of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever

Artikel: ‘Damn, I hate this movie’. Habermas, Wayne en Kubrick; Green Berets en Full Metal Jacket Auteur: Friso Wiersum Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 23.4, 83-95. © 2014 Stichting Skript Historisch Tijdschrift, Amsterdam ISSN 0165-7518 Abstract: Not available. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

Skript Historisch Tijdschrift is een onafhankelijk wetenschappelijk blad dat vier maal per jaar verschijnt. De redactie, bestaande uit studenten en pas afgestudeerden, wil bijdragen aan actuele historische debatten, en biedt getalenteerde studenten de kans om hun werk aan een breder publiek te presenteren. Een abonnement op Skript kost 20 euro per jaar. U kunt lid worden door het machtigingsformulier in te vullen op www.skript-ht.nl. Ook kunt u een e-mail sturen naar de redactie, dan krijgt u het machtigingsformulier thuisgestuurd. Losse nummers zijn verkrijgbaar bij de redactie. Artikelen ouder dan een jaar zijn gratis te downloaden op www.skriptht.nl/archief.

Skript Historisch Tijdschrift • Spuistraat 134, kamer 558 • 1012 VB Amsterdam • www.skript-ht.nl • [email protected]

Friso Wiersum

'Damn I hate this movie' Jurgen Habermas, John Wayne, Stanley Kubrick De Vietnamoorlog zorgde in de VS voor een verdeelde samenleving. Het optimisme van de jaren vijftig verwerd tot cynisme. Een analyse van Vietnam films kan ons helpen de verschillende scheidslijnen in de samenleving te herkennen. Welke groepen voelden zich buitengesloten, hoe trachtten deze groepen die scheiding te overkomen? Was een 'Great Society' mogelijk?

De jaren vijftig in de Verenigde Staten waren de 'Wonder Years'. Met de overwinning op Japan was de grote technologische voorsprong die de Amerikanen op de rest van de wereld hadden genomen duidelijk geworden. Meer Amerikaanse jongeren dan ooit konden de colleges bevolken. De technologische vooruitgang die de overwinning door middel van de atoombom mogelijk had gemaakt, zorgde ook voor comfort in eigen huis. Deze voorspoed werd slechts bedreigd door de opkomst van het communisme. Zowel overzees als binnenlands. Recruteringscentra op de campussen waren een net zo normaal verschijnsel als de posters met "Uncle Sam wants you" dat tien jaar eerder waren. De Amerikaanse liberals dachten dat het beste nog voor hen lag: een steeds grotere economisch koek die steeds eerlijker onder de bevolking verdeeld zou worden. Ook de toen nog niet volledig in de welvaart meedelende groepen als de zwarte en latino bevolking zouden het alleen maar beter gaan krijgen.

m

Drie emancipatiebewegingen Sinds de eerste december 1955, de dag dat Rosa niet opstond, was er in het zuiden van de Verenigde Staten een emancipatieproces op gang gekomen dat de zwarte bevolking eindelijk de rechten zou moeten waarborgen die de witte bevolking al lang genoot. In chaotische bijeenkomsten, vrijwel allen werden door blanke segregationisten verstoord, kreeg de Civil Rights Movement een gezicht. Na de uitspraak van het Federale Hooggerechtshof betreffende de 'Civic Bill of Rights' en het uitblijven van de implementatie ervan, beseften zwarte leiders dat voortdurende actie nodig is om hun legale rechten te kunnen genieten.^ Hét gezicht van de burgerrechtenbeweging was Martin Luther King. Vreedzaamheid en burgerlijke ongehoorzaamheid waren de twee noemers waaronder zijn acties kunnen worden samengevat. Niet alleen hoopte hij op deze manier de zwarte bevolking uit hun privé sfeer in de publieke sfeer te leiden, maar tegelijkertijd de publieke sfeer te veranderen. Zijn doel was een morele catharsis van Amerika; het werkelijk realiseren van de "Great Society". Op de universiteiten in het noorden van het land waren het ondertussen de studenten, verenigd in de Students for a Democratie Society (SDS) die de Amerikaanse droom wilden laten uitkomen; inspraak in en invloed op het beleid van de overheid. Een overheid, die in hun ogen spotte met de waarden die in de Amerikaanse grondwet zijn vastgelegd. "All men are created equal" zoals het in de constitutie staat, was een farce; 'kijk eens naar de scheiding in het zuiden of hoe de armen het in de steden van het Noorden hadden. Vastbesloten zich niet bij de situatie neer te leggen, maar via actie hun ideeën over Amerika gestalte te geven, stelden ze het programma ERAP (Economie Research and Action Project) op. Tezamen met

