Notities: Internationaal Publiekrecht Prof. Tom Ruys

Notities: Internationaal Publiekrecht – Prof. Tom Ruys – [2013 – 2014]

UGent

Emine Özen – Notities IPUR – (2013 – 2014) – Prof. Tom Ruys

Pagina 1

1. Algemene kenmerken en bronnen Hoofdstuk 1: Inleiding – algemene kenmerken van het internationaal recht  A. Wat is internationaal recht? o o

(!) Regelt de relaties tussen staten, internationale instellingen  heeft ook impact op individuen (Alle aspecten van internstatelijke activiteiten) Regels die de internationale betrekkingen regelen  Vroeger: ‘volkenrecht’/’droit des gens’/’law of nations’  Maar eigenlijk een term die de lading niet dekt  Verwijzing naar ‘volk’  een meer politieke connotatie, groep personen die dezelfde etnische achtergrond hebben (maar wat indien het volk verspreid is over 2 landen & wat indien verschillende volkeren in 1 land leven ?)  Verwijzing naar ‘staat’ zou daarom beter zijn  eigenlijk is dit ook niet goed, want er bestaan ook NGO’s, bedrijven, internationale organisaties, … 

(!) Verschil met nationaal recht  (!) Kenmerk nationaal recht:  De wetgevende macht maakt de wetten (parlement), handhaving gebeurt door de rechterlijke macht (rechter)  een hiërarchisch rechtssysteem  Verticaal rechtssysteem 



o

(!) Kenmerk internationaal recht:  Gebrek aan centraal gestuurde wetgeving en GEEN centrale handhaving  Resoluties zijn NIET bindend  GEEN verplichte rechtspraak (staten niet verplichten)  GEEN hiërarchische sturing  Horizontaal rechtssysteem

International publiekrecht  internationaal privaatrecht  Internationaal Publiekrecht = internationaal recht  Internationaal Privaatrecht = geheel van nationale regels die bepalen welke rechten er gelden, welke rb er bevoegd zijn ingeval van een grensoverschrijdende gevallen  Bv Echtscheidingen, erfenissen, …

(!) Voorbeelden van handhavingsmechanismen (internationaal recht):  Sancties door de VN – Veiligheidsraad  Verlies van rechten en privileges van staten  Bv Beëindiging van diplomatieke relaties, stopzetten van ontwikkelingshulp  Rechtshandhaving (voor internationale gerechtshoven)  Rapportering  Bij milieurecht, om de zoveel jaar rapporteren; op welke manier verdrag uitgevoerd 

Internationale druk  publieke opinie kan een belangrijke rol invullen


Pagina 2

o

Oorsprong:  ‘Ubi societas, ibi jus’ = waar samenleving is, is ook recht  Enorm toegenomen interdependentie als gevolg van globalisering  Geglobaliseerde wereld, vormt impuls voor nationaal recht  Behoefte aan regelgeving  Bv Milieuproblemen,vluchtelingenstroom Syrië 

o

Groei van internationaal recht – zeer heterogeen  Bv Codificatie zeerecht, nieuwe rechtstakken die ontstaan (erbij gekomen)  Mensenrechten, internationaal strafrecht, internationaal milieurecht, …

Onderverdeling  Primaire en secundaire regels?  Primaire regels:  Regels van het spel; het maken van internationaal recht  Hoe je die gaat afdwingen, regels inzake geschillenbeslechting, interpretatietechnieken





Secundaire regels:  Materiële, de eigenlijke rechtsregels



Bv Kyoto – verdrag: zowel primaire als secundaire regels

Recht van co – existentie en recht van coöperatie (extreme: recht van integratie)  Recht van co – existentie:  Regels die de bevoegdheid van de verschillende staten voor zich afbakenen, jurisdictie, geschillenbeslechting 

Recht van coöperatie:  Staten die samenwerken (op blak van economie, milieu, …)  De meer actieve samenwerking tussen staten  verdrag sluiten



Recht van integratie:  Stapje verder, bepaalde bevoegdheid tot wetgever overdragen

o

Veel ruimer dan gedacht:  “100 ways it shapes our lives” (American Society of International Law)  Voorbeelden over hoe internationaal recht bepaalde zaken regelt  Bv Het versturen van brieven, bepalen van tijd en datum, telefonieregels, bescherming van copyrights, milieubescherming, luchtvaart, …

o

(!) Effectiviteit van internationaal recht:  Eigen belang van de staten  Het hebben van rechtsregels is heel belangrijk  Totstandkoming is ook effectief, want men is gelijkwaardig en men zal tot een compromis komen  Bereid om die rechtsregels die we zelf hebben gemaakt ook na te leven


Pagina 3

o

(!) Zwakheden van internationaal recht:  GEEN hiërarchische structuur, want sommige rechtsregels zijn MAAR een compromis  Vaak vaag geformuleerd  Veiligheidsraad functioneert niet goed, omdat die vaak laat ingrijpt

 B. Historische evolutie o

Oudheid  Vredesakkoord tussen Oud Egypte & Hittieten; Oude Griekenland

(verschillende stadstaten  samenwerkingsakkoorden) wel primitief o

o

o

Middeleeuwen:  Tijdperk van het natuurrecht/jus naturale  Natuurrecht:  Regels van goddelijke oorsprong / bepaalde natuurwetten (van bovenaf opgelegd) 

Rol katholieke kerk  Instituut dat alles samenhield



Cf. theorie van de rechtvaardige oorlog (bellum justum)  Voorloper van het hedendaagse recht over ‘het gebruik van geweld’

17e E: oorsprong moderne internationaal recht (politieke context)  Westfalen 1648: creatie van een internationaal recht gemeenschap gebaseerd op onafhankelijke en soevereine staten (centrale administratie) zonder hoger gezag  Rol van de kerk verminderd, want religie hangt af van het territorium 

Geleidelijke overgang van natuurrecht naar positivisme/positief recht  internationaal recht niet van bovenaf opgelegd, maar het product van de wil van soevereine en gelijke staten  Positivisme: regels worden gemaakt door de subjecten zelf, de staten maken zelf de wetten



Geestelijke vaders van het moderne internationale recht (Grotius, Suarez, Vitoria,…)  Hugo De Groot: de vader van het internationaal recht ‘Mare Liberum’ & ‘De iure belli ac pacis’  Mare Liberum: het principe van vrije handel op zee. De oceanen en zeeën buiten de territoriale wateren zijn van iedereen & alle landen hebben de toegang  De iure belli ac pacis: over het recht van oorlog en vrede. Wanneer heeft een staat / soeverein vorst het recht om een andere staat / soeverein vorst aan te vallen (en op welke manier dat dient te gebeuren)

18e en 19e E: doorbraak positief recht (= net opgelegd, maar gemaakt door de burgers)  18e E:  1758: E. de Vattel, ‘Droit des gens’  eerste echte handboek IR  Term ‘international law’ (Jeremy Bentham, 1789)  de term  Toename (bilaterale) verdragen = toegenomen economische relaties


Pagina 4



o

19e E:  Professionalisering (cf. oprichting ILA en IDI in 1873)  International Law Association (of Academy)  Nobelprijs voor vrede gewonnen (datum opzoeken !) 

Eerste IGOs (Rijncommissie 1831 = riviercommissie, Donaucommissie 1856 = riviercommissie, Internationale Telegraafunie 1865, Universele Postunie 1874)  Riviercommissie: gezamenlijk gebruik van de rivieren



Opkomst multilaterale verdragen (vb. recht gewapende conflicten)  Multilateraal: internationaal verdrag waaraan vele partijen deelnemen  Bilateraal: internationaal verdrag tussen 2 landen



Eerste ervaringen internationale juridische geschillenbeslechting (cf. Permanent Hof van Arbitrage 1899)  Permanent Hof van Arbitrage: een internationaal scheidsgerecht dat in 1899 door de Internationale Vredesconferentie van Den Haag is opgericht  Niet te verwarren met het Internationaal Gerechtshof:  Orgaan binnen de VN  Gevestigd in Den Haag in het Vredespaleis  Buigt zich uitsluitend over rechtsgeschillen tussen staten

20ste E: exponentiële groei  Proliferatie internationale en regionale organisaties, incl. eerste echte collectieve veiligheidsorganisaties (Volkenbond (1919) en VN (1945))  Permanent Hof van Justitie: voorloper van het Internationaal Gerechtshof (VN, belangrijkste rechterlijke orgaan)  Verschil Internationaal Gerechtshof & het Internationaal Strafhof  Internationaal Gerechtshof:  Den Haag  Geschillen tussen staten  Veroordeling van de staten 



  

Internationaal Strafhof:  Den Haag  Rechtsmacht (jurisdictie) over genocide, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden en agressie (in de toekomst 2017)  Behandelt alleen zaken als het land waar het misdrijf is gepleegd, of het land waaruit de dader afkomstig is, aangesloten is bij het Hof

Proliferatie internationale en regionale hoven en rechtbanken:  PIGH 1922  IGH 1945  Andere… Codificatie diverse sub-domeinen (bv zeerecht,…) Opkomst nieuwe sub-domeinen (mensenrechten, milieurecht, internationaal strafrecht,…) Diversificatie rechtssubjecten & blijvende ontwikkeling


Pagina 5

o

Internationaal publiekrecht als ‘Europees’ product?  Nee: overal ter wereld zulke voorbeelden mogelijk  Ja: basis gelegd in Europa  Directe oorsprong in 17e - eeuwse Europa  Reflecteert de Europese belangen  Theorie rechtvaardigde oorlog en van toepassing geacht tussen ‘beschaafde volkeren’  Bv Spanjaarden die Amerika ontdekten, theorie oorlog gebruiken om te rechtvaardigen 

Reflectie van Europese belangen/agenda? Soevereine gelijkheid als relatief begrip?



Van een Europese naar een echte mondiale club (met het ontstaan van de VN)  Aantal leden nu (193 landen), Zuid – Soedan als laatste lidstaat  De westerse landen hadden meer inspraak, maar nu is dit een beetje veranderd (ontwikkelingslanden meer belang)  Leden VN= permanente leden en niet – permanente leden



Maar:  

Spanningen tussen verschillende blokken spelen nog soms op (Cf. Zeerecht, mensenrechten, milieurecht,…) Representativiteit beantwoordt niet steeds aan hedendaagse realiteit

 C. Een horizontaal en onvolmaakt systeem o

Een horizontaal en onvolmaakt systeem – instemming staten is cruciaal  Soevereine gelijkheid als uitgangspunt  Centrale wetgever?  Algemene Vergadering (VN)?:  In principe enkel aanbevelingen, de aangenomen resoluties zijn niet bindend 





Indien de Veiligheids Raad (VN) beslissingen neemt  dan moeten alle staten die naleven  Geen wetgever die nieuwe regels maakt, maar past de bestaande regels toe

Centrale rechter?  Men moet eerst controleren of een rb / hof wel jurisdictie heeft  Bv Geschil tussen België & Nederland  Is hof bevoegd voor die zaak  Staten leggen een verklaring (vrijwillig) (zonder verklaring = staten niet kunnen dwingen)  instemming van de staten is nodig Centrale afdwinging?  Zorgt VN VR voor centrale afdwinging ?  Niet echt  Enkel dwangmatige bevoegdheid (ingeval van Hoofdstuk VII: bedreiging van vrede, inbreuken op de vrede  Niet automatisch kunnen tussenkomen  een politiek orgaan  Staten zijn enkel gehouden door die regels waarvoor zij hun instemming hebben gegeven


Pagina 6



Bv Kosovo - crisis:  Een militaire operatie van de NAVO tegen de Federale Republiek Joegoslavië  1999: de NAVO bombardeerde militaire & burgerdoelen zonder dat de VR van de VN daar een mandaat voor had gegeven

 D. Relevantie o

Reden tot scepcis?  Dean Acheson 1963: ‘Law simply does not deal with questions of ultimate power’  M. Albright: ‘Robin, get new lawyers’  Niet-uitvoering arresten IGH  Bezetting Palestijnse gebieden, oorlogsmisdaden Syrië 

‘Hague Invasion Act’ (American service-members Protection Act)  Aangenomen door het Congress  Toelating geven aan de president om met alle noodzakelijke middelen (zelfs geweld) te beletten dat Amerikaanse militairen in Den Haag worden berecht  Bedoeld om “Amerikaans militair personeel en andere verkozen of benoemde vertegenwoordigers van de Verenigde Staten van Amerika te beschermen tegen rechtsvervolging door een internationaal strafhof waarvan de VS geen deel uitmaken”  Geeft de president de macht om “met alle mogelijke middelen de vrijlating van Amerikaans personeel te bewerkstelligen dat gevangen wordt gehouden door of op verzoek van het Internationaal Strafhof (in Den Haag)”.  Amerika, Israël, Australië en Taiwan = geen lid !!

o

Dubbele vraag:  Is het ‘recht’?  Relevant?

o

Is het recht?  Austin: ‘Command backed by sanction’, zoniet ‘positive morality’  Zwakte van internationaal recht, maar: (1) analogie met nationaal recht moet in perspectief geplaatst; (2) zekere mate van afdwinging  Rol sanctie?  “‘Law’ is not ‘law’ because it is enforced. It is enforced because it is ‘law’ and enforcement would otherwise be illegal.”  

o

Staten beschouwen de regels als juridisch bindend Eigen systeem van rechtsbronnen

Is het relevant?  Verschillende visies in leer internationale betrekkingen  Realisme:  Hobbesiaanse visie  Elke staat denkt & handelt enkel volgens eigen recht & eigen belang  IR heeft geen autonome waarde  Visie meer en meer verlaten


Pagina 7



o



Institutionalisme:  Belang van internationale organisaties, multilaterale verdragen, creëren een vorm van voorspelbaarheid  Staten weten wet ze doen  In het belang van de staten om die regels na te leven (kosten – baten analyse)



Constructivisme:  Deelname door staten binnen verdragsregimes beïnvloedt de identiteit

Rechstleer (vooral defensief):  L. Henkin: “it is probably the case that almost all nations observe almost all of their international obligations almost all of the time”  Grote politieke crisissen & de rol die IR heef vervuld  We focussen veel op de inbreuken & staan niet stil bij de gevolgen van de naleving  naleving zou de norm moeten zijn 

Zelfs bij niet-naleving: internationaal recht beïnvloedt besluitvorming, vormt referentiekader voor beoordeling; nooit ‘kosteloos’  Impact van IR niet onderschatten maar ook niet overschatten  Handelingen altijd ten koste van anderen (bv prestige kwijtraken als land)



Factoren: (1) rationeel: afweging voor- en nadelen; (2) normatief: bureaucratie, internalisering, reputatie,…

Internationaal recht is zelden ‘neutraal’ – link met politiek en ethiek  Verschillende percepties  Vaak tegenstrijdige belangen  Opereert niet in vacuüm

 E. Voortdurend in beweging o

Nieuwe verdragen:  Bv VN Anti-corruptieverdrag (2003), VN-Verdrag inzake staatsimmuniteit (2004), Internationaal verdrag nucleair terrorisme (2005), Verdrag personen met een handicap (2006), Verdrag gedwongen verdwijningen (2006), Clustermunitie-verdrag (2008), Wapenhandelverdrag (2013),…

o

Ontwikkeling gewoonterecht  Bv EHRM, Jones & others v. VK, 14/01/2014, § 213


Pagina 8

Hoofdstuk 2: Bronnen van het internationaal recht  A. Algemeen o

Beperkt aantal formele rechtsbronnen  In internationaal erkende wijzen van totstandkoming van internationaalrechtelijke regels  GEEN hiërarchische structuren

o

Vertrekpunt: Art. 38 Statuut IGH (permanente hof)  Niet – limitatieve opsomming van bronnen + hiërarchie is niet duidelijk geregeld  Internationale verdragen  Internationaal gewoonterecht  Rechtspraak  Rechtsleer  Billijkheidsbeginsel  Lijst is NIET volledig  Bv resoluties van internationale organisaties, correspondentie van diplomaten, soft law, … 



o o

1. Het Hof, welks taak het is in de daaraan voorgelegde geschillen te beslissen overeenkomstig het internationale recht, doet dit met toepassing van:  Internationale verdragen, zowel van algemene als van bijzondere aard, waarin regels worden vastgelegd die uitdrukkelijk door de bij het geschil betrokken Staten worden erkend 

Internationaal gebruik, als blijk van een als recht aanvaarde algemene praktijk



De door beschaafde volken erkende algemene rechtsbeginselen



Onder voorbehoud van de bepalingen van artikel 59, rechterlijke beslissingen, alsmede de zienswijzen van de meest bevoegde schrijvers der verschillende volken, als hulpmiddelen voor het bepalen van rechtsregelen

2. Deze bepaling laat onverlet de bevoegdheid van het Hof een beslissing "ex aequo et bono" te geven indien de partijen daarmede instemmen  Billijkheidsbeginsel

Maar: niet exhaustief Geen hiërarchie van bronnen, maar er is slechts ÉÉN element van hiërarchie  Subsidiaire rechtsbronnen:  Het geven van uitleg over vorige bronnen en vorige bronnen analyseren 

Verdragen > gewoonte > algemene rechtsbeginselen


Pagina 9

 B. Verdragen o

Definitie:  Bindende overeenkomsten tussen staten of internationale organisaties (gouvernementele)

o

Belangrijkste bron van het internationaal recht:  Publicaties VN  UNTS (United Nations Treaty Series): officiële publicatie van de VN  Databank Buitenlandse Zaken (diplomatie): zoekmachine over verdragen gesloten door België  Belgisch Staatsblad  instemmingswetten (of decreten)

o

Enorme toename

o

Consensueel instrument bij uitstek  steeds nagaan wie partij is!!  Pacta sunt servanda! + verdragen enkel gevolgen voor de partijen, voor derde partijEn geen gevolg 

Rechtsgevolgen nadat een verdrag is gesloten, verdrag is bindend en legt verplichtingen op als je het verdrag niet respecteert   Kan leiden tot staatverantwoordelijkheid



Altijd vrijwillig  Een staat kan niet gebonden zijn door een verdrag als er GEEN toestemming gegeven is  Enkel de partijen zijn gebonden door het verdrag



Uitzondering:  Verdragen erga omnes (gelden ten aanzien van iedereen)

o

Meest uiteenlopende vorm/inhoud  Multilaterale / bilaterale / regionale  Soorten partijen (bv Staten, EU, internationale organisaties)  Wel geschreven !

o

Verdrag als codificatie van internationaal gewoonterecht  Regels zijn bindend voor ALLE staten  Mengeling van codificatie van gewoonterecht en nieuwe ontwikkelingen  Verdragspartijen zijn sowieso gebonden door het verdrag (alle bepalingen), maar niet – verdragspartijen zijn OOK gebonden (op grond van het gewoonterecht)  Veel bepalingen uit het Weens Verdrag over Verdragenrecht zijn ook gewoonterecht

o

 Verdrag kan impuls geven aan ontwikkeling aan gewoonterecht Zie les Verdragsrecht


Pagina 10

 C. Internationaal gewoonterecht o

Algemeen:  Recht uit statenpraktijk, bindend voor alle staten  Ongeschreven recht   





o

Nadelen:  Onzekerheid (want ongeschreven)

Voorbeelden:  US Supreme Court, Paquete Habana  Gewoonterechtelijke regel ivm aanhouding visserijschepen in oorlog?  Aanhouding van een Cubaanse schip door de Amerikaanse troepen  S.C. onderzoeken of er een regel (gewoonterecht) bestaat  kijken naar statenpraktijk & opinio juris (Franse en Engelse voorbeelden, rechtsleer en rechtspraak bekijken)  Inbeslagnames worden verboden 

o

Een als recht aanvaarde algemene praktijk Typisch voor internationaal recht – onwennigheid Twee elementen: statenpraktijk + opinio juris  Statenpraktijk (objectief): gedragingen van staten  Opinio juris (subjectief): overtuiging dat iets recht is  regels die als bindend beschouwd worden Voordelen:  Geschikt voor algemene principes  Kan lacunes uit verdragen opvullen en evolueert mee met de tijd

Claim op natuurlijke rijkdommen continentaal plat  Continentaal plat:  Zeebodem die niet diep is ondiepe plateau  steile helling  wordt dieper (diepzee bodem)  Gedeelte van een continent dat onder water staat  Het punt waarop de zeebodem opeens steiler naar beneden gaat is de grens van het continentaal plat en wordt de continentale helling genoemd  Zo maken de Noordzee en de Oostzee in hun geheel deel uit van het continentaal plat van Europa 

Truman-Verklaring 1945



Verdrag 1958  Verdragsnorm maken van een gewoonterechtelijke norm  Verdrag over het Continentaal Plateau van 28 april 1958

Verhouding verdragsrecht – gewoonterecht:  Complementair:  Zeggen beide hetzelfde, geen probleem (geen conflict mogelijk !) 

Conflicteren:  Er is een bepaald gewoonterecht, maar de staten sluiten een verdrag 2 bronnen waarbij recentere de voorrang krijgt tov de oude regel  Verdrag zal primeren op de oude wet


Pagina 11



Beide primaire bronnen = even belangrijk  Zijn van gelijk waarde  Toepassing voorrangsregels lex posterior derogat priori (1); lex specialis derogat generali (2)  1. Latere wet heeft voorrang op de vroegere  2. Bijzondere wet heet voorrang op de algemene



Nadeel gewoonte:  Grotere onzekerheid: wie?; wanneer?; wat? Gewoonte is product van informele rechtsvorming (ongeschreven karakter)  Belang codificatie  Bv Oorlogsrecht, zeerecht,…  Rol Commissie voor Internationaal Recht (ILC) Genève  Een orgaan bestaande uit 34 experten   

o

o

Auteur van tal van verdragen (bv WVV) Belang ‘(ontwerp)artikelen’ en ‘richtsnoeren’ Soms minder geslaagd (bv statenopvolging)

Verhouding verdrag – gewoonterecht (vervolg):  Gewoonterecht blijft niettemin belangrijk  Verschillende domeinen niet gecodificeerd (regels over neutraliteit)  Verdragen alleen tav verdragspartijen  (veel verdragen zijn niet universeel) belangrijk om na te gaan of verdragsregels ook deel uitmaken van gewoonterecht  Indien gewoonterecht: dan bindend voor andere partijen  Belangrijk om na te gaan of verdragsregels ook deel uitmaken van gewoonterecht 

Cf. IGH, North Sea Continental Shelf Case 1969  onvoldoende bewijs om te stellen dat Art. 6 GC  Nederland & Denemarken Duitsland afbakening van het continentaal plat tussen die drie landen  tenzij de partijen anders overeengekomen dan moet je de  1958 (1) bestaand gewoonterecht codificeerde;  (2) ‘kristalliseerde’, of;  (3) dat de verdragsregel naderhand gewoonterecht werd



Gewoonterecht blijft evolueren (cf. EHRM, Jones v. VK)

Identificatie:  Twee elementen: statenpraktijk & opinio  Vaak niet eenvoudig – methode soms cruciaal  cf. discussie rond recht op zelfverdediging 

Uitspraken internationale hoven & rechtbanken  Cf. EHRM in Jones t. VK (2014)



Aanwijzingen: rechtspraak IGH; rapport 2000 ILA Committee on Formation of Customary (General) International Law ILC bezig met voorbereiding richtsnoeren (2016?)



Interessante oefening: ICRC Customary Study


Pagina 12

o

Statenpraktijk:  Actief handelen, verzuim (niet reageren), politieke verklaringen, nationale wetgeving) 

Ieder gedrag van staten dat de bewuste houding van de staat weerspiegelt t.a.v. een internationale juridische situatie



Vereisten voor statenpraktijk:  Consistentie:  Constant en uniform (voortdurendheid)  Graad van consistentie verschilt naargelang het onderwerp  Grotere consistentie vereist ingeval van positieve verplichtingen  Hoe fundamenteler, hoe groter de consistentie





Algemeenheid:  Praktijk van aanzienlijk aantal staten  “Persistant objector”: volgehouden bezwaar, uitzondering bij de aanvang van totstandkoming van nieuw gewoonterecht. Als je bezwaar hebt ertegen, dan ben je misschien erdoor niet gebonden  Lokaal gewoonterecht kan



Duurtijd:  Een zekere duur nodig  Handelingen moeten worden herhaald  Afhankelijk van het onderwerp, ‘instant gewoonterecht’  gewoonterecht op een snelle manier tot stand gekomen

Densiteit:  Uniformiteit – maar geen absolute consistentie. Cf. IGH, Nicaraguazaak 1986, § 186   Algemeenheid:  Niet universeel; berusting ook van belang  Naar welke staten kijken?  



Duur - ‘instant custom’? Communicerende vaten – cf. North Sea Cont. Shelf

Welke praktijk:  Fysiek: vb. inzet wapen, uitlevering,…  Verbaal  Vb.: UK Government Legal Position 2013 m.b.t. interventie in Syrië 

Onthoudingen  Cf. IGH, Nottebohm-zaak (1955): i.v.m. verstrekken van diplomatieke bescherming aan genaturaliseerde personen


Pagina 13



Wiens praktijk:  STATENpraktijk  Uitvoerend  Wetgevend: cf. IGH, Nottebohm (1955); Yerodia (2002)  Rechterlijk 

  o

Andere  Individuen, bedrijven, NGO’s,…?  IGO’s?  ‘coutume institutionelle’  Zelfstandige bijdrage tot gewoonterecht?

Belang resoluties Algemene Vergadering VN Rol verdragen (multilateraal – bilateraal)

Opinio juris (sive necessitatis):  Erkenning van statenpraktijk als recht  Aanvaarding of erkenning van het rechtskarakter van de praktijk  Ihb uitdrukkelijke verklaringen  Afzonderlijk bewijs nodig?  PIGH, Lotus-zaak 1927: “abstention from exercising criminal jurisdiction over aliens for certain crimes committed on the high seas could only result in a customary rule IF such abstention were based on their being conscious of having a duty to abstain” 

Andere zaken IGH: vooral als negatief element (vb. legaliteit kernwapens)  ICJ advies geven over wettelijkheid van gebruik van kernwapens. Is het wettelijk om kernwapens te gebruiken ? Is er gewoonterecht op gebruik van kernwapens ? Sinds WOII is het niet gebruikt !  Onderzoeken van opinio juris: sommige staten zijn ervan overtuigt dat men geen kernwapens mag gebruiken en anderen zijn wel bereid om kernwapens te gebruiken  Staten moeten de statenpraktijk erkennen als recht



Voorzichtigheid geboden (cf. omissies, ambiguïteit)

o

Voortdurend verzet (‘persistent objector’)  Volgehouden bezwaar, uitzondering bij aanvang van totstandkoming van nieuw gewoonterecht als je bezwaar hebt ertegen dan ben je misschien erdoor NIET gebonden  Consensualisme!  Staat die zich van het begin verzet tegen opkomende praktijk  Cf. Brits-Noorse Visserijzaak 1951 (ivm maritieme afbakening)

o

Regionaal en lokaal gewoonterecht  Regionaal  cv. IGH, Asielzaak 1950  Lokaal  1960 recht van doorgang over Indisch grondgebied (“there existed during the British and post-British periods a constant and uniform practice allowing free passage between Daman and the enclaves…”)


Pagina 14

o

Wijziging van gewoonterecht:  Nieuwe statenpraktijk en opinion juris zullen in het begin onwettig / illegaal zijn  De juridische geldigheid zal afhangen van reacties van andere staten  Kan men wijzigen door een verdrag

o

Wijziging van jus cogens:  Zeer fundamentele regels  Zeer moeilijk / onmogelijk  Kan men NIET wijzigen door een later verdrag  Bv verbod op gebruik van geweld, verbod op genocide, gelijkheid van staten, vrijheid van volle zee en recht op zelfbeschikking

 Actualiteit: o Vredesconferenties in Genève  Verschillende partijen van de Syrische oorlog  proberen om een politieke oplossing te vinden voor de burgeroorlog  Akkoord om tijdelijk humanitair hulp toe te laten  Herhaling: o Kenmerken van het internationaal recht  Bronnen:  Verdragen  Gewoonterecht  Statenpraktijk  Opinio Juris = erkenning van een verbod, toelating als recht  Afzonderlijke bewijs van opinio juris is nodig  Behoudens tegen indicaties (indien het vermoeden wordt weerlegd) 

Algemene Rechtsbeginselen

 D. Algemene Rechtsbeginselen o Definitie:  Beginselen gemeenschappelijk in alle nationale rechtsstelsels (is terug te vinden in de meeste nationale rechtsstelsels)  Procedurele en administratieve regels van rechtszaken  Bv recht om gehoord te worden, recht op compensatie o

Wat?:  (1) principes gemeenschappelijk aan nationale rechtsstelsels;  (2) toepasbaar op internationale betrekkingen

o

Belang:  Primaire bron van het recht:  Hetzelfde niveau als gewoonterecht en verdragen  Lacunes (alg.rechtsb.)

o

Voorbeelden  goede trouw, nemo judex in sua causa, estoppel,…  Nemo judex in sua causa: niemand kan rechter zijn in eigen zaak  Ook nullum crimen sine lege / nulla poena sine lege


Pagina 15

o

Bijzonder geval: billijkheid (equity)  Soms als een afzonderlijke rechtsbron beschouwd  Billijkheidsfactor inbouwen in sommige gevallen, maar geen concrete rechtsregels 

Bv Art. 38, §2 Statuut IGH:  Het Hof kan ex aequo bono beslissen  Indien beide partijen akkoord gaan

   

Beginselen van rechtvaardigheid/redelijkheid Infra legem: toepassing van de wet milderen Praeter legem: de wet aanvullen Contra legem: tegen de wet in de billijkheid toepassen, het meest verregaande

 E. Internationale rechtspraak en rechtsleer o

Subsidiaire bron:  Staat niet op hetzelfde niveau als verdragen – algemene rechtsbeginselen – gewoonterecht  Geen rechtsscheppende bronnen

o

Rechtspraak  IGH: in principe alleen bindend tav partijen  Arresten van het IGH zijn enkel bindend tussen de verdragspartijen, maar bepaalde rechtsregels interpreteren / gewoonterecht afleiden  Groot gezag  

o

Geen bindende precedentswerking  niettemin groot gezag Andere:  Rechtspraak EHRM  Hebben ook een belangrijke waarde

Rechtsleer  Vooral indirecte invloed  RL kan invloed hebben op de vorming van nieuwe regels

 F. Andere bronnen o o

Niet alle bronnen zijn in Art. 38 WVV weergegeven Rechterlijke beslissingen:  Internationale rechten & verplichtingen creëren  Secundaire bron: bestaande rechtsregels toepassen  Beslissingen van hoven hebben geen algemene gelding  Kracht enkel tussen partijen  GEEN rechtscheppende bron

o

Rechtsleer:  Secundaire bron  GEEN rechtscheppende bron

o

Resoluties VN AV:  Kan bevestiging zijn van bestaand gewoonterecht  Kan bewijs van opinio juris zijn  Kan stimulans geven voor de ontwikkeling van nieuw gewoonterecht


Pagina 16

o

Resoluties VN VR( VeiligheidsRaad):  Wel bindend  Bv indien VN VR van oordeel is dat er bedreigingen zijn van de vrede  Maar NIET rechtscheppend  Passen de bestaande rechten toe  Geen wetgevende rol  Geen algemene normen gaan creëren

o

Beslissingen/resoluties IGO’s:  Bindend in de mate de IGO in een supranationale capaciteit optreedt  Kijken naar oprichtingsverdrag  vaak beperkt tot interne functioneren IGO, implementatie basisverdrag & secundaire regelgeving. Soms louter nietbindend  Bv AV VN  Voor het overige: bijdrage aan gewoonterecht  Wat met beslissingen periodieke vergaderingen verdragspartijen?  Bv Kyoto – protocol, Statuten van Rome, …  Op jaarlijkse basis komen alle partijen samen  Kan vergadering bindende beslissingen nemen ?  Kijkend naar het verdrag in kwestie  In die verdragen zal men ook een afbakening van de bevoegdheden kunnen vinden 

o

Bv Artikel 2.9 Montreal Protocol bij Ozonverdrag:  Doel:  De beschadiging van de ozonlaag tegengaan, schadelijke producten die de ozonlaag aantasten beperken / uitschakelen  Die vergadering  lijst aanpassen  Geen unanimiteitsvereiste wel bijzondere meerderheidsvereiste  Met 2 / 3 meerderheid krijg je bindende regels voor alle leden van dat verdrag

Eenzijdige handelingen en verklaringen  Een mogelijke rechtsbron die niet vermeld is in Art. 38, maar het Hof in Den Haag heeft wel beslist dat die wel bestaan  Volgt uit goede trouw & estoppel  Bv Egyptische verklaring Suez-kanaal 1957:  Egypte erkende dat alle staten gebruik konden maken van het Suez – kanaal, eenzijdige verklaring 

Bv Noorse verklaring ivm Deense aanspraken Groenland:  Deense aanspraak erkennen, eenzijdige verklaring



Bv IGH-zaak ivm kernproeven (1974):  Geschil tussen Frankrijk en Nieuw – Zeeland en Australië  Frankrijk voerde proeven uit op de Atlantische Oceaan  N. – Z. en Australië gaan naar het IGH  Aanhalen van de verklaringen van de Franse president  Dergelijke verklaringen kunnen gevolgen hebben voor andere landen  Frankrijk is uiteindelijk gestopt


Pagina 17

o



Kenmerken:  Duidelijke intentie (er moet een duidelijke wil zijn)  Handeling/verklaring publiek of algemeen gekend  Expliciet, niet ambigu  Aanvaarding of reactie derde staten niet nodig (andere landen moeten niet uitdrukkelijk erop reageren)



Bv ILC Guiding principles applicable to unilateral declarations of States capable of creating legal obligations



Bv Opvolger van Kyoto – protocol  Broeikaseffecten tegen gaan, het terugdringen van de broeikasgassen  Wat na 2012 ?  akkoord bereikt in Donau  Kopenhagen ook  onder leiding van USA en China  tekst is louter een raamwerk (staten konden in een register zelf laten opnemen waar ze zich ertoe gingen verbinden)



Verklaringen:  Taalgebruik  Bindende gevolgen of niet  Vaak politieke commitmens  Eenzijdige verklaringen

‘Soft law’ – ‘informeel recht’  Heel veel resoluties van de AV VN  Niet-bindende verklaringen, gedragscodes, richtsnoeren…  Creëren op zich geen bindende rechten en verplichtingen  Term ook synoniem voor regels die grote mate van flexibiliteit toelaten  Bv Artikel VI non-proliferatieverdrag?:  Atoomwapens, staten die partij worden van dit verdrag zullen niet over atoomwapens beschikken / geen atoomwapens fabriceren 

o

Landen die over kernwapens beschikken (bv USA, Frankrijk) zullen een kernvrije wereld nastreven



Niet bindende documenten, maar kunnen wel de aanzet geven om bindende verdragen te creëren  Bv Rio-verklaring 1992: milieurecht  Bv UVRM 1948



Kan geleidelijk weg vrijmaken voor bindende regels en/of bijdragen tot vorming gewoonterecht



Heel veel verklaringen met algemene bepalingen, bepalingen die veel ruimte laten voor interpretatie

Legal soft law  Vage regelen van internationaal recht in bindende instrumenten  Stappen ondernemen om bepaalde rechten te bereiken  Bv biodiversiteit verdrag is wel een bindend verdrag


Pagina 18

 Hiërarchie o

Art. 38 Statuut IGH  Primaire en secundaire bronnen  Primaire: Verdragen – gewoonterecht – algemene rechtsbeginselen  Secundaire: RL en RS  Rol algemene rechtsbeginselen (in de praktijk minder van belang)

o

Bijzondere gevallen:  Art. 103 HVN  voorrang boven andere verdragen  Voorrangsbepaling telt niet enkel voor de bepalingen van het handvest, maar ook voor de afgeleide beginselen 



Jus Cogens  Dwingend recht, zéér fundamentele regels  Fundamentele regels van internationaal recht: ‘ a norm accepted and recognized by the international community of States as a whole as a norm from which no derogation is permitted and which can be modified only by a subsequent norm of general international law having the same character’  Geen afwijking, geen wijziging mogelijk door een verdrag 

Praktisch gevolg?  Een verdrag sluiten in strijd met een jus cogens regel  dat verdrag is dan nietig  Bv een staat verovert een stuk gebied door gebruik van geweld

 

Uitzondering op consensualisme? Voorbeelden (o.a. genocide, agressie, slavernij, foltering)

Wat met ‘erga omnes’ regels?  Opnieuw een bijzonder geval  Regels / internationale plichten verschuldigd aan de internationale gemeenschap 



Alle Staten hebben belang bij naleving  Niets te maken met de hiërarchie  Wel een ander gevolg:  Belang om een zaak te beginnen als staat (je hebt belang nodig) Bv IGH, België-Senegal (2012)  Verbod op foltering  De vervolging van dictator van Tsjaad, had politiek asiel gekregen in Senegal  Zaak voor de Belgische rb tegen die dictator voor de schending van een erga omnes regel  Ofwel uitleveren aan de Belgische overheid, ofwel zelf vervolgen. België dagvaart Senegal  krijgt gelijk (belang is degelijk aanwezig)


Pagina 19

Hoofdstuk 3: Verdragsrecht  Algemeen o Bronnen Verdragsrecht:  Weens Verdragenrecht (WVV) 1969  Grotendeels gewoonterecht – wel niet exhaustief

o



Weens Verdrag inzake Verdragen tussen Staten en IO’s of tussen IO’s onderling (1986)  Volgt grotendeels WVV – nog niet in werking  Niet enkel verdragen tussen staten maar ook tussen organisaties  Maar het principe is grotendeels hetzelfde



Weens Verdrag inzake statenopvolging met betrekking tot verdragen (1978)  zie latere les  Bestaande staten vallen uiteen & verandering aanwezig  Wat gebeurt er met de verdragen die werden afgesloten door de uiteenvallende sta(a)t(en)

Wat is een verdrag?  Art. 2(1)(a) WVV: “een internationale overeenkomst in geschrifte tussen Staten gesloten en beheerst door het volkenrecht, hetzij in een enkele akte, hetzij in twee of meer samenhangende akten, en ongeacht haar bijzondere benaming”  Gewoonterechtelijke definitie iets ruimer  Wilsovereenstemming met bedoeling bindende gevolgen te creëren   kijken naar uitdrukkelijke verklaringen, terminologie, registratie, context,…  Bv OVSE, Helsinki Final Act 1975  Oprichting organisatie veiligheid en samenwerking in Europa 

Bv Akkoord van Kopenhagen 2009



Bv Iran nuclear deal 2003  USA, Rusland en Iran doen een poging om tot een akkoord te komen over kernenergie. Iran zal niet verder gaan met de verdere verrijking van kernenergie  Document dat ondertekend is, is een politiek akkoord, dat een basis kan vormen voor een later verdrag

 

Beheerst door het volkenrecht Vorm irrelevant  Bv uitwisseling van brieven, akten, …



Titel irrelevant: cf. Verdrag, Conventie, Charter, Statuut, Protocol, …  De verschillende benamingen hebben niet zoveel impact  Wel verschillende betekenissen  Charter = oprichting van een organisatie  Protocol = vaak in het milieurecht; uitvoerende of aanvullende verdragen die het algemene verdrag gaan concretiseren


Pagina 20



 

Niet noodzakelijk schriftelijk Tussen twee of meer subjecten van internationaal recht  Deelstaten  Grensoverschrijdende samenwerking tussen lokale besturen?  Bv 2 gemeenten van verschillende landen die naast elkaar liggen en die een overeenkomst sluiten over ambulancediensten 



Wat met MOU’s (Memorandum of Understanding/Memorandum van Overeenstemming)  voordelen & betekenis  Akkoorden die worden afgesloten tussen ministers van verschillende staten  Vaak technisch administratieve daden  Voordeel:  Moeten niet worden gepubliceerd (niet publiek)  Moeten niet de instemming krijgen van de WM  Geen formele procedures volgen wat betreft de amendementen

Belang Benelux-overeenkomst Grensoverschrijdende samenwerking  Samenwerkingsvormen van nationaal en internationaal recht

Types verdragen  Materieel:  (1) Traités-lois; (2) traités-contrats; (3) traités-constitutions  (1) Algemene normen (rechten en plichten creëren)  (2) Samen een bepaald doel vooropstellen, eens verwezenlijkt houdt het op  (3) Oprichtingsverdragen van internationale organisaties 

Formeel:  Bilateraal:  Tussen twee staten 

Multilateraal:  Groot aantal staten zijn lid



Open:  Elk staat kan lid worden



Gesloten:  Alleen bepaalde staten die aan bepaalde voorwaarden voldoen kunnen toetreden

 

Plechtig/vereenvoudigde vorm Verdragen aangenomen in kader van IO


Pagina 21



Publicatie/Registratie verdragen  Registratie: Art. 102(1) HVN vereist registratie verdragen bij VNSecretariaat (UNTS)  zoniet sanctie  Alle verdragen moeten worden geregistreerd bij de VN  Geen geheime verdragen meer 



Verdrag kunnen inroepen voor of binnen een orgaan van de VN Publicatie op nationaal niveau  kijken naar nationale regels  Op nationaal niveau zou men moeten kijken naar de grondwettelijke regels (publicatie BS)

 Totstandkoming & inwerkingtreding o Goedkeuring  Onderhandelingen: vereiste van ‘full powers’ en controle  Wie is bevoegd om op te treden namens staten en zo verdragen sluiten  Eenvoudige volmacht  Sommige personen behoeven geen volmacht: bv staatshoofd, regeringshoofd, .. 

Aanvaarding tekst (na de onderhandelingen):  Normaal bij unanimiteit  Actief gaan stemmen waarbij iedereen ervoor is (moet zijn) 

Internationale conferentie  2/3e volstaat (praktijk vaak consensus)  Consensus: geen expliciete bezwaren



Gevolg voor procedurele bepalingen



o

Authentificatie  Staat in kwestie zal handtekening onder de tekst zetten  Niet hetzelfde als onderhandelen Instemming om door het verdrag gebonden te zijn  Ondertekening is residuaire optie  akkoord in vereenvoudigde vorm 

Ratificatie/bekrachtiging  vaak vereist voor multilaterale verdragen  Reden: vroeger controle onderhandelaar – vandaag kwestie van parlementaire controle op uitvoerende macht  UM de kans geven om te controleren 

Vandaag: de bedoeling van die ratificatiebevoegdheid WM de kans gev en controle uit te voeren



Het neerleggen van documenten door de UM, aangeven dat men inste mt; dus niet de stemming in het parlement



Aanvaarding en goedkeuring



Toetreding:  Een vorm van instemming voor staten die oorspronkelijk niet ondertekend hebben, eens de instemming is verleend dan levert het bepaalde gevolgen voor de staten (plicht om niets te doen dat tegen dat verdrag in gaat)


Pagina 22



o

Verplichting voorwerp en doel van een verdrag niet ongedaan te maken voor inwerkingtreding (Art. 18)  BV Statuut van Rome: oprichtingsverdrag Internationaal Strafhof, Amer ika (Bush) heeft getekend -> senaat moest ratificeren (2 / 3 meerderhei d nodig) -> onttekenen als oplossing

Voorbehouden (Art. 19-23 WVV)  = eenzijdige verklaring, ongeacht bewoording of benaming, afgelegd door een Staat bij instemming waarbij hij te kennen geeft het rechtsgevolg van zekere bepalingen in hun toepassing mbt deze staat uit te sluiten of te wijzigen  Bepaalde beperkingen instellen aan die instemmingen  

Alleen voor multilaterale verdragen Achtergrond: integriteit verdrag  deelname  Integriteit:  Vroeger: iedereen gelijk voor de wet, dus alle partijen moeten hetzelfde volgen 

Deelname:  Nu: verschillende staten erbij trekken, deelnemend aantal verhogen



IGH-Advies 1951 i.v.m. Genocideverdrag:  Algemeen uitspraak over de mogelijkheid van die voorbehouden. Advie s te maken met voorbehouden bij Genocie-Verdrag. Slotbepaling: gesc hil over dit verdrag kan worden voorgelegd aan het IGH, een aantal sta ten (met voorbehouden)  toelaatbaar of niet ?



