het management van thefactor.e zet ook na de overname de huidige strategie van het bedrijf voort, waarbij mobiele applicaties en interactieve 3d ontwikkelingen speerpunten zijn. Ook blijft het bedrijf participeren in gameship in leeuwarden. het bedrijf dat vanuit thefactor.e en de noordelijke hogeschool leeuwarden is ontstaan, is een van de best geoutilleerde gamestudio’s van europa. gametechnologie speelt een steeds grotere rol bij de ontwikkeling van websites.

noordnIeuWs In 't kort

De FD Gazellen in Noord-Nederland scoren goed dit jaar. Terwijl het aantal Gazellen landelijk met 11% daalde ten opzichte van vorig jaar, bleef dit aantal in het Noorden gelijk. Net als in 2010 namen 35 bedrijven een FD Gazelle in ontvangst. Nog eens 10 ondernemingen gingen er met een Gouden Gazelle vandoor.

11

Fries succes in de Nederlandse betonwereld Tijdens de nationale betondag in Rotterdam heeft sluis 0124 op IJburg Amsterdam de prestigieuze betonprijs in de wacht gesleept. Het project is gerealiseerd door de zusterbedrijven Schuurmans Betonbouw en De Boer & De Groot Civiele Werken uit Harlingen. De Amsterdamse wereldprimeur is een doorbraak in het gebruik van beton in beweegbare waterbouwkundige constructies. begin 2009 heeft de aannemerscombinatie schuurmans betonbouw – de boer & de groot civiele werken de bouw van

sluis 0124 aangenomen. het bijzondere aan dit project is dat de sluisdeuren niet van hout of staal zijn maar van beton, wat een directe bouwkostenbesparing opleverde. “betonnen deuren bleken bij dit type sluis zeer aantrekkelijk te zijn”, zegt directeur jan schuurmans van schuurmans betonbouw. daarnaast vallen de onderhoudskosten lager uit dan die van de traditionele sluisdeuren. “het realiseren van de eerste betonnen sluisdeuren ter wereld is bij bouwend nederland blijkbaar niet onopgemerkt gebleven”, aldus maarten reijgers-

berg, directeur de boer & de groot en bestuurslid vnO-ncw noord. “een prijs die slechts eens in de twee jaar wordt uitgereikt aan de meest toonaangevende projecten in de betonbouw.”

Suzan Wierenga Zakenvrouw van het Noorden 2011 Suzan Wierenga is verkozen tot Zakenvrouw van het Noorden 2011. Het directielid van KAW Architecten en Adviseurs kreeg uiteindelijk de meeste punten van de jury tijdens het jaarlijkse Women in Business event in Martiniplaza (Groningen). de onderscheiding is bedoeld als waardering voor een zakenvrouw die zich heeft bewezen in het noordelijk bedrijfsleven en volgens de jury als voorbeeld kan fungeren voor andere vrouwen die succes in het bedrijfsleven nastreven. de zesde editie van women in business was een groot succes. ruim 700 bezoekers kwamen de spannende race tussen de drie genomineerden van Zakenvrouw van het noorden op de voet volgen. wierenga neemt het stokje over van de

directeur van de dutch flight academy anne-christine dreue, die vorig jaar tot

Zakenvrouw van het noorden 2010 werd verkozen.

Geert-Jan ten Brink, oud-wethouder van de gemeente aa en hunze, is vanaf 1 november de nieuwe burgemeester van de gemeente slochteren. de minister van binnenlandse Zaken stemt in met de voordracht. de 50-jarige ten brink uit annen volgt burgemeester verstegen op, die met pensioen gaat. ten brink was van 2006 tot 2010 wethouder voor de Partij van de arbeid en eerste locoburgemeester van aa en hunze. tot voor kort zat hij in de raad van aa en hunze.

graaf henk van ’t land op die met pensioen gaat. middel stopt per 1 december als burgemeester van de friese gemeente smallingerland, een functie die hij zes jaar heeft uitgevoerd.

Bert Middel is per 1 januari 2012 de nieuwe dijkgraaf van het waterschap noorderzijlvest. middel (59) volgt dijk-

Jan Bonjer gaat per 1 januari 2012 aan de slag als hoofdredacteur van het financieele dagblad. bonjer was onder andere hoofdredacteur van het groninger dagblad en het dagblad van het noorden en begon zijn carrière bij het leids dagblad. Ook was hij hoofdredacteur van de drentse courant.

personAlIA

Jan Sikkema is per 1 januari 2012 benoemd als directeur van stichting business generator groningen (sbgg). sikkema volgt dr. dirkjan masman op die sbgg sinds 2007 leidt. sbgg is een samenwerkingsverband van rijksuniversiteit groningen (rug), het universitair medisch centrum groningen (umcg) en de rabobank. sbgg richt zich op het screenen en scouten van mogelijke octrooieerbare ideeën, waardevermeerdering van intellectueel eigendom voortkomend uit de kennisinstellingen, licentiëring en het genereren van nieuwe spin-off bedrijven op het gebied van life sciences.

Suzan Wierenga (vierde van links) omringt door de juryleden.


Lex Kloosterman [email protected]

Gertjan Lankhorst over het

‘ongelofelijk ambitieus In 2050 is de wereldwijde energiebehoefte naar schatting twee tot drie keer zo groot als nu. We moeten dus meer energie gaan produceren, terwijl de wereldleiders hebben afgesproken tot 80% CO2-reductie te komen. Gertjan Lankhorst, directeur GasTerra, over deze ambitie: ‘een ingewikkelde puzzel die we gezamenlijk moeten oplossen’. “hoe kunnen we op een betrouwbare manier aan voldoende energie komen, tegen fatsoenlijke prijzen en met zo min mogelijk schade voor het milieu? deze drie aspecten vormen gezamenlijk het energievraagstuk waar we de komende decennia mee te maken hebben. voorzieningszekerheid, betaalbaarheid en zo min mogelijk schade voor het milieu. een lastig vraagstuk, want deze aspecten werken elkaar vaak tegen en er zijn maar weinig energieopties die op elk van de drie punten helpen. het enige dat eigenlijk echt helpt, is efficiënter omgaan met energie; een instrument dat aan alle doelen bijdraagt. de bevolking is zich hier nog niet voldoende van bewust. als je kijkt naar het wereldwijde energieverbruik en deze lijn doortrekt, dan hebben we in 2050 twee tot drie keer zo veel energie nodig als vandaag. als we de lijntjes van het energieaanbod door de tijd heen doortrekken, dan zou het logisch zijn als we tussen nu en 2050 ongeveer anderhalf keer zo veel energie kunnen produceren als we vandaag de dag doen. tussen vraag en aanbod in 2050 zit dus een gat dat net zo groot is als de wereldwijde energievoorziening van vandaag de dag; een ongelooflijk ingewikkelde puzzel die we gezamenlijk moeten oplossen.

het energievraagstuk biedt echter ook grote kansen om op een slimmere en verstandigere manier te werken dan we nu doen. niet alleen moeten we veel efficienter met energie om gaan, ook moeten we hard gaan werken aan allerlei schone en duurzame opties die ervoor kunnen zorgen dat we in 2050 voldoende betrouwbare energie beschikbaar hebben. hierbij is nog steeds een belangrijke rol weggelegd voor fossiele brandstoffen, waarmee we nog jaren vooruit kunnen. het eerste signaal dat we met eindige voorraden te maken hebben, kwam begin jaren zeventig van de club van rome, limits to growth. Zij gaven aan dat allerlei grondstoffen op een bepaald moment zouden opraken. inmiddels weten we dat onze voorraden elke keer weer groter blijken dan we dachten. Zo hebben we bij voortzetting van het huidige gebruik voor 400 jaar aan kolen in de grond, voor 250 jaar gas en voor vele jaren olie. hoewel deze voorraden steeds moeilijker winbaar zijn, is hun fysieke beschikbaarheid niet het eerste grote punt van zorg. Punt van zorg is veel meer: wat doet ons energieverbruik met het klimaat? bij het gebruik van al die fossiele brandstoffen komt cO2 vrij en dat leidt uiteindelijk tot het opwarmen van de aarde. Om dit

“Het enige dat eigenlijk echt helpt, is efficiënter omgaan met energie; een instrument dat aan alle doelen bijdraagt”

prAktIjk

12

13

wereldwijde energievraagstuk

en toch realistisch’

met veel minder geld cO2-reductie kunt bereiken dan in nederland. als wij met een euro investeren in roemenië meer bereiken dan met een euro investeren in nederland, dan is dat veel slimmer.

probleem aan te pakken, zijn verschillende activiteiten in gang gezet om het energieverbruik te reduceren en de cO2emissies van het energieverbruik terug te brengen. dat is de grootste puzzel waaraan momenteel gewerkt wordt. de wereldleiders in de g20 hebben met elkaar afgesproken dat we in 2050 80% minder cO2 moeten uitstoten dan in 1990, en dat terwijl we het energieverbruik zien groeien. een ongelofelijk grote ambitie. toch is het een realistische doelstelling. er zijn door verschillende partijen zoals de europese commissie en milieubewegingen zogenaamde ‘roadmaps naar 2050’ gemaakt. daarbij is in kaart gebracht wat er nodig is om dat doel te bereiken. volgens de milieubeweging zou onze energieproductie zelfs helemaal cO2-neutraal kunnen zijn in 2050. ik denk niet dat zoiets mogelijk is, maar

wel dat we enorme stappen kunnen zetten om onze cO2-uitstoot drastisch te verminderen. bij het zetten van deze stappen moeten we europees denken; het vraagstuk is groter dan nederland alleen. als land hebben wij altijd voorop gelopen met het kijken naar slimme manieren om cO2-reductie doelstellingen te hanteren. vergeleken met vele andere landen in de wereld, gaan wij al heel efficiënt om met energie. daarnaast zijn er landen waar je

in nederland zitten we momenteel op een aandeel duurzame energie van ons totale energieverbruik van minder dan 5%. en dat terwijl we al 25 jaar bezig zijn om met allerlei subsidieregelingen duurzame energie te stimuleren. in nederland wordt elke twee weken een hoeveelheid energie in de vorm van aardgas geproduceerd die even groot is als 10.000 megawatt windmolens op zee in een jaar kunnen produceren. en er staat nog maar 200 megawatt windmolens op zee. een vergelijking om de uitdaging in perspectief te brengen. het geeft ook aan dat er drastische ontwikkelingen moeten plaatsvinden en dat gaat niet vanzelf. als we het vraagstuk van 80% minder cO2emissie in 2050 met die grotere energiebehoefte willen oplossen, dan moeten we meer geld over hebben voor energie. de prijs is uiteindelijk de sleutelvariabele die gaat bepalen welke kant we op gaan. als je energie duurder maakt en cO2 dus een hoge prijs krijgt, worden duurzame opties eerder rendabel. Zonne-energie kan het nu niet bolwerken tegen fossiele

“De prijs is uiteindelijk de sleutelvariabele die gaat bepalen welke kant we op gaan”

14


15

brandstoffen, maar op het moment dat op kolen een grote cO2-belasting zit, wordt die prijs veel hoger en wordt de prijs van zonne-energie aantrekkelijker. daarnaast mag je verwachten dat er tussen nu en 2050 de nodige doorbraken in de zonne- en windtechnologie plaatsvinden, maar ook op terreinen die we nu nog niet kennen. het is echter niet zo dat we daardoor kunnen zeggen: als we genoeg geld in zonnepanelen of windmolens stoppen, dan is het probleem opgelost. daarvoor is de vraag naar energie te groot en de hoeveelheid energie die nu met wind en zon kan worden opgewekt veel te klein.

waarmee we de cO2-uitstoot verminderen is groen gas. er is veel biomassa beschikbaar op landbouwbedrijven dat we kunnen vergisten om gas van te maken dat dezelfde kwaliteit heeft als aardgas en voldoet aan alle kwaliteitseisen. groen gas heeft een behoorlijk potentieel; op dit moment wordt er in nederland zo’n 30 miljoen m3 groen gas per jaar gebruikt. dat willen we in vier jaar naar 300 miljoen m3 opkrikken en in tien, vijftien jaar nog een keer vertienvoudigen naar 3 miljard m3. dat is nog altijd maar een klein deel van ons totale gasverbruik, maar het is wel een hele goede ontwikkeling die gebruik maakt van materiaal dat anders weggegooid wordt.

