Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag van het vak Biologie vwo, eerste tijdvak (2015). In dit examenverslag proberen we zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende vraag: In hoeverre was het examen te maken met behulp van de op de cursus behandelde kennis & vaardigheden? Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de examenvragen onderverdeeld in 4 categorieën. I. Algemene (niet vakgerelateerde) kennis & vaardigheden II. Alleen-kennis/aanpak-uit-de-cursus-vraag III. Een-stapje-extra-vraag. IV. Niet voorgekomen in de cursus De eerste categorie doet een beroep op algemene basisvaardigheden, welke we bekend veronderstellen. Categorie II en III zijn vragen die op te lossen zijn met de kennis en vaardigheden die je op de cursus geleerd hebt. De laatste categorie vragen is op de cursus niet aan bod gekomen. In bijlage 1, achteraan dit document, vind je een nadere toelichting op deze categorieën.
Het is belangrijk om te beseffen dat deze categorieën niets zeggen over de moeilijkheidsgraad van een vraag. Een vraag die rechtstreeks op te lossen valt met kennis en vaardigheden uit de cursus (categorie II) kan best een pittigere opgave zijn dan een vraag die niet is voorgekomen tijdens de cursus (categorie IV).
Mocht je vragen of opmerkingen hebben naar aanleiding van dit examenverslag, dan horen we dit uiteraard heel graag! Je mag ons hier altijd over mailen op
[email protected]. Met vriendelijke groet, Hans Huibregtse
1 van 5
categorie vraag
3
aantal punten
2
vraag 1
toelichting categorie keuze:
1
1
III
Welke stappen moest je zetten? Aan de hand van de aantekeningen over Ecologie (relaties) en Evolutie (fitness) kun je beredeneren voor welke soorten de vermesting voordelig is. Bedenk vervolgens wat het effect van dit voordeel is op andere soorten, die normaliter op arme zandgrond gedijen.
2
1
II
3
2
II
Welke stof kon je gebruiken? Gebruik de aantekeningen over Ecologie (energie) om te beredeneren wat er gebeurt wanneer de voedselbron van een soort wegvalt. Welke stof kon je gebruiken? Gebruik het leesstappenplan om de juiste informatie uit de figuur te halen. In de aantekeningen over Kringlopen en Assimilatie kun je vinden hoe anorganische stoffen, zoals mineralen, worden vastgelegd. Beredeneer vervolgens met de gegevens uit de tekst wat het gevolg is van een verminderde hoeveelheid organisch materiaal.
4
1
III
5
2
II
6
2
II
7
2
II
8
2
II
9
2
II
Welke stof kon je gebruiken? Gebruik de aantekeningen over Bescherming (afweerreactie) om op te zoeken welke witte bloedcellen door andere afweercellen worden geactiveerd, en vervolgens op hun beurt weer een derde type afweercel activeren. Gebruik vervolgens dezelfde aantekeningen om de functies van de drie witte bloedcellen onder kolom VI op te zoeken. Beredeneer hiermee welke twee opties in ieder geval niet in het figuur getekend zijn.
10
2
II
Welke stof kon je gebruiken? Binas/BioData opzoekvraag. Zoeken in het register op bloedcellen geeft Binas 84I / BioData 120 e.v. (zie BD 122), waarin te vinden is waar de uitrijping van T-lymfocyten plaats vindt.
11
2
II
Welke stof kon je gebruiken? Gebruik de aantekeningen over Genetica (genexpressie) om te beredeneren dat stelling 1 juist kan zijn. Gebruik de aantekeningen over Transport om te beredeneren dat stelling 2 juist kan zijn. Gebruik het leesstappenplan om in de tekst te vinden dat gluten in granen zitten, en stelling 3 dus juist kan zijn. Gebruik de aantekeningen over DNA (enzymen) om te beredeneren dat stelling 4 juist kan zijn.
12
1
II
Welke stof kon je gebruiken? Gebruik het leesstappenplan om te vinden dat er bij coeliakie een afweerreactie optreedt. Gebruik vervolgens de aantekeningen over Bescherming (afweerreactie) om te vinden dat er bij een afweerreactie antistoffen worden geproduceerd.