Inspiratie voor WVV  Basisregel (Art. 19):  Vermoeden dat voorbehouden toegelaten zijn, tenzij  (1) Verdrag het uitsluit  Bv Statuut van Rome, gen voorbehouden mogelijk 

(2) Verdrag alleen bepaalde voorbehouden toelaat  Bv Zeerechtenverdrag



(3) onverenigbaar met voorwerp en doel van het Verdrag  Algemene uitzondering



ILC Guiding Principles 2011 (ivm voorbehouden)



Artikel 20: aanvaarding / bezwaar  Uitdrukkelijk toegestaan voorbehoud moet niet door anderen worden aanvaard, tenzij verdrag dit voorschrijft  Aanvaarding alle partijen vereist indien dit volgt uit beperkte aantal staten bij onderhandelingen en voorwerp en doel van verdrag  Voorbehoud bij oprichtingsakte IO moet door bevoegde orgaan IO worden aanvaard tenzij anders is bepaald


Pagina 23

o



Andere gevallen – als verdrag zelf niets bepaalt:  Aanvaarding voorbehoud door andere staat, maakt staat die voorbehoud heeft gemaakt partij bij verdrag tav deze staat  Bezwaar verhindert niet inwerkingtreding verdrag tussen staat die voorbehoud maakt en staat die bezwaar aantekent, tenzij staat die bezwaar maakt andere bedoeling kenbaar maakt  Akte van instemming met een voorbehoud erin wordt van kracht zodra minstens één staat het voorbehoud heeft aanvaard



Indien geen voorbehoud binnen twaalf maanden na kennisgeving  geacht te zijn aanvaard (stilzwijgen telt)



Juridische gevolgen aanvaarding / bezwaar:  Voorbehoud wijzigt de bepaling waarop het voorbehoud betrekking heeft in de relatie tussen de partij die het voorbehoud maakt en andere partijen (op wederzijdse basis)  Verdrag onveranderd tussen andere partijen onderling  Als bezwarende staat zich niet heeft verzet tegen inwerkingtreding verdrag in relatie met staat die voorbehoud heeft gemaakt, blijven de overige bepalingen van toepassing



Intrekken voorbehouden & bezwaren



Voorbeeld:  A formuleert voorbehoud; B aanvaardt; C formuleert bezwaar; D verzet zich tegen inwerkingtreding in onderlinge relatie met A  Gevolg: lappendeken mogelijk

Voorbehouden (vervolg) – controverse  Wat met ‘(interpretatieve) verklaringen’?  Bv EHRM in Belilos vs Zwitserland  Studente die wou betogen  mocht niet van de politie  het Hof kan ‘verklaring’ herkwalificeren als een voorbehoud 

Compatibiliteit met voorwerp en doel verdrag?  Tal van voorbehouden bij mensenrechtenverdragen  Bv Kinderrechtenverdrag  Algemene voorbehouden zijn niet verenigbaar  

Human Rights Committee  BUPO – verdrag  Toegepast in Rawle Kennedy vs Trinidad & Tobago (1999)  Een zaak over de doodstraf, individuele klachtoprocedure voor HRC. Tobago had de optionele protocol aanvaard, maar met voorbehoud voor tot de doodstraf veroordeelde burgersTobago trekt zich terug



Reactie Staten  verdeeld



ILC Guiding Principles  focus op consensualisme


Pagina 24

o

Inwerkingtreding: zoals overeengekomen door partijen of bepaald in Verdrag  Uiteenlopende opties  Bv BUPO – Verdrag  Bv Kyoto Protocol 

Contracting State / Verdragsluitende Staat = na de instemming   State Party / Verdragspartij = na de inwerkingtreding



Voorlopige toepassing  Indien voorzien in Verdrag of overeengekomen door partijen (Art. 25 WVV)  Maar: wat met nationaal recht ?

 Toepassing en interpretatie o

Algemeen:  Pacta sunt servanda – goede trouw  Nationaal recht kan niet ingeroepen om niet-naleving te rechtvaardigen (Art. 27 WVV)  Nooit je eigen nationale rechtsregels inroepen als excuus  Bv Yerodia – zaak: geen steun op nationale rechtsregel mogelijk 

Opeenvolgende verdragen met overlap  Conflictbepaling in Verdrag? Cf. HVN, NAVO-Verdrag, Europees Uitleveringsverdrag,…  Anders: kijken naar gemene deler (Art. 30 WVV)



Impact t.a.v. derde Staten (Art. 34-35 WVV)  Pacta tertiis nocent nec prosunt:  Verdragen kunnen geen schade / voordeel opleveren aan derde staten 

o

Onderscheid rechten en plichten  Plichten verdrag tussen A en B voor C  uitdrukkelijk schriftelijk akkoord nodig  Rechten verdrag tussen A en B voor C  worden vermoed te zijn aanvaard, zonder verdere toestemming

Interpretatie:  Drie benaderingen: subjectief, objectief/tekstueel, teleologisch 

Primaire interpretatiemiddelen – Art. 31  Goede trouw & ‘texte clair’  Context  Latere akkoorden en praktijken, overige regels  Bijzondere betekenis



Subsidiaire middelen – Art. 32 (enkel gebruiken wanneer de betekenis ondubbelzinnig zou zijn indien u enkel de primaire middelen toepast)  Vb. voorbereidende werkzaamheden  Diverse interpretatieregels – vb. a contrario, per analogie, effet utile, contra proferentem,…



Belang authentieke versie: authentieke heeft meer waarde dan de vertaling


Pagina 25

 Wijziging van verdragen o o o

Belang om verdrag up-to-date te houden Bilateraal  partijen moeten het eens zijn Multilateraal  Vaak in verdrag zelf: Bv Art. 108-109 HVN; Art. 20 Kyoto Protocol  Anders: procedure Art. 40 WVV  Wijziging tussen bepaalde partijen: Art. 41 WVV

 Nietigheid, beëindiging, opschorting o

Nietigheid (Art. 46-53 WVV)  Relatieve nietigheid: kan geremedieerd, scheidbaarheid; moet worden ingeroepen  Onmiskenbare schending van fundamentele regels van nationaal recht ivm bevoegdheid  Vertegenwoordiger leeft (gekende!) beperkingen op bevoegdheid niet na  beperkingen te buiten gaan, ook laten weten aan andere partijen dat die ene partijen zijn beperkingen te buiten gaat  Dwaling  vergissing, vooral in territoriale geschillen (bv opmaak landskaarten)  Bedrog ene partij wordt bedrogen door de andere partij  Bv Oost – Timor vs Australië  Verdrag rond de exploitatie van olie in de Timorese ze e, inkomsten delen tussen die twee staten. Vorig jaar b egon Oost-Timor een zaak (afluistering, onderhandelin gen inzet voordeel van Australië), vrij vreemde zaak. A rbitragetribunaal => Australische politie binnengevallen in advocatenkantoor van Oost - Timor, huiszoekingen en dergelijke... Aanvechten van de geldigheid van dat verdrag => O. T. eist dat de documenten worden terug geven en de mogelijke kopieën worden verwijderd  

o

Corruptie  de ene partij wordt omgekocht door de andere

Absolute nietigheid: automatisch  Dwang vertegenwoordiger Staat  Dwang op Staat door bedreiging met of gebruik van geweld  Militaire geweld, puur economische druk volstaat niet  Praktijk? – cf. overhandiging chemische wapens door Syrië – resolutie VN VR 2118(2013  Schending bestaande norm van jus cogens  Wat met latere ontwikkeling jus cogens?

Beëindiging en schorsing  Algemeen (Art. 54, 56, 57 WVV):  Collectief  altijd mogelijk  overeenstemming alle partijen  Unilateraal  In overeenstemming met bepalingen Verdrag  Indien niets in Verdrag: opzegging(bilateraal) of terugtrekking (multilateraal) niet mogelijk tenzij dit volgt uit (1) wil van de partijen; (2) aard van het verdrag  GEEN unilaterale beëindigen van vredesverdragen & grensverdragen  + 12 maanden opzeg vereist


Pagina 26





Terugtrekking Noord – Korea uit het Non – Profileferatieverdrag  Kernwapens, verbod op de aanmaak van kernwapens. N-K uit dat verdrag stapt, was voordien wel partij



Opschorting CFE – Verdrag door Rusland  Conventionele strijdkrachten Europa (1999), tussen de verschil lende landen een akkoord bereikt over het aantal (quota) (Atlan tische Oceaan en Oeral gebergte)

Bijzondere situaties:  Terugval aantal partijen?  Opschorting bij overeenkomst tussen bepaalde partijen (Art. 58 WVV)  Alle betrokken partijen sluiten nieuw verdrag  Materiële schending van het Verdrag (Art. 60)  ENAC – principe  wanneer de ene partij een materiële schending begaat, dan mag de andere partij het verdrag verwerpen  = Verwerping van het verdrag niet toegestaan door het verdrag; schending bepaling die van wezenlijk belang is (soms uitdrukkelijk als dusdanig gekwalificeerd)  

Gevolgen: verschil bilateraal of multilateraal tav de inbreukmakende staat het verdrag beëindigen Niet van toepassing om verdragen van humanitaire aard  Conventies van Genève (oorlogsrecht), mensenrechtenverdragen  evident



Force majeure (overmacht):  Een externe gebeurtenis die ervoor zorgt dat het verdrag niet meer kan worden uitgevoerd



Wezenlijke verandering der omstandigheden (rebus sic stantibus)  Situaties waarin er een fundamentele wijziging is van de omstandigheden waarbij bepaalde bepalingen van het verdrag wordt aangetast  Bv IGH  Bv Gabcikovo-Nagymaros-zaak:  Hongarije vs Slowakije  bouw van sluizen / dammen op de Donau  milieuproblemen  Hongarije wou het verdrag niet meer respecteren  Slowakije gaat naar Hof  toegenomen milieubewustzijn  geen essentiële veranderingen van de omstandigheden Verbreken diplomatieke of consulaire betrekkingen?  Bv uitleveringsverdragen





Nieuwe jus cogens norm  In strijd met een verdrag ?  dat deel van dat verdrag zal ophouden met het bestaan



Wat met gewapende conflicten   ILC – Richtsnoeren (2011)


Pagina 27

 Focus op België o Bevoegdheid tot het sluiten van verdragen  ‘In foro interno, in foro externo’:  Wie naar nationaal recht bevoegd is  op internationaal niveau ook bevoegd    

Exclusief federaal Exclusief gemeenschappen/gewesten Gemengd  coördinatie BuZa Controlemechanismen federaal niveau (Art. 81 BWHI)  Deelstaten moeten de federale overheid op de hoogte brengen over de onderhandelingen



Bronnen:  Grondwet  BHWI betreffende de internationale betrekkingen van de Gemeenschappen & Gewesten  Samenwerkingsakkoord ivm gemengde verdragen  Diverse andere samenwerkingsakkoorden

  

Bevoegdheid om te tekenen Bekrachtiging Controle WM  Instemming betrokken parlement (en) vereist  Instemming van al de relevante parlementen nodig  Via instemmingswetten / decreten / ordonnanties 

 

Impact:  Bij gebrek aan instemming  geen rechtsgevolgen in de interne rechtsorde  Oplossing: wachten met ratificatie  RvS: uitzondering t.a.v. uitvoeringsakkoorden  Administratief / technische uitvoering geven aan bestaande verdragen, dan geen tweede maal instemming nodig

Bekendmaking in BS  HvC pas vanaf dan verbindend tav rechtsonderhorigen Opzegging / opschorting verdrag


Pagina 28

 Herhaling: o Verdragsrecht  ‘in foro interno, in foro externo’  Wie op nationaal niveau bevoegd is, is ook bevoegd op internationaal niveau  BuZa: ministerie van buitenlandse zaken  Indien de deelstaten verdragen sluiten  dit laten weten aan de federale overheid  Verdragen moeten de instemming krijgen van de bevoegde parlementen  Voorrang van de WM (= wetgevende macht) 

o

o

RvSt: 

Gemengde verdragen ?  Vaak instemming krijgen van een hele aantal wetgevende organen  Probleem vermijden ?  afwachten met de ratificatie, instemming van de verschillende WM bekomen  Instemmigsdecreet/instemmingsordonnantie heeft men nodig !

Voor bepaalde akkoorden zijn er geen parlementaire instemming nodig  Dit bij administratieve & technische uitvoering geven aan bestaande verdragen

Wanneer zijn verdragen bindend tav de burgers ?  Vanaf de publicatie ervan

 Interactie tussen nationaal & internationaal recht (thema in het boek heel kort !!!) o

A. Algemeen:  Grote mate van interactie tussen nationaal & internationaal recht 

(1) Internationaal recht als motor voor nationaal recht  Bv Wet piraterij: op internationaal niveau (bv EU) strijd voeren tegen piraterij. Piraterij strafbaar maken in het Belgisch strafrecht 

Bv US Torture Victims Protection (VN anti – foltering verdrag)=> nodige vervolgingsmaatregelen ondernemen op nationaal niveau.



(2) Nationaal recht als impuls voor internationaal recht  Lessen rond bronnen van het internationaal recht  Nationale wetgeving: kan bijdragen tot de vorming van het internationaal gewoonterecht  Afgeleid uit het nationaal recht



(3) Internationaal recht verwijst vaak terug naar nationaal recht voor haar toepassing  Bv Nationaliteitsvraag: toepassing van consulaire bescherming baseert op de nationaliteit  toepassing is gelinkt aan nationaliteit (nationale regels inzake nationaliteit) 

Bv Uitputting lokale rechtsmiddelen, dan pas toegang tot het EHRM => eerst op nationaal alle rechtsmiddelen uitputten, dan pas een zaak beginnen op internationaal niveau


Pagina 29



o

Cruciale vraag: inroepbaarheid in nationale rechtsorde (internationaal recht inroepen voor de nationale rechter)  Niet zozeer relevant voor rechten en plichten die zich louter op ‘interstatelijk’ niveau afspelen, als wel in context van regels die rechten of plichten creëren in hoofde van personen en ondernemingen. Positie van individuen worden beïnvloed  Burgerlijke ongehoorzaamheid (onwettigheid interventie van G – Brittannië) 

Impact op effectiviteit en afdwinging internationaal recht  De mate van afdwingbaarheid  zwakke punt, want dit rechtstak is onvolmaakt  Geen opperste soevereine macht die altijd voor de afdwinging zorgt

 

Verschillende vormen Als 2 landen overeenkomen  verdrag op interstatelijk niveau  2 landen overleggen om samen te komen: verdrag dat rechten & plichten zal creëren voor de contracterende partijen  Probleem: indien verdragen rechten & plichten creëren in hoofde van private personen / ondernemingen



Gevoelig: internationale rechtsorde  soevereiniteit  Men ziet soms het internationaal recht als bedreiging van de soevereiniteit

B. Twee (algemene) theorieën:  Dualisme:  Nationaal recht & internationaal recht= staan los van elkaar. Beïnvloeden elkaar niet. Ene kan het andere niet wijzigen  Internationaal recht is enkel inroepbaar  indien omgezet in nationaal recht  Omzetting kan op 2 manieren gebeuren  1. Een wet aannemen waarin men zegt dat men een verdrag aanneemt. Verdrag in kwestie zal deel uitmaken van het internationaal recht   Bijkomende omzetting is vereist !! 



2. Kijken wat men allemaal moet wijzigen (identificeren) om niet in strijd te zijn met het internationaal recht   Complexe oefening !!

Integratie in rechtsorde (zie hierboven ook)?  Nationaal en internationaal recht als onderscheiden rechtsorden  Internationaal recht moet worden omgezet in nationaal recht (inroepbaarheid)


Pagina 30







Voorrang / hiërarchie (indien later een strijdige wet is aangenomen):  1. Indien niet omgezet: in de regel nationaal recht toegepast  2. Indien wel omgezet: voorrangsregels nationaal recht toepassen een wet / een bijzondere wet  kijken naar de nationale voorrangsregels. Een latere wet die afwijkt van die omzettingswet  de latere wet zal primeren (die latere, strijdige wet zal primeren)  Bv Dualisme: Groot – Brittannië, Scandinavische landen

Monisme:  Twee verschillende takken ziet men als 1 rechtstak  Geen omzetting nodig 

Integratie in rechtsorde?  Eén enkele rechtsorde



Voorrang / hiërarchie?  In principe voorrang voor internationaal recht  Bv Monisme: Nederland, België, Luxemburg, Frankrijk

Voordelen / nadelen:  Impact op staatsaansprakelijkheid  Regel dualistische landen lopen meer risico op staatsaansprakelijkheid  Want geven niet automatisch voorrang aan het internationaal recht  Bv VK vóór en na UK Human Rights Act: ivm omzetting van het EVRM. Omzetting van het EVRM naar de Britse rechtsorde. Goedkeuring van het EVRM heeft veel impact gehad!  Vóór: veel veroordelingen  Sinds EVRM: probleem verminderd. Het aantal veroordelingen is sterk gedaald 

Toegang tot de rechter  Internationale / nationale rechters



Democratische controle  Brengt dualisme een verhoogde democratische controle (nationale wetgever komt tussen bij de omzetting)  Bij monistische stelsels kent men de omzettingprocedure niet 

Band met verdragsluitende bevoegdheid uitvoerende macht (vgl. VS met VK)  Bv VK: een dualistische land, de bevoegdheid ligt louter bij de UM (de regering is bevoegd om te onderhandelen, zonder de tussenkomst van het parlement)  Bv VS: 2/3 meerderheid in de Senaat is vereist –W nodig voor ratificatie


Pagina 31







Complexiteit taak rechters  Dualisme: makkelijker, want men moet enkel kijken naar het nationaal recht  Monisme: moeilijker systeem, want men moet soms het nationale recht vergelijken met het internationale recht

Keuzevrijheid:  Internationaal recht laat staten de keuze  Let wel:  1. Nationaal recht kan geen excuus vormen voor niet – naleving internationaal recht  Zich nooit mogen beroepen op nationaal recht  om een inbreuk op internationaal recht te rechtvaardigen 

2. EU – Recht bijzonder geval  EU-recht: uitzondering  RS heeft duidelijk gemaakt dat EU-recht automatisch deel uitmaakt van het nationale rechtssysteem  Voor de lidstaten van de EU heeft men deze keuze genomen.



Hoe bepaald:  1. Soms uitdrukkelijk in de Grondwet  Bv Duitse GW, de Amerikaanse GW  2. Vaak via RS  Bv België

Realiteit is genuanceerder:  EU – Recht  Automatische voorrang van het EU-recht 

Integratie nationale rechtsorde ?  Internationaal gewoonterecht als ‘law of the land’  Ook in dualistische stelsel



Voorrang ?  Ook in monistische landen kunnen voorrangsregels verschillen  Voorrang eigen grondwettelijk recht of niet? 



Terughoudendheid om nationaal recht terzijde te schuiven ogv gewoonterecht

Inroepbaarheid:  Ook in monistische landen rijst in de regel de vraag naar de ‘rechtstreekse werking’ van verdragsregels  Gewoonlijk twee elementen:  Subjectief element:  De staten moeten de intentie hebben om rechten &plichten te creëren in hoofde van individuen  Objectief element:  Bepaling(en) voldoende duidelijk & onvoorwaardelijk


Pagina 32



Hoe nagaan ?  Soms uitdrukkelijke intentieverklaring  Uitdrukkelijk zeggen dat men rechten & plichten wilt creëren in hoofde van de individuen & ondernemingen 



Mensenrechtenverdragen  BUPO: veelal als ‘self – executing’ beschouwd  Burgerlijke & politieke rechten 

 o

In sommige gevallen complex – vrij casuïstisch  Geen uitdrukkelijke verwijzingen in het verdrag zelf  Kijk naar de taal in het verdrag zelf

ESCR: eerder uitzonderlijk  Economische & sociale rechten (?)



Verdragsconforme interpretatie:  Bijkomend middel (ook in dualistische landen) om nationaal recht te conformeren aan internationaal recht  GwH: langs indirecte weg (instemmingswetten) nieuwe verdragen toetsen aan de grondwet



Aandacht voor internationale RS:  Bv Duits GwH  Maar internationale RS niet steeds als direct afdwingbaar beschouwd door nationale rb



Nationale rechters zoeken soms vluchtroutes (?)  Bv Ontkenning rechtsmacht  Bv Act of State doctrine  Bv Forum non conveniens



Zelden zuivere vormen van monisme en dualisme

Intermezzo: Medellin & CO  NIET TE KENNEN !!!

C. Europese rechtsorde  Interactie Europees & nationaal recht (?)  Rechtspraak HvJ stelt voorrang Europees recht & toepasselijkheid voorop  lidstaten geen keuzevrijheid  Voorrang:  Simmenthal (1978): lidstaat moet elke strijdige bepaling meteen buiten toepassing laten  Europese rechtspraak: zelfs boven constitutioneel recht  verzet van sommige lidstaten 

Rechtstreekse werking:  Norm moet duidelijk en onvoorwaardelijk zijn en niet afhankelijk van een discretionaire uitvoeringsmaatregel  Verordeningen sowieso (Art. 288 VWEU)


Pagina 33



Interactie Europees & internationaal recht (?):  Opname internationaal recht in EU rechtsorde  Door EU afgesloten overeenkomsten 

Voorrang:  Voorrang boven Unierecht, muv primair unierecht, waaronder de grondrechte,  Bv Kadi – arresten Gerecht (2005) en Hof (2006)  Voorrang gewoonterecht ?



Rechtstreekse werking:  Uitdrukkelijk afspraak / intentieverklaring ?  Geest, opzet en bewoordingen ?  Objectieve criteria



Conforme interpretatie



Bv HvJ, Air Transport Association of America (2011)(?)  Eu emissions trading  Verenigbaar met internationaal recht ?  Verdragen  Chicago Conventie  Kyoto Protocol  Open Skies Agreement EU- VS   

o

Gewoonterecht Toepassing Stavaza

D. Situatie in België  Internationaal recht als deel van de Belgische rechtsorde  WM macht geeft toestemming 

Voorrang:  Arrest Le Ski (1971)  nationaal recht buiten toepassing laten  Gewoonterecht?  Ook voorrang boven de Grondwet?  RvSt Arrest Orfinger, HvC  GwH:  Controle grondwettelijkheid instemmingswetten en – decreten 

Annulatieberoep bijzondere termijn van 60 dagen



Prejudiciële vraag (2003 !!!: de mogelijkheid tot het stellen van prejudiciële vragen licht ingeperkt)  Niet langer mogelijk voor instemmingswetten EU-recht  De spanning (wel beperkt) weggevallen !


Pagina 34



Rechtstreekse werking verdragen  HvC, Arrest Thonon: ‘volledig & nauwkeurig’ + bedoeling subjectieve rechten/plichten te creëren in hoofde van personen  Principe van rechtstreekse werking  obj. en subj. Element  



Stand-still verplichting In realiteit

Volkenrechtconforme interpretatie:  België heeft geen uitgewerkte techniek van volkenrechtconforme interpretatie MAAR  Bv Arrest Sharon HvC 2003  HvC: procedure tegen de Israëlische premier in het kader van de toenmalige Genocidewet. Er bestond toen geen immuniteiten voor staatshoofden en regeringshoofden  Men heeft die bepaling later geïnterpreteerd in het licht van het internationale gewoonterecht (want België was veroordeeld in de Yerodia – zaak)  Immuniteiten moeten worden toegepast !!!  Strijdige nationale bepaling aan de kant gezet, en de voorrang verleend aan de internationale bepaling


Pagina 35

2. Actoren van het Internationaal Publiekrecht Hoofdstuk 4: Staten  Overzicht: o Definitie van de staat o Hoe komen staten tot stand ? o Rol erkenning o Verwerving / verlies van grondgebied o Statenopvolging o Jurisdictie o Immuniteiten  1. Inleiding – Internationale rechtspersoonlijkheid o Subjecten internationaal recht – internationale rechtspersoonlijkheid  gelinkt aan en aantal kenmerken  Dragers internationale rechten & plichten  Claims  De mate waarin staten voor de internationale hoven & rb claims kunnen instellen  Beroep kunnen doen op internationale RS 

Vorming internationaal recht  Ook van belang voor de internationale organisaties  Niet allen van belang voor de staten



Voorrechten & immuniteiten (onder het internationaal recht)

o

Traditioneel:  Alleen STATEN nog steeds enige met volle / oorspronkelijke rechtspersoonlijkheid  De andere (internationale gouvernementele organisaties,…) hebben maar een afgeleide rechtspersoonlijkheid  Bv Art. 4 HVN: alleen de staten kunnen lid worden van de VN  Bv Art. 34 Stat. IGH: alleen de staten kunnen procedures beginnen voor het Internationaal Gerechtshof

o

IGH 

Reparations for Injuries (1949):  Conflict tussen Israël & Palestina  Een Zweedse diplomaat (als bemiddelaar tussen Palestina en Israël) werd vermoord door Joodse extremisten  Hij was een VN – gezant  kan de VN schadevergoeding vorderen ?  Men vroeg het advies van het IGH  “The subjects of law in any Legal system are not necessarily identical in their nature or in the extent of their rights, and their nature depens upon the needs of the community”  Het zijn de staten die toelaten of een organisatie al dan niet over rechtspersoonlijkheid kan beschikken  De staten moeten hun toestemming geven !


Pagina 36

 2. Definitie staat o Constitutieve bestanddelen staat  Politiek zeer gevoelig  Art. 1, 1933 Montevideo – verdrag inzake rechten en plichten van staten;  Afgesloten door een grote groep Amerikaanse staten  The state as a person of international law should possess the following qualifications:  A permanent population  permanente bevolking  A defined territory  afgebakende grondgebied  Government  een regering  Capacity to enter into relations with the other states  de bevoegdheid om internationale relaties aan te gaan 

o

Grondgebied:  Geografische ruimte met inbegrip van bodem, ondergrond, territoriale zee (12 zeemijlen), interne wateren (bv rivieren, meren), luchtruim (maar niet de ruimte, want geen toe-eigening mogelijk)  Link met jurisdictie – negatief & positief  Grondgebied niet gebruiken om andere staten / landen schade toe te brengen 

 

o

Drie materiële elementen + één bijkomend kenmerk, m.n. onafhankelijkheid/soevereiniteit

Omvang zonder belang:  Bv Liechtenstein 160 km²  Bv Nauru 21 km²  Bv Vaticaanstad

Partij bij het statuut bij IGH & achteraf lid van de VN

Moet niet aaneengesloten zijn Finale grondgebied moet niet definitief zijn vastgesteld (dus grensgeschillen blijven mogelijk), maar wel een identificeerbare kern vereist:  Bv North Sea Cont. Shelf: “no rule that the land frontiers of a State must be fully delimited and defined, and often in various places and for long periods they are not”  Bv Belgium: procedure tegen Nederland (ivm de territorial aanspraken)  Bv Palestijnse gebieden: Palestina had geen controle op eigen grondgebied (?)

Permanente bevolking:  Groep van personen met een duurzame nationaliteitslink met de staat  Bv wetenschappers op het Antarctica (+- 15 mensen)  volstaat niet om in aanmerking te komen als een staat  Verlies / verkrijgen nationaliteit in principe geregeld door nationaal recht  Aantal irrelevant:  Bv Nauru 10.000, Tuvalu 12.000, Andorra 60.000   Pitcairn ?: eiland in de Stille Oceaan, bemanningen van een schip kwamen in opstand  40 – tal inwoners  Britse overheid heeft daar administratief gezag 

Kwalitatieve homogeniteit irrelevant  Andere culturen, religies zijn niet van belang (?)


Pagina 37

o

Regering die daadwerkelijk & effectief gezag uitoefent  Aanwijsbare overheden zijn nodig !!!  Intern aspect:  Voldoende mate van gezag, minimum aan overheidsgezag 

Extern aspect:  In staat zijn om verdragen te sluiten, deel uitmaken van internationale organisaties



Waar moet men de lijn trekken?  Bv Aaland Eilanden – kwestie 1921  Werd Finland een soevereine staat in de chaotische dagen na de Russische revolutie?  Toen Finland in 1917 onafhankelijk werd, brak een discussie over de toekomst van Åland uit. De meerderheid van de bewoners, volledig op Zweden georiënteerd, zocht aansluiting bij dat land. Finland wilde de archipel echter graag behouden. De kwestie werd voorgelegd aan de pas opgerichte Volkenbond, die in 1921 besliste dat de eilanden bij Finland mochten blijven, mits autonomie en behoud van de Zweedse cultuur gegarandeerd bleven. Ook werd de neutrale status verder vastgelegd 





o

“This certainly did not take place until a stable political organization had been created, and until the public authorities had become strong enough to assert themselves throughout the territories of the State without the assistance of the foreign troops.”

Bv Ex – Joegoslavië: tussen 1918 en 2003 de naam van meerdere opeenvolgende staten in Zuidoost-Europa op de Balkan. In februari kiest een meerderheid van de kiezers in Bosnië en Herzegovina voor onafhankelijkheid  Bosnië – Herzigovina, Kroatië, …

Tijdelijke verstoring doet geen afbreuk  Bv burgeroorlog, ‘falende staten’, Somalië  geen impact op de kwalificatie als staat  Bv Klabbers: “During 2011 – 2012 for example, Belgium was without a government for more than a year”  (Ongrondwettelijke) regeringswissels irrelevant

Onafhankelijkheid en soevereiniteit (4de aspect):  Onafhankelijk van enige andere autoriteit; direct onderhevig aan internationaal recht  Rechtstreeks onderhevig aan het internationaal recht


Pagina 38



Onderscheid staat en territoriale onderdelen  Bv Art. 2 Montevideo – verdrag:  “The federal state shall constitute a sole person in the eyes of international law.”  Federale staat wordt als 1 enkele rechtspersoon beschouwd in het internationaal recht  Federalisme: een staatsvorm waarin de soevereiniteit wordt gedeeld tussen het centrale of nationale of federale niveau en de deelstaten (?)  Confederalisme: of statenbond is een samenwerking van onafhankelijke staten of (deel)staten die samen een staat vormen (bv Zwitserland, VS) (?)



Wat telt is de iure onafhankelijkheid  Bv ‘beschermde staten’ uit het verleden  Bv Andorra, Liechtenstein  Verschillende voorbeelden van staten die hun soevereiniteit vrijwillig & tijdelijk aan restricties onderwerpen (bv EU)

 3. Hoe komen staten tot stand ? o Alle grondgebied muv Antarctica thans onder één of andere vorm van statelijke soevereiniteit… (van 51 VN-leden tot…)  Er zijn geen ongeclaimde gebieden meer o

Zelfbeschikking in de koloniale context  Scheiding kolonie van ‘moederland’  Kolonies die onafhankelijk worden 



Vloeit voort uit het recht op zelfbeschikking:  Alle volken bezitten het zelfbeschikkingsrecht. Uit hoofde van dit recht bepalen zij in alle vrijheid hun politieke status en streven zij vrijelijk hun economische, sociale en culturele ontwikkeling na.  Opgenomen in Art. 1(2), 55 HVN; Art. 1 BUPO-Verdrag en ESCR-Verdrag; Declaration on the Granting of Independence to Colonial Countries & Peoples(1960); Friendly Relations Declaration (1970)  Door het IGH erkend als een fundamenteel principe van internationaal gewoonterecht; erga omnes - karakter 

Recht op interne zelfbeschikking  binnen je eigen land  In principe komen volkeren enkel in aanmerking voor intern recht op zelfbeschikking



Recht op externe zelfbeschikking  onafhankelijk willen worden, een eigen staat creëren

Gebieden onder koloniale overheersing hebben het recht om onafhankelijk te worden en een politiek systeem naar hun keuze te kiezen zonder buitenlandse inmenging  Verschillende opties mogelijk: nieuwe staat, aanhechting,…  Geen plicht om voor onafhankelijkheid te opteren Bv Gibraltar


Pagina 39



Belangrijke beperking: uti possidetis-principe  Beginsel dat wordt toegepast bij het onafhankelijk worden van nieuwe staten  Een nieuwe staat wordt afgebakend door de reeds bestaande grenzen  Vaak: de oude administratieve grenzen die hiermee dus de nieuwe staatsgrenzen worden



Hedendaagse relevantie?  Trustgebieden – Art. 75, 77 HVN  Volkenbond: A-, B- en C-mandaten  Na WOII vervangen door het Trustschapssysteem van de VN  Systeem van de mandaten werd vervangen  Trustgebieden werden onder voogdij van ontwikkelde landen geplaatst 



o

Trustgebieden zijn allemaal onafhankelijk geworden  Laatste was Palau (onafhankelijk in 1994)

Andere ’niet-zelfbesturende gebieden’  het tweede systeem  Niet onder het Trustschapsstelsel  Art. 73 HVN:  Vereist: periodieke verslaguitbrenging 

In 1946 stelden 8 VN-leden een lijst met 72 entiteiten op  Vandaag allemaal een definitieve keuze gemaakt



Voor de meeste is de statuskwestie intussen opgelost – resterende entiteiten op de lijst  16 gebieden nog  voornaamste gebied is de Westelijke Sahara

Secessie buiten de koloniale context?  ‘Externe’ zelfbeschikking  traditioneel focus op koloniale onderwerping, vreemde overheersing & apartheidsregimes (bv Zuid-Afrika) 

Buiten deze hypotheses: terughoudendheid internationale gemeenschap – voorkeur interne zelfbeschikking  Bv Friendly Relations Decleration



Canadees Hooggerechtshof, 20/08/1998, Re. Secession of Quebec:  Aanspraken van Quebec om onafhankelijk te worden  Uitbreiding van de uitzonderingssituatie  recht op zelfbeschikking verwezenlijken binnen de bestaande overheidsstructuren  

Geen ‘recht’ op secessie als recht op interne zelfbeschikking gerespecteerd Andere hypothese?


Pagina 40



IGH-advies 2010 i.v.m. Kosovo  Achtergrond  Een deelgebied van de communistische Joegoslavië  Obv etnische verschillen (moslims)  Kosovo had een autonomie  maar werd afgenomen  Opstanden  Milosevic gaat over tot het gebruik van geweld  de NAVO grijpt in via een luchtoperatie  Via die operatie installeert men daar een VN – administratie  De taken van de overheid overnemen



 



De facto gescheiden opereren & tijdens de situatie politieke onderhandelingen  Welke finale status zou Kosovo krijgen  In 2008 verklaart Kosovo zich onafhankelijk (eenzijdig !!!)



IGH  advies over de vraag: “Was die eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring strijdig met het internationaal recht?”  De vraag was niet of er zo een recht bestond, maar of het al dan niet in strijd was

IGH: erkent recht op onafhankelijkheid in klassieke gevallen  remedial secession (=recht op onafhankelijkheid zou compensatie kunnen zijn op aangedaan onrecht)  radicaal verschillende visies  in het ongewisse gelaten Anderzijds: in principe geen verbod in internationaal recht

Besluit:  Internationaal recht spreekt zich niet uitdrukkelijk uit omtrent wettigheid van secessie (evenmin over recht staat om dit met geweld tegen te gaan), maar biedt kader om claims te beoordelen  Duidelijk antwoord, maar ook geen regel die iets verbied 

Mogelijkheid van een ‘fait accompli’…  Erkenning van de staten is bepalend !

o

Dismembratio:   sessie: afscheuren van een bestaande staat  Bestaande staat valt uiteen in twee of meer nieuwe staten  Wat met rechtspersoonlijkheid van bestaande staat?  Bv Sovjet-Unie, Tsjechië-Slovakije, ex-Joegoslavië (Servië (?) moest lidmaatschap aanvrage,)

o

Fusie:  Twee of meer staten vormen één enkele staat en houden op te bestaan  Bv Duitsland (integratie van Oost –en West)  Bv Tanzania  Bv Verenigde Arabische Republiek  <=> Personele Unie:  Onafhankelijke staten met 1 staatshoofd (bv Britse koningin)


Pagina 41

 4. Rol erkenning o Algemeen:  Mix van politiek, internationaal recht en nationaal recht  Verschillende vormen van erkenning – verschillende gevolgen o

Erkenning van Staten  Eenzijdige handeling waarbij een staat een nieuwe staat als lid van de internationale gemeenschap erkent en aangeeft bereid te zijn als dusdanig met de staat om te gaan (bv Kosovo)  In principe een politieke keuze. Uitzonderlijk wel beperkingen  Ontstaan ingevolge onwettig gebruik van geweld?  Optreden VN-Veiligheidsraad  via H7, de keuzevrijheid wordt aan banden gelegd  Premature erkenning secessie  schending van het noninterventiebeginsel  Inmenging in de buitenlandse zaken van een ander land 

Twee visies:  Constitutieve benadering => maar gradueel verlaten wegens praktische problemen  Declaratoire benadering: erkenning louter normalisering van internatonale betrekkingen  Bv Montevideo-verdrag &Handvest van de organisaties van de VS (Handvest OAS) 

Waarheid is genuanceerder:  Praktische gevolgen  Bewijswaarde  Waarde van collectieve (niet-)erkenning en lidmaatschap IOs  Bv Lidmaatschap VN en andere IO’s  Bv Erkenning Palestina als waarnemerSTAAT (politiek zeer gevoelig)  2012 Algemene Vergadering van de Verenigde Naties 138 van de 193 lidstaten van de VN schaarden zich achter de resolutie waarin het statuut van de Palestijnse bevrijdingsorganisatie (PLO) geüpgraded werd van waarnemende entiteit tot waarnemersstaat.  Dit statuut is weliswaar niet dat van lidstaat, want dat kan enkel verkregen worden via de Veiligheidsraad, maar deze stap versterkte wel de internationale erkenning van de Palestijnse staat.  De stemming heeft een symbolisch belang  vraag aan het Internationaal Strafhof om de situatie in de Gaza – strook te onderzoeken  Maar de openbare aanklager weigerde een antwoord te geven afwachten wat de AV erover zal zeggen  Indien de AV VN zegt dat Palestina een staat is  dan kan men Israël veroordelen


Pagina 42

o

Erkenning regering / staatshoofd:  Normaal handeling waarbij staat een nieuwe regering die op ongrondwettelijke wijze aan de macht is gekomen erkent als zijnde bevoegd om de staat te vertegenwoordigen  Men kan slechts 1 de jure regering erkennen – gevolg  Diegene die effectief de controle heeft  Vermoeden van de oorspronkelijke regering  tot dat die de territoriale controle over het grondgebied verliest 

In principe objectief gegeven  effectieve controle grondgebied  ‘Premature’ erkenning (vb. in burgeroorlog) in strijd met het noninterventiebeginsel  Inmenging in de interne zaken van een staat



Eerder zeldzaam – in onbruik  Omwille van de politieke gevoeligheid



Wat met erkenningen Libische Overgangsraad en Syrische Oppositieraad?  Heel veel staten gaan over tot de erkenning van de rebellenbewegingen  Verwarring mogelijk !  Men moet dan kijken naar de aard van de erkenning  De politieke / de juridische aard van de erkenning 

o

Soorten erkenning:  De jure & de facto  Uitdrukkelijk/formeel of impliciet  Soms een uitdrukkelijke verklaring van de buitenlandse minister  

o

Wanneer sommige landen de Syrische oppositieraad erkennen, betekent dit niet direct dat men Assad – regime niet meer erkent !!

Individueel of collectief Voorwaardelijk  Bv bij het uiteenvallen van de Sovjet – Unie  Bv Handvest van het VN naleven

‘Erkenning van oorlogsvoering’ => oorlogsrecht  Los van erkenning van staten / erkenning van regeringen  Wanneer er een burgeroorlog uitbreekt in een land

 5. Verwerving / verlies van grondgebied o Evolutie internationaal recht  Verleden: ‘first come, first serve’  niet langer houdbaar  Legaliteit verwerving moet worden beoordeeld ahv internationaal recht zoals van toepassing ten tijde van verwerving o

Territorium dat voorheen niet aan een andere staat toebehoorde (terra nullius: vandaag niet meer geldig):  Effectieve bezetting (occupatio): animus occupendi + corpus occupendi  Gebied dat voorheen aan niemand toebehoorde  claimen  subjectief (vereiste van intentie) & objectief (je moet daar aanwezig zijn) element


Pagina 43

o



Geografische nabijheid  in principe alleen als gebied onbewoonbaar is  Als staat een claim opleggen obv geografische nabijheid



Acretie/avulsie: natuurlijke uitbreiding van het territorium door een geleidelijke aangroei dan wel een plotse activiteit  Bv vulkaanuitbarsting



Wat met Antarctica?  sui generis-stelsel  Antarctica is niet politiek verdeeld, maar verschillende landen, vooral landen die dicht bij het continent liggen, hebben in de eerste helft van de 20e eeuw verschillende stukken opgeëist  Het Antarctisch Verdrag behoudt de status quo en "bevriest" alle soevereiniteitsclaims voor de looptijd van het verdrag. Tot de "partijen", de landen die het verdrag zijn aangegaan, behoren alle landen met een territoriale claim, maar ook landen zonder claim, die actief zijn in het gebied, zoals België, Nederland, Rusland, de VS en Zuid-Afrika  De partijen kunnen tijdens de duur van het verdrag geen nieuwe claims maken of hun bestaande aanspraken uitbreiden



Wat met de Noordpool?

Verwerving van gebied dat voorheen aan een andere staat toebehoorde  Vroeger: verovering (militaire annexatie)+ effectieve controle  HVN: verbod op gebruik van geweld (bv poging van Irak op Koeweit, 6 – daagse oorlog)  Via Verdrag (cessie/fusie)  een staat via verdrag overdragen aan een andere  Bv ‘Louisiana purchase’ 1803  VS kocht een gebied over van Frankrijk (verwerven van gebieden via verdrag)  Bv Guantanamo base  Bv Akkoord – Chagos - archipal 

Nemo dat quat non habet:  Niemand kan meer afstaan dan hij zelf niet in bezit heeft  Bv Island of Palmas:  Spanje heeft in een verdrag Filippijnen en het eiland Palmas aan de VS gegeven  de eilanden bleken onder het Nederlands gezag te staan. Spanje had oorspronkelijk wel de titel, maar omdat het eiland onder het gezag stond van Nederland  had de titel weinig belang



Secessie erkend door oorspronkelijke staat  Bepaald gebied scheurt zich af



Usucapio/prescriptie: indien staat gezag uitoefent over gebied van andere staat die afstand doet van haar aanspraken door te erkennen/berusten Noot: Bij twijfel => belang effectieve controle en berusting/erkenning  Bv Temple of Preah Vihear  De tempel ligt in het grensgebied tussen Cambodja en Thailand. De vraag in welk land deze nu precies ligt, is al jaren onderdeel van het grensconflict tussen de beide landen. Op 11 november 2013 heeft het Internationaal Gerechtshof geoordeeld dat de tempel zich op het grondgebied van Cambodja bevindt.




