O O [XI [XI [XI. Voorstel: Type voorstel: Zijn in het voorstel één of meer van de volgende aspecten van toepassing?

'

I

Ill IYI IIIIIIIIIllllII II

'

Gemeente

Bergen op Zoom

u

Onderwerp Nummer voorstel Datum voorstel Contactpersoon Contactpersoon Email

: Kademota mantelzorgbeleid " 'I1 org" Sector l : SMD, : RVB08-0053 : 11 maart 2008 Afdeling Beleidsatelier, : Stijn Verstraten : [email protected]

Contactpersoon Telefoon Programmanaam en nummer

: 0164-277174 : Zorg t~ummer12

Voorstel: 1. Kennis te nemen van de kademota mantelzorgbeleid "Stille zorgn, 2. Instemmen met de in de kademota opgenomen: a. gemeentelijke visie: "het verrichten van mantelzorg en vrijwlligerswerk in de zorg is van groot belang voor de samenleving. Bewoners geven door het verrichten van mantelzorg en vrijwiilgerswerk in de zorg uiting van hun betrokkenheid op anderen en hun bereidheid om zich in te zeffen voor de samenleving. Het verrichten van mantelzorg en vrijwilligerswerk in de zorg versterkt daarnaast het gevoel van welzijn van burgers in de samenleving" b. doelstelling: "het geven van advies, informatie en ondersteuning aan mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg daar waar dat nodig en gewenst is. Het advies, de informatie en de ondersteuning dient van zodanige aard te zijn dat mantelzorgers in staat zijn om maatschappelijke te kunnen blijven participeren " c. beoogde effecten: "mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg erkenning en waardering geven gezien hun inzet ten behoeve van anderen" d. de uitwerking van de gemeentelijke visie: "het inzeffen van activiteiten en instrumenten gericht op het waarderen, geven van advies en informatie, ondersteunen en het behartigen van belangen van mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg". 3. Het college opdracht te geven de in de kademota genoemde activiteiten en instrumenten te realiseren.

Type voorstel: Kaderstellend Controlerend Rest

Zijn in het voorstel één of meer van de volgende aspecten van toepassing? Zijn doelen enlof effecten beschreven Financiële consequenties Inspraakverordening van toepassing

Ja

Nee

[XI [XI [XI

O O

O

IIIII1l IllllIA IIIY III W IIIIIIIIIIIIIIIII II RVBO8-0053

Communicatieparagraaf: Ter voorbereiding van deze nota zijn een tweetal informatiebijeenkomsten voor mantelzorgers georganiseerd, daarnaast een bijeenkomst voor zorgaanbieders. De conceptnota is ter advisering aangeboden aan de adviesorganen, terwijl de zorgaanbieders in de gelegenheid zijn gesteld een zienswijze erop uit te brengen.

Samenvatting: Uit de laatst gehouden gemeentepeiling (2005) blijkt dat ruim 13.000 bewoners van de Gemeente Bergen op Zoom deze vonn van hulp verlenen. Deze actieve betrokkenheid van bewoners om zorg te willen verlenen is, samen met het verrichten van vrijwilligerswerk, aan te merken als het sociale kapitaal van onze samenleving. De taak om mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg te waarderen en te ondersteunen is opgenomen in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) die op 1januari 2007 in werking is getreden. In de voorliggende nota wordt de visie en het doel van het beleid met betrekking tot ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg benoemd. De gemeentelijke visie met betrekking tot mantelzorg onderstreept het grote belang ervan. Bewoners geven door het verlenen van zorg uiting van hun betrokkenheid op anderen en hun bereidheid om zich in te zetten voor de samenleving.

Bijlagen: De volgende bijlage is, als onderdeel van dit raadsvoorstel, bijgevoegd: De kadernota mantelzorgbeleid "Stille zorg" De volgende bijlage(n) is Izijn ter inzage gelegd: Uitgebrachte adviezen en zienswijzen.

GRIFFIE

IIIIIIIIII IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIYIIllII RVB08-0053

Datum raadsvergadering

2 4 APR. 2008

Nummer

: RVB08-0053

Onderwerp

: Kadernota mantelzorgbeleid "Stille zorg"

Aan de gemeenteraad,

Voorstel 1. Kennisnemen van de kadernota mantelzorgbeleid "Stille zorgn, 2. Instemmen met de in de kademota opgenomen: gemeentelijke visie: "het verrichten van mantelzorg en vrijwilligerswerk in de zorg is van groot belang voor de samenleving. Bewoners geven door het vemchten van mantelzorg en vrijwilligerswerk in de z o g uiting van hun betrokkenheid op anderen en hun bereidheid om zich in te zetten voor de samenleving. Het vemchten van mantelzog en vrijwilligerswerkin de zorg versterkt daarnaast het gevoel van welzijn van burgers in de samenleving" doelstelling: "het geven van advies, informatie en ondersteuning aan mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg daar waar dat nodig en gewenst is. Het advies, de informatie en de ondersteuning dient van zodanige aard te zijn dat mantelzorgers in staat zijn om maatschappelijkete kunnen blijvenparticiperen " beoogde effecten: "mantelzogers en vrijwilligers in de z o g erkenning en waardering geven gezien hun inzet ten behoeve van anderen" de uitwerking van de gemeentelijke visie: "het inzetten van activiteiten en instrumenten gericht op het waarderen, geven van advies en informatie, ondersteunen en het behartigen van belangen van mantelzorgersen vrijwilligers in de zorg: 3. Het college opdracht geven de in de kadernota genoemde activiteiten en instrumenten te realiseren.

Inleiding In 2006 hielpen 1,4 miljoen Nederlanders een zieke partner, gehandicapt familielid of vriend. Uit de laatst gehouden gemeentepeiling (2005) blijkt dat ruim 13.000 bewoners van de Gemeente Bergen op Zoom deze vorm van hulp verlenen. Deze actieve betrokkenheid van bewoners om zorg te willen verlenen is, samen met het vemchten van vrijwilligerswerk, aan te merken als het sociale kapitaal van onze samenleving. Om het sociale kapitaal te onderhouden en op peil te houden verdienen deze zorgverleners - in het vervolg te benoemen als "mantelzorgers" - waardering en ondersteuning. In de nota wordt naast het begrip "mantelzorgn ook gesproken over "vrijwilligers in de zorgn. Er zijn duidelijk verschillen tussen beiden; maar de werkzaamheden van beiden liggen in elkaars verlengde en versterken zij elkaar. Vrijwilligers in de zorg verrichte werkzaamheden die voor een groot deel gericht zijn op het verlichten dan wel tijdelijk overnemen van taken van mantelzorgers. De werkzaamheden van de vrijwilligers in de zorg

GRIFFIE

I

111 lll11 M 1 l1 l 11111IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII II RVB08-0053

komen niet overeen met het "reguliere vrijwilligerswerk". Om die reden wordt aan deze vorm van vrijwilligerswerk aandacht besteed in deze nota. De taak om mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg te waarderen en te ondersteunen is opgenomen in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) die op 1 januari 2007 in werking is getreden. Met de komst van de Wmo wordt de gemeente verantwoordelijk voor het formuleren en uitvoeren van beleid op negen prestatievelden. Een groot aantal van de te leveren prestaties binnen die velden is niet nieuw voor de gemeente. De gemeente voert al beleid op de terreinen sociale samenhang en leefbaarheid, wijkgericht werken, jeugdbeleid, voorzieningen voor ouderen en gehandicapten, enz. Het opstellen van beleid voor mantelzorgers op basis van prestatieveld 4 "ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligersn is een nieuwe taak van de gemeente.

De voorliggende nota "Stille zorgn bevat de volgende onderdelen: Relatie Wmo en gemeentelijke taken m.b.t. mantelzorg; Definitie mantelzorg; Een inzicht in de omvang van het aantal mantelzorgers in de gemeente en een vergelijking met landelijke gegevens; Het overzicht van advies-, informatie- en ondersteuningsactiviteitenin de gemeente; Een aantal relevante maatschappelijke ontwikkelingen die van invloed zijn op het verlenen van mantelzorg; De gemeentelijke visie op het ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg; De uitwerking van de gemeentelijke visie; Een aantal concrete activiteiten en instrumenten.

Beoogd maatschappelijk effectldoelstelling Het gemeentelijke doel met betrekking tot mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg dient gericht te zijn op het geven van advies, informatie en ondersteuning daar waar dat wenselijk en noodzakelijk is. Daarnaast verdient een mantelzorger en vrijwilliger in de zorg erkenning en waardering voor hun inzet voor anderen. Erkenning als een partner naast de professionele inzet, waardering in de vorm van ondersteuning om hun zorgtaken zo goed mogelijk uit te kunnen voeren. Het niveau van advisering en ondersteuning dient zodanig te zijn dat de mantelzorger en vrijwilliger in de zorg in staat is om maatschappelijkte kunnen blijven participeren. Een doel stellen om te komen tot een bepaald percentage mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg in de gemeente is niet mogelijk en weinig realistisch. De inzet c.q. bereidheid om dit werk te verrichten ligt volledig in de persoonlijke levenssfeer. Het beroep om deze zorg te bieden wordt ervaren als iets vanzelfsprekends vanuit een relationele of emotionele verbondenheid, als een "morele plichtnof als iets wat hen "overkomtn.

Uitwerking voorstel In de voorliggende nota wordt de visie en het doel van het beleid met betrekking tot ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg benoemd. De gemeentelijke visie met betrekking tot mantelzorg onderstreept het grote belang ervan. Bewoners geven door het verlenen van zorg uiting van hun betrokkenheid op anderen en hun bereidheid om zich in te zetten voor de samenleving. Een eerste aanzet hiervoor is al gegeven via de startnotitie "Vrijwilligerswerk en mantelzorgn(december 2006) en de beleidsbrief d.d. oktober 2007 van de staatsecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). In beide beleidstukken zijn een aantal basisfuncties benoemd die in het gemeentelijke beleid moeten worden opgenomen. Het betreft de basisfuncties: advies en informatie, deskundigheidsbevordering en respijtzorg. De basisfuncties zijn terug te vinden in de voorliggende nota. Ter voorbereiding van deze nota zijn een drietal interactieve informatiebijeenkomsten georganiseerd; twee bijeenkomsten waarvoor mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg zijn uitgenodigd. Daarnaast een bijeenkomst voor professionele zorgaanbieders. De basis voor de discussie c.q. informatie-uitwisseling tijdens de bijeenkomsten was de startnotitie "Vrijwilligerswerk en mantelzorg" en het concept gemeentelijke visie. De uitgebrachte reacties, suggesties en voorstellen tijdens de bijeenkomsten zijn verwerkt in de voorliggende nota. Dit geldt ook voor de schriftelijk uitgebrachte zienswijzen op de startnotitie.

Consequenties van het voorstel Aan dit raadsvoorstel zijn geen financiële consequenties verbonden. De in de kadernota vermelden budgetten zijn al opgenomen in de beheersbegroting 2008. Daarnaast zijn er een aantal incidentele budgetten beschikbaar in 2008. Het betreft de volgende budgetten: mantelzorgmiddelenWmo 2007 ad E 142.810, - (onderuitputting 2007 op het landelijke Budget voor de Regeling Waardering mantelzorgers, bekend als het mantelzorgcompliment)en het restantbedrag uit de voormalige CVTM-regeling 2007 ad € 96.726, - .

Een ontwerpbesluit bieden wij u hierbij ter vaststelling aan. Het college van burgemeester en wethouders van Bergen op Zoom,

Drs. A. Haasnoot.

De raad van de gemeente Bergen op Zoom; gezien het voorstel van het college van 11 maart 2008, nr. RVB08-0053, gelet op; De inwerkingtreding van de Wet maatschappelijke ondersteuning BESLUIT:

1. Kennis te nemen van de kademota mantelzorgbeleid "Stille zorgn, 2. Instemmen met de in de kademota opgenomen: a. gemeentelijke visie: "het verrichten van mantelzorg en vrijwilligerswerk in de zorg is van groot belang voor de samenleving. Bewoners geven door het verrichten van mantelzog en vrijwlligerswerk in de zorg uiting van hun betrokkenheid op anderen en hun bereidheid om zich in te zetten voor de samenleving. Het verrichten van mantelzorg en vrijwilligerswerk in de zorg versterkt daarnaast het gevoel van welzijn van burgers in de samenlevingn b. doelstelling: "het geven van advies, informatie en ondersteuning aan mantelzorgers en vrijwlligers in de zorg daar waar dat nodig en gewenst is. Het advies, de informatie en de ondersteuning dient van zodanige aard te zijn dat mantelzorgers in staat zijn om maatschappelijke te kunnen blijven participeren " c. beoogde effecten: "mantelzorgers en vrijwlligers in de zorg erkenning en waardering geven gezien hun inzet ten behoeve van anderenn d. de uitwerking van de gemeentelijke visie: "het inzetten van activiteiten en instrumenten gericht op het waarderen, geven van advies en informatie, ondersteunen en het behartigen van belangen van mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg 3. Het college opdracht te geven de in de kademota genoemde activiteiten en instrumenten te realiseren. Aldus vastgesteld in de openbare vergadering van De griffier,

F.P. de Vos

1

2 4 APR. 2008

v

/lw

I GRIFFIE Bergen

Commissie Datum Agendapunt Nummer raadsvoorstel Naam:

: Mens e n Maatschappij : 15 april 2008 : 6a : RVB08-0053 : Kadernota mantelzorgbeleid Stille Zorg

PvdA GBWP CDA WD SP D66 Groen Links Groepering Leefbaarheid BSD Advies aan de gemeenteraad (NB-stuk)

B-stuk voor alle fracties. De commissie stelt de komst van de nota als zodanig op prijs. Er worden kanttekeningen geplaatst bij het kaderstellend niveau van de nota en de beoogde prestaties. Mevr.Kammeijer-Luycks vraagt aandacht voor mantelzorg onder allochtone groeperingen en psychiatrische patiënten. De heer Withagen vraagt voorafgaand aan de raadsvergadering inzicht te krijgen waar de CVTM gelden zichtbaar zijn in de begroting. Hij pleit voor meer ruimte om mantelzorgers ontheffing van de sollicitatieplicht te geven. De heer Van den Kieboom betreurt het dat de subsidie voor de Gehandicapten Advies Raad is stopgezet.