“Het energievraagstuk is omvangrijk en een zaak van de lange termijn” daarom moeten we onze fossiele brandstoffen zo slim mogelijk gebruiken. met aardgas hebben we in nederland een bevoorrechte positie. de helft van ons energieverbruik is gebaseerd op het relatief schone aardgas. met de apparatuur die we thuis hebben, kunnen we nog verbeterslagen maken. denk aan een hre-ketel, die ook elektriciteit produceert. momenteel doen we testen met brandstofcellen op aardgas, waarmee een huishouden 10.000 kwh elektriciteit

in een jaar kan opwekken. hiermee kun je ook je elektrische auto opladen en de stroom die je overhoudt, geef je terug aan het elektriciteitsnet. Zo lang volledig duurzame opties economisch nog niet rendabel zijn, zijn dergelijke oplossingen verreweg de verstandigste manier om met energie om te gaan. een andere belangrijke ontwikkeling

energy Academy: ‘samenhang tussen techniek, maatschappij en politiek’ het noorden heeft recent een green deal ondertekend met de ministeries van el&I en I&m. het rijk gaat binnen de green deal een aantal grote projecten financieel ondersteunen. een belangrijk voorbeeld is de energy Academy, dat volgens gertjan lankhorst ‘een aantrekkelijk instituut gaat worden dat de energievraagstukken van de toekomst kan tackelen’. lankhorst: “Om onze energiedoelstellingen te halen, moeten we innoveren en is investeren in kennis hard nodig. in het noorden hebben we een vooraanstaande rol op het gebied van gas- en elektriciteitsproductie. we moeten ervoor zorgen dat we de kennis rondom die industrie hier in het noorden bundelen en behouden. Op basis daarvan is acht jaar geleden energy valley opgericht; om bedrijven bij elkaar te brengen en gezamenlijk te kijken hoe we van het noorden de energiemotor van nederland en noordwest-europa kunnen maken. binnen dat geheel kan een energy academy een cruciale rol spelen. bij zowel gasterra, gasunie, elektriciteitsproducenten en andere energiebedrijven zit veel kennis. door dat te combineren en te bundelen met de kennis van de universiteit en hogescholen, creëer je een aantrekkelijk instituut waar topwetenschappers uit

er zijn in het verleden vele studies gedaan om vast te stellen wat er nodig is om onze energiedoelstellingen te halen. hieruit kunnen we concluderen dat we alle opties nodig hebben. groen gas, fossiele brandstoffen, duurzame alternatieven, wind- en zonne-energie; bij alles wat een steentje kan bijdragen, moeten we onderzoeken hoe je dat op een verstandige manier in het systeem kan opnemen. het energievraagstuk is omvangrijk en een zaak van de lange termijn. energietransitie is iets waar we de komende halve eeuw mee bezig zullen zijn.” <

de hele wereld graag willen komen werken om te kijken hoe we de energievraagstukken van de toekomst kunnen tackelen. daarnaast is het nodig om grote aantallen mensen te scholen op het gebied van energie. die uitdaging wordt steeds groter, doordat er steeds meer mensen nodig zijn in de energie-industrie. deze mensen moeten goed opgeleid worden. dat gebeurt nu natuurlijk ook, in delft kun je ingenieur worden en veel van de energietechniek leren. maar het gaat om meer dan de techniek alleen, het gaat ook om de samenhang tussen de techniek, maatschappij en politiek. wat we hier willen gaan doceren aan de energy academy is eigenlijk wat je energiekunde zou kunnen noemen. energie als maatschappelijk fenomeen met juridische, economische, politieke, technologische en milieuaspecten. dat proberen we in één instituut samen te brengen. het gaat dan niet alleen om heel fundamenteel onderzoek, maar ook om toegepast onderzoek en het opleiden van goed personeel dat elektriciteitscentrales kan bouwen en bedienen. de energy academy moet een topinstituut worden en is ook als zodanig erkend door het rijk binnen de green deal. er zijn enkele miljoenen beschikbaar gesteld en er wordt nu hard aan gewerkt om een goed plan te ontwikkelen. de ambitie is om volgend jaar met de eerste opleidingsmodules te starten en in 2013 de energy academy te openen.”

16


Klaas Johan Osinga [email protected]

EU netwerk Noord-Nederland ruim jaar actief

“onze boterham wordt in europa belegd” Door de voortdurende financiële en economische crisis en de eurocrisis houdt de druk op de Europese samenwerking aan. Het EU-netwerk Noord-Nederland kaart de belangrijkste Europese thema’s aan en brengt hierdoor Brussel en Noord-Nederland nader tot elkaar. noord-nederland en brussel dichter bij elkaar brengen. dat is het doel van het europese netwerk voor noord-nederland. sinds oktober vorig jaar worden om de twee à drie maanden informele bijeenkomsten gehouden voor een brede groep ‘eurofielen’: noorderlingen die privé of professioneel, vanwege beroep, hobby, politiek of maatschappelijke betrokkenheid iets met europa hebben.

europese actualiteit het netwerk zorgt er voor dat deze mensen elkaar regelmatig kunnen ontmoeten in een informele sfeer. bovendien is er altijd een interessante spreker over een actueel europees onderwerp. de verzendlijst telt inmiddels 150 personen en organisaties, waaronder werkgeversorganisaties vnO-ncw noord en mkbnederland noord. het initiatief voor het netwerk is in 2010 genomen door klaas johan Osinga en hans van borselen. Osinga werkt voor ltO en bemant het bureau ‘europe direct’, waarin ltO noord en europese commissie samenwerken om europese zaken onder de aandacht van burger en, in dit geval veelal, boer te brengen. hans van borselen is ambassadeur van de europese beweging nederland in noord-nederland. de netwerkbijeenkomsten worden beurtelings in leeuwarden (grand café wouters) en groningen (huis de beurs) gehouden, en bijgewoond door 30-60 personen. er zijn inmiddels vijf bijeenkomsten geweest:

Ferd Crone, burgemeester van Leeuwarden

• De staat van Europa (Jan Mulder, VVD europarlementariër), • De positie van de Nederlandse regio in brussel (koos van houdt, journalist/ europa correspondent), • Het toekomstig regionaal beleid van de europese commissie (Philip mccann, wetenschapper aan de rug), • Healthy Ageing project (Ferd Crone, burgemeester van leeuwarden), • “Leven Lang Leren – relatie bedrijfsleven/ onderwijs” (anne Potters, cinOP internationaal agentschap).

“Europa en Nederland hebben meer dan ooit behoefte aan leiders en organisaties die verder kijken dan de hype van vandaag” Aanleiding directe aanleiding voor de oprichting van het netwerk is de aanhoudende druk op de europese samenwerking als gevolg van de voortdurende financiële en economische crisis en de eurocrisis. hierdoor volharden sommige politieke partijen in hun eigen werkelijkheid. bulgaren en

roemenen zijn niet welkom en sommigen willen de gulden terug. Ons kabinet wil bezuinigen op de afdracht aan europa, waar wij een flink deel van onze welvaart aan te danken hebben. terwijl de eurocrisis nu voortduurt, vergadert de haagse kaasstolp (commissie de wit) over de crisis van 2008. in ncr handelsblad stonden recent interviews met ambassadeurs van belangrijke partnerlanden. hun conclusie: nederland keert zich naar binnen. dankzij de haagse schijn die door ad hoc peilingen en hypes verder wordt uitvergroot. wie vertaalt ingewikkelde werkelijkheden van eu, ecb en imf naar het leven van alledag in plaats van alles over te laten aan het onderbuikgevoel van de kiezer? angela merkel heeft de laatste maanden steeds benadrukt: het slagen van het europees project is van levensbelang voor alle europeanen. dat we al 66 jaar vrede kennen, is historisch gezien ongekend en te danken aan de europese samenwerking.

gevolgen voor nederland een nieuwe schuldencrisis en het falen van het europese project zou nederlanders uiteindelijk net zo hard treffen als grieken en italianen. de nederlandse

17

staatsschuld, ruim € 370 miljard, is ongeveer 63% van het nationaal inkomen, waarmee we het europees gezien keurig doen. maar volgens de europese commissie, die hierover in mei 2011 een rapport liet verschijnen, is de houdbaarheid van de nederlandse publieke financiën op de lange termijn wankel.

Actueel

dit komt door de enorme hypotheekschuld van de nederlandse huishoudens (eind 2010 bedroeg deze € 658 miljard) in combinatie met een overgewaardeerde huizenmarkt, en door de combinatie van vergrijzing en de hoge zorgkosten (€ 68 miljard in 2010). de dekkingsgraad van onze pensioenfondsen staat onder druk, mede door de eurocrisis. in 2008 was de dekkingsgraad van ruim 130% nog riant te noemen. nu zitten meerdere grote pensioenfondsen onder de 100%. nederland verkeert niet in de luxepositie van noorwegen, met haar grote voorraden olie en gas. Ons gas raakt op. aangesloten zijn en blijven bij de internationale markten is dus voor nederland van levensbelang. de landen tuinbouw is hiervan een sprekend voorbeeld: wij exporteren jaarlijks voor € 70 miljard en importeren voor € 45 miljard aan producten uit de landen tuinbouw. netto exportoverschot in 2010: € 25 miljard. bijdrage aan de economie: 10%. Zonder internationale samenwerking zou dat minder dan de helft zijn. europa kampt met grote onzekerheden. het zwaartepunt van de wereldpolitiek verschuift naar azië. europa en nederland hebben meer dan ooit behoefte aan leiders en organisaties die verder kijken dan de hype van vandaag. mensen die zo nodig bereid zijn over hun eigen schaduwen heen te stappen. alleen met verdere europese integratie, onder andere door een gezamenlijke begrotingsverantwoordelijkheid, kan onze welvaart ook op de langere termijn behouden blijven. Ondernemers moeten hierin nu hun rol oppakken. Wilt u op de hoogte blijven van ontwikkelingen binnen het EU netwerk NoordNederland en uitgenodigd worden voor de bijeenkomsten? Stuur dan een mail naar Klaas Johan Osinga: [email protected] <

noord-nederland en rusland bundelen krachten in landbouwsector eind oktober is in sint-Petersburg is het gezamenlijk landbouwproject tussen het samenwerkingsverband noord-nederland (snn) en de leningrad Oblast (provincie rondom sint-Petersburg) ondertekend door max van den berg, commissaris van de koningin in groningen en gouverneur serdjukov van de leningrad Oblast. de ondertekening was onderdeel van het officiële programma van minister-president rutte, die een officieel bezoek aan rusland, samen met een omvangrijke handelsdelegatie met o.a. vnO-ncw. rutte prees de wijze waarop beide regio’s samenwerken. “met het tekenen van de overeenkomst tussen de leningrad Oblast en noord-nederland zijn de tijden van de Oostzeehandel herleefd.” met zijn aanwezigheid bij de ondertekening onderstreept hij het belang van dit project, dat door de rijksoverheid wordt gefinancierd. doel van het project is de efficiency van de landbouwproductie in de leningrad Oblast te verbeteren en daarbij kansen te scheppen voor het (noord-)nederlandse bedrijfsleven. de aardappelsector dient hierbij als voorbeeld. de leningrad Oblast geldt als belangrijke agrarische regio in rusland. binnen deze sector neemt de aardappelteelt een prominente plaats in. er is een groot landbouwareaal, maar dit wordt niet optimaal benut. rusland staat de komende jaren voor de uitdaging om de productiviteit te verhogen. noord-nederland beschikt over de kennis en de ervaring die nodig is om dit te realiseren. het project is erop gericht een samenwerkingsmodel te ontwikkelen tussen (lokale) overheid, onderzoeksinstellingen, onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven in de landbouwsector van de leningrad Oblast. deze samenwerking is er nu onvoldoende, waardoor er bijvoorbeeld geen goede voorlichting is voor de boeren. er zullen nederlands-russische teams worden gevormd van deskundigen uit overheid, kennisinstellingen en landbouwbedrijfsleven.