Pagina 44



Territoriale geschillen  Grondslag van heel wat diplomatieke geschillen & diverse rechtszaken  Bv Geschil China – Japan rond Senkaku / Diaoyu – eilanden  Eilanden in de Oost – Chinese zee  zowel geclaimd door China als Japan  Japan: uitoefening controle na verificatie status als ‘terra nullius’; later geen afstand meer gedaan  China: historisch onderdeel van Chinees grondgebied (historische documenten/kaarten) 

Spanning loopt op  Bv ADIZ

 6. Statenopvolging o Interne en internationale gevolgen van veranderingen in soevereiniteit over grondgebied o Art. 2§1(b) Weens Verdrag 1978: “replacement of one State by another in the responsibility for the int’l relations of territory” o Twee benaderingen: continuïteit tabula rasa (van 0 beginnen, hoeft geen rekening te houden met de vroegere beslissingen) o Geen statenopvolging bij naamsverandering, regimewissel (grondwettelijke / ongrondwettelijke),… o Verschillende scenario’s:  Fusie, dismembratio, annexatie, secessie, …  Universeel / partieel ! o

Bronnen:  Vaak ad hoc en geregeld in verdrag  Verschillende juridische gevolgen vaak ad hoc regelen  Bv de eenmaking van Duitsland (eenmakingsverdrag) 

Internationaal gewoonterecht  Verdragen hebben in principe geen gevolgen voor derde staten, wel enkel bindend tussen de verdragspartijen



Drie documenten ILC  Weens Verdrag inzake statenopvolging mbt verdrag 

Weens Verdrag inzake statenopvolging mbt staatseigendom, archieven, schulden (niet in werking)  Geen succes, want nog niet in werking getreden (wel geratificeerd)



1999 Draft articles, on nationality of natural persons in relation to State succession  Geen bindende internationale rechtsregels !



Nuttig vertrekpunt, maar beperkt gezag


Pagina 45

o

Wat gebeurt er met:  Nationaliteit ?  Exclusief door de staten zelf geregeld  Bepaalde beperkingen in ILC ontwerpartikelen  Bv Recht op nationaliteit 

Eigendom:  Eigendomsrechten & contractuele rechten particulieren %?  PIGH 1923 “private rights acquired under existing law do not cease on a change of sovereignty  socialistische landen en ontwikkelingslanden  Private rechten verdwijnen niet indien de soevereiniteit verandert  men kiest voor continuïteit  

Eigendom voortgangerstaat?  Art. 9 ev Verdrag 1983: onderscheid tussen universele & partiële statenopvolging



Staatsschuld ?  Onderscheid tussen verschillende vormen van opvolging (dekolonisatie)  Staat wordt onafhankelijk, moet niet meer instaan voor de staatsschuld van de moederstaat 

o

Onteigening ? Geen eenduidig antwoord in Verdrag 1978

Verdrag 1983 maakt onderscheid naargelang het type statenopvolging  vb dekolonisatie  ontbinding  Evenwichtige verdeling moet worden nagestreefd (bv België)

Wat met verdragen?  Grensverdragen & verdragen inzake rechten over territorium  Extern  uti possidetis principe  Bestaande grenzen mag men niet in vraag stellen  Externe grenzen moeten blijven zoals die zijn 

Intern 

Over interne grenzen kan men onderhandelen



Personele / politieke verdragen (bv Warschaupact: Oost – Duitsland  wanneer Oost –en West Duitsland fuseren)



Multilaterale mensenrechtenverdragen  Continuïteit moet primeren, aangegane verdrag moeten worden gerespecteerd



Ander verdragen  onderscheid naargelang vorm van statenopvolging  Dekolonisatie  Art. 16 ev Verdrag 1978  Dismembratio of cessie  Art. 34  Fusie  Art. 31


Pagina 46

o

o

Wat met lidmaatschap Internationale Organisaties ?  Voortgangerstaat  Partiële / universele statenopvolging ?  Opvolgerstaat  Dekolonisatie, dismembratio, cessie  Bij fusie hoeft men geen nieuwe lidmaatschap meer moeten aanvragen Wat met internationale aansprakelijkheid ?

 7. Jurisdictie o Algemeen:  Jurisdictie / rechtsmacht:  Bevoegdheid die volkenrechtelijke subjecten, i.h.b. staten, kunnen uitoefenen over personen, zaken of gebeurtenissen 

Drie types:  1. Wetgevend  wetgevend optreden  2. Rechterlijk  3. Handhavings –of afdwingingsjurisdictie  politionele optreden



Territoriale jurisdictie – volgt uit soevereiniteit  Binnen het grondgebied volle & exclusieve jurisdictie



Extraterritoriale jurisdictie  Handhavingsjurisdictie in principe uitgesloten  Wetgevend / rechterlijk  Benadering PIGH Lotus – zaak 1927   gewoonterecht  nood aan link met ‘permissief beginsel’?



Bijzondere gevallen  Functionele jurisdictie (maritieme zones)  Globale rechtsgebieden / sui generis – stelsels  Bv Antarctica, met eigen rechtssysteem



Lotus –zaak 1927:  De lotus zaak speelde zich af in 1927, het was een zaak geweest tussen Turkije en Frankrijk die door Frankrijk voor het permanent hof internationale justitie werd gebracht. De aanvaring tussen het Franse schip Lotus en het Turkse schip. Dit leidde tot ernstige gevolgen, want door het ongeluk brak het Turkse schip in tweeën. Hierdoor verdronken er acht Turkse bemanningen die aan boord waren.  Turkije wilde de Franse kapitein vervolgen, omdat hij verantwoordelijk was voor de ernstige botsing tussen de twee schepen. Naar aanleiding hiervan heeft het Turkse leger de kapitein van het Franse schip gearresteerd. Frankrijk was het hier niet mee eens, en besloot om de zaak aanhangig te maken bij het Permanente Hof voor Internationale Justitie. Frankrijk beweerde dat Turkije niet het recht had om tot een arrestatie over te gaan, omdat het ongeluk niet had plaatsgevonden op Turks grondgebied.  Het oordeel van het Permanente Hof van Justitie stelde Turkije in het gelijk. Turkije had als soevereine staat de vrijheid om op grond van de Turkse wet tot vervolgen over te gaan en de Franse M. Demons te veroordelen


Pagina 47

 Actualiteit: o Case Oost – Timor vs Australië (zie vorige notities)  Verdrag tussen die 2 landen over de ontginning van olie in de Timorese Zee  Conflict  Australië valt Oost – Timor (?) binnen  IGH (= Internationaal Gerechthof) neemt voorlopige maatregelen  De documenten moet Australië verzegeld laten  De zaak is nog niet helemaal beslecht o

Rusland & Krim vs Oekraïne:  Een Oekraïense schiereiland in de Zwarte Zee  Bij het uitvallen van de Sovjet – Unie in 1991 bleef de Krim bij Oekraïne, maar kreeg achteraf een autonome status  Krimrepubliek  

Protesten in Kiev en vlucht van Janokovich (?) Twee vragen:  In welke mate is de Russische interventie in overeenstemming met het internationaal recht  Heeft Rusland de regels van de VN Handvest gerespecteerd ?  Men moet de juridische argumenten van Rusland bekijken  Zie een van de volgende lessen



Reactie EU en VS op de onafhankelijkheidsverklaring door de regionale overheid Krim  Op 16 maart 2014 een referendum over de eventuele aansluiting van Krim bij Rusland  Houding van de regionale overheid Krim:  In strijd met de grondwet van Oekraïne  In strijd met het internationaal recht



Recht op zelfbeschikking ?  Intern & extern mogelijk  Ieder volk heeft aanspraak op interne zelfbeschikking 

Koloniale context  men heeft sowieso recht op interne recht op zelfbeschikking



 Regionale overheid heeft geen recht op externe recht op zelfbeschikking  Geen juridische aanspraken op de onafhankelijkheid



Gelijkenis met IGH – advies over Kosovo ?  Is de eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring strijdig ?  Eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring kon in dit geval, werd niet verboden door een of andere internationale rechtsregel 



Mag Krim zich eenzijdig onafhankelijk verklaren ?  Autoriteiten hebben geen juridische aanspraak op onafhankelijkheid In welke mate wordt de situatie beïnvloed door de Russische interventie

 Herhaling: o Men heeft meer en meer de Lotus – benadering verlaten  geen jurisdictie buiten je grondgebied, tenzij er een expliciete regel bestaat die je toelaat


Pagina 48

o

o

Territoriale jurisdictie  Grondgebied: landgedeelte, binnenwateren, territoriale zee, nationale luchtruim  Afbakening:  Veelal vastgelegd in grensverdragen  Grensverdragen kan men niet zomaar wijzigen  Relevantie natuurlijke grenzen & beginselen internationaal recht 

Wel beperkingen aanwezig:  Men moet de immuniteiten respecteren  Diplomaten, personeel, staten, …  Grondgebied niet gebruiken om andere staten te schaden



In principe volle & exclusieve bevoegdheid (andere staten kunnen niet zomaar zonder de toestemming optreden), maar uitzonderingen:  Te land  Bv Staten hebben de plicht om op te treden tegen terroristische organisaties die andere landen schade toebrengen  Politionele samenwerking België – Frankrijk 

Ter zee  Bv een schip dat passeert via je kust  aan boord van dat schip wordt er een misdrijf gepleegd ?  enkel de vlaggenstaat mag een vervolging beginnen



En in de lucht

Extraterritoriale jurisdictie in strafzaken (strafvervolgingen)  Territoriale jurisdictie als vertrekpunt – extraterritoriale jurisdictie als uitzondering (permissieve rechtsmachtbeginselen)  Bv België:  Art. 3 Sw; “misdrijf op het grondgebied (…) door Belgen / door vreemdelingen gepleegd”  Het volstaat dat 1 element op Belgisch grondgebied is gepleegd 



Art. 4 Sw  een misdrijf buiten het grondgebied gepleegd kan in België niet worden bestraft “dan in de gevallen bij de wet bepaald”  Een uitzondering gemaakt

Actief personaliteitsbeginsel (geldt niet voor alle misdrijven !!)  Nationaliteit dader als aanknopingspunt  Het vervolgen van misdrijven die door Belgen in het buitenland werden gepleegd  Uitleveren van de eigen onderdanen aan andere landen  Indien zij een misdrijf hebben gepleegd in het buitenland  Soms ruimer geïnterpreteerd  hoofdverblijfplaats (Art. 6 V.T. Sv)  België: het belangrijkste is dat men de hoofdverblijf in België heeft  Soms aan voorwaarde van dubbele incriminatie onderworpen  Zowel strafbaar in eigen land als in de land waar men een misdrijf pleegt


Pagina 49



Beschermingsbeginsel  Kijken naar de belangen van de staat in kwestie  Zelden bijkomende voorwaarden  Art. 10 V.T.Sv.  staatsveiligheid (bv aanslagen koninklijke familie of regering); essentiële belangen staat (bv valsmunterij)  Belang ?:  Vermijden van ontsnapping aan vervolging



Passief personaliteitsbeginsel  Nationaliteit slachtoffer als aanknopingspunt  Controversieel, maar neemt langzaam toe  Het heeft de indruk dat men geen vertrouwen heeft in een rechtsvervolging in een derde land





Mogelijk bijkomende voorwaarden – bv België (bestaat niet zo lang)  Ernstige schending IHL  nationaliteit / verblijf op ogenblikfeiten + alleen op initiatief federale procureur  Anders: feit ter plaatse strafvaar met straf waarvan max. > 5 j  Minimale strafmaat in het land waar het misdrijf werd gepleegd



Oorlogsmisdaden & misdaden tegen de mensheid  Wel: een aantal voorwaarden vervullen

Universaliteitsbeginsel  Aanknopingspunt: buitengewoon ernstige aard feiten, zeer ernstige misdrijven  Historisch: naar aanleiding van de piraterij  Moet in principe berusten op een volkenrechtelijke machtiging / verplichting  Verdragen:  Bv VN – Anti – Folterverdrag  strafbaar in België ook al geen Belgische slachtoffer / dader  Bv Zeerechtverdrag  piraterij  Bv Verdrag veiligheid burgerluchtvaart  mbt kaping van vliegtuigen  Bv Conventies van Genève & 1ste Aanvullend Protocol  oorlogsrecht, meer bepaald: de juridische basis om oorlogsmisdaden & misdaden tegen de mensheid te vervolgen  Toelating om jurisdictie uit te oefenen 



Gewoonterecht:  Genocide: voorziet een plicht tot vervolging van genocide, maar dat verwijst naar de vervolging van genocide door de staat waar het plaatsvond (vindt)  Geen verdragsrechtelijke aanknopingspunten, wel gewoonterechtelijke aanknopingspunten

Ten aanzien van die misdrijven waarvoor een basis is in een verdrag / gewoonterecht  Moet je toelaten om een misdrijf te bestraffen


Pagina 50





Band met beginsel ‘aut dedere, aut judicare’ opgenomen in diverse verdragen  “Ofwel vervolgen, ofwel uitleveren”  Is terug te vinden in een aantal verdragen 

Bv België vs Senegal (Arrest IGH 2012)  België wilde de voormalige dictator van Tsjaad vervolgen, maar Senegal wil de man echter niet uitleveren  België diende een klacht in bij het IHJ (Internationaal Hof van Justitie) in Den Haag tegen Senegal  IHJ was wel in staat om Habré te vervolgen  Want conflict tussen die 2 landen (België & Senegal)  ISH (Internationaal StrafHof) mag zich niet uitspreken, want kan enkel en alleen misdaden tegen de mensheid na 2002 behandelen  België kreeg gelijk:  Senegal moest kiezen tussen uitleveren van Habré of hem zelf vervolgen  Gekozen om het zelf te vervolgen



Werk ICL (geen uitleg !!)

Zeer gevoelig – bezwaren !  Bv Belgische Genocidewet (1993)  Uitgebreid in 1999 na de gebeurtenissen in Rwanda  Liet iedereen toe om oorlogsmisdaden voor een Belgische rb te brengen  Ongeacht waar het misdrijf had plaatsgenomen 

Controverse:  Deze wet gat aan de Belgische rb een universele jurisdictiebevoegdheid  Een Belgische onderdaan / burger moest niet eens betrokken zijn in de zaak



Verschikkende klachten tegen verschillende wereldleiders:  Ariel Sharon, … Wijziging in 2003  de wet werd ingeperkt  om een procedure te kunnen opstarten moet men een band hebben met België  Verhinderde niet dat men een klacht kon instellen tegen een Amerikaanse generaal (Tommy Franks)  probleem oplossen door de zaak “door te verwijzen” naar de Amerikaanse Justitie (Supreme Court)  Alle voorgaande wetgeving werd opgeheven  universele bevoegdheid werd sterk verminderd actief personaliteitsbeginsel en passief personaliteitsbeginsel nodig




Pagina 51



Veelal bijzondere voorwaarden:  Verdachte op grondgebied  Initiatie door openbare aanklager



Wat met ISH ? (zie later)  Internationaal Strafhof universele jurisdictie ?  Nee  Enkel rechtsmacht in functie van wie er partij is bij het Statuut van Rome  Kijken naar de partijen + rekening houden met de nationaliteit 

o

Enige uitzondering:  VN VR verwijst een zaak door naar ISH  Dan hoeft men geen rekening meer houden met de territoriale / nationale jurisdictie

Extraterritoriale jurisdictie in andere materies  Algemeen: buiten strafrecht is jurisdictie vooral gekoppeld aan territorium, maar niet absoluut  Foutaansprakelijkheid in burgerlijke zaken  VS – Alien Tort Statute 1789  tegenhanger van de Belgische Genocidewet  1980 Court of Appeals: Filartiga vs Pena – Irala  Iemand werd vermoord door de politie  Schadevergoeding proberen te bekomen wegens schending van The Law of Nations (??)  Kent een grote schadevergoeding toe aan die man (Irala) 

Tal van zaken ingediend door individuen met wettig verblijd in VS  Niet alleen tegen personen, maar ook tegen ondernemingen (betrokkenheid bij mensenrechtenschendingen)  Meestal slaagt het niet  maar een belangrijk wapen voor universele jurisdictie



Inperking door US Supreme Court: aantal arresten vellen waarin men de draagwijdte van die wet inperken  2004 Sosa vs Humberto Alvarez – Machain  Iemand betrokken bij de Mexicaanse drugshandel  Toepassingsgebied van die wet inperken  Enkel voor zeer ernstige schendingen van de meest fundamentele normen


Pagina 52



  

2013 Kiobel  Shell – (?) Dutch (Oliemaatschappij)  Negatieve gevolgen van de ontginning van olie  volk komt in opstand  protesten  militairen gaan effectief de internationale regels met de voeten treden (want er werden ook een aantal mensen gedood)  Slachtoffers brengen de zaak voor de Amerikaanse rb  S. C. (Supreme Court) heeft finaal gezegd dat dit geen basis biedt voor de universele jurisdictie  Citaat: “Wanneer je naar de wetten gaat kijken, vermoeden dat die niet extraterritoriaal mag gebeuren”. Dit vermoeden kan men wel weerleggen  aantonen dat Congress wel degelijk de ambitie / de bedoeling had  De zaak werd verworpen

Gedaan met ‘universele’ burgerlijke jurisdictie voor mensenrechtenschendingen ? (geen uitleg !!) Wel nog bv Torture Victim Protection Act 1991 (geen uitleg !!)

Economisch recht:  Bv Mededingingsrecht (concurrentie)  Kartelrecht (ondernemingen die onderling afspraken maken) & concentratiecontrole (wanneer bedrijven versmelten, overheidsorgaan zal preventief nagaan of er nadelen zijn)





VS: ‘effects doctrine’ in de Sherman Act’  Amerikaanse Rechter heft inspraak, telkens wanneer hij denkt dat iets effecten (negatieve effecten uiteraard) zal hebben op de Amerikaanse markt



Europa: verzet tegen Amerikaanse aanpak, maar gelijkaardige evolutie (bv prijskartels (Woodpulp), concentratiecontrole)  Ook in de EU heeft men iets zoals in Amerika  afspraken tussen de ondernemingen  gevolg op de EU markt ?  EU heeft dan jurisdictie

Economische sancties  VS: Helms – Burton Act 1996  Amerikaanse sanctieregime ten aanzien van Cuba  Gevolgen voor alle ondernemingen die willen investeren in Cuba  mag niet, want anders sanctie 

EU sancties standaardformule



Milie – wetgeving  bv EU emission allowance trading sheme & toepassing tav luchtvaartsector (geen uitleg !!)



Risico (geen uitleg !!)


Pagina 53

o

Uitlevering:  Rechtshandeling tussen twee staten, waarbij de staat op wiens grondgebied een voortvluchtige beklaagde/veroordeelde persoon zich bevindt (aangezochte staat), deze laatste overdraagt aan de staat die hem zoekt om zijn vervolging of bestraffing (verzoekende staat)  Handhavingsjurisdictie niet toepassen in het buitenland  Bronnen:  Nationaal recht  Be. WET 1/10/1833; Uitleveringswet 15 / 03 / 1874  Specifieke bilaterale & multilaterale uitleveringsverdragen  Tal van bilaterale akkoorden  Europese Uitleveringsverdrag, Benelux – Uitleveringsverdrag, Kaderbesluit 2002 / 584 / JBZ (Europees Aanhoudingsbevel)  Instrument dat binnen de EU uitlevering vergemakkelijkt  Agreement on Mutual Legal Assistance EU – VS 2003  Akkoord tussen de VS en EU 



Materieelrechtelijke verdragen  Aur dedere, aut judicare  Ofwel vervolgen, ofwel uitleveren  Mensenrechtenregels  (Niet uitgelegd !!)

Relevante regels:  Geen plicht tot uitlevering tenzij nationale wet, verdrag (bi / multi) of gewoonte anders bepaalt  Art. 1 §1 Belgische Uitleveringswet vereist wederkerig verdrag  Bv Anti – folteringverdrag  wel verplicht om iemand uit te leveren  België mag niet uitleveren indien er geen verdrag is  er moet een juridische basis bestaan 

Specialiteitsbeginsel  Enkel vervolgen voor die handelingen waarvoor de uitlevering werd gevraagd



Male captus, bene detentus  Heb niet goed begrepen wat de prof zei  dus opgezocht op het internet  Wie op aanvechtbare gronden is gearresteerd, kan toch rechtmatig in hechtenis worden gehouden  Is a controversial legal doctrine, according to which the fact that a person may have been wrongly or unfairly arrested, will not prejudice a rightful detention or trial under due process.  There is state practice in support of the doctrine, as well as contrary state practice. In one of its cases the U.S. Supreme Court held that where a person from another country is apprehended by irregular means, the right to set up as defense the unlawful manner by which he was brought to a court belongs "to the Government from whose territory he was wrongfully taken".


Pagina 54

 

Uitlevering van eigen onderdanen ? Feiten moeten voor uitlevering vatbaar zijn  Enumeratiemethode (lijst van misdrijven waarvoor de uitlevering mogelijk is) / eliminatiemethode (een minimale strafmaat vooropstellen)



Veelal vereiste van dubbele incriminatie  In beide landen moet het strafbaar zijn



Facultatieve uitsluiting van politieke misdrijven (geen gewoonte)  Geen plicht, geen gewoonterechtelijke regel om die uit te leveren



Minimimgaranties rechtsbedeling - impact mensenrechten  Non – roufelementbeginsel  het verbod op terugzending naar een land waar de vluchteling vervolging te vrezen heeft of waar zijn leven of veiligheid in gevaar zijn (zie ook Vluchtelingenverdrag)  Bv EHRM Soering 1989, Al – Saadoun en Mufdhit vs VK 2010, veroordeling extraordinary renditions  Geen uitlevering indien de doodstraf wordt toegepast in die land 

EHRM aanvaardt soms diplomatieke garanties



Double jeoparty  Geen twee keer veroordelen indien men al eens is veroordeeld voor eenzelfde misdrijf



Art. 2bis Uitleveringswet  Mogelijkheden tot uitleveren wordt beperkt



Uitleveringsprocedure  Verschilt van land tot land. EU ?  geharmoniseerd.  België iemand uitleveren  (niet bindende (?)) advies van de Kamer van Inbeschuldigingstelling (KI)



Illustratie  Verdrag VS – It  Case Amanda Knox  Britse kotgenote sterft  Amanda wordt verdacht van de dood van haar vriendin  veroordeeld in Italië  RbEA veroordeelt haar  HvB  opnieuw veroordeeld  Cassatie  nog eens veroordeeld  Kan Amanda worden uitgeleverd ? Zie verdrag Italië & VS  hier kiest men voor eliminatiemethode  ja men kan Amanda uitleveren aan Italië


Pagina 55

 8. Immuniteiten o Algemeen:  Staten kunnen niet gebonden zijn aan wetgeving, regelgeving en beslissingen van andere staten tenzij daar mee ingestemd wordt  Niet – berechtbaar: nationale rb heeft geen bevoegdheid over onderwerp  Immuniteit: rechter heeft wel bevoegdheid over onderwerp, maar niet over subject (= vreemde staat)  

Beperking op territoriale jurisdictie staten Belang voor België  Hoofdzetel van de EU, NAVO in België  Tienduizenden personen bevinden zich in België omwille van hun functie  komen in aanmerking voor internationale immuniteit  Nationaalrechtelijke immuniteiten Bv Schadevergoeding bekomen voor een nationale rechtbank ? Overheidsgoederen genieten ook immuniteit Bv procedure tegen een aantal leden van de Koninklijke familie



Twee soorten:  Immuniteit van rechtsmacht / jurisdictie  Uitvoeringsimmuniteit  niet laten uitvoeren van een uitspraak



Categorieën begunstigden  Staten zelf  Overheidsfunctionarissen  Diplomaten & consulair personeel  Strijdkrachten in het buitenland  Bv Belgische troepen die deelnemen aan militaire oefeningen in Frankrijk 



IO’s (internationale organisaties ?) en hun personeelsleden  Bv Dominique Strauss – Khan: voormalige top IMF, werd verdacht van aanranding van een kamermeisje. Hij werd gearresteerd maar claimde immuniteit. Mensen die werken voor IMF moeten hun officiële uitoefening van hun functie respecteren  IMF kan immuniteit opheffen.

Bronnen  Soms vrij gedetailleerde multilaterale verdragen  Weense Verdragen over diplomatieke & consulaire immuniteiten  

Ook bilaterale akkoorden mogelijk (bv akkoorden rond de troepen in een ander land) Gewoonterecht is ook belangrijk


Pagina 56



Begrenzingen  Procedureel van aard  Niet vervolg worden voor een vreemde nationale rechter  Diplomaten moeten wel degelijk de nationale normen / wetten naleven  Men geniet enkel procedurele bescherming 

Beperkt tot nationale rechtbanken  Immuniteit van een staat / overheidsfunctionarissen  Geschil voor een internationaal gerechtshof brengen is mogelijk



Mogelijkheid van afstand  Afstand doen van immuniteit is mogelijk  Verzaken aan immuniteit

 Voorrechten Immuniteiten zijn procedureel van aard Voorrechten zijn inhoudelijk van aard o

Staatsimmuniteit:  Immuniteit van rechtsmacht (niet zomaar voor een nationale rechter een zaak beginnen)  Bronnen:  Internationaal gewoonterecht: praktijk van verschillende staten (nationale praktijken van verschillende landen) is van belang  VN – Verdrag inzake jurisdictionele immuniteiten van staten & hun eigendommen (2004)  Opgelet ! Nog niet inwerking getreden  





Europees Verdrag inzake Staatsimmuniteit (1972): maar 8 – tal landen die partij zijn bij dit verdrag Internationaal recht  een kader van aan wie men immuniteiten moet toekennen  Uiteindelijk bepaalt het nationaal recht de details Modaliteiten nationaal recht  Bv UK State Immunity act 1978, US Foreign Sovereign immunities act 1976 (niet uitgelegd !!)

Vroeger: absolute immuniteit (geen enkele procedure beginnen tegen een andere staat)  Achtergrond: men beschouwde staten vroeger als soeverein  Kritiek  Meer en meer economisch / handelsverkeer  absolute immuniteit kwam onder vuur staan  Is later vervangen door een meer restrictieve staatsimmuniteit  

Gevolg van absolute immuniteit  geen schadeherstel / compensatie In praktijk: vrijwillige compensatie / soms staatsaansprakelijkheid


Pagina 57



Huidige situatie: opkomst restrictieve staatsimmuniteit  Basis: onderscheid acta jure imperii  acta jure gestionis  ‘Jure imperii’: echte overheidsdaden met wel immuniteiten; uitoefening van soevereine daden  ‘Jure gestionis’: commerciële daden; handelingen stellen in de hoedanigheid van een particulier 

Methodes om een onderscheid te maken  doel handeling (finaliteit) / aard handeling / context



Keuze  Internationaal recht is permissief: men kan als staat vrij kiezen welk criterium men zal hanteren  België: aard van de handeling  Europees Immuniteitenverdrag, VN –Verdrag: eerst kijken naar de aard, wanneer dit niet gaat zal men moeten kijken naar het doel van de handeling  Impact mensenrechten – toegang tot de rechter (vooral in EU): EHRM: “wanneer een staat die staatsimmuniteit te ruim gaat interpreteren ?  schending van het recht op toegang tot de rechter”



Welke handelingen ?  Commerciële handelingen / gestionis: koop – verkoop van roerende / onroerende goederen, arbeidscontracten op het grondgebied van derde staten  Niet gedekt door staatsimmuniteit 





De aansprakelijkheid voor onrechtmatige daden op het grondgebied van derde staten  ook geen staatsimmuniteit; maar is niet absoluut

Reikwijdte:  Voor de handelingen die uitgaan van staatsorganen  Deelstaten ? Ook de handelingen van de deelstaten kunnen gedekt zijn door staatsimmuniteit  Overheidsagenschappen & ondernemingen ?  Vermoeden dat deze handelingen commercieel zijn

Wat met schendingen internationaal recht ?  IGH, Duitsland vs Italië, 3/02/2012  Duitsland diende een klacht in tegen Italië wegens schending van internationaalrechtelijke verplichtingen obv het Europees Verdrag inzake de vreedzame regeling van geschillen  Periode tijdens de WOII  veel Italiaans grondgebied werd bezet door Duitse strijdkrachten. Italiaanse eigendommen werden in bezit genomen & werden veel burgers en militairen gedood / gedeporteerd  Na de oorlog  vredesverdragen gesloten (Duitsland beloofde teruggave van de ontvreemde goederen)


Pagina 58















1961: overeenkomst tussen Duitsland & Italië  Duitsland werd verplicht om compensatie aan Italië & onderdanen te betalen voor de aangerichte schade. Deze compensatie zou een eindafrekening vormen waardoor Italië geen nieuwe procedures kan beginnen De aanspraak op compensatie was verbonden aan voorwaarden  niet alle Italianen krijgen een compensatie. Een Italiaanse onderdaan die werd gedeporteerd stelde een procedure in tegen Duitsland (compensatie voor de fysieke & psychologische schade). In 1ste & 2de aanleg werd zijn verzoek niet – ontvankelijk verklaard (rb en hoven achtten zich onbevoegd) (Duitsland genoot van jurisdictionele immuniteit). De rechtbanken zouden niet bevoegd zijn om kennis te nemen van rechtsvorderingen tegen een vreemde staat (in casu rb Italië). In cassatie kreeg de burger wel gelijk (HvC: de regels van dwingend recht kregen voorrang boven de gewoonterechtelijke regels over staatsimmuniteit Duitsland  naar IGH Individuele burgers kunnen volgens het klassieke volkenrecht een soevereine staat niet voor een buitenlandse rechtbank dagen De rechters van het belangrijkste gerechtelijk orgaan van de VN hebben geoordeeld dat de Italiaanse uitspraak in strijd is met het principe van de soevereine immuniteit Besluit: Italië schendt staatsimmuniteit Duitsland  staatsimmuniteit geldt ook voor handelingen verricht door gewapende machten. Hof sprak zich enkel uit over de immuniteit van de staat in kwestie, maar niet over de eventuele strafrechtelijke vervolging van de troepen in kwestie !!  Vraag 1: ‘Territorial tort principe’ – onrechtmatige daad op grondgebied forumstaat  Vraag 2: Uitzondering ogv ernst van de schendingen ?  Vraag 3: Uitzondering voor inbreuken op jus cogens ?  Technisch antwoord IGH:  Immuniteiten zijn procedureel van aard  jus cogens is materieelrechtelijke (inhoudelijke) aangelegenheid Besluit: Italië heeft de immuniteit van Duitsland geschonden door de zaak voor een rechtbank te brengen & het eisen van voorlopige maatregelen


Pagina 59



Gelijkaardige benadering in diverse zaken EHRM  Bv Al-Adsani  EHRM oordeelde dat de immuniteit van de staat Koeweit in een procedure voor de Engelse rechter niet behoefde te wijken voor de omstandigheid dat de vordering van Al – Adsani betrekking had op (gestelde) schending van het verbod op foltering 

o

Bv Jones et al vs VK (niet uitgelegd !!)



Uitvoeringsimmuniteit (inperking ervan is van recente aard)  Ook geleidelijk ingeperkt  Europees Verdrag  VN – Verdrag: bepaalde goederen uitsluitend voor  Belgische RS

 

Afstand van immuniteit (niet uitgelegd !!) Staatsimmuniteit  ‘act of state’ – doctrine (niet uitgelegd !! maar toch definitie ervan opgezocht op het net)  Act of state – doctrine: de soevereine act van een vreemde staat moet ten allen tijde worden gerespecteerd. Het gaat hierbij om het door een andere rechter (in andere staat) laten berechten van een conflict tussen twee particulieren, de rechter moet kijken naar de rechtsgeldigheid en gezagsdraad van een vreemde overheid (de particulieren vallen onder die overheid)

Immuniteit van overheidsfunctionarissen  Afgeleid van staatsimmuniteit  In hoofdzaak gewoonterecht  Strafrechtelijk: immuniteit van overheidsfunctionarissen in strafzaken  een aantal hoog overheidsfunctionarissen die omwille van hun positie van personele immuniteiten genieten  Personele immuniteit  Staatshoofden, regeringsleiders, buitenland ministers (genieten van een volledige immuniteit in strafzaken. Dit tijdens de periode waarin zij hun functie uitoefenen)  Ook voor particuliere handelingen – tijdens ambt  Grondslag 

Bv IGH, Yerodia – zaak  Een internationaal aanhoudingsbevel dat een Belgische onderzoeksrechter uitvaardigde tegen A. Yerodia (de toenmalige Congolese Minister van Buitenlandse Zaken). Aanhoudingsbevel steunde op de Belgische Genocidewet (genocide, misdaden tegen de mensheid & oorlogsmisdaden) waardoor men in België kan vervolgd worden ongeacht waar / door wie ze werden gepleegd, ook al bevindt de verdachte zich niet op Belgisch grondgebied


Pagina 60

  





Veroordeling België – aanpassing wetgeving Beperking: erkenning van personele immuniteit Art. 1bis V.T.Sv. (niet uitgelegd !!):  § 1. Overeenkomstig het internationaal recht is vervolging onmogelijk tegen :  Buitenlandse staatshoofden, regeringsleiders en ministers van Buitenlandse Zaken, tijdens de periode waarin zij hun functie uitoefenen, alsook tegen de andere personen van wie de immuniteit door het internationaal recht wordt erkend;  Personen die een gehele of gedeeltelijke immuniteit genieten, op grond van een verdrag dat België bindt.

Andere (hoge) overheidsfunctionarissen ?  Bv defensieminister: maar men is niet verplicht deze immuniteit te verlenen

Materiële immuniteit (in strafzaken)  Regel: immuniteit voor ambtshandelingen, andere overheidsheidsfunctionarissen / oud staatshoofden kunnen terugvallen voor hun immuniteit ambtshandelingen  Uitzonderingen ?  Ernstige misdaden op het grondgebied van de forumstaat  Bv Rainbow Warrior: de aanleiding van deze was het zinken van het Nederlandse vlaggenschip Rainbow Warrior van milieuorganisatie Greenpeace, tijdens een actie waarbij Greenpeace nucleaire testen door Frankrijk wilde verijdelen. De geheime dienst van Frankrijk stuurde 2 agenten aan boord van het schip dat aangemeerd lag in een haven in Nieuw – Zeeland en liet de boot ontploffen  1 dode. De geheime agenten werden gearresteerd en veroordeeld tot gevangenisstraf  Frankrijk weigerde in de eerste instantie de agenten uit te leveren & boycotte het land. Nieuw – Zeeland vraagt IGH om tussen te komen, maar Frankrijk erkende de RS niet als dwingend  tussenkomst van Secretaris – Generaal VN vereist  de schade aan de Greenpeace & familie SO werd privaatrechtelijk opgelost (schadevergoeding vanwege Frankrijk). Greenpeace kon niet naar IGH stappen omdat het een NGO is (terwijl IGH enkel bevoegd is voor geschillen tussen staten


Pagina 61





Bv Lockerbie: een terroristische aanslag boven op het Schotse plaatje Lockerbie  Libië zat achter de aanslag  Libië weigerde aanvankelijk de terroristen uit te leveren  VN VR nam concrete maatregelen  IGH nam geen voorlopige maatregelen omdat de VN VR reeds concrete maatregelen had genomen  na veel diplomatieke getouwtrek: Libië zou de verdachten uitleveren & de rechtszaak zou plaatsvinden naar Shots recht op neutraal terrein

Ernstige mensenrechtenschendingen & aanverwante ?  Precedenten  Bv UK House of Lords: Pinochet – case (1999): Pinochet was een omstreden dictator van Chili  tienduizenden mensen gefolterd & gedood onder zijn regime  klacht voor het Britse House of Lords  oordeelde dat Pinochet zich niet kon beroepen op zijn immuniteit aangezien de immuniteit enkel geldig is in de normale uitoefening van zijn functie (foltering & moorden horen hier duidelijk niet bij) 

 

o

Bv Hof Amsterdam: ex – president Suriname  foltering & misdaden tegen de mensheid  immuniteiten gelden niet

Welke ?

Burgerlijk  Regel: overheidsfunctionarissen genieten immuniteit van rechtsmacht voor ambtshandelingen die zij stellen  Uitzondering ernstige mensenrechtenschendingen ?  Bv EHRM, Jones et al. VK  immuniteit blijft ook voor ernstige mensenrechtenschendingen  Recht ‘in state of flux’ (niet uitgelegd !!)  Maar voorlopig blijft traditionele positie overeind  Nationaal praktijk voorziet nog niet in inperking van die immuniteit

Strijdkrachten in het buitenland (‘visiting forces’) NIET TE KENNEN !!!!


Pagina 62

Hoofdstuk 8: Ius ad bellum (nieuw boek !)  Overzicht o Jus ad Bellum (of Jus contra Bellum)  Jus in Bello o 1. Ontwikkeling van het Jus ad Bellum o 2. Het geweldverbod o 3. Collectieve rechtshandhaving o 4. Het recht op zelfverdediging o 5. Andere toegelaten interventies ? o 6. De Russische interventie in Oekraïne (2014) ?  1. Ontwikkeling van het Jus ad Bellum: o Voorgeschiedenis:  Rechtstak die regelt wanneer staten geweld kunnen gebruiken (grensoverschrijdend)  Geweld gebruiken tegen andere staten  In tegenstelling tot Jus in Bello: internationaal humanitair recht, wie tot doelpunt maken ?  

Ontwikkeling van Jus ad Bellum: hoeksteen VNH (Handvest Verenigde Naties) Bellum justum  Theorie van de rechtvaardige oorlog  Wanneer staten in strijd mogen trekken (middeleeuwen)  Vereiste van een rechtvaardige oorzaak (Causa Justa (?))  Een voorafgaandelijk provocatie was vereist  Deze theorie werd na een tijd onbelangrijk



Compétence de guerre (18e – 19e eeuw)  De theorie van ‘rechtvaardige oorlog’ verdwijnt  In de plaats:  Erkenning van het feit dat soevereine staten het recht hebben om ten strijde te trekken zonder juridische beperkingen  Beperkingen die voorheen geldig waren zijn verdwenen



Opkomst moderne jus ad bellum:  Opnieuw bepaalde juridische regels nodig om aan oorlogvoering te (kunnen) doen  Procedurele beperkingen Conventies Den Haag, 1899, 1907 en Volkenbond  Vereisen: eerst een toevlucht zoeken tot vreedzame beëindiging (?) / bemiddeling  Arbitrage  Juridische geschilbeslechting  Afkoelingsmethodes die worden ingelast. Pas in strijde trekken wanneer men de vereisten naleeft  Volkenbond ?: voorganger van de VN, onder invloed van Wodrow Wilson (Amerikaanse president)  Werd opgericht na WOI  Handvest van Volkenbond  procedurele beperkingen  Eerst beroep doen op bemiddeling, arbitrage, conciliatie


Pagina 63



1928: oorlog onwettig verklaard  Pact van Parijs  Document: oorlogvoering wordt onwettig verklaard als middel om internationale conflicten beëindigen



Maar: blijvende zwakte”s / WO II  Pact van Parijs  1. Geen afdwingingsmechanisme; geen sanctioneringsmechanisme  2. Bevat verbod op oorlog maar voorziet geen eventuele uitzonderingen  Eventueel recht op zelfverdediging 





3. Het verbod is beperkt tot ‘oorlog’  Vrij eng begrip: gaat enkel over grootschalige conflicten (+ minstens één van de partijen heeft de intentie om het conflict als oorlog te gaan beschouwen)

Na WOII probeert men de tekortkomingen van Volkenbond & Pact van Parijs te remediëren

HVN: Jus contra Bellum  Verbod op dreiging / gebruik van geweld  Belangrijke uitbreiding van het toepassingsgebied  Sanctioneringsmechanisme (Hoofdstuk VII)  

Art. 2 (3), 2 (4), 51 & collectief veiligheidsmechanisme Stap vooruit (wanneer men een vergelijking maakt met Pact van Parijs)  Art. 51 VNH

 2. Geweldverbod o Art. 2 (4) VNH:  “In hun internationale betrekkingen onthouden alle Leden zich van bedreiging met of het gebruik van geweld tegen de territoriale integriteit of de politieke onafhankelijkheid van een staat, of op iedere andere wijze die onverenigbaar is met de doelstellingen van de Verenigde Naties.”  o

Plicht tot vreedzame geschillenoplossing

Draagwijdte geweldverbod:  In de internationale betrekkingen tussen staten  Men spreekt zich niet uit over het gebruik van geweld binnen een staat 

‘Gewapend’ geweld  Gebruik van geweld  Geweld kan groot impact hebben op kleinere staten  Ook economisch geweld heeft grote impacten  Bv Gastoevoer van Rusland naar Oekraïne


Pagina 64

o

o



Direct of indirect  Direct: rechtstreeks je troepen inzetten  Rechtstreeks wapens leveren  Indirect: gebruik van geweld via een niet – statelijke groeperingen, militaire trainingen, steun / leveren van wapens aan terreurorganisaties  Niet rechtstreeks je troepen inzetten  Niet rechtstreeks wapens leveren



‘Gebruik van’ of ‘dreiging met’  Bv bedreiging van Iran aan het adres van Israël



‘Tegen de territoriale integriteit / politieke onafhankelijkheid ?  Was vroeger controversieel !  Verschillende soorten interpretaties mogelijk  1. Beperking van toepassingsgebied  het enger worden van het toepassingsgebied  2. Enge visie is foutief, verwijzing naar de slotzin van Art. 2(4) VNH  een ruim toepassingsgebied  Meerderheidsvisie

Belang:  Hoeksteen HVN; gewoonterecht & jus cogens (= regels met een hogere status)  Slechts twee uitzonderingen in HVN:  Zelfverdediging & collectieve rechtshandhaving (= het gebruik van geweld via machtiging van VN VR) 

Rechtsmacht (ISH) Internationaal Strafhof voor ‘agressie’:  Binnenkort rechtsmacht voor agressie  De meest ernstige schendingen op het geweldverbod  In 2010  een algemene bijeenkomst van de leden van ISH  een definitie van het begrip ‘agressie’ aangenomen  ISH het rechtsmacht toekennen (vanaf 2016)  Overheidsfunctionarissen & dergelijke kunnen vervolgen voor misdaden van agressie  Agressie is een deelelement van geweld



Band met non – interventiebeginsel:  Inzake gewoonterecht, ruimer dan het geweldverbod  Bv geld geven aan de rebellen in een ander land  schending van non – interventiebeginsel  Maar geen schending van het geweldverbod  !! Schending van het geweldverbod is meteen ook de schending van het non – interventiebeginsel, maar niet andersom

Interventies die buiten toepassingsgebied van Art. 2 (4) HVN vallen ?  ‘Interventie op uitnodiging’  Situatie waarin een staat een ander land uitnodigt om troepen uit te sturen om haar steun te bieden (Bv politie / leger)  Bv Aanwezigheid van NAVO – troepen in Afghanistan op uitnodiging van Afghanistan  Bv Franse troepen naar Mali op uitnodiging van de territoriale overheid


Pagina 65



Principieel erken bv IGH in DRC vs Uganda  2005: periode nadat Kabilla aan de macht kwam in Congo  Ugandese troepen bleven daar, tot op het ogenblik dat de relatie verslechterde  Kabilla vroeg aan de troepen om terug te trekken  eens de instemming weg is  dan moeten de troepen zich terugtrekken



Grenzen ?  Niet in kader van burgeroorlog (tenzij als ‘tegeninterventie’ ? )  Bv non – interventiebeginsel  Bv Situatie in Syrië: Assad –regime kan geen beroep doen op interventie op uitnodiging (Iran vragen om te komen helpen) 





Uitnodigende instantie ?  Rebellengroeperingen kunnen nooit een interventie uitnodigen  De uitnodiging moet gebeuren door de wettige / officiële overheid  Uitnodiging moet uitgaan van de overheid die de facto controle heeft over het grondgebied & algemeen erkend als de wettige / legitieme vertegenwoordiger

Vaak misbruikt in de praktijk (niet uitgelegd !!)  Bv Amerikaanse interventies in Dominicaanse Republiek & Granada  Bv Sovjetinterventies in Hongarije en Afghanistan

Bepaalde interventies ‘verenigbaar met de doelstellingen van de VN’?  Bv Humanitaire interventies ?  Legaliteit van humanitaire interventies rechtvaardigen  Zie verder …

 3. Collectieve rechtshandhaving o Art. 24 HVN: primaire verantwoordelijkheid  VN VR heeft primaire verantwoordelijkheid voor de handhaving van de internationale vrede & veiligheid o

Hoofdstuk VI HVN  Vreedzame geschillenbeslechting  Bv partijen raad geven, doorsturen naar IGH  

o

Geschillen op een juridische wijze beslechten VN VR kan geen bindende besluiten opleggen

Hoofdstuk VII HVN (bindend)  Ingeval van bedreigingen van vrede  VN VR kan wel bindend optreden


Pagina 66





Jurisdictie: Art. 39 HVN  niet beperkt  Breach of the peace:  Bedreiging van de vrede  Begrip zeer ruim gaan interpreteren  Ook van toepassing op situaties die zich voordoen in een land 

Threat of the peace:  Inbreuk op de vrede



Act of aggression:  Daden van agressie (verantwoordelijkheid van een van de partijen)

 

Evolutie & grenzen Link met Art. 2 (7) HVN:  Een van die 3 kwalificaties vaststellen om bindend op te treden

Mogelijke maatregelen  Art. 39: aanbevelingen  VN VR kan aanbevelingen doen, geen bindende beslissingen opleggen  Vooral symbolisch  Geadresseerde staat kan verder gaande maatregelen nemen 

Art. 40: voorlopige maatregelen  VN VR kan voorlopige maatregelen opleggen (bindend)  Maar mogen de situatie waarin de partijen zich bevinden niet beïnvloeden (?)