Opmerkingen

De voorzitter,

De secretaris, -t

/"

pagina 1 van 1

Smith, Irene Van:

Will Dartee [[email protected]]

Verzonden: zondag 2 maart 2008 17:32 Aan:

Smith, Irene

Onderwerp: concept kadernota Mantelzorgbeleid Geachte mevrouw Smith, De concept kadernota Mantelzorgbeleid "Stille Zorg" heb ik met veel belangstellinggelezen en bekeken. Het is jammer dat wij als Stichting Familieleden Psychiatrische Patiënten WNB niet hebben kunnen deelnemen aan de interactieve informatiebijeenkomstenvoor mantelzorgers begin 2007. In de nota heb ik veel herkenning gevonden, zoals het doel van de WMO is om zelfredzaamheid van de bewoners te versterken c.q. te herstellen waardoor bewoners (weer of nog beter) in staat worden gesteld en toegerust worden om in de samenleving te kunnen participeren. Wanneer we in plaats van bewoners familieleden van...... neerzetten, dan zijn we bij de doelstelling van onze stichting. Bij hoofdstuk 6 op blz. 11 is aandacht besteed aan diverse doelgroepen mantelzorgers. Ik ben blij dat hier ook de partners en ouders van psychiatrische patiënten genoemd zijn omdat zij te maken hebben met speciale problematiek. Deze familieleden realiseren zich nog te weinig dat ook zij mantelzorgers zijn terwijl de psychische en emotionele belasting erg hoog is, vooral in een periode van crisis. Vervangende zorg voor deze mantelzorgers is alleen mogelijk wanneer de patiënt tijdelijk wordt opgenomen. Vrijwilligers in de zorg worden door de patiënt haast nooit geaccepteerd. In hoodfstuk 4 staat een overzicht van een aantal organisaties in de gemeente die actief zijn in het aanbieden van mantelzorg. Zou de stichting Familieleden Psychiatrische Patiënten WNB ( st.FPP WNB) hier ook bij genoemd kunnen worden? bijv. op blz 9. onder de GGZWNB. De stichting ondersteunt mantelzorgers d.m.v. - deelname aan zelfhulpgroepen (lotgenotencontact) - telefonisch contactpunt - persoonlijk gesprek en huisbezoeken - geven van informatie via thema-avonden en brochures. Als het antwoord op de vorige vraag positief zou zijn dan zouden wij misschien ook genoemd kunnen worden op: blz 15: bij :geven van advies en informatie (middenkolom) deskundigheidsbevordering Signalerings- en vewijzingsfunctie enz. " blz. 18: bij: Gegeven advies en informatie blz. 19: bij: Deskundigheidsbevordering Signalerings- en vewijzingsfunctie enz. I#

Hopenlijk heb ik u hiermee voldoende geinformeerd en wachten wij uw reactie op onze vragen af. Met vriendelijke groet, Will Dartee - Pleij, voorzitter stg. FPP WNB

Geacht college, Via derden ontvingen wij de concept nota mantelzorg van uw gemeente. Wij waarderen het zeer dat u op de wijze aandacht schenkt aan het belang van mantelzorg. Tot onze spijt ontbreekt onze stichting, de Stichting VPTZ West-Brabant-Tholen, in uw overzicht van aanbieders in hoofstuk 4 van uw nota. Onze stichting palliatieve en terminale zorg is al sedert 20 jaar actief in de gehele regio en is in Bergen op Zoom naast aanbieder van diensten ook nadrukkleijk betrokken bij het initiatief tot het oprichten van een hospice. Onze stichting heeft haar kantoor in Bergen op Zoom. Mensen die ernstig ziek zijn en weten dat het einde nabij is, willen graag thuis sterven of in een omgeving die hier zoveel mogelijk op lijkt. Het verzorgen van een geliefde in die periode is zwaar ook al is er hulp van huisarts en thuiszorg. Als familie moet je 24 uur per dag beschikbaar zijn. In Nederland zijn er meer dan 6000 vrijwilligers die ondersteuning kunnen bieden. Zij kunnen ondermeer: waken bij de patiënt, hulp geven bij lichte lichamelijke verzorging, emotionele steun verlenen, mantelzorgers bijstaan. De hulp van vrijwilligers is onbetaald maar niet vrijblijvend. Voordat ze mogen helpen worden de vrijwilligers getraind in palliatieve terminale zorg. Zij verrichten geen medische, verpleegkundige of zware huishoudelijke taken. De vrijwilligershulp vult datgene aan wat familieleden zelf doen. Zo krijgt de partner of een ander familielid de gelegenheid om even rust te nemen, een boodschap te doen of's nachts rustig te slapen. De stichting wil bevorderen dat vrijwilligers in goed overleg met de zieke, familie, overige mantelzorgers en betrokken professionele hulpverleners, aanvullende hulp bieden. Deze hulp betekent ondersteuning aan de zieke, maar ook aan mensen in hun naaste omgeving. Het kan heel praktische hulp zijn, zoals waken, verzorgen, of de naastbetrokkenen aflossen aan het ziekbed. Voor de te bieden hulp zijn de wensen van de zieke en zijn omgeving uitgangspunten. Vrijwilligers bieden een steun in de rug. De vrijwilliger van VPTZ West-Brabant en Tholen kan voor alle betrokkenen een steun in de rug zijn. Vrijwilligers van de VPTZ stellen zich beschikbaar om voor een paar uur de zorg van hun zieke over te nemen. Het zijn geschoolde mannen en vrouwen met veel ervaring in het zorgen voor mensen in de palliatieve fase. Zij hebben een bewuste keuze gemaakt en willen hun kennis en vaardigheden inzetten voor de zieke medemens en hun naasten. Zij hebben vaak zelf meegemaakt wat het betekent mantelzorger te zijn. Daarom willen ze 'er zijn', voor de zieke en voor hun mantelzorgers. Leven toevoegen aan dagen waar geen dagen meer toe te voegen zijn aan het leven, een leidend motto voor de vrijwilligers van VPTZ West-Brabant en Tholen! Voor financiële ondersteuning van onze werkzaamheden zijn wij aangewezen op het ministerie W A , budget AWBZ. Wij hopen dat u onze stichting alsnog in uw overzicht opneemt en zijn graag bereid om onze werkzaamheden nader toe te lichten.

Gehandicapten Advies

Raad

Niet op barcode schrijven!!

Gemeente Ber en o Zoom

511

IIIIIIII 11111 i 11111 1IIIIII IIIII~III IIIII111111 1 1-

-. .... . -.

108-006053 Reg. Datum: 26/02/2008 W&Z 1.20 Eenheid:

Het College van Burgemeester er Wethouders Postbus 35 4600AA Bergen op Zoom Bergen op Zoom, 22 februari 2008Betreft: gevraagd advies Kadernota Mantelzorg Beleid "Stille Zorg" Geacht College, U heeft de Gehandicapten Adviesraad (GAR) om een reactie gevraagd op bovenstaande nota. De GAR wil graag aan uw verzoek gehoor geven, gezien het belang van deze nota. Allereerst willen wij opmerken dat het een duidelijk en makkelijk leesbare nota is.U noemt de mantelzorgers samen met de vrijwilligers " het sociale kapitaal van onze samenleving".De GAR met beide doelgroepen ruim vertegenwoordigd in haar raad kan dit alleen maar beamen en U danken voor deze prijzende woorden. Wij willen in chronologische volgorde het volgende opmerken w.b.t de verdere inhoud van de nota: Blz. 4 U spreekt op over dembetrokkenheidvan de bewoners bij "hun eigen wijk,dorp of buurt". Wij zouden als trotse burgers bij deze opsomming graag "stad "aan toegevoegd zien. Blz.5 De GAR kan zich niet verenigen met de definitie mantelzorg die u gebruikt in deze n0ta.U spreekt in deze notitie over "Betaling van mantelzorg.. ." wij zijn van mening dat als er betalingen gedaan gaan worden voor mantelzorg middels een PGB er een andere relatie ontstaat t.o.v. de hulpvrager, te weten werkgeverlwerknemer. U geeft aan dat 87 % van de mantelzorgers in 2005 geen problemen ervaart met het geven van mantelzorg het veronrust de GAR dat een groot percentage (13%) dus wel problemen heeft. Temeer gezien de peilingen van 2001 ( 17%) en 2005 (20 %) het percentage mantelzorgers alleen maar stijgt. En dit slechts een beeld geeft in de categorie 18 tlm 69 jaar. Blz.5 Waardering wordt gemist geeft u aan, moeten wij dit vertalen naar waardering van de zorgvrager of anders? En 43 % heeft geen behoefte aan ondersteuning,dit is te positief bekeken er blijft een groot percentage 57 % over die wel behoefte heeft aan ondersteuning. Zorgwekkende cijfers vindt de GAR De GAR wil u verzoeken zowel de Stichting HOOM (voorheen SVT) als de informatiebijeenkomsten voor mantelzorgers breder onder de aandacht van uw inwoners te brengen daar beide relatief onbekend zijn /waren bij de aanwezige GAR-leden die allen toch zeer actief en betrokken zijn in deze sector.

De Boulevard 20 4617U Bergen op Zoom, telefoon (0164)234156 e-mail: [email protected] ABN-AMRO: 49.21.82.507 KvK Breda S104488

b.

4

BE11 ' U geeft in uw gemeentelijke visie aan: "dat het geven van mantelzorg het gevoel van welzijn van burgers in de samenleving versterkf'doch gezien de cijfers die aangeven hoeveel mantelzorgers waardering missen en ondersteuning vragen vindt de GAR dit wel opmerkelijk gesteld. Enige nuance vinden wij wel op zijn plaats. U spreekt bij de doelgroepen alleen over werkende mantelzorgers die een chronisch zieke of een gehandicapte partner of kind verzorgen. Wij zouden in deze opsomming van doelgroepen evenals de senioren en partners en ouders van psychiatrische patiënten, absoluut ook de partners en ouders van chronisch zieken en gehandicapten toegevoegd willen zien. Zij hebben ook duidelijk specifieke problemen met acceptatie,willedmoeten betrokken worden bij de behandeling, hebben zeker ook behoefte aan informatie over het ziektebeeld of handicap. En zijn absoluut gebaat bij praktische hulp en ondersteuning en momenten vrijaf van zorg. Ook merken wij op dat vaak jongeren (broers edof zussen) van gehandicapten edof chronisch zieken zich als mantelzorgers inzetten in het gezin.Een verontrustende ontwikkeling vindt de GAR, die eveneens om extra aandacht vraagt gezien de persoonlijke ontwikkeling en opleiding van deze toch al zwaar belaste groep jongeren. Blz.12 Het signaal "niet op de hoogte te zijn van.. .verlichtenmgeefteens te meer aan dat er op zeer korte termijn nog veel gedaan kanímoet worden aan informatieverstrekking. Daar overbelasting van mantelzorgers een dreigende factor is. U spreekt nog over het Stedelijk Overleg Gehandicaptenbeleid als belangenorganisatie.Wij willen u erop wijzen dat deze belangenorganisatie van vele patiëntenorganisaties in de gemeente Bergen op Zoom opgeheven is bij Collegebesluit, door de gemeenteraad vastgesteld in haar vergadering van mei 2007.Verwijzend naar het Welzijnsprogramma 2008. Blz.13 U geeft hier aan dat een uitkeringsgerechtigde een PGB aan moet vragen voor mantelzorg die hijlzij verleent. En daarbij professionele hulp lcrijgt in dit traject. Natuurlijk is de GAR ook van mening dat werk boven inkomen staat, doch de hulp die geboden wordt met aanvragen van een PGB, het inschakelen van thuiszorg of dagbesteding voor de zorgvrager en het treffen van voorzieningen, dient niet expliciet voorbehouden te zijn aan een uitkeringsgerechtigde, maar aan alle mantelzorgers in de gemeente Bergen op Zoom. Blz.15 De dag van de mantelzorg is voor velen een onbekend begrip, ook hierover vragen wij u meer en breder informatie te verstrekken aan inwoners en betrokken organisaties in de gemeente . Blz.18 De GAR vraagt zich af of ook de organisatie MEE-West Brabant bij de mogelijke actoren vernoemd moet worden ? Erop vertrouwend u met bovengenoemde reactie voldoende te hebben ingelicht.verblijven wij, Met vriendelijke groet Gehandicapten Adviesraad namens deze, G.Th.B. van der Ploeg-van der Tol voorzitter C.A.M. Spikker secretaris

q

i

,+."--*.C.

De Boulevard 20 4 6 1 7 U Bergen op Zoom, telefoon (0164)234156 e-mail: [email protected]: 49.21.82.507 KvK Breda S104488

l m

f l ! u

OUDEREN ADVIESRAAD Oh!,

I,,

,,i11

iiI,,~i,.,r,i,i!l

voor

H&/Y v,iii i i i . r c ~ i ' : i "1'

~ r i c l c + ~ ~ ~ Iop ( l l l ' , ( ~ i ~ I ! , r ~ i l i rl!l!lh ~r

Aan het College van Burgemeester en Wethouders

POSTBUS 674

Postbus 35 4600 AA Bergen op Zoom

4600 AR BERGEN OP ZOOM

Niet op barcode schrijven!!

Gemeente Eer en

Zoom

lllll1 l1lllllllll 1 l11111111l0l111111Pu l1l111l 111111

108-006229 Reg Datum 27/02/2008 W&Z 1 20 Eenheld

Betreft: concept kadernota "Stille zorg". Bergen op Zoom, 25 februari 2008

cc

&.\/&J&

Geacht College, De kadernota mantelzorgbeleid met de alles zeggende titel "Stille zorg" is sinds lang weer eens een kwalitatief en inhoudelijk goede nota leesbaar. Wij zijn tevreden dat de opmerkingen die gemaakt zijn op de voorafgaande startnotitie vrijwilligerswerk en mantelzorg, al voor een groot deel in deze nota verwerkt zijn. Dat maakt dat de voorbereiding, ondanks dat het weer kort dag was, niet meer zo veel tijd vergde. Toch willen we u vragen: als u ons serieus neemt geef ons dan de tijd om een advies uit te brengen waar we in gezamenlijkheid over hebben kunnen discussiëren. Dat komt ook ten goede aan de onderlinge samenwerkirig en betrokkenheid van de leden van de OAR. De grootste zorg van de OAR is: hoe krijgen we een en ander gecommuniceerd. De zorg voor de mantelzorgers gaat iedereen aan. Doen we dat niet goed dan komt er een nieuwe groep mensen die een beroep doen op het zorgstelsel doordat men ovenverktloverspannen is, al zijnlhaar sociale contacten kwijt is enlof zijnlhaar baan op het spel heeft gezet, enzovoort. De eerste lijn in de zorg zoals huisartsen en de thuiszorg, maar ook de naaste familie en vrienden zouden de eerste viool moeten spelen in het signaleren van de overbelaste mantelzorgers en ze voor hulp door moeten verwijzen naar, zoals u reeds noemde, het zorgwijzerIWM0 - loket. Daar zou de intake en optimale doorgeleiding van de hulpvraag, maar mogelijk ook de coördinatie met het oog op een adequate aanpak dienen te liggen. Nogmaals willen wij de nadruk leggen op het feit dat informatie via internet niet zaligmakend is. Niet iedereen heeft irrtemet! Door het feit dat de maatschappelijke veranderingen zich in snel tempo doorzetten (o.a. langer werken, steeds meer vrouwen gaan of moeten gaan werken) zal het 'Yl~ar~telzorgerr " steeds meer in de knel komen. Hierop zal beleid dienen te komen.

L",

.'

".

t

. Te denken valt aan vrijstelling van sollicitatieplicht en compensatie van werkgevers wanneer zij medewerkers extra uren moeten "irrijgei?en" i.v.m. (mante1)zorg verlof. Dat missen we in deze nota. Voor de meer gedetailleerde opmerkingen enlof aanvullingen verwijzen wij u naar de bijlage.