18


vnO-ncw noord heeft dit jaar voor haar leden een breed scala aan bijeenkomsten georganiseerd. het programma kende enkele oude bekenden, zoals het Op de derde dinsdag van veenhuizen september en Ondernemersgala, visite organiseerde vnO-ncw noord ditook jaar meet the chairmen, maar bracht in samenwerking met deutsche bank en nieuwe succesvolle bijeenkomsten zoals kPmg het Prinsjesdagdiner in martinihet Prinsjesdagdiner. daarnaast waren plaza. na eendiverse inleiding van flip de kam,en er natuurlijk bedrijfsbezoeken hoogleraar Overheidsfinanciën aan de organiseerde jnO de nodige bijeenkomeconomische faculteit van de rijksuniversten voor de jonge ondernemers. Om siteit groningen volgde een interessante over de vele kleinschalige netwerksessies, paneldiscussie met jacquesen tichelaar workshops, masterclasses (cdk provincie drenthe), noordgangen nog maar karin dekker, (wethouder te zwijgen…financïen gemeente groningen) ben woldring (ceO bencom b.v.) en alfred welink (directeur distrivers en vicevoorzitter vnO-ncw noord). centraal stond de vraag of de juiste maatregelen worden getroffen door het de meest hetde oog springende bijeenkabinet eninwat consequenties hiervan komsten zijn ondernemerschap in beeld gebracht in door jav zijn voor het noordstudio’s in assen. hopen dat 2012 nederland. elders wij in dit blad vindt u een qua bijeenkomsten minstens inspireinhoudelijke terugblik op dezezo bijeenrend mag alsavond het afgelopen jaar! komst, hierworden ziet u de in beeld. <

VNO-NCW Noord Ondernemersgala

Ladies Lunch met Nebahat Albayrak

Foto’s: JAV Studio’s, Assen

vno-ncW noord in bee

19

eld: bijeenkomsten 2011

Bezoek E.ON Delfzijl

Lijsttrekkersdebat Groningen

Meet the Chairmen Bezoek nieuwbouw UPC leeuwarden

Inleiding Joy van der Stel bij JNO

Visite Veenhuizen

20



prAktIjk

een militaire basis,

Vanuit het Platform Defensie-Bedrijfsleven Noord/West is onderzocht hoe Defensie en bedrijfsleven elkaar in de regio kunnen versterken. Hoe kan de interactie tussen Defensie en het regionaal bedrijfsleven verbeterd worden? Op de foto: v.l.n.r. Peter van Kampen (RUG), Bert van der Haar (VNO-NCW Noord) en Generaal-majoor der Mariniers Ton van Ede tekenen de overeenkomst van het onderzoek. Op de achtergrond de masterstudenten Marc de Bruin en Daniël Banis.

vnO-ncw noord en het ministerie van defensie, verenigd in het Platform defensie-bedrijfsleven noord/west, hebben onderzoek laten doen naar de economisch effecten van de aanwezigheid van defensie in de drie noordelijke provincies en (de kop van) noord-holland. twee masterstudenten economische geografie van de rijksuniversiteit groningen hebben de economische betekenis van een militaire basis voor de regio in kaart gebracht en onderzochten hoe deze economische betekenis versterkt kan worden. militaire basissen zijn door heel nederland verspreid en maken deel uit van

de economie van een regio. maar wat is de daadwerkelijke economische betekenis van een militaire basis voor haar regio? in nederland is tot nu toe geen wetenschappelijk onderzoek verricht naar de effecten van militaire basissen in economische zin. voor het bepalen van de economische betekenis van een militaire basis is daarom een raamwerk ontwikkeld. het raamwerk bestaat uit directe en indirecte effecten van de basis op de regio. de directe effecten om de economische betekenis te kwantificeren zijn: bedrijven, Personeel, belastingen en toerisme. van de onderdelen bedrijven, Personeel en toerisme zijn naast de directe effecten ook de indirecte effecten onderzocht.

leeuwarden en den helder het ontwikkelde raamwerk is uitgevoerd voor twee cases, de luchtmachtbasis leeuwarden en de marinebasis in den helder, maar is tevens toepasbaar op andere militaire basissen in nederland. het

21

versterking voor de regio? maakt het mogelijk deze met elkaar te vergelijken en kan bijdragen in beleidsbeslissingen ten aanzien van de basissen in nederland. vanuit het raamwerk kan geconcludeerd worden dat het personeel de grootste invloed heeft op de regionale betekenis. voor beide basissen geldt dat het totale effect voor ruim 70% wordt beïnvloed door het personeel. in leeuwarden heeft het toerisme een grotere impact dan in den helder, omdat het totale budget van de basis lager is dan in den helder. het indirecte effect in de regio friesland is kleiner dan in de kop van noord-holland, omdat er minder interactie tussen de friese bedrijven is dan tussen de bedrijven in de kop van noord-holland.

bruto regionaal product de bijdrage aan het bruto regionaal Product van de luchtmachtbasis ligt tussen de 0,17% en 0,19%. in den helder ligt deze bijdrage tussen de 2,06% en 2,40%, wat aangeeft dat dat de marinebasis een sterkere economische betekenis heeft. de regionale interactie van de luchtmachtbasis is wel sterker dan van den helder. bij de luchtmachtbasis komt tussen de 50,0% en 57,3% van de totale uitgaven terug in de regionale economie van friesland. bij de marinebasis komt tussen de 33,6% en 39,1% terug in de regio kop van noord-holland. de luchtmachtbasis leeuwarden heeft als vijftiende werkgever in de provincie friesland een sterke invloed op het gebied van werkgelegenheid. het maximaal berekende effect van de basis op de regio is bijna € 36 miljoen. de stad den helder is sterk afhankelijk van de werkgelegenheid van de marinebasis. de invloed die de basis op het brP heeft is dusdanig groot dat zij een belangrijke economische functie heeft voor de regio. het maximaal berekende effect op de regio bedraagt voor de marinebasis ruim € 213 miljoen.

Aanbevelingen vanuit het onderzoek worden de volgende aanbevelingen gedaan met betrekking op het versterken van de regionale inbedding tussen defensie en het regionale bedrijfsleven. deze aanbe-

velingen bieden mogelijkheden om de economische betekenis van een militaire basis te vergroten: Versterk interactie regionaal bedrijfsleven en Defensie kennisgeving van de opdrachten die defensie uitbesteedt is een eerste stap om tot een betere samenwerking te komen. uit het onderzoek blijkt dat bedrijven in de regio vaak niet weten welke mogelijkheden er zijn om samen te werken met defensie of hoe ze in aanmerking kunnen komen voor opdrachten. daarom moet voor de grotere aan te besteden opdrachten de aanbestedingskalender onder bedrijven worden gepromoot. bedrijven moeten worden geïnformeerd over de inschrijvingsprocedures en aan welke criteria ze moeten voldoen. de huidige trend van soepelere criteria gehanteerd door defensie biedt hiervoor extra mogelijkheden.

“Bedrijven in de regio weten vaak niet welke mogelijkheden er zijn om samen te werken met Defensie” Ook samenwerking tussen bedrijven onderling biedt kansen om gezamenlijk in te schrijven op een opdracht. voor de kleinere bedragen is het zinvol voor zowel defensie als het bedrijfsleven om openbare marktdagen te organiseren. de partijen kunnen zich proactief presenteren en onderling worden vergeleken. Op basis van deze marktdagen kan de relatie tussen het bedrijfsleven en defensie worden aangehaald. Kleinere opdrachten regionaal inzetten Ook opdrachten van kleinere omvang moet defensie duidelijker openbaar maken, zodat bedrijven zich kunnen aanbieden. hier liggen concreet kansen voor het bedrijfsleven in de regio, omdat ze op deze manier de mogelijkheid krijgen om zich aan defensie te presenteren. meer bestedingen in de regio dragen bij aan het versterken van de interactie.

Bedrijven specificeren en richten op raamcontracten de bedrijven uit beide regio’s leveren vooral Overige typen producten. hier ligt de kracht van de regio’s en zij moeten hier op blijven inzetten. beide regio’s moeten uitgaan van hun eigen kracht; friesland moet inzetten op de voedingsmiddelenindustrie en den helder op haar bestaande nautische cluster. specifiek voor de kop van noord-holland geldt dat dit bestaande nautisch cluster, waar de marinebasis een sterk fundament voor is, moet worden versterkt door het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid in de haven. daarnaast kan de Offshore industrie hier ook aan bijdragen. het versterken van het ondernemersklimaat binnen het nautisch cluster kan een positieve impuls zijn voor bedrijven om naar de regio te komen. Ook gezien de trend dat raamcontracten steeds vaker worden ingezet, levert dit op langere termijn een versterking van de economische betekenis. Outsourcing aanmoedigen het bedrijfsleven moet zich nadrukkelijk gaan richten op de onderdelen van defensie die binnen de regio kunnen worden overgenomen. voorbeelden hiervan zijn logistieke, restauratieve en bewakingsdiensten. de regio’s moeten inzetten op meer stuwende bedrijvigheid. een voorbeeld waardoor meer stuwende bedrijvigheid wordt aangetrokken is het uitbesteden van verschillende (overheids) diensten. Ook kunnen verschillende defensieonderdelen worden geprivatiseerd. <

22


Ingrid Dragtstra [email protected]

kunst werkt! Bedrijfsleven, studenten en een culturele instelling op een creatieve manier met elkaar verbinden en bewijzen dat kunst werkt. Dat is het doel van de jonge stichting Artworks Inc. Sarah Stam, een van de initiatiefneemsters: “Het is een soort netwerkbijeenkomst 2.0.” teiten en geldstromen. sarah: “we willen laten zien dat culturele instellingen ook iets anders kunnen doen dan alleen een voorstelling of een tentoonstelling.”