Art. 41: geweldloze maatregelen  Diplomatieke & economische sancties  !! Tijdens de Koude Oorlog weinig toegepast  

Enorm toegenomen sinds de Koude Oorlog Zeer uiteenlopend  Grootschalige handel –of economische sancties  Kleinschalige handel –of economische sancties



Grenzen ? Kritieken  Bv (1990) Sancties tegen Saddam Hoessein na de annexatie(s) van Koeweit  interventie van de internationale troepen  Na loop der jaren: ondervoeding, kindersterfte  Meer en meer overschakelen naar meer gerichte sancties  Bv het bevriezen van de tegoeden van de diplomaten / intrekken visa


Pagina 67



Art. 42: gebruik van geweld  Militaire maatregelen  het meest verregaande maatregelen  Oorspronkelijk idee nooit gerealiseerd: individuele landen zouden troepen ter beschikking stellen (onder controle van de Militaire Comité)  Maar geen enkel land heeft zo’n bilateraal akkoord getekend  VN heeft geen eigen troepenmacht  moet beroep doen op lidstaten die, op vrijwillige basis, troepen zullen uitleveren (+ aantal) 

o

Alternatieve oplossingen ?  1. Machtiging tot gebruik

Machtiging tot gebruik van geweld  ‘To use all necessary means’:  Alle noodzakelijke middelen inzetten om voorgestelde maatregel uit te voeren 

Juridische basis ?  Art. 53 & 54 HVN  VN VR moet regionale organisaties uitdrukkelijk machtigen om op te treden  Enkel regionale organisaties, niet individuele staten



Oorsprong ?  Korea – oorlog (1950)  Nood – Korea vs Zuid – Korea  Voor het eerst internationale troepen opgericht onder de vlag van de VN  (?) Sovjet – Unie kwam niet opdagen uit protest  nam geen deel aan de vergaderingen van de VN VR omdat Chinese zetel werd vertegenwoordigd door Taiwan





Zuid – Rhodesië (1966)  (niet uitgelegd !!)



Irak (1990)  Op machtiging van VN VR !!  Machtiging bekomen om militair in te grijpen

Evaluatie – wat met ‘impliciete’ machtiging ?  Bv Irak 2003  Men steunde op een impliciete machtiging  In 1990 valt Saddam Hoessein Koeweit binnen & annexeert het  VN VR bouwt maatregelen op (economische sancties & machtiging voor militaire interventie)  Amerikaanse leger zou Saddam terugdrijven uit Koeweit  VN VR legt diverse eisen op aan Saddam (toegang verleden aan de wapeninspecteurs). De inspecteurs krijgen uiteindelijk toegang, maar na een tijd werden deze belemmerd om hun werk te doen


Pagina 68



 



o

Bv Libië 2011  Rebellen komen in opstand tegen regime van Khaddafi  resolutie aangenomen waarin een machtiging tot gebruik van geweld (enkel om burgerbevolking te beschermen) wordt opgenomen. In de realiteit: een NAVO – operatie  conflict doen keren  heel ver gegaan  tot woede geleid langs kant van China & Rusland

Peacekeeping (vredeshandhaving)  Vredeshandhaving: geen vrede afdwingen, niet offensief militair tussenbeide komen, maar met instemming van de betrokken partijen tussenkomen  om situatie te stabiliseren  Oorsprong  Juridische grondslag ?  creatief mechanisme, zonder een uitdrukkelijke basis  betekent niet onwettig / illegaal  Bv IGH in Certain Expenses (niet uitgelegd !!) 

Activiteiten  Vrij beperkt  Het uitsturen van waarnemers, taken van de blauwhelmen (soms ingezet voor ontwapening)  Bv Operaties in Kosovo & Oost – Timor



Kenmerken  Traditioneel:  1. Instemming van de betrokken partijen  2. Onpartijdigheid  geen voordeel aan een of andere partij  3. Strikte zelfverdediging  enkel geweld gebruiken om zichzelf te gaan verdedigen  Ook misschien om missie ten uitvoer te leggen 

 o

9 / 11: Bush – administratie  zoeken naar een excuus om Irak te kunnen binnenvallen, want zogezegd ‘gebrekkige medewerking’ van Irak aan de wapeninspectie. Materiële inbreuk ?  Oorspronkelijke machtiging uit 1990 laten herleven 12 jaar later opnieuw gebruiken VS die de machtiging van 1990 12 jaar later opnieuw gebruikt om Irak in te vallen (2003) De machtiging werd op een creatieve wijze afgeleid uit de resolutie (1990)

Na Koude Oorlog: vervanging grens ‘vredeshandhaving’ (consensueel) & ‘vredesafdwinging’ (dwangmatig)  Bv Somalië / Joegoslavië Vandaag ?

Rol regionale organisaties? Bv EU, NAVO, ECOWAS  Diverse organisaties binnen een land / regio  Hoofdstuk VIII HVN  Art. 52: vreedzame beslechting lokale geschillen  Stel dat die organisaties een primaire rol hebben in de oplossing van de geschillen


Pagina 69





Art. 53: afdwinging – peacekeeping?  Enkel op eigen grondgebied, indien vooraf machtiging gekregen  Overgaan tot militaire afdwingingsmechanismen (kan EU binnen grondgebied EU militaire operatie beginnen)  Enkel mogelijk met machtiging van VN VR



Art. 54: plicht om VN VR op de hoogte te houden  Operaties moeten worden doorgegeven aan de VN VR

‘Regional arrangements & agencies’? (niet uitgelegd !!)

 4. Zelfverdediging o Art. 51 HVN:  “Geen enkele bepaling van dit Handvest doet afbreuk aan het inherente recht tot individuele of collectieve zelfverdediging in geval van een gewapende aanval tegen een Lid van de Verenigde Naties, totdat de Veiligheidsraad de noodzakelijke maatregelen ter handhaving van de internationale vrede en veiligheid heeft genomen. Maatregelen die door de Leden zijn genomen bij de uitoefening van dit recht tot zelfverdediging dienen onverwijld ter kennis van de Veiligheidsraad te worden gebracht (…).” o

2 ‘procedurele’ voorwaarden  Verslag VN VR  kennis geven aan de VN VR (soort rapprotage)  Tijdelijke aard  tot wanneer de VN VR de noodzakelijke maatregelen heeft genomen  Wanneer VN VR een militaire operatie machtigt

o

Vereiste van een ‘gewapende aanval’  IGH (Nicaragua – zaak: Nicaragua vs VS): niet ieder gebruik van geweld -> minimale ernst. Wanneer je rapportagevoorwaarde niet naleeft, dan verzwakt je claim 

o

o

Maar: accumulatie van kleinere incidenten + drempel niet noodzakelijk zeer hoog (Bv IGH in Oil Platforms-zaak)

Inhoudelijke / bijkomende voorwaarden:  Noodzaak & proportionaliteit  stoppen & terugdringen van gewapende aanval (begrip werd geïnterpreteerd in de Nicaragua – zaak) ( represailles: een partij gaan straffen) 

Noodzaak: laatste redmiddel; onmiddellijk  Eerst diplomatieke middelen gaan uitputten  Geen maanden afwachten



Proportionaliteit tussen de gewapende aanval & zelfverdedigingsactie: intensiteit, plaats, duur, doelwitten

Collectieve zelfverdediging:  Een staat die slachtoffer is van een gewapende aanval  roept andere staten op om te komen helpen  Formeel verzoek (misbruiken tegengaan) + verklaring slachtoffer van een gewapende aanval  eerder formele vereisten


Pagina 70

o

‘Pre – emptive’ /’preventieve’ zelfverdediging?  Pre – emptive: optreden tegen een imminente dreiging / aanval  Preventieve: ruimer, optreden tegen een niet – imminente dreiging  Preventieve zelfverdediging:  Art. 51 VNH staat een staat toe om gebruik te maken van het inherente recht op zelfverdediging. Hij mag dus het tegen hem uitgeoefende geweld met tegengeweld beantwoorden. Wel geldt ook hier de van de represailles reeds bekende proportionaliteiteis  Art. 51 VNH staat zelfverdediging alleen toe indien er daadwerkelijk een gewapende aanval heeft plaatsgevonden  Ook wanneer men zich ernstig bedreigd voelt, kan men zich reeds tot de VN VR wenden en deze om maatregelen vragen  

Al lang voor- en tegenstanders Statenpraktijk voor 9/11?  Bv Cuba-crisis 1962: VS ontdekte dat S-U rakettenbasis bouwde in Cuba (?)  Bv Zesdaagse Oorlog 1967: spanning tussen Israel, Egypte & Syrië  Israel wacht niet op de grensoverschrijding van de buurlanden, maar neemt de eerste stap  verslaat de buurlanden  Israel deed een beroep op pre – emptieve (?) zelfverdediging 



o

Bv Osiraq 1981

Na 9 / 11 ? (2002)  Bush – doctrine: het bevestigen van het concept van pre – emptieve zelfverdediging  dit concept breder gaan interpreteren  US National Security Strategy: “We must adapt the concept of imminent threat to the capabilities and objectives of today’s adversaries.”  Voorstander van veel ruimere interpretative 

Bv Operatie Iraqi Freedom?  In 2003 valt men Irak binnen  machtiging van de VN VR was belangrijker om beroep erop te doen



Bv Stavaza? (niet uitgelegd !!)

Wat met aanvallen door niet-statelijke actoren?  Artikel 51 HVN?  Biedt geen soelaas !! 

Artikel 3(g) Definitie van Agressie: “The sending by or on behalf of a State of armed bands, groups, irregulars or mercenaries, which carry out acts of armed force against another State of such gravity as to amount to the acts listed above, or its substantial involvement therein.”



IGH in Nicaragua: enge interpretatie; ‘provision of weapons and logistical or other support’ is onvoldoende…  Aanvallen die uitgaan van niet – statelijke groeperingen (grensoverschrijdende) geven alleen aanleiding tot recht op zelfverdediging indien men als staat nauw betrokken is  aanval moet toerekenbaar zijn aan die staat


Pagina 71



Aanval moet toerekenbaar zijn aan een andere staat. Het toeleveren van wapens is niet voldoende om tot aansprakelijkheid te leiden



Statenpraktijk tijdens Koude Oorlog: ook restrictief



Evolutie naar een meer flexibele benadering?  Evolutie statenpraktijk  Bv reactie 9/11 – VN VR resoluties 1368 (2001) en 1373(2001)  Daden / handelingen van Al – Qaeda: VS oefent recht op zelfverdediging  begrip gewapende aanval wordt rekbaar 

Andere precedenten:  Bv Israëlische interventie in Libanon in 2006: Israel beroept zich op zelfverdediging. Men erkent dat het gaat over een gewapende aanval / recht op zelfverdediging gebruiken  de andere landen (behalve VS !!) erkennen dat de operatie heel disproportioneel verliep



Duidelijke trendbreuk in rechtsleer, maar statenpraktijk blijft inconsistent en IGH lijkt niet te volgen  IGH houdt zich niet aan de restrictieve visie / invulling:  Behalve advies rond Palestijnse muur  Behalve Congo vs Uganda – zaak (?) 2005  !! Grote frustraties van individuele rechters



Waarheen? Onder welke voorwaarden? ‘Unable and unwilling’standaard?  Een staat is niet bereid / niet in staat om in te grijpen (ingeval van ernstige aanval door niet – statelijke groepen)  In dit geval kan men zich beroepen op recht op zelfverdediging

 5. Ander toegelaten interventies ? o In de context van dekolonisatie (?) o Andere uitzonderingen op het geweldverbod en/of interventies die niet onverenigbaar zijn met de ‘doelstellingen van de VN’ (Bv Art. 2(4))? o Interventie op uitnodiging -> zie hoger o Steun aan nationale bevrijdingsbewegingen?  Bv Resoluties Algemene Vergadering verwijzen naar recht ‘to seek and receive support in accordance with the purposes and principles of the UN Charter’… (niet uitgelegd !!)  Hedendaagse relevantie? (niet uitgelegd !!) o

(Unilaterale) humanitaire interventie?  zonder machtiging van de VN VR (unilateraal)  = Gebruik van geweld om (groepen) individuen te beschermen tegen grootschalige mensenrechtenschendingen in hun eigen Staat  Art. 2(4) HVN (geen uitdrukkelijke aanknopingspunt) – Art. 1 Genocideconventie (de staten hebben de verplichting om genocide te voorkomen)


Pagina 72



Praktijk tijdens Koude Oorlog?  Bv India vs Bangladesh (1971): Bangladesh werd onafhankelijk  ging samen met ernstige mensenrechtenschendingen  Bv Vietnam vs Cambodja (1978) (niet uitgelegd !!)  Bv Tanzania vs Oeganda (1979): dictator aan de macht



Na de Koude Oorlog: no-fly-zones in Irak  Groot – Brittannië: eerste land die uitdrukkelijk zichzelf profileert als voorstander van humanitaire interventie  Saddam Hoessein weggedreven uit Koeweit  nam zware maatregelen ten aanzien van Koerden  Britten & Fransen installeren zonder de toestemming van de VN VR no – fly – zones (als juridische argument: humanitaire interventie) 



VK – vier voorwaarden:  1) A compelling and urgent situation of extreme humanitarian distress: dringende & dwingende situatie  2) Territorial State unable or unwilling to act: de territoriale staat heeft niet de wil om tussen te komen  3) No practical alternative: geen alternatief  4) Limited in time and scope: beperkt in tijd & doel

Na Koude Oorlog (vervolg):  Bv Kosovo 1999 – Operatie Allied Force als ‘doorbraak’?  Opstand in Kosovo die zwaar wordt onderdrukt door Serviërs  NAVO-optreden & juridische argumentatie?  NAVO voert luchtaanval tegen Servisch leger (zonder machtiging van de VN VR) 



Reactie andere staten (Bv G – 77)  Rusland & andere landen zijn tegen de legaliteit van humanitaire interventies  monopolie bij VN VR willen

Opkomst van de ‘Responsibility to Protect’ (R2P)  Geen legitimering van unilaterale interventie  geen mandaat !  Maar een concept / idee  preventief gaan werken  Elke staat heeft de verantwoordelijkheid om eigen burgers te beschermen. Wat indien de staat faalt ? Dan moet de internationale gemeenschap tussenbeide komen  verantwoordelijkheid om eigen bevolking te beschermen





Recentere praktijk?  Referenties naar R2P in kader van de Darfoer-crisis (2004), Libische burgeroorlog  Geen reële precedenten meer sinds 1993  Recent nog suggestie van militaire reactie op aanval met chemische wapens nabij Damascus (2013)  Fameuze aanval met chemische wapens in de beurt van Damascus (VS – Frankrijk – VK wilden militair tussenbeide komen)  uiteindelijk anders gelopen  Russen gezocht naar een diplomatieke oplossing Maar: meerderheid internationale gemeenschap houdt vast aan machtiging VN VR


Pagina 73

o

Bescherming onderdanen in het buitenland  Waldock – criteria:  (1) Een staat kan of wil vreemde onderdanen niet beschermen  (2) Onderdanen in een imminente levensbedreigende situatie (bv Burgeroorlog, gijzeling)  (3) Interventie strikt beperkt tot bescherming van onderdanen (dus geen excuus voor de inmenging in de binnenlandse zaken van een land)  

Grondslag  zelfverdediging / buiten Art. 2(4) Aantal malen ingeroepen tijdens Koude Oorlog (o.a. door België), maar steeds controversieel  gezien als excuus voor buitenlandse inmenging  Bv Israel vs Oeganda: gebruik van unilateraal geweld om eigen onderdanen in het buitenland te beschermen  1976: luchthaven van Entebbe in Oeganda. Israëlische & andere burgers bevrijden die door Duitse & Palestijnse terroristen werden gegijzeld nadat hun vlucht vanuit Athene gekaapt was en naar Oeganda was gevlogen  De Oegandese overheid deed niets om de terroristen ervan te weerhouden hun slachtoffers te vermoorden  Bijna alle gijzelaars konden door het Israëlische leger worden gered 

o

Bv België vs Congo



Recentere praktijk: beperkte evacuatie – operaties als toelaatbaar beschouwd  In uitzonderlijke situaties wel wettig



 US Hague Invasion Act

Pro – democratische interventie?  Precedenten? - Alleen mogelijk via VN VR

 De Russische interventie in Oekraïne o De feiten:  Oekraïne onafhankelijk in 1990 – akkoord met Rusland  Bij uiteenvallen van de Sovjet – Unie  Akkoord met de Russische federatie !!  Rusland kan gebruik maken van een strategisch belangrijke mariene basis in Krim  

Oranje revolutie in 2004, maar Janoekovitsj opnieuw president in 2010 Associatieakkoord met EU springt af  protesten op de Maidan (2014)



Eind februari  Oekraïense parlement schuift president aan de kant  Interim-regering en nieuwe verkiezingsdatum (maar: geen 3/4 e meerderheid)



1 maart 2014: Russisch parlement stemt in met de inzet van troepen  Militairen nemen controle van Krim over 16 maart 2014: grote meerderheid stemde voor aansluiting bij Rusland




Pagina 74

o

Juridische analyse:  Zelfverdediging ?  Toepassing ?  Gewapende aanval tegen Rusland  neen !!  Ook geen aanval op Russische militairen 

Bescherming onderdanen in het buitenland ?  Bv Russische paspoort – politiek (vgl met Zuid – Ossetië 2008: argument ‘bescherming van eigen onderdanen in buitenland’ werd toen ook ingeroepen)  Toepassing



Interventie op uitnodiging ?  Bestaand akkoord ?  Russische militairen op de militaire basis aanwezig  kan geen rechtsbasis bieden





Verzoek regionale regering Krim ?  Ongrondwettig  De instemming van een deelstatelijke autoriteit kan geen rechtsbasis bieden



Verzoek Janekovitsj ?  Was een legitieme president  afgezet op een onwettige wijze  Maar hij had de facto geen controle meer over het Oekraïense grondgebied  Was wel de legitieme vertegenwoordiger van Oekraïne

Humane interventie ?  Ernstige schendingen ??  ongeloofwaardig  Operatie vormt een inbreuk op Art. 2(4) VNH


Pagina 75

o

Immuniteiten van diplomaten  België  diplomaten zijn heel belangrijk voor ons land ! 

Weens Verdrag inzake Diplomatiek Verdrag 1961  Door ILC (Internationaal Law Commission)  Vooral codificatie van het gewoonterecht  Bijna universeel geratificeerd: ongeveer 190 – tal staten zijn lid



Rol diplomaat  politieke vertegenwoordiger van een zendstaat in ontvangstaat  Aanhalen van de betrekkingen tussen de twee staten (op sociaal & cultureel vlak)  Politieke spreekbuis van een land in het buitenland (in casu: in de ontvangststaat)  Soms onderhandelen na diplomatieke rellen, … 



Aanknopen diplomatieke betrekkingen  Vooraleer men diplomaten uitstuurt  diplomatieke betrekkingen aanknopen  Vereist toestemming (agrément) – impliceert erkenning  Aanknopen veronderstelt de instemming van de ontvangstaat  Bevestiging is vereist (voorafgaande toestemming geven)  Akkoord verlenen voor een diplomatieke post  Impliciet: erkenning van de andere partij als staat 



Zendstaat op de hoogte houden van wat er allemaal in de ontvangstaat gebeurt

Probleem met een diplomaat ?  Zonder te motiveren die diplomaat terugsturen  informeel (niet bindend uiteraard) 

Persona non grata  formeel  verplichting voor de zendstaat om die diplomaat weg te halen (binnen een redelijk termijn) in de ontvangstaat  Anders geniet de persoon in kwestie (diplomaat) niet langer diplomatieke immuniteit



Bv Zuid – Afrika heeft problemen met 1 van de diplomaten van België  vragen om die diplomaten uit Z. – Afrika te halen

Voorrechten en immuniteiten – algemeen  Belang – wederkerigheid  Gaf soms aanleiding tot conflicten / diplomatieke rellen 

Verschillen naargelang categorie personeel  Rangorde maken van hoog naar laag  Belangrijkste diplomaten hebben meest verregaande immuniteiten


Pagina 76



Grondslag  Vroeger: ambassade werd beschouwd als grondgebied in het buitenland  Territorium van een land in het buitenland  Beschouwd als alter ego 





Vandaag: ambassades beschouwt men nu meer en meer als functioneel

Geldingsduur  Vanaf een diplomaat zich binnen het territorium van een staat bevindt  blijft gelden tot einde van de functie  Gewapende conflicten aan de gang ?  einde aan diplomatieke immuniteiten ?  Neen, geen einde aan de diplomatieke immuniteit (steeds respecteren)  Diplomatieke banden wel kunnen verbreken !

Diplomatiek personeel (1ste & de belangrijkste categorie)  Strikte onschendbaarheid  Persoon niet kunnen / mogen aanhouden  Niet dagvaarden  Tenzij in zeer uitzonderlijke situaties 

Immuniteit van rechtsmacht (diplomaten niet voor de nationale rechtbanken kunnen brengen)  Strafzaken  absolute immuniteit  In strafzaken heeft men absolute immuniteit  Bv een buitenlandse ambassadeur verblijft in België en vermoord zijn echtgenote (in België)  men kan hem niet vervolgen in België  België kan niets doen 

 

Overige  slechts beperkte uitzonderingen:  1. Zakelijke vorderingen: particuliere onroerende goederen op het grondgebied van de ontvangststaat  Bv huurgeschillen  2. Geding mbt erfopvolging  3. Geding mbt handels-of beroepsbezigheid buiten officiële hoedanigheid  Bv een diplomaat die over een internetwinkel beschikt geniet geen immuniteit van rechtsmacht voor zijn handelsbezigheden

Immuniteit van uitvoering tenzij in voornoemde uitzonderingen Beperkingen:  Afstand van immuniteit  Bv ambassadeur die zijn echtgenote heeft vermoord  men kan hem in de regel niet vervolgen in België, want hij geniet van diplomatieke immuniteit  Indien het hoofd van de diplomatieke post (ambassadeur) / Min. Buit. Zaken het toelaat, dan mag de persoon in kwestie wel vervolgen  Afstand van immuniteit moet wel uitdrukkelijk gebeuren  restrictieve benadering


Pagina 77



Tijdelijk karakter  Immuniteiten die tijdelijk van aard zijn  Situaties van staatshoofden & regeringsleiders 



Diplomaat is onderdaan van ontvangststaat of verblijft er duurzaam  Dan wordt die immuniteit beperkt strikt tot overheidshandelingen  Bv lid van een ambassade is van Belgische nationaliteit / woont in België  dan geldt de immuniteit enkel voor zijn overheidshandelingen  Anders bestaat het risico dat bepaalde personen nergens vervolgd kunnen worden voor hun handelingen 







Niet langer een diplomaat ?  persoon in kwestie wel kunnen vervolgen

Diplomaat als vertegenwoordiger van een staat  soms de staat in kwestie kunnen aansprakelijk stellen

Overige voorrechten en immuniteiten  Vrijstelling van belastingen en rechten  Publieke dienstverlening  Bv diplomaten moeten nooit in een jury gaan zetelen 

Persoonlijke bagage normaal vrij van onderzoek  Tenzij ernstige vermoedens van bv export / import van ernstige goederen



Onschendbaarheid persoonlijke correspondentie  Ongehinderd kunnen communiceren

Wat met inwonende gezinsleden?  Bv de zoon van een diplomaat geniet dezelfde mate van immuniteit als zijn vader in strafzaken(absolute immuniteit in strafzaken)  Bv echtgeno(o)t(e), kinderen  Wettelijk samenwonende koppels  sommige landen beschouwen deze als inwonende gezinsleden en andere landen beschouwen deze als niet – inwonende gezinsleden

Administratief en technisch personeel en gezinsleden  Bv secretaresse  Beperkingen:  Immuniteit van burgerlijke rechtsmacht alleen voor ambtshandelingen  Absolute immuniteit in strafzaken, maar in burgerlijke zaken is beperkter  Beperktere vrijstelling douanerechten  Wel vrijgesteld van de belastingen  Geen bescherming persoonlijke bagage


Pagina 78



Bedienend personeel  Alleen immuniteit t.a.v. ambtshandelingen  Vrijstelling van belastingen en sociale zekerheidsverplichtingen  Bv chef-kok, de chauffeur van de ambassadeur



Particuliere bedienden zendingsleden  Personeel niet in dienst aangenomen door de ambassade zelf, maar door de diplomaten  Vrijstelling van belastingen op loon  Voor het overige alleen wat ontvangststaat toekent



 Verlies van immuniteit indien  Nationaliteit van ontvangststaat / duurzaam verblijf  Nationaliteit ?  immuniteiten verliezen / geen immuniteit



Bescherming eigendom  Bv ambassadegebouw, terreinen  ‘Diplomatieke zending’:  Ontvangststaat heeft de verplichting = beschermingsplicht (voor de veiligheid zorgen) 

Zeer strikte onschendbaarheid: ambassade niet betreden tenzij de toestemming van de ambassadeur  Verdachte achtervolgen in ambassade  schending van de onschendbaarheid  Gijzeling VS – ambassade in Teheran: Hostages zaak  Teheran eind jaren 1970. Sjah was aan de macht en dit was bondgenoot van de VS. Sjah moet door de protestbewegingen vluchten. Ambassade in Teheran wordt aangevallen door studenten, documenten in de ambassade worden vernietigd en al het personeel wordt gegijzeld gedurende 14 maanden. De VS stuurt een reddingsactie maar mislukt. Naar aanleiding van dit conflict komt er een tribunaal (Iran – US – Claims Tribunal)  Kon Iran aansprakelijk worden gesteld  argument Iran: ambassade werd gebruikt voor spionage  geen geldig argument  Beslissing IGH: Iran was niet verantwoordelijk voor de dader gepleegd door de individuen die de ambassade bestormden en gijzelaars namen, maar wel is er sprake van primaire aansprakelijkheid aangezien Iran de verplichting had om de ambassade te beschermen  De verplichting om de ambassade te beschermen + de diplomaten. Maar in casu waren wel de individuen die de ambassade hebben aangevallen  Het verzuimen van een staat aan zijn verplichting bescherming te bieden kan leiden tot primaire aansprakelijkheid


Pagina 79





Bv Libische ambassade in Londen 1984  Opposanten gingen protesteren voor de Libische ambassade  politie aanwezig  Op een gegeven moment  vanuit een raam van de ambassade schiet iemand op de menigte  Britse agenten werden ook geraakt  grote diplomatieke rel  Onschendbaarheid gerespecteerd  maar achteraf werden alle diplomaten persona non grata verklaard



Bv Gijzeling (1990) in Peru  Grote receptie  residentie van de Japanse ambassadeur in Lima  Rebellen vielen de receptie binnen  gijzeling van de aanwezigen  Commando – operatie: gijzeling geëindigd  Vraag: onschendbaarheid geschonden ?  Normaal gezien pas doen als de zendingstaat, in casu Japan hiermee instemt



Diplomatieke koerier



Privé – woning diplomaten  Ook onschendbaar



Meubilair diplomatieke zending, transportmiddelen, archieven & documenten

Communicatie / bewegingsvrijheid  Vrijheid van communicatie voor officiële doeleinden  kunnen communiceren zonder de inferentie van de ontvangststaat  Radio – zender: via codetaal communiceren is toegelaten  

Onschendbaarheid officiële briefwisseling Onschendbaarheid diplomatieke tas  Begrip ‘diplomatieke tas’  Draagt teken van ambassade in kwestie  duidelijk zichtbare teken !  Niet noodzakelijk een tas: kan ook een container zijn  Transport van documenten of andere voorwerpen (enkel voor officiële doeleinden)  Niet kunnen gebruiken voor transport van drugs, wapens, … 

‘Request or return’ – praktijk onwettig  Douane weet dat een diplomatieke tas wordt Gebruikt voor andere doeleinden  Tas niet mogen openen  ook al sterke vermoedens  Vragen aan een diplomaat om zijn ‘tas’ te openen, indien hij weigert dan zal men zijn tas terugsturen (in principe onwettelijk praktijk)


Pagina 80



Misbruiken – Bv Umaru Dikko  Minister van Transport in Nigeria  Militaire coup  regering weg  Minister van Transport vlucht naar Londen  Intussen staat hij op de zwarte lijst  Mossad trekt naar Londen  ex – minister wordt verdoven en in een diplomatieke container gedaan  Britse politie: verdwijning is gesignaleerd, men heeft wel degelijk de diplomatieke tas opengebroken  Wel degelijk de onschendbaarheid van de diplomatieke tas geschonden



Wat met scans / X-rays?  Inhoud van een bagage inscannen  Scanning mag niet toelaten om de inhoud van documenten zichtbaar / duidelijk te maken  Dan mag men geen scans gebruiken



Opties bij misbruik?  Onschendbaarheid altijd respecteren  Persona-non-grata-verklaring: formeel  Vragen dat iemand wordt verwijderd: informeel verzoek



Consuls  Weens Verdrag inzake Consulair Verkeer 1963  Rol consul  eerder administratieve functie  Aanknopen consulaire betrekkingen  Vereist toestemming (exequatur) (impliceert geen erkenning) 

Onderscheid beroepsconsuls (de eigenlijke bezoldigde consuls) – ereconsuls (in de regel onderdanen van ontvangststaat die een meer symbolische rol spelen)  Bv CEO BASF heeft ereconsul gekregen in Duitsland



Voorrechten en immuniteiten consulair personeel  minder politiek gevoelig  Onschendbaarheid – behoudens voor ernstige misdaden  Immuniteit is strikt beperkt tot ambtshandelingen  

Immuniteit van rechtsmacht: alleen voor ambtshandelingen Bv Devvani Khobragade (2013:  Zij was adjunct – consul generaal voor India in de VS. Zij wordt door de VS verdacht aan visafraude. De dame werd meegenomen voor verhoor  grote rellen tussen India & VS. India heeft de voorrechten van de Amerikaanse op een minimum niveau gebracht + veiligheidsbarricades in India weggehaald  Genoot die dame van immuniteit van rechtsmacht ?  Kan men visafraude beschouwen als ernstige misdaden ?  Vatbaar voor interpretatie


Pagina 81





Bezittingen  Bijzondere bescherming consulaire gebouwen – maar minder absoluut  Private woning consulair personeel niet onschendbaar



Communicatie / bewegingsvrijheid  Toegekende voordelen zijn beperkter  Beperken:  Bv Toestemming nodig voor gebruik radiozender; consulaire tas mag bij bepaalde vermoedens geopend in bijzijn vertegenwoordiger zendstaat

Bijzondere zendingen  Quid ?  Overheidsfunctionarissen die voor een bepaald periode in andere landen verblijven om daar over bv een bilateraal te discussiëren  



1969 Conventie inzake bijzondere zendingen (niet belangrijk) Algemeen: immuniteit van rechtsmacht mbt ambtshandelingen

Nationale vertegenwoordigers bij internationale organisaties (weinig uitgelegd !!)  Vaak neergelegd in oprichtingsverdragen internationale organisaties of Protocollen (Bv VN & gespecialiseerde organisaties VN)  Verdrag van Wenen (1975) inzake de vertegenwoordiging van staten in hun betrekkingen internationale organisaties met universeel karakter  Vaak specifiek statuut voor leden parlementaire vergaderingen


Pagina 82

Hoofdstuk 5: Internationale Organisaties  1. Algemeen o Achtergrond  Eind 19de eeuw  Vrij bescheiden, specifieke samenwerking  20ste eeuw: explosie aan instellingen  Vandaag: meer dan 500 internationale organisaties o

o

o

Definitie  Associatief verband van volkenrechtelijke subjecten  Associatie van volkenrechtelijke subjecten  Staten !!  Vroeger waren de organisaties louter samengesteld uit staten  Vandaag kunnen de regionale organisaties ook lid worden van internationale organisaties  Bv EU is verdragspartij bij Wereldhandelsorganisatie 

In beginsel opgericht bij verdrag  Criterium om de eigenlijke internationale organisaties te doen onderscheiden van diverse suborganen

 

Gemeenschappelijke doelstellingen Één of meer organen  Bestaan uit vertegenwoordigers van meerdere staten

Onderverdeling  Open (vrije toetreding, staat open voor alle staten; iedereen komt potentieel in aanmerking, bv VN staat open voor alle vredelievende staten)   Gesloten (enkel bepaalde staten kunnen lid worden; niet iedereen komt in aanmerking, bepaalde kwalificatie, vaak geografische beperking & diverse andere beperkingen. OPEC  alleen landen met olie kunnen toetreden) 

Algemeen (ruime agenda)   Functioneel (specifiek doel, taakomschrijving)



Universeel (representatief willen zijn voor de hele wereld)   Regionaal (Bv associatie Zuid-Oost Aziatische landen)  Subregionale instelling: bv Ecowas



Intergouvernementeel (soevereine landen werken samen, maar behouden altijd controle over de uitkomst)  supranationaal (toetreden ?  afzien van stuk van soeverein gezag)

Schermers: 6 cumulatieve elementen supranationale internationale organisatie:  Organs are composed of persons who are not gvt representatives  Samengesteld door personen die niet louter als overheidsvertegenwoordiger optreden 

Organs can take decisions by majority vote  Beslissingen nemen bij meerderheid  Geen identiteitsvereiste


Pagina 83

o



Organs have authority to adopt binding acts  Bindende maatregelen nemen



Some of which have direct legal effect on individuals and companies  Sommige bindende maatregelen hebben directe werking



New legal order  Rechtsorde gecreëerd



Judicial review by an independent court of justice  Rechterlijke controle mogelijk  aanwezigheid Hof van Justitie

Bevoegdheden  Toegewezen bevoegdheden (attributiebeginsel)  Enkel bevoegdheden die hen zijn toegewezen 

o

Impliciete bevoegdheden?  Bepaalde bevoegdheden zijn niet uitdrukkelijk toegewezen, maar deze zijn wel noodzakelijk om een doel te kunnen verwezenlijken  IGH in Reparation for Injuries (1949):  “Under int’l law, the Organization must be deemed to have those powers which, though not expressly provided for in the Charter, are conferred upon it by necessary implication as being essential to the performance of its duties.”  Israel vs VN: VN gezant werd gedood door Joodse extremisten. Kan de VN schadevergoeding bekomen ?  Inderdaad: internationale instellingen beschikken ook over impliciete bevoegdheden  Noodzakelijk voor de uitoefening

Lidmaatschap:  Toetredingsprocedure normaal vastgelegd in basisakte  Andere modaliteiten:  Soms toestemming van andere staten nodig  VN unanimiteit nodig ?  neen, wel aanbeveling van de VN VR nodig & 2/3e meerderheid binnen de AV VN  Geassocieerd lidmaatschap  Al dezelfde rechten muv stemrecht 

Waarnemersstatus / bevoorrechte waarnemersstatus  Bv Heilige Stoel  AV  Bv Palestina  AV  



Gewone waarnemers: alleen toegang tot open vergadering (open zittingen) Bevoorrechte waarnemer: ook toegang tot gesloten sessies

Opschorting / beëindiging  Soms expliciet voorzien  uitdrukkelijk  EU: wanneer een lidstaat van de EU stelselmatig in strijd handelt met de basisbeginselen van de EU  uitsluiten indien alle ander staten akkoord gaan


Pagina 84



o

Lid blijft in gebreke om financiële bijdrage te betalen  VS was tegen de erkenning van Palestina als staat door UNESCO (gespecialiseerde VN instelling)  Palestina als volwaardig lid maken  Bijdrage door VS werd stopgezet  na 2 jaar verliest VS automatisch zijn stemrecht



Verschillende vormen van beëindiging  Bv Zuid – Afrika ten tijde van apartheid  Vrijwillige terugtrekking



VN Art. 5 HVN  ten aanzien van bepaald lid dwangmaatregelen genomen door VN VR  opschorting



VN Art. 19 HVN  staat betaalt zijn bijdrage niet  stemrecht binnen de AV kwijtraken



VN Art. 6 – 18(2) HVN  stelselmatig de beginselen schenden  uitgesloten worden  uitdrukkelijke procedure

Organen & besluitvorming  Klassiek drie eigen organen  Algemene Vergadering / Conferentie / Raad primaire orgaan waarin iedereen is vertegenwoordigd (alle leden), hoogste orgaan, stuurt de richting van de organisatie, legt het budget vast, neemt de eindbeslissingen  Raad van Bestuur/Uitvoerende Raad  bestuursorgaan, bestaat uit beperkter aantal leden; niet iedereen is hierin vertegenwoordigd  Secretariaat onder leiding van Secretaris- / Directeur – Generaal administratieve doel / ondersteunende doel 

Uitzonderlijke rechterlijk en / of parlementair orgaan  Bijkomende organen  Bv rechterlijk orgaan (orgaan EU ?: Hof van Justitie (?); Gerecht; Gerecht voor Ambtenarenzaken (arbeidsgeschillen, bevorderingsgeschillen) 



Parlementair orgaan is nog uitzonderlijker: Bv NAVO

Besluitvorming (hoe men tot een beslissing komt)  Evolutie  Vroeger: besluitvorming bij unanimiteit 

Geen algemene regel  Soms meest uiteenlopende formules  Eu  gekwalificeerde meerderheid (aantal lidstaten hebben die goed zijn voor 65 % van de totale bevolking)



Institutionele praktijk: vaak op basis van consensus  Praktijk: vaak bij consensus  Consensus: de voorzitter van de vergadering vraagt of iemand aanziet (? aanstuurt ?) aan de stemming   Unanimiteit: een stemming, je ziet wie tegen / voor is


Pagina 85



Meestal alleen niet-bindende besluiten – MAAR…  In de regel alleen niet – bindende besluiten  Resoluties AV VN  Uitzondering ivm de interne werking (Bv budget)  wel bindend  Vaak teksten aannemen en die vervolgens voor ratificatie worden opgesteld aan staten  Niet de stemming binnen de organisatie die het document bindend maakt, wel de toetreding / ratificatie 

o

Uitzonderlijke organisaties (Bv supranationale EU) die wel bindende besluiten kunnen nemen

Rechtspersoonlijkheid (in welke mate hebben internationale organisaties rechtspersoonlijkheid)  Privaatrechtelijke rechtspersoonlijkheid  Rph onder nationaal recht  Belangrijk voor het afsluiten van contracten, huren van gebouwen  Uitdrukkelijke erkenning van de privaatrechtelijke rph  Bv Art. 104 HVN: erkenning van de privaatrechtelijke rph van de VN 

Internationale rechtspersoonlijkheid  Drager van rechten & plichten in het internationaal rechtsverkeer 

Slechts uitzonderlijk in Statuut  Heel uitzonderlijk in het oprichtingsverdrag  Bv EU, ISH (wel uitdrukkelijk vermeld)  VN (geen expliciete maatregelen)



Impliciet aanvaard  IGH, Reparation for Injuries (VN gezant werd vermoord door Joden  VN rph ?  Functionele immuniteit als twee criteria vervuld zijn  1. Het moet de bedoeling geweest zijn van de oprichtende staten om die organisatie een zekere mate van autonomie te verleen  2. De organisatie moet in de realiteit over een mate van autonomie beschikken, om doelen te kunnen realiseren 



VN heeft internationaal rph  kan schadevergoeding krijgen van Israël

‘Objectieve’ rechtspersoonlijkheid  Omwille van representatieve, repressieve en universele karakter  Rph geldt ten opzichte van iedereen  Ook ten opzichte van niet – lid staten


Pagina 86



Draagwijdte internationale rechtspersoonlijkheid  Functioneel rph  Verdragen aangaan met andere staten / internationale organisaties  Bv Weens Verdrag  verdragen afgesloten tussen internationale organisaties & internationale organisaties en staten 

Claims brengen  eigen aansprakelijkheid  Claims  bv schadevergoeding vragen  Eigen aansprakelijkheid: kunnen ook aansprakelijk gesteld worden voor de gedragingen van hun eigen personeel / het optreden van een orgaan  VN blauwhelmen ?  toerekenbaar aan staten / toerekenbaar aan de organisaties ?