1 D.Steigerwald, The sixties and tlie end of modern America, (New York, 1995), 18]. Ook; R.Buzzanco, Vietnam and ttie transformation of American life, (l\/lalden, Oxford, 1999)

de vele Amerikanen die niet in welvaart leefden, zouden zij het tij in Amerika keren. Blanke studenten uit de middenklasse trokken de verpauperde buurten van de steden in, vertrokken naar het zwarte zuiden, om een beweging van arme Amerikanen gestalte te geven. "Each one, teach one" was het idee. In de Tweede Wereldoorlog waren het de vrouwen die de Amerikaanse economie draaiende hielden. Na de overwinning en de terugkomst van alle mannen werden de vrouwen weer geacht terug te treden in hun huiselijke sferen. Als vrouwen al werkten dan waren het vaak banen zonder promotie mogelijkheden. Vrouwen werden gewoonweg niet gezien als gelijkwaardig aan mannen, zo erg zelfs dat het, rond 1960, in sommige staten verboden was voor vrouwen om in jury's plaats te nemen.^

Habermas De "Great Society" zou een samenleving zijn waar de publieke - en de privé-sfeer van iedereen die deel uitmaakte van die samenleving, zouden samenvallen. De verdeling tussen privé en publieke sfeer is afkomstig van de Duitse socioloog Habermas. In zijn boek The structural transformation of the public sphere geeft hij een overzicht van het ontstaan van een publieke sfeer in de bourgeois-periode in de geschiedenis. In de Middeleeuwen werd het leven gedomineerd door lokale heersers, aan wie de 'normale' mens zich maar had aan te passen; zij besloten voor het publiek. Vanaf het begin van de moderne tijd claimen de machthebbers in naam van het volk te beslissen. De publieke opinie zou de drijvende kracht zijn achter het historisch proces, niet de heerser. Volgens Habermas echter wordt ook die publieke opinie door enkelen gevormd. Zijn Kritische Theorie wil deze quasi-democratie doorprikken.-' Deze theorie kan ook worden toegepast op de analyse van de publieke en private sfeer in twee

2 Steigerwald, Theslx'^ ties, 1 3 J. Habermas, The structural transformation of tfie pubiic sptiere, (IVIassactiuettes, 1989). Zie ool<: l-labermas, Theorie des i
Vietnamfilms; John Waynes Green Barets en Kubricks Full Metal Jacket. Dan blijken maatschappelijke ontwikkelingen in Amerika voor, tijdens en na de Vietnamoorlog in de rolprenten door te werken. Waar Wayne de WASP-waarden clichématig verdedigt, neemt Kubrick daar juist een vervreemdende afstand van.