Met vriendelijke groeten, Namens de Ouderen Advies Raad Bergen op Zoom, Dhr. L.J. van Geel Secretaris

I

1

Mw. Drs. C.M.J. de Wolf r\ Voorzitter I

I

i' ',

-

_

e

Bijlagel: opmerkingen en/of aanvullingeri op de concept - kadernota "Stille zorg".

h

OUDEREN ADVIESRAAD

POSTBUS 674

Pag. 5

4600 AR BERGEN OP ZOOM

- Onder het kopje vrijwilligers in de zorg heeft u het over onverplicht. Wij

vinden vrij~+~illig maar niet vrijblijverrd hier beter passen. Pag. 7 - U spreekt over respectzorg, moet dat niet respijtzorg zijn? Pag. 10 - Wij willen u er op wijzen dat door het benadrukken van de zelfredzaamheid voor de groep 75+ en gehandicapten, de zelfredzaamheid op hen wel eens een averechts effect zou kunnen hebben. Zij gaan zich steeds onmachtiger voelen als ze niet aan het gewenste beeld kunnen voldoen. Pag. 1 l - Dat mantelzorgers van groot belang zijn voor de samenleving (scheelt heel veel geld) kunnen we onderschrijven. Om nu te zeggen dat daaruit een grote betrokkenheid op de samenleving spreekt, vinden wij minder vanzelfsprekend. Mantelzorg is vaak emotioneel beladen omdat het aan naasten of familie wordt geboden en heeft niets met de verdere samenleving te maken. Veel mensen die zorgen voor hun naasten weten niet eens dat ze 'n~antelzorgers"zijn, laat staan dat ze weten dat ze beroep kunnen doen op ondersteuning in de vorm van respijtzorg. Ook hier is communicatielmonitorring van groot belang. Hierbij dient rekening gehouden te worden met een grote groep laaggeletterden en allochtonen. Zij hebben een apart of ander communicatie traject nodig. Pag. 12 - In uw voetnoot zouden we ook de mogelijkheden van respijtzorg terug willen zien. Pag. 13 - Wij zouden graag zien dat u op zou nemen dat de oudere mantelzorgers met een zware zorgtaak en een bijstandsuitkering, vrijgesteld zou worden van sollicitatieplicht. Pag. 14 - Wij zouden hier nog twee punten aan toe willen voegen: het ontwikkelen en bijhouden van een sociale kaart ten behoeve van de mantelzorgers en een regelmatige behoefte peiling onder de mantelzorgers. ( Hierbij zou uw College zich kunnen laten leiden door het overzicht van vraagstellingen van mantelzorgers, zoals de stichting HOOM die eerder aan wethouder Veraart heeft aangeboden tijdens de festiviteiten rond het 10 jarig bestaan van SVT informele zorg). Pag.2 1 - De financiële onderbouwing is heel mager. Waar wordt at (voor) ingezet? Waar wordt het bedrag op gebaseerd, wat gebeurt er als het bedrag wordt overschreden en is het een geoormerkt bedrag?

1

G e e s t e l i j k e Gezondheidszorg W e s t e l i j k Noord-Brabant

Niet op barcode schriiven!!

Gemeente Bergen op Zoom 108-006156 Reg. Dat um: 27/02/2008 Eenheid: W&Z 1.20

Postbus 35 4600 AA Bergen op zoom

Halsteren, 26 februari 2008 RvB/WP/MvE/FdV/0802007 Ons kenmerk: Doorkiesnummer: (0164) 28 90 12 Betreft: Concept Kadernota Mantelzorg Beleid "Salle zorg"

Geacht College, Hierbij ontvangt u onze reactie op het concept Kadernota Mantelzorg beleid "Stille zorg" Wij stellen het op prijs bij dit proces betrokken te worden. De nota geeft een algemeen beleidskader weer waar wij ons op hoofdlijnen in kunnen vinden. Wij hebben in zijn algemeenheid een aantal inhoudelijke opmerkingen die wij graag onder uw aandacht d e n brengen. Hoewel de mantelzorgers in de ggz wel genoemd worden zijn wij van mening dat dit onderdeel nadere uitwerking in de nota verdient. Wij zouden het erg op prijs stellen als u de onderstaande passage's in de nota zou willen opnemen. De situatie van mantelzorgers in de ggz verschilt namelijk van die van mantelzorgers van mensen met een fysieke handicap of chronische ziekte (uit factsheet Mantelxorg in degeeste4ke gepndheidqorg, www.eiz.nl): Een psychiatrische stoornis is niet altijd zichtbaar voor de buitenwereld. De (emotionele) steun die de mantelzorgers geven is daardoor ook vaak onzichtbaar. Volgens het ministerie van VWS vereist deze doelgroep dan ook speciale aandacht. Familieleden vinden het moellijk om met anderen over de stoornis te praten. Er rust nog altijd een taboe op psychiatrische problemen. Ook is er veel onbegrip.

GGZWNB - Raad van Bestuur: Hoofdlaan 8, 4661 AA Halsteren * Postbus 371, 4600 AJ Bergen op Zoom T. (0164) 289003 / 289004 * F. (0164) 289901 * internet: wwm.ggzwnb.nl

*

t

I

Halsteren, 26 februari 2008 Betreft: Concept Kadernota Mantelzorg Beleid " Stille zorg" Blad 2/4

Geestelijke Gezondheidszorg Westelijk Noord-Brabant

Veel psychiatrische stoornissen kennen een onvoorspelbaar verloop. Een psychiatrische stoornis met stemmingswisselingen,impulsief gedrag, achterdocht, angst of agressie trekt een zware wissel op de relatie tussen mantelzorger en patiënt. Mantelzorgers kunnen zich verantwoordelijk voelen voor het ontstaan van de stoornis. Bij een psychiatrische aandoening in combinatie met een verslavingsprobleem kunnen er problemen zijn met politie en justitie.

Veel mantelzorgers in de ggz raken overbelast en knjgen zelf ook psychische problemen.

Preventieprogramma Familieleden GGZ WNB heeft sinds lange tijd een preventieprogramma wat zich richt op familieleden van psychiatrische patiënten (mantelzorgers). Doel van het programma Familieleden van GGZ WNB is het voorkomen, vroegtijdig onderkennen en beperken van overbelasting en psychische problemen bij mantelzorgers en naasten van mensen met psychiatrische problemen. Het programma bestaat uit cursussen en gespreksgroepen en wordt tweemaal per jaar aangeboden. Ook adviseren we de stichting Familieleden van Psychiatrische Patiënten (FPP), en organiseren we jaarlijks thema-avonden voor de doelgroep. De opsomming van het cursusaanbod van GGZ WNB, op pagina 11, in de kadernota is op een aantal onderdelen niet volledig. Wij zouden ook aandacht d e n vragen voor zowel de groep allochtone mantelzorgers als de groep jonge mantelzorgers. Wij zouden het erg op prijs stellen als u in dit kader de onderstaande activiteiten aan het cursusaanbod zou willen toevoegen.

Allochtonefamilieleden Niet-westerse allochtonen hebben moeite om psychische en psychiatrische problemen onder ogen te zien. Cultuur en religie spelen een belangrijke rol in de betekenisgeving van psychsche ziekte en zijn bepalend in het zoeken naar hulp. Uit onderzoek blijkt dat mantelzorgers uit nietwesterse culturen lang wachten voordat ze hulp zoeken. Dat komt onder meer door een gebrek aan informatie en de taalbarrière. Deze mantelzorgers raken vaak in een isolement, waardoor ze in een neerwaartse spiraal terechtkomen. GGZ WNB heeft een specifiek cursusaanbod voor allochtone mantelzorgers. Het gaat om een cursus voor familieleden en naasten van mensen met een psychiatrische stoornis.

Jonge mantel?orgers Verder zouden wij ook aandacht willen vragen voor de doelgroep jonge mantelzorgers; deze doelgroep wordt te weinig belicht in de nota.

Halsteren, 26 febnnri 2008 Betreft: ' Concept Kadernota Mantelzorg Beleid " Stille zorg" Blad 3/4

. i

-m

G G Z W N B G e e s t e l i j k e Gezondheidszorg W e s t e l i j k Noord -Brabant

-.

In Nederland krijgen circa 1,6 miljoen kinderen en jongeren onder de 22 jaar jaarlijks te maken met een psychisch zieke of verslaafde ouder. Kinderen en jongeren van ouders met psychische en/of verslavingsproblemen zijn vaak ook jonge mantelzorgers (KOPP/I
3. Voorlichting geven op scholen aan docenten over signalering en over hoe om te gaan met kinderen en jongeren van ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen. 4. Voorlichting geven aan leerhgen over kinderen en jongeren van ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen.

5. De website Kopstoring is een landelijke website voor jongeren van 12 t/m 25 jaar die een ouder hebben met psychische en/of verslavingsproblemen. De website I
l -

I

1 respect, l

aandacht,

-- -

P

openheid+-

-

6

Halstesen, 26 febLari 2008 Betreft: Blad 4/4

Concept Kadernota Mantelzorg Beleid " Stde zorg"

G G Z W N B G e e s t e l ij ke Gezondheidszorg W e s t e l i j k Noord-Brabant

in gesprek gaan om de mogelijkheden te onderzoeken voor aanvullende financiering voor het ondersteuningsaanbod aan mantelzorgers in de ggz. Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met dhr. M. van Eybergen, beleidsadviseur, Accountmanager Wmo, tel. (O1 64) 28 90 12 of e-mail: maarten.~an.eybergen@~gzwnb.nl. Ik vetrouw erop u hiermee alvast voldoende geïnformeerd te hebben.

Drs. W.G. Petersen Voorzitter Raad van Bestuur

1

l

respect, --

aandacht, -

p

p

openheid - -

p p

1

l

f %

Niet op barcode schrijven!!

"

Gemeente Ber en o Zoom

Postadres: Kerkstraat 27 4664 B N Lepelstraat

IIIIIIII 1 1 IIIIIm1nIIIII~IIII 1 i 1IIIII~III IIIIIIIII 11

108-006604 Reg. Dat um: 0310312008 Eenheid: W&Z 1.20

Het College van Burgemeester en Wethouders Gemeente B.ergen op Zoom Postbus 35 4600 AA Bergen op Zoom

datum/date nummerhumber betreftlregards

vrijdag, februari 29, 2008 2008-5 Advies kadernota mantelzorg beleid "Stille Zorg"

Geachte College, Op uw verzoek brengt de IAR advies uit over de kadernota mantelzorg Beleid "Stille Zorg". Hte advies is uitgewerkt in de bijgaande notitie. De zorg van de IAR gaat uit naar verschillende punten, namelijk: 1. De ongewenst implicaties die mantelzorgtaken kan hebben op de maatschappelijk participatie,

2. De doelgroepen van de allochtone mantelzorgers and jeugdige allochtone mantelzorgers, waaraan geen verdere uitwerking wordt gegeven, 3. De oningevulde rol van de allochtone zelforganisaties. Desgewenst zal de IAR dit advies nader toelichten. Graag horen we van uw kant of en hoe onze adviezen

Bijlage: Advies IAR Kadernota Mantelzorg beleid "Stille Zorg"

Postadres: Kerkstraat 27,4664 BN Lepelstraat, T 0164-686755, F 0164-683269, E infof?docabureaus.nl S georgemuskens Girorekeningnummer: 590740

2008.5, Advies Kadernota Mantelzorg Beleid "Stille Zorgn

Kadernota Mantelzorg Beleid "Stille Zorg" Advies van de IAR 1. Op pagina 4 verbindt de gemeente de mantelzorg met een van de grote doelen van de W O en het gemeentelijke WO-beleid, namelijk maatschappelijke participatie en meedoen in de samenleving. Dat is heel interessant en wenselijk, maar er wordt op dat punt geen onderscheid gemaakt tussen mantelzorg en vrijwilligerwerk of tussen soorten mantelzorg en mantelzorgers. Toch staat in het overzicht op pagina 5 ook dat mantelzorg de maatschappelijke participatie kan beperken. 2. Aangezien dit indruist tegen de WMO en de visie van de gemeente op de Bergse samenleving is het wenselijk dat de gemeente haar beleid en uitvoering juist richt op een passend aanbod aan mantelzorgers dat hen in staat stelt optimaler deel te nemen aan het maatschappelijk leven. Belangrijke partners voor de gemeente zijn in de ogen van de IAR op dit punt de allochtone zelforganisaties. 3. De IAR wil daarom graag bijzondere aandacht voor een aantal omstandigheden waarin mantelzorg de maatschappelijke participatie op een ongewenste manier beperkt. De bijzondere aandacht zou aanleiding moeten zijn tot intensief overleg met instellingen en instanties die 'achter de voordeur' komen over verborgen zorgbehoeften en ongewenste mantelzorg. De bijzondere aandacht kan leiden tot specifieke maatregelen om bij zorgindicatie mantelzorg te ontmoedigen of zelfs niet toe te laten. 4. Een omstandigheden waar de IAR aan denkt is intensieve mantelzorg op volwassen levensdomeinen door (allochtone) kinderen, waarbij kinderen bijvoorbeeld moeten tolken bij de huisarts, de sociale dienst, scholen, etc., of waarbij oudere kinderen te grote taken en verantwoordelijkheden krijgen ten opzichte van hun jongeren broertjes en zusjes. Zeker als deze 'mantelzorg' hun eigen ontwikkeling in de weg komt te staan. 5. De IAR is het er volledig mee eens dat 'allochtone mantelzorgers' uitdrukkelijk worden genoemd als doelgroep van het gemeentelijke mantelzorgbeleid. Als redenen noemt de gemeente de onbekendheid in onder de veel allochtone mantelzorgers met het zorgaanbod en de geboden hulp van buitenaf - ze krijgen dus niet de steun die ze nodig kunnen hebben en die voor iedereen beschikbaar zou moeten zijn. Hierop sluit aan dat het bestaande aanbod niet altijd aansluit, zoals de nota stelt en dat het een extra inspanning kost van de 'andere' kant om de doelgroep te bereiken en voor hun cultuur passende zorg te bieden. 6. De IAR merkt op dat de problemen van de doelgroep kinderen en jongeren ook een belangrijke 'allochtone' dimensie kan hebben, gezien het relatief grote aantal kwetsbare allochtone jongeren. 7. De IAR had dan ook verwacht dat de visie op de doelgroep van de 'allochtone mantelzorgers' vertaald zou zijn in de lijst van concrete uitwerkingen (hoofdstuk 7) en de monitoring van gemeentelijk beleid (hoofdstuk 8). Maar hierover is onder de kopjes 'advies en informatie' en dat over 'ondersteuning' in het geheel niets terug te vinden. Alleen worden de allochtone zelforganisaties genoemd als mogelijke belangenbehartigers, overigens zonder dat daarvoor de geëigende middelen zouden kunnen worden vrijgemaakt - het moet komen uit de reguliere subsidie van deze organisaties. 8. De IAR adviseert B&W met klem om de visie op de doelgroep van de 'allochtone mantelzorgers' te concretiseren en van geëigende middelen te voorzien onder de kopjes 'advies en informatie' en 'ondersteuning'. Hierbij adviseert de IAR op deze punten ook een eigen taak te geven aan de allochtone zelforganisaties. 9. De IAR adviseert ook om de 'allochtone' dimensie van de doelgroep kinderen en jongeren uit te werken en te vertalen in concrete activiteiten en instrumenten.