Immuniteiten  Bronnen:  Bv oprichtingsakte / afzonderlijk akkoord





VN  1946 Convention on the Privileges and Immunities of the United Nations  VN & hoofdorganen



1947 General Convention on the Privileges and Immunities of the Specialized Agencies  Immuniteiten van de gespecialiseerde VN organisaties  Bv IMF, Wereld Gezondheidsorganisaties



UN-US HQ Agreement  Zetelakkoorden: gesloten tussen de organisatie & het land waar organisatie vesting heeft

Immuniteit organisatie zelf:  Functioneel: dient om taken te kunnen uitoefen  Hebben enkel goederen die gelinkt zijn aan hun doelstelling 

Mogelijkheid tot afstand van immuniteit  VN: Secrataris Generaal kan dit goed  Geschil laten beslechten via arbitrage



Soms eigen geschillenbeslechtingsmechanisme  Vaak ook relevant voor arbeidsgeschillen



Ambtenaren internationale organisaties  Onschendbaarheid & immuniteit  de hoogste ambtenaren die genieten immuniteit die vergelijkbaar is met die van diplomaten  Bv DSK  werd beschuldigd van aanranding, hij was directeur van IMF


Pagina 87

 Vervolging ?  IMF is een van die gespecialiseerde organisatie  hoogste ambtenaren hebben onschendbaarheid & immuniteit  VS heeft dit akkoord nooit geratificeerd  geen enkel regel (in het gewoonterecht) die de VS verplichte om de equivalente vorm van immuniteit van onschendbaarheid toe te kennen

o



Andere voorrechten  Net als diplomaten  Vrijstelling van belastingen



Bijzondere regels voor experten op zending



Equivalent voor persona-non-grata-verklaring?  Als gastland de ambtenaren persona non grata verklaren  hangt af van verdrag tot verdrag  Diplomaat terugsturen, want hij /zij werd onwenselijk verklaard in de ontvangststaat

Financiën:  In de regel vastgelegd door het orgaan  Meestal door jaarlijkse / tweejaarlijkse bijdragen  gefinancierd door de leden  Hangt af van de betalingscapaciteit  

België moet 1 % betalen (VN) VS moet +- 20 % betalen (VN)

 2. De VN en haar hoofdorganen o Algemeen:  Opvolger Volkenbond  mondiaal politiek organisatie  Idee van Wodrow Wilson  VS werd nooit lid van Volkenbond !! 

Doel  handhaven van de internationale vrede & veiligheid  Niet louter militair  Maar ook economische, sociale en culturele zaken zijn van belang



Evolutie lidmaatschap  Initieel 50 stichtende landen  Nu: 193 landen

 

Dynamische invulling bevoegdheden Organigram:  6 hoofdorganen: AV, VR, Economische Sociale Raad, Secretariaat, IGH en Trustschapsraden / voogdijraden  Afgeleide organen / subsidiaire organen


Pagina 88

o

Algemene Vergadering (hoofdorgaan !!)  Het hoogste orgaan – primair orgaan  Komen op periodieke wijze samen  Alle leden worden hier vertegenwoordigd   

Elk jaar een andere voorzitter (eerste voorzitter: Paul Henri Spaak) Zetel: New York  elk lid van de VN heeft 1 zetel Structuur (zes ‘grote comités’)  Ontwapening  Economisch & financieel  Sociaal & cultureel  Dekolonisatie  Budget  Juridische kwestie (bv Juridisch Comité houdt toezicht op ILC)



Besluitvorming e  Belangrijke zaken  2/3 meerderheid  Gewone zaken  gewone meerderheid (1/2)  Maar in de praktijk  vaak consensus nagestreefd



Bevoegdheden:  Ruime politieke bevoegdheden – beperkingen:  Art. 2§7 HVN:  VN mag zich niet inlaten met de zaken die onder exclusieve jurisdictie van de leden vallen  restrictieve invulling





Art. 11§2 HVN:  Maatregelen die nodig zijn voor de handhaving van vrede & veiligheid  zaak doorverwijzen naar VN VR



Art. 12§1 HVN:  Wanneer VN VR een conflict behandelt, zal AV geen aanbevelingen geven (over die specifieke zaak)



 Uniting for Peace – resolutie 1950: Korea oorlog  Noord – Korea valt Zuid – Korea binnen. VN VR  internationale troepenmacht. Rusland protesteert omdat PRC niet deelneemt aan de AV  Rusland: komt terug naar de VN VR om de verdere maatregelen te blokkeren: veto – recht  Ingeval van een veto (door 1 van de permanente leden) in de VN VR, zal de AV onderwerp behandelen in ‘emergency special session’  AV zal niet – bindende aanbevelingen geven

Specifieke bevoegdheden  Sommige bevoegdheden samen uitoefenen met de VN VR  Bv de toelating van nieuwe leden, verkiezing van de rechters binnen IGH  Exclusief  Specifieke bevoegdheden toegewezen aan de AV:  Bv de verkiezing van de leden van de ECOSOC, budgetregeling van de AV


Pagina 89





o

In de regel niet bindend  bindende beslissing voor beperkt aantal zaken  Interne werking: toelaten van de leden (ook al vormen zij de basis voor de internationale verdragen)

Diverse subsidiaire organen (worden opgericht door besluit van een hoofdorgaan, voor het bestaan zijn zij afhankelijk van de beslissingen van de hoofdorgaan)  VN Specialized Organisations: opgericht bij een afzonderlijk verdrag, organisaties die nadien door een overeenkomst met ECOSOC worden verbonden met de VN  Zo worden zij gelinkt aan de VN 

Noot vooraf: oprichting subsidiaire organen  Kern – onderscheid met gespecialiseerde VN – organisaties



Voorbeelden:  Mensenrechtenraad  Subsidiair orgaan  etel: Genève  leden gekozen door de AV. Belangrijkste mensenrechtenorganisaties van de VN  Opvolger van de Human Rights Commission  De leden moeten de hoogste standaarden inzake de mensenrechten hanteren  Leden worden voor een periode van 3 jaar worden verkozen  ILC  Subsidiair orgaan 

Commissie voor de Vredesopbouw (met VN VR)  Peacebuilding Commission (2005), onder gezag van zowel de AV als VN VR (is afhankelijk van die 2 instellingen)  In de bestaande VN architectuur geen enkele instelling met post – conflict gebieden (risico terug een gewapend conflict)



Tal van ‘fondsen’ en ‘programma’s (met ECOSOC)  Hangen af van AV en VN VR  Bv fonds voor vluchtelingen

Veiligheidsraad (hoofdorgaan !!)  Structuur – werking  Initieel 11 leden  Nu: 15 leden  5 permanente leden: China, Rusland, VS, GB en Frankrijk (Duitsland geen permanente lid)  10 niet – permanente leden: telkens verkozen voor een periode van 2 jaar  Voorzitterschap  vaak een van die 15 leden


Pagina 90



Geen veto voor:  Procedurele zaken  Permanent lid betrokken partij  Onthouding / afwezigheid



Besluitvorming  Procedurele kwestie 9 / 15 stemmen nodig  Niet – procedurele kwesties opnieuw 9 stemmen nodig (met inbegrip van stemmen van de permanente leden)  Bindende beslissingen & aanbevelingen  Oekraïne: Rusland mag geen vetorecht gebruiken indien de VN maatregelen zou nemen  

o

Bijzondere meerderheid Reikwijdte vetorecht  Een van de permanente leden zijn betrokken partij  Wanneer een permanent lid niet aanwezig is



Taken:  Aanbevelingen voor vreedzame regeling van de geschillen  H6 VNH  Handhaving ingeval van bedreiging van de vrede / verbreking van de vrede & daden van agressie  Vredeshandhaving (peacekeeping) staat niet in de VNH, dwangmaatregelen onder H7



Subsidiaire organen  Bv Joegoslavië tribunaal  Bv verschillende sanctiecomités

Economische en Sociale Raad (hoofdorgaan !!)  Bv onderwijs, mensenrechten  Centraal forum voor economische / sociale werkzaamheden – coördinerende taak  Structuur en werking  Subsidiaire organen  9 functionele commissies  Bepaalde thema’s, duurzame ontwikkeling 



5 regionale, o.a. UNECE  Commissie van ECOSOC  Vastleggen van bepaalde minimumstandaarden in kader van transport, milieu, basis voor verdragen over ozonlaag Overige

o

Trustschapsraad / Voogdijraad  Sinds 1994 niet meer actief

o

Internationaal Gerechtshof  Zie later


Pagina 91

o

VN-Secretariaat  Ca. 44.000 medewerkers in NY, Genève en elders  Onafhankelijk van lidstaten  O.l.v. Secretaris – Generaal  Verkiezing  Administratieve rol  Sterk toegenomen politieke rol (bemiddelingsrol in allerlei conflicten) 

o

Structuur: diverse departementen & neven – secretariaten (vrij complexe deelstructuur)  Bv DPA: Department for Political Affairs  Bv PKO: Department for Peacekeeping Operations  Rol Special Representatives  speciale gezanten, bepaalde landsituaties gaan opvolgen. Thema’s rond voedselveiligheid, milieubescherming

VN – Hervorming:  Kritiek als log organisatie  Belangrijke stappen in 2005, maar onvoltooid  EU  is oververtegenwoordigd (GB, Frankrijk  2 / 5 permanente leden)  Evolutie: van 15 leden naar 24 leden willen gaan  Twee voorstellen (zie boek !)

 3. Gespecialiseerde organisaties van de VN o Algemeen  Internationale organisaties opgericht bij verdrag en verbonden met de VN door overeenkomsten aangegaan met de ECOSOC en goedgekeurd door de AV (binnen de VN structuur)  Coördinerende taak van ECOSOC o

IAO:  



Internationale Arbeidsorganisaties Uniek wegens tripartiet karakter:  Organen (vertegenwoordigers van de staten) wijken ervan af  wie zetelt er ?  3 – ledige samenstelling (overheid, werkgeversorganisatie en werknemersorganisatie) Organen:  Internationale Arbeidsconferentie  1. Werknemersorganisatie  2. Werkgeversorganisatie 

Raad van Beheer  Uitvoerend orgaan  56 leden (28 leden zijn staatsvertegenwoordigers; 14 werkgeversorganisaties en 14 werknemersorganisaties)



Internationaal Arbeidsbureau onder leiding van Directeur – Generaal (niet uitgelegd!!)


Pagina 92



Doel: rechtvaardige arbeidsomstandigheden (bv gedwongen arbeid, vrouwenarbeid, kinderarbeid)  Bv 2011 ILO Convention concerning Decent Work for Domestic Workers  arbeidsvoorwaarden, aanbevelingen formuleren, neemt resoluties aan die niet bindend zijn; legt de basis voor sommige bindende akkoorden 

o

o

Toezicht:  De ILO werkt met vorm van toezicht van rapportage & dat system van rapportage is de inspiratie voor de latere mensenrechtenverklaringen  quasi jurisdictionele organisatie

Wereldgezondheidsorganisatie:  Doel:  Bv:  Campagnes tegen bepaalde ziektes / epidemieën  Aanpak van pokken  Bepaalde gezondheidsstandaarden opleggen, het verlenen van technische bijstand  Soms multilaterale conventies aangenomen  Reclame op tabaksproducten aan banden leggen 

Organen:  Wereldgezondheidsvergadering  Uitvoerende Raad (34 experten)  Secretariaat onder leiding van Directeur – Generaal



Centrale taken:  Technische samenwerking (het verlenen van technische bijstand) met landen  Coördineren gezondheidsprogramma’s  Bv 2003: Kaderverdrag inzake de beheersing van tabak

Organisatie voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur:  UNESCO  clausule automatische opschorting bij het niet betalen van lidmaatschapsgeld (VS, na de toetreding van Palestina, gestopt met het betalen van het lidmaatschapsgeld) 

Doel   

Onderwijs voor iedereen Bescherming van cultureel erfgoed Persvrijheid



Organen:  Algemene Conferentie  Uitvoerende Raad  Secretariaat onder leiding van Directeur – Generaal



Taken  Bv 2005 Conventie inzake Culturele Diversiteit


Pagina 93

o

o

Voedsel- en Landbouworganisatie:  FAO  Doel  Voedselveiligheid  Landbouwproductiviteit verhogen  Technische bijstand  Bepaalde normen opleggen op gezondheid 

Organen:  FAO – Conferentie  Raad  Secretariaat onder leiding van Directeur – Generaal



Samenwerking met WFP, WHO

IMF:  

Internationaal Monetaire Fonds Doel  Financieel steun aan landen met economische / financiële problemen  Monetaire stabiliteit  Toezicht houden op monetair beleid



Achtergrond: devaluaties, na WOII



Taken:  Artikel IV-consultaties  Rapporteringen 

Kredietverlening  Landen met financiële problemen kunnen bij het IMF terecht voor ‘goedkope’ krediet  In ruil  bepaalde voorwaarden opleggen: saneringen, …



Poverty Reduction & Growth Facility  Bijzondere vorm van kredietverlening voor de armste landen  Gebruik willen maken ?  hoe armoede aanpakken binnen een land & hoe aantal economische zaken regelen



Christine Lagarde !!



Organen:  Raad van Gouverneurs: hoogste orgaan  de ministers van landen / gouverneurs van nationale banken  Raad van Beheer  minder leden (VS, Frankrijk hebben vaste plaats)  Secretariaat onder leiding van Directeur  International Monetary and Financial Committee


Pagina 94

o

Wereldbankgroep:  Deelinstellingen:  Wereldbank:  Internationale Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling +  Internationale Ontwikkelingsassociatie

  





Doel:  

Internationale Financieringsmaatschappij Agentschap voor Garantie op Multilaterale Investeringen ICSID  Internationaal Commissie voor de Beslechting van Investeringsgeschillen

Streven naar evenwichtige economische groei Lichtverhoogde rente toepassen (ook kredietverlening !!)

Structuur & besluitvorming analoog aan IMF

 4. Overige organisaties met band met de VN (gelinkt met VN) o IAEA:  Internationale Atoomenergie (… ?)  ° 1957 – 159 leden  Doel:  Vreedzaam gebruik van kernenergie  Verlenen van technische bijstand  Nucleaire veiligheid controleren  

Safeguards programma Organen:  Algemene Conferentie  Raad van Gouverneurs  Directeur – Generaal

o

OPCW:  Den Haag  Organisatie opgericht in het kader van chemische wapensverdrag  Naleven van verbod op gebruik van chemische wapens  Actualiteit: Assad heeft chemische wapens gebruikt

o

Wereldhandelsorganisatie  Achtergrond: ’40  1994 dé wereldhandelsorganisatie  Lidmaatschap  Organen  Ministeriële Conferentie  Algemene Raad (alle leden zijn vertegenwoordigd!)  Bijzondere hoedanigheden:  Orgaan voor Geschillenbeslechting  Orgaan voor de Toetsing van het Handelsbeleid   

Toezicht op drie specifieke raden

Tal van gespecialiseerde comités, werkgroepen, … Secretariaat onder leiding van Directeur – Generaal


Pagina 95



Doel:  

Wegwerken van handelsbelemmeringen Welke toepassen & welke kunnen aanpakken



Besluitvorming (?)



Taken:  Beheer en tenuitvoerlegging handelsovereenkomsten  Verdere onderhandelingen (verder afbouwen van handelsbelemmeringen)  grootschalige onderhandelingen  Bv Opeenvolgende onderhandelingsrondes – Doha Development Round  Package deal proberen bekomen  Gevoelige materies   

Geschillenbeslechting (zie later) Periodieke toetsing nationaal handelsbeleid (niet uitgelegd !!) Samenwerking met andere Internationale organisaties

 5. Regionale organisaties in Europa o Supranationale organisatie o Belangrijkste instellingen:  Europese Raad  hoofdorgaan van de EU komt af en toe bijeen (staatshoofden & regeringsleiders)  Voorzitter: Herman Van Rompuy  Europees Parlement  WM  Raad van de EU =/= Europese Raad  Meeste beslissingen genomen  Verschillende ministers van verschillende lidstaten  Bv ministers van transport, economie, …    

Europese Commissie Hof van Justitie en Gerecht Rekenkamer ECB

o

Overig: Bv Comité der Regio’s, Europese Investeringsbank,…

o

NAVO:  ° 1949  Lidmaatschap: 28 – PfP / EAPC (28 staten zijn lid)  Organen:  Noord-Atlantische Raad (vergadert zeer regelmatig)  Defensieplanningcomité, Nucleaire Planningroep, Militair Comité,…  Secretaris – Generaal (Rasmussen !!)  Noord-Atlantische Vergadering  parlementaire assemblée, zonder enige beslissingsbevoegdheid (?)  

Politiek HQ + 2 militaire HQ Art. 5 NAVO – verdrag:  Verschillende leden hebben de verplichting tot bijstand, in geval van een gewapende aanval tegen een lidstaat  Al toegepast ? Eerste keer na de aanslagen 9 / 11


Pagina 96



  o

Taak:  

Politiek hoofdkwartier: Brussel Militair hoofdkwartier: België & VS

Raad van Europa:  ° 1949  Lidmaatschap: 47 leden (pan-Europees)  Rusland, Turkije, … zijn ook lid 

Voornaamste organen:  Comité van Ministers  Parlementaire Vergadering (636 leden) zonder een echte beslissingsbevoegdheid  Secretariaat, ECHR



Taak 

  o

o

Takenpakket is veranderd in vergelijking tot vroeger Nu vredesoperaties, anti – terrorisme, …

Bv EVRM  schendingen van EVRM naar EHRM  Schending ?  Eerst de nationale rechtsmiddelen uitputten  dan naar Straatsburg Bv Europees Sociaal Handvest, Verdrag ter voorkoming van foltering (inspecties doen), Kaderverdrag bescherming nationale minderheden Juridische samenwerking

Benelux:  ° 1958  Naamverandering:  Benelux Economische Unie  Benelux Unie  In het begin vooral een douane – unie 

Voornaamste organen:  Comité van Ministers  Interparlementaire Raad  niet echt bevoegdheden  Secretariaat – Generaal  Benelux – Gerechtshof  naleving van de verschillende Benelux overeenkomsten  Benelux – organisatie voor de Intellectuele eigendom



Taken:  Economische unie  Duurzame ontwikkeling  Samenwerking justitie en binnenlandse zaken

OESO  Organisatie Economische en Sociale Ontwikkeling (?)  ° 1960 (> ° 1948 OEES)  Organisatie voor Europese Economische Samenwerking 

Lidmaatschap: 34 (ook Canada, Australië zijn lid)


Pagina 97

o



Voornaamste organen:  Raad  Uitvoerend Comité  > 200 gespecialiseerde comités  Secretariaat onder leiding van Secretaris – Generaal  Semi-zelfstandige organen (o.a. Internalitional Energy Agency,…)



Functies:  E.g., Anti-corruptieverdrag 1997  Richtsnoeren voor Multinationale Ondernemingen, modelverdragen, Financial Action Task Force on Money Laundering (FATF)

OVSE  Organisatie Veiligheid & Samenwerking Europa  ° 1975 (CVSE)  1995  Vanaf 1995 echt internationaal  

Lidmaatschap: 56 Staten (niet strikt Europees) Belangrijke organen:  Top van Staatshoofden en regeringsleiders; Ministeriële Raad; Permanente Raad; roterend Voorzitterschap; Secretaris-Generaal; Office for Democratic Institutions and Human Rights; Hoge Commissaris voor Nationale Minderheden,…



Taak   

Veiligheid en samenwerking bevorderen Bemiddeling van geschillen Ontwapening


Pagina 98

Hoofdstuk 6: Andere actoren van internationaal recht  Herhaling o Reparation for Injuries:  Vraag gesteld aan het IGH  herstel van de schade geëist (geleden door een medewerker van de VN)  Israël had onvoldoende maatregelen genomen om de medewerkers te beschermen (werden gedood door radicale joden)  Organisatie (VN) heeft schade geleden  men eiste schadevergoeding 

Kon VN een claim indienen ingeval van inbreuk op het internationaal recht ?  Impliciete bevoegdheden  maar VN kan nooit zelf een claim indienen (nooit bij IGH = enkel staten)  IGH is onbevoegd

 1. Individuen (natuurlijke personen) & ondernemingen (rechtspersonen) o Algemeen:  Oorsprong  ‘Objecten’ eerder dan ‘subjecten’ van het volkenrecht  Beperkte rechten & rechtstoegang (internationale geschilbeslechting)  Materieel: regels inzake de behandeling van vreemde onderdanen / ondernemingen (bv inzake uitwijzing, onteigening, …) in een derde land  Discussie nationale standaard  internationale minimumstandaard  I.h.b. controverse rond nationalisatie en onteigening in het buitenland:  Voorwaarden – bv Declaration on permanent sovereignty over natural resources  voorwaarden waaronder een onteigening mogelijk kan zijn  Niet om politieke redenen  Aanwezigheid van objectieve rechtvaardiging (algemeen belang)  Niet discriminatoir  Moet aanleiding geven tot schadevergoeding 

Vergoeding ? Verschil in visie tussen ontwikkelingslanden & westerse landen  Wester landen (internationale minimumstandaard: ‘prompt’, effective (= een bruikbare munteenheid) & adequate compensatie (Hull – formule))  



Ontwikkelingslanden (van mening dat men rekening moet houden met de economische situatie van een land)

Objectieve internationale minimumstandaard  wordt geëist door de westerse landen


Pagina 99



Procedureel: afgedwongen in het kader van diplomatieke bescherming (niet zelf kunnen afdwingen)  Via diplomatieke bescherming bepaalde rechten kunnen afdwingen (schendingen van de gewoonterechtelijke regels inroepen tussen 2 staten)  Staten moeten een keuze maken  België  discretionaire keuze al dan niet diplomatieke bescherming uitoefenen, al dan niet de schending van die gewoonterechtelijke regels in te roepen  Geschil voorleggen aan het Hof  schadevergoeding toegekend ?  die schadevergoeding wordt uitgekeerd aan België  vrij kunnen beslissen of men die vergoeding zal doorstorten naar de onderneming 

PCIJ (1924) Mavrommatis Palestine Concessions: “It is an elementary principle of int’l law that a State is entitled to protect its subject, when injured by acts contrary to int’l law committed by another State, from whom they have been unable to obtain satisfaction through the ordinary channels.” (…) “by taking up the case of one of its subjects and by resorting to diplomatic action or international judicial proceedings on his behalf, a State is in reality asserting its own rights (…)”  .



IGH, Barcelona Traction: “The State must be viewed as the sole judge to decide whether its protection will be granted, to what extent it is granted, and when it will cease.” – ook voor ondernemingen  Een bedrijf waarvan 88 % van de aandeelhouders Belgisch was, dat geregistreerd was in Canada, maar gevestigd in Spanje  Spaanse overheid had beperkingen opgelegd aan buitenlandse investeerders, waardoor de aandeelhouders van dit bedrijf financiële schade opliepen  België had een claim ingediend, maar deze werd verworpen door het IGH  Onderscheid maken tussen:  De belangen van de aandeelhouders zouden geschaad worden  land waar de hoofdzetel is gevestigd zal optreden  Bedrijf die zelf schade lijdt  de staat van nationaliteit van het bedrijf 

In casu: Canada moest de schadeclaim indienen


Pagina 100







Vereisten van nationaliteit & uitputting lokale rechtsmiddelen – wat met schadevergoeding?  Nationaliteit natuurlijke personen:  Staatlozen  geen enkele staat kan diplomatieke bescherming inroepen  Dubbele nationaliteit  bv Nederland & België  beide staten kunnen diplomatieke bescherming inroepen behalve ten opzichte van elkaar  Feitelijke verbondenheid o IGH, Nottebohm case: Nothbohm, een man met Duitse nationaliteit die al zijn hele leven in Guatemala woonde diende in 1939 een verzoek in om de nationaliteit van Liechtenstein te verkrijgen opdat hij van zijn Duitse nationaliteit af zou zijn  vermijden dat men in de toekomst omwille van zijn nationaliteit gearresteerd zou worden  maar werd toch slachtoffer van onteigening  Liechtenstein diende klacht in bij IGH  ondanks de nationaliteit van Liechtenstein, werd klacht afgewezen er was geen ‘genuine link’ 

Rechtspersonen; statutaire zetel  IGH, Barcelona Traction  (zie hierboven)  de plaats van vestiging!!



Local remedies – uitzondering: alvorens beroep te doen op internationale rb & hoven moet men de nationale rechtsmiddelen uitputten

ILC Draft Articles on Diplomatic Protection 2006  De regels werden in een ontwerpartikel gegoten  gezorgd voor codificatie

Radicale verandering in 20ste eeuw (mogelijkheid van de diplomatieke bescherming bestaat nog steeds):  Toegenomen rechten & plichten (want dragers van rechten & plichten):  Natuurlijke personen: i.h.b. mensenrechten en internationaal strafrecht (plichtenzijde)  Transnationale ondernemingen: BITs  Gezien worden als dragers van rechten & plichten  Bilaterale Investeringsverdragen (?)  voorzien in bescherming


Pagina 101

o

Toegang tot internationale rechtsgang  Ondernemingen als dragers van rechten & plichten  Vroeger besliste de staat zelf of men overging tot afdwinging  Nu heeft men een rechtstreekse toegang tot beslechting van de geschillen  Arbitrageprocedure ?  zonder afhangen van de eigen staat & de uitputting van de lokale rechtsmiddelen is niet vereist



Maar: nog steeds beperkt en fragmentarisch verschijnsel; nog steeds ‘afgeleide’ rechtspersoonlijkheid  Rechten & plichten van de ondernemingen hangen af van de oorspronkelijke rechtspersoonlijkheid, namelijk de staten

Bijdrage tot de vorming van het internationaal recht ?  In principe niet  Geen bijdrage leveren tot de vorming van het gewoonterecht  Want vereiste van statenpraktijk 

o



Overeenkomsten tussen transnationale ondernemingen en staten  PIGH Serbian Loans Case (1929): “Any contract which is not a contract between States in their capacity as subjects of int’l law is based on the municipal law of some country” 

Vroeger  staten sluiten een contract af met internationale ondernemingen  naar nationaal recht  Vandaag er bestaat geen regel die verbiedt dat staten rechtskeuze kunnen doen op internationaal recht

 

 Geen enkel verbod op rechtskeuze voor het internationaal recht Maar: geen ‘verdrag’ in eigenlijke zin

Als dragers van internationale rechten ?  Toekenning van rechten  Diverse takken: Bv internationaal economisch recht - waarborgen in BITS en aanverwanten  Doel:  Buitenlandse investeringen faciliteren  geen gebrek aan rechtsbescherming  wegwerken door bilaterale investeringsverdragen  Art. 9 (verdrag heb ik niet verstaan !!)  onteigening wordt aan een aantal voorwaarden onderworpen (Hull – formule) & verwezen naar de indirecte onteigening  Indirecte onteigening:  Situatie waarin men via administratieve maatregelen dezelfde resultaten bewerkstelligt als bij gewone onteigening)  

Materiële & procedurele bepalingen Directe internationale rechtstoegang voor de ondernemingen (?)


Pagina 102



o

Voornaamste: opkomst mensenrechten (subdomein internationaal recht):  Ontstaan na WOII  UVRM, BUPO & ECOSOC  Onvervreemdbare rechten die individu beschermen tegen staat en misbruik van macht  Tal van universele mensenrechtenverdragen  Groot aantal regionale mensenrechteninstrumenten  Zie latere les …

Mogelijkheid om vorderingen in te stellen ? (zelf vorderingen instellen wanneer hun rechten zijn geschonden)  Oorsprong: via diplomatieke bescherming (afhankelijk van de staten)  Bv PIGH, “it is scarcely necessary to point out that the capacity to possess civil rights does not necessarily imply the capacity to exercise those rights oneself” 

Inroepbaarheid voor de nationale rechter  Afhankelijk van de rechtstreekse toepasselijkheid van die normen



Toegang tot internationale geschillenbeslechting toegenomen. Maar blijft afhankelijk van instemming staten  Mensenrechtenprocedures  klachtenprocedures, EHRM  Eerst de lokale rechtsmiddelen uitputten alvorens naar EHRM te gaan  BUPO & ECOSOC: optioneel protocol (staten die deze hebben geratificeerd  klacht voorbrengen voor een bepaald comité (Human Rights Comité & Social Rights Comité) 

Ondernemingen  steeds vaker directe toegang (een geschil voorleggen aan een arbitragetribunaal)  Bv Toegang tot arbitrage via ICSID (= een autonome instelling die deel uitmaakt van de Wereldmarktgroep) – voorzien in tal van BITs, in NAFTA (multilaterale verdrag), Energy Charter Treaty (multilaterale verdrag),… (> 260 zaken)  Vereiste van de uitputting van de rechtsmiddelen  in de meeste gevallen weggevallen



Overige:  Toegang (soms beperkt) tot ITLOS, Iran-US Claims Tribunal, Benelux-Gerechtshof, Hof van Justitie EU  IGH  staat enkel en alleen open voor staten (niet voor individuen / ondernemingen)  Geen rechtstreekse toegang tot IGH en WTO  Wanneer inbreuken plaatsvinden, kunnen de ondernemingen de rechten niet zelf gaan afdwingen  Moet gebeuren door de staten


Pagina 103

o

Als drager van plichten ?  Individuele strafrechtelijke aansprakelijkheid bepaalde volkenrechtelijke misdrijven  Volkenrechtelijke misdrijven  Piraterij en slavernij als oudste  Oprichting van Nürnberg – tribunaal & Tokyo - tribunaal  Na WOII: vier ‘core crimes’  Oorlogsmisdaden  Genocide  Misdaden tegen de mensheid  Daden van agressie 



Vervolging:  Mogelijkheid / plicht om op nationaal niveau te vervolgen  Link met ‘aut dedere, aut judicare’  Ofwel vervolgen ofwel uitleveren 



Andere:  Bv Bepaalde terroristische misdrijven (vliegtuigkaping), corruptie, foltering, witwassen, apartheid,…  Internationale misdrijven die vervolgd worden voor de nationale rechter

Daarnaast (subsidiair) mechanismen voor vervolging op internationaal niveau: ad hoc mechanismen + ISH

Transnationale ondernemingen ?  Uitzonderlijk bindende plichten  quasi geen verdragen die voorzien in plichten voor de ondernemingen  Bv Art 137 §1, UNCLOS  zeerechtverdrag  Ondernemingen mogen geen stuk van de diepzeebodem toeëigening 



Tal van ‘soft law’- initiatieven mbt ‘CSR’ = Corporate Social Responsability (bepaalde minimale regels die moeten worden gerespecteerd  multinationals dwingen om meer milieubewust te zijn, tegen anti – corruptie, geen omkoping van de lokale ambtenaren  Bv Grootste economische entiteiten  Bv OESO Richtsnoeren voor multinationale ondernemingen (2011)  NCP’s  Voorzien in een vorm van follow – up (toezichtsmechanisme, oprichting van een nationaal contactpunt)  Hoe de eigen ondernemingen met de richtsnoeren omgaan ! niet bindend  IAO Declaration of principles concerning multinational enterprises and social policy (1977) (arbeidsomstandigheden)  Global Compact (initiatief Kofi Annan): Tien principles – meer dan 10.000 deelnemers  periodieke rapportage  Ruggie-rapport  UN Guiding Principles on Business and Human Rights  Private codes Aansprakelijkheid onder Volkenrecht


Pagina 104

 2. NGO’s (niet gouvernementele organisaties) o Opkomst  British & Foreign Anti – Slaverny Society 1839  Enorme opkomst laatste decennia o

Definitie  Art. 1 Europese Overeenkomst inzake de erkenning van de rechtspersoonlijkheid van internationale NGO’s (1986) (5 critaria)  1. Entiteiten naar nationaal recht (bv een vzw opgericht onder Belgisch recht)  2. Opgericht door particulieren / door particulieren samen met overheid/-heden op grond van een door het nationaal recht beheerste akte  3. Leden zijn natuurlijke of rechtspersonen onder het recht van meerdere staten  4. Internationaal actief  5. Bepaald niet – winstgevend doel

o

Volkenrechtelijke status  Algemeen  Formeel geen subjecten van volkenrecht – beheerst door nationaal recht  Europees Verdrag: verplicht partijen om rechtspersoonlijkheid en – bevoegdheid internationale NGO’s, zoals verkregen in het land van vestiging, van rechtswege te erkennen  Niet over de internationale rechtspersoonlijkheid, maar wel over het optreden van rechtspersonen onder nationaal recht 



Normerende rol  Informeel (creatie & afdwinging)  NGO’s zijn enorm belangrijk voor de creatie van nieuwe rechtsregels (onderhandelingen van milieuverdragen, klimaatverwarming)  Bv ICBL (International Coalition on b (?) Lindmines (?), LRI (niet uitgelegd) 



Volkenrechtelijke rechtspersoonlijkheid: slechts in de mate rechten & plichten zijn toegekend

Beperkte formele rol  Bv IATA (beroepsvereniging van de luchtvaartmaatschappijen)  Bv WADA

Consultatieve / waarnemersstatus bij Internationale Organisaties / verdragen  Bv Consultatieve status bij ECOSOC  Een van de 6 hoofdorganen van de VN, coördinatie mbt humanitaire, economische en sociale vooruitgang (?)  Bv Waarnemersstatus bij milieuverdragen  NGO’s hebben waarnemersstatus tenzij verzet door 1/3 staten


Pagina 105



Betrokkenheid bij internationale geschillenbeslechting ?  Rainbow Warrior:  Schip milieuorganisatie Greenpeace  protest tegen de nucleaire testen uitgevoerd door Frankrijk  geheime agenten plaatsen een bom  Nieuw – Zeeland arresteert de geheime agenten  IGH: Frankrijk zal schadevergoeding moeten betalen  Greenpeace kon zelf geen claim indienen IGH enkel toegankelijk voor staten 



Arctic Sunrise – Amicus curiae  Een informele manier die NGO’s toelaat om hun visie op de zaak over te maken aan het hof / tribunaal  al dan niet rekening houden bij besluitvorming  Inhoud case ?  zelf opzoeken

Meeste verregaande bv: ICRC (sui generis) (Rode Kruis)  Zwitserse privaatrechtelijke vereniging 1863  Diverse taken onder Conventies van Genève: toekennen van bepaalde rechten  Akkoorden met diverse landen – immuniteiten: met heel wat landen akkoord gesloten  immuniteiten toekennen (vrij atypische NGO)  Bv Zetelakkoord met Zwitserland 

Waarnemersstatus in VN AV

 3. Andere actoren (niet uitgelegd, dus niet te kennen!!!)


Pagina 106

Hoofdstuk 4: Staatsaansprakelijkheid  In welke mate de staten aansprakelijk stellen voor de inbreuken op het internationaal recht  1. Algemeen o Secundaire regels mbt juridische gevolgen van internationaal onrechtmatig gedrag van staten  Principe van gewoonterecht  PIGH in Chorzow Factory: “It is a principle of int’l law that the breach of an engagement involves an obligation to make reparation in an adequate form” o

DASR 2001: codificaties + progressieve ontwikkeling  Document: regels ivm de staatsaansprakelijkheid

o

Internationale Organisaties  DARIO 2011  Staatsaansprakelijkheid vereist 2 elementen  Een inbreuk (onrechtmatige daad)  Inbreuk moet een handeling zijn die toerekenbaar is aan de staat

o

Twee constitutieve elementen:  IGH Teheran case:  “First, the Court must determine how far, legally, the acts in question may be regarded as imputable to the Iranian State. Secondly, it must consider their compatibility or incompatibility with the obligations of Iran under treaties in force or under any other rules of int’l law that may be applicable.”  Iraanse revolutie studenten bezetten de Amerikaanse ambassade  IGH: Iran niet aansprakelijk gesteld voor de daden die gepleegd werden door de individuen die de ambassade hadden bezet. Volgens hof was Iran wel aansprakelijk voor de nalatigheid inzake de bescherming van de ambassade  Iran werd veroordeeld voor het feit dat het de actie achteraf openlijk goedkeurde 

Schade geen intrinsieke vereiste

 2. Inbreukmakend gedrag o Inbreukmakend gedrag:  Ongeacht aard (handeling / onthouding) / bron (gewoonte / verdrag...)  Middelen- of resultaatsverbintenis?  Bescherming van ambassade  middelenverbintenis 

Nationaal recht irrelevant (Art. 3 DASR/27 WVV)  Inroepen van nationaal recht als rechtvaardiging voor de schending van een internationaalrechtelijke regel is irrelevant

 

Bindend t.a.v. staat in kwestie ten tijde van bewuste gedrag (niet retroactief) Plots of continu


Pagina 107



Bijzonderheden:  Jus Cogens:  Verbod op slavernij, ..  Bijkomende verplichtingen  Inbreuk hierop  andere staten hebben de plicht om niet hieraan mee te werken (België vs Senegal (?)) 

Risico – of objectieve aansprakelijkheid  Aansprakelijkheid voor de schade, ook al heb je geen onrechtmatig gedrag gesteld  risicovolle activiteiten  Bv schade door neerstortende satelliet; ILC Draft Articles on prevention of transboundary harm from hazardous activities (2001)

 3. Toerekenbaarheid o Uitgangspunt: alleen handelingen van staatsorganen  in principe alleen voor de handelingen van de staatsorganen  Conform intern recht (Art. 4 (2))  Handelingen van staatsorganen naar nationaal recht  Personen onder nationaal recht die de bevoegdheid hebben gekregen om de staat te vertegenwoordigen  De leden van het politiepersoneel, militairen, ambtenaren, leden van de WM / RM

o



Zelfs bij optreden ultra vires (Art. 7)  Caire case: “it is necessary that they should have acted, at least apparently, as competent officials or organs, or that, in acting, they should have used powers or measures proper to their official character”)  Toerekenbaar, ook al tegen de instructies / bevoegdheid te buiten gegaan



Ook wanneer gemachtigd om vorm van overheidsgezag uit te oefenen (Art. 5)  Personen die gemachtigd zijn bv voor de bewaking van de gevangenen  een privéonderneming die werd ingeschakeld  Personen die ingeschakeld zijn, zijn geen staatsorgaan, maar zijn volgens Art. 5 wel toerekenbaar aan de staat



Organen ter beschikking gesteld door andere staat (Art. 6)

Handelingen van private personen niet, tenzij:  Groep ‘volledig afhankelijk’ van de Staat (IGH)  hof in Den Haag gebruikt dat criterium  De vereisten zijn heel streng:  Geen enkele vorm van autonomie meer (volledig afhankelijk zijn van de staat, in al haar facetten) 

Personen die handelen in opdracht of onder controle van de staat (Art. 8)  Discussie tussen Den Haag & Joegoslavië – tribunaal


Pagina 108



IGH in Nicaragua  ‘effectieve controle’ nodig  VS steunde in Nicaragua de contrarebellen (met de levering van wapens, de opleiding van militaire, en financieel hulp)  De zaak werd voor het IGH gebracht  IGH vind dat de statenpraktijk & opinio juris noodzakelijke voorwaarden  Statenpraktijk was in casu wel aanwezig, maar de opinio juris niet  IGH: “groepen (de contrarebellen) moeten onder de controle staan van de andere andere staat (de VS) en er volledig van afhankelijk zijn  dan pas staatsaansprakelijkheid  VS: veroordeeld voor het ongeoorloofd gebruik van geweld (kon zich niet beroepen op het recht van zelfverdediging omdat het leveren van wapens aan de oppositie in buurlanden geen gewapende aanval op zich inhoudt)  wel onwettig gebruik van geweld



ICTY in Tadic – zaak  ‘overall control’ sufficient in relation to ‘organized and hierarchically structured groups’  Tadic was een Bosnische – Servische oorlogscrimineel. In opdracht van Servië was hij leider van enkele gewapende troepen. Het Joegoslavië – tribunaal oordeelde dat Servië echter niet aansprakelijk gesteld kon worden omdat het niet aan de controle – en afhankelijkheidsvereiste voldaan was  Gebeurtenissen in Bosnië: een internationale gewapend conflict / niet – internationale gewapend conflict  Concreet kijken naar de band tussen het Servische leger enerzijds en het Bosnische – Servische leger anderzijds (statelijke en niet – statelijke groepering)  Belangrijk: Joegoslavië – tribunaal verzet zich tegen effective control standard  2 hypothesen:  Individu die willekeurig een handeling stelt (criterium van effectieve controle hanteren)  Gestructureerde gewapende rebellenbeweging (effectieve controle standaard is niet werkbaar)



ILC – DASR 2001:  Belang voor deelname nationale contingenten in VN – vredesoperaties  Bv Nuhanovic-arrest Nederlands Hooggerechtshof, 6 september 2013 (niet uitgelegd !!)



IGH in Bosnische Genocide-zaak  verwerpt ‘overall control’  De genocide werd uitgevoerd door Bosnische – Servische leger (gewapende groepering die banden had met de Servische overheid)  Servië schuldig aan genocide ?  niet volledig afhankelijk van Servië  Men verwerpt de benadering van Joegoslavië – tribunaal  Servië  niet verantwoordelijk gehouden voor de genocide in Srebrenitsa (verwerping van ‘overall control’)


Pagina 109

o

ILC - DARIO 2011  Verwijzing naar criterium van effectieve controle  Organen van internationale organisaties (ambtenaren van EU enzovoort) optreden van de personen leidt tot aansprakelijkheid van die organisaties  VN – commando ?  mits effectieve controle  schending van bepaalde regels  VN kan aansprakelijk worden gesteld



Mothers of Srebrenitsa hebben een rechtszaak begonnen tegen Servië (?)

Andere uitzonderingen:  Afwezigheid van overheidsgezag (Art. 9)  Voorwaarden 

o



Staat erkent & aanvaardt handelingen als staatsoptreden (Art. 11)  IGH Teheran case:  Beschermingsplicht van de Iranese overheid  gijzeling gebruiken om druk uit te oefenen op de Amerikaanse overheid (politieke doeleinden nastreven)

Tot slot:  Feit dat handelingen private actoren niet toerekenbaar zijn in bepaald geval, belet niet dat staat zelf een autonome inbreuk heeft begaan  Teheran – zaak  Bosnische Genocide  Srebrenitsa  Servië werd niet aansprakelijk gesteld (geen effectieve controle / groeperingen waren niet volledig afhankelijk van Servië)  Wel is Servië veroordeeld voor een ander inbreuk  geen stappen genomen om genocide te voorkomen  Servië kon maatregelen nemen om die feiten tegen te houden (symbolisch !! niet willen doen) 

Rebellengroepering die nieuwe regering vormt (Art. 10)  Bv wanneer de Syrische oppositie aanslagen pleegt in Libanon, en later komt de oppositie aan de macht  die daden zullen toerekenbaar zijn aan de nieuwe regering  Bv Yeager (niet uitgelegd !!??)

 4. Omstandigheden die onrechtmatigheid uitsluiten o Omstandigheden die onrechtmatigheid uitsluiten  Bepaalde verweermiddelen waarop staten zich kunnen beroepen om alsnog te ontsnappen aan de staatsaansprakelijkheid  inbreuken op Jus Cogens (deze rechtsmiddelen kunnen niet worden ingeroepen)  Draagwijdte en beperkingen 

Instemming (vooraf) (Art. 20)   Afstand van claim: met iets instemmen / niet protesteren

 

Zelfverdediging (Art. 21) Tegenmaatregelen (Art. 22)  zie verder


Pagina 110



Force majeure (Art. 23):  Overmacht: onweerstaanbare kracht  buiten je wilt om inbreuken plegen (niet als gevolg van eigen vrije wil, wel externe factoren)



Noodtoestand (Art. 24):  Inbreuken plegen om mensenlevens veilig te stellen



Noodzaak (Art. 25):  Ernstige / imminente bedreiging van een essentieel belang  Inbreuk is de enige manier om die situatie te vermijden / eraan ontsnappen

 5. Gevolgen staatsaansprakelijkheid o Gevolgen van staatsaansprakelijkheid  Herstelplicht  Herstel in natura ?  Herstel in de oorspronkelijke staat

o



Materiële / morele schade  Directe schade  geïndividualiseerde schade



Drie vormen:  Restitutio ad integrum  Schadevergoeding (financieel)  Genoegdoening  zich gaan verontschuldigen (?)