“Een culturele instelling kan er voor zorgen dat je buiten de eigen kaders denkt en creativiteit stimuleert”

Ze zijn twee van de jongste leden van vnO-ncw noord en weten met hun initiatief naadloos aan te sluiten op een belangrijk thema. lotte (24) en sarah (21) signaleerden de problematiek van de culturele sector en wisten een creatief concept te ontwikkelen dat culturele instellingen uit de brand helpt. vnO-ncw noord weet hoe belangrijk cultuur is voor noord-nederland en juicht dit initiatief dan ook van harte toe. in een brief van vnO-ncw noord aan staatssecretaris van cultuur halbe Zijlstra in mei dit jaar werd gewezen op het cruciale belang van goede culturele voorzieningen voor het noorden. vnO-ncw noord is echter ook realistisch en ziet in dat culturele instellingen zelf ook nieuwe manieren moeten vinden om geld te genereren. Particuliere geldschieters blijken echter moeilijk te vinden en dat maakt de toekomst van veel culturele instellingen onzeker.

maar niet alleen de culturele instelling is geholpen met de activiteiten van artworks inc. bedrijven kunnen tijdens de bijeenkomsten hulp krijgen bij grote en kleine bedrijfsproblemen. door middel van verschillende activiteiten en met behulp van excellente hbO- en wO- studenten uit allerlei vakgebieden, hopen de initiatiefneemsters bedrijven nieuwe inzichten te geven. Zo worden er bijvoorbeeld twee studenten-denktanks georganiseerd waarin twee grote casussen behandeld en gepresenteerd zullen worden. maar er is ook de mogelijkheid tot speeddaten met professionals of sparren in een treincoupé. daarbij kan kortstondig ingegaan worden op kleinere problemen en in deze vorm is er continue sprake van nieuwe input. het uitwisselen van kennis en het delen van innovatieve visies staat hierbij steeds centraal.

met het initiatief van lotte en sarah kan hier echter verandering in komen. door bedrijven, studenten en een culturele instellingen met elkaar in verbinding te brengen, beogen ze de culturele instelling inzicht te geven in alternatieve activi-

de culturele instelling speelt tijdens de bijeenkomsten van artworks inc. de hoofdrol. de bedoeling is het creëren van een klimaat waarin creativiteit de vrije loop krijgt. lotte: “wij vinden dat een culturele instelling er juist voor kan

prAktIjk

de culturele sector in noord-nederland wordt hard getroffen door de bezuinigingen van het kabinet rutte. verschraling van het culturele aanbod heeft een negatief effect op het vestigingsklimaat en maakt dat noord-nederland op achterstand wordt gezet ten opzichte van de rest van nederland. lotte sluiter en sarah stam trekken zich het lot van de culturele instellingen aan en springen met hun stichting artworks inc. in het gat dat de bezuinigingen geslagen hebben.

23

Sarah Stam (links) en Lotte Sluiter van Artworks Inc.

zorgen dat je buiten die eigen kaders denkt en creativiteit stimuleert.” “alle drie de partijen delen dat ze constant creatief bezig zijn, eigenlijk hebben ze meer gemeen dan ze zelf doorhebben”, vult sarah aan. creativiteit en innovatie zijn dus de kern van de bijeenkomst. de culturele instelling vormt de prikkelende omgeving, waarin bedrijven en studenten nieuwe perspectieven kunnen ontwikkelen op bestaande problemen. door de activiteiten een kunstzinnige draai te geven, worden alle partijen nog meer gestimuleerd. het concept van een denktank is natuurlijk niet nieuw, maar door in een reddingsboot te brainstormen over bepaalde zaken, worden de bezoekers uitgedaagd ‘out of the box’ te denken. het jonge artworks inc. draait op enthousiasme en passie. Om een succesvolle eerste editie neer te zetten, zijn lotte en sarah, naast hun studie, fulltime met artworks bezig. daarnaast hebben ze een bijbaan om de financiering rond te krijgen. lotte: “wij willen niet de subsidiepotjes aanspreken, dat is juist waar we vanaf willen.”

“Bedrijfsleven, studenten en culturele instellingen hebben meer gemeen dat ze zelf doorhebben” Ze begrijpen dat bedrijven niet zomaar donaties aan de culturele sector doen. daarom hechten ze veel belang aan de toegevoegde waarde van de bijeenkomsten voor ondernemers. affiniteit met kunst is dan ook geen vereiste om deel te nemen aan de bijeenkomst. sarah: “misschien komen bedrijven alleen voor de ondernemende studenten, maar kunnen ze vertrekken met het idee dat ze creativiteit hebben ontvangen van studenten, maar ook vanuit de kunst en dat ze uit beide inspiratie hebben gehaald.” uit eigen ervaring weten lotte en sarah wat kunst teweeg kan brengen. sarah: “het kan mij verrassen, motiveren, inspireren en dat is ook waar elk mens naar op zoek is, of je nu werkt, onderneemt of studeert.” lotte vult aan: “ik denk dat artworks laat zien dat kunst werkt.” de eerste bijeenkomst van artworks zal op 26 januari 2012 plaatsvinden in samenwerking met het noord nederlands toneel in de machinefabriek. daarna is het de bedoeling ten minste ieder half

jaar een bijeenkomst te organiseren en daarbij steeds met een andere culturele instelling samen te werken. Zo staat bijvoorbeeld ook het groninger museum op de lijst voor een toekomstige bijeenkomst. na de bijeenkomst worden bedrijven, studenten en de culturele instelling opgenomen in het artnetwork. via de website van artworks kunnen de drie partijen nader met elkaar in contact komen en de samenwerking verder uitbouwen. lotte en sarah hebben in de toekomst grote ambities met artworks, maar vooralsnog richten ze zich op een succesvolle eerste bijeenkomst. lotte: “mensen zullen verrast worden en hopelijk gaan ze naar huis met een hoofd vol nieuwe ideeën.” Wilt u meer weten over ArtWorks of bij een bijeenkomst aanwezig zijn? Kijk op de website: www.artworksinc.nl Kaarten voor een bijeenkomst kosten voor bedrijven €25,- p.p. (max. 5 personen per bedrijf) en voor studenten €10,-. <

Hoe groen is gas?

De vraag naar energie blijft stijgen. De vraag naar duurzame energie-oplossingen ook. Daarom heeft aardgas een schone taak in de verduurzaming van onze energievoorziening. Het is de schoonste fossiele brandstof met veruit minste CO2 (broeikasgas) uitstoot – dat scheelt meteen al aanzienlijk. Bovendien kunnen we altijd en overal op gas vertrouwen, mede door ons geavanceerde gastransportnetwerk. Het is op afroep beschikbaar: zomer of winter, wind of geen wind. Dankzij deze flexibele energiebasis kunnen wind- en zonne-energie optimaal aan bod komen, terwijl de energievoorziening als geheel stabiel en betaalbaar blijft. En wereldwijd is er nog tot ver in deze eeuw gas beschikbaar. We maken nu al ‘vergroening’ mogelijk, door de toevoeging van biogas, bijvoorbeeld gewonnen uit afval. Via het gastransportsysteem kan dit als gecertificeerd duurzaam ‘groen gas’ overal in Nederland bij u thuis worden gebracht. Zo vormt gas onderdeel van onze duurzame energietoekomst.

Met aardgas naar een groenere toekomst. gaat verder in gastransport


Foto: Harry Kuipers Fotografie

25

jonge ondernemersprijs voor de Walrus En weer ging Friesland aan de haal met de Jonge Ondernemersprijs van het Noorden. En weer viel een horecaondernemer in de prijzen. Nadat vorig jaar Jonathan Theo van Doppio Espresso in Joure de prijs in ontvangst mocht nemen, was Bas Hollenberg van Grand Café De Walrus uit Sneek en Leeuwarden dit jaar de grote winnaar.

Actueel

de jonge Ondernemersprijs (jOP) is bedoeld om veelbelovende startende ondernemers uit groningen, friesland en drenthe een extra stimulans te geven. dit jaar vierde jOP een jubileum: de prijs werd voor de tiende keer uitgereikt. Oud-winnaars als nelleke mulder, jonathan teoh, erik-jan kreuze en eric rooze waren aanwezig om te kijken wie in hun voetsporen ging treden. het werd dus de walrus, waarbij de jury onder de indruk was van het ‘en zo’ in de bedrijfsnaam van ‘de walrus, eten en drinken en zo’. bas hollenberg en zijn zakelijk partner arjen rusticus sprongen eruit met hun eigen opleidingscentrum, de efficiency van een miljoenenimperium en de acties waarmee de walrus het publiek naar binnen weet te halen.

Arjen Rusticus (links) en Bas Hollenberg van De Walrus

sfeer tijdens de avond presenteerde hollenberg zijn bedrijf op enthousiaste wijze. wat hij aan de man probeert te brengen is ‘sfeer’. “bij de walrus schuif je overdag aan voor een kop koffie, blijf je hangen voor de borrel en besluit je uiteindelijk te blijven eten, om vervolgens om 11 uur ’s avonds pas naar huis te gaan”, aldus hollenberg. “en als dan de volgende dag blijkt dat je de tas met boodschappen bij ons bent vergeten, dan brengen wij die graag bij u thuis.” de walrus nam het in de groninger Oosterpoort op tegen zeven andere finalisten (in totaal drie uit groningen, drie uit drenthe en twee uit friesland). eenieder presenteerde zichzelf in één minuut aan de goedgevulde zaal, waarna de jury per provincie een winnaar koos.

in friesland was dit de walrus, in drenthe nico huizing van huizing harvest en in groningen dagmar bolwijn van thuis nieuwbouwmakelaars.

huizing harvest en thuis huizing harvest uit emmen is een jong, ambitieus bedrijf dat gespecialiseerd is in het begeleiden van agrarisch personeel naar het buitenland. huizing maakte vooral indruk met de uniciteit van zijn bedrijf in een van oorsprong traditionele wereld en het feit dat hij veel contacten in het buitenland zelf heeft gelegd nadat hij daar een paar maanden had gewerkt. Ze waren zo tevreden over zijn werk, dat ze hem vroegen om meer van dat soort jongens te ‘leveren’. en wat betreft thuis nieuwbouwmakers uit groningen was de jury helder: wie in deze tijden een succes-

vol makelaarskantoor kan starten, is een sterke en gedreven ondernemer met een innovatieve werkwijze. circa 500 bezoekers waren 22 november j.l. naar groningen gekomen om hun favorieten aan te moedigen. in de uiteindelijke finale namen de drie provinciewinnaars het nog eenmaal tegen elkaar op en probeerden zij de jury het laatste zetje te geven. elke deelnemer werd beoordeeld op o.a. kennis van de markt, ambitie, daadkracht, financiën en visie. hierin bleek de walrus, met locaties in leeuwarden en sneek, uiteindelijk de sterkste. tweede werd huizing harvest, derde thuis nieuwbouwmakelaars. <

26


Ingrid Dragtstra [email protected]

‘zo doen we dat nu Nieuwe generatie ondernemers Jonge noordelijke ondernemers, de Pragmatische generatie

de jeugd heeft de toekomst. het is een cliché waar je niet onderuit kunt. auguste comte zei het in 1839 als volgt: ‘Onze sociale vooruitgang berust in essentie op de dood.’ voor bedrijven is dit wel erg cru gesteld, maar met de uittreding van een grote groep babyboomers in het komende decennium wordt de noodzaak om jonge werknemers aan te trekken steeds groter. de stelling van comte laat zien dat het vertrek van een grote groep ervaren werknemers niet per se negatief is. met het binnenhalen van een jongere generatie wordt tegelijkertijd het l’instinct de innovation, de veranderingsdrift, gerekruteerd. wanneer dit gecombineerd wordt met de goede kenmerken van een bedrijf, zal vooruitgang plaatsvinden.

“Ze houden van slimme, creatieve en praktische oplossingen en kunnen snel doorzien wat er aan de hand is en wat er moet gebeuren” de toekomstige krapte op de arbeidsmarkt vormt echter wel een probleem.