L

Stichtina Niet op barcode schrijven!! wonen ruig & wslzi)n

Gemeente Bergen op Zoom T.a.v. Hoofd Welzijn & Zorg Drs. S.P.M. Verstraten Postbus 35 4600 AA Bergen op Zoom

Reg. Dat urn: 2910212008 Eenheid: W&Z 1.20

Betreft : Reactie kadernota mantelzorgbeleid Ons kenmerk: 08038 Bergen op Zoom, 22 februari 2008

Geachte Heerlmevrouw Verstraten, Op 31 januari jongsleden ontving Stichting tantelouise-Vivensis de concept kadernota mantelzorgbeleid. In de begeleidende brief nodigt u de geadresseerde uit om een zienswijze uit te brengen over de kadernota 'Stille Zorg'. Stichting tantelouise-Vivensis maakt graag van deze gelegenheid gebruik, door middel van deze brief. Ten eerste wil stichting tantelouise-Vivensis graag haar complimenten overbrengen over de inhoudelijk duidelijke en overzichtelijke notitie. Stichting tantelouise-Vivensis onderschrijft het belang dat er een gemeenschappelijk beleid gevormd wordt over mantelzorg op basis van de voorliggende notitie, en wil graag de maatschappelijke betrokkenheid en verantwoordelijkheid hiervoor nemen. Wij willen graag in deze reactie kenbaar maken welke belangrijke rol Stichting tantelouise-Vivensis al jaren speelt voor mantelzorgers, hoe de huidige situatie tot stand is gekomen en wat onze toekomstvisie is. Stichting tantelouise-Vivensis wil het mantelzorgbeleid graag met derden inhoud en vorm geven. Stichting tantelouise-Vivensis en diens rechtsvoorgangers, heeft er in het verleden voor gekozen om het voormalige subsidiebudget ten behoeve van de CVTM maatregel af te staan aan SVT Informele Zorg West-Brabant, thans bekend onder de naam Hoom. Stichting tantelouiseVivensis is hiermee akkoord gegaan vanuit de overtuiging dat dit het regionale mantelzorgbeleid ten goede zou komen. SVT Informele Zorg mocht over het budget beschikken zodat zij, in samenwerking met lokale organisaties, het mantelzorgbeleid zouden ontwikkelen en implementeren. Helaas heeft Stichting tantelouise-Vivensis moeten constateren dat er onvoldoende inhoud en vorm is gegeven aan de ontwikkeling van het regionale mantelzorgbeleid waarbij de voorgestelde samenwerking heeft geresulteerd in een overwegend solistisch acteren van SVT Informele Zorg, thans HOOM. Stichting tantelouise-Vivensis heeft ook een eigen mantelzorg- en vrijwilligers beleid ontwikkeld. Dit is vanzelfsprekend, maar indien de samenwerking met HOOM optimaler was geweest had dit gezamenlijk kunnen ontstaan. Gezien de recente ontwikkelingen binnen de intramurale zorg (verzorgingshuizen en verpleeghuizen) en de extramurale zorg (thuiszorg) heeft stichting tantelouise-Vivensis een zorgvisie geformuleerd met betrekking tot wonen, zorg, welzijn en service. Hierin worden professionals, mantelzorgers en vrijwilligers als gelijkwaardige actieve participanten in het sociale netwerk van de cliënt gezien. Met andere woorden, zonder mantelzorgers is zorgen en zich welbevinden niet mogelijk. Voor de cliënten die geen mantelzorgers hebben, bestaat de stichting Mentorschap. Stichting tantelouise-Vivensis heeft mede het initiatief genomen voor de oprichting van deze stichting, waarbij mentoren waken over de persoonlijke belangen van cliënten.

Stichting tantelouise-Vivensis Boerenverdriet 18 4631 AK Bergen op Zoom t 0164-253555 f 0164-244973 Postbus 336 4600 AH Bergen op Zoom KvK 20135179

*v

Stichting

vivensis ,uonr n r c i g d, wrIzil<

Dat Stichting tantelouise-Vivensis buiten haar zorgtaak haar maatschappelijke taak enlof betrokkenheid zeer serieus neemt, betekent concreet dat zij acteert in een proces van professionele beroepskrachten en informele zorg (mantelzorg en vrijwilligerszorg). Deze drie elementen zijn voor stichting tantelouise-Vivensis onlosmakelijk met elkaar verbonden. Met referentie naar de in de notitie opgenomen overzichten van bestaande zorgverlening is Stichting tantelouise-Vivensis erg geschrokken van het beeld wat geschetst is met betrekking tot het aanbod van informele zorg. Stichting tantelouise-Vivensis maakt daarom graag gebruik van de uitnodiging tot reactie op de kadernota, om u erop te kunnen attenderen dat meerdere partijen en organisaties (waaronder stichting tantelouise-Vivensis maar ook organisaties zoals het Rode Kruis, Zonnebloem en Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg) ontbreken in het overzicht van de 'huidige inzet in de gemeente' en in het 'activiteiten en instrumentenoverzicht'. Stichting tantelouise beschikt over een veelheid van diensten die aan mantelzorgers worden aangeboden, gericht op informatie, advies en instructie. Graag brengen wij u hiervan op de hoogte middels het onderstaande overzicht. vtiviteiten gericht op mantelzorg: Cliëntleefplan: Het zowel intra- als extramuraal gehanteerde cliëntleefplan zorgt ervoor dat mantelzorgers op een actieve wijze betrokken worden bij het zorg/hulpverleningsproces. Mantelzorgadviesraad: De mantelzorgadviesraad van Stichting tantelouise-Vivensis bestaat uit vertegenwoordigers van mantelzorgers uit de regio Bergen op Zoom, Steenbergen en Woencdrecht, die de Raad van Bestuur gevraagd en ongevraagd advies geeft over actuele vraagstukken met betrekking tot mantelzorg. Mantelzorgplaza/café: een ontmoetingsplaats voor mantelzorgers waar relevante informatie wordt gegeven die de taken van de mantelzorger mogelijk kunnen verlichten en de mantelzorger helpen hun werkzaamheden vol te houden. Dag van de mantelzorger: op 10 november wordt waardering uitgesproken voor de inzet van de mantelzorgers. Ontmoeten, informatie en advies staat op deze dag centraal. Lotgenotencontact: Mantelzorgers worden bij elkaar gebracht om ervaringen en tips uit te kunnen wisselen met als doel herkenning en erkenning van hun ervaringen en moeilijkheden. Alzheimercafé: Een maandelijkse informele bijeenkomst voor cliënten, partners, familieleden, hulpverleners en andere belangstellenden. Tijdens iedere bijeenkomst staat een thema centraal. IN 2007 beleefde het Alzheimercafé Bergen op Zoom zijn 5 jarige jubileum. Afasiesoos: Een maandelijkse bijeenkomst met als doel het begeleiden, leren omgaan met en het ondersteunen van cliënten en hun mantelzorgers met een afasie (taalstoornis). Hersengymnastiek: Een tweewekelijkse bijeenkomst met als doel het begeleiden, leren omgaan met en ondersteunen van cliënten en hun mantelzorgers met een geheugenprobleem. Servicediensten: Stichting tantelouise-Vivensis beschikt over een veelheid van servicediensten welke er toe bijdragen dat mantelzorgers optimaal worden ondersteund bij het uitoefenen van hun mantelzorgtaak met als doelstelling dat cliënten langer in hun eigen woonomgeving kunnen verblijven. Cursussen: Stichting tantelouise-Vivensis biedt diverse cursussen aan om de deskundigheid van de mantelzorger te vergroten, zodat zij op een gezonde en verantwoorde wijze hun zorgtaken kunnen uitvoeren. Het uitburo: De cliënt enlof de mantelzorger kunnen via het Uitburo bijvoorbeeld een georganiseerd vakantie, laatste levenswens, andere ontspanningsactiviteiten realiseren. Kort durende opnames1 vakantie opnames: cliënten kunnen tijdelijk of gedurende een vakantie opgenomen worden zodat de mantelzorgers tijdelijk ontlast wordt van zijnlhaar zorgtaken. Hierdoor kunnen mantelzorgers hun taken langer volhouden en kunnen cliënten langer thuis blijven wonen. Deze vorm van zorg is te benoemen als respijtzorg.

Stichting tantelouise-Vivensis t 0164-253555

f 0164-244973

Boerenverdriet 18

Postbus 336

4631 AK Bergen op Zoorn

4600 AH Bergen op Zoorn

KvK 20135179

agF

* p

Stichting

Spoedopname: In geval van een nood- of crisissituatie kan een cliënt acuut opgenomen worden in een van de zorginstellingen. De mantelzorger wordt hierdoor acuut ontlast van zijnlhaar taken. Internationale dag van de vrijwilligers: op 7 december wordt waardering uitgesproken voor de inzet van de vrijwilligers. Ontmoeten, informatie en instructie staat op deze dag centraal. Thuiszorg: Stichting tantelouise-Vivensis begeleidt en ondersteunt circa 3000 mantelzorgers in de thuissituatie door de inzet van thuiszorg. Dagverzorging en dagbehandeling: ter ondersteuning van de mantelzorger kan een cliënt een of meerdere dagdelen per week de dagbehandeling of dagverzorging bezoeken. Hier wordt een pakket van activiteiten geboden gericht op behandeling, activering of socialisering. Deskundigheidsbevordering aan collega vrijwilligersorganisaties: de deskundigheid van Stichting tantelouise-Vivensis wordt ingezet om de deskundigheid van de vrijwilligers en mantelzorgers in andere organisaties te vergroten. Hierbij kan onder andere gedacht worden aan ziekenverzorging thuis en til en transfertechnieken. Presentaties enlof voorlichting: stichting tantelouise geeft voorlichting aan de Katholieke Bond van Ouderen, vrouwenbonden, gepensioneerden, scholen, organisaties voor allochtone medeburgers etc. Inzet van vrijwilligers: Stichting tantelouise-Vivensis beschikt over een grote groep vrijwilligers die mantelzorgers opvangen, ondersteunen en of vervangen. Stichting tantelouise-Vivensis bemiddelt bij de inzet van een (geschoolde) vrijwilliger, zowel intra- als extramuraal. Daarnaast biedt het vrijwilligerswerk werkervaring, structuur en sociale activering aan de vrijwilliger. Voor alle bovenstaande diensten kan contact opgenomen worden met het Cliënten Service Bureau (CSB). Dit is voor de gemeentes Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht het loket voor alle vragen met betrekking tot wonen, zorg, welzijn en service en is 24 uur per dag bereikbaar. Zoals u weet is stichting tantelouise recentelijk samengegaan met Stichting Vivensis. Hierdoor heeft Stichting tantelouise-Vivensis met het grootste deel van de mantelzorgers in de ouderenzorg in bergen op Zoom te maken. Daarom achten wij het onze maatschappelijke taak een breed pakket aan te bieden ter informatie, advies en instructie. Tot nu toe heeft Stichting tantelouise-Vivensis al deze diensten zelfstandig gefinancierd of vorm gegeven door de inzet van medewerkers enlof vrijwilligers. In het kader van de veranderende financiering door de Wet Maatschappelijke Ondersteuning en de intrede van de intramurale financiering volgens Zorgzwaartepakketten in 2009 maakt tantelouise zich ernstig zorgen over de continuering van al deze ondersteunende diensten voor mantelzorgers. Graag zouden wij hierover met de gemeente Bergen op Zoom in overleg gaan om de wederzijdse samenwerking en mogelijkheden te bespreken. Met vriendelijke groet,

J.L.L. Pelgrims Voorzitter Raad van Bestuur

A.L.M.L. van der Bruggen Lid Raad van Bestuur

Stichting tantelouise-Vivensis Boerenverdriet 18 4631 AK Bergen op Zoom t 0164-253555 f 0164-244973 Postbus 336 4600 AH Bergen op Zoom KvK 20135179

C

Niet op barcode schrijven!!

Jeugdraad Bergen op Zoom Postbus 35 4600 AA Bergen op Zoom De Gemeente Bergen op Zoom T.a.v. het college van Burgemeester Postbus 35 4600 AA Bergen op Zoom

~erneenteBer en op Zoom

l111111111 11111111111111111el11111 1 1111111 1 1111

108-007303 Reg. Datum: 0510312008 Eenheid: W&Z 1 20

Bergen op Zoom, 28 februari 2008 Betreft: Advies inzake concept kadernota Mantelzorgbeleid

Geachte College van Burgemeester en Wethouders, Wij als jeugdraad hebben kennis genomen van het plan van aanpak rondom het mantelzorgbeleid en zijn dan ook bereid hier ons advies over te geven. In bijna de gehele nota missen wij de aandacht voor de jeugdige mantelzorgers onder ons. Wij zijn namelijk van mening dat zij aparte aandacht verdienen. Veel van de in de nota genoemde punten zoals het punt 'waardering' kunnen nauwelijks of niet in verband worden gebracht met deze jonge mantelzorgers. Na een gesprek met mevrouw Smith konden enkele van onze vragen en aandachtspunten van de lijst afgehaald worden, maar we bleven ook met enkele punten zitten. Graag willen wij middels een opsomming aangeven welke punten er volgens ons nader bekeken zouden kunnen worden en waarom dan wel. De volgende punten willen wij onder uw aandacht brengen: -Onderzoek uitslagen In uw nota zijn verschillende percentages te zien met betrekking tot mantelzorgers. Wij missen echter een percentage dat aangeeft hoeveel jonge mantelzorgers er daadwerkelijk zijn. (Wij stellen voor dit uit te zoeken middels onze enquête*) -Hulp zoeken Jonge mantelzorgers zullen waarschijnlijk niet uit zichzelf op zoek gaan naar hulp. Zij zullen niet zomaar het telefoonboek pakken of aankloppen bij instanties. Een laagdrempelige website zal er mogelijk wel toe leiden dat er hulp gezocht gaat worden. -Waardering Een waardering zoals vermeld in de nota zal naar ons idee niet als zodanig voelen voor de jonge mantelzorger. Er zou gebruik gemaakt kunnen worden van een jongeren mantelzorgnetwerk om te onderzoeken wat zij wél als waardering ervaren. -Doel Het is moeilijk de daadwerkelijke doelstellingen in de nota te kunnen vinden. Ook de rol van de gemeente hierin is nergens terug te vinden. Mogelijk zouden de daadwerkelijke doelstellingen en de gemeentelijke rol in de inleiding verwerkt kunnen worden.

-Onwetendheid Vermoedelijk zullen veel jonge mantelzorgers geen idee hebben van de mogelijkheden die hen daadwerkelijk geboden kunnen worden wanneer zij overbelast (dreigen te) raken. Om deze jongeren in te lichten over hun mogelijkheden zouden volgens ons middelen gebruikt kunnen worden zoals inlichtingen via een website, inlichtingen via bijvoorbeeld mantelzorg gastlessen op school en speciale cursussen voor jonge mantelzorgers. -Allochtonen Het punt 'allochtone mantelzorgers' komt kort ter sprake en hierin wordt vermeld dat er extra inspanning nodig is om deze doelgroep te bereiken. Een meertalige website enlof informatiefolderzou hier een goede inspanning kunnen zijn. -Flexibiliteit In de nota wordt aangegeven dat er voor een mantelzorger enige flexibiliteit van zijn werkgever verwacht mag worden omtrent zijn zorgaanbod. Wij zouden het reëel vinden wanneer jonge mantelzorgers ook een dergelijke flexibiliteit vanuit school zouden kunnen verwachten met mogelijke druk vanuit de gemeente. -Gedetailleerde vermeldingen In het schema, beginnende op pagina 8, worden meerdere malen de jeugd- en jongeren hulpverleners vermeld. Wij denken dat om deze nota efficiënt en effectief te laten zijn, de daadwerkelijke hulpinstanties en hun invullingen in deze nota precies vermeld moeten worden. -Onduidelijk De notitie onderaan pagina 12 wordt door ons niet begrepen. Het lijkt alsof er in heel Nederland een behoud van (100% van het) salaris is verzekerd wanneer men zorgverlof opneemt. Wij begrijpen uit dit stukje dat je hier als Bergenaar echter in benadeeld wordt omdat je hier slechts 50% loondoorbetaling krijgt. Hebben wij dit zo goed begrepen? -Respijtzorg Volgens ons zouden jonge mantelzorgers vaak in aanmerking kunnen komen voor respijtzorg in verband met hun belastende situatie. In het schema op bladzijde 19, kopje respijtzorg, wordt deze groep jonge mantelzorgers ten onterechte niet vermeld. Graag zouden wij hier een vermelding willen zien staan.