Wie kan staatsaansprakelijkheid inroepen ?  Staat die voorwerp vormt van het inbreukmakend gedrag (Art. 42)  de staat die getroffen wordt door inbreuk van een andere staat  rechtstreeks een staat treffen  “If the breach is owed to: (a) that State individually; or (b) a group of States including that State, or the international community as a whole, and the breach of the obligation: (i) specifically affects that State; or (ii) is of such a character as radically to change the position of all the other States to which the obligation is owed with respect to the further performance of the obligation” 

Tenzij afstand gedaan van vordering of berusting (Art. 45)



Beperkingen: nationaliteit & uitputting lokale rechtsmiddelen



Andere Staten? (Art. 48)  (a) Obligation breached is owed to a group of States, including that State, and is established for the protection of a collective interest of the group  (b) Erga omnes normen (recht op zelfbeschikking, verbod op slavernij) =/= jus cogens  België vs Senegal  president (?) had zich schuldig gemaakt aan foltering  België heeft het vereiste belang bij


Pagina 111

 6. Tegenmaatregelen (Art. 49 – 54) o Een inbreuk door een andere staat beantwoorden door het nemen van maatregelen o Tegenmaatregelen:   Retorsies: situaties waarin men bepaalde maatregelen zal nemen, zonder hierbij internationale regels te schenden (geen deelname aan de Olympische Spelen in Rusland bv)  Procedurele vereisten  Ingebrekestelling; informeren; geschillenbeslechting respecteren 

Inhoudelijke vereisten  Doelgericht (niet straffen, wel inbreuk doen stoppen) & proportioneel  Tijdelijk en omkeerbaar  Geen afbreuk doen aan diplomatieke & consulaire immuniteiten; rechten van derde staten; humanitaire verplichtingen; jus cogens...



Erga omnes – verplichtingen  alle staten  Alle leden van de internationale maatschappij tegenmaatregelen kunnen nemen (nergens een regel hier rond)

 7. Case study: The Rainbow Warrior o Feiten:  Franse overheid voert nucleaire testen uit in de Stille Oceaan  Acties Greenpeace  testen proberen verstoren  Franse overheid stuurt geheime agenten  schip laten zinken  Nieuw – Zeeland slaagt erin 2 van de Franse geheime agenten te arresteren  veroordeeld tot 10j gevangenisstraf 

Opération Satanique 1985  Rainbow Warrior tot zinken gebracht in de haven van Auckland (NZ)

o

Twee Franse agenten gearresteerd en veroordeeld  Frankrijk dreigt met economisch embargo  Secretaris Generaal VN zorgt voor onderhandelingen

o

UNSG onderhandelt compromis

o

Maj. Mafart & Cpt. Prieur keren terug naar Frankrijk  Mafart: medische behandeling  Prieur: bezoek aan vader op sterfbed  Zij keren terug naar Frankrijk (geen 10j in de cel gebleven, wel 3j op een of ander eiland in de Stille Oceaan)  + Frankrijk moet schadevergoeding betalen  geheime agenten worden teruggehaald naar Frankrijk (zonder toestemming van Nieuw – Zeeland)

o

NZ: geen instemming + niet teruggekeerd


Pagina 112

o

Verweergronden?  Force majeure? Overmacht ?  geen onweerstaanbare kracht, wel bewuste keuze van Frankrijk geweest om die twee mannen terug naar Frankrijk te halen  Noodtoestand? Ernstige aandoeningen (eventueel onder toepassing vallen van de noodtoestand)  3 vereisten:  Levensbedreigende situatie  Proberen instemming verkrijgen van Nieuw – Zeeland (stappen ondernemen)  Tijdelijk van aard (indien noodtoestand voorbij ?  dan geen schendingen meer aanvaard)

o

Geen terugkeer?  Drie vereisten samen waren niet voldaan (zijn nooit teruggekeerd naar Nieuw – Zeeland)  Effectief een inbreuk: gevolgen  restitutie (genoegdoening (?))  Inbreuk zou ongedaan worden gemaakt  terugkeer naar Nieuw Zeeland

o

Remedie?  Terugkeer naar Hao?  Schadevergoeding?  Genoegdoening  Aanbeveling gemeenschappelijk fonds om vriendschappelijke betrekkingen te verbeteren !


Pagina 113

Hoofdstuk 7: Vreedzame geschillenbeslechting  1. Algemeen o Plicht om geschillen op vreedzame wijze te regelen  Band met verbod op gebruik van geweld  VN Handvest:  Art. 2(3) VNH  Art. 2(4) VNH  verbod op gebruik van geweld in het internationaal recht  Art. 33 VNH  een opsomming van mogelijke manieren (vreedzame geschillenbeslechting)  Onderhandelingen  Conciliatie  Goede diensten  Art. 37 VNH

o



Andere bronnen:  Bv Manila – Verklaring  Bv Art. 279 UNCLOS



Soms wel mogelijk om tegenmaatregelen te nemen (zie supra)

Verschillende middelen  Onderscheid diplomatieke en jurisdictionele middelen  Diplomatieke middelen:  Geschil voorleggen aan een bepaald orgaan waarbij je op voorhand niet aanvaard dat de uitkomst bindend is 

Jurisdictionele middelen:  Geschil voorleggen aan een bepaald orgaan waarbij je op voorhand aanvaardt dat de uitkomst bindend is  Geschilbeslechting gebeurt altijd automatisch (internationaal recht)



Geen verplichte rangorde  Staten zullen een keuze moeten maken (?)



Ook regionale mechanismen (Art. 52(1) HVN)  Niet uitgelegd !!

 2. Diplomatieke middelen o Onderhandelingen:  1ste stap; flexibel, moeten ‘zinvol’ zijn  Bereid zijn om een compromis te sluiten  Bv Art. 283 UNCLOS (niet uitgelegd !!) o

Feitenonderzoek:  Derde, meestal commissie van onafhankelijke experts onderzoekt en rapporteert  Onderzoeken van de feiten (bij de achtergrond van het geschil) juridisch gaan kwalificeren  maar neemt geen bindende beslissingen  Goed indien onduidelijkheid


Pagina 114

o



Voorbeelden:  USS Maine  Schip  Havana (?)  Dogger Bank (Niet uitgelegd !!)  Red Crusader (Niet uitgelegd !!)



Vaak aangesteld door Internationale Organisaties  Bv Gaza  2008  Israël valt Gazastrook binnen  ‘Mensenrechtenschendingen’  VN commissie die rapporteerde 

Bv Georgië  Conflict Rusland & Georgië  2008  Niet duidelijk wie de eerste stap heeft genomen  EU heeft een commissie opgericht



Bv Syrië  Conflict in Syrië  burgeroorlog  meest betrouwbare bron over de feiten  periodieke rapporten VN

Goede diensten:  Good offices  Beroep doen op een derde (onafhankelijke) partij om als boodschapper te gaan fungeren  Geschil tussen 2 staten  beroep doen op goede diensten; de boodschap van de ene partij naar de andere partij brengen 

Passieve rol voor de derde partij  Niet zelf actief voorstellen gaan doen !!



Go – between

o

Bemiddeling (mediation)  meer actieve rol  Derde partij (?) zal actief voorstellen doen

o

Conciliatie:  Meer formeel vorm van geschillenbeslechting  Een commissie oprichten (qua vorm lijkend op arbitrage)  

o

Onderhandelingen tijdelijk opgeschort Maar nog steeds niet bindend (uitkomst is niet bindend)  Bv UNCLOS

Noot: niet altijd strikt onderscheiden


Pagina 115

 3. Arbitrage (jurisdictionele middelen): o Alabama Claims arbitrageverdrag 1871  Vs vs Engeland  rol van Engeland in de Amerikaanse burgeroorlog  Britten werden veroordeeld  Laatste jaren terug in opmars o

Verschil met beslechting door rechterlijk orgaan  Voordelen:  Je neemt zelf het initiatief  Veel meer inspraak hebben (bevoegdheid, over welke regels uitspraak doen, locatie, wie betaalt)  Keuzevrijheid 

Nadelen:  Kost vaak meer tijd  Je moet zelf een tribunaal oprichten  Duurder (als partij zelf de kosten moeten dragen)

o

In se steeds vrijwillig  Instemming van de staat  Verschillende rechtsbasissen  1. Louter ad hoc tot een overeenkomst komen (?)  2. Je hebt een bepaald verdrag waarin diverse rechten & plichten worden voorzien  wanneer er een geschil ontstaat  dan beroep doen op arbitrage

o

Permanent Hof van Arbitrage  Geeft aanleiding tot verwarring  Opgericht in 1899  Niet echt een rechterlijk orgaan  wel logistieke ondersteuning (secretariaat; griffie)  lijst van potentiële arbiters  Elke lidstaat mag 4 arbiters hebben 

o

Ijzeren Rijn – geschil  België vs Nederland  Rol PHA?  Geschil voorgelegd voor PHA  IJzeren Rijn  spoorweg  arbitrage biedt ondersteuning !!

Niet beperkt tot interstatelijke geschillen  Geschillen tussen staten & ondernemingen  voorleggen aan arbitrage 

Geïnternaliseerde contracten  ICSID  Rol vergelijkbaar met PHA (nieuwe reeks procedureregels aangenomen  één van de partijen is een staat)  Basis rechtsmacht: contracten / BITs / vrijhandelsakkoorden,...


Pagina 116

o



PCA Optional Rules for arbitrating disputes between two parties of which only one is a State  Abyei – arbitrage  Regio op de grens tussen Soedan en Zuid – Soedan  Vóór Zuid – Soedan onafhankelijk werd  arbitragegeschil (Soedanische overheid vs Zuid – Soedanese bevrijdingsbeweging)



UNCITRAL-rules on commercial arbitration between companies (niet uitgelegd !!)

Iran – US Claims Tribunal (° 1981)  Opgericht na Islamitische revolutie in Iran  Amerikaanse bezitting in Iran warden onteigend  om al die geschillen te beslechten  bijzondere arbitragetribunaal opgericht 

Een aantal duizenden zaken afgewerkt

 4. IGH (geschil voorleggen aan een bestaande organisatie): o Algemeen:  Voornaamste rechterlijk orgaan van de VN  Alle leden van de VN zijn automatisch partij bij IGH 

o

IGH-Statuut en lidmaatschap  Niet leden ?  kunnen intekenen op het Statuur van het IGH  Liechtenstein (eerst partij bij het Statuut, later lid van de VN)

Samenstelling:  15 onafhankelijke rechters – ad hoc rechters  Verkozen door de stemming AV & VN VR  Voor 9 jaar (elke 3 jaar kiest men er 5)  Juristen / juridische adviseurs voor Ministerie van Buitenlandse Zaken  Ad hoc rechters ?  Japan vs Australië  Japan en Australië hebben geen rechter in IGH 

Verkiezing



Meerderheid van de stemmen



Afzonderlijke meningen


Pagina 117

o

Bevoegdheden in contentieuze zaken (bevoegdheid van het Hof om concrete geschillen tussen staten te beslechten):  Alleen staten kunnen hun geschillen voorleggen aan het hof  Compétence de la compétence (zelf beoordelen of men bevoegd is)  

Geschilbeslechting  consensueel Vier opties (om een zaak voor het Hof te brengen heeft men jurisdictioneel aanknopingspunt nodig)  vereist dat beide staten op een of andere manier hebben ingestemd met de jurisdictie van het Hof:  1. Compromis:  Hypothese waarbij 2 staten een geschil hebben, zij sluiten een akkoord specifiek om dat concreet geschil aan het Hof voor te leggen  Op allerlei manieren: Bv uitwisseling van brieven, …  Beide partijen moeten wel akkoord gaan 

 

Bv North Sea Continental Shelf – zaak  Internationaal gewoonterecht als bron van internationaal recht Vrij eenvoudig

2. Compromissoire clausule  Beroep doen op een vooraf bestaand verdrag  Verdrag met bepaalde rechten & plichten  voorziet dat dit geschil zal worden voorgelegd aan het IGH 

Bilaterale / multilaterale verdragen die een dergelijke clausule bevatten  Geschil ?  voorleggen aan het Hof  Bv Genocideverdrag  Servië vs Bosnië  Bv Optionele protocol bij het Weensverdrag inzake consulaire betrekkingen  een optioneel protocol, wanneer een geschil optreedt, voorleggen aan het Hof



Consulaire zaken tegen VS  Men kon geen beroep doen op consulaire bescherming  Aangespannen door Paraguay, Duitsland en Mexico 



Consulaire bescherming  optioneel protocol geschillenbeslechting  Geschillen kunnen worden voorgelegd aan het Hof  VS werd veroordeeld  maar de VS stapte uit dat optionele protocol !

3. Facultatieve clausule van verplichte rechtsmacht (Art. 36(2) Stat. IGH (thans 70 Staten))  Verklaringen die staten uit eigen initiatief afleggen waarin zij verklaren dat zij de rechtsmacht van het IGH aanvaarden (niet ad hoc!)  Enkel een zaak beginnen tegen een andere staat die een dergelijke verklaring ook heeft afgelegd


Pagina 118



70 – staten  Bv Congo vs België  toepassing Genocidewet  Immuniteitregeling  Strijdig met de personele immuniteiten  Zowel België als Congo hadden een verklaring afgelegd 

Bv België vs Senegal  vraag tot uitleveren van de ex – dictator van Tsjaad (?)  Zowel Senegal als België hadden een verklaring afgelegd



Bv Australië vs Japan  ‘walviszaak’



Toepassingsgebied inperken is mogelijk (enger gaan definiëren)  Temporeel ?  alleen geschillen aanvaarden vanaf een bepaalde datum  Inhoudelijk ?  geen zaken die betrekking hebben op territoriale afbakening, grensverdragen  Personeel ?  Bv Actuele Britse verklaring  1ste inperking: men aanvaardt de rechtsmacht van het Hof, tenzij het gaat om een geschil waarvoor men in een ander instrument een andere wijze van vreedzame geschillenbeslechting heeft aanvaard  2de inperking: men aanvaardt de rechtsmacht van het Hof, maar niet wanneer het gaat om een geschil met een ander land dat lid is / was van de Commonwealth  Heleboel staten die vroeger deel uitmaakten van het Britse koloniale rijk: Bv Australië,..  Die landen kunnen geen zaak beginnen tegen Groot – Brittannië



Voorbehouden mogelijk en gelden wederkerig  Mauritius vs VK  Mauritius was lid van de Commonwealth  Verlaten ?  men valt niet meer onder het toepassingsgebied  Britten hebben die bepaling aangepast ! VK – Mauritius  aanpassing verklaring  Het maakte niet meer uit  men kan niet naar IGH stappen 

Werkt wederzijds  indien Groot – Brittannië zegt dat men geen zaken aanvaardt voor het IGH die worden ingesteld door ex – leden van Commonwealth, dan geldt dit wederzijds  Groot – Brittannië kan ook geen zaak beginnen tegen die ex - leden


Pagina 119

 

‘Automatisch voorbehoud’ ? (niet uitgelegd !!) Intrekking verklaring ?  VS vs Nicaragua:  Aangespand ogv verklaringen van verplichte rechtsmacht  VS heeft verklaring ingetrokken op het ogenblik dat het Hof zei dat de zaak ontvankelijk was  eens rechtsgeldig aangespannen, blijft geldig (enkel gevolgen voor de toekomst) 



4. Froum prorogatum (uitzondering)  Situaties waarin een staat (tegen wie de zaak is begonnen) naderhand de jurisdictie van het Hof gaat aanvaarden  Geen van de voorgaande 3 opties zijn van toepassing  Andere staat gaat aanvaarden: zeggen dat men akkoord gaat nadat de zaak is aangespannen 

o

Frankrijk Nuclear Tests (Australië vs Frankrijk )  Aangespand ogv verklaringen van verplichte rechtsmacht

Bv Corfu Channel – zaak  Albanië vs Groot – Brittannië  1946: Britse marineschepen voeren door de straat van Corfu  deze raakten een mijnenveld en 44 opvarenden overleden of raakten gewond. Albanië, dat dit mijnenveld gelegd had, had verzuimd te vermelden dat het er was  Het Verenigd Koninkrijk stelt dat haar recht van vredige doorgang geschonden is door dit voorval  Albanië stelt dat het Verenigd Koninkrijk niets te zoeken had in haar wateren en stelt daarnaast dat het internationaal recht geschonden heeft door na het voorval, resterende mijnen op te ruimen. Het geschil wordt voorgelegd aan het IGH

Procedure in contentieuze zaken (ontvankelijkheid & beoordeling te gronde)  Betwisten ?  Hof is niet bevoegd of het gaat niet om een juridisch geschil  De andere staat heeft geen belang  Beroep doen op de regels rond uitputting van de lokale rechtsmiddelen & nationaliteit



Preliminaire bezwaren  Moghn: verworpen; aanvaard; gevoegd met de grond  Welke? Rechtsmacht/belang/nationaliteit & lokale rechtsmiddelen


Pagina 120

o

o



Voorlopige maatregelen  Situatie van dringendheid  Bv La Grand (?) (niet uitgelegd !!)  Bv East Timor vs Australië  Procedure ging over een verdrag rond exploitatie van fossiele brandstoffen in de Timorese zee (2000)  opbrengsten werden gedeeld tussen 2 landen  Australië heeft tijdens de onderhandelingen het ministerkabinet afgeluisterd  Oost – Timor besloot om stappen te ondernemen om de geldigheid van het verdrag aan te vechten  Arbitragetribunaal (ad hoc!) omdat het oorspronkelijke verdrag hieromtrent een clausule bevatte  Oost – Timor vroeg het opleggen van voorlopige maatregen  Voorlopige maatregelen werden opgelegd



Uitspraak is bindend tav partijen  VR kan worden gevraagd om op te treden bij niet-naleving (Art. 94 HVN)



Soms in kamer van drie of vijf rechters  In de regel (volle zitting)  uitspraak doen met 15 rechters (+ max 1 of 2 ad hoc rechters)

Adviesbevoegdheid  Juridische adviezen verlenen  Kunnen staten advies vragen ?  Neen, staten kunnen dit niet  men vreesde voor misbruik hiervan (het omzeilen van de vereiste van jurisdictionele aanknopingspunten voor contentieuze zaken 

Twee organen die advies kunnen vragen  VN VR & AV  Ook andere gespecialiseerde VN organisaties (Bv UNESCO) kunnen een advies vragen  enkel mbt eigen bevoegdheden



Welke Internationale organisaties?  Bv Nuclear Weapons (AV vroeg advies (?))



Rol van Staten?  Kunnen geen advies vragen



Impact?  Groot moreel & juridisch gezag !  Verduidelijking van bepaalde vraagstukken van het internationaal recht  Geen bindend document zoals in contentieuze zaken



Voorbeelden ?  Bv Bouw Palestijnse Muur, Reparation for Injuries, Onafhankelijkheidsverklaring Kosovo

Hangende zaken?  Vaak maritieme / territoriale afbakening  Afbakening van grenzen & maritieme zones


Pagina 121

o

Whaling in the Antarctic (Australia vs Japan)  Achtergrond  Verdrag 1946  datum waarin staten het Internationaal Walvisverdrag aannemen  Doel: walvisvangst / jacht  gaan beperken & aan regels onderwerpen  aantal walvissen op peil houden





Schedule & moratorium 1982  Bevat concrete regels: allerlei regels hoeveel & waar je walvis mag vangen, tijdens welke periodes, …  Kan worden aangepast door een commission (de organisatie die toezicht houdt op de naleving van het verdrag)  Bindend voor alle verdragspartijen, tenzij je als staat voorbehoud hebt gemaakt  Moratorium:  Commerciële walvisvangst opschorten voor een onbepaalde tijd  Japan ging hiermee NIET akkoord  maakte een voorbehoud (werd onder druk gezet, voorbehoud werd dan opgeheven)



JARPA (I & II)  Creatie reservaat voor walvissen  Voorbehoud gemaakt voor een soort van onderzoeksprogramma  Japan gaf vergunning aan walvisvangers  men stelde het voor als een wetenschappelijk onderzoek naar de instandhouding van de walvissoorten

Procedure ingesteld door Australië tegen Japan  Samenstelling Hof  16 rechters  Jurisdictie (jurisdictioneel aanknopingspunt)  Aanvaarding verplichte rechtsmacht door beide Staten  Voorbehoud voor geschillen m.b.t. ‘exploitation of any disputed area of or adjacent to any (…) maritime zone pending its delimitation’  Inperking proberen inroepen (Japan), maar het Hof besloot dat de zaak ontvankelijk was 





Oordeel te gronde:  Kan men dat programma (JARPA) beschouwen als een toepassing van clausule wetenschappelijke onderzoek ?  Hof: “Als je kijkt naar een aantal elementen, dan zie je dat w Remedies  Formele veroordeling (genoegdoening) + bevel gegeven om vergunningen in te trekken (JARPA II stopzetten werd vereist) Uitkomst  Op zoek gaan naar een andere manier  een beperkter programma  manier om JARPA te vervangen


Pagina 122

 5. UNCLOS – geschillenbeslechting o Algemeen: Art. 279 e.v. UNCLOS  Vreedzame geschillenbeslechting – keuzevrijheid  Basis: Vier fora voor verplichte geschillenbeslechting  ITLOS  International Tribunal for the Law of the Sea / Internationaal Zeerechttribunaal  Baseert zich op het VN – zeerechtverdrag van de VN (1982)  Voorziet in verplichte geschillenbeslechting  Vóór 1982 ook een aantal verdragen  maar slechts een deel van het zeerecht werd behandeld   



Zetelt in Hamburg (Duitsland) 21 rechters die gekozen worden door de verdragspartijen Onder bepaalde voorwaarden kan een uitspraak door het ITLOS ook door particuliere partijen worden aangeroepen  Niet beperkt tot de verdragspartijen



IGH  Internationaal Gerechtshof  Spreekt zich alleen uit in geschillen tussen staten  15 rechters die gekozen worden door AV & VN VR  Zetelt in Den Haag



Arbitrage (?)



Bijzondere arbitrage (?)



Als verschillende keuze  arbitrage

Uitzonderingen:  Bijzondere regimes voor:  Exploratie en exploitatie diepzeebodem (Art. 287(2))  Nu enkel exploratie en nog geen exploitatie van diepzeebodem  Geschil sowieso voorleggen aan Sea-Bed Disputes Chamber





Voorlopige maatregelen (Art. 290)  In principe rechtstreekse route naar Zeerecht Tribunaal



‘Prompt release’-zaken (Art. 292)  Opnieuw rechtstreeks naar Zeerecht Tribunaal kunnen gaan

Uitzonderingen op verplichte geschillenbeslechting:  Automatisch (Art. 297) - maar soms verplichte conciliatie  Facultatief (Art. 298) Bv Afbakening, militaire kwesties


Pagina 123



Vier fora  Arbitrage: Residuaire methode (Annex VII)  Arbiters met algemene expertise zeerecht  Bijzondere Arbitrage (Annex VIII)  Arbiters met specifieke expertise zeerecht  IGH (zie hierboven)  Zeerechttribunaal (ITLOS, Hamburg, 21 rechters) (zie ook hierboven)  Sea-Bed Disputes Chamber (187 e.v.)  Automatische verplichte rechtsmacht (exploratie & exploitatie diepzeebodem)  Ruime jurisdictie ratione personae



Recente/hangende zaken:  Bv M/V Arctic Sunrise  Achtergrond  Een ijsbreker die sinds 1995 dienst doet als actieschip van de organisatie Greenpeace  Vaart onder Nederlandse vlag  Greenpeace voerde in 2013 een actie tegen olieboringen in het noordpoolgebied (door Rusland). Hierbij hadden enkele actievoerders zich vastgeketend aan het productieplatform van Gazprom. De actievoerders werden door de Russische autoriteiten gearresteerd  Bemanningsleden werden door Rusland aangeklaagd wegens piraterij 

Twee procedures - houding Rusland  Rusland klaagde de bemanningsleden aan wegen piraterij  Piraterij  het beroven / plunderen van een schip op open zee of daden van geweld in open zee tegen andere vaartuigen / tegen zich daarop bevindende personen zonder door een oorlogvoerende mogendheid daartoe te zijn gemachtigd of tot de oorlogsmarine van een erkende mogendheid te behoren  Herkwalificeren: ipv “piraterij” nu “hooliganisme” !!



Voorlopige maatregelen:  Prima facie jurisdictie  Schijn van jurisdictie 



Uitkomst:  ITLOS: “Rusland moet het schip onmiddellijk vrijgeven (na betaling van een borgsom door de Nederlandse staat) & de vervolging van de bemanning staken”  Rusland ontkent de bevoegdheid van het tribunaal om in deze zaak te oordelen Grond van de zaak  Omvang afdwingingsjurisdictie in EEZ (exclusieve economische zone)


Pagina 124





Bv Filippijnen vs China  Ivm Chinese aanspraken in de Zuid – Chinese Zee  China claimt verschillende eilandjes in de Zuid – Chinese Zee binnen die zone (EE – Zone) tot Chinees grondgebied 

Arbitrageprocedure geïnitieerd begin 2013  Filippijnen ondernam een eerste juridische stap, door in Den Haag een arbitrageverzoek te doen  China is woedend over de Filippijnse stap & heeft meerde malen gezegd dat het bemoeienis van internationale organisaties niet accepteert



Jurisdictie? Bv Chinees voorbehoud onder Artikel 298 UNCLOS  De Filippijnen wil een uitspraak van het Hof over de omvang van zijn EE – zone. In feite vraagt het dus het een uitspraak te doen of door China betwist territoir tot de Filippijnen behoort  China zal zich niet inhoudelijk verdedigen bij het Hof  China had een voorbehoud gemaakt  het Hof kan niet zeggen wie al dan niet aanspraak kan maken in de Zuid – Chinese Zee  Wel “eilanden” ?  recht op militaire aanspraken, recht op visserij en ontginning, …  Geen “eilanden” ?  onleefbaar stuk grond, geen maritieme aanspraken

Bv Mauritius vs VK (Chagos-archipel)  Achtergrond  In 1884 kwamen zowel Mauritius als de Chagos – archipel onder gezag van het VK te staan  Later: eilanden die tot het Brits territorium in de Indische Oceaan behoren  een militaire basis van VK & VS  Eilanden liggen op een strategische plek, die in de toekomst nog van pas kan komen 

Juridische strijd tussen oorspronkelijke bewoners Chagos en VK  De eilanders  recht op terugkeer en financiële compensatie ?  Procedure voor Britse rechtbanken  Procedure voor EHRM



Mauritius oppert mogelijkheid van zaak voor IGH  reactie VK  De Britse regering wil de uitkomst van de rechtszaak niet afwachten  de hele Chagos – archipel tot beschermd, hermetisch afgesloten natuurgebied verklaren


Pagina 125



Hierdoor zou de juridische strijd van de eilanders in de prullenbak belanden & zouden zijn opnieuw van hun eigen eilanden verbannen worden

 

April 2010  VK vestigt ‘marine protection area’ 550.000 km² Mauritius initieert arbitrageprocedure onder UNCLOS  MPA onverenigbaar met UNCLOS  VK is niet de ‘kuststaat’; sowieso niet te goeder trouw…



Zaak ontvankelijk?  Gaat in wezen over aanspraak op territorium  Beperkingen artikelen 297-298 UNCLOS



Hangende

 6. WTO – geschillenbeslechting o WTO  Wereldhandelsorganisatie  Import, handel, … o

Memorandum van Overeenstemming inzake de regels en procedures betreffende de beslechting van geschillen  Bindende quasi – gerechtelijke geschillenbeslechting  Verplichte quasi – jurisdictionele geschillenbeslechting  Ruimte gelaten voor onderhandeling & bemiddeling 

Onder toezicht van Orgaan voor Geschillenbeslechting (DSB)  De beheersraad, raad van de WTO  Dispute Settlement Body (?)

o

Geen rechtstreekse toegang voor bedrijven; moet via OH  Via eigen staat een procedure beginnen (niet rechtstreeks naar Genève)

o

Drie fasen  1ste fase: consultatie (tot 60 dagen)  Onderling overleggen om een gemeenschappelijk grond te vinden 

2e fase: panel  Ad hoc; normaal drie leden (uitz 5)  1 van de partijen zal het initiatief nemen om een panel op te richten  Vergelijkbaar met arbitrage  Geen bestaand orgaan, maar een ad hoc panel oprichten 

 

Men selecteert een aantal arbiters  Panel zal zich buigen over de zaak

Procedure: opgericht op verzoek klager; in principe vertrouwelijk en niet langer dan 6 maanden Panelrapport  aangenomen door DSB tenzij omgekeerde consensus of hoger beroep  Tenzij alle andere partijen zich ertegen verzetten


Pagina 126



o

3e fase: Vaste beroepsinstantie (Standing Appellate Body)  7 leden (vast orgaan, geen ad hoc orgaan); 3 per zaak; alleen over rechtspunten (zich niet over de feiten buigen!)  Procedure in beginsel binnen 60 dagen afgehandeld  Rapport  aangenomen door DSB tenzij omgekeerde consensus

Wat bij veroordeling?  Veroordeelde partij informeert DSB over aanpassingen beleid  Welke maatregelen men zal nemen, subsidiemechanismen intrekken tarieven opheffen 

Zo nodig onderhandelingen met klager m.o.o. wederzijds aanvaardbare compensatie



Ultimum remedium (3de optie): klager kan DSB toelating vragen om beperkte handelssancties te nemen  Maw, men kan vragen om een aantal sancties op te leggen  Omgekeerde consensus  In principe equivalent en zelfde sector (proportioneel & in dezelfde sector)  WTO  opgericht om handelsbelemmeringen weg te werken !!



Bv Canada vs EU  Zaak i.v.m. zeehondenproducten (Canada vs EU)  EU heeft verordening aangenomen waarin men de import van zeehondenproducten uitsluit  Canada begint een procedure  Uiteindelijk heeft het panel besloten dat dit een inperking was van vrijhandel die gerechtvaardigd was ogv publieke moraliteit (morele gronden) 

Subsidie – zaken Boeing & Airbus (US / EU)  Zowel VS als EU veroordeeld voor het toekennen van subsidies

 7. Andere hoven en rechtbanken o Strafrechtelijke (zie later) o Mensenrechten (zie later) o Overige regionale hoven en rechtbanken:  Bv Hof van Justitie en Gerecht EU  Bv Hof van Justitie EVA  Bv Benelux Gerechtshof  Bv Court of Justice of the Andean Community  Bv Caribbean Court of Justice  Bv European Tribunal for Nuclear Energy o o

Sommige zeer actief  andere inactief ? Pro’s & contra’s van proliferatie van fora?


Pagina 127

Hoofdstuk 8: Recht der Gewapende Conflicten  1. Algemeen o RGC / oorlogsrecht / internationaal humanitair recht  Regels van toepassing tijdens gewapend conflict  Bv Syrië, Centraal – Afrikaans Republiek  Terminologie  Bij voorkeur RGC  Geen oorlogsverklaring   

Oorlogsrecht  bij grootschalige conflicten Internationaal humanitair conflict  geeft een verkeerd idee

‘Jus in bello’ en ‘jus ad bellum’ strikt gescheiden  Jus in bello: het internationaal humanitair recht  Rechtsregels die van toepassing zijn tijdens een gewapend conflict (op gelijke wijze van toepassing op beide partijen)  Bv Welke types wapen mogen worden gebruikt ?  Bv Bescherming van bepaalde personen 

Jus ad bellum: omvat de rechtsregels over het gebruik van geweld  Wanneer mag geweld door staten worden gebruikt ?  Unilateraal gebruik van geweld & collectief gebruik van geweld

o

Uitgangspunt: oorlogvoering is niet onbegrensd:  Evenwicht vereist tussen militaire noodzaak en menselijkheid

o

Onderscheid ‘recht van Den Haag’ en ‘recht van Genève’  Den Haag  eigenlijke oorlogvoering  Technieken / wapens die al dan niet mogen gebruikt worden  Algemeen principe  verbod op het veroorzaken van meer menselijk lijden dan nodig vanuit militair oogpunt 

o

Genève  bescherming van personen die niet, of niet langer, zijn betrokken bij de vijandelijkheden  Algemeen principe  personen & goederen die niet deelnemen aan vijandelijkheden mogen geen militair doelwit zijn

Historische evolutie (bijna in alle culturen de regels kunnen terugvinden)  Historische wortels (Bv Concilie van Lateranen 1137) 

Oorsprong moderne RGC  2de helft 20ste E  drie belangrijke evoluties (zie hieronder)  Henry Dunant:  ‘Un souvenir de Solférino’ 1895 (getuige van een gevecht; eenmaal de strijd voorbij is, laat men de soldaten aan hun lot over)  Lobbycampagne voor de bescherming in gewapende conflicten  Oprichting ICRC  Internationale Rode Kruis  Eerste Conventie van Genève 1864  De bescherming van gewone burgers, zieken & niet strijders


Pagina 128





1863: Lieber Code  Handboek met regels rond oorlogsvoering geschreven door een Duitser in opdracht van president (Amerika) Lincoln  Ten tijde van de Amerikaanse burgeroorlog  Eerste handboek ‘avant la lettre’ van RGC



1868: Verklaring van St. Petersburg  op initiatief van de Russische tsaar  Principieel verbod op ‘onnodig leed’  niet meer schade toebrengen dan nodig  1ste uitdrukkelijke verbod op specifiek wapen  Explosieve projectielen van minder dan 400 gram; brachten onnodig leed toe

Haagse Vredesconferenties 1899 en 1907  RGC was op dat moment gewoonterecht; ongeschreven recht  gaan codificeren  Hedendaagse relevantie  Bv Gebruik van explosieve projectielen vanuit hete luchtballonnen 



Vreedzame geschillenbeslechting werd aangenomen door Haagse Vredesconferentie

Verdere evolutie in 20ste / 21ste E. – n.a.v. misbruiken en ontwikkelingen oorlogvoering  WOI  o.a. Gasprotocol 1925, Conventies Genève 1929 (niet uitgelegd !!) 

Na WOII: 4 Conventies van Genève 1949  reactie op de excessen van de oorlog  Gewonde en zieke strijders te land  Gewonden, zieken en schipbreukelingen bij strijdkrachten op zee  Krijgsgevangenen (‘POWs’)  Bescherming van burgers in oorlogstijd (recent !)



2 Aanvullende Protocollen Genève 1977 (Recht van Genève & recht van Den Haag samen in 1 document)  Bescherming van slachtoffers van internationale gewapende conflicten (uitgebreider !)  Bescherming van slachtoffers van niet – internationale gewapende conflicten (beperkter !)



Diverse andere verdragen:  Bv ENMOD – verdrag 1976  Verdrag inzake het verbod van militair of enig ander vijandelijk gebruik van milieuveranderingstechnieken  Internationale wetgeving voor ontwapening  Speciaal bedoeld voor de bescherming van het milieu in geval van een gewapend conflict


Pagina 129





o

o

Nieuwe uitdagingen?  Drones / UAVs, cyber warfare,…

Verschil regelgeving internationale en niet – internationale gewapende conflicten  Achtergrond  Vroeger was RGC enkel van toepassing op conflicten tussen staten  Staten: van oordeel dat een intern conflict  louter en alleen een eigen zaak  Internationale gemeenschap mocht een rebellenbeweging geen legitimiteit geven 

Conventies van Genève  één bepaling: Gemeenschappelijk Artikel 3  Wat moet men doen met de niet – internationale conflicten ?  Art. 3  gemeenschappelijk aan de 4 conventies  Voorziet minimale regels die ook van toepassing zijn in niet – internationale gewapende conflicten



Verdere evolutie (bijkomende regels die ook van toepassing zijn in niet – internationale gewapende conflicten):  AP II (1977)  Ontwikkeling gewoonterecht & internationaal strafrecht  Specifieke verdragen (Bv Ottawa) toepasselijk op alle conflicten



Bovendien: mensenrechten niet geheel buiten toepassing (lex specialis en derogatie – zie latere les) Conclusie:  Kloof is verkleind, maar blijft bestaan  Geen ‘wettige strijders’ in niet – internationale gewapende conflicten…  Internationale gewapende conflicten ?  twee staten die tegen elkaar vechten; ene neemt strijders van de andere gevangen  bescherming als krijgsgevangene & kunnen niet worden vervolgd voor deelname aan vijandelijkheden  Niet – internationale gewapende conflicten ?  geen aanspraak op bescherming als krijgsgevangene & kunnen wel vervolgd worden indien zij misdaden plegen onder nat. recht



o

Bv Clusterverdrag 2008  Clusterbom: een door een vliegtuig afgeworpen bom, een granaat of een raket die tot ongeveer 200 kleine bommen produceert. Sinds mei 2008 zijn clusterbommen door meer dan 100 landen verboden  Grote gebieden kunnen bombarderen  Israël vs Libanon: Israël viel Libanon binnen, in de laatste dagen van de inval heeft Israël Libanon gebombardeerd met clusterbommen  NGO’s kwamen in opstand

Complexe rechtstak met diverse deelgebieden  Bv neutraliteit, bezetting, maritieme oorlogvoering,… Belang van reciprociteit?  Als een land zich niet aan een verdrag houdt geldt het verdrag tussen partijen niet meer


Pagina 130

 2. Bronnen o Verdragen:  Drie voornaamste clusters:  Conventies Den Haag  Regels mbt oorlogvoering (welke technieken & wapens)  Aangenomen tijdens Den Haagse vredesconferenties





Conventies Genève:  Bescherming van personen die niet of niet langer betrokken zijn bij de vijandelijkheden  4 conventies van Genève:  Gewonden & zieken bij strijdkrachten te land  Gewonden & zieken bij strijdkrachten op zee  Krijgsgevangenen  Bescherming van burgers in oorlogstijd



Aanvullende Protocollen (1977)  AP I: Bescherming van slachtoffers van internationale gewapende conflicten  AP II: Bescherming van slachtoffers van niet – internationale gewapende conflicten

Andere verdragen:  Tal van verdragen mbt gebruik / bezit / productie specifieke wapens  Bepaalde conventionele, biologische, chemische wapens, … 

Andere:  Bv Verdrag Den Haag mbt culturele eigendom 1954  Teken op historische gebouwen, teken om culturele eigendommen te beschermen  deze niet tot doelwit maken  

Bv Huurlingenverdrag 1989 (niet uitgelegd !!) Verschillende verdragen die geratificeerd zijn door andere landen  4 Conventies van Genève  195 verdragspartijen (leden van VN = 193)  universeel geratificeerd



Palestina:  Status binnen VN  van een entiteit naar waarnemersstatus (upgrade !)  Erkennen dat Palestina ook beschouwd kan worden als ‘staat’  stemming binnen de Algemene Vergadering verschillende verdragen te gaan ratificeren  Bv Conventies van Genève zijn ook door Palestina geratificeerd



Israël  heeft Conventies van Genève niet geratificeerd


Pagina 131

o

Internationaal gewoonterecht:  Verschillende topics  Bv Neutraliteitsrecht, maritieme oorlogsvoering  Er bestaan geen verdragen hierover  voor die specifieke thema’s zou men best terugvallen op dat ongeschreven gewoonterecht 

Belangrijke rol, ihb in niet – internationale conflicten  Verdragen zijn in principe enkel bindend indien staten deze hebben geratificeerd  Verdrag bereikt de status van gewoonterecht ?  erga omnes  Sowieso bindend omwille van de status van het gewoonterecht  





Conventies van Genève ?  zijn gewoonterecht; universeel geratificeerd Aanvullende Protocollen ?  zijn niet in hun geheel gewoonterecht, bepaalde regels behoren misschien wel tot het gewoonterecht  Kijken of de staten die partij zijn bij een geschil al dan niet die Aanvullende Protocollen hebben geratificeerd Internationaal gewoonterecht is van belang voor niet – internationale conflicten  Minder geschreven regels

Welke regels ?  Bv ICRC Customary Study  Rode Kruis  allerlei internationale rechtspraak bekijken  Allerlei praktijken uit diverse conflicten bekijken  Heeft groot gezag  maar aantal landen hebben specifieke voorbehouden gemaakt 

Diverse niet – bindende ‘manuals’  Handleidingen die worden geschreven door academici  Bv Maritieme oorlogvoering, …  zijn niet direct bindend

 3. Toepassingsgebied RGC (Recht van gewapende conflicten) o ‘Gewapend conflict’ ipv ‘oorlog’ (= de term ‘oorlog’ heeft zijn juridische betekenis grotendeels verloren)  Feitelijke test  Label irrelevant (Bv ‘War on terror / drugs’)  Het zijn de feiten die tellen, niet de termen die worden gegeven worden aan feiten  Oorlogsverklaringen uit de mode 

Tadic – zaak Joegoslavië – tribunaal  “Er is sprake van een gewapend conflict  (1) Wanneer er gebruik is van gewapend geweld tussen staten (internationaal gewapend conflict)  (2) Of wanneer er aanhoudend gewapend geweld is tussen regeringstroepen & georganiseerde niet – statelijke groepen of tussen die laatste groepen onderling binnen een staat”


Pagina 132



o

o

Van toepassing van bij de aanvang van een dergelijk conflict en loopt voort tot de beëindiging van de vijandelijkheden of tot de algemene vrede wordt bereikt

Internationaal gewapend conflict – basis:  Zodra sprake is van gewapend geweld tussen Staten  Ook kleinschalig  De drempel wordt qua ernst laag gelegd  Kleinschalige confrontatie tussen 2 staten leidt tot de toepassing van RGC 

Ook bij bezetting, zelfs indien geen gewapend verzet (Art. 2(2) GC)  Indien men een machtige buurland heeft  Krim & Rusland  geen verzet



Erkenning irrelevant (Bv VS – Taliban 2001)  9/11 werd uitgevoerd door Al – Qaeda, die opereert vanuit Afghanistan (allerlei trainingskampen)  Afghanistan werd grotendeels gecontroleerd door Taliban  VS erkende Taliban niet als de regering van Afghanistan  Dit belet niet dat de VS Afghanistan kan binnenvallen met zijn troepen  Wel degelijk een internationale gewapende conflict aan de gang

Niet – internationale conflicten – basis:  Gemeenschappelijke Art. 3 GC (= een aantal minimum vereisten bij een niet – internationaal gewapend conflict)  negatieve definitie  Een gewapend conflict dat niet internationaal van aard is  Er zijn twee vereisten:  Vereiste van ‘intensiteit’ (‘protracted armed violence’)  Een zekere omvang & een zekere duur

 



‘Organisatie’ in hoofde van gewapende groepen  Geen gewone criminelen, individuen



Zie rechtspraak Joegoslavië Tribunaal (niet uitgelegd !!)  Interne onrust / rellen onvoldoende

Bepaling roept op tot bijkomende akkoorden

AP II: uitgebreidere regels, maar enger toepassingsgebied (men neemt wel het vereiste van intensiteit & organisatie over !)  Niet voor conflicten tussen niet-statelijke groepen onderling  Twee rebellengroeperingen die onderling vechten ?  AP II is niet van toepassing  Er moet de iure een regering in het spel zijn 

Bijkomende vereiste: niet-statelijke gewapende groep moet deel grondgebied controleren


Pagina 133



o

Bovendien:  Check ratificatie (Bv Syrië)  AP II  niet automatisch ervan uitgaan dat deze bepaling gewoonterechtelijk van aard is  Kijken of de staat (waar het conflict zich afspeelt) AP II heeft geratificeerd  Syrië ?  protocol was niet geratificeerd  AP II is daar niet als dusdanig van toepassing

Bijzondere gevallen:  ‘Internationalisering’ gewapend conflict  Initieel was het ‘niet – internationaal’, maar nadien wordt het ‘internationaal’  Bij uiteenvallen staat  Bv Ex – Joegoslavië  initieel was er een burgeroorlog aan de gang, nadien wordt dit een internationaal conflict 

Interventie derde staat  Sturen van troepen of ‘proxy warfare’  Bij ‘overall control’  Controle uitoefenen over een niet – statelijke gewapende groepering 





Bv Tadic – zaak  Controle uitoefenen over een niet – statelijke gewapende groepering

Kwalificatie kan verschillen naargelang de betrokken partijen  VS vs Afghanistan (VS valt Afghanistan binnen)  Relatie tussen Taliban & de Noordelijke Alliantie  regels van niet – internationaal conflicten zijn van toepassing  Relatie tussen VS & Taliban  regels van internationale conflicten zijn van toepassing

Interventie op uitnodiging territoriale overheid  In principe niet – internationaal  Conflict blijft niet – internationaal  Bv Afghaanse regering die de westerse troepen heeft uitgenodigd om aanwezig te zijn op het Afghaanse grondgebied  Regels van niet – internationale conflicten


Pagina 134



‘Nationale bevrijdingsoorlogen’  Conflicten waarin een bepaalde bevrijdingsbeweging de wapens opneemt tegen de koloniale onderdrukking, tegen het apartheidsregime  Bijzondere situaties  recht op externe zelfbeschikking 



Internationaal volgens Art. 1(4) AP I  Dergelijke conflicten worden als ‘internationaal’ beschouwd  Conflict Israël & Palestina in het achterhoofd  Israël heeft daarom AP I nooit geratificeerd

(VN -) vredesoperaties ?  feitelijke test  RGC van toepassing tijdens VN – operaties ?  Blauwhelmen zijn in de regel niet betrokken bij een gewapend conflict  RGC is dus niet van toepassing  Maar uitzonderingen: VN – operaties in Congo  VN blauwhelmen  betrokken bij vijandelijkheden

 4. Onderscheid strijders / burgers en ‘targeting’ – principes o Fundamenteel onderscheid strijders / burgers  GC II en AP I identificeren ‘wettige strijders’  Drie groepen:  Reguliere strijdkrachten  Bv De leden van het Belgische leger  Mensen die formeel deel uitmaken van de strijdkrachten





Irreguliere strijdkrachten mits bepaalde voorwaarden:  Georganiseerde strijdkrachten die zich van burgerbevolking onderscheiden (uniform, embleem, logo…)  Wapens openlijk dragen  Handelen in overeenstemming met RGC



Deelnemers levée en masse:  Wanneer de bevolking spontaan de wapens opneemt tegen een vijand die binnenvalt  Worden als ‘wettige strijders’ beschouwd

Implicaties:  Mogen deelnemen aan vijandelijkheden (voordeel)  Mogen niet bestraft worden louter voor het feit dat zij aan de vijandelijkheden hebben deelgenomen  Wel geen oorlogsmisdaden plegen ! 