13
1
II
14
2
IV
Welke stof kon je gebruiken? Gebruik de aantekeningen over Ecologie (relaties) om de definitie van symbiose te vinden. Vervolgens kun je in de tekst zoeken naar redenen waarom hier bij kleptoplastie geen spraken van is. Niet voorgekomen op de cursus: De definitie van endocytose is in de cursus niet voorgekomen, en ook niet in Binas/Biodata terug te vinden. Je zou wel door uitsluiten op het goede antwoord kunnen komen: transport over het celmembraan is ofwel actief transport danwel passief transport (resp. via transportenzym of porie-eiwit). Bij transport heb je geleerd dat deeltje worden verplaats. In deze vraag gaat het niet om een deeltje, maar om een heel organel dat vele malen groter is dan een deeltje.
15
2
III
Welke stappen moest je zetten? Bedenk dat de bruto fotosynthese de netto fotosynthese + de dissimilatie is (ook aan bod gekomen in opgave 121), en dus overeenkomt met balk R. Vervolgens is te zien dat balk P daalt tot bijna 0. Beredeneer aan de hand van de aantekeningen over Dissimilatie dat dit voor de dissimilatie niet het geval kan zijn, omdat de ATP voorziening dan in gevaar komt. Balk Q blijft over voor de dissimilatie en balk P blijft over voor de netto fotosynthese.
16
2
II
Welke stof kon je gebruiken? Gebruik de aantekeningen over Assimilatie en Dissimilatie om te vinden bij welke reacties zuurstof/koolstofdioxide een rol spelen. In deze aantekeningen is ook te vinden dat licht alleen noodzakelijk is voor de fotosynthese. Beredeneer aan de hand van deze gegevens dat om sec naar de dissimilatie te kijken, metingen in het donker gedaan dienen te worden.
17
3
II
Welke stof kon je gebruiken? Binas/BioData opzoekvraag. Zoek zowel de lichtreactie (Binas 69B / BioData 40) als de Oxidatieve fosforylering (Binas 68C / BioData 47) op in Binas. Vergelijk deze twee afbeeldingen en vind dat ATP synthethase in beide voorkomt. Noteer vervolgens de omzetting die gekatalyseert wordt door dit enzym, gegeven in beide afbeeldingen. Onderzoek vervolgens in beide afbeeldingen waar de energie voor deze omzetting vandaan komt, en merk op dat er in beide sprake is van H+ (een gradiënt)
18
2
II
Welke stof kon je gebruiken? Binas/BioData opzoekvraag. Zoek in de tabel over fotosynthese (Binas 69; BioData 40-41) naar een complex met mangaan, en bekijk welke functie dit complex uitvoert.
Welke stappen moest je zetten? Zie voor definitie van organische stoffen, en hoe deze worden geproduceerd, de aantekeningen over Ecologie. Beredeneer vervolgens wat er met deze productie gebeurt na een brand, en door welke organismen dit gedaan wordt Welke stof kon je gebruiken? Gebruik de aantekeningen over Kringlopen om in Binas 93H/Biodata 272 op te zoeken welke van de genoemde processen een bijdrage kunnen leveren aan de verlaging van het ammoniumgehalte. Welke stof kon je gebruiken? Gebruik het leesstappenplan en de theorie over Proefopzet om de juiste informatie uit het figuur te halen en daar vervolgens een correcte conclusie aan te verbinden. Welke stof kon je gebruiken? Gebruik de aantekeningen over Voeding & Vertering om in Binas 82G/Biodata 153 op te zoeken welke van de genoemde organen verteringssap met eiwitverterende enzymen produceren. Welke stof kon je gebruiken? Gebruik de aantekeningen over Voeding & Vertering om op te zoeken dat het effect van een verminderde werking van de dunne darm, een verminderde opname van voedingsstoffen in het bloed is. Beredeneer vervolgens dat dit gewichtsverlies tot gevolg kan hebben. In de aantekeningen over Voeding & Vertering is ook te vinden dat onder de voedingsstoffen die normaliter in de dunne darm wordt opgenomen, ook monosachariden vallen. Zoek eventueel in Binas/Biodata op dat monosachariden suikers, zoals bijvoorbeeld glucose zijn. Gebruik vervolgens de aantekeningen over Dissimilatie om te beredeneren dat een gebrek aan glucose een gebrek aan energie, en dus moeheid, tot gevolg heeft.
2 van 5
4
5
19
2
II
Welke stof kon je gebruiken? Gebruik de aantekeningen over DNA (eiwitsynthese) om te vinden waar transcriptie en translatie plaatsvinden. Gebruik eventueel de aantekeningen over De Cel om te vinden dat zich op het ruw endoplasmatisch recticulum ook ribosomen bevinden.