Bovenstaande punten zien wij graag nader bekeken en we hopen hiermee een bijdrage te hebben geleverd aan de uiteindelijke nota.

Met vriendelijke groet, Namens de jeugdraad,

Maaike Neeter

'De Jeugdraad is bezig met een jongerenenqu8te die de mening van de jeugd samenvat

lilJ

-

1

-

Niet op barcode schrijven!!

2

Rea Datum

O310312008

Aan het College van Burgemeester en Wethouders Postbus 35 4600 AA BERGEN OP ZOOM

ouderen keldermanslaan 5 p o s t b u s 674 4600 a r b e r g e n o p zoom t. 0164 - 26 59 46 f . 0164 - 29 99 00 e. infoQswoboz.nl i. www.swoboz.nl

Bergen op Zoom, 29 februari 2008 Betreft: Reactie op Kadernota mantelzorg beleid "Stille Zorg"

Geacht college, In reactie op het concept van de betreffende kadernota wil ik namens onze stichting via onderstaande opmerkingen met u meedenken. Onze complimenten voor de inhoud van de nota en uw ambitie om de "stille mantelzorger" voor het voetlicht te brengen.

U kent inmiddels onze opvatting: wij zien graag bij beieicisontwikkeiing dar het priniaal wordt gelegd bij welzijn en preventie en vanuit deze benadering moet u de kanttekeningen dan ook lezen. U suggereert dat het Persoongebonden budget ingezet zou moeten kunnen worden voor mantelzorgers, maar in onze ogen is dat een niet aan te bevelen optie. o Als u bedoelt dat de mantelzorger een vergoeding moet kunnen krijgen voor het verlenen van mantelzorg, dan gaat u voorbij aan de principiële omschrijving van het begrip (met de relationele of emotionele gebondenheid, de morele verplichting e.a.) waar u over spreekt. Er moeten ook andere manieren te vinden zijn om mantelzorgers te waarderen. Het PGB, als optie bij het vergoeden voor mantelzorg, vergt een heel andere dan mantelzorg relatie, met ook verplichtingen van werkgeverlwerknemer en verantwoording aan belastingdienst e.a. o Wel ondersteunen we uw suggestie om te zien of een oudere mantelzorgers die een uitkeringheeft vrijgesteld kan worden van sollicitatieplicht, maar dan wel steeds voor een te bepalen (en te evalueren) periode. In de inleiding geeft u aan dat uit "het verlenen van mantelzorg" als uiting van betrokkenheid op anderen, de bereidheid blijkt om zich ook voor de samenleving in te zetten. Wij zijn van mening dat u "zich rijk rekent"; in onze ogen zijn het twee verschillende grootheden. Mantelzorgers staan veelal onder een ongelooflijke druk met welzijns- en gezondheidsrisico's en derhalve zou u in onze ogen nog meer moeten zoeken naar dwarsverbanden met het gemeentelijk gezondheidsbeleid.

Reactie SWOBOZ op concept kadernota Mantelzorgbeleid

De grote behoefte aan informatie over ondersteuningsmogelijkheden en bereikbaarheid van een klankbord voor mantelzorgers is evident en we onderschrijven uw plan om met het oog op duidelijkheid het WMO-loket startpunt te laten zijn voor alle mogelijke ondersteuningsprocessen en -activiteiten in deze, ook met het oog op het feit dat er aansluitend snel zaken te doen is met geëigende backoffice organisaties. In deze tijd is het logisch om dan te denken aan zowel fysieke als digitale bereikbaarheid, alleen zou deze laatste variant niet als een deus ex machina gepresenteerd moeten worden. In onze ogen blijft de specifieke problematiek van allochtone mantelzorgers onderbelicht. Met name de in de persoon zelf (zowel bij de mantelzorggever als bij de mante1zorgkrijger)vinden er "cultuurbotsingen" plaats, zo werd prima geduid in de eindrapportage van het Ouderenproof proces en voor deze groep moet er een specifieke aanpak komen, zoals dat ook door u wordt aangegeven voor de groep jeugdige mantelzorgers.

Met vorenstaande hebben we een positieve bijdrage aan de discussie over uw nota willen leveren en zijn graag bereid om een rol te vervullen bij de uitwerking. Namens het bes ur van de stichting verblijft met vriendelijke groet,

P

Reactie SWOBOZ op concept kadernota Mantelzorgbeleid

Kadernota Mantelzorg Beleid

Stille zorg

Januari 2008

1. Inleiding In 2006 hielpen 1,4 miljoen Nederlanders een zieke partner, gehandicapt familielid of vriend. Uit de laatst gehouden gemeentepeiling (2005) blijkt dat ruim 13.000 bewoners van de Gemeente Bergen op Zoom deze vorm van hulp verlenen. Deze actieve betrokkenheid van bewoners om zorg te willen verlenen is, samen met het verrichten van vrijwilligerswerk, aan te merken als het sociale kapitaal van onze samenleving. Om het sociale kapitaal te onderhouden en op peil te houden verdienen de zorgverleners - in het vervolg te benoemen als “mantelzorgers” - waardering en ondersteuning. De taak om mantelzorgers te waarderen en te ondersteunen is opgenomen in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) die op 1 januari 2007 in werking is getreden. Met de komst van de Wmo wordt de gemeente verantwoordelijk voor het formuleren en uitvoeren van beleid op negen prestatievelden. Een groot aantal van de te leveren prestaties binnen die velden is niet nieuw voor de gemeente. De gemeente voert al beleid op de terreinen sociale samenhang en leefbaarheid, wijkgericht werken, jeugdbeleid, voorzieningen voor ouderen en gehandicapten, enz. Het opstellen van beleid op basis van prestatieveld 4 “ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers” is een nieuwe taak van de gemeente. Met name het gedeelte met betrekking tot mantelzorgers. In de voorliggende nota wordt de visie en het doel van het beleid met betrekking tot ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg benoemd. De gemeentelijke visie met betrekking tot mantelzorg onderstreept het grote belang ervan. Bewoners die zich inzetten als vrijwilliger in de zorg geven door het verlenen van deze zorg uiting aan hun betrokkenheid op anderen en hun bereidheid om zich in te zetten voor de samenleving. Een eerste aanzet hiervoor is al gegeven via de startnotitie “Vrijwilligerswerk en mantelzorg” (december 2006) en de beleidsbrief d.d. oktober 2007 van de staatsecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). In beide beleidstukken zijn een aantal basisfuncties benoemd die in het gemeentelijk beleid moeten worden opgenomen. Het betreft de basisfuncties: advies en informatie, deskundigheidsbevordering en respijtzorg. In de nota wordt naast het begrip “mantelzorg” ook gesproken over “vrijwilligers in de zorg”. Er zijn duidelijk verschillen tussen beiden; maar naast de verschillen liggen de verrichte werkzaamheden in elkaars verlengde en versterken zij elkaar. Vrijwilligers in de zorg verrichte werkzaamheden die voor een groot deel gericht zijn op het verlichten dan wel tijdelijk overnemen van taken van mantelzorgers. De werkzaamheden van de vrijwilligers in de zorg komen niet overeen met het “reguliere vrijwilligerswerk”. Om die reden wordt aan deze vorm van vrijwilligerswerk aandacht besteed in deze nota.

1

Leeswijzer De nota start met de relatie tussen de Wet maatschappelijke ondersteuning en de gemeentelijk taak met betrekking tot mantelzorg (paragraaf 2), de in de nota gehanteerde definitie van mantelzorg en de omvang ervan in de gemeente, de relevante landelijke gegevens met betrekking tot mantelzorg benoemd (paragraaf 3), de huidige inzet van mantelzorgactiviteiten in de gemeente (paragraaf 4) en een aantal maatschappelijke ontwikkelingen (paragraaf 5). Vervolgens wordt de gemeentelijke visie en doel, alsmede een aantal doelgroepen van beleid benoemd (paragraaf 6). Tot slot wordt de gemeentelijke visie uitgewerkt in een concreet aantal activiteiten (paragraaf 7). Als voorbereiding op deze nota zijn twee interactieve informatiebijeenkomsten georganiseerd waarvoor mantelzorgers zijn uitgenodigd. De bijeenkomsten zijn in totaal door 42 personen bezocht. Daarnaast heeft ook een aantal organisaties aan de discussie deelgenomen. De basis voor de informatie-uitwisseling en de discussie tijdens de bijeenkomsten was de startnotitie “Vrijwilligerswerk en mantelzorg”. De uitgebrachte reacties, suggesties en voorstellen tijdens de bijeenkomsten zijn verwerkt in de voorliggende nota. Dit geldt ook voor de schriftelijk uitgebrachte zienswijzen op de startnotitie. De informatiebijeenkomsten zijn mede voorbereid en begeleid door de “Stichting Zet; Zicht op Maatschappelijke Ontwikkeling” (een Brabantse onafhankelijke maatschappelijke onderneming voor wonen, welzijn en zorg). Naast de bijeenkomsten voor mantelzorgers is er een bijeenkomst geweest met zorgaanbieders. Met deze aanbieders is hun aanbod aan activiteiten ten behoeve van mantelzorgers besproken, daarnaast zijn de mogelijkheden besproken om elkaar te informeren over activiteiten, deze waar mogelijk op elkaar af te stemmen en waar mogelijk gezamenlijk aan te bieden. Hierbij heeft nadrukkelijk de wens om te komen tot een helder en duidelijk aanbod richting de mantelzorgers een rol gespeeld. Tevens kan hierdoor de een gedifferentieerd aanbod tot stand komen naar specifieke doelgroepen. De doelgroepen zijn benoemd in paragraaf 6.

2

2. Relatie Wmo en gemeentelijk taak m.b.t. mantelzorg In deze paragraaf wordt ingegaan op de rol c.q. taak die gemeenten krijgen met betrekking tot mantelzorgers in het kader van de inwerkingtreding van de Wmo. Daarnaast wordt vermeld wat er ten aanzien van de prestatievelden met betrekking tot mantelzorgers is besloten in de vastgestelde kadernota Wmo (december 2005). Tevens wordt de relatie gelegd met de vastgestelde kadernota “Lokaal Sociaal Beleid”. Met de komst van de Wmo wordt de gemeente verantwoordelijk voor het formuleren en uitvoeren van beleid op negen prestatievelden. Een groot aantal van de te leveren prestaties binnen die velden is niet nieuw voor de gemeente. De gemeente voert al beleid op de terreinen sociale samenhang en leefbaarheid, wijkgericht werken, jeugd, voorzieningen voor ouderen en gehandicapten, enz. Een beleid ontwikkelen met betrekking tot mantelzorgers, zoals geformuleerd in prestatieveld 4, is echter een nieuwe taak en verantwoordelijkheid voor de gemeente. Het vastgesteld “Lokaal Sociaal Beleid” (LSB) fungeert hiervoor als kader. Het beleid in de kadernota LSB is gevisualiseerd door middel van “Het Kompas”. “Het Kompas” is een manier om de werkelijkheid in beeld te brengen.

Primaire verantwoordelijkheid van de burger zelf

Vangnet / zorg

Maatschappelijke participatie

Vrijwilligerswerk Mantelzorg

Wijk & buurt

Onderwijs Arbeid Economie Vrijetijdsbesteding / Recreatie Cultuur Vrijwilligerswerk Mantelzorg

Primair leefverband

Openbare ruimte / Infrastructuur Volkshuisvesting Voorzieningenniveau Sociale samenhang Vrijwilligerswerk

Gezondheidszorg Maatschappelijk werk Maatschappelijke opvang Verslavingszorg Inkomensondersteuning Voorzieningen gehandicapten Mantelzorg Vrijwilligerszorg/ Vrijwilligers informele zorg

Binnen het primair leefverband leeft de inwoner, alleen of met zijn of haar partner en mogelijke kinderen. De rol van de inwoner kan zijn die van hulpvrager, maar ook die als mantelzorger of vrijwilliger in de zorg. De activiteiten van de inwoners spelen zich af achter de eigen voordeur. De inwoner en zijn of haar direct betrokken personen bepalen wie achter de voordeur komt. Met de cirkel wijk en buurt wordt de directe leefomgeving van de bewoner aangeduid en de op hem of haar betrokken personen. Dit kunnen de direct omwonenden zijn (de buren), maar ook familieleden, vrienden en kennissen. Veelal de personen op wie de inwoner als hulpvrager een beroep kan doen of de personen die een familiaire- of emotionele relatie met de hulpvrager hebben. Hieronder kunnen ook vrijwilligers in de zorg worden verstaan.

3

Onder maatschappelijke participatie wordt de betrokkenheid van de inwoner bedoeld, zijn of haar actieve bijdrage aan de leefomgeving of de inzet in vrijwilligersorganisaties. Maar ook de betrokkenheid van de directe omgeving op personen die behoefte hebben aan ondersteuning. Ook is de inzet van mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg een vorm van maatschappelijke participatie. Bij de cirkel vangnet en zorg wordt de inzet van professionals benoemd. Maar een belangrijk aandeel in het vangnet en zorg wordt geleverd door vrijwilligers in de zorg. De Wmo is een wet waarin voor de gemeente een belangrijke rol is weggelegd. “Meedoen” is daarbij het centrale thema voor zowel de gemeente als voor de inwoners. “Meedoen” zou in deze geduid kunnen worden als (het verhogen van) de zelfredzaamheid van de burger en zijn of haar deelname aan de samenleving. Het doel van de Wmo is om de zelfredzaamheid van de bewoners te versterken c.q. te herstellen, waardoor bewoners (weer of nog beter) in staat worden gesteld en toegerust worden om in de samenleving te kunnen participeren. Het thema “meedoen” en dan vooral deelname aan de samenleving wordt benadrukt in de Wmo en komt naar voren in een tweetal prestatievelden van deze wet, te weten: •

•

Prestatieveld 1 “bevorderen sociale samenhang en leefbaarheid”. Sociale samenhang is een randvoorwaarde die van grote invloed is op de leefbaarheid, veiligheid en de participatie van burgers. Bewoners dienen zich zoveel mogelijk betrokken te voelen c.q. te zijn bij hun eigen wijk, dorp of buurt. In de vastgestelde kadernota Wmo (december 2005) is besloten dat het bestaande beleid voor wat betreft dit prestatieveld dient te worden gecontinueerd zoals dat wordt vormgegeven in het gebiedsgericht werken en door een intensievere en een meer kwalitatieve inzet van het agogische werk. Hierbij zal echter nog meer aandacht dienen te worden besteed aan het stimuleren, maar ook het faciliteren en ondersteunen van vrijwilligers die zich voor hun wijk, buurt of dorp inzetten. Prestatieveld 4 “ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers”. De vrijwillige inzet van bewoners, zowel informeel en ongeorganiseerd (kleinschalig burgerinitiatief) als in georganiseerd verband (vrijwilligersorganisaties, vrijwilligers informele zorg), vormt een onmisbaar deel van de samenleving. Vrijwilligerswerk is voor bewoners het middel om eigen verantwoordelijkheid te nemen en niet alles van een ander of de overheid te verwachten. Met zijn of haar vrijwillige inzet wil de burger zich nuttig maken voor die bewoners die ondersteuning nodig hebben; tevens levert de burger op deze manier een actieve bijdrage aan de samenleving. Hierbij onderscheidt mantelzorg zich van vrijwilligerswerk. Mantelzorgers verlenen zorg vanuit een familiaire of emotionele band met degene aan wie de zorg wordt verleend. De inzet van mantelzorgers vindt plaats in het “primaire leefverband” en in de “wijk en buurt”. De inzet van vrijwilligers in de zorg vindt vooral plaats via het “vangnet /zorg”.