The Green Berets De film the Green Berets is de enige Vietnamfilm die gemaakt is in de periode van de oorlog zelf. Het imago van John Wayne, de held in het verhaal, de regisseur en de man die het idee voor de film aanleverde, komt in andere Vietnamfilms vaak terug. "To do a John Wayne" stond in soldatentaal voor het verrichten van een echte heldendaad. De film zelf stelde volgens veel critici weinig voor: "slecht geschreven, geacteerd, geregisseerd en gemonteerd".^ In Waynes correspondentie met het Witte Huis om steun te verwerven voor het verfilmen van de roman The Green Berets van Robin Moore (1965) schrijft hij: "Ik ben fortuinlijk geweest om met enkele films geassocieerd te worden die de integriteit en waardigheid van onze militairen verbeelden, en die onze natie met trots vervulden."-' Dit patriottisme is ook terug te vinden in de volgende zinsneden: "We vechten een oorlog in Vietnam. Hoewel ik persoonlijk de strijd daar steun, weet ik dat het geen populaire oorlog is, en ik denk dat het van extreem belang is dat niet alleen het Amerikaanse volk, maar de gehele wereld weet waarom het noodzakelijk is dat we daar zijn." Met het laatste citaat uit de correspondentie kan de vraag naar het waarom van deze film beantwoord worden: "We willen het verhaal van onze jongens in Vietnam met rede, emotie, karakter en actie vertellen. We willen het op zo'n manier vertellen dat deze film een patriottistische opstelling bij mede Amerikanen zal bewerkstelhgen."

4 Variety film reviews, 19-6-1968, in; VF Reviews 1907-1980, (New Yorl<, 1983) 5 LIH.Suid (ed.), Film and propaganda in America. A documentay history, vol. IV, 1945 and after (New York, 1991), 385-400.

De film zelf voegt hier eigenlijk weinig aan toe. Vanaf de openingsscène tot het eind ademt deze film een oubollig karakter. De eenvoudige tegenstelling tussen de goeden en de slechten, zo zwartwit gesteld dat het nu bijna lachwekkend aandoet. Ook de overeenkomsten met westerns liggen er dik bovenop: de post die de Green Berets in de jungle moeten verdedigen ligt diep in vijandelijk gebied, een vergelijk met de vooruitgeschoven "New Frontier" vestiging die tegen de Indianen verdedigd moest worden ligt voor de hand. Zeker als de cavalerie dit maal niet te paard komt om in een benarde situatie verlichting te brengen, maar met een vliegtuig . "Without them we'd never win this war", zegt Waynes karakter in de film. De hele film hangt van clichés aan elkaar, zo moge duidelijk zijn. Een critica beoordeelde de film dan ook zo: "zo onbespreekbaar, zo stom, zo verrot en vals in elk klein detail dat het niet eens meer grappig is (de film) is zo vilein en krankzinnig. En bovenop dat alles, hij is ook nog saai. Dit oordeel was wel erg negatief, maar positieve recensies heeft deze film niet gehad. "Het was alleen maar te verwachten dat Waynes poging om duidelijk te maken waarom de VS in Vietnam vochten niet waardenvrij zou zijn, en protesten waren een beetje verplicht nummer... .propaganda zoals dit kan de eigen zaak slechts schade toebrengen."' Hoe worden nu de drie groepen verbeeld die zich in de jaren zestig begonnen te roeren - de vrouwen, zwarten en de critici van de Amerikaanse droom ?

' the Green Berets' en de 'Great Society' De positie van de zwarten in de film is een hele normale. Er is niets te merken van discriminatie, of van een emancipatiestrijd van de zwarten zelf. Bij de Green Berets, een elite groep, is de hospik donker. Een echte held kon volgens de WASP waarden nog niet, de

6 DE WhillocRTThe fictive American Vietnam war fil; a structural analysis of myth based on the theories of Claude Levi-Strauss, (Ann Arbor, 1986), 101 7 D.Wilson, The green berets, in: t^onthly film bulletin vol. 35, nr 416, sept. 1968, (London, 1968)