Genieten bescherming als krijgsgevangene bij gevangenneming (uitzonderlijk verlies van bescherming) (voordeel)  Een heel uitgebreid & gunstig regime  Uitzonderlijk verliezen wanneer een aantal vereisten niet worden nageleefd (Bv Wapens niet openlijk dragen)


Pagina 135





Mogen in principe te allen tijde worden aangevallen (nadeel)  Iemand die in het leger zit, maar die enkel aardappelen schilt kan / mag worden aangevallen  In een gewapend conflict bestaat geen ‘moord’  regelmatig toepassing van RGC

Burgers:  Negatief gedefinieerd – iedereen die geen strijder is  Mogen niet deelnemen aan conflict (doen zij dit toch ? Dan kunnen ze gestraft worden)  Omgekeerd mogen zij niet het rechtstreekse (!) voorwerp uitmaken van een aanval TENZIJ en voor zolang zij ‘rechtstreeks deelnemen’ aan de vijandelijkheden  Voor zolang de burgers zich niet onthouden van een rechtstreekse deelname aan vijandelijkheden  dan mogen zij wel degelijk worden aangevallen  Controverse rond notie ‘direct participation in hostilities’ (DPH)  Iemand verkoopt voedsel aan strijders ?  geen rechtstreekse deelname aan vijandelijkheden 



o

Bv Memo ICRC hieromtrent  document is geratificeerd door heel wat staten

Let wel:  Concept van ‘wettige strijders’ beperkt tot internationale gewapende conflicten! (zie supra)  Niet – internationaal conflict ?  men kan wel bestraft worden voor vijandelijkheden + men geniet geen bescherming als krijgsgevangene

‘Targeting’ – principes  Algemene regels:  Burgers / civiele objecten mogen niet het rechtstreekse voorwerp uitmaken van een aanval (tenzij ‘DPH’, tenzij zij rechtstreeks deelnemen aan vijandelijkheden) 



Verbod op niet – onderscheidende aanvallen  Aanvallen waarbij men onvoldoende voorzorgen inbouwt om civiele & militaire doelwitten uiteen te halen   Bv tapijtbombardementen WOII (Art. 51 AP I)  Manifest strijdig met het verbod op niet – onderscheidende aanvallen Militaire objecten en ‘dual use’ objecten:  Doelwitten voor dubbel gebruik  Schade burgers / civiele objecten mag niet disproportioneel zijn t.a.v. militaire voordeel 

Notie van ‘collateral damage’  Moet in verhouding staan tot de militaire doelen  Wanneer het Belgische leger deelneemt aan operaties in Libië / Afghanistan  verschillende opties overwegen, welke zullen de potentiële gevolgen zijn ?..


Pagina 136







Bv Werknemers munitiefabriek  Waar 100 – 200 werknemers werkzaam zijn, aanvaardbaar ?  Om welke wapens gaat het hier ?  Andere factoren bekijken:  Tijdstip van aanval: fabriek werkt ’s nachts niet  aanval uitstellen tot ’s nachts

Plicht om voorzorgsmaatregelen te nemen  Bv Tijdstip aanval; keuze wapen, …(zie hierboven)

Specifieke bepalingen:  Bv Aanvallen op stuwdammen, kerncentrales (Art. 56 AP I), …  In principe zijn deze uitgesloten

 5. Methoden & middelen van oorlogvoering (Recht van Den Haag) o Keuze van methoden en middelen niet onbegrensd (Art. 35 AP I)  Men is verplicht om een aantal fundamentele principes te respecteren o

Middelen (wapens):  Achterliggende principes:  Verbod op veroorzaken ‘overbodig letsel of onnodig leed’  ‘Letsel’ / ‘leed’ dat niet in verhouding staat 



Verbod op wapens die ‘niet onderscheidend’ zijn  Wapens die niet in staat zijn om een onderscheid te maken tussen strijders & burgers  verboden  Bv Anti – persoonsmijnen (?): volgens vele landen een nuttig wapen, maar kinderen die in de omgeving spelen kunnen het slachtoffer hiervan worden

Tal van specifieke verdragen:  Verklaring van St. Petersburg 1868  Verklaring van Den Haag 1899 – dum – dum kogels  Kogels die fragmenteren of uitzetten bij het treffen van het lichaam  Veel grotere kogelwonde  Vorm van onnodig leed  Gebruik van fragmenterende & uitzettende kogels voor militaire doeleinden verboden   

Gasprotocol 1925 (niet uitgelegd !!) Conventie Biologische Wapens 1972 (niet uitgelegd !!) Conventie Conventionele Wapens 1980 + 5 Protocollen (niet – detecteerbare fragmenten; mijnen en booby – traps; brandwapens; verblindende laserwapens; explosive remnants)  Kaderverdrag  Verdrag dat geen specifieke regels vooropstelt, maar een forum creëert  Niet – detecteerbaar ? Toepassing van verbod op onnodig leed, schijven van een granaat die men niet kan detecteren ?  Heeft ook gevolgen voor de behandeling / operatie


Pagina 137



o



Conventie Chemische Wapens 1993  2013  Syrië is ook toegetreden

 

Ottawa – Conventie 1997 (niet uitgelegd !!) Conventie inzake clustermunitie 2008 (niet uitgelegd !!)

Ontwikkeling nieuwe wapens (Art. 36 AP I)  Die principes in het achterhoofd houden  Wat met kernwapens ?  Non – proliferatieverdrag  Een verdrag dat het bezit van kernwapens beperkt  Geratificeerd door 189 landen  Gaat niet over het gebruik maar wel over het bezit van kernwapens  Is gebaseerd op drie pijlers:  Non-proliferatie  Ontwapening  Het recht om kernenergie voor vreedzame toepassingen te gebruiken 

Geen instrument dat het gebruik ervan bepaalt  Advies IGH (1996) op vraag van AV  Men laat een kleine opening, men zegt niet dat het helemaal verboden is



Plicht om goeder trouw te onderhandelen ivm nucleaire ontwapening  Marshall – eilanden vs VK:  IGH  VK is de enige staat die proactief bezig is met de ontwapening + heeft een verplichte rechtsmacht neergelegd (een ontvankelijke zaak beginnen tegen VK)

Methoden van oorlogvoering:  Verbod op ‘perfide handelingen’:  Valselijk helm van Rode Kruis dragen ( Listen) 

Geen kwartier geven  Vooraf verklaren dat overgave niet aanvaard zal worden en dat de tegenstanders gewoon gedood zullen worden  Duitsland  politiek commissaris Rode Leger: geen genade



o

Belegering / uithongering (Bv Homs)  Bepalingen in Conventies van Genève + AP I  Belegering van een stad is toegelaten / toegestaan, want is een onderdeel van oorlogvoering  Men moet de burgerbevolking wel de toegang geven tot voedsel  Bv Sarejevo  burgerbevolking stierf  hongersnood  Bv Syrië  burgerbevolking sterft  hongersnood Bescherming milieu  Art. 35 AP I – omvangrijke, langdurige & ernstige schade


Pagina 138

 6. Beschermende personen (Recht van Genève) o Burgers:  Diverse bepalingen GCIV en AP I:  Bv Persoonlijke waardigheid, fysieke integriteit, foltering, intimidatie, collectieve straffen,…

o



Minimumbescherming Art. 75 AP I:  Oa minimumgaranties eerlijk proces



Bijzondere regels voor specifieke groepen  Bv Vrouwen, kinderen, journalisten, hulpverleners, …



Bijzondere regels in geval van bezetting

Krijgsgevangenen – zeer gedetailleerd:  Derde Conventie van Genève  Respect waardigheid & fysieke integriteit  Medische verzorging, hygiëne, voeding, kledij, gedwongen arbeid,…  Sancties en bestraffing  In welke mate kan men disciplinaire maatregelen nemen tav krijgsgevangenen ?  Bv Bij ontsnapping  enkel disciplinaire maatregelen 

Repatriëring bij einde vijandelijkheden  Wat met de krijgsgevangenen ?  Zij mogen niet berecht worden wegens deelname aan vijandelijkheden  Kunnen terugkeren naar hun thuisland



Bv Partial Awards on POWs Ethiopia Eritrea Claims Commission (2003)  Beslissingen genomen door een arbitrage tribunal  Opgericht door Ethiopië & Eritrea  Twee staten die een conflict uitvochten  besloten om tribunaal op te richten die zal oordelen over de krijgsgevangene  Besloten dat er een aantal schendingen plaats hadden gevonden (door beide landen)  Maaaar !!  Tribunaal erkende dat beide landen belangrijke inspanningen hadden geleverd & bepaalde regels wel hadden gerespecteerd

 7. Afdwinging RGC o Afdwinging als achilleshiel  Nuance nodig:  Bv Quote Sassoli & Bouvier  Misbruiken vinden plaats, maar de regels worden ook nageleefd door de meeste landen 

Bv Rol ‘Legads’ bij ‘targeting’  Juridische adviseurs die betrokken zijn bij het nemen van beslissingen


Pagina 139





o

Bv Awards Ethiopië vs Eritrea  Uitspraken arbitrage tribunaal: men zegt dat er schendingen zijn, maar er is wel degelijk inspanningen geleverd van beide zijde om de regels te inspecteren

Maar frequente schendingen, ihb in niet – internationale gewapende conflicten  Niet – internationale gewapende conflicten  het niet naleven van de regels is moeilijker ! (?)

Relevante factoren naleving:  Reciprociteit  Als een land zich niet aan een verdrag houdt, geldt het verdrag tussen partijen niet meer 

Publieke opinie – ‘hearts and minds’  Rol media, NGO’s, …



Diplomatieke reacties en sancties



Training / verspreiding in vredestijd  Militairen trainen is cruciaal !



Rol ICRC  Het Rode Kruis  “waakhond” (Bv Gevangenissen bezoeken  Strikt neutraal en onpartijdig



Juridische afdwinging  Staatsaansprakelijkheid:  Regels die gelden tav staten. Wanneer staten die regels schenden kunnen zij worden aansprakelijk gesteld





Bv IGH (DRC vs Uganda)  Uganda bezette groot gebied van Congo



Bv Arbitrage (Ethiopië – Eritrea)  Zie hierboven



Bv Mensenrechtenorganen (EHRM)  Bv Aantal zaken over de Russische activiteiten in Tsjetsjenië



Onvoldoende afschrikkende kracht om concrete politieke & militaire leiders te weerhouden van oorlogsmisdaden te plegen

Individuele strafrechtelijke aansprakelijkheid  omdat staatsaansprakelijkheid onvoldoende afschrikkend werkt  RGC:  Staten verplicht om ‘ernstige schendingen’ strafbaar te stellen (België: zie Sw en VTSv)  België heeft bepaalde handelingen strafbaar gesteld


Pagina 140



Verhoogde aansprakelijkheid voor bevelhebbers  Kunnen ook strafrechtelijk aansprakelijk gesteld worden, wanneer zij op de hoogte waren / moesten zijn van strafbare feiten  Niets gedaan om die strafbare feiten te voorkomen  aansprakelijk



Hoger bevel vormt geen excuus  Bevel om iemand te folteren ?  geen excuus



Primaire verantwoordelijkheid op nationaal niveau – maar niet altijd realistisch  Ligt op nationaal niveau, ervoor zorgen dat oorlogsmisdadiger berecht worden



Opmars internationale strafgerechten (ad hoc + ISH) vermindert risico op straffeloosheid (maar sluit niet uit) – zie volgende les


Pagina 141

Hoofdstuk 9: Internationaal Strafrecht  1. Algemeen o Materieel:  Strafbaarstelling volkenrechtelijke misdrijven  Neergelegd in diverse verdragen (multilaterale, regionale); uitzonderlijk gewoonterecht (gewoonterecht komt op dit vlak nauwelijks voor)  In de nationale strafwet strafbaarstellingen opnemen om een bepaald handeling te straffen o

Internationale berechtingsmechanismen voor de afdwinging van het internationaal strafrecht  Rol van het Internationaal Strafhof  Ervan uitgaan dat misdaden in eigen land worden berecht (normaal gezien op nationaal niveau gestraft worden)  Niet het geval ?  kan nog internationaal gebeuren (initieel ad hoc instellingen, maar ook een permanent hof (ISH)

o

Internationale samenwerking in strafzaken (regels neergelegd in multilaterale / regionale verdragen):  Wederzijdse samenwerking in strafzaken & uitleveringsrecht (al dan niet voor politieke misdrijven)  Soms in zelfde verdragen die voorzien in strafbaarstelling volkenrechtelijke misdrijven  Soms in afzonderlijke instrumenten (specifieke instrumenten):  Bv Mutual Legal assistance agreements  specifieke uitleveringsverdragen  Bv Kaderbesluit Europees Aanhoudingsbevel (niet uitgelegd !!)

 2. Volkenrechtelijke misdrijven o Internationaal Strafrecht vaak geassocieerd met ‘core crimes’  Oprichting 2 tribunalen (WO II):  Nürnberg Tribunaal (ad hoc)  Kopstukken (politiek + militair) van nazi – regime  Tokyo Tribunaal (ad hoc)  Gehouden om Japanse oorlogsmisdadigers te berechten 



Waarom geen jurisdictie / bevoegdheid voor genocide  was tot dan nog niet bekend  Concept pas na WO II ‘ontdekt’

1. Oorlogsmisdaden (wel opgenomen in de Statuten van 2 straftribunalen)  Ernstige schendingen van het recht van gewapende conflicten ( ‘grave breaches’ GCs (Conventie van Genève) / AP I (Aanvullend Protocol I)) – in kader van gewapend conflict  Misdrijven waarvan Conventie van Genève ze verplicht strafbaar stelt voor verdragsstaten  Zie bv gemeenschappelijk Art. 3: daden opgesomd die altijd verboden zijn  Ook als het om een niet – internationaal conflict gaat


Pagina 142

o



2. Misdaden tegen de mensheid (wel opgenomen in de Statuten van 2 straftribunalen)  Grootschalige inbreuken op mensenrechten  Bepaalde handelingen (Bv moord, foltering, verkrachting,…) ‘indien gepleegd als onderdeel van een wijdverbreide of stelselmatige aanval gericht tegen een burgerbevolking, met kennis van de aanval’  Misdaden tegen de mensheid buiten een gewapend conflict ?  mogelijk



3. Agressie – ‘supreme crime’ (wel opgenomen in de Statuten van 2 straftribunalen)  Domein van jus ad bellum  Oorspronkelijk: agressie – oorlogen (grootschalige oorlogen)  Nu: verruimd  Bv Spanje & Duitsland ?  strafbaar stellen van daden van agressie in nationale wetgeving



4. Genocide (niet terug te vinden in de Statuten)  Pas in 1948 in een verdrag gegoten !  Naar aanleiding van Holocaust 

Bepaalde handelingen  Bv Doden, gedwongen geboortebeperking



Met de bedoeling geheel of gedeeltelijk een nationale, etnische of godsdienstige groep, dan wel een groep behorend tot een bepaald ras, als zodanig te vernietigen’  Kan los staan van een gewapend conflict, maar wel een belangrijke beperking  bedoeling om een groep geheel / gedeeltelijk te vernietigen  de lat wordt vrij hoog gelegd  Bv Holocaust, Srebrenica, Rwanda (1994)

Maar in realiteit veel ruimer …  Groot aantal volkenrechtelijke misdrijven obv diverse verdragen & uitzondering gewoonterecht  Geen codificatie – lappendeken (niet opgelijst) 

Gaat zowel om handelingen door staatsorganen als handelingen van private individuen  Staatsaansprakelijkheid  op niveau van staat  Individuele aansprakelijkheid (individuen)  Staatsorgaan ?  kan zich niet beroepen op zijn functionele immuniteit wanneer het gaat om oorlogsmisdaden



Link met universele jurisdictie  Maar: politiek gevoelig & terughoudendheid – meeste landen doen Bv niet aan vervolging in absentia  In principe niet overgaan tot vervolging, wanneer verdachte zich niet op grondgebied bevindt (van de vervolgende staat)  Vervolging van personen die zich niet op het grondgebied van de staat bevinden


Pagina 143



o

Link met ‘aut dedere, aut judicare’  Ofwel uitleveren, ofwel zelf berechten (vervolgen)  Ook voorzien in het Folterverdrag

Overige  Piraterij:  Oudste volkenrechtelijk misdrijf  Oorspronkelijk gewoonterecht, thans Art. 101; 105 UNCLOS (duidelijke grondslag) – zeer actueel  Per definitie impact op alle staten  Alle staten mogen schepen vervolgen om piraterij tegen te gaan (uitzondering op exclusieve jurisdictie van vlaggenstaten)  Principe  schip vaart op volle zee, onder een bepaald vlag varend  Op volle zee ?  enkel de vlaggenstaat heeft jurisdictie om schip te vervolgen 



Bv Somalië  Geprobeerd om maatregelen te nemen op niveau VN / EU om piraterij tegen te gaan  Men heeft zelfs gedacht aan een apart tribunaal voor piraterij

Alle staten kunnen overgaan tot arrestatie & vervolging  Handelingen die gesteld worden om privaat geldgewin !



Slavernij:  Bv Art. 99 UNCLOS  Maatregelen nemen om slavernij te bestrijden  Plicht op vlaggenstaat om op te treden mbt schepen die onder haar vlag varen



Apartheid:  Bv Apartheidsverdrag 1973  Een volkenrechtelijk misdrijf  Verdrag aangenomen in de navolging van gebeurtenissen in Zuid – Afrika  Definitie:  Bepaalde vormen van raciale segregatie  Arbitraire aanhouding  Bepaalde bevolkingsgroepen aan onmenselijke omstandigheden onderwerpen 

Lijst van daden die onder de noemer apartheid vallen  Verdrag = handelingen strafbaar stellen + vervolgen


Pagina 144



Foltering:  Bv Anti – folterverdrag 1984  Definitie (Art. 4, 1)  Het opzettelijk toebrengen van verwondingen & fysieke / mentale leed wanneer je iemand ondervraagt  Staten zijn verplicht om foltering te voorkomen & foltering te bestraffen (bewuste bepalingen)  Vervolging  wanneer verdachte van foltering zich op je grondgebied bevindt (jurisdictie) 





Hoger bevel nooit als rechtvaardiging

Terrorisme:  Tal van specifieke multilaterale en regionale verdragen (met betrekking tot specifieke terroristische handelingen: Bv vliegtuigkaping, aanslagen op diplomatiek personeel, …)  Bv VN-Verdrag 1999 mbt financering van terrorisme (niet uitgelegd !!)  Bv VN-Verdrag 2005 mbt ‘nuclear terrorism’ (niet uitgelegd !!)  

Verdragen voorzien niet in een definitie van terrorisme ! Onderhandelingen inzake globaal verdrag vastgelopen – Bv definitie van internationaal terrorisme (STL: Special Tribunal voor Libanon)  Project opgestart  Globaal Anti – terrorisme verdrag  Ontwerptekst met wél een definitie van terrorisme  Onderhandelingen zijn vastgelopen omwille van de controverse over de definitie van terrorisme



Precedent Speciaal Tribunaal voor Libanon (STL)  Een van die ad hoc internationale berechtingsmechanisme  Beroepskamer Tribunaal heeft een beslissing geveld  Verwijzing naar gewoonterechtelijk definitie van terrorisme  Handelingen strafbaar onder nationaal recht (Bv moord)  Intentie om de burgerbevolking te intimideren / overheid te dwingen  Transnationaal grensoverschrijdend element

Varia  

Bv Georganiseerde misdaad, druggerelateerde misdrijven, corruptie, valsmunterij,… Multilateraal:  Voorzien in samenwerking tussen staten om problemen aan te pakken & voorzien in strafbaarstelling  Bv 1988 UN Convention against Illicit Traffic in Narcotic Drugs and Psychotropic Substances (bepaalde drugsfeiten)  Bv 2000 VN - Verdrag inzake grensoverschrijdende georganiseerde misdaad


Pagina 145



Regionaal:  Bv Raad van Europa  terrorisme, milieumisdrijven, witwassen, corruptie, cyber – crime, mensenhandel,…  Bv EU: witwassen, corruptie, misbruik van voorkennis, racisme, kinderpornografie, vervalsing euro,…

 3. Internationale berechtingsmechanismen o Berechting internationale misdrijven in principe taak van nationale rechtbanken  Voor diverse misdrijven geen probleem  Voor andere wel  Vervolging van de kernmisdrijven (‘core crimes’)  Bv Politiek gevoelig  Bv Publieke opinie  Servische militaire kopstukken die berecht werden  werden door eigen volk als ‘helden’ beschouwd

o



Bv Instorting nationale instellingen  Capaciteit nationaal systeem (corrupte rechters, …)



Bv Geen belang derde landen  Vaak niet onmiddellijk interesse vanuit derde landen om te gaan vervolgen (laat staan om te gaan berechten)



Bv Lt. Calley & My Lai  My Lai  Amerikaanse soldaten vermoordden Vietnamese burgers  Vrouwen, kinderen werden afgemaakt (door Amerika !)  Calley werd veroordeeld, maar nadien kreeg hij gratie van president



Verbetering merkbaar  uitbreiding nationale jurisdictie; nationale autoriteiten actiever  Bv Pinochet, Hissène Habré



Maar probleem blijft  voor een deel geremedieerd door internationale berechtingsmechanismen - voordelen  Voordelen: uniformiteit, onpartijdigheid  Nadelen: geen afdwingingsmechanismen, kostprijs (duur), duur van berechting, legitimiteit

Ad hoc straftribunalen:  Na WOII: Internationale tribunalen te Nüremberg & Tokyo  Opgericht voor de eerste 3 van de 4 kernmisdrijven 

Nadien niets tot jaren ‘90  Geen tribunalen meer opgericht (?)



Ad hoc – tribunalen ex – Joegoslavië (Den Haag) & Rwanda (Tanzania)  Rwanda Tribunaal  Jurisdictie 1994  Burgeroorlog  Tutsi’s & gematigde Hutu’s werden afgeslacht


Pagina 146



Joegoslavië Tribunaal:  Jurisdictie (na) 1991  Srebrenica  Bosnische Servische troepen hadden de controle over de enclave (die bescherming genoot van Nederlandse blauwhelmen) verworven  IGH  omschreef het bloedbad als genocide



Beide opgericht door VN VR  VN financiert deze tribunalen  Beslissingen genomen onder H 7 ?  verplicht voor alle staten



Structuur – locatie  Waar ?  In Den Haag (Joegoslavië Tribunaal)  Kan personen overdragen aan de nationaalrechtelijke autoriteiten  In Tanzania (Rwanda Tribunaal)  Niet iedereen aanhouden   

o

Kamers voor vervolging & berechting Gemeenschappelijke beroepskamer Bureau openbare aanklager



‘Completion Strategy’  Aangeven op welke wijze door het Rwanda Tribunaal uitvoering wordt gegeven aan de opdracht tot afronding van zijn werkzaamheden



‘Mechanism for International Criminal Tribunals’  Programma  werking van tribunalen opvolgen

Navolging:  Diverse andere ad hoc – tribunalen  Vorm varieert  internatioaal / hybride  Voorbeelden:  Special Court for Sierra Leone:  Tribunaal opgericht bij overeenkomst tussen Sierra Leone & VS  Misdrijven die plaatsvonden tijdens burgeroorlog in Sierra Leone  Personen in kwestie worden in Sierra Leone berecht 

Uitzondering gemaakt:  Charles Taylor (ex – president van Liberia)  Aangeklaagd (IGH) wegens oorlogsmisdaden tijdens zijn interventie in burgeroorlog in buurland Sierra Leone  Zijn proces werd in Den Haag gevoerd


Pagina 147



Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia:  Heerschappij van de Rode Khmer (?)  Tribunaal maakt integraal deel uit van het nationaal rechtssysteem van Cambidja  Rechters  deels Cambodjaans & deels voorgederagen door VN



Special Panels of the Dili District Court:  Situatie in Oost – Timor  Na onafhankelijk worden van Indonesië (referendum)  honderden mensen zijn omgekomen & gefolterd



Special Tribunal for Lebanon:  Met de steun VN VR  specifieke feiten  De moord op Rafik Hariri (ex – premier van Libanon)  Onderzoeken & verdachten berechten obv van het Libanese strafrecht  Den Haag



Extraordinary African Chambers Senegal:  Habré vervolgen  voormalige dictator van Tsjaad  België vroeg zijn uitlevering (Senegal)  Senegal weigerde deze uitlevering, dus moest zelf maar gaan vervolgen (Hooggerechtshof Senegal verklaarde zich onbevoegd)  België heeft uiteindelijk een procedure aangespannen tegen Senegal bij IGH  IGH stelde België in het gelijk

o

Bedenkingen: willekeurig / fragmentarisch ?; Kost ? Victor’s justice ?  Nood aan permanent hof

o

Internationaal Strafhof (Den Haag):  Is GEEN orgaan van VN, maar een gespecialiseerde organisatie  Opgericht dmv een verdrag  Niet door een resolutie van VN VR  Bindend tav staten die het hebben geratificeerd  Staten die geen partij zijn bij Statuut van Rome zijn niet verplicht ermee samen te werken 

Ontstaansgeschiedenis:  Idee ontstaan na WOII (Bv Genocideconventie) 

Na voorbereidend werk ILC  1998 Statuut van Rome  AV VN heeft opdracht gegeven  Voorzien in oprichting van ISH



In werking in 2002 (> 120 verdragspartijen)  VS had verdrag getekend, maar Senate heeft nooit geratificeerd  Bush (junior) heeft zelfs de tekening laten schrappen


Pagina 148

 





Structuur en locatie  18 rechters voor een periode van 9 jaar

Jurisdictie ratione temporis:  Men gaat niet retroactief te werk  Pas na inwerkingtreding Statuut of inwerkingtreding latere toetreding Staat  Vanaf 2002  Wanneer een nieuwe partij toetreedt (Bv Palestina), schuift die datum op  Als een nieuwe verdragsstaat intekent, vindt jurisdictie pas plaats vanaf intekening 



Rusland, China, Syrië ontbreken als partij ! Palestina heeft instrumenten neergelegd om ook partij te worden

Bv Nullum crimen sine lege  Geen misdrijf zonder wet

Jurisdictie ratione materiae: vier core crimes (4 kernmisdrijven), zoals gedefinieerd in de ‘elements of crime’  Genocide  Misdaden tegen de mensheid  Oorlogsmisdaden  Misdaad van agressie  Patstelling in 1998  discussie over de inhoud van het misdrijf (hoe gaan we jurisdictie implementeren)  Agressie werd niet opgenomen in Statuut  manifeste schending van het geweldverbod 

2010 Kampala consensus (herzieningsconferentie):  Akkoord over begrip agressie  Wijzigingen van Statuut van ISH  Uitbreiding definitie oorlogsmisdrijven ingeval van een niet – internationaal gewapend conflict  Definitie misdrijf agressie & voorwaarden voor uitoefening van rechtsmacht door ISH mbt tot dit misdrijf 

Maar: pas jurisdictie één jaar nadat amendementen zijn geratificeerd door 30 staten  + Bijkomende beslissing 2/3 verdragspartijen vereist ná 2017 (men heeft zich nog tijd gegeven, resolutie geven die min of meer die campagneresolutie bevestigen)



Bijkomende beperkingen op jurisdictie  Misdaden van agressie zijn ‘leadership crimes’  = Alleen politieke & militaire leiders kunnen aansprakelijk worden gesteld


Pagina 149



Activering jurisdictie  3 mechanismen:  (a) Verdragspartij of Staat die rechtsmacht heeft erkend verwijst situatie naar de aanklager  Bv Oeganda, DRC, CAR, Mali (?) 

(b) Doorverwijzing door VN VR ogv H7 HVN  Bv Darfur, Libië (?)  ! ISH is geen onderdeel van VN



(c) Op eigen initiatief van de openbare aanklager  Bv Kenia (verkiezingsgeweld), Ivoorkust



(a) & (c)  bijkomende beperkingen, beschuldigde onderdaan van verdragspartij / jurisdictie erkend hebben  Geen universeel jurisdictie  Ofwel nationaal aanknopingspunt, ofwel territoriaal aanknopingspunt  Wanneer VN VR de zaak doorverwijst  irrelevant of de staat partij is bij verdrag  ! Syrië is GEEN partij bij ISH  Voor die zaken die plaatsvinden in Syrië  geen toepassing van (a) & (c) maken, maar VN VR kan de situatie doorverwijzen naar ISH



Bijkomende beperkingen in gevallen (a) en (c):  Staat op wiens grondgebied gedragingen plaatsvonden in verdragspartij/heeft rechtsmacht erkend, OF;  Beschuldigde is onderdaan van verdragspartij / staat die rechtsmacht heeft erkend



Bijkomende beperkingen vervolging agressie:  Geen vervolging indien individu onderdaan is van Staat die geen verdragspartij is, of indien agressie op grondgebied van Staat die geen verdragspartij is;  Verdragspartijen kunnen opt – out verklaring afleggen  dan alleen vervolging mogelijk in opdracht van VN VR  Kunnen ontsnappen aan de jurisdictie voor agressie: opt – out verklaring afleggen waarin men zegt dat men jurisdictie voor agressie niet aanvaard, tav hem niet toepassen  Vervolging op initiatief van aanklager  moet 6 maanden wachten op positie VN VR  Na het verstrijken van 6 maanden kan de procedure doorgaan



COMPLEMENTARITEIT!  Fundamenteel principe ISH  Hof zal slechts optreden wanneer de nationale autoriteiten niet in staat zijn om op te treden / niet willen om op te treden  Hof treedt maar op in subsidiaire orde  Waarborg tegen schrik van landen zoals VS 

Bv Libië  Door VN VR naar ISH gewezen  Khaddafi werd gedood


Pagina 150



Negatief injunctierecht VN VR – 12 maanden  Toepassing  Alle VN VR leden moeten instemmen met de resolutie  VN VR kan bevelen dat de vervolging wordt gestaakt  Beslissing geldt voor een periode van 12 maanden na de resolutie



Varia    





Verschillende vormen van strafrechtelijke aansprakelijkheid; plegers, opdrachtgevers; ‘aiding & abetting’; poging om misdaad te plegen… Officiële hoedanigheid irrelevant – immuniteiten bieden geen soelaas Verhoogde aansprakelijkheid bevelhebbers en andere hiërarchische meerderen Geen verjaring  Feiten voor ISH verjaren niet Hoger bevel in principe geen excuus  Uitzonderlijk wel aanvaard (onder 3 voorwaarden):  Iemand die bij wet verplicht was om bevel op te volgen  Niet op de hoogte dat men een misdrijf pleegde  Geen handeling die manifest onwettig is (misdaden tegen de mensheid is sowieso manifest onwettig)

Besluit:  Activiteit tot op heden: veroordelingen (actief sinds 2002 en kent maar 2 veroordelingen) – hangende zaken  Namen van personen die veroordeeld zijn heb ik niet verstaan  Lidmaatschap  Houding grootmachten  Bv VS – Hague Invasion Act  een Amerikaanse federale wet  Amerikaans militair personeel & andere verkozen / benoemde vertegenwoordiger van VS beschermen tegen rechtsvervolging door ISH waarvan VS geen deel uitmaken  President VS  krijgt de macht om “met alle mogelijke middelen” de vrijlating van Amerikaans personeel te bewerkstelligen dat gevangen wordt gehouden door / op verzoek van ISH (Den Haag) 

Kritiek Afrikaanse Staten:  Afrikaanse landen: beschuldigen ISH  raciaal geïnspireerd instrument / partijdigheid  ISH te grote focus op Afrika  Verzetten vervolging zittende staatshoofden – weigering tot medewerking  Niet willen meewerken aan vervolging / uitlevering van die personen  Algemene zwakte internationale berechtingsmechanismen  afhankelijk van medewerking staten m.o.o. aanhouding & opsluiting


Pagina 151

Hoofdstuk 10: Mensenrechten  Staatsrecht  plicht voor de Staten  Mensenrecht  rechten voor individuen  1. Algemeen o Beschermen private individuen t.a.v. de overheid  Beschermen tegen misbruik van gezag van die overheid o

Opkomst (redelijk recent):  Oorspronkelijk: individuen eerder als ‘object’ van internationaal recht  Vrij passieve rol voor het individu  

Bv regels inzake bescherming vreemde onderhorigen – diplomatieke bescherming Voor het overige louter nationale aangelegenheid  Bescherming van burgers ten opzicht van overheid

o

Voorlopers:  Slavernij  Minderhedenbescherming (aangenomen door Volkenbond)  IAO (Internationale Arbeidsorganisatie  een gespecialiseerd agentschap van VN)

o

Doorbraak na WOII:  1945 HVN  Art. 1§3, 55-56 HVN  Document over welke rechten & vrijheden er bestaan 

1948 Universele Verklaring  impact  UVRM  Verklaring ontworpen door VN Commissie voor Mensenrechten & gepropageerd door met name Mevr. Roosevelt (weduwe Amerikaans president)  De eerste internationale bevestiging van de universaliteit van mensenrechten  Verklaring heeft geen bindende kracht, maar heeft in de loop der jaren grote morele betekenis gekregen als de belangrijkste internationale standaard van mensenrechten 



o

Niet alle mensenrechten werden opgenomen  Vertegenwoordigers konden het niet eens worden / bepaald recht werd toen nog niet algemeen als mensenrecht erkend

1966  twee grote multilaterale mensenrechtenverdragen (bindend (?))  Bedoeling om 1 verdrag te maken, maar niet gelukt  BUPO: burgerrechten & politieke rechten  Westerse landen  ECOSOC: economische, sociale & culturele rechten  Socialistische & ontwikkelingslanden

Tal van specifieke verdragen die ingaan op bepaalde rechten of op de bescherming van specifieke groepen


Pagina 152

o

Toepassingsgebied verdragen (meeste bevatten een clausule  verdrag is van toepassing tav personen zich binnen de jurisdictie bevinden)  Personen binnen ‘jurisdictie’ van de Staat  grondgebied  Bv Iedereen die zich in België bevindt moet de regels naleven  Jurisdictie is niet noodzakelijk beperkt tot het grondgebied  ook buiten territoriale jurisdictie kan men iemand vervolgen (extraterritoriale toepassing) 

Controverse rond extraterritoriale toepassing (uitbreiding van toepassingsgebied verdragen (?))  Controle uitoefenen over een gebied buiten je territorium  Bezettende mogendheid in een ander land (militair) 

Controle uitoefenen op personen  Personen aanhouden, gevangennemen buiten je eigen grondgebied  Personen die gedetineerd zijn door staatsorganen / militairen buiten eigen grondgebied



Bv Rol Turkije in Cyprus  Turkije kwam militair tussenbeide  Controle over een gebied buiten je territorium  EHRM



Bv Bankovic (EHRM)  Beperking van extraterritoriale toepassing !!  Militaire operaties NAVO in Servië (luchtoperaties boven Servië)  Slachtoffers / nabestaanden slachtoffers van de bombardementen dienden een klacht in  Het feit dat men een militaire operatie uitvoert boven een bepaald gebied, zeker in het kader van luchtoperaties, dat op zich volstaat niet om te spreken van extraterritoriale jurisdictie  Geweigerd om die extraterritorialiteit toe te passen



Bv Al Skeini et al (EHRM)  Zaak over het doen & laten van Britse militairen in Irak  Een Irakees werd omgekomen in gevangenschap & was gedetineerd door Britse troepen  In welke is EVRM van toepassing en kan EHRM daar toezicht uitoefenen  Vraag of EVRM van toepassing was op het optreden van Groot – Brittannië in Irak  Persoon die gedetineerd is  sowieso controle  Ook buiten je grondgebied wordt men gehouden door mensenrechtenbepalingen  Situatie in Basra ?  EHRM: “de Irakese overheid had bepaalde bevoegdheden overgedragen aan de Britse troepen “  Britse troepen nog steeds onderworpen aan de bepalingen van het EVRM


Pagina 153



o

‘Universeel’ karakter (los van verschillende culturele / sociale achtergronden)  Bv UVRM (universeel !)  Bv Verklaring van Wenen 1993  Nogmaals universeel karakter van die rechten onderlijnen 

o

o

Bv Uitspraak High Court  Stelde vast dat Art. 5 EVRM (verbod op arbitraire vrijheidsberoving) ook van toepassing was in het kader van de Britse operaties in Afghanistan  Iemand aanhouden in Afghanistan (door Britse troepen)?  dan de regels in EVRM respecteren; anders inbreuk op EVRM  Verdrag is van toepassing, ook al buiten eigen grondgebied

Maar aanhoudend spanningsveld  Bv Artikel 2(7) HVN; voorbehouden (Bv Verwijzing naar sharia regels)…

Drie ‘generaties’ mensenrechten ste  1 : burgerlijke en politieke rechten  Bv Recht op leven, geen arbitraire vrijheidsberoving, recht op eerlijk proces, vrijheid van vereniging, vrijheid van meningsuiting  Onthouding vanwege staten  Geen inmenging in het leven van burgers 

2e: economische en sociale rechten  Bv Recht op onderwijs, recht op gezondheidszorg, recht op werk  Staat zal proactief maatregelen nemen  Positieve stappen ondernemen om die rechten uitwerking te geven



3e: groepsrechten  Bv Recht op zelfbeschikking, ontwikkeling, vrede, gezond leefmilieu,…?  Zowel in BUPO als in ECOSOC aanwezig  Rechten die men niet heeft als individu  Komen toe aan leden van een groep

Impact afdwingbaarheid  Burgerlijke & politieke rechten  makkelijk kunnen afdwingen  Meeste bepalingen kunnen worden ingeroepen voor de nationale rechter 

Economische & sociale rechten  geleidelijke verwezenlijking  Wel gevallen waarin mensen op een zinvolle manier ECOSOC – rechten kunnen inroepen



Inroepbaarheid voor nationale rechter  Bv Zuid-Afrikaans GWH in Grootboom  Zich kunnen beroepen op het recht op huisvesting  Overheid moet voor dit recht zorgen


Pagina 154





o

Bv Stand – still – werking  Men aanvaardt dat, hoewel bepaalde economische & sociale rechten niet zomaar rechtstreekse werking genieten en afdwingbaar zijn via de nationale rechter  Toch: bestaande bescherming mag men niet afbouwen / verminderen  Bv Kosteloos onderwijs (aanvechten voor een nationale rechter, ECOSOC – rechten kunnen afdwingen)

Collectieve rechten: afdwingbaar ?  Minder evident, want er zijn geen afdwingingsmechanismen die betrekking hebben op collectieve rechten

Derogatie  Mensenrechten essentieel bedoeld voor toepassing in vredestijd, maar houden daarom niet op te bestaan in gewapend conflict (lex specialis)  Regel: ook in gewapende conflicten blijven mensenrechten van toepassing  Enkel opzij schuiven door RGC in de mate dat RGC niet verenigbaar is  Gewapend conflict: conflict tussen een regel van oorlogsrecht & mensenrechten ?  Dan gaat het oorlogsrecht voor  want is lex specialis 

Voor bepaalde rechten is wel derogatie mogelijk bij algemene noodtoestand die een bedreiging vormt voor het bestaan van het volk  Harde kern van niet – derogeerbare (‘notstandfeste’) rechten  Bijkomende voorwaarden  Onder bepaalde omstandigheden / voorwaarden kan men bepaalde rechten inperken  Art. 4.1 BUPO  Bij algemene noodtoestand die een bedreiging vormt voor het bestaan van het volk, kunnen staten afwijken van die verplichtingen. Mits deze maatregelen niet verder gaan dan vereist & niet in strijd zijn met andere plichten  Maar verbod op foltering ?  niet afwijken !!  Staat met derogatiebevoegdheid ?  andere staten informeren (formeel aangeven waarom ?) 

Bv Anti – terrorismewetgeving na 9/11  Britten hebben na 9/11 een nieuwe anti – terreur wetgeving ingevoerd  Deze rechtvaardigen ?  gebruik gemaakt van derogatie



Bv Frankrijk 2005  Frankrijk heeft in 2005 staat van noodtoestand uitgeroepen (?), over derogatie informeren (?)


