Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag van het vak M&O havo, eerste tijdvak (2015). In dit examenverslag proberen we zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende vraag: In hoeverre was het examen te maken met behulp van de op de cursus behandelde kennis & vaardigheden? Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de examenvragen onderverdeeld in 4 categorieën. I. Algemene (niet vakgerelateerde) kennis & vaardigheden II. Alleen-kennis/aanpak-uit-de-cursus-vraag III. Een-stapje-extra-vraag. IV. Niet voorgekomen in de cursus De eerste categorie doet een beroep op algemene basisvaardigheden, welke we bekend veronderstellen. Categorie II en III zijn vragen die op te lossen zijn met de kennis en vaardigheden die je op de cursus geleerd hebt. De laatste categorie vragen is op de cursus niet aan bod gekomen. In bijlage 1, achteraan dit document, vind je een nadere toelichting op deze categorieën. Het is belangrijk om te beseffen dat deze categorieën niets zeggen over de moeilijkheidsgraad van een vraag. Een vraag die rechtstreeks op te lossen valt met kennis en vaardigheden uit de cursus (categorie II) kan best een pittigere opgave zijn dan een vraag die niet is voorgekomen tijdens de cursus (categorie IV).
Mocht je vragen of opmerkingen hebben naar aanleiding van dit examenverslag, dan horen we dit uiteraard heel graag! Je mag ons hier altijd over mailen op
[email protected]. Met vriendelijke groet, Hans Huibregtse
1 van 5
aantal punten
categorie vraag
vraag 1 1
2
2
1
3
2
2 4
1
5
2
6
4
III Welke stappen moest je zetten? Ook dit is een vraag waarbij je goed je bronnenvaardigheden moest gebruiken, allen had je dit keer iets meer stappen te zetten. Er werd in de vraag verwezen naar de uitwerkbijlage. Dit was fijn, omdat deze meteen aangeeft welke stappen je moest zetten. Met behulp van een tijdlijn kon je bepalen op welke trede Tineke zit op bepaalde momenten in 2014 en voor hoeveel maanden. Door goed de legenda van bron 3 te bestuderen, kon je vinden dat de bedragen gebaseerd zijn op een 40-urige werkweek. Echter, zoals een van de examentips voorschrijft, kon je in de tekst vlak boven de vraag vinden dat ze maar 20 uur werkt. Als je Tineke's brutojaarloon gevonden had, kon je overal in de tekst het woord eindejaarstoelage gaan markeren. Dan vond je in bron 3 dat deze 7,4% zijn van het brutojaarloon. Hoe je de 100% vast moest stellen en moest rekenen met procenten, hebben we gezien in het blok 'Procenten'. Hetzelfde geldt voor de werkgeverslasten. Omdat ons einddoel de lasten van de werkgever waren, wist je dat je de werkgeverslasten moest optellen bij het brutojaarloon inclusief toeslagen.
7
1
II Welke stof kon je gebruiken? Door het woord 'afgeschreven' kon je herkennen dat we bij deze vraag onze kennis uit het blok 'Afschrijving' moesten gebruiken. Dit was een typisch voorbeeld van een vraag waarmee cito kan checken of je de gedachte achter afschrijving goed begreep. Bij dit begrip hebben we uitgebreid stil gestaan tijdens de klassikale uitleg.
8
1
II Welke stof kon je gebruiken? Ook bij vraag 8 werd je gevraagd een uitwerkbijlage in te vullen. Hier zag je dat je alleen nog de variabele kosten van het aannemen van Els hoefde vinden. Dit werd dus ons nieuwe einddoel. Door vervolgens overal op zoek te gaan naar woorden uit je einddoel, vond je in bron 4 precies hoe je je einddoel moest berekenen en zo alle punten kon scoren. Daarom was dit een typische bronnenopgave.
