I. Inleiding tot het internationaal publiekrecht!

Rémy Bonnaffé

Internationaal Publiekrecht ’11 - ’12! I. Inleiding tot het internationaal publiekrecht! 1.

Definitie van het internationaal publiekrecht! - Regelt relaties tussen staten en/of internationale organisaties! - Heeft impact op individuen (d.m.v rechten en plichten)!

Inhoud:! - Alle aspecten van interstatelijke activiteiten (regelen van conflicten, economische relaties, …)!

2.

Kenmerken van het internationaal publiekrecht!

Fundamenteel verschil met nationaal recht dat:! - Vormt een verticaal systeem! - Waarin er centrale organisatie is van zowel wetgevende, handhavende als rechterlijke macht! Internationaal recht:! - Horizontaal rechtssysteem, zowel op wetgevend, handhavings- en rechterlijk vlak! - Wetgeving w’ ° door gelijke en soevereine rechtssubjecten (staten)! - Wetgeving wordt niet opgelegd door een hiërarchische overheid! - Ontbreekt een centrale politiemacht en een overkoepelende rechterlijke macht (IGH kan pas optreden na toestemming staten)! → wel degelijk een rechtssysteem met verschillende handhavingsmechanismen:! - Sanctie door de VN-veiligheidsraad;! - Verlies van rechten en privileges van staten (stoppen van diplomatieke relaties);! - Rechtshandhaving (voor internationale gerechtshoven)! - Rapportering ! Internationaal recht = effectief:! - Staten hebben belang bij hun int. relaties naar behoren te regelen! - Horizontale karakter, waarbij gelijkwaardige subjecten recht creëren, zorgt voor compromissen! Internationaal recht = nadelen:! - Grote mate van flexibiliteit leidt soms tot gebrek rechtszekerheid! - Ontbreken van centrale mechanismen op vlak van wetgeving en handhaving


- !1 -

Rémy Bonnaffé

II. Bronnen van het internationaal publiekrecht! 1.

Overzicht van de bronnen!

Formele bronnen: in internationaal recht erkende wijzen van totstandkoming van internationaalrechtelijke regels! Materiële bronnen: inhoudelijke regels van het internationaal recht! Art. 38 Statuut van het Internationaal Gerechtshof: niet-limitatieve opsomming van de bronnen van het internationaal recht (geen gradatie, behalve secundaire en niet vermelde)! - Verdragen! - Internationaal gewoonterecht! - Algemene beginselen van internationaal recht! - Rechterlijke beslissingen (secundair)! - Rechtsleer (secundair)! - + resoluties van internationale organisaties (niet vermeld in art. 38)! - + soft law (niet vermeld in art. 38)!

2.

Verdragen (belangrijkste bron)!

= een bindende overeenkomst tussen staten (of internationale organisaties)! Verdragenrecht → regelt de totstandkoming/beëindiging van verdragen!

2.1. Principes inzake verdragen als bron van internationaal recht! Belangrijkste rechtsgevolg na sluiten verdrag = bindend en verplichtingen oplegt die moeten worden uitgevoerd! Verdrag heeft een vrijwillig karakter: een staat kan niet gebonden worden door verdrag als er geen toestemming is gegeven → enkel verdragspartijen zijn gebonden → binend in relaties inter se, dus niet in relaties met niet verdragspartijen! - Uitzondering: verdragen erga omnes: die binden alle staten (verdrag regime internationale waterweg, afbakening van staatsgrenzen of Handvest VN)! Indien verdrag = codificatie internationaal gewoonterecht → regels bindend voor alle staten! - Rechtsgrond waardoor staten gebonden zijn, weliswaar verschillend → resultaat zelfde! Verdrag kan ook mengeling van codificatie gewoonterecht en nieuwe ontwikkelingen zijn:! - Verdragspartijen door alle bepalingen van het verdrag gebonden! - Niet-verdragspartijen enkel gebonden door bepalingen die gewoonterecht zijn! - Weens Verdrag over verdragenrecht, Internationaal zeerechtenverdrag! - Verdrag kan ook impuls geven aan ontwikkeling van gewoonterecht"

3.

Internationaal gewoonterecht!

3.1. Begrip! = het recht voortvloeiend uit statenpraktijk en is binden voor alle staten.! Voordelen: geschikt voor algemene principes, kan lacunes uit verdragen opvullen, evolueert mee met de tijd! Nadelen: onzekerheid! Gewoonterecht bestaat uit twee elementen: de statenpraktijk (objectief element) en de opinio juris (subjectief element)!