20
2
III
Welke stappen moest je zetten? Aan de hand van het leesstappenplan kun je in de tekst vinden dat het bij horizontale genoverdracht om het verhuizen van genen gaat. Beredeneer aan de hand van de aantekeningen over DNA (celdeling) dat dit bij de normale celdeling niet het geval is. Sluit zo stelling 1 uit.
21
2
II
22
2
II
Welke stof kon je gebruiken? Pas de aantekeningen over Evolutie (evolutietheorie) toe op dit voorbeeld, om op een volledige manier het evolutieproces te beschrijven. Welke stof kon je gebruiken? Gebruik de aantekeningen over Evolutie (evolutietheorie) om twee oorzaken van genetische variatie te vinden.
23
1
II
Welke stof kon je gebruiken? Je kennis over hormonen, zoals op te zoeken Binas tabel 89A, BioData 202+196. Het zoeken naar een hormoon waarbij alledrie de effecten genoemd staan geeft geen resultaat, maar bij adrenaline staat wel: effecten als van orthosympatisch zenuwstelsel. Gebruik de aantekeningen over het Zenuwstelsel (indeling) om te vinden dat het orthosympatische zenuwstelsel zijn effect uitvoert bij onbewuste processen bij inspanning (actie). Beredeneer vervolgens dat alledrie van de genoemde effecten onder deze categorie vallen.
24
2
II
25
2
II
Welke stof kon je gebruiken? Gebruik het leesstappenplan om te vinden dat de medicatie wordt ingebracht in de ruimte die het ruggenmerg omgeeft. Zoek deze ruimte vervolgens op in de afbeelding. Welke stof kon je gebruiken? Binas opzoekvraag. Gebruik Binas 88F/Biodata 167, gegeven bij de aantekeningen over Zenuwstelsel (impulsgeleiding) om op te zoeken bij welk van de genoemde processen de Natriumpomp open moet gaan staan.
26
1
IV
Niet voorgekomen op de cursus: De functie van de cellen van Schwann is niet naar voren gekomen tijdens de (reguliere) examencursus.
27
2
II
Welke stof kon je gebruiken? Gebruik de aantekeningen over Hormonen om te vinden dat het transport van hormonen via het bloed plaatsvind. Pas dit toe op de opgave door te beredeneren dat het vervoer van oxytocine(2) dus niet via neuronen gaat.
28
1
II
Welke stof kon je gebruiken? Binas opzoekvraag. Zoeken op hormonen geeft Binas 89A (ook genoemd in de aantekeningen over Hormonen)/Biodata 201. Hier staat het effect van oxytocine vermeld, wat tevens het antwoord is op de vraag.
29
2
II
Welke stof kon je gebruiken? Gebruik de aantekeningen over de Bloedsomloop (hart) om te vinden welke delen van de bloedsomloop hier van toepassing zijn. Gebruik vervolgens de aantekeningen over het Zenuwstelsel (indeling) om te vinden welk deel van het zenuwstelsel verantwoordelijk is voor de onbewuste processen, en dus verdoofd moet worden.
30
1
II
Welke stof kon je gebruiken? Gebruik de aantekeningen over Genetica (X-chromosomaal) om te vinden in welke situaties een aandoening niet X-chromosomaal kan zijn. Gebruik vervolgens de examentip over stambomen om concreet zo'n situatie in deze stamboom te vinden.
31
2
II
Welke stof kon je gebruiken? Gebruik uit de aantekeningen over Genetica (Autosomaal) het stappenplan kruisingen en de om de kans op dragerschap te berekenen. Houdt hierbij rekening met het feit dat al gegeven is dat Doris gezond is, dus dat alleen om de kans op wel/geen dragerschap gevraagd wordt.
32
2
II
Welke stof kon je gebruiken? Binas opzoekvraag. Zoek in Binas 70E/Biodata 92 (genoemd tijdens de aantekeningen over DNA) op wat het veranderde aminozuur is. Zoeken op aminozuren geeft vervolgens Binas 67C / BioData 34-35. Vind hier vervolgens de restgroep van het veranderde aminozuur.