9
1
II Welke stof kon je gebruiken? Ook deze vraag kon je oplossen met puur de informatie uit de bronnen. De examentip uit het stappenplan 'Rekenen op basis van bronnen' dat de belangrijkste informatie vaak vlak boven de vraag staat, was hier zeker van toepassing. Daar vond je het verwachte aantal koppen warme drank per jaar. Ons einddoel in deze vraag was 'het benodigd aantal warme-drankenautomaten'. Als je vervolgens het einddoel overal markeerde, kon je vinden wat de capaciteit is per machine in bron 4. Door deze informatie te combineren met het verwachte aantal koppen en goed af te ronden, kon je de vraag helemaal beantwoorden.
10
2
II Welke stof kon je gebruiken? Omdat ons einddoel de totale begrote afschrijvingskosten zijn, kon je bedenken dat je je aantekeningen uit het blok 'Afschrijving' goed kon gebruiken bij deze vraag. In deze aantekening staat precies hoe je de jaarlijkse afschrijving kon berekenen. Je hoefde nu alleen nog de juiste onbekenden uit de bron te halen. Door overal het woord afschrijving te markeren, kon je voorkomen dat je de filterafschrijvingskosten miste in bron 4.
11
1
II Welke stof kon je gebruiken? Om het punt van deze vraag binnen te slepen, was het belangrijk dat je wist wat het verschil is tussen deze twee varianten van leasing. Vervolgens stond in bron 4 de informatie om je keuzen te onderbouwen. Hoewel we dit onderwerp niet behandeld hebben tijdens de cursus, hebben we wel aangeraden dit thuis te leren, zowel in de voorbereidende opgaven als klassikaal.
12
5
III Welke stappen moest je zetten? Aan het aantal punten dat je voor deze vraag krijgt, konden we meteen zien dat je waarschijnlijk meerdere stappen moest zetten. De uitwerkbijlage gaf aan welke stappen dit waren. Door goed gebruik te maken van het stappenplan 'Rekenen op basis van bronnen' waren alle gegevens te vinden in de tekst of bij de antwoorden op de eerdere vragen. Wat het verschil is tussen de constante en variabele kosten, hebben we behandeld in het blok 'Break-even'. De variabele kosten kon je vinden door goed te markeren. De constante kosten, echter, kon je bepalen door te beredeneren dat de afschrijvingskosten bij constante kosten horen, omdat deze niet afhankelijk zijn van de afzet. Hetzelfde geldt voor de leasingskosten. De loonkosten van variant b kon je ten slotte vinden door te markeren.
3 13
2
II Welke stof kon je gebruiken? Bij 13 werd je gevraagd de balanspost 'Boeken & overige media' te berekenen voor de balans eind 2014. Door overal deze woorden uit je einddoel te markeren, kon je de balanspost van 2013 vinden, de afschrijving op de staat van baten en lasten en de aankoop op het overzicht ontvangsten en uitgaven. In het blok 'Afschrijving' hebben we besproken dat dit een waardevermindering is. Zo kon je herkennen dat deze van de €300.000 afgehaald moesten worden.
toelichting categorie keuze: II Welke stof kon je gebruiken? In de inleidende tekst wordt gesproken over de 'rechtsvorm van de vennootschap onder firma'. Met de theorie over de rechtsvormen kon je dan ook deze vraag beantwoorden. Dit onderwerp hebben we niet klassikaal behandeld, maar wel aangeraden thuis te leren, zowel in de voorbereidende opgaven als klassikaal.