Om hier adequaat op in te kunnen spelen, is het zeer van belang aantrekkelijk te zijn voor jonge talenten en gehoor te geven aan hun behoeften en verwachtingen. het bovenstaande geldt ook voor een vereniging als vnO-ncw noord, die zich bewust is van de grote rol die jonge ondernemers in de toekomst zullen spelen. maar voordat een betere verbinding met de jongere generatie tot stand gebracht kan worden, is het belangrijk te weten wat zij willen en verwachten. wie zijn deze jonge talenten en waar staan ze voor?

pragmatische generatie het idee dat de samenleving is opgedeeld in verschillende generaties, die elk verschillende eigenschappen en kenmerken hebben, vormt het uitgangspunt van het onderzoek. met name de Pragmatische generatie, huidige ondernemers tussen de 25 en 40 jaar, staat centraal. Opgegroeid in een maatschappij zonder schaarste of grote crises zijn leden van deze generatie schoolvoorbeelden van het idee van de maakbare wereld. in tegenstelling tot oudere generaties worden zij niet langer belast met vaststaande ideologieën en strategieën. de wereld

prAktIjk

VNO-NCW Noord erkent het belang van jong talent voor een organisatie. De vereniging wil zich daarom richten op een betere verbinding met jonge ondernemers. Daartoe voerde Ingrid Dragtstra, masterstudente Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen, een onderzoek uit naar de behoeften en verwachtingen van jonge ondernemers.

27

eenmaal’ is passé gaat uit van eigen kracht ligt aan hun voeten en het perfecte leven is binnen handbereik, zolang de juiste keuzes gemaakt worden. het motto van deze generatie is: ‘waar een wil is, is een weg.’ binnen deze context krijgen de kenmerken en kwaliteiten, maar ook de zwaktes van de Pragmatische generatie gestalte. Zoals de naam al aangeeft, wordt deze generatie gezien als pragmatisch. Ze houden van slimme, creatieve en praktische oplossingen en kunnen snel doorzien wat er aan de hand is en wat er moet gebeuren. het liefst pakken ze dit dan ook meteen op. daarbij ontdekken ze het liefst zelf wat werkt en wat niet en keren zich daarbij tegen de uitspraak ‘zo doen we dat nu eenmaal’.

emotionele drijfveren daarbij gelooft de Pragmatische generatie, mede door de vrije opvoeding, sterk in haar eigen kracht. dit maakt dat deze groep direct is, gelijkwaardigheid als uitgangspunt neemt en goed kan samenwerken. hiërarchische structuren zijn niet aan deze generatie besteed. talent is minstens zo belangrijk als ervaring en senioriteit. daarnaast wordt veel waarde gehecht aan een goede balans tussen zakelijk en privé en zijn emotionele drijfveren als plezier belangrijker dan rationele zaken als geld en status. door rekening te houden met deze aspecten wordt een organisatie aantrekkelijker voor deze generatie. is het nodig de hele organisatie nauwgezet in te richten naar de behoeften en verwachtingen van de Pragmatische generatie, om een verbinding tot stand te brengen? niet per se. bovenstaande kenmerken zijn belangrijk, maar hangen samen met drie overkoepelende behoeften. Zo zijn de leden van deze generatie, mede door de toenemende keuzemogelijkheden, op zoek naar een duidelijke toegevoegde waarde. Ze stellen zichzelf telkens weer de vraag ‘what’s in it for me?’ sommigen zijn daarbij op zoek naar mogelijkheden om zich persoonlijk verder te ontwikkelen, anderen willen deze behoefte vanuit een zakelijk perspectief

vervullen. door leden van deze generatie expliciet kansen te bieden en voordelen zeer concreet te communiceren, wordt de toegevoegde waarde duidelijk. er moet geen twijfel over bestaan dat kiezen voor uw organisatie de enige juiste keuze is.

Authenticiteit Om toegevoegde waarde te creëren voor de leden van deze generatie moet voldaan worden aan de andere twee overkoepelende behoeften. ten eerste heeft deze groep behoefte aan gelijkwaardigheid en respect voor de eigen authenticiteit. maar authenticiteit is voor deze generatie meer dan een individuele waarde, ook een organisatie zelf moet authentiek zijn. het is belangrijk dat een onderneming de eigen identiteit kent, weet waar het voor staat en daar ook naar handelt.

“Opgegroeid in een maatschappij zonder schaarste of grote crises zijn leden van deze generatie schoolvoorbeelden van het idee van de maakbare wereld” tevens is het belangrijk dat verwachtingen die geschept worden ook echt worden waargemaakt. wanneer een organisatie een slecht verhaal heeft en woorden niet omzet in daden, houden leden van de Pragmatische generatie het snel voor gezien. dit betekent echter ook dat blind focussen op een verbinding met deze generatie en daarbij de eigen identiteit uit het oog verliezen juist averechts werkt. tenslotte is het belangrijk te beseffen dat toegevoegde waarde voor de Pragmatische generatie draait om kwaliteit. het gaat er niet om hoe groot een organisatie is of hoeveel omzet er gedraaid wordt. leden van deze generatie zijn sterk gericht op de inhoud. Ze willen delen met en leren van anderen. Ook willen ze persoonlijk uitgedaagd worden en de

kans krijgen waardevolle ervaringen op te doen. daarbij moet wel beseft worden dat deze generatie zelf bepaald wat ze waardevol vinden en wat niet. Ook willen ze graag wat bijdragen aan het geheel. het is belangrijk dat hun acties serieus genomen worden en ook echt concrete impact hebben in de organisatie.

valkuilen de Pragmatische generatie verwacht nogal wat van een organisatie en als geprobeerd wordt daaraan te voldoen, zijn er ook nog een aantal valkuilen. daarom tot slot nog een tweetal belangrijke don’ts. besef dat de leden van de Pragmatische generatie niet allemaal hetzelfde zijn, maar sterk van elkaar kunnen verschillen. daarom kunnen ze nooit over één kam geschoren worden. het allerbelangrijkste is echter dat de organisatie zichzelf blijft. bewustzijn van de sterke én zwakke punten is essentieel. wees ook niet bang dit te communiceren en waar nodig om feedback te vragen. dit zal zeker gewaardeerd worden. al met al zal het wat moeite kosten uw organisatie aantrekkelijk te maken voor de Pragmatische generatie. maar als u er in slaagt een verbinding met deze generatie tot stand te brengen, dan gaat dat uw organisatie mooie dingen opleveren. dat beloof ik u! <

28



vno-ncW noord 2.0

Bestuur zet in op vernieuwing en versterking van de vereniging

als grootste ondernemersorganisatie van noord-nederland en gerespecteerd belangenbehartiger van 12.000 bedrijven zet vnO-ncw noord zich al jaren in voor een aantrekkelijk ondernemersklimaat in het noorden. daarnaast organiseren we tientallen bijeenkomsten per jaar voor onze leden en fungeren we als vraagbaak en klankbord voor onze achterban. deze combinatie is de kracht van vnO-ncw noord en onderscheidt ons van andere ondernemersverenigingen.

belangenbehartiging gevraagd naar de rol van vnO-ncw noord in de afgelopen jaren, wordt vaak de lobby voor de Zuiderzeelijn genoemd

Bert van der Haar, voorzitter VNO-NCW Noord

of de wens om tot één noordelijke provincie te komen. de lobbykracht van vnO-ncw noord is echter veel omvangrijker dan een paar grote thema’s zoals infrastructuur en bestuurlijke vernieuwing. voorzitter bert van der haar: “de overheid ontwikkelt in steeds mindere mate visie en heeft geen oplossingen voor de vraagstukken die de komende jaren in noord-nederland moeten worden aangepakt.” dit wordt mede in de hand gewerkt door sterk krimpende budgetten bij diezelfde overheid. van der haar: “aangezien vnO-ncw noord breed wordt gezien als dé partij die Ondernemend noord-nederland vertegenwoordigt en wij ook korte lijntjes hebben met

Herman Roose, penningmeester VNO-NCW Noord

den haag, neemt het beroep dat op onze vereniging wordt gedaan sterk toe. denk hierbij aan vraagstukken als de spoorlijn groningen-heerenveen, versnelde aanleg van de n33 noord, ontwikkelingen rondom vliegveld eelde, aanbestedingsbeleid van overheden en het aanpakken van problematiek in bijvoorbeeld de bouwsector.” daarnaast heeft het rijk de afgelopen jaren steeds meer verantwoordelijkheden bij gemeenten neergelegd. Zij dragen inmiddels verantwoordelijkheid op terreinen als (milieu)vergunningen, arbeidsmarkt, onderwijs, wwb, wmO, infrastructuur, en bedrijventerreinen. het is volgens van der haar van het grootste belang dat het geluid van het bedrijfsleven op deze gebieden goed gehoord wordt. “tot nu toe begaven wij ons alleen op gemeentelijk vlak als de nood hoog was. denk bijvoorbeeld aan het betalingsgedrag van de gemeente noordenveld, dat we succesvol aan de kaak hebben gesteld. samen met mkb noord en lokale ondernemersclubs willen we er dan ook sterker op toezien dat gemeenten de juiste dingen doen.”

kleinschalige bijeenkomsten naast deze rol als belangenbehartiger, heeft vnO-ncw noord voor haar leden een belangrijke netwerkfunctie. “wij proberen zo veel mogelijk te luisteren naar en in te spelen op de wensen van onze

verenIgIng

VNO-NCW Noord heeft duidelijke ambities om de vereniging te versterken en vernieuwen. Dit geldt voor zowel onze lobby- als netwerkfunctie. Voorzitter Bert van der Haar: “De leden hebben waardering voor onze vereniging, maar tegelijkertijd veranderen hun behoeften”.

29

leden”, aldus van der haar. “ik merk dat zij waardering hebben voor de kwaliteit van onze netwerkfunctie, maar ook dat de behoeften van onze leden veranderen. Zij willen niet alleen halen, maar ook brengen. Zij willen hun kennis en ervaring delen met anderen, een actievere rol spelen en leren van de activiteiten die ze samen met anderen oppakken.” vnO-ncw noord speelt hier op in door steeds meer in kleinschalige verbanden te opereren. denk bijvoorbeeld aan onze bedrijfsbezoeken, noordgangen, de dga groepen en de masterclass dynamic companies. van der haar: “Onze leden hebben behoefte aan meer van dit type activiteiten en willen daarnaast graag inbreng leveren bij de vele lobbyactiviteiten van onze vereniging. Omdat vele kleinschalige activiteiten, toegespitst op de wensen en behoeftes van kleine groepen leden, bewerkelijker zijn dan enkele grootschalige bijeenkomsten, is meer capaciteit noodzakelijk.” voor vernieuwing en versterking van onze vereniging ziet van der haar ook mogelijkheden op technologisch vlak. “Ontwikkelingen volgen elkaar in razend tempo op, informatievoorziening vindt steeds meer digitaal plaats”, aldus van

“Aangezien VNO-NCW Noord breed wordt gezien als dé partij die Ondernemend Noord-Nederland vertegenwoordigt, neemt het beroep dat op onze vereniging wordt gedaan sterk toe” der haar. “Ook zijn er via internet digitale platforms ontstaan, zoals facebook, linkedin en twitter, waardoor binnen communities allerlei informatie met elkaar wordt uitgewisseld. jonge ondernemers, maar ook steeds meer ouderen bedienen zich van deze digitale media.”