publieke sfeer van de liberals was er nog niet klaar voor. Maar net zoals de vroege jaren van de Civil Rights Movement was dit al een stap vooruit. Vrouwen hebben in zijn film erg stereotype rollen. Bij de presentatie zijn er een aantal vrouwen aanwezig die haast verlekkerd naar al die mooie mannen in uniformen kijken. Schaapachtig horen zij de krijgshaftige taal aan, en je ziet ze bijna denken dat ze maar blij zijn dat zij gewoon thuis kunnen blijven. Want die oorlog daar, dat is mannenwerk. In Vietnam spelen vrouwen ook een ondergeschikte rol. De eerste beelden die we zien van Vietnam zijn mooie toeristenplaatjes, waarop natuur-lijk enkele mooie exotische vrouwen zichtbaar zijn. Kortom, meer stereotype WASP kan eigenlijk niet. De publieke sfeer is de mannenwereld. De privésfeer, de vrouwelijke sfeer, de familiale sfeer, komt slechts in de film voor als object van bescherming door de mannen, of als subject van verleiding. De vrouw hoeft niet in de publieke sfeer mee te doen, en zo geeft de film een duidelijk signaal af: mannen en vrouwen hebben elk hun eigen plek in een samenleving. De criticaster is journalist die, hoewel nog nooit in Vietnam geweest, de oorlog veroordeelt. Pas in Vietnam zelf, waar hij gastvrij wordt ontvangen (hij mag in de officierskamer slapen) ziet hij de waarheid onder ogen. De Vietcong maakt kleine kinderen dood, de Vietcong doodt Amerikaanse soldaten door laaghartige boobytracks, de Vietcong valt 's nachts aan. De Amerikanen daarentegen beschermen de weerlozen, doden door humanere, want technisch geavanceerdere wapens, en voeren hun oorlog overdag. Er is maar een conclusie mogelijk; hij schrijft het echte verhaal, waarvoor de krant hem zal ontslaan en blijft in Vietnam. Meevechtend met de soldaten.

Konden de personages in deze film zichzelf zijn, zonder door het leger, wat hier de publieke WASP sfeer symboliseert, te worden belemmerd? Was de "Great Society" mogelijk in het leger ? Ja, is het antwoord op die vraag. Sterker nog; de criticaster en de vrouwen zouden zonder de publieke sfeer van het leger niet eens hun eigen privé sfeer doelen hebben kunnen realiseren. Zwarte soldaten en de mogelijkheid tot emancipatie, privésfeer in de publieke meenemend, doen in deze film eigenlijk niet ter zake, daar zij soldaat zijn. Daarmee zijn zij als zwarten al opgenomen in de publieke sfeer. Hoe hun privésfeer eruit zag, zien we niet. Voor de criticaster is dit wel aan te tonen. Hij wilde de waarheid over Vietnam weten; zonder het leger was hij nooit in Vietnam terechtgekomen en had hij nog altijd aan zijn foutieve analyse vastgehouden. Hijzelf heeft beshst naar Vietnam af te reizen, autonoom gehandeld dus. Hij is journalist gebleven tot hij de waarheid wist, zijn cultuur is onafhankelijk gebleven. Pas op het moment dat hij besloten heeft mee te vechten, blijkt hoe transparant de communicatie in het leger is; hij krijgt bevelen en kan die opvolgen. Direct en zonder na te denken. Het autonome handelen, de onafhankelijke cultuur en de transparantie van communicatie waren volgens Habermas de drie ficties die bestonden in de publieke sfeer Bleven deze overeind dan lukte de integratie van privé- in de publieke sfeer. Bij de journalist is de integratie dus gelukt."" Op deze manier bezien weerspiegelt The Green Berets het liberal geloof in een "Great Society".

Het eind van de jaren zestig De drie groeperingen (Civil Rights Movement, SDS, NOW) die voor emancipatie streden, hadden elk hun eigen dynamiek, maar er zijn een aantal gemeenschappelijke kenmerken. Zo dachten alle drie de groepen dat zij in samenwerking met de liberals de publieke sfeer