II Welke stof kon je gebruiken? Dit was opnieuw een vraag die je kon beantwoorden met je kennis over de kenmerken van rechtsvormen. II Welke stof kon je gebruiken? Omdat je een reden moest geven vanuit de werknemers waarom zij gemotiveerder zullen zijn, kon je 'Bedrijfseconomisch redeneren' herkennen. Om een goede reden te kunnen geven, was het belangrijk dat je goed wist wat aandelen zijn en waarom ze worden uitgegeven en wat de aandeelhouders terug krijgen voor het geld dat ze betalen voor een aandeel. Hier hebben we samen naar gekeken in de blokken 'Aandelen' en 'Winstverdeling'. II Welke stof kon je gebruiken? In de inleiding werd meteen verwezen naar de informatiebronnen 1 en 2. Hieruit kon je opmaken dat je het stappenplan 'Rekenen op basis van bronnen' toe kon passen. Door in alle bronnen op zoek te gaan naar het woord 'baten', kwam je al snel uit bij informatiebron 2. In deze bron staat ook precies hoe je de totale baten kon berekenen. II Welke stof kon je gebruiken? Omdat ook deze vraag bij bronnenopgave 2 hoort, kon je weer gebruik maken van je bronnenvaardigheden. Bij deze vraag had je echter ook kennis nodig van een staat van baten en lasten. Je moest namelijk weten dat je het saldo kon vinden door de baten te verminderen met de lasten, zoals behandeld in het blok 'Financiële verslaggeving'.
2 van 5
14
2
II Welke stof kon je gebruiken? Door het woord 'baten', wisten we dat we hier te maken hebben met een 'Financiële verslaggeving'-opgave. In dat blok hebben we gezien dat je de 'lidmaatschap baten' kan vertalen in eigen woorden: 'wat ik aan lidmaatschap HAD MOETEN ontvangen in 2014'. Opnieuw was markeren cruciaal om geen informatie te missen. We konden het lidmaatschap onder andere terugvinden op de staat van ontvangsten en uitgaven, waar we vinden wat er ECHT ontvangen is. Dit zijn we tijdens het oefenen meerdere keren tegen gekomen, zoals in opgave 130 bijvoorbeeld. Door te markeren vind je ook de balans posten 'vooruit ontvangen lidmaatschapsgeld'. Door goed te kijken wanneer je deze HAD MOETEN ontvangen en ECHT ontvangen hebt, wist je of je deze moet optellen bij de ontvangsten of juist aftrekken.
15
2
II Welke stof kon je gebruiken? Opnieuw een opgave uit het blok 'Financiële verslaggeving'. Dit kon je herkennen, omdat je werd gevraagd de ontvangsten te berekenen. Als we ook deze vraag in eigen woorden vertaalden, kregen we het volgende einddoel: 'Wat ik ECHT aan boetegelden ontvangen heb in 2014'. Door overal het woord 'boetegelden' te markeren, miste je geen informatie. Door de definitie van inkomsten en opbrengsten goed toe te passen, kon je bepalen dat je moest beginnen met de baten en dat je deze moest verminderen met de bedragen die je niet in 2014 ontvangt, maar wel bij 2014 horen. De bedragen die je echter wel in 2014 ontvangt, maar in een ander jaar had moeten ontvangen, zitten niet in de baten inbegrepen. Deze moet je er dus nog bij optellen.
16
2
II Welke stof kon je gebruiken? Voor het correct beantwoorden van deze vraag moest je supergoed door hebben wat alle financiële verslagen weergeven. In de uitleg over de resultatenrekening is behandeld dat het saldo van dit verslag de winst weergeeft. Aangezien we bij het opstellen van de balans zagen dat de winst bij het EV hoort, geeft dit saldo dus de toename van het EV weer. Tijdens de uitleg van 'Financiële verslaggeving' hebben we ook gezien hoe je aan het saldo van de staat van baten en lasten kan komen.
4 17
1
II Welke stof kon je gebruiken? Al in de inleiding van opgave 4 zagen we dat dit een opgave werd over 'Aandelen' en 'Winstverdeling'. Hoe je het aantal geplaatste aandelen moest berekenen staat dan ook in het blokkenschema van de uitleg 'Aandelen'.