Investeren in de toekomst “deze social media bieden voor vnOncw noord interessante mogelijkheden, maar voor optimale toepassing ervan zullen wij extra moeten investeren”, aldus penningmeester herman roose. “dit geldt ook voor het versterken van onze lobbykracht en onze netwerkfunctie. daarom hebben wij aan de vereniging voorgesteld om het financieel draagvlak van vnO-ncw noord een impuls te geven.” volgens roose betalen noordelijke ondernemers in vergelijking met de andere vier regioverenigingen aangesloten bij vnOncw een bescheiden contributie. roose: “begrijp me niet verkeerd: dit willen wij natuurlijk graag zo houden. met name

de middelgrote en grotere organisaties betalen bij ons echter relatief weinig. daarom hebben wij voorgesteld om de contributiestaffel zodanig aan te passen dat we de contributie van de kleine leden grotendeels in tact laten en de middelgrote en grote leden vragen om een grotere bijdrage te leveren.” we realiseren ons terdege dat het in deze tijd niet voor de hand ligt een dergelijke stap te zetten, stelt roose. “maar de uitdagingen waarnaar we streven maken deze stap niettemin tot een logische en vooral noodzakelijke.” van der haar hoopt dat de leden zich kunnen vinden in de plannen om de vereniging te versterken en kan niet wachten om te beginnen met het uitvoeren van de ideeën. “stilstand is achteruitgang. daarom moeten we stappen gaan zetten om onze lobby- en netwerkfunctie te versterken en zorgen dat we op technologisch vlak niet achter de feiten aanlopen. ik ben er van overtuigd dat we voor alle leden de verwachtingen kunnen blijven waarmaken. daar sta ik voor!”<

www.afier.com

Verder denken brengt je verder............ Als je werkt met de nodige diepgang….

Een accountant moet ‘Verderdenken’: meer op actualiteit en toekomst gericht zijn. Wij zijn accountants gericht op diepgang. Geef ons een uitdaging en wij gaan er voor. Accountants én adviseurs, denken verder en doen verder. Voor beide moet u bij Afier zijn. Voor meer info over verderdenken: Mr. André Kool FB Mr. Erik Stuut Drs. Erik-Jan Kreuze RE RA Drs. Marc Oegema RA

Verderdenken, verder doen

Handelsweg 16c Tynaarlo T (0592) 53 09 53

Gertjan Lankhorst Geestelijk vader Energy Academy en CEO GasTerra

Het nationale energiegebruik zal in 2050 tweemaal zo groot zijn als in 2010. Om onze energiehonger te stillen, zullen we dus duurzaam en innovatief te werk moeten gaan. Met slimme infrastructuur, betrouwbare en betaalbare energie en investeringen in energie-onderwijs. GasTerra is pleitbezorger van de Energy Academy: hoogwaardige kennisontwikkeling, resulterend in innovaties, octrooien en nieuwe bedrijven. Met energie als centraal thema staat de Energy Academy voor onderzoek, opleidingen en toepassingen op het gebied van fossiele en duurzame energie. Ons aardgas is hierbij onderdeel van de oplossing voor een duurzamere samenleving. gasterra.nl


31

klantgericht innoveren In haar boek ‘Klantgericht innoveren’ gaat Joyce Walstra in op het innovatievermogen van het MKB en presenteert zij de Innovatie-Mix, een praktisch handvat dat ondernemers laat zien dat er vele manieren zijn om te vernieuwen. het bedrijfsleven kan niet zonder innovatie. maar innoveert het mkb wel genoeg? als consultant bij lumius, onderdeel van stenden hogeschool leeuwarden, houdt joyce walstra zich dagelijks met deze thematiek bezig. “het viel mij op dat men landelijk de mening leek toegedaan dat het mkb achterloopt en niet innovatief genoeg is”, aldus walstra. “wanneer ik echter om me heen kijk, zie ik het mkb aan de lopende band nieuwe producten en diensten voortbrengen.”

Actueel

verschil waarom komen deze ervaringen niet overeen met landelijke cijfers? deze gedachte zette walstra aan tot het schrijven van haar boek ‘klantgericht innoveren’, dat begin december werd gepresenteerd. het antwoord? walstra: “landelijke statistieken op het gebied van innovatie worden afgeleid van de mate waarin bedrijven investeren in research & development (r&d). dit is echter niet hoe het mkb doorgaans werkt. mkb bedrijven maken nieuwe combinaties, proberen klanten op innovatieve wijze te binden en zijn vernieuwend bezig door bijvoorbeeld op het snijvlak van branches nieuwe producten en diensten te ontwikkelen.” lambert Zwiers, directeur vnO-ncw noord, schreef het voorwoord in het boek van walstra. hij zegt hierover: “uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling zeggen weliswaar iets over het investeringsniveau ten behoeve van kennisontwikkeling, maar lang niet alles over wat deze investeringen opleveren. er zijn met andere woorden nog andere factoren in het geding die van invloed zijn op de innovatiegraad van het bedrijfsleven.”

Innovatie-mix in haar boek ‘klantgericht innoveren’ toont walstra deze andere factoren aan met behulp van herkenbare praktijkvoor-

beelden. het boek bevat tevens een model dat bedrijven kunnen gebruiken om te onderzoeken hoe innovatief ze zijn. deze zogenaamde innovatie-mix helpt bij het maken van innovatieve keuzes en toont aan dat bedrijven ook via andere wegen vernieuwingen kunnen vormgeven. r&d zijn volgens walstra de komende jaren belangrijk voor organisaties om tot innovatie te komen. er zijn echter ook mogelijkheden om te vernieuwen zonder te investeren in r&d-activiteiten. “Producten kunnen doorontwikkeld worden door er nieuwe eigenschappen aan toe te voegen of kunnen gecombineerd worden met andere producten of diensten”, aldus walstra. acht voorbeelden van innoverende ondernemers maken dit op toegankelijke wijze duidelijk.

noodzaak bedrijven zullen ook wel moeten innoveren, stelt Zwiers. hij schrijft in het voorwoord: “enerzijds vraagt de consument steeds andere, betere, goedkopere of gebruiksvriendelijke producten, anderzijds worden er door de maatschappij steeds

hogere eisen gesteld vanuit het oogpunt van duurzaamheid of energieverbruik. in europa komt daar nog een dimensie bij, omdat er steeds minder mensen zijn om dezelfde hoeveelheid werk te doen.” walstra ervaart bij het ‘binnenstappen’ bij organisaties dat er veel aandacht is voor vernieuwing van producten en diensten. logisch, volgens de auteur, omdat organisaties alle dagen te maken hebben met de wensen van de klant. “een klant die met de dag meer eisen stelt, z’n informatie van het internet haalt en zich vervolgens als serieuze partner aan organisaties presenteert. die klant is dagelijkse realiteit en organisaties participeren er elke dag opnieuw op.” hoe bedrijven dat doen en hoe u succesvol kunt innoveren, leest u in het boek ‘klantgericht innoveren’ van joyce walstra, o.a. te verkrijgen via www.bol.com <

32



kroonprins bezoekt jubilerende Noordhoff Uitgevers in Groningen bestaat dit jaar 175 jaar. Dit feit werd op 11 oktober gevierd met de uitreiking van de ‘Bosatlas van de Geschiedenis van Nederland’ aan Zijne Koninklijke Hoogheid de Prins van Oranje. wie is er niet opgegroeid met de aapnoot-mies leesplankjes en wie heeft er thuis niet een bosatlas in de kast staan? beide producten staan symbool voor de prominente rol die de groningse uitgeverijen wolters en noordhoff op educatief gebied hebben gespeeld. na een jarenlange en heftige concurrentiestrijd werden beide uitgeverijen in 1968 samengevoegd tot wolters-noordhoff; een naam die snel is ingeburgerd en bij velen nog op het netvlies staat. tegenwoordig vaart het bedrijf onder de vlag noordhoff uitgevers, om naamsverwarring met wolters kluwer te voorkome

in 1836 startte jan berend wolters in groningen een boeken papierwinkel. waar hij zich in eerste instantie richtte op buitenlandse boeken, ontwikkelde wolters zich al snel tot een uitgever van schoolboeken. ruim twintig jaar na de start van wolters, richtte ook Popko noordhoff een boekhandel in groningen op, gevestigd in de Oude boteringestraat - direct naast concurrent wolters. beide uitgeverijen hebben aan door de jaren heen veel titels uitgebracht die van grote invloed zijn geweest op het nederlandse onderwijs en zijn nog steeds

V.l.n.r. Max van den Berg, kroonprins Wlliem-Alexander en Ton Schroor

bekend bij jong en oud. het aap-nootmies plankje van wolters is een van de bekendste leermiddelen uit onze onderwijsgeschiedenis, een ieder kent de bosatlas (het woord is zelfs opgenomen in de dikke van dale) en ook de schoolplaten staan in het collectief geheugen gegrift van vele generaties nederlanders.

bos versus bos “door de jaren heen werd de strijd tussen wolters en noordhoff steeds heftiger

Kroonprins Wlliem-Alexander bladert met algemeen directeur Arjan Holl door de nieuwe Bosatlas

en dagelijks werd er met argusogen gekeken hoeveel boeken er bij de concurrent de deur uit gingen”, aldus arjan holl. de algemeen directeur presenteert bij het 175-jarig jubileum van noordhoff uitgevers het bedrijf en vertelt over de roerige jaren die de twee uitgeverijen afzonderlijk hebben doorgemaakt, met als climax een rechtzaak over mogelijk plagiaat van de bosatlas. beide uitgeverijen hadden inmiddels een bosatlas ontwikkeld, beide geschreven door een aardrijkskundige met als achternaam bos. de rechtzaak ging de boeken in als bos versus bos… jaren later, in 1968, werd de muur tussen beide uitgeverijen aan de Oude boteringestraat letterlijk doorbroken en ontstond uitgeverij wolters-noordhoff. een van de belangrijkste redenen om destijds te fuseren was de mammoetwet. schaalvergroting van de uitgeverijen was noodzakelijk om in te spelen op de onderwijsvernieuwingen en woltersnoordhoff ging diverse nieuwe uitgaven produceren die moesten voldoen aan de eisen van het moderne onderwijs. dit gebeurde met succes; in rap tempo had wolters-noordhoff een marktaandeel

Actueel

strijd tussen Wolters en noordhoff

uitgeverij van ruim dertig procent van de schoolboekenmarkt in nederland en jaren van onstuimige groei volgden. het inspelen op veranderingen in de onderwijswereld is nog steeds een belangrijke kwaliteit van noordhoff en tegenwoordig minstens zo noodzakelijk als in de jaren zestig. er is groeiende vraag naar digitaal lesmateriaal en noordhoff probeert scholen hierin bij te staan met een breed digitaal leermiddelenaanbod.

bezoek van de kroonprins Zoals gezegd viert het bedrijf dit jaar haar 175-jarig jubileum. ter ere hiervan bezocht kroonprins willem-alexander de uitgeverij in oktober om het eerste exemplaar van ‘de bosatlas van de geschiedenis van nederland’ in ontvangst te nemen. de monumentale atlas is geheel gewijd aan onze vaderlandse geschiedenis in de vorm van meer dan 1500 kaarten en begeleidende teksten en is het resultaat van ruim drie jaar onderzoek. de bosatlas heeft vanaf 1877 generaties lang bijgedragen aan het wereldbeeld van vele nederlanders. iedere nieuwe editie weerspiegelt de veranderingen in de wereld, de samenleving en het onderwijs. generaties schoolkinderen zijn hun middelbare-schoolperiode begonnen met de bosatlas en vrijwel iedere volwassene heeft zijn schoolexemplaar nog in de kast staan.