^^ S Habermas, Theorie, 224

konden veranderen. De Vietnamoorlog gooide dit alles omver. In plaats van de morele catharsis waar ML King op hoopte, gleed de Amerikaanse samenleving af naar een moreel failliet. Om te beginnen met de SDS die na haar ERAP-poging om een "Great Society" te doen helpen ontstaan, tot de ontdekking kwam dat de Amerikaanse bemoeienis in Vietnam dit dwarsboomde. In december 1965 formuleerde de SDS haar bezwaren tegen de oorlog als volgt: "De SDS pleit ervoor dat de VS uit Vietnam vertrekken, om de volgende redenen: a. De oorlog verwondt Vietna-mezen, b. De oorlog verwondt Amerikanen, c. De SDS is bezorgd om en Vietnamezen en Amerikanen."^ Dit was een aanzet tot de radicalisering die zich voordeed in de gelederen van deze studen-tenorganisatie. De Civil Rights Movement, met ML King als boegbeeld, sprak zich lang niet uit tegen de oorlog in Vietnam. King geloofde in de samenwerking met de overheid; hij wilde de liberals niet tegen zichzelf en zijn beweging in het harnas jagen. Maar vanaf 1965 werd er wel heel hard aan King getrokken om zich uit te spreken. Ook om zijn eigen positie als zwart boegbeeld niet te beschadigen, moest hij stelling nemen. In 1967, King was op weg naar Jamaica om een maand in rust door te brengen, was er het moment. Zoals een medereiziger het vertelde: Op het vliegveld van Miami bladerde hij door wat magazines en plotseling verstijfde hij. Voor hem lag een foto van enkele Vietnamese kinderen, door napalm verbrand en vervormd. Op dat moment besliste hij alles wat in zijn macht lag te gebruiken om de oorlog te stoppen.^^ In zijn kritiek was het Amerikaanse systeem niet langer heilig; zijn geloof in een vreedzaam samenkomen van privé- en publieke sferen verdween. De moord op King, in april 1968, kan worden gezien als sluitstuk van een tijdperk.

9 T. Wells, The warwïï^ hin. America's battle over Vietnam, (Berkeley, 1994) 14 10 idem, 117.

De emancipatie van vrouwen in de VS kreeg in 1963 een bodem onder de voeten met de publicatie van het boek The feminine mystique. Voor vele witte uit de middenklasse afkomstige vrouwen was dit boek aanleiding na te denken over de samenleving waarin zij woonden. Die samenleving was veel mannelijker en sexistischer dan zij claimde te zijn. De publieke sfeer werd gekenmerkt door mannen, zowel in politiek en media. De privésfeer was aan vrouwen voorbehouden; met hun werk en liefde werd de publieke sfeer ondersteund.^^ Het werd tijd voor verandering. Ook hier radicalisering van standpunten, de publieke sfeer werd gelaten voor wat die was, de vrouwen trokken zich in hun gezamenlijke privésfeer terug. Het is deze vervreemding van de publieke WASP sfeer die de verschillende emancipatiegroepen kenmerkt. De ontkenning van hun privésfeer zolang die niet bijdraagt aan de instandhouding van de WASP-ideologie, de mythe van Amerika, wordt door Stanley Kubrick bijna tot in het absurde doorgevoerd in zijn Full Metal Jacket

' Full Metal Jacket' Full Metal Jacket is een filmervaring die veel kijkers niet snel zullen vergeten. Een van de factoren die daar aan bijdraagt is de vervreemding.^^ Het is niet het verhaal wat deze film zo bijzonder maakt. De trainende recruten in het militaire trainingskamp, de bulderende sergeant, de helikopters in Vietnam, rijstvelden met Vietnamese families, het massagraf, de hoertjes, een soundtrack met 60ies hits. Alleen laat Kubrick de scenes allemaal net wat langer zien. Te lang om het als kennisgeving aan te nemen. De hilariteit die zich eerst van de kijker meester maakt, als we zien hoe Gomer Pyle niet over de hindernis komt tijdens de training, slaat om in afgrijzen als Kubrick de scene maar laat duren. En vanwege de eerdere hilari-

n KBIöom, W.Brëmes (eds.), "Takin' it to the streets". A sixties reader, (New Yorl<, 1995) 460 12 Verfremdung in de woorden van Bertold Brecht. Volgens hem biedt Verfremdung de grootste mogelijkheid tot een echte analyse van het gebodene. Als je privewereld nergens te herkennen valt, moet je wel na gaan denken over strukturen van de publieke sfeer