Pagina 155

o

Enkele (Europese) illustraties:  Bv Recht op leven  McCann  BUPO & EVRM  Een niet – derogeerbaar recht, maar dit recht is niet absoluut  Oorlogsrecht, doodstraf (wordt op zich niet afgeschaft)  EVRM & doodstraf  aantal protocollen aangenomen (6de protocol heeft doodstraf afgeschaft in vredestijd)  Situaties: om mensenlevens te redden moet men soms mensen doden 

Britse anti – terreuroperaties in Gibraltar  3 mensen van IRA trokken naar Gibraltar  Van iemand denken die een bomaanslag ging plegen (verdachte)  verdachte wordt gedood



Bv Privacy & privé – leven  Marckx (vs België)  Een ongehuwde dame die een dochter kreeg  Afstandingsband laten erkennen  Belgische wetgeving gewijzigd



Bv Foltering & onmenselijke en vernederende behandeling  Non – roufelement:  Niemand kan teruggestuurd worden naar een land waar hij / zij het risico loopt op ernstige schendingen van bepaalde mensenrechten  Staten moeten verhinderen dat individuen na een gedwongen terugkeer blootgesteld worden aan mensenrechtenschendingen  Slechts verbonden aan een beperkt aantal fundamentele mensenrechten  Bv Verbod op foltering / onmenselijke of vernederende behandeling / bestraffing





Bv Soering  Een Duitser wordt veroordeeld tot doodstraf (na uitlevering (?))  Schending van het verbod op onmenselijke / vernederende behandeling



Bv M.S.S.  Detentieomstandigheden van asielzoekers in Griekenland  heel slecht  in strijd met verbod op onmenselijke / vernederende behandeling

Bv Recht op een eerlijk proces  Bv Salduz (vs Turkije)  Aanwezigheid van advocaat bij verhoor (voorkomen van onder dwang afgelegde bekentenissen), recht op raadsman  Bv Taxquet (vs België)  Geen motivering door assisenjury (nu is motivering verplicht)


Pagina 156

 2. De mondiale mensenrechteninstrumenten o Genocideverdrag 1948  Maakt ook deel uit van ISH  Voorkomen & bestraffen van genocide  Geen eigen toezichtsmechanisme   Latere mensenrechtenverdragen hebben wel een eigen toezichtsmechanisme  Geschil tussen staten, partij bij dit verdrag?  IGH, Den Haag o

Rassendiscriminatieverdrag 1965  Art. 1: “Elke vorm van onderscheid, uitsluiting, beperking of voorkeur op grond van ras, huidskleur, afkomst of nationale of etnische afstamming die ten doel heeft de erkenning, het genot of de uitoefening, op voet van gelijkheid, van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden op politiek, economisch, sociaal of cultureel gebied, of op andere terreinen van het openbare leven, teniet te doen of aan te tasten, dan wel de tenietdoening of aantasting daarvan ten gevolge heeft.”  Aangenomen voor BUPO & ECOSOC

o

BUPO – Verdrag 1966  Klassieke burgerlijke en politieke rechten  Twee aanvullende protocollen:  AP I  individuele klachtenrecht  AP II  afschaffing doodstraf

o

ECOSOC – Verdrag 1966  Geleidelijke verwezenlijking  Facultatief Protocol 2008  Ook hier individuele klachtenrecht

o

Vrouwendiscriminatieverdrag 1979  Gaat niet over de bescherming van een recht  Wel over de bescherming van een groep

o



Bv Art. 11(1)(d)  Staten moeten maatregelen nemen om discriminatie weg te werken  Voorbehouden  Bv Egypte (niet uitgelegd !!)



Facultatief Protocol 1999  Voorziet in een individuele klachtenrecht  Zal alleen bestaan voor burgers van landen die dit verdrag hebben geratificeerd

Folterverdrag 1984  Definitie van foltering  Opzettelijk toebrengen van hevige pijn / hevige leed, lichamelijke / geestelijke leed   

Voorkomen en bestraffen (Art. 5) (of uitleveren) Non – refoulementbeginsel (zie hierboven) Facultatief Protocol  sub – comité (onderzoeken van detentiefaciliteiten)


Pagina 157

o

Kinderrechtenverdrag 1989  Verdrag met grootst aantal ratificaties  Definitie kind  Persoon van jonger dan 18 j, tenzij nationaal recht een lager leeftijd voorziet dan 18 j 

Diverse waarborgen  Bv Art. 29, 31  Rechten die specifiek gericht zijn op kinderen



Drie optionele protocollen (3e in werking sinds april 2014)  OP I  inzetten van kindsoldaten  Kinderen mogen niet worden ingezet in gewapende conflicten  

OP II  tegengaan van kinderprostitutie & kinderpornografie OP III  individuele klachtenrecht (procedureel van aard)

o

Migrantenverdrag 1990  Verbod op collectieve uitwijzing van migranten  Bv Art. 22  Geen westerse verdragspartijen

o

Verdrag rechten personen met een handicap 2006  Gaat over een specifieke doelgroep  Maatregelen nemen opdat personen met een handicap van deze rechten kunnen genieten  Bv Art. 9, 24  Optioneel Protocol 2006

o

Verdrag inzake gedwongen verdwijningen 2006  Niet uitgelegd !!

o

Diverse andere:  Bv Vluchtelingenverdrag 1951 (niet uitgelegd !!)  Definitie vluchteling:  Iemand die zich ‘uit gegronde vrees voor vervolging wegens zijn ras, godsdienst, nationaliteit, het behoren tot een bepaalde sociale groep of zijn politieke overtuiging, zich bevindt buiten het land waarvan hij de nationaliteit bezit, en die de bescherming van dat land niet kan of, uit hoofde van bovenbedoelde vrees, niet wil inroepen’    

Non – refoulement beginsel Toezicht UNHCR

Conventie betreffende de status van staatlozen 1954 Richtsnoeren inzake intern ontheemden 1998


Pagina 158

o

Handhaving:  Nationale rechter  Bepaalde verdragen die rechten bevatten (met directe werking) 

Internationale toezichtsmechanismen:  Soms geen  Bv Genocideverdrag 

Meestal expertencomité met bepaalde bevoegdheden  Onafhankelijk expertencomité  CERD  Comité voor Rassendiscriminatieverdrag 

Expertcomité voor toepassing van BUPO – Verdrag Human Rights Comité



CESCR  Comité voor ECOSOC – Verdrag



CEDAW  Comité voor Vrouwendiscriminatieverdrag



CAT 

Comité voor Folterverdrag

CRC 

Comité voor Kinderrechtenverdrag

CMW 

Comité voor Migrantenverdrag







CRPD  Comité voor Verdrag inzake rechten van personen met een handicap



CED 





HRC  

Comité voor verdrag inzake gedwongen verdwijning

In de regel 18 – tal onafhankelijke experten aangeduid door verdragspartijen voor 4 jaren

Instrumenten expertencomité’s  niet bindende uitspraken ( EHRM)  Periodieke rapportage (2 / 4 / 5j)  Plicht tot rapportage  Welke maatregelen genomen ? 

Verslagen en aanbevelingen  Bv HRC – VS  Kritiek: Amerikaanse politiemannen gebruiken heel veel geweld !


Pagina 159



a) Statenklachtrecht:  Verplicht (CERD: rassendiscriminatie  automatisch)  Facultatief (verklaring (HRC, CAT)) of optioneel protocol ratificeren (CESCR, CRC)  ( Vrouwendiscriminatieverdrag  arbitrage/IGH; CRPD niet)  Nut ? Sterk instrument ?  In de praktijk is er nauwelijks gebruik van gemaakt



b) Individueel klachtrecht  Steeds optioneel  verklaring (CERD, CAT, CED) of optioneel protocol (HRC, CESCR, CEDAW, CRC, CRPD))



Overige:  Zelfstandige onderzoeksbevoegdheid  (CEDAW & CRC (opt prot); CAT (tenzij opt – out)) 

Inspecties (sub-comité CAT) uitvoeren in gevangenissen; opsporingsonderzoek (CED)

 3. De VN – mensenrechtenorganen o Rol AV en ECOSOC, maar ook diverse andere instellingen  Bv IAO, UNICEF, WHO, UNESCO,… o

Hoge Commissaris voor de Mensenrechten  Voornaamst aanspreekpunt voor mensenrechten binnen VN structuur  Informatieverspreiding, …

o

VN - Mensenrechtenraad  Politiek orgaan !  Daar zetelen staten  Verkozen via AV  voor aantal jaren verkozen 

Universele periodieke controle  Elke VN – lid wordt om de 4 jaar grondig doorgelicht of verschillende mensenrechten wordt gerespecteerd (schriftelijke & mondelinge procedure)  Verdedigen van het beleid



Thematische procedures  Onderzoeken rond concrete misbruiken  Bv Slavernij,…



Landgerichte procedures  Kijken naar een concreet land



Klachtenprocedures  Voor systematische misbruiken


Pagina 160

 4. Regionale mensenrechtenbescherming o Europa  EVRM 1950  Raad van Europa  Dus niet EU!!





Qua inhoud vergelijkbaar met BUPO (zelfde type van rechten & vrijheden)  Aanvulling in Protocollen  Bv Afschaffing van doodstraf



Handhaving via EHRM ( BUPO – Verdrag)  Formaties:  Alleenzetelende rechter, kamer 3 rechters, kamer 7 rechters, Grote Kamer 

Toegang  Zowel individuen, NGO’s als staten hebben toegang tot het Hof



Bindende beslissingen (> 15.000) – impact  Toezicht op de naleving van de uitspraken (arresten)  Gebeurt door Comité van Ministers

Overige:  Europees Sociaal Handvest 1961  Minder bekend  Statenrapport  Rapportageplicht 





Collectieve klachtenprocedure  Ingevoerd door een optioneel protocol (’90)  Bepaalde werknemers & werkgeversorganisaties, bepaalde erkende NGO’s (…?)

Niet uitgelegd !!  Folterpreventieverdrag 1987, 1995 Kaderverdrag nationale minderheden, Handvest Grondrechten EU 2000,…

Buiten Europa (niet uitgelegd !!)  Bv Inter – Amerikaans systeem  Afrikaans systeem


Pagina 161

Hoofdstuk 11: Zee -, lucht en ruimterecht  A. Internationaal Zeerecht o 1. Inleiding  Belang verdragsrechtelijke regels gebruik oceanen  Bv visserij, mineralen 

Spanningsveld tussen aantal staten die aanspraak proberen maken (zee proberen toe – eigenen)  1958 (verdragsrechtelijke regeling):  Hugo Grotius:  “Mare Liberum”  Principe van vrije handel op zee  De oceanen & zeeën zijn van iedereen  alle landen hebben vrije toegang tot de zee om te reizen & handelen  Volle zee moet vrij zijn  voor iedereen  Nederlander ?  Nederland was op dat ogenblik een zeer belangrijke handelsnatie tov de Britten 

4 Zeerechtverdragen van Genève  Territoriale zee  Volle zee  Visserij & het mariene milieu  Continentaal plat



Nood aan een nieuwe conventie  1973: derde VN – Zeerechtconferentie



1982: UNCLOS (VN – Zeerechtenverdrag: “grondwet van de oceanen”) getekend te Montego Bat (Jamaica)  Artikelen:  Bv Uitoefening van jurisdictie, ontginning van zeebodem, , milieubeleid, navigatie, … 

In werking in 1994  Pas 12 jaar later  aan de noodzakelijke 60 ratificaties gekomen opdat verdrag in werking treedt  Slechts 1 westers land  Andere 59 ratificaties  ontwikkelingslanden  Waarom zo teruggehouden ?  Eén van de hoofdstukken in dat verdrag gaat over het gebruik van diepzeebodem (recht op exploitatie & exploratie ervan)  men labelt dit als een gemeenschappelijk erfgoed van de mensheid (common heritage of mankind)  De baten van diepzeebodem moet billijk worden verdeeld  ten bate van iedereen  Beschikbare technologie moet men delen met de ontwikkelingslanden + westerse landen moeten voor de financiering van dat regime zorgen


Pagina 162



Verschillende rechtsgebieden – functionele jurisdictie



Men sluit een nieuw akkoord af (1994)  Overeenkomst van 29 juni 1994 betreffende de uitvoering van Deel XI (dat bewuste hoofdstuk over diepzeebodem)  Westerse landen worden niet meer geacht om voor financiering te zorgen & technologie te delen met de ontwikkelingslanden  Nu wel marktgericht



Lidmaatschap (wat met de VS ?)  Ook westerse landen treden deze keer toe tot deze overeenkomst  Meer dan 160 staten zijn lid  Bv Japan, Rusland, China, ... zijn ook lid 

Maar 1 belangrijke staat (VS) ontbreekt  Reagan weigerde het verdrag te tekenen  Redenen:  Socialistische aanpak van het diepzeebodemregime (regime is nu wel aangepast !!) 

o

Sindsdien is men nog niet toegetreden  Opeenvolgende Amerikaanse presidenten waren voorstander van ratificatie  Maar binnen de Amerikaanse Senate heb je nog altijd een kleine minderheid die dit blokkeert  om ideologische redenen (Bv Tegen soevereiniteit van VS, verplichte geschillenbeslechting)



Daarnaast diverse andere multi –en bilaterale verdragen



Rol IMO:  Internationale Maritieme Organisatie  Heeft heel wat standaarden ontwikkeld  Scheepvaart zo veilig & milieuvriendelijk mogelijk maken (niet verder uitgelegd !!)

2. Territoriale zee  Art. 2 UNCLOS: soevereiniteit kuststaat  Reikwijdte  Strook langs de kust  Maakt deel uit van je nationale grondgebied  Onderdeel van jouw territoriale soevereiniteit  De wateren in die zee  Luchtruim  Bodem  Ondergrond


Pagina 163





Elke kuststaat heeft exclusief recht op exploitatie van natuurlijke rijkdommen  Kuststaat beslist exclusief  Visvoorraden ?  Kuststaat beslist exclusief hierover



Wetten en regelgeving kuststaat principieel toepasselijk  Binnen de territoriale wateren kan een land zelf zijn wetten bepalen & RS toepassen  Waarover ?  Bv Immigratie, douane (taksen & accijnzen), navigatie & veiligheid, …

Art. 3 e.v. UNCLOS: afbakening  Strook van max 12 zeemijl gemeten vanaf de ‘basislijn’  De laagwaterlijn, al het water aan de landzijde van de basislijn wordt als binnenwater gezien  Ook de rivieren, kanalen & meren die voor binnenvaartschepen bevaarbaar zijn  Je tekent een strook die parallel loopt met je kustlijn  Bv Noorwegen ?  Rechte basislijn ipv een parallelle 





Zeemijl = 1, 85 km  Zeemijl =/= mijl / km  Vroeger 3 zeemijl ipv 12  Territoriale zee was veel korter  Kwam overeen met de afstand van je kustartillerie  Forten langs de kust

Andere kant basislijn: interne wateren  Bv Rivieren, kanalen, meren, …  behoren tot de interne wateren  Regime hiervoor wordt niet door zeerecht geregeld

Grenzen aan soevereiniteit van de kuststaat  Beperkingen van volle & exclusieve jurisdictie  Onschuldige doorvaart (Art. 17-26)  Definitie  Schepen mogen door de territoriale wateren / zee van een andere staat varen als zij zich aan bepaalde beperkingen houden  Ongeacht de vlag 

Art. 18:  ‘Snel en ononderbroken’  Mag geen gevaar opleveren voor de vrede, orde of veiligheid van de kuststaat  Bv Vissen, militaire oefeningen uitvoeren ?  Deze zijn niet onschuldig 


Pagina 164



Art. 20: onderzeeboten  In territoriale zee  aan de oppervlakte varen



Art. 21, 25: beperkingen onschuldige doorvaart / voorkomen van doorvaart die niet onschuldig is  Inbreuken voorkomen !  Wanneer je zelf militaire oefeningen gaat uitvoeren, dan mag je dat recht op onschuldige doorvaart gaan opschorten (tijdelijk !!)



Internationale zeestraten  recht van doortocht (‘transit passage’)  Deze zijn van belang voor internationaal handel  Bv Bosporus, Suezkanaal, Straat van Gibraltar





Flexibeler dan het recht op onschuldige doorvaart  Onderzeeboten  Bij recht op onschuldige doorvaart: aan de oppervlakte varen in de territoriale zee  Bij recht van doortocht: niet verplicht om aan de oppervlakte te varen



Art. 38-39, 45 (niet uitgelegd !!)

Beperkte burgerrechtelijke en strafrechtelijke rechtsmacht tav vreemde schepen  Koopvaardijschepen:  Art. 28: burgerlijke rechtsmacht?  Kuststaat zal haar burgerlijke rechtsmacht / jurisdictie niet zomaar uitoefenen op koopvaardijschepen in territoriale zee  Niet van richting veranderen / schepen niet tegenhouden om burgerlijk rechtsmacht uit te oefenen 

Art. 27: strafrechtelijke rechtsmacht  in principe niet tenzij:  Bv Moord aan boord van een schip tijdens doortocht ?  geen strafrechtelijke rechtsmacht in principe TENZIJ:  a) Gevolgen strafbaar feit zich uitstrekken tot de kuststaat  b) Feit verstoord orde in het land of de orde op de territoriale zee  c) Verzoek kapitein schip of vlaggenstaat  d) Handel in verdovende middelen  ! Misdrijven in de interne wateren ?  de beperkingen gelden niet, men kan rechtsmacht uitoefenen


Pagina 165



o

3. De aansluitende zone  De aansluitende zone (Art. 33)  Grenst aan de territoriale wateren & het kan beschouwd worden als een soort tussentrap tussen de territoriale zee en de volle zee  Loopt parallel aan de kustlijn  Niet meer dan 24 mijl vanaf basislijn  Kuststaat mag maatregelen nemen om inbreuken op de wetten en regelgeving van toepassing binnen het grondgebied (miv de territoriale zee) te voorkomen / bestraffen  Nut:  Binnen die zone kan je schepen aanhouden die richting jouw territoriale zee varen waarvan je weet dat ze bepaalde regelgeving niet respecteren  Omgekeerd: wanneer een schip uit jouw territoriale zee vaart en daar een inbreuk heeft gepleegd, kan je steeds aanhouden in die aansluitende zone  

o

Oorlogsschepen:  Art. 29 – 32: immuniteit  Genieten van immuniteit  Niet zomaar aanhouden  Wanneer zij een inbreuk plegen op een regel die geldt op je territoriale zee  vragen om je territoriale zee te verlaten, maar geen uitvoeringsmaatregelen stellen

Zone gecreëerd om staten gemakkelijker maken de regels, van toepassing in territoriale zee, te gaan handhaven Uitdrukkelijk afkondigen

4. Exclusieve Economische Zone (EEZ)  Max 200 zeemijl vanaf de basislijn (Art. 57)  Gebied dat zich buiten de kust van een staat uitstrekt 

Oorsprong:  Nieuw in de Conventie van 1982  4 Verdragen spraken hier niet over  Enerzijds ontwikkelingslanden  Territoriale zee proberen uitbreiden (ruimere territoriale zee) 



Anderzijds landen die EEZ gingen afkondigen  Nieuw rechtsgebied creëren met exclusieve rechten

Belang:  Exclusief controle over de exploitatie van levende & niet – levende rijkdommen  Kuststaat bepaalt wie wel / niet mag visvangen, hoeveel ?


Pagina 166





Bevoegdheid kuststaat (Art. 56, 60 e.v.)  Exploratie, exploitatie en behoud van natuurlijke rijkdommen (levend en niet-levend)  Rijkdommen die voorkomen in de bodem  Ook exclusieve controle over de voorraden van gas & olie in de bodem 

+ Overige vormen van economische exploitatie  Fossiele brandstoffen, aanleg windpark, aanleg van kunstmatige eilanden



Bevoegdheid mbt bescherming marien milieu,…

Rechten & plichten derde staten (Art. 58)  Vrijheid van scheepvaart en overvliegen  Navigatie + andere schepen kunnen zonder enig probleem doorvaren  Vliegtuigen kunnen vrij overvliegen (zonder toestemming)  



Leggen van kabels en leidingen Wetten en regelgeving kuststaat respecteren

Afdwinging door de kuststaat (Art. 73): handhaven / afdwingen van bepaalde bevoegdheden  Bv Schip vist niet in de EEZ, maar beschikt niet over de vereiste vergunning  Bemanning voor de nationale rechter kunnen brengen 

Bv M/V Saiga zaak  Het bunkerschip Saiga werd aangehouden door een Guinees patrouilleschip in de EEZ  250 km customs radius Guinea  Arrestatie bunkerschip (drijvende tankstation)  Andere schepen bevoorraden in EEZ  Ontwijken van taksen ?  In territoriale zee moet men taksen betalen voor douaneregeling & brandstof  Guinea had in zijn nationale wetgeving een douane – zone ingevoegd vanaf zijn kust  Die nieuwe taksen afdwingen ?  Nee, binnen EEZ controleer je visserij, ontginning van bronnen, maar niet zomaar de fiscale voordelen controleren  Men had geen grondslag om die regeling af te dwingen 

De zaak werd voor ITLOS gebracht  Guinea wordt veroordeeld


Pagina 167



Bv M/V Artic Sunrise (Nederland vs Rusland)  Schip vaart onder Nederlandse vlag  Greenpeace voert actie tegen olieboringen in het noordpoolgebied (binnen EEZ Rusland)  Tientallen actievoerders werden door de Russische autoriteiten gearresteerd  werden aangeklaagd wegens piraterij  later: aanklacht piraterij laten vallen, nu wel hooliganisme  ITLOS: Rusland moet het schip vrijgeven (maar Nederland moet wel een borgsom betalen)  Rusland ontkent bevoegdheid / jurisdictie ITLOS 

Veiligheidszones rond kunstmatige eilanden (Art. 60)  Binnen EEZ: exclusief bevoegd om kunstmatige eilanden te bouwen & die ook beschermen  Is Rusland hier op een correcte manier opgetreden



Moet worden afgekondigd  verklaren dat men die zone creëert  Niet automatisch



Impact eilanden (Art. 121)  Geven opnieuw aanspraak op EEZ  Wanneer het een eiland betreft waar mensen op duurzame wijze kunnen wonen & op duurzame wijze economische activiteiten kunnen verrichten 

Bv Lopende arbitragezaak tussen Filippijnen – China  Eilandengroep in Stille Oceaan  Filippijnen  uitspraak van arbitragehof over EEZ. China claimt dat verschillende eilandjes binnen die zone (strook van 200 zeemijl uit Filippijnse kust) tot Chinees grondgebied behoren  EEZ  economische activiteiten op / onder het water  Het gaat nog steeds om open zee, waar scheepsvaartverkeer vrij kan plaatsvinden


Pagina 168

Hoofdstuk 12: Internationaal milieurecht  1. Algemeen o Milieu factor in verschillende domeinen internationaal publiekrecht. Maar ook ontwikkeling als afzonderlijke tak  Toenemende milieuschade – interdependentie – toegenomen bewustzijn  Samenwerking tussen staten is noodzakelijk  NGO – wereld speelt een belangrijke rol  Nieuwe verdragen zijn vaak reactie op bepaalde incidenten / gebreken  1986: Tjernobyl  verdrag aangenomen rond het aanpakken van kernrampen o

Start van de multilaterale beweging:  VN – Conferentie inzake leefmilieu 1972  Stockholm – Verklaring  Voor de eerste keer een globale wereldwijde conferentie houden over het leefmilieu  Verklaring, dus geen bindend instrument (eerder soft law die algemene principes vastlegt)  Principe 21:  Soeverein recht om rijkdommen te exploiteren, tegelijkertijd ervoor zorgen dat exploitatie geen milieuschade veroorzaakt aan andere staten (zo niet aansprakelijkheid). Van op jouw grondgebied mag je geen schade toebrengen aan andere staten  Trail Smelter case:  Verenigde Staten vs Canada  Een smelterij, gevestigd in Canada, veroorzaakt ernstige verontreiniging van het leefmilieu van de VS. Aangezien geen enkele staat het recht heeft om schade toe te brengen aan het leefmilieu van een andere staat, ook al gebeurt de verontreiniging van op het eigen grondgebied, is het algemeen principe dat de vervuiler betaalt voor de geleden schade  Canada werd veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding aan de VS

o

Na Stockholm: 2 fasen  Jaren ‘70-’80: oprichting UNEP (United Nations Environment Party, VN Klimaatprogramma) & specifieke instrumenten  Specifieke verdragen die betrekking hebben op bepaalde vormen van milieuschade  Bv Olievervuiling, … 

Vanaf midden jaren ‘80: aandacht voor globale problemen + erkenning band economische ontwikkeling en milieuproblemen  Bv Brundtland Report 1987 – ‘duurzame ontwikkeling’  Je probeert een ontwikkeling te hebben die zich toespits op het heden + je zorgt ervoor dat de toekomstige generaties ook nog aan hun behoeften zullen kunnen voldoen  Besef dat onze natuurlijke rijkdommen niet oneindig zijn, zullen langzaam uitput geraken  Zorgvuldig omgaan met de middelen die we nu hebben


Pagina 169

o

o

1992 VN – Conferentie inzake milieu en ontwikkeling, Rio  5 documenten:  Agenda 21  Actieplan voor de toekomst  Soft law instrument 

Klimaatverdrag  Bindend !



Biodiversiteitsverdrag  Bindend !



Principes inzake Bossen  Soft law instrument



Rio – verklaring inzake milieu en ontwikkeling  Soft law instrument  Vergelijkbaar met de vroegere Stockholm – Verklaring  Bepaalde belangrijke principes vastleggen  Het idee dat staten een gemeenschappelijke maar toch een gedifferentieerde verantwoordelijkheid hebben tov het milieu  Rekening houden met de verschillende middelen van enerzijds industrielanden anderzijds ontwikkelingslanden & de verschillende historische ontwikkelingen (?)

Na Rio nog tal van nieuwe instrumenten  Oa Desertificatieverdrag 1994  Tegengaan van woestijnvorming  Ernstige verdroging en / of desertificatie in het bijzonder in Afrika  Overbevolking & desertificatie gaan hand in hand  Financieel hulp verstrekken 

Oa Kyoto Protocol 1997  Bindende reductiedoelstellingen voor periode 2008 – 2012 & bindende handhavingsmechanismen eraan gekoppeld  VS was geen verdragspartij  Landen zoals China & India  geen reductiemaatregelen omdat zij vroeger niet als industrielanden werden gezien, maar wel als ontwikkelingslanden



4 voornaamste gebieden (niet exhaustief):  Gevaarlijke stoffen & activiteiten  Biodiversiteit  Marine milieu: zout water & zoet water  Bescherming atmosfeer


Pagina 170

o

Bronnen:  Soft law  Bv Stockholm & Rio Verklaring inzake bosbouw  Op zich niet bindend, maar vormen wel inspiratie voor nieuwe verdragen / kunnen gewoonterecht worden 

Internationaal gewoonterecht ?  recente tak  Gewoonterecht veronderstelt een zekere duurzaamheid  Kan enkel langzaam ontwikkelen 



Vooral specifieke & technische regels nodig  onmogelijk creëren via gewoonterecht (wel via geschreven recht)

Opkomende algemene beginselen van internationaal milieurecht  Voorzorgsbeginsel  Pulp Mills  Argentinië vs Uruguay  Er was een papierfabriek gebouwd op de oevers van de rivier Uruguay (die de grens vormt tussen Uruguay & Argentinië)  Tegenstanders vrezenernstige milieuvervuiling & verwijzen naar een verdrag tussen Uruguay & Argentinië dat inhoudt dat wanneer een project van 1 van beide landen een effect zou hebben op het milieu van de andere staat  project meedelen aan de andere staat  Toepassing voorzorgsbeginsel ! 





Argentinië stapt naar het ICJ om Uruguay aansprakelijk te stellen voor het breken van het verdrag Hof: “er bestaat een algemene plicht in het gewoonterecht, dat wanneer je een groot project onderneemt die potentieel milieuschade zou veroorzaken  milieuspecialisten inschakelen”



Niet afwachten om maatregelen te nemen  Zich niet mogen verschuilen achter het ontbreken van een sluitend wetenschappelijk bewijs om toch bepaalde maatregelen te nemen om probleem / schade te voorkomen



Bv Rio principe 15 (niet uitgelegd !!)

Beginselen van duurzaam gebruik  Handelen rekening houdende met de toekomstige generaties  Natuurlijke rijkdommen gebruiken zodat toekomstige generaties ook nog hebben


Pagina 171







o

Polluter pays’  Vervuiler / veroorzaker betaalt principe  Indien je vervuilt, dan betaal je ! (integreren in nationaal recht  vervuilende wagens zullen meer belast worden dan andere)  Verdragen die voorzien in een objectieve aansprakelijkheid  Diegene die schade veroorzaakt zal de prijs moeten betalen  Wanneer bedrijven in kwestie niet solvabel zijn om die kosten te betalen zal men als schadelijder terugvallen op de middelen van Internationaal Fonds voor slachtoffers van milieuschade (boorschade ?) o Olieproducerende landen financieren

Verdragen  Technisch – ondoorzichtig  Vaak grotendeels overlappend 

Vaak Kaderakkoorden  Men creëert een soort van forum  Meer algemene verplichtingen



Protocollen  Plichten gaan concretiseren, specifieker maken

Rechtspraak (beperkt)  Pulp Mills (zie hierboven)  Trail Smelter (zie hierboven)  Walviszaak (Japan vs Australië) (niet uitgelegd !!)  Rechtspraak  aanvullend

Belangrijke instellingen:  VN – Klimaatprogramma (UNEP)  Opgericht na Stockholm  Subsidiaire vergadering van VN  Analyseren van bepaalde evoluties  Het nemen van initiatieven voor nieuwe verdragen & optreden als secretariaat voor een aantal belangrijke multilaterale conventies (administratief werk)  Voorstel Frankrijk ?  UNEP gaan opwaarderen tot een echte organisatie (gespecialiseerde VN organisatie worden) 

Commission on Sustainable Development (niet uitgelegd !!)



IMO  



 WHO

Internationale Maritieme Organisatie Verantwoordelijk voor verdragen rond dumping / lozen van stoffen op zee & rond maritieme vervuiling Houdt toezicht op de naleving ervan


Pagina 172

 

Global Environment Facility (oorspronkelijk binnen Wereldbank)  Mechanisme om milieuprojecten te financieren  Een autonoom organisatie die steeds bezig is met financiering van projecten  Bv Desertificatieverdrag, Biodiversiteitsverdrag, …



UN Economic Commission for Europe (UNECE)  Eén van die regionale commissies van ECOSOC  Europa  Lidmaatschap ?  Breder dan wat we nu als Europa beschouwen (Bv Vs, Canada, Israël, …)  Ruimere lidmaatschap !

  o

Wereld Gezondheidsorganisatie



Vastleggen van allerlei veiligheidsstandaarden  Belangrijke initiatieven genomen



De aangenomen verdragen worden vaak opengesteld aan niet – leden

EU (niet uitgelegd !!) Andere Internationale Organisaties, NGO’s (niet uitgelegd !!)

Implimentatie / afbakening  Klassieke instrumenten juridische geschillenbeslechting en regels inzake staatsaansprakelijkheid niet steeds nuttig  Niet onmiddellijk mogelijk om te ontdekken wie al dan niet verantwoordelijk is  Vaak is er geen 1 duidelijke schadelijder (veel van de regels zijn niet altijd even duidelijk)  niet direct toepasbaar  Al die regimes, die worden gecreëerd door milieuverdragen, blijven nog steeds onderhevig aan het consensuele principe 

Nood om te focussen op monitoring en bijstand om inbreuken te voorkomen/remediëren. Sanctie als laatste optie



Vier voornaamste toezichtsmechanismen:  Data / informatie verzamelen  Periodieke rapportageverplichtingen  Soms inspectie/onderzoek ter plaatse  Mariene vervuiling & diersoorten 

Procedures voor inbreuken  kunnen tot beperkte sancties leiden  Hier en daar zijn er afdwingingsmechanismen  Wanneer inbreuk wordt vastgesteld, dan kan je je lidmaatschapsrechten verliezen

 2. Gevaarlijke stoffen & activiteiten (niet uitgelegd !!)


Pagina 173

 3. Biodiversiteit o 1946 Walvisverdrag  Niet verbieden, maar enkel en alleen aan banden leggen / regelen  Welke quota, wanneer wel en wanneer niet, … 

Wordt periodiek geamendeerd door verdragsstaten  bindend tav alle verdragspartijen  Tenzij voorbehoud  algemeen moratorium walvisvangst



IWC – 1982 moratorium  Commerciële walvisvangst  Japan had initieel wel voorbehoud gedaan, maar nadien terug ingedtrokken omwille politieke druk  IJsland & Noorwegen  hebben beperkte voorbehouden aangetekend



Bv Walviszaak Australië – Japan

o

1971 Ramsar Verdrag inzake watergebieden (draslanden) die van internationale betekenis zijn (niet uitgelegd !!)  Bescherming & behoud van bepaald type ecosysteem  draslanden

o

1972 UNESCO Werelderfgoedverdrag  Bescherming / behoud van bepaalde locaties die geacht worden van universele waarde  Voornamelijk om cultureel erfgoed (Bv belforten in België) & natuurlijk (?) erfgoed

o

1973 CITES (Verdrag inzake internationale handel inzake bedreigde diersoorten)  Creatie van import –en export van licentie  dier –en plantsoorten  Vergunningensysteem voor internationale handel  3 annexen – verschillende mate van controle  1. Dier –en plantsoorten die met uitsterven gedreigd zijn (handel is volledig verboden)  2. Dier –en plantsoorten die in gevaar zijn & die opvolging vereisen (handel is niet verboden, wel beperkt houden)  3. Individuele verzoeken van landen die bijkomende beperkingen willen opleggen aan de handel in specifiek dier –en plantsoorten (bepaald land wil vermijden dat er grootschalig handel plaatsvindt vanuit zijn grondgebied  andere landen vragen om mee te helpen met die afdwinging ervan (andere landen zullen vergunningen controleren)  Niet beperking voor alle landen, maar voor 1 enkel land  

o

Onderzoek wanneer zich problemen / inbreuken voordoen Niet – naleving kan leiden tot opschorting handel

1979 Bonn Convention on the Conservation of Migratory Species of Wild Animals  Niet de regeling van de internationaal handel  Wel het nemen van maatregelen om migrerende diersoorten & habitat te gaan beschermen + jacht op die dieren op nationaal niveau verbieden  Twee annexen – uiteenlopende verplichtingen  Kaderverdrag, aangevuld met diverse specifieke verdragen & MoUs


Pagina 174

o

o

1992 Biodiversiteitsverdrag  Algemene principes  Weinig concrete / afdwingbare bepalingen  Duurzaam gebruik biodiversiteit  Billijke verdeling voordelen  Toegang tot biotechnologie,… 

2000 Cartagena Protocol  Het internationaal vervoer van genetisch gemanipuleerde organismen  Voorziet in een wederzijdse informatieplicht



2010 Nagoya Protocol  Gericht op transfer van technologie & financiering

Regionaal (niet uitgelegd !!):

 4. Bescherming mariene milieu o Oceanen  Dumping (het bewust lozen van bepaalde substanties in de zeeën):  1972 Verdrag van Londen  Verbod  Voorafgaande special toelating  Algemene toelating  Steunt op nationale inspecties & vergunningenstelsel  Vervangen door Protocol 1996 – veel strikter  Nu is er

o



Vervuiling door scheepvaart  1973 MARPOL  Ontworpen door IMO  Internationaal Verdrag voor de preventive van vervuiling door schepen  Vervuiling door ongelukken (Bv Olierampen) + operationele vervuiling (veel omvangrijker)  Kaderverdrag met 6 technische bijlagen (concrete verplichtingen opgelegd):  Vervuiling door olie  Schadelijke vloeibare stoffen in bulk  Luchtvervuiling

  

Verdragen inzake aansprakelijkheid voor vervuiling oceanen (niet uitgelegd !!): Overige (niet uitgelegd !!): Regionaal (niet uitgelegd !!):

Zoetwater (niet uitgelegd !!)


Pagina 175

 5. Bescherming van de atmosfeer o Grensoverschrijdende luchtvervuiling  Bv Trail Smelter (Canada vs VS)  Specifieke bron van luchtvervuiling, men wist waar & door wie  eenvoudige case 

1979 Verdrag inzake luchtvervuiling over langere afstand (LRTAP – UNECE)  Kaderverdrag, concrete verplichtingen  Elk protocol handelt over specifieke onderwerpen  8 protocollen: zwaveluitstoot, zware metalen, …

o

Bescherming van de ozonlaag  Ozonlaag absorbeert UV – straling zon  1985 Ozonverdrag Wenen + 1987 Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer  Ozonlaag normaal hersteld tegen 2050 ?

o

Opwarming van de aarde (broeikaseffect)  Bepaalde gassen, in hoofdzaak Co2, die voor de opwarming van de aarde zorgen  Globale problemen  Oorzaak  uitstoot broeikasgassen  Gevolgen ?  Meer natuurrampen, klimaatverandering, …  Opwarming aarde met 3 – 5° tegen 2100 ?

o



Wetenschappelijke data & rol IPCC  Intergouvernementele panel van wetenschappers  Opgericht door UNEP & Wereld Meteorologische Organisatie (?)  Periodiek stand van zaken opmaken  publiceren om de zoveel jaar hun bevindingen



Belangrijke morele vragen, link met economie, kost, historische verantwoordelijkheid westerse wereld

Klimaatverdrag (UNFCCC) 1992 (in Rio):  Kaderverdrag  196 verdragspartijen  Rol ‘COP’  De jaarlijkse bijeenkomst van alle verdragspartijen  Klimaattoppen Doha, Keulen, …  



Secretariaat in Bonn Two sub – organen:  SBSTA  Subsidiair orgaan inzake wetenschappelijk & technisch advies  SBI  Subsidiair organ inzake de implementatie (?) Principes – Art. 3  Voorzorgsbeginsel, principe van gemeenschappelijke maar differentiële verantwoordelijkheid


Pagina 176



o

Commitments – Art. 4 (algemene plichten)  Plichten voor alle staten + afzonderlijke plichten voor geïndustrialiseerde landen (Annex I – Annex II)  Data ivm GHG bijhouden  Wetenschappelijk onderzoek stimuleren  Financiering voor ontwikkelingslanden 

Geïndustrialiseerde landen streven ernaar uitstoot terug te brengen tot niveau 1990  Annex I landen: EU landen, Canada, Australië, Japan, Rusland, …



Commitments zijn niet afdwingbaar !

Kyoto Protocol 1997:  In werking getreden in 2005, toen Rusland toetrad  Men moest minimum aantal staten hebben & de staten die geratificeerd hebben moesten goed zijn voor ten minste 55 % van de gezamenlijke uitstoot van Annex I landen  Lidmaatschap – 192 verdragspartijen  VS heeft getekend, maar niet geratificeerd  geen lid van dit verdrag  EU landen zijn wel lid  Canada heeft zich teruggetrokken 

‘CMP’  Jaarlijkse vergadering van alle partijen  Gezamenlijke orgaan van alle staten die partij zijn bij Kyoto Protocol  1 x per jaar bijeenkomst COP & CMP



Gedetailleerde regels inzake tenuitvoerlegging aangenomen in Marrakech in Marrakesh in 2001  Ten uitvoerlegging protocol



Inwerkingtreding 2005



Inhoud:  Concrete cijfers !  Bindende reductieverplichtingen:  Annex I – landen moeten uitstoot herleiden tot minstens 5% benden niveau 1990 tijdens de ‘first commitment period’ (20082012)  Concrete reductie – verplichtingen in Annex B  Bv EU 8% beneden niveau 1990 

Bijstand voor ‘adaptatie’ (niet uitgelegd !!)  Bv Adaptatiefonds, uitwisseling best pracitces); technologietransfers,…


Pagina 177



Hoe uitstoot verminderen?  Nationale tenuitvoerlegging  Internationale ‘flexibele mechanismen’:  Art. 6 : Joint Implementation / Gezamenlijke Uitvoering  ‘Emission reduction units’  1 Annex I land zal een project financieren in een ander Annex I land 

Art. 12: Clean Development Mechanism  ‘Certified emission reductions’  Annex I land zal bepaalde milieuvriendelijke projecten financieren in een niet – Annex I land



Art. 17: Emissiehandel  ‘Assigned amount units’  Obligation to maintain a reserve  Overschot ?  verhandelen van emissie



o

Speciale regeling voor LULUCF (niet uitgelegd !!):  ‘Land use, land-use change and forestry’  ‘Removal units’ Toezicht & afdwinging  Rapportage & controle  Art. 5: Annex I landen moeten nationale maatregelen nemen om GHG – uitstoot op te volgen (per bron…)  Art. 7: Annex I landen moeten jaarlijks inventaris en rapport overmaken  Art. 8: Controle door experten 

Nalevingsmechanisme: Compliance Committee  Facilitatieve branch (faciliterend)  Bijstand verlenen  Ervoor zorgen dat men de plannen dusdanig aanpast 

o

Enforcement branch (afdwinging)  Effectief gaan sanctioneren  Opschorten van lidmaatschapsrechten / staten uitsluiten van die flexibele mechanismen  Toegepast tav Kroatië  land moeilijker gemaakt om target te halen  Men zou beter gebruik moeten maken van sanctiemechanismen

Uitdagingen:  Wat na 2012 ?  Kyoto 2008 – 2012  periode is voorbij 

Wat met ontwikkelingslanden ?  Landen zoals India, Brazilië & China ook ontwikkelingslanden ?



Welke (juridische) vorm ?  Nieuw protocol ? Bestaande amenderen ? V



Wie betaalt de rekening ?


Pagina 178

o

2007 Bali Action Plan roept op tot een akkoord rond o.m. (niet uitgelegd !!):  Een gedeelde langetermijnvisie – globale doel emissiereductie  Nationale ‘mitigatie’-acties  Bv Inzake ontbossing / herbebossing  

o

Versterkte actie rond ‘adaptatie’ Bijkomende financiële steun voor ontwikkelingslanden

Evolutie  Tal van klimaattoppen met telkens hoge verwachtingen  Tussentijdse verwezenlijkingen:  Kopenhagen – akkoord: 2° C; USD 30 miljard tegen 2020; individuele ‘toezeggingen’  Overige: Green Climate Fund, Climate Technology Centre,… 

December 2011: Durban COP 17 / CMP 7  Akkoord om tegen 2015 een nieuw protocol, juridisch instrument of ‘agreed outcome with legal force’ vast te leggen  Voor het overige (niet uitgelegd !!):  Herziening LULUCF – regels, financiering, versterking rapportage, …



December 2012: Doha COP 18 / CMP 8  Amendementen Kyoto Protocol – mogelijkheid voorlopige toepassing  Nieuwe reductieplicht van 2013 tot 2020  Opnieuw die Annex I landen hebben reductieverplichting op zich genomen  Canada, Japan, Nieuw – Zeeland, Rusland  hebben geen nieuwe reductieverplichtingen op zich genomen 

o

Amendementen zijn vandaag de dag nog niet in werking getreden !

Doorbraak Parijs 2015 ?  Niet uitgelegd !!


Pagina 179

Examen IPUR  Algemeen o 3 uur o Gesloten boek  Geen materiaal toegelaten  Leerstof o Slides + lesnota’s o Leidraad is slechts achtergrond o Cases  Alleen cases die in de les aan bod kwamen  + In de mate ze effectief behandeld zijn  Het examen o Deels MC – deels openvragen  MC vragen  Giscorrectie (2013 – 2014)  +1 / -0,5  Lees vragen grondig & let op ieder woord 

Openvragen  Korte vragen + 2 case studies  Probeer volledig te antwoorden – neem je tijd (3u)  Verwijs desgevallend naar voornaamste RS / verdragsregels

o

Geen pennenzakken toegelaten

o

Studentenkaart meebrengen

Mijn excuses voor eventuele typefouten / grammaticale kwesties … Emine Özen (2013 – 2014)


Pagina 180

Notities: Internationaal Publiekrecht Prof. Tom Ruys

Recommend Documents