4

3. Mantelzorg Definitie Er bestaan veel definities over het begrip “mantelzorg”. In deze nota wordt de volgende definitie gehanteerd: “Zorg die mensen vrijwillig en onbetaald verlenen aan mensen met fysieke, verstandelijke of psychische beperkingen in hun familie, huishouden of sociale netwerk; het gaat om zorg die meer is dan in een persoonlijke relatie gebruikelijk is; betaling van mantelzorg is mogelijk vanuit een persoonsgebonden budget” (Definitie van Expertisecentrum Informele Zorg)

Alle definities gaan uit van een vast aantal componenten; in alle gevallen blijkt dat er bij het verlenen van mantelzorg sprake is van langdurige zorg, dat er geen betaalde zorg wordt geboden en dat er een emotionele of familiaire band is met de zorgbehoevende. Daarnaast dat de verleende zorg de gebruikelijke zorg overstijgt. Tevens wordt het verlenen van mantelzorg niet als een keuze ervaren; de meeste mantelzorgers beschouwen het bieden van zorg als iets vanzelfsprekend en/of als een “morele plicht’’ dan wel iets dat hen “overkomt”. De in de definitie genoemde mogelijkheid tot betaling van de verleende mantelzorg zal een wijziging in de relatie tot de zorgbehoevende met zich mee kunnen brengen (werkgever/werknemer, verantwoording richting belastingdienst). De mogelijkheid om gebruik te maken van een persoonsgebonden budget (pgb) is om die reden niet voor iedereen een vanzelfsprekende keuze of mogelijkheid. Een keuze hiervoor staat veel mantelzorgers tegen omdat het in tegenspraak is met de persoonlijke verbondenheid naar de zorgbehoevende. Hieruit volgt dat mantelzorg niet is aan te merken als vrijwilligerswerk. Het al of niet verrichten van vrijwilligerswerk is als een keuze aan te merken. Het verlenen van mantelzorg of vrijwilligerszorg / vrijwilligers in de zorg is niet hetzelfde. In beide vormen van zorg is er sprake van een grote betrokkenheid op de ander en de samenleving, maar er zijn duidelijke verschillen. Mantelzorg Het overkomt je, het wordt niet als een keuze ervaren Mantelzorg is gebaseerd op een relatie of een emotionele gebondenheid Ongeorganiseerd Maatschappelijke participatie kan erdoor beperkt worden Wordt in veel gevallen ervaren als een morele plicht Geen eigen keuze inzake omvang hulp Men doet wat nodig is Wordt als vanzelfsprekend ervaren of als “morele plicht”

Vrijwilligers in de zorg Bewuste keuze, vrije keuze Onverplicht, geen relationele of emotionele gebondenheid en onbetaald Vrijwillige inzet is georganiseerd Vorm van maatschappelijke participatie Een vorm van persoonlijke ontwikkeling, daarnaast wordt het door velen ervaren als een maatschappelijke plicht Omvang hulp kan zelf bepaald worden Keuze in omvang en soort hulp Ervaart maatschappelijke waardering

In de meest ideale situatie zouden mantelzorg en vrijwilligerszorg op elkaar aan dienen te sluiten. Op deze manier zou bereikt kunnen worden dat mantelzorgers tijdelijk van hun taak worden ontheven om op adem te komen. Dit als het ware via een vorm van “respijtzorg”. Omvang mantelzorg in de gemeente Uit de “Gemeentepeiling 2005” blijkt dat ± 13.000 burgers (20%) in de gemeente op een of andere manier mantelzorg verleent. Eenderde van hen ( ± 4.400 burgers) verricht deze werkzaamheden gedurende meer dan 15 uur per maand, terwijl bij 16% (± 2.100 burgers) de omvang van deze werkzaamheden meer dan 30 uur per maand bedraagt. Het overgrote deel van de burgers dat mantelzorg verleent geeft aan hiermee geen problemen te ervaren (87%). In de “Gemeentepeiling 2005” is niet onderzocht aan wie de zorg wordt verleend. De gegevens zijn terug te vinden in de “Gezondheidsenquête 18 t/m 69 jaar GGD West Brabant 2001”. Uit deze enquête blijkt dat in dat jaar 17% van de

5

burgers in de gemeente mantelzorg verleent en dat het merendeel van de zorg wordt verricht ten behoeve van (schoon)ouders, zijnde 62%. Daarnaast blijkt uit de enquête dat het werk zowel lichamelijk als geestelijk als zwaar wordt ervaren en dat waardering wordt gemist. Tevens geeft 43% van de mantelzorgers aan geen behoefte te hebben aan ondersteuning. Een groot deel van de mantelzorgondersteuning in de gemeente werd in het jaar 2006 verzorgd door de Stichting SVT Informele Zorg (nu de Stichting HOOM). Uit het jaarverslag over het jaar 2006 (de meest recente gegevens) blijkt dat er op het Meldpunt Vrijwilligershulp in totaal 284 hulpvragen zijn binnengekomen. De meeste van deze vragen (59%) zijn ingediend door de hulpvrager zelf. De leeftijd van de hulpvragers ligt in 80% van de gevallen boven de 65 jaar; 38% van de vragen betreft verzoeken om hulp aan bewoners van 75 jaar en ouder. Naast de directe hulpvragen is het meldpunt in het jaar 2006 in totaal 5858 benaderd voor het verstrekken van advies en informatie. Informatiebijeenkomsten In het voorjaar 2007 zijn er een tweetal informatiebijeenkomsten georganiseerd. Het doel van de bijeenkomsten was om in gesprek te gaan met mantelzorgers en een direct beeld te krijgen van de problemen en beperkingen waar zij mee worden geconfronteerd. Uit de gesprekken kwamen schrijnende situaties naar voren: mensen die intensief zorg dragen voor hun partner, (schoon)ouder of kind. In veel gevallen wordt die taak al jaren uitgevoerd en beschouwen mensen dit als een taak die je als vanzelfsprekend op je neemt. Het is heel gewoon wat je doet. Dat doe je gewoon voor de ander! Tijdens de bijeenkomsten bleek ook dat veel mensen erg lang wachten voordat ze naar informatie over ondersteuning en voorzieningen op zoek gaan. Vaak weet men dan ook nog niet waar men moet zijn. Er blijkt behoefte te zijn aan één instantie waar men terecht kan met vragen en waar ook de nodige informatie gevonden kan worden over alle mogelijke vormen van ondersteuning en voorzieningen. Daarnaast is er behoefte aan de mogelijkheid om in contact te komen met lotgenoten; mensen die weten waar je allemaal voor komt te staan en behoefte aan een plaats waar je even tot rust zou kunnen komen. Landelijke gegevens mantelzorg Op basis van het rapport “De sociale staat van Nederland 2006” verleent 20% van de inwoners van Nederland van 18 jaar en ouder mantelzorg (Sociaal Cultureel Planbureau 2007). Het percentage is lager dan in het vorige onderzoek van het SCP (26%); een onderzoek uit 2005, maar gebaseerd op cijfers van 2002. Het percentage van inwoners in de gemeente dat mantelzorg verleent, komt overeen met het landelijk gemiddelde. Er is geen eenduidigheid over de feitelijke omvang van het aantal inwoners dat mantelzorg verleent. Een mogelijke verklaring hiervoor is het gegeven dat er in onderzoeken diverse definities voor het begrip mantelzorg worden gehanteerd. De werkelijke omvang van het aantal inwoners dat mantelzorg verleent is daarnaast om nog een reden niet gemakkelijk vast te stellen. Veel inwoners die zorg verlenen aan een ander zullen zich niet in de term “mantelzorger” herkennen of willen zich hierin niet herkennen. Zij voelen zich geen “mantelzorger” en zijn niet gericht op zoek naar ondersteuning of organisaties die hen behulpzaam kunnen of willen zijn. Een en ander betekent niet dat mantelzorgers geen problemen ervaren bij het verrichten of het verlenen van zorg. Uit landelijk onderzoek is bekend dat mantelzorgers emotionele problemen hebben (o.a. veranderende rol, situatie als kind ten opzichte van een hulpbehoevende ouder of partner), te zwaar belast zijn of worden (o.a. combinatie van het verlenen van zorg en een betaalde baan), onbekendheid met voorzieningen, extra kosten (o.a. reiskosten als de hulpbehoevende persoon niet in de eigen omgeving woont, extra kinderopvang), enz.

6

Andere vormen van mantelzorg en vrijwilligerswerk in de zorg Naast het gebruik van de term en het begrip “mantelzorg” wordt er vaak gesproken en geschreven over begrippen als “gebruikelijke zorg”, “vrijwilligerszorg / vrijwilligers in de zorg” en “respijtzorg”. Onder “gebruikelijke zorg” wordt verstaan “zorg voor elkaar en voor het huishouden”, die binnen een huishouden als gangbaar wordt beschouwd. Iemand kan alleen aanspraak maken op zorg vanuit de awbz voor zorg en ondersteuning die in omvang, duur en/of belasting deze gebruikelijke zorg te boven gaat” (definitie Expertisecentrum Informele Zorg). Het gaat daarbij om zorg die door een partner of huisgenoten dient te worden geleverd voor dagelijks terugkerende taken; voorbeelden hiervan zijn: stofzuigen, wassen, boodschappen doen, verzorgen van de maaltijden, enz. In het “Protocol Gebruikelijke Zorg” opgesteld door het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) is opgenomen wat precies onder gebruikelijke zorg dient te worden verstaan. In de praktijk betekent dit dat een deel van de werkzaamheden die iemand verricht voor een partner of huisgenoot, werkzaamheden zijn die van hem/haar verwacht mogen worden. Hieraan zal bij een indicatiestelling via het CIZ nadrukkelijk aandacht moeten worden besteed, waarbij nadrukkelijk in ogenschouw moet worden genomen gedurende welke periode iemand gebruikelijke hulp verleent, de leeftijd van zowel de hulpvrager als de mantelzorger en de overige leefomstandigheden van de betreffende personen. Onder “vrijwilligerszorg / vrijwilligers in de zorg” wordt verstaan “aanvulling op of vervanging van de mantelzorg door vrijwilligers voor mensen met een handicap, ouderen, chronisch zieken, gezinnen met een gehandicapt kind; de hulp is vaak praktisch: oppas (thuisopvang), kleine huishoudelijke klussen, boodschappen doen enz. Thuishulp wordt veelal gecoördineerd vanuit thuishulpcentrales, steunpunten mantelzorg en thuiszorginstellingen” (definitie Expertisecentrum Informele Zorg). Het betreft praktische, sociale en emotionele ondersteuning die wordt geboden door vrijwilligers gedurende een lange periode aan mensen met wie de vrijwilliger geen relationele of familiare band heeft. De vrijwilligerszorg / vrijwilliger in de zorg heeft door zijn/haar inzet blijk van een betrokkenheid op anderen en verantwoordelijkheid naar de samenleving. Deze vorm van vrijwilligerswerk vindt vrijwel uitsluitend in georganiseerd verband plaats. Gezien het gegeven dat deze vorm van vrijwilligerswerk vrijwel naadloos aansluit bij mantelzorg en er veelal behoefte is aan dezelfde inzet van middelen en activiteiten (advies, informatie en ondersteuning) wordt deze in de voorliggende nota behandeld. Onder “respijtzorg” wordt verstaan “het tijdelijk overnemen van de totale zorg ter ontlasting van de mantelzorg door beroepskrachten of vrijwilligers in de vorm van thuisopvang, dagopvang, kortdurende opname enz.” ( definitie Expertisecentrum Informele Zorg). Het betreft diverse mogelijke vormen van tijdelijke overname van zorg van de mantelzorger om deze even vrijaf te geven dan wel deze te ontlasten. De respijtzorg kan bestaan uit tijdelijke opname buitenshuis van de hulpbehoevende persoon in de vorm van dagopvang, een verzorgings- of verpleeghuis, logeerhuis of gastgezin. De tijdelijke overname van de mantelzorger geschiedt vaak door de vrijwillige thuiszorg. De financiering van de intramurale respijtzorg blijft voorlopig plaatsvinden via de AWBZ.

7

4. Mantelzorg in de gemeente Huidige inzet ondersteuning mantelzorg in de gemeente In de Gemeente Bergen op Zoom zijn, naast de inzet van individuele mantelzorgers, een aantal organisaties actief in het aanbieden van directe mantelzorg en het begeleiden, bemiddelen, adviseren en trainen van mantelzorgers. Een aanbod aan activiteiten dat gericht kan zijn op zowel ondersteuning van mantelzorgers voor de totale gemeente, als voor partners en familieleden van bewoners in woonzorgcentra en verpleeghuizen. Naast de inzet van mantelzorgers wordt er in verpleeghuizen en woonzorgcentra in de gemeente gewerkt met de inzet van vrijwilligers. Aanbod Vrijwillige thuiszorg (hulp van een vrijwilliger die steun biedt in moeilijke situaties, iemand om even mee te praten, gezelschap, enz.) Vrijwillige terminale zorg (een vrijwilliger die iemand bijstaat in de laatste fase van het leven, voor het verrichten van praktische steun, bieden van aanvullende hulp, ontlasting van een mantelzorger, enz.) Meldpunt vrijwilligershulp (het meldpunt coördineert c.q. bemiddelt bij het vinden van een passende oplossing bij een vraag voor incidentele hulp) Respijtzorg (de stichting bemiddelt bij tijdelijke overname van de taken van de mantelzorger door een zorgaanbieder. Tevens over de mogelijkheden van inzet van vrijwillige thuiszorg of vrijwilliger terminale zorg) Buddyzorg (een vrijwilliger die getraind en begeleid wordt om iemand met een levensbedreigende ziekte bij te staan bij het verwerken van de ziekte, een persoonlijke begeleider voor emotionele steun, bij onzekerheid, tegenslagen, enz.) Steunpunt Mantelzorg

Organisatie Stichting HOOM via het steunpunt in het Gezondheidscentrum

Budget Wmo (voormalige budget CVTM )

Stichting HOOM via het steunpunt in het Gezondheidscentrum Stichting Vrijwillige Palliatieve en Terminale Zorg

Ministerie WVS, budget AWBZ

Stichting HOOM via het steunpunt in het Gezondheidscentrum

Wmo (voormalige budget CVTM )

Stichting HOOM via het steunpunt in het Gezondheidscentrum

Ministerie WVS, budget AWBZ

Stichting HOOM via het steunpunt in het Gezondheidscentrum

Wmo (voormalige budget CVTM )

Stichting Humanitas

(geen gemeentelijk budget of subsidie)

Stichting HOOM via het steunpunt in het Gezondheidscentrum

Wmo (voormalige budget CVTM )

(ondersteunen van de mantelzorger

8

via een persoonlijk gesprek, informeren over ondersteuningsmogelijkheden, begeleiden en aanbieden van o.a. cursussen) Mantelzorgcafé (lotgenotencontact, uitwisselen van ervaringen, tips en informatie)

Cursusaanbod • Omgaan met depressieve mensen, • Gespreksgroep voor nabestaanden na zelfdoding, • Familieleden van psychiatrische cliënten, • Familieleden van cliënten met borderlinestoornis, • Familieleden van mensen met schizofrenie, • Familieleden van jong dementerenden,

Stichting HOOM en Stichting Welzijn Ouderen (woonzorgcentrum Stuijvenburgh, Van der Goesstraat in de wijk Fort/Zeekant)

Wmo (voormalige budget CVTM )

Stichting tante Louise (vestiging ABG)

AWBZ,(geen gemeentelijk budget of subsidie)