teit doet het dubbel pijn.^-' De film zelf: een groep recruten komt aan op een trainingskamp van de mariniers. Daar worden ze gedrild door een echte sergeant die niet ophoudt hen te beschimpen. Hun volledige persoonlijkheid wordt afgebroken, tot op de bodem. Pas daar aangekomen kunnen ze weer wat worden, namelijk mariniers. Niet iedereen haalt dat. Op deze manier klaargestoomd voor Vietnam, zien we een aantal van deze recruten daar in actie. Soldaat 'Joker' is een van hen. Hij vertegenwoordigt de enige humaniteit in de film, de voice-over die af en toe te horen is, is de zijne. Hij is ook de enige recruut die de pispaal van het peloton, soldaat Gomer Pyle (zo genoemd naar een karakter uit een militaire sit-com) in het trainingskamp een beetje helpt. In Vietnam aangekomen werkt hij bij het Amerikaanse soldaten 'goed nieuws' krantje, de "Stars and Stripes" ("we bring only two stories; visiting stars and positive body-counts"), waarvoor hij graag een frontverhaal wil schrijven. Als dan het Tet-offensief begint, is dat zijn kans. Daar ziet hij de zo goed getrainde mariniers chaotisch en bang in gevechten, maar heldhaftig achter het front. Daar waar het eigenlijk andersom moet zijn. De eindscene is er een waarin de soldaten met wie hij optrekt in de kapotte stad Hue door een sniper onder vuur worden genomen. Chaos troef Als de soldaten de sluipschutster eindelijk 'onschadelijk' hebben gemaakt, is het Joker die haar het genadeschot geeft. Vanuit humane redenen, zijn privésfeer overwinnend om niet te doden, maakt hij zo zijn entree in de publieke wereld die marine heet. Wat is de boodschap van de film? Volgens de theorie van Habermas is de boodschap dat de privéwereld zich niet staande kan houden tegenover de overweldigende macht en kracht van de publieke wereld. De publieke opinie, waarvan Habermas de opkomst zag in de 19e eeuw, is verworden tot de alles usurperende macht van de

TTV.Camy, Kubrick's 'Full metal jacket', on Vietnam, op:www. home.ins. del-fmj/

media. ^ ''^ Het zijn deze media, door de WASPs gecontroleerde kranten, radio- en televisiekanalen, die plots in de film opduiken in de vorm van een TV-ploeg. Deze ploeg interviewt de soldaten waarmee Joker op pad is. Voor de camera's weten deze soldaten heel goed wal ze moeten zeggen; zij kennen de codes van de Vietnamoorlog en weten dus dat het relevant is om te zeggen wat de TV-ploeg horen wil. Het is deze scene die doet denken aan het verhaal van een gewonde soldaat, die op een brancard wachtend tegen een journalist zei: "damm, I hate this movie..."

De onmogelijkheid van een 'Great Society' De drie vergelijkingsgroepen, de zwarte soldaat, de criticaster en de vrouw, hoe komen zij voor in deze film? Kunnen zij zich met hun respectievelijke achtergronden staande houden in de publieke sfeer die het leger was? Er is een scene die duidelijk maakt hoe Kubrick dacht over de mogelijkheid om een zwarte privésfeer mee te nemen in het publieke leger. Tussen de gevechtshandelingen door is er de onvermijdelijke scène waar een hoer haar diensten aanbiedt. Maar ze wil niet met die neger naar binnen, omdat zijn penis te groot zou zijn. Dit oude cliché van het zwarte libido wordt door Kubrick ontkracht. De soldaat doet zijn broek naar beneden en onder luid gejoel van de rest van de groep lopen hij en de hoer naar binnen. Totdat een witte soldaat, type Rambo, en duidelijk trots op zichzelf en zijn niet-liberal achtergrond, hen stopt - hij 'eist' de vrouw op en gaat in plaats van zijn lotgenoot met haar mee. De rest van de soldaten, waaronder Joker en andere WASPs, laten dit gebeuren. De privésfeer van de zwarte soldaat legt het af tegen de publieke sfeer En dit gebeurt nog een keer. In de laatste scène, die met de scherpschutster, blijft deze zelfde zwarte soldaat gewond achter in het schootsveld van de sni-