18
3
III Welke stappen moest je zetten? Aan het woord 'Dividendbeleid' kon je zien dat ook deze vraag over 'Winstverdeling' ging. Echter, voor deze vraag moest je net iets meer stappen zetten dan bij de vorige vraag. We hebben te maken met eis a, wat je kon doen denken aan het stappenplan 'Concluderen op basis van bronnen'. De tweede stap van dit stappenplan is om de eis te vinden, namelijk: het dividendpercentage moet 40% zijn. Het dividendpercentage hebben we besproken tijden de uitleg van 'Winstverdeling'. Daar zagen we dat het totale dividend een percentage is van het GAK. Ook het stappenplan 'Procenten' was dus nuttig om hier te gebruiken. Je kon de daadwerkelijke waarde, het dividendpercentage, berekenen door een kruistabel te maken, met het GAK als 100% en het totale dividend, welke je kon berekenen met behulp van de informatie uit de bron. Door nog een mooie conclusie te geven zoals in stap 4 van het stappenplan, haalde je alle punten binnen.
19
1
II Welke stof kon je gebruiken? Door deze beredeneervraag te stellen, had het cito de kans om te testen of je goed door had wat er allemaal verandert op de balans wanneer de winst verdeeld wordt. Tijdens de uitleg van 'Winstverdeling' zagen we dat het gedeelte van de winst dat overblijft na dividend onder andere in de winstreserve gestopt kan worden. Tijdens het opstellen van de balans hebben we gezien dat alle reserves bij het eigen vermogen horen.
20
2
II Welke stof kon je gebruiken? Wat de solvabiliteit precies inhoudt, zagen we in het blok 'Beoordelen'. In deze vraag werd gecheckt of je de gedachte achter dit kengetal goed begrepen hebt. Tijdens de uitleg hebben we hier samen aandacht aan besteed.
5 21
1
II Welke stof kon je gebruiken? Transitorische posten berekenen is iets wat we in het blok 'Financiële verslaggeving' gedaan hebben. Tijdens het opstellen van de balans hebben we ook gekeken naar wat vooruit ontvangen bedragen nou eigenlijk zijn, namelijk geld dat we eigenlijk pas later HADDEN MOETEN ontvangen. Door goed te kijken naar wanneer de campers verkocht zijn en op welk moment de balans opgesteld wordt, kon je opmaken dat Camperfun eigenlijk nog helemaal niets had moeten ontvangen en dus de totale inkomst voor de campers vooruit ontvangen is.
22
2
II Welke stof kon je gebruiken? De vraag die cito bij hier stelt, lijkt heel erg op de vraag die tijdens het klassikaal opstellen van de balans centraal stond. Toen hebben we ons namelijk bij alle posten afgevraagd wat ze precies inhouden en tot welke catogorie (vreem vermogen, eigenvermogen) ze behoren. Ook hebben we toen besproken wat vooruitontvangen bedragen eigenlijk zijn.
23
1
II Welke stof kon je gebruiken? Hoewel het woord 'solvabiliteit' doet vermoeden dat het hier om het blok 'Beoordelen' gaat, heb je deze aantekening eigenlijk niet nodig. In de vraag zelf staat namelijk de formule voor de solvabiliteit gegeven. Het vreemd vermogen kon je vinden door gebruik te maken van je kennis over de balans. We hebben tijdens het opstellen van de balans namelijk gezien dat het TV aan de creditzijde bestaat uit vreemd vermogen en eigen vermogen.