GGZWNB

(AWBZ, geen gemeentelijk budget of subsidie)

GGZWNB Stichting Familieleden Psychiatrische Patiënten WNB

(AWBZ, geen gemeentelijk budget of subsidie)

9

5. Maatschappelijke ontwikkelingen die van invloed zijn op het verlenen van mantelzorg Een aantal maatschappelijke ontwikkelingen heeft een grote invloed op de vraag naar zorg en de inzet van mantelzorgers. Deze ontwikkelingen zijn nu al merkbaar en het is niet uit te sluiten dat zij in de nabije toekomst het leven van veel bewoners gaan beïnvloeden. Een aantal ontwikkelingen zijn: • De vergrijzing van de bevolking en de daarmee mogelijk gepaard gaande toename van de zorgvraag. Van de vergrijzende bevolking maken ook de mantelzorgers zelf deel uit. • Wet- en regelgeving op het terrein van welzijn en zorg. Mogelijke wijzigingen op het terrein van voorzieningenniveau Wmo, AWBZ en vergoedingen via ziektekostenverzekeringen kunnen mogelijk grote gevolgen hebben voor hulpbehoevenden en mantelzorgers. • De arbeidsparticipatie van (beide) partners c.q. burgers. Als gevolg hiervan hebben burgers steeds minder tijd om, naast de noodzakelijke tijd voor werk, huishouden en kinderen, zich te zetten om mantelzorg te verlenen. De combinatie van werk, privéleven en de “morele plicht of de vanzelfsprekendheid” om mantelzorg te verrichten werken dan overbelasting in de hand. • De persoonlijke gevolgen van de invoering van de Wmo. Op burgers zal een groter beroep worden gedaan met betrekking tot hun zelfredzaamheid en de zorg voor anderen. Voor kwetsbare groepen en ouderen is dit niet vanzelfsprekend of haalbaar. • Bij indicatiestelling voor zorg door het CIZ wordt steeds meer een nadruk gelegd op mogelijke inzet van gebruikelijke zorg. Dit kan op termijn leiden tot een zeer belastende situatie voor mantelzorgers. • Het gegeven dat directe verwanten en familieleden niet meer in de directe omgeving van elkaar wonen. • De verzakelijking van de samenleving, de toenemende individualisering en de calculerende houding van bewoners. Op basis hiervan zal vermoedelijk de “vanzelfsprekendheid” om mantelzorg te verrichten of te blijven verrichten afnemen. Een gevolg zal zijn een toenemend beroep op de betaalde hulpverleners.

10

6. Gemeentelijke visie op de ondersteuning van mantelzorgers Gemeentelijke visie De gemeentelijke visie op mantelzorgondersteuning kan als volgt worden omschreven: “Het verrichten van mantelzorg en vrijwilligerswerk in de zorg is van groot belangrijk voor de samenleving. Bewoners geven door het verrichten van mantelzorg en vrijwilligerswerk in de zorg uiting van hun betrokkenheid op anderen en hun bereidheid om zich in te zetten voor de samenleving. Het verrichten van mantelzorg en vrijwilligerswerk in de zorg versterkt daarnaast het gevoel van welzijn van burgers in de samenleving”. Doel en effect inzet ondersteuning mantelzorg Het gemeentelijke doel met betrekking tot mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg, is gericht op het geven van advies, informatie en ondersteuning daar waar dat wenselijk en noodzakelijk is. De gemeente heeft hierbij de taak een vangnet te creëren; mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg moeten terug kunnen vallen op dit vangnet om op deze wijze actief en gezond maatschappelijk te kunnen blijven participeren. Een mantelzorger en vrijwilliger in de zorg verdient erkenning en waardering voor de inzet die ten behoeve van anderen wordt geleverd. Erkenning als partner in het zorgaanbod, naast de professionele inzet. Waardering in de vorm van ondersteuning om hun zorgtaken goed uit te kunnen voeren. Het niveau van de advisering, facilitering en ondersteuning dient van zodanige omvang te zijn dat de mantelzorger in staat is om maatschappelijk te kunnen blijven participeren. Een doel stellen ten aanzien van de inzet om te komen tot een bepaald percentage mantelzorgers is niet mogelijk en weinig realistisch. De inzet c.q. bereidheid om dit werk te verrichten ligt volledig in de persoonlijke levenssfeer. Het beroep om deze zorg te bieden wordt ervaren als iets vanzelfsprekends vanuit een relationele of emotionele verbondenheid, als een “morele plicht” of als iets wat hen “overkomt”. Doelgroepen Het algemene begrip mantelzorg herbergt een groot verschil in problematiek van verleners van deze zorg en hun behoefte aan vorm van ondersteuning. Het verschil in problematiek waarmee mantelzorgers worden geconfronteerd kan betrekking hebben op de maatschappelijke situatie waarin de hulpbehoevende en de mantelzorger verkeert, mogelijke cultuurverschillen en vormen van ondersteuning en begeleiding. Een aantal voorbeelden van de problematiek en de hulpvragen wordt verduidelijkt op grond van de volgende doelgroepen. •

• •

Kinderen en jongeren. Deze jonge mantelzorgers worden al op jonge leeftijd geconfronteerd met hulpvragen van een of beide ouders, broers of zussen. Het al op jonge leeftijd belast worden met zorgtaken kan een gevaar opleveren voor de persoonlijke ontwikkeling van de kinderen en jongeren en tevens kan hun opleiding in de knel komen. Deze doelgroep vraagt om een bijzondere benadering; een benadering die aan moet sluiten bij hun leeftijd, belevingswereld en communicatiemiddelen. Senioren. Met name de oudere senioren die vrijwel volcontinu voor hun partner zorgen, dreigen uitgeput te raken en krijgen daardoor vaak zelf met gezondheidsproblemen te maken. Deze doelgroep zal vooral gebaat zijn met praktische hulp en ondersteuning met daarbij ook momenten vrijaf van de zorg. Partners en ouders van psychiatrische patiënten. Deze doelgroep wil vaak nadrukkelijk betrokken worden bij de behandeling. Zij hebben behoefte aan informatie over het ziektebeeld en cursussen over omgangvormen gericht op bijvoorbeeld verloop van de ziekte, schizofrenie of een borderline stoornis (psychoeducatie). Zij hebben dikwijls last van onbegrip uit de naaste omgeving omdat de consequenties van een psychiatrisch ziektebeeld nauwelijks of onvoldoende zichtbaar zijn. Specifieke aandacht zal er binnen deze groep dienen te zijn voor de jonge mantelzorgers.

11

• •

•

Partners en ouders van chronische zieken en gehandicapten. Ook deze doelgroep wil vaak nadrukkelijk worden betrokken bij de behandeling. Daarnaast is er behoefte aan informatie over het verloop van de ziekte of handicap. Deze doelgroep heeft tevens behoefte aan praktische hulp en ondersteuning. Allochtone mantelzorgers. De hulp binnen de doelgroep wordt vaak gegeven binnen de eigen kring. Er wordt niet altijd gebruik gemaakt van hulp van buitenaf; vaak ook is men onbekend met het zorgaanbod en is een aanbod soms moeilijk te accepteren voor zowel de hulpbehoevende als de mantelzorger. Uitbesteding van zorg voor met name ouderen is moeilijk bespreekbaar in sommige culturen en het bestaande aanbod sluit niet altijd aan. Het kost extra inspanning om deze doelgroep te bereiken en voor bij hun cultuur passende hulp te zorgen. Hierbij zal nadrukkelijk ook aandacht moeten worden besteed aan de groep jonge allochtone mantelzorgers. Werkende mantelzorgers. Deze groep mantelzorgers is gebaat met flexibele werktijden die aansluiten aan de zorgmomenten en hulp van professionals die daarop aansluit. Indien er sprake is van een grillig ziektepatroon zou er de mogelijkheid geboden moeten worden om hierop aan te sluiten, dan wel zou de mogelijkheid aanwezig moeten zijn om (kortdurend) zorgverlof op te nemen. Uit onderzoek blijkt dat veel mantelzorgers niet bekend met de mogelijkheden die Wet arbeid en zorg in deze biedt (CBS, Sociaaleconomische trends, 2de kwartaal 2007). 1

Signalering en bereik mantelzorgers Hiervoor is al aangegeven dat veel bewoners zich niet herkennen in de term of het begrip mantelzorg. Men “voelt” zich geen mantelzorger; de zorg of hulp die zij verlenen wordt als vanzelfsprekend beschouwd. Daarnaast zijn veel bewoners niet op de hoogte van de mogelijkheid om advies, informatie of ondersteuning te krijgen die hun taak zou kunnen verlichten. Uit onderzoek blijkt dat er veel bewoners zijn die hierop geen prijs stellen. Uit vele onderzoeken blijkt daarnaast dat het moeilijk is om met mantelzorgers in contact te komen. De mantelzorgers zijn niet te bereiken, zoeken in veel gevallen zelf geen contact, veel speelt zich af achter de voordeur binnen de persoonlijke levenssfeer van mensen, enz. Uit andere onderzoeken blijkt echter dat er bij veel hulpbehoevende bewoners een groot aantal professionele hulpverleners achter de voordeur komt; hulpverleners als huisartsen, verpleegkundige, gezinszorg, maatschappelijk werk, vertrouwenspersonen middelbaar onderwijs, ouderenadviseurs, enz. Een groot aantal van deze hulpverleners moet in staat worden geacht een inschatting te kunnen maken van de mate waarin de partner of andere direct betrokkenen van de zorgvrager een bijdrage leveren aan de totale zorgverlening. Tevens of die bijdrage van de partner of andere betrokkenen een te dragen last is en of er mogelijke geen sprake is van of kan zijn van overbelasting. Hulpverleners zouden in situaties waarin zij geconfronteerd worden met zwaar belaste mantelzorgers een voorlichtende of adviserende taak of rol op zich moeten nemen. De hulpverleners zouden een taak of rol kunnen hebben om hun bezorgdheid uit te spreken, met andere woorden om het bespreekbaar te maken en de mantelzorgers daarbij te wijzen of te verwijzen naar organisaties of voorzieningen die een mogelijke bijdrage zouden kunnen leveren om hun taak te verlichten. Naast de rol of taak van professionele hulpverleners zijn er andere mogelijkheden om mantelzorgers te bereiken, om advies te geven en informatie over te dragen. Deze mogelijkheden zijn aanwezig via activiteiten van organisaties die zich richten op gehandicapten en senioren, zoals onder andere patiënten- en gehandicaptenorganisaties, de Stichting Welzijn Ouderen, de Stichting Raad voor Ouderenwerk Halsteren/Lepelstraat, ouderenbonden, enz. In de reguliere activiteiten van deze organisaties zou op gezette tijden aandacht besteed dienen te worden aan de ondersteuning, voorzieningen en organisaties die mantelzorgers geboden kunnen worden.

1

Op basis van de Wet arbeid en zorg is het mogelijke onder bepaalde omstandigheden zorgverlof op te nemen met behoud van salaris. De wet kent drie vormen van verlof: calamiteitenverlof (kort verlof, met een naar billijkheid te berekenen tijd), kortdurend zorgverlof ( gedurende maximaal 2x de arbeidsduur per week per jaar betaald verlof) en langdurend zorgverlof (maximaal 6x de arbeidsduur per week per jaar onbetaald verlof). De Gemeente Bergen op Zoom volgt voor haar medewerkers de Wet arbeid en zorg. Hierbij hanteert de gemeente voor haar medewerkers de regeling dat het kortdurende – als langdurend zorgverlof qua duur overeenkomt met de genoemde wet, maar dat beide vormen van zorgverlof plaatsvinden met 50% loondoorbetaling. De Wet arbeid en zorg maakt het mogelijk de regelingen per CAO aan te passen.

12

Relatie mantelzorg en Wwb Aan het toekennen van een uitkering in het kader van de Wet Werk en Bijstand (WWB) is in het algemeen de arbeidsverplichting verbonden. Centraal uitgangspunt in deze wet is dat werk boven inkomen staat. Indien een uitkeringgerechtigde mantelzorg verleent of gaat verlenen wordt bezien of een en ander is te combineren met de arbeidsverplichting door het treffen van voorzieningen zoals het aanvragen van een persoonsgebonden budget (pgb), het inschakelen van thuiszorg of dagbesteding voor de zorgvrager. Onder een pgb wordt in deze verstaan “geldbedrag dat iemand kan aanvragen om zelf hulp, zorg en begeleiding of voorzieningen vanuit de AWBZ of de Wmo in te kopen; men kiest zelf de hulpverleners en begeleiders uit” (definitie Expertisecentrum Informele Zorg).

i

In bepaalde gevallen kan het verlenen van mantelzorg onderdeel uitmaken van een re-integratietraject dat is gericht op het werken in de zorg. Als het verlenen van mantelzorg niet te combineren is met de arbeidsverplichting kan om dringende reden een (tijdelijke) ontheffing van de arbeidsverplichting aan de uitkeringsgerechtigde worden verleend. Het verlenen van een (tijdelijke) ontheffing is en blijft een individuele afweging per uitkeringsgerechtigde. Voor uitkeringsgerechtigden, waarvoor het uitstromen naar betaald werk niet mogelijk of haalbaar is, kan het verlenen van mantelzorg of het verrichten van vrijwilligerswerk in de zorg een goed alternatief zijn. In bepaalde individuele situaties kan het een wenselijke vorm van participatie in de samenleving zijn; bijvoorbeeld om sociaal isolement te voorkomen. Bij de verzorging van de partner dient een uitkeringsgerechtigde een pgb aan te vragen. De partner ontvangt op deze wijze een vergoeding om hulp in te komen. Hulp die gegeven kan worden door de partner of waarbij de mogelijkheid ontstaat om hiervoor professionele hulp in te kopen. Bij de laatste keuze kan een uitkeringsgerechtigde meer mogelijkheden om een re-integratietraject te volgen of betaald werk te zoeken. Indien de hulp door de uitkeringsgerechtigde wordt verleend en betaald op basis van het toegekende pgb betekent een en ander wel dat het bedrag uit het pgb wordt aangemerkt dat inkomen en op de gezamenlijke uitkering in mindering wordt gebracht. Digitaal advies-en informatiecentrum Uit onderzoek blijkt dat veel mantelzorgers onvoldoende zicht hebben op de mogelijkheden van ondersteuning en de inzet van voorzieningen die hun werkzaamheden en taken kunnen verlichten. Een gevolg hiervan is dat veel mantelzorgers zwaarder worden belast dan mogelijk nodig en zeker gewenst is. Om die reden is een goed, overzichtelijk en makkelijk bereikbaar advies- en informatiecentrum een absolute voorwaarde. Een van de mogelijkheden hiertoe is de inzet van een digitaal advies- en informatiecentrum. Dit centrum kan in de vorm van een digitaal loket vorm worden gegeven. Een loket waar hulpbehoevenden en mantelzorgers op een overzichtelijke en snelle wijze geïnformeerd kunnen worden over alle beschikbare vormen van ondersteuning, informatie van en over organisaties die ondersteuning aanbieden en op welke manier men hierop een beroep kan doen. Het loket kan daarnaast een functie hebben voor de aanbieders en de gemeente. Bij een goede uitwisseling van ondersteuning en activiteiten houden organisaties elkaar op de hoogte, komt overlapping van activiteiten naar voren, evenals “hiaten”, maar kan het ook een bijdrage leveren bij het opzetten van gezamenlijke activiteiten voor mantelzorgers. Plaatsbepaling ondersteuning mantelzorg in Wmo-loket Naast een digitaal loket is en blijft een fysiek loket van groot belang. In de gemeente Bergen op Zoom is “Zorgwijzer” al enkele jaren actief. Bij Zorgwijzer kunnen senioren, gehandicapten en mantelzorgers terecht voor hun vragen over welzijn, wonen, zorg en inkomen. Bij de vraaggerichte benadering binnen het loket kan de vraag van de hulpbehoevende en de mogelijk te leveren mantelzorg integraal in beeld worden gebracht en in relatie worden gebracht met bestaande voorzieningen en hulpverlenende instanties. Dit kan ook gelden voor het regelen van respijtzorg, indien dat in de situatie van een mantelzorger noodzakelijk of gewenst is. Binnen de gemeentelijke visie en het te bereiken doel is het geven van advies en informatie een belangrijk onderdeel. Bij de vorming van een Wmo-loket zal bezien worden op welke wijze de advies- en informatievoorziening aan mantelzorgers vorm gegeven zal gaan worden.