per. Geen van de soldaten voelt zich geroepen hem te helpen, behalve de soldaat die eerder "zijn" hoer afpakte. De WASPs en hun publieke sfeer in eerste instantie ontredderd achterlatend. Zijn prereflexieve actie doet hen nadenken en dan herinneren zij zich de code van het leger. De liberals komen er bekaaid af. Vrouwen komen in deze film in drie vormen voor. De Heilige Maria, tot wie de mariniers in hun trainingskamp een gebed moeten richten. Dit heilige imago komt overeen met het bevel van de drilsergeant aan de recruten om hun geweer een meisjesnaam te geven. De tweede verschijningsvorm van de vrouw is die van hoer. Meteen de eerste scène in Vietnam zien we een Vietnamees meisje haar diensten aanbieden aan Joker en een medesoldaat. Terwijl ze onderhandelen over de prijs, wordt de camera van Jokers compagnon door een Vietnamees gestolen. Het signaal is duidelijk; van vrouwen komt niets goeds. De derde verschijningsvorm is die van een ultieme privésfeer. De vrouw als de hoedster van een familie. In Amerika, waar de familie de basis en de hoeksteen van de samenleving was, stonden de moeders hun kinderen af aan de publieke sfeer; het leger. Daardoor verwerd de familie tot steunpunt van de oorlog. Immers, als je zoon niet wilde dienen, werd de familie verscheurd. Hij moest dan of emigreren of de gevangenis in, hetgeen allebei een scheiding van de familie inhoudt. In Vietnam staat de Vietnamese familie dan ook tussen de Amerikaanse soldaten en de Vietcong in. Als een soort ideale privésfeer.^^ Het is dan wel heel schrijnend om te zien hoe Kubrick ook hier de publieke sfeer de privésfeer laat overweldigen door de scherpschutster een klein meisje te laten zijn. Ten derde de criticaster. Deze rol wordt door Joker gespeeld. Al tijdens de ontgroening zien we hoe hij de publieke sfeer ironisch beziel. Tijdens de eerste bulderingen van de sergeant laat hij het niet

na om zachtjes "He, John Wayne, is that you?" te zeggen. Vanzelfsprekend loopt dit niet goed af. De sergeant ontsteekt in woede, slaat Joker en laat Joker vervolgens krimpend van de pijn zijn intrede doen in de publieke sfeer; de wereld van de mariniers. Joker ontwikkelt zich tot een van de betere recruten, maar kiest er vervolgens voor om in Vietnam bij de "Stars and Stripes" te werken, niet als soldaat aan het front. Toch is hij uiteindelijk degene die in koele bloede het gewonde scherpschuttertje doodschiet. "You're a tough one", is het commentaar van de overige mariniers. En daarmee treedt hij binnen in de 'killing machine' van het leger. Kubrick laat ons alleen achter; als zelfs Joker' zijn privé sfeer niet kan redden van overweldiging door de publieke sfeer, wie dan wel? Bij Kubrick is het cynisme, dat het optimisme van de liberals van de jaren vijftig opvolgde, de rode draad in de film. Tegenover John Wayne en de zijnen, die vanuit hun WASP-ideologie geloofden in de mogelijkheid van de 'Great Society', stelt Kubrick de kilte van de Amerikaanse samenleving. Wie geen deel heeft aan de 'Manifest destiny' zal die ook niet snel hebben, zo lijkt Kubrick te willen zeggen. De radicaliserende zwarte beweging, waar Malcolm X ML King als leider opvolgde, de SDS, die ten onder ging in een orgie van geweld door de 'Wheathermen', en de geradicalisserde tak van de vrouwenbeweging zullen het met hem eens zijn geweest. Op deze wijze bezien, doodt Joker' niet alleen de scherpschutster,maar ook de Amerikaanse droom.