“Het inspelen op veranderingen in de onderwijswereld is nog steeds een belangrijke kwaliteit van Noordhoff en tegenwoordig minstens zo noodzakelijk als in de jaren zestig” tegenwoordig is er niet meer één ‘schoolatlas der geheele aarde’, zoals de oorspronkelijke titel luidde, maar zijn er diverse bosatlassen die een bepaald thema verder uitdiepen. Zo is er een bosatlas van het klimaat, een bosatlas van nederland waterland, van Ondergronds nederland en zelfs een bosatlas van fryslân. kroonprins willem-alexander, zelf ook opgegroeid met de bosatlas, toonde zich als historicus zeer geïnteresseerd in de inhoud van de bostatlas van de geschiedenis van nederland. met het 576 pagina’s tellende exemplaar van zo’n vijf kilo (!) keerde de prins weer huiswaarts. Meer weten over het bedrijf Noordhoff Uitgevers? Kijk op www.noordhoffuitgevers.nl <

column

33

kans is groot dat wet zijn doel voorbij schiet Op 1 januari 2013 zal naar verwachting de wet werken naar vermogen (wwnv) in werking treden. bestaande wetgeving voor de onderkant van de arbeidsmarkt, zoals bijvoorbeeld de wet werk en bijstand (wwb) en de wet sociale werkvoorziening (wsw), gaan op in deze nieuwe wet. er komt dus één wet voor iedereen die niet in staat is zelfstandig het minimumloon te verdienen. De overheidskans gemeenten worden verantwoordelijk voor de uitvoering van deze nieuwe wet. hiermee komt de uitvoering van de wet in handen van een overheidsorgaan dat per definitie het dichtst bij de lokale arbeidsmarkt staat. de regionale arbeidsmarkt laat zich niet door gemeentegrenzen bepalen, dus gemeenten zullen hierin met elkaar gaan samenwerken. de invoering van deze nieuwe wet gaat vanuit het rijk gepaard met grote bezuinigingen en op voorhand wordt door de rijksoverheid een te grote druk op de gemeentelijke begrotingen gelegd. Oude rechten van werknemers in wsw blijven gerespecteerd, waardoor er grote tekorten gaan ontstaan in die sector. vooral de noordelijke gemeenten zullen daar onevenredig zwaar door getroffen worden, omdat procentueel deze groep oververtegenwoordigd is in deze regio. dat gaat grote gevolgen krijgen voor de ruimte die gemeenten hebben om te investeren en beheer en onderhoud uit te voeren. het noordelijk bedrijfsleven krijgt er dus volop mee te maken. Kans voor het bedrijfsleven Op dit moment werken vanuit ons bedrijf alescon meer dan 800 personen bij reguliere werkgevers en dat aantal stijgt nog elk jaar. de werkgevers worden geacht om in de toekomst veel medewerkers vanuit deze wwnv aan het werk te zetten. mijn ervaring is dat veel werkgevers daartoe bereid zijn, als ze ontzorgd worden. Ze willen weten waar ze aan toe zijn, er moet geen ingewikkelde bureaucratie ontstaan en tot slot dient voor een adequate begeleiding te worden gezorgd. de wet werken naar vermogen(wwnv) biedt veel kansen voor werkgevers om de toekomstige krapte op de arbeidsmarkt op te vangen, maar dan moeten er bij de lokale overheid wel genoeg financiële middelen beschikbaar blijven om deze nieuwe wet succesvol te kunnen invoeren. Albert Bruins Slot directeur alescon en bestuurslid vnO-ncw noord

34



‘Als het kan, gaat Fryslân vol voor aanleg spoorlijn groningen – heerenveen’

Met haar 32 jaar is zij de jongste gedeputeerde van Nederland. Sietske Poepjes is er echter meer dan klaar voor. “Het is mijn doel als bestuurder om een einde te maken aan alle mooie praatjes. Veel belangrijker is: Wat kunnen we concreet doen?

sinds 21 september is sietske Poepjes in de Provinciale staten van fryslân benoemd als gedeputeerde verkeer en vervoer, milieu en europese zaken. Zij volgt in deze functie sjoerd galema op, die eerder dit jaar aan de slag ging bij zuivelcoöperatie friesland campina als bestuurslid en lid van de raad van commissarissen. een korte kennismaking met de nieuwe gedeputeerde.

Wat is uw achtergrond? “ik kom oorspronkelijk uit makkum en woon daar sinds kort weer. ik kom uit een echte ondernemersfamilie van vissersbedrijven, was betrokken bij het reilen en zeilen van de firma. ik koos echter voor een andere loopbaan en heb rechten gestudeerd in groningen. daarna ben ik als juriste aan de slag gegaan bij de gemeente lemsterland. sinds 2007 zit ik in Provinciale staten namens het cda, een partij waarvan ik al langer lid ben. binnen de partij ben ik steeds actiever geworden, onder andere met het volgen van interne cursussen en opleidingen. daarna werd het tijd om meters te maken in de praktijk. ik was sinds kort benoemd als vicefractievoorzitter en toen ik hoorde dat ik als gedeputeerde aan de slag kon, was ik direct enthousiast. het is erg prettig om actief op de uitvoering te zitten en het verschil te kunnen maken.”

Wat zijn uw ambities als gedeputeerde? “uiteraard moeten we als Provincie in deze tijden ons huishoudboekje op orde hebben en zullen we soms de tering naar de nering moeten zetten. maar voor de toekomstige leefbaarheid

prAktIjk

Even voorstellen… Gedeputeerde Sietske Poepjes

van fryslân moeten we ook ambities blijven tonen. daarom moeten we durven investeren in zaken op de lange termijn. in de bereikbaarheid van de provincie bijvoorbeeld, zowel fysiek als digitaal. fryslân moet mee in de vaart der volkeren en berekend zijn op de toekomst. een goede digitale ontsluiting biedt veel economische voordelen en zorgt voor werkgelegenheid. Op het gebied van onze fysieke bereikbaarheid staat de komende jaren veel te gebeuren. we zetten als provincie meer dan één miljard euro weg in projecten zoals het ombouwen van het knooppunt joure en de aanleg van de centrale as. het is mijn doel om dergelijke projecten elegant uit te voeren en te zorgen dat de hobbels die we soms letterlijk op de weg tegenkomen goed worden genomen.”

“Voor de toekomstige leefbaarheid van Fryslân moeten we ambities blijven tonen en durven investeren in zaken op de lange termijn” hoe zorgt u ervoor dat het regionale bedrijfsleven hierbij betrokken wordt? “bij een project als de aanleg van de centrale as, waarbij de provincie de opdrachtgever is, wil ik zo veel mogelijk ruimte geven aan mkb bedrijven om aan de bouw mee te doen. momenteel werken we aan een plan om deze doelstelling handen en voeten te geven en om bij de drie verschillende bouwfases de opdrachten zo weg te zetten dat lokale bouwbedrijven hier letterlijk aan kunnen verdienen.”

u noemde niet de spoorlijn groningen – heerenveen. hoe belangrijk is deze voor u? “momenteel wordt door een projectbureau onderzocht wat de kosten zijn van het onderhoud en de exploitatie. ik heb begrepen dat bouwondernemers er positief in staan. ik wordt enthousiast als ik dat hoor, maar the proof of the pudding is in the eating. ik weet niet hoe de discussie over de cijfers in de staten gaat verlopen, maar bij mij is het politiek commitment er. als het kan, gaat fryslân vol voor de aanleg van deze spoorlijn.”

tot slot. Was u verbaast toen ze u benaderden als opvolger van sjoerd galema? “ja en nee. ik was verbaasd, omdat ik niet wist dat hij ermee ophield. ik vind het een eer dat de fractie mij naar voren heeft geschoven. mijn voordeel is dat ik als gedeputeerde grotendeels dezelfde portefeuille krijg die ik als statenlid had met onder andere verkeer en vervoer, Provinciale waterstaat, internationale contacten en milieubeleid. de komende jaren wil ik proberen met gezond verstand het verschil te maken. waar ik een hekel aan heb zijn mooie praatjes over van alles en nog wat. daar wil ik als bestuurder een einde aan maken. veel belangrijker is: wat kunnen we concreet doen? een mooi voorbeeld hiervan is het duurzaamheidsvraagstuk. als provincie hebben wij ambities om duurzaam gedrag te stimuleren. hier wil ik mee aan de slag, maar niet door dure consultantbureaus in te huren die met mooie verhalen komen over toekomstgerichte aanpakken en sociale cohesie. daar kan de gemiddelde fries niets mee en daar is het belastinggeld ook niet voor bedoeld. veel belangrijker is: Zorgen dat we concrete acties ondernemen.”<

column

35

vrije keuze de voorzieningenrechter van de rechtbank amsterdam heeft geoordeeld dat personen met een rechtsbijstandverzekering het recht hebben zelf een rechtshulpverlener te kiezen. een rechtshulpverlener hoeft echter niet altijd een advocaat te zijn. dit kan ook een gemachtigde of een jurist zijn. een verzekerde heeft altijd recht op vrije advocaatkeuze indien er sprake is van een procedure waarbij procesvertegenwoordiging verplicht is. dit heeft het europese hof van justitie in 2009 al bepaald. het was echter onduidelijk of een verzekerde dit recht op vrije advocaatkeuze ook heeft in procedures waarbij procesvertegenwoordiging niet verplicht is. de voorzieningenrechter heeft geoordeeld dat dit zal afhangen van de feiten en omstandigheden van het geval. vaak wordt in de algemene voorwaarden of in de polissen van de verzekeringsmaatschappij zelf bepaald dat zaken worden behandeld door de eigen medewerkers van de verzekeringsmaatschappij en/of dat het aan de verzekeringsmaatschappij is om te bepalen of een zaak aan een advocaat of andere bevoegde deskundigen buiten de verzekeringsmaatschappij uitbesteed wordt. in die gevallen is het de vraag of er dan ook nog een recht op vrije advocaatkeuze bestaat. de voorzieningenrechter heeft in haar uitspraak geoordeeld dat indien de verzekeringsmaatschappij zelf een advocaat binnen haar eigen organisatie verzoekt de belangen van een verzekerde te behartigen, het de verzekerde op dat moment vrijstaat een advocaat naar keuze aan te wijzen, ongeacht of de gekozen advocaat binnen of buiten de organisatie van de verzekeringsmaatschappij werkzaam is. u kunt op dat moment dus de zaak door een advocaat naar eigen keuze laten behandelen. uw verzekeringsmaatschappij heeft die advocaatkosten te vergoeden. Mr. Reinhardt Lagerwaard, directeur schuurmans advocaten

36


HRControl® Besparen op uw sociale lasten en kosten van verzuim

Uw directe salariskosten zijn heel zichtbaar, maar uw personeelslasten bestaan ook uit de wat meer verborgen kosten, zoals sociale lasten, arbeidsvoorwaarden, verzekeringen en niet te vergeten de kosten van verzuim- en arbeidsongeschiktheid. Deze HR gerelateerde kosten bedragen 20% tot 40% van uw totale bruto loonsom. De moeite waard dus om extra aandacht aan te schenken. De HRControl® dienstverlener Robidus analyseert of organisaties optimaal omgaan met HR gerelateerde kosten en risico’s. Bedrijven die in het verleden gebruik hebben gemaakt van de dienstverlening van Robidus hebben structureel flink kunnen besparen op hun personeelskosten! Met Robidus krijgt u controle over uw personeelskosten. Niet alleen nu, maar ook in de toekomst. Wilt u ook weten wat uw organisatie kan besparen? Maak dan een afspraak met Robidus via [email protected] of bel direct met 075-681 83 54.