13

7. Uitwerking gemeentelijke visie De visie en het geformuleerde doel met betrekking tot ondersteuning van mantelzorgers wordt nader uitgewerkt in een concreet aantal in te zetten middelen en instrumenten. De in te zetten middelen en instrumenten zijn in principe beschikbaar voor alle mantelzorgers en hiervoor genoemde doelgroepen (paragraaf 6). De feitelijke inzet is afhankelijk van de wens en behoefte van de mantelzorger en de doelgroep. Bij een individuele mantelzorger speelt de behoefte aan gewenste inzet van middelen en instrumenten een rol, evenals een (mogelijke) acceptatie ervan bij de zorgbehoevende. Dit laatste kan belangrijk zijn als een vorm van respijtzorg wordt aangeboden of dat een vrijwilliger in de zorg bepaalde taken van de mantelzorger (tijdelijk) over gaat nemen. Bij het organiseren van activiteiten voor een doelgroep spelen onder andere aspecten als de vorm van communicatie, de manier van presentatie, tijdstip waarop activiteiten worden georganiseerd en cultuurverschillen een belangrijke rol. Aan de inzet van middelen en instrumenten voor zowel individuele mantelzorgers als voor doelgroepen kunnen veel organisaties een bijdrage leveren. Hun inzet zal vorm dienen te krijgen op een wijze die is afgestemd op de individuele mantelzorger en/of een doelgroep. De gemeentelijke actiepunten betreffen de inzet van de volgende activiteiten en instrumenten: waarderen, adviseren, informeren, ondersteunen en belangbehartiging. Deze actiepunten kunnen op basis van volgende instrumenten vorm worden gegeven; • • • • •

• • •

Waarderen; vanuit het college en de gemeenteraad door het bezoeken van activiteiten voor mantelzorgers, deelname aan de Landelijke Dag van de Mantelzorg (10 november) en voorlichting via de voorlichtingspagina en website. Advies en informatie; de mantelzorgers, maar ook zorgvragers, op een toegankelijke wijze inzicht geven in de mogelijkheden van ondersteuning en de inzet van voorzieningen, Deskundigheidsbevordering; het organiseren van informatie- en lotgenotenbijeenkomsten voor mantelzorgers (bijvoorbeeld: cursus over ziektebeelden, voorliggende voorzieningen, hulpmiddelen, uitwisseling ervaringen, organiseren informatiebijeenkomsten, enz.), Respijtzorg; op een actieve manier medewerking verlenen bij het aanvragen of regelen van respijtzorg, indien dat in de situatie van de mantelzorger noodzakelijk of gewenst is. Materiële steun via de inzet voorzieningen Wmo; bij een aanvraag om een individuele voorziening op basis van de Wmo beoordelen wat de mogelijke c.q. haalbare inzet van mantelzorg is. De mogelijke c.q. haalbare inzet van de mantelzorg een onderdeel uit laten maken van het indicatieadvies. Daarnaast een adviserende en informerende taak naar mogelijke voorzieningen naast de beschikbare in het kader van de Wmo, Signalerings- en verwijzingsfunctie voor organisaties. Bij organisaties waarmee een subsidierelatie is in overleg treden om signaleringsactiviteiten op te nemen in hun reguliere werkzaamheden, Faciliteren en ondersteunen van activiteiten ten behoeve van mantelzorgers indien deze worden georganiseerd door samenwerkende organisaties (zorgaanbieders en vrijwilligersorganisaties), Belangenbehartiging mantelzorgers. Via mantelzorgers, lokale- en landelijke organisaties en adviesraden een bijdrage leveren aan het beleid ter ondersteuning van mantelzorgers.

14

Activiteiten en instrumenten Waarderen Bezoeken activiteiten voor mantelzorgers vanuit organisaties Dag van de mantelzorg Voorlichting Advies en informatie Geven advies en informatie

Deskundigheidsbevordering

Signalerings- en verwijzingsfunctie van organisaties naar hulpvragers en mantelzorgers

Ondersteuning Respijtzorg

Mogelijke actoren

Budget

College en gemeenteraad,

P.M.

College, deelname aan de dag College, via gemeentelijke voorlichtingspagina en website

P.M. P.M.

Zorgwijzer / Wmo-loket, Stichting Traverse, Stichting HOOM, Stichting Welzijn Ouderen, Stichting Welzijn Halsteren, MEE, Ouderenorganisaties, Allochtone zelforganisaties Stichting Raad voor Ouderen Halsteren/Lepelstraat, Jeugd- en jongerenhulpverleningsorganisaties, Patiënten- en belangenorganisaties, GGZWNB, Stichting Familieleden Psychiatrische Patiënten WNB Gemeentelijke en landelijke websites, Gemeente via gemeentelijke voorlichtingspagina, Stichting HOOM, Stichting Traverse, Stichting Welzijn Ouderen, Stichting Welzijn Halsteren, MEE, Stichting Raad voor Ouderen Halsteren/Lepelstraat, Jeugd- en jongerenhulpverleningsorganisaties, Patiënten- en belangenorganisaties, GGZWNB, Stichting Familieleden Psychiatrische Patiënten WNB GGD, Stichting tante Louise-Vivensis Zorgwijzer / Wmo-loket, Stichting Traverse, Stichting Welzijn Ouderen, Stichting Welzijn Halsteren, MEE, Ouderenorganisaties, Stichting Raad voor Ouderen Halsteren/Lepelstraat, Jeugd- en jongerenhulpverleningsorganisaties, Patiënten- en belangenorganisaties, GGZWNB, GGD, Stichting tante Louise-Vivensis

Wmo-budget, Reguliere subsidie aan organisaties,

Zorgwijzer / Wmo-loket, Stichting Traverse, Stichting HOOM, Vrijwilligers in de zorg,

Budget AWBZ Wmo-budget

Wmo-budget, Reguliere subsidie aan organisaties,

Wmo-budget, Reguliere subsidie aan organisaties,

15

Materiele steun, Voorzieningen

Impulsbudget vrijwilligerswerkbeleid en mantelzorg Zorgverlening en werkloosheid Vrijwilligers in de zorg

Faciliteren en ondersteunen van activiteiten (bijvoorbeeld Dag van de mantelzorg, mantelzorgcafés enz.) Belangenbehartiging Signaleren, adviseren, informeren en beleidsbijdragen.

Stichting Welzijn Ouderen, Stichting Welzijn Halsteren, GGZWNB, Voorzieningen in kader Wmo, Maaltijdvoorziening, Sociale alarmering, Vrijwilligers in de zorg, Respijtzorg, Persoonsgebonden budget, Mantelzorgers en organisaties, op basis van nieuwe initiatieven en ideeën op terrein van informatievoorziening, ondersteuning en samenwerking. Afdeling Sociale Zaken op basis individuele situatie van de mantelzorger Gemeente, door het faciliteren en ondersteunen van organisaties die actief zijn op dit terrein

Wmo-budget, Budget AWBZ, Reguliere subsidie aan organisaties, Impulsbudget van € 75.000,- gedurende de periode 2007-2010. Budget Wwb Wmo-budget, Impulsbudget van € 75.000,- gedurende de periode 2007-2010.

Stichting Vrijwillige Palliatieve en Terminale Zorg Gezamenlijke zorgaanbieders en mantelzorgorganisaties, gemeente

AWBZ-budget Wmo-budget, Reguliere subsidie aan organisaties.

Mantelzorgers, Adviesraden binnen de gemeente, Allochtone zelforganisaties, Ouderenorganisaties, Pastors, imans (kerkelijke organisaties), Jeugd- en jongerenhulpverleningsorganisaties, Patiënten- en belangenorganisaties, Gemeentelijke en landelijke websites, Landelijke organisaties (o.a. MEZZO, MOVISIE, enz.)

Reguliere subsidie aan organisaties.

16

8. Monitoring gemeentelijk beleid Het doel van het beleid met betrekking tot mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg is erop gericht om hen zodanig te adviseren, faciliteren en ondersteunen dat zij in staat worden gesteld hun belangrijke werk te kunnen blijven uitvoeren en tevens dat zij ook maatschappelijk kunnen blijven participeren. De doelstelling zal via de gemeentepeilingen van de komende jaren worden gemeten. Als uitgangspunt of 0-meting geldt in deze de “Gemeentepeiling 2005”. Daarnaast de visie en doelstelling te toetsen aan de in 2008 te presenteren basisfuncties mantelzorg vanuit het ministerie van VWS. De toetsing zal plaats vinden op een interactieve wijze, in samenspraak met mantelzorgers, mantelzorgorganisaties, zorgaanbieders en adviesorganen.

17

Bijlage Activiteiten- en instrumentenoverzicht uitwerking nota Mantelzorg Activiteiten en instrumenten Waarderen Bezoeken activiteiten voor mantelzorgers Dag van de mantelzorg

Voorlichting Advies en informatie Gegeven advies en informatie

Actie / Start

Jaarlijks op 10 november

Mogelijke actoren

Gereed

Budget

College en gemeenteraad

Continue

P.M.

College Jaarlijks Stichting HOOM Stichting Welzijn Ouderen Stichting Welzijn Halsteren Stichting Tante Louise-Vivensis GGZWNB Patiënten- en belangenorganisaties College, via gemeentelijke Publicatie in overleg met voorlichtingspagina en website portefeuillehouder

Impulsbudget vrijwilligerswerkbeleid / eenmalige subsidie

Op verzoek hulpvrager en/of mantelzorger

Zorgwijzer / Wmo-loket

Continue

Reguliere subsidie

Steunpunt mantelzorg

Stichting HOOM

Continue

Contractsubsidie

Op vraag / verzoek hulpvrager en/of mantelzorger

Stichting Traverse Stichting Welzijn Ouderen Stichting Welzijn Halsteren Stichting Tante Louise-Vivensis MEE Stichting Raad voor Ouderenwerk Halsteren/Lepelstraat Allochtone zelforganisaties Ouderenorganisaties GGZWNB Stichting Familieleden Psychiatrische Patiënten WNB

Continue

Reguliere subsidie

4 x per jaar via publicatie op voorlichtingspagina in de Bergen op Zoomse Bode

P.M.

18

Jeugd- en jongerenhulpverlening

Continue

Patiënten- en belangenorganisaties Continue Gemeentelijke en landelijke websites Deskundigheidsbevordering

Signalering- en verwijzingsfunctie van organisaties naar hulpvragers en mantelzorgers

September 2008 (streefdatum) Vanuit vragen / verzoeken van organisaties en/ of mantelzorgers

Op vraag / verzoek hulpvrager en/of mantelzorger, daarnaast vanuit organisaties

Digitaal mantelzorg informatieloket Stichting HOOM Stichting Traverse Stichting Welzijn Ouderen Stichting Welzijn Halsteren MEE Stichting Raad voor Ouderenwerk Halsteren/Lepelstraat Ouderenorganisaties Jeugd- en jongerenhulpverlening Patiënten- en belangenorganisaties GGZWNB Stichting Familieleden Psychiatrische Patiënten WNB GGD Stichting tante Louise-Vivensis ROC Kellebeekcollege Stichting HOOM Stichting Traverse Stichting Welzijn Ouderen Stichting Welzijn Halsteren MEE Stichting Raad voor Ouderenwerk Halsteren/Lepelstraat Ouderenorganisaties Allochtone zelforganisaties Jeugd- en jongerenhulpverlening Patiënten- en belangenorganisaties GGZWNB

Reguliere subsidie Rijks- en provinciale subsidie (geen gemeentelijke subsidierelatie) P.M.

Na start continue Continue Op projectbasis

Wmo-budget Reguliere subsidie Eenmalige en/of projectsubsidie

Continue

Reguliere subsidie AWBZ-budget

19

Stichting Familieleden Psychiatrische Patiënten WNB GGD Stichting tante Louise-Vivensis Ondersteuning Respijtzorg

Op concrete hulpvraag (verzorgen aanvraag, bemiddeling, enz.)

Zorgwijzer / Wmo-loket Stichting HOOM Stichting Traverse Stichting Welzijn Ouderen Stichting Welzijn Halsteren Stichting tante Louise-Vivensis GGZWNB

Continue

Vrijwilligers in de zorg Materiële steun, voorzieningen

Zorgverlening en werkloosheid Vrijwilligers in de zorg

AWBZ-budget Wmo-budget

Impulsbudget vrijwilligerswerkbeleid / eenmalige subsidie Wmo-budget

Op concrete hulpvraag (verzorgen aanvraag, bemiddeling, enz.)

Voorzieningen in kader Wmo (Zorgwijzer / Wmo-loket)

Op indicatie en aanvraag

Deskundigheidsbevordering Lotgenotencontact Maaltijdvoorziening Sociale alarmering Vrijwilligers in de zorg Respijtzorg

Stichting HOOM Stichting Welzijn Ouderen Stichting Welzijn Halsteren Stichting Tante Louise-Vivensis GGZWNB

Initiatief organisaties Op indicatie en aanvraag

Wmo-budget AWBZ-budget Eigen bijdrage zorgvragers

Persoonsgebonden budget

Voorzieningen in kader Wmo

Afhankelijk van indicatie en aanvraag

Wmo-budget AWBZ-budget

Wet arbeid en zorg (mantelzorgers in loondienst) Mantelzorgcompliment Op basis individuele situatie

Werkgevers

Aanvraag via werkgevers

Algemeen Werkloosheidsfonds

Vanuit vragen / verzoeken van organisaties en/ of mantelzorgers

Gemeente Stichting HOOM Stichting Traverse

Sociale verzekeringsbank Gemeente, afdeling Sociale Zaken

Afhankelijk van indicatie en individuele situatie Continue Op projectbasis

Rijksbudget Wwb-budget Reguliere subsidie Wmo-budget Impulsbudget 20

Belangenbehartiging Signaleren, adviseren, informeren en beleidsbijdragen

Op vraag / verzoek hulpvrager en/of mantelzorger, daarnaast vanuit organisaties

Stichting Welzijn Ouderen Stichting Welzijn Halsteren Stichting tante Louise-Vivensis GGZWNB Mogelijke andere organisaties

vrijwilligerswerkbeleid / eenmalige subsidie

Stichting Vrijwillige Palliatieve en Terminale Zorg

AWBZ-budget

Gemeente Continue Adviesraden Op verzoek of via een initiatief Ouderenorganisaties voorstel Allochtone zelforganisaties Kerkelijke organisaties Jeugd- en jongerenhulpverleningsorganisaties Patiënten- en belangenorganisaties Websites Landelijke organisaties (o.a. MEZZO, MOVISIE, enz.)

Reguliere subsidie Impulsbudget vrijwilligerswerkbeleid / eenmalige subsidie

21