33
2
III
34
2
IV
Welke stappen moest je zetten? Gebruik de aantekeningen over de Bloedsomloop (vatenstelsel) om te beredeneren wat het gevolg is van sikkelvormige rode bloedcellen. En hoe dit vervolgens kan leiden tot orgaanschade. Niet voorgekomen op de cursus: De uitscheiding van bilirubine, de afvalstof van hemoglobine, als functie van de lever, is niet behandeld tijdens de cursus. Wel is bilirubine, als afvalstof van hemoglobine, aan bod gekomen bij het maken van opgave 72.
35
1
III
Welke stappen moest je zetten? Beredeneer dat de functie van het vermeerderen van DNA, het leveren van voldoende DNA moet zijn. Zoek in de onderstaande tekst op hoe in dit geval het DNA-onderzoek wordt uitgevoerd. Beredeneer waarom in dit specifieke geval het hebben van een bepaalde hoeveelheid DNA, essentieel is.
35
1
IV
36
2
II
Niet voorgekomen op de cursus: De naam Polymerase Ketting Reactie is bij het maken van opgave 140 wel aan bod gekomen, maar niet als aantekening in het schrift gegeven. Welke stof kon je gebruiken? Gebruik de aantekeningen over DNA (eiwitsynthese) om de complementaire streng te tekenen. In de tekst staat vermeld dat MstII knipt tussen CT binnen een gegeven fragment. Zoek het gegeven fragment, en het CTfragment daarin, op in de coderende streng. Zoek tenslotte het bijbehorende CT fragment op in het complementaire fragment.
37
2
III
Welke stappen moest je zetten? Vind in de tekst met behulp van het leesstappenplan dat bij deze techniek het DNA op grootte wordt gescheiden. Ook kun je vinden dat bij het gemuteerde sikkelcel DNA een knipplaats van mstII ontbreekt. Beredeneer vervolgens, aan de hand van de aantekeningen Genetica, dat een drager een normaal en een afwijkend allel bezit. En teken uit hoeveel DNA fragmenten van verschillende grootte, dit na knippen oplevert. (Daarnaast is het aflezen van een bandenpatroon
66
3 van 5
percentage
I II III IV
aantal punten
categorie
verdeling per categorie:
0 49 11 6 66
0% 74% 17% 9% 100%
In hoeverre was het examen te maken met behulp van de op de cursus opgedane kennis & vaardigheden? 91% van de vragen (namelijk categorie I, II en III). Dit gold voor:
4 van 5
Bijlage 1: Toelichting categorieën Categorie I: Algemene (niet vakgerelateerde) kennis & vaardigheden Dit betreft de volgende vragen: vragen waarbij een beroep wordt gedaan op algemene kennis & vaardigheden. Dit zijn kennis & vaardigheden die niet zijn opgenomen in de eindtermen in de syllabus en niet in Samengevat staan (zo ja: dan behoren de vragen tot één van de drie andere categorieën). Categorie II: alleen-kennis/aanpak-uit-de-cursus-vraag Dit betreft de volgende vragen: • Vragen die letterlijk voorkomen in de uitleg (in de uitleg of in een klassikaal voorbeeld); • Vragen die letterlijk met een stappenplan op te lossen zijn; • Vragen die vergelijkbaar zijn met opgaven uit de opgavenbundel die vrijwel altijd worden opgegeven door de hoofddocent; • Theorievragen die niet worden behandeld op de cursus, maar die we je van tevoren via de vakkenpagina geadviseerd hebben te leren (uit bijv. Samengevat); • Vragen die vergelijkbaar zijn met vragen uit de voorbereidende opgaven. Categorie III: een-stapje-extra-vraag Dit betreffen vragen waarbij je, de naam zegt het al, een stapje extra moet zetten. Oftewel: je moest je kennis en vaardigheden behandeld tijdens de cursus combineren met een stukje ‘inzicht’. Bijvoorbeeld: • Je moet net even buiten het stappenplan om denken; • Je moet informatie uit de tekst halen om een bepaalde variabele voor een formule of berekening uit te rekenen. Categorie IV: niet voorgekomen op de cursus Dit betreft de volgende vragen: • Vragen over begrippen die niet voorkomen in de uitleg, de standaard opgegeven opgaven door de hoofddocent, en waarbij het woordenboek ook geen soelaas biedt; • Vragen over grote-bak-stof die niet voorkomen in standaard opgegeven opgaven door de hoofddocent, de voorbereidende opgaven of opgegeven stof op de vakkenpagina. • Vragen waarvan je redelijkerwijs niet kon vaststellen dat het om een (op de cursus behandeld) concept in een andere context gaat.
5 van 5