24
4
III Welke stappen moest je zetten? Dit is een vraag waarbij je meerdere stappen moest zetten om je einddoel te bereiken. Zeker bij een vraag als deze is het belangrijk om goed te kijken naar de context, zoals de eerste stap uit het stappenplan 'Rekenen op basis van bronnen'. Waarom moet Ruud namelijk zelf geld inleggen? In de vraag gaf cito weg dat dit te maken heeft met de solvabiliteitseis. Vervolgens kon je bekijken wat deze eis inhoudt: de solvabiliteit na investering moet gelijk zijn aan je antwoord op vraag 23. Ook gaf cito je de formule voor de solvabiliteit, dus deze kon je meteen opschrijven en een aantal onbekenden invullen. Je wist namelijk dat het TV toeneemt met het totale investeringsbedrag (zie bron 6) en dat de solvabiliteit 3 moest zijn. Het toegestane VV is de enige onbekende en kon je dus bepalen. Het voormalige VV had je al bepaald in opgave 23. Door deze af te halen van het toegestane VV, kon je berekenen hoeveel Ruud nog van Rabobank mag lenen, en dus hoeveel hij zelf moet inleggen om de camper te kunnen kopen.
3 van 5
25
2
II Welke stof kon je gebruiken? Om bij deze vraag alle punten binnen te halen, waren vooral je bronnenvaardigheden heel belangrijk. Dit kon je herkennen aan het feit dat er in de tekst vlak boven vraag 25 naar informatie bron 7 verwezen werd. De examentip uit het stappenplan 'Rekenen op basis van bronnen' over dat de belangrijke informatie vaak vlak boven de vraag zelf staat, was hier dan ook de sleutel tot het vinden van goede antwoord. Daar stond namelijk letterlijk hoe je de totale verwachte constante kosten moest berekenen en in welke bronnen je de informatie kon vinden.
26
2
II Welke stof kon je gebruiken? Aan het feit dat we de 'totale dekkingsbijdragelijn' moesten tekenen, konden we opmaken dat we hier aan de slag konden met onze kennis over 'Break-even'. Hoe de TCK lijn getekend moet worden, kon je beredeneren aan de hand van wat TCK zijn. Zoals besproken tijdens dit blok, zijn deze niet afhankelijk van de afzet en dus een horizontale lijn. Voor de totale dekkingsbijdragelijn, moesten we eerst de dekkingsbijdrage per product berekenen. De formule hiervoor hebben we tijdens de uitleg over break-even samen opgesteld.
27
3
II Welke stof kon je gebruiken? Zoals je vaak ziet op het einde van lange bronnenopgaven 2 en 5, werd deze opgave afgesloten met een concluderende vraag. Hier kon je dus mooi het stappenplan 'Concluderen op basis van bronnen' toepassen. In de vraag zelf gaf cito al aan wat je moet doen, namelijk van zowel voorwaarde a als b kijken of er wordt voldaan aan de voorwaarde. De conclusie op voorwaarde a kon je opstellen door je antwoord op 24 te gebruiken. Voor voorwaarde b, moest er nog een beetje gerekend worden. Je moest namelijk bepalen hoeveel winst er wordt gemaakt. Tijdens het blok 'Break-even' hebben we gezien dat alle dekkingsbijdrages van de producten die je meer verkoopt dan de break-even afzet, als winst mogen worden gezien. Door dit toe te passen, vond je de daadwerkelijke waarde voor voorwaarde b en kon je ook hier een conclusie over geven. Hoe je een conclusie geeft waarmee je alle punten scoort, kan je terug vinden in stap 4 van het stappenplan 'Concluderen op basis van bronnen'. Ten slotte was het ook heel belangrijk dat je antwoord geeft op de vraag.
6 28
1
II Welke stof kon je gebruiken? Wat de kostprijs precies is en hoe je deze kan berekenen, hebben we klassikaal behandeld in het blok 'Prijs'. Daar zagen we dat dit de totale kosten per product zijn en dat deze bestaat uit de inkoopprijs, inkoopkosten en overheadkosten. Deze staat exact in de tabel, maar dan voor alle producten bij elkaar. Daarom moesten we dit totaal nog delen door het verwacht aantal producten. We gebruiken het verwacht aantal producten, omdat we aan het begin van het jaar zijn, zoals besproken tijdens de uitleg.