40% zwart

100% cyaan 80% magenta 0% geel 50% zwart

meer zien, meer doen HR Control & Risk Management

Adv_HRinPraktijk.indd 1

07-04-2010 15:00:09

37


“Waar hang je uit?” Rob Snel inspireert leiders JNO Rob Snel in gesprek met JNO

als leider moet je volgens snel zorgen voor een gemeenschappelijk doel en voor een goede sfeer op de werkvloer. “het is belangrijk om een constante dialoog te voeren, creativiteit mogelijk te maken, mensen met elkaar te verbinden en de juiste randvoorwaarden te creëren. benoem je gevoelens: er is niks mis mee om je kwetsbaar op te stellen en zaken uit handen te geven.”

s

n be u o st ok uu o rj p t n o wit

te

r:

jonge noordelijke Ondernemers – daar gebeuren mooie dingen. <

@

rob snel vertelde vervolgens zijn eigen verhaal en schroomde daarbij niet om veel van zichzelf te laten zien. met een zeer persoonlijk verhaal over de dood van een medewerker van grolsch in australië en de manier waarop hij hiermee is omgegaan, leidde snel zijn uiteindelijke visie op leiderschap in. een goed leider vindt de juiste balans tussen ratio, gevoel en zingeving. wat ben ik, wie ben ik en waarom ben ik? dit laatste element is voor iedere leider een fundamentele vraag: waar

gaan we naartoe? welke normen en waarden hanteren we?

on

25 aanwezige jnO-ers zorgden voor 25 verschillende antwoorden. als je wilt weten waar ze uithangen, zul je het dus aan henzelf moeten vragen. waar het vooral om draaide binnen de muren van de bierbrouwerij was passie. Passie voor je bedrijf en het overbrengen van deze passie aan je medewerkers, maar ook passie voor je gezin en je hobby’s. 25 verschillende verhalen lieten ook zien dat er voor succesvolle ondernemers meerdere wegen zijn die naar rome leiden. waar de één controle wil houden, geeft de ander volledige vrijheid aan zijn werknemers onder

het motto: “als je ergens krampachtig aan vasthoudt, raak je het kwijt. als je het loslaat, blijft het aan je plakken.”

g

hoe geef je effectief leiding aan je bedrijf? hoeveel vertrouwen moet je geven en nemen? hoe oprecht zijn we eigenlijk? hoeveel ruimte geven we elkaar? welke talenten laten we onbenut? rob snel, managing director bij grolsch, besprak deze thema’s onder het motto ‘inspirerend leiderschap’ met jnO. Zijn vraag aan een ieder was: Waar hang je uit? de antwoorden die hij hierop kreeg, zorgden voor een levendige discussie en openhartige gesprekken. welke belemmeringen voelen jonge ondernemers om hun doelen te bereiken? welke waarden staan voor hen centraal? hoe ervaren zij hun rol als leider persoonlijk? kortom; waar hangen ze uit?

vo l

jno

Tijdens een bezoek aan de bierbrouwerij van Grolsch in Enschede inspireerde CEO Rob Snel de aanwezige leden van JNO door zijn ervaringen over leiderschap te delen. Zijn vraag aan de JNO’ers: “Waar hang je uit?”

38


Website biedt ondernemers overzicht voortgang rsp projecten Na lang aandringen van VNO-NCW Noord hebben de drie noordelijke provincies en het Rijk de website www.rsp-projecten.nl gelanceerd. De website biedt ondernemers een overzicht van de voortgang van de projecten die binnen het RSP vallen.

deel betaald uit rijksgelden, maar provincies en gemeenten leveren ook een eigen bijdrage. Op de website is een overzicht te vinden van deze projecten. vnO-ncw noord heeft lang aangedrongen op deze website, omdat meer transparantie voor ondernemers gewenst was. met de website is de voortgang van de projecten helder in beeld.

al jaren wordt gesproken over een snelle spoorverbinding tussen amsterdam en groningen: de Zuiderzeelijn. in 2007 besloot het kabinet ondanks een sterke lobby van vnO-ncw noord dat deze verbinding er niet kwam. het noorden wist wel bij het rijk een vergoeding van 2,16 miljard euro te bedingen voor het niet doorgaan van de Zuiderzeelijn. dit bedrag is bestemd voor de ontwikkeling van de economie en de bereikbaarheid van het noorden. de provincies groningen, fryslân en drenthe stelden ieder afzonderlijk een serie projecten vast op het gebied van verkeer en vervoer. Ook wordt een programma met economische projecten ontwikkeld. samen noemen we dit het regiospecifiek Pakket (rsP) Zuiderzeelijn. de projecten worden voor een groot

Welkom nieuwe leden de volgende personen zijn lid geworden van de vereniging: Groningen e. bakker mw m.g. de boer-ellérie n.r. bolkestein j. bos ir. a.a.e. dresen d.e. edzes mw w. feenstra ra a.j. haijer mw w.c.m. hoogeboom w.m. jacobs ra th. kiewied j. krol j. nauta h.c. nieboer mw l. sluiter mw j.s. stam j.w. stratingh dr. m.f. westers t. wiegman mw ing. s. wierenga

Polar advies, groningen bouwbedrijf de boer b.v., groningen uniPartners groningen, groningen bossers & cnossen, groningen british american tobacco niemeyer b.v., groningen edZes, sappemeer kPmg accountants nv, groningen water and energy solutions, groningen hayema heerd, Oldehove bdO accountants & belastingadviseurs b.v., groningen bouwbedrijf tadema groningen b.v., groningen bedrijfsnetwerk top of holland bv, delfzijl homij technische installaties bv, groningen h. nieboer b.v. , sappemeer artworks inc., groningen artworks inc., groningen ZieOmmeZijde bv, groningen valkhorst & Partners, groningen groningse schoolvereniging (gsv), groningen kaw architecten en adviseurs b.v., groningen

Friesland j. de boer j.t. loonstra h.a.a.m. snellen mw t. timmerman-wildeboer Drenthe a.e. drenth c.a.g. hendriksen mw g. hooge drs. f. de jong a.j.h. juffer j. kamping mba a.j. koster m. lanting r.f. slot j.P. sluiter

homburg machinehandel b.v., stiens bandsma bultje verhuizingen / top movers, leeuwarden batavus b.v., heerenveen tiparo / led factory, leeuwarden

Personalis, assen eurohill b.v., hoogeveen expertisecentrum technasium, groningen ivn consulentschap drenthe, assen it department / studieboekencentrale, emmen solutions4care, assen stOvOh (rsg wolfsbos & de meander), hoogeveen alpha adviesbureau, Zuidlaren de ZorgZaak, hoogeveen nationaal gevangenismuseum, veenhuizen

Het succes van een fusie: betrokkenheid. Rabobank begeleidt de meeste fusies en overnames in Nederland. Als we kijken naar de rol van een bank bij een fusie of overname, dan draait het vooral om betrokkenheid. En dat betekent de tijd nemen, de markt en de klanten door en door kennen, en uiteraard kennis van zaken hebben. Op elk gebied. Dus niet alleen M&A, maar ook capital structuring, overnamefinanciering of aandelenemissies bijvoorbeeld. Als grootste bank van het Nederlandse bedrijfsleven denken we in langetermijnrelaties en begeleiden we fusies en overnames dan ook op onze eigen manier. Want we zijn dan wel wereldspeler, maar toch vooral onszelf.

Een wereldspeler die zichzelf blijft. Dat is het idee. Rabobank. Een bank met ideeën.

www.rabobank.nl/wholesale

40


Colofon NoordNieuws, het magazine van VNO-NCW Noord verschijnt vijf maal per jaar en wordt verspreid onder leden in Drenthe, Friesland en Groningen. Jaargang 16 nummer 5 December 2011

Donderdag 12 januari 2012

Maandag 6 februari 2012

BUSINESS BREAKFAST

STATEBIJEENKOMST

Onder de noemer “Business Breakfast” biedt VNO-NCW Noord u de mogelijkheid om tijdens het ontbijt op informele wijze te netwerken.

De Statebijeenkomst in Friesland wordt dit jaar opgeluisterd door Alexander Pechtold, fractievoorzitter van D66. Hij zal tijdens deze bijeenkomst zijn visie op de actualiteit geven en de ondernemersagenda van D66 toelichten.

Plaats: Van der Valk, Spier Ontvangst: 07.45 uur Einde: 09.00 uur Dinsdag 17 januari 2012

Oplage 2.000 exemplaren Redactie Lex Kloosterman (hoofdredacteur) Akke Groenewoud Jan-Willem Lobeek Willemien Wink Lambert Zwiers [email protected]

Plaats: Museum Belvedère, Heerenveen Ontvangst: 17.00 uur 20.30 uur Einde:

STICHTING ENGINEERING NOORD Tijdens dit bezoek in de serie Onderwijs en Arbeidsmarkt hoort u op welke manieren Noorderpoort en bedrijven samenwerken en ziet u hoe produceren in de school er in de praktijk aan toe gaat. Plaats: Noorderpoort, Stadskanaal Ontvangst: 15.00 uur 18.00 uur Einde: Maandag 30 januari 2012

Postbus 132 9700 AC Groningen T 050 5343844 F 050 5346145 www.vno-ncwnoord.nl Basisvormgeving studio Tineke Wieringa bno, Haren

BORGENBIJEENKOMST Thema (economische) actualiteit in Den Haag, met als speciale gast Ronald Plasterk, voormalig minister van Onderwijs en nu woordvoerder Financiën van de PvdA-fractie in de Tweede Kamer. Plaats: Borg Verhildersum, Leens Ontvangst: 17.00 uur Einde: 20.30 uur

Prepress, druk en distributie Koninklijke Van Gorcum bv, Assen

Woensdag 15 februari 2012

Havezatebijeenkomst In het geheel vernieuwde Drents Museum is het thema de waarde van cultuur voor de NoordNederlandse economie en het vestigingsklimaat. Plaats: Drents Museum, Assen Ontvangst: 17.00 uur Einde: 20.30 uur Dinsdag 21 februari 2012

ASTRON Graag gaan wij met u in discussie over de vraag hoe we de spin-off van onderzoeken naar onderwijs en ondernemen verder kunnen optimaliseren. Plaats: Astron, Dwingeloo Ontvangst: 14.30 uur Einde: 18.00 uur

woensdag 1 februari 2012

AIESEC CONGRES Centraal tijdens dit congres staan de ongekende en onbekende mogelijkheden voor de in Noord-Nederland gevestigde bedrijven in het buitenland. VNO-NCW Noord vertegenwoordigt in Groningen, Friesland en Drenthe 12.000 bedrijven waarbij ruim 1.300 persoonlijke leden de harde kern van de vereniging vormen. Genoemde bedrijven representeren tachtig procent van de werkgelegenheid in de marktsector. Zestig procent van het ledenbestand bestaat uit mkb-bedrijven.

Plaats: n.t.b., Groningen Ontvangst: 12.00 uur Einde: 18.00 uur

Wilt u een advertentie in NoordNieuws plaatsen? Neem dan contact op met de redactie via [email protected]. Ook voor inhoudelijke suggesties, vragen of klachten kunt u ons via dit e-mailadres bereiken.


Foto: Xxxxx Xxxxxxxxxxxxx

Voor meer informatie: kpmg.nl

© 2011 KPMG Staffing & Facility Services B.V. All rights reserved.

IV

OngelOfelijk ambitieus en toch realistisch

Recommend Documents