29
2
II Welke stof kon je gebruiken? In deze vraag werd gesproken over een 'voordelig of nadelig resultaat', iets wat we meerdere keren in het blok 'resultatenanalyse' tegengekomen zijn. Tijdens de uitleg uit dit blok hebben we klassikaal de formule voor het gerealiseerd verkoopresultaat opgesteld. Ook hebben we behandeld hoe je een goede conclusie kan geven, zodat je alle punten krijgt.
30
1
IV Niet voorgekomen op de cursus: De term 'toegestane kosten' is niet letterlijk behandeld tijdens de cursus, maar het is wel te beredeneren wat cito hiermee bedoeld. Toegestaan is namelijk 'veroorloven' volgens het woordenboek. Dit zijn dus de kosten die je had mogen maken voor de 12.000 producten die je verkocht hebt. Oftewel, de kostprijs keer het aantal producten. Omdat deze vraag dus gaat over het vergelijken van wat je 'had mogen gebruiken' en 'echt gebruikt hebt' kan je herkennen dat dit een 'Resultatenanalyse'-vraag is.
31
2
II Welke stof kon je gebruiken? Je werd gevraagd de gerealiseerde nettowinst te berekenen en cito gaf zelf al aan hoe je dat moest doen. Alleen het budgetresultaat moesten we nog vaststellen Tijdens het blok 'Resultatenanalyse' hebben we uitgebreid stilgestaan bij dit resultaat en gezien hoe je deze kan berekenen.
59
I II III IV
percentage
aantal punten
categorie
verdeling per categorie:
0 0% 42 71% 16 27% 1 2% 59 100%
In hoeverre was het examen te maken met behulp van de op de cursus opgedane kennis & vaardigheden? Dit gold voor: 98% van de vragen (namelijk categorie I, II en III).
4 van 5
Bijlage 1: Toelichting categorieën Categorie I: Algemene (niet vakgerelateerde) kennis & vaardigheden Dit betreft de volgende vragen: vragen waarbij een beroep wordt gedaan op algemene kennis & vaardigheden. Dit zijn kennis & vaardigheden die niet zijn opgenomen in de eindtermen in de syllabus en niet in Samengevat staan (zo ja: dan behoren de vragen tot één van de drie andere categorieën). Categorie II: alleen-kennis/aanpak-uit-de-cursus-vraag Dit betreft de volgende vragen: • Vragen die letterlijk voorkomen in de uitleg (in de uitleg of in een klassikaal voorbeeld); • Vragen die letterlijk met een stappenplan op te lossen zijn; • Vragen die vergelijkbaar zijn met opgaven uit de opgavenbundel die vrijwel altijd worden opgegeven door de hoofddocent; • Theorievragen die niet worden behandeld op de cursus, maar die we je van tevoren via de vakkenpagina geadviseerd hebben te leren (uit bijv. Samengevat); • Vragen die vergelijkbaar zijn met vragen uit de voorbereidende opgaven.
Categorie III: een-stapje-extra-vraag Dit betreffen vragen waarbij je, de naam zegt het al, een stapje extra moet zetten. Oftewel: je moest je kennis en vaardigheden behandeld tijdens de cursus combineren met een stukje ‘inzicht’. Bijvoorbeeld: • Je moet net even buiten het stappenplan om denken; • Je moet informatie uit de tekst halen om een bepaalde variabele voor een formule of berekening uit te rekenen. Categorie IV: niet voorgekomen op de cursus Dit betreft de volgende vragen: • Vragen over begrippen die niet voorkomen in de uitleg, de standaard opgegeven opgaven door de hoofddocent, en waarbij het woordenboek ook geen soelaas biedt; • Vragen over grote-bak-stof die niet voorkomen in standaard opgegeven opgaven door de hoofddocent, de voorbereidende opgaven of opgegeven stof op de vakkenpagina. • Vragen waarvan je redelijkerwijs niet kon vaststellen dat het om een (op de cursus behandeld) concept in een andere context gaat.
5 van 5