! ! !

- !2 -

Rémy Bonnaffé

a. Statenpraktijk (objectief)!

= activiteiten, verzuim, verklaringen, nationale wetgeving, …! Vooraleer statenpraktijk aanleiding geeft tot ontstaan van een regel van gewoonterecht:! - Consistentie:! ‣ constant en uniform.! ‣ Vereist geen totale cosistentie, graad varieert naargelang onderwerp! ‣ Grotere consistentie ingeval van positieve verplichtingen! - Algemeenheid:! ‣ Praktijk van aanzienlijk aantal staten! ‣ Niet vereist alle staten, aantal hangt af van onderwerp: sommige materies groter gewicht aan bepaalde staten! ‣ Niet alle staten moeten praktijk volgen, toch bindend voor alle staten!! ‣ ‘persistant objector’: een staat die zich van bij het begin van de totstandkoming van nieuw gewoonterecht verzet tegen die nieuwe statenpraktijk, is niet gebonden door de nieuwe regel! ‣ Door Internationaal Gerechtshof aanvaard dat er ook lokaal gewoonterecht bestaat [Asylum Zaak, Colombia vs Peru: Een Peruaanse rebel gaat naar de Colombiaanse ambassade in Peru en krijgt daar asiel. Peru wil geen “safe passage” verlenen om die man naar Colombia te laten gaan. Colombia beweert dat als zij asiel geeft dit ook bindend is voor andere staten want het is een vorm van lokaal gewoonterecht.]! - Duurtijd! ‣ Doorgaans vrij lange duurtijd! ‣ soms al vrij snel omdat bv moeilijk te verwezenlijken (ruimterecht) = instant gewoonterecht! b. Opinio Juris (subjectief)!

= staten moeten de statenpraktijk erkennen als recht → gebonden voelen door regel! → dit is onderscheid met gewoonte: wordt niet aanzien als recht (groeten met vlag, volle zee)! Bewijs leveren:! - Indien een zware bewijslast → geen moeilijk vast te stellen of er opinio juris is! - Zwaarte hangt af van onderwerp: zwaardere bewijslast voor regels die plichten opleggen aan staten! - Vb [Advies over gebruik kernwapen van het ICJ: De statenpraktijk indiceert dat staten geen kernwapens meer gebruiken. Maar er moet natuurlijk ook nog een Opinio Juris aanwezig zijn. Het ICJ heeft geoordeeld dat deze er niet was.]! - Nicaragua zaak (later op terugkomen):! ‣ Belang van opinio juris" ‣ Bewijs halen uit: resoluties Algemene Vergadering, verklaringen, verdragen, nationale wetgeving, …!

3.2. Wijziging van gewoonterecht! Kan gewijzigd worden door nieuwe statenpraktijk → initieel zal die illegaal zijn. ! - Of nieuwe statenpraktijk evolueert tot nieuwe regel van gewoonterecht: hangt af van reacties van andere staten en ICJ. ! Ook door een later verdrag, maar enkel tussen de verdragspartijen!

! !

- !3 -

Rémy Bonnaffé

3.3. Jus cogens! = fundamentele regels van het internationaal gewoonterecht! Slechts gewijzigd w’ door nieuwe statenpraktijk = zeer moeilijk/onmogelijk! - Dus niet door verdrag (art. 53 van het Verdrag van Wenen)! Voorbeelden:! - Verbod op gebruik van geweld! - Verbod op genocide! - Gelijkheid van staten! - Vrijheid van volle zee! - Recht op zelfbeschikking!

3.4. Verhouding verdragen - gewoonterecht! In Statuut van het Internationaal Gerechtshof wordt geen hiërarchie bepaald, 2 situaties:! - Verdrag en gewoonterecht zijn complementair: geen probleem! - Verdrag en gewoonterecht zijn conflicterend:! ‣ Verdrag recenter dan gewoonterechter, eerste primeert (voor verdragspartijen!)! ‣ Gewoonterecht recenter dan verdrag: moeilijk, beter via de weg van geëigende procedures (amendering, …)! ‣ Jus Cogens kan niet gewijzigd worden door verdrag!

4.

Algemene beginselen van internationaal recht!

3 groepen:! - Beginsel die gemeenschappelijk zijn in alle nationale rechtstelsels! ‣ Procedurele en administratieve regels! - Beginsel van de billijkheid! ‣ Bv in [Fisheries jurisdiction zaak]! - Algemene beginsel die eigen zijn aan het internationaal recht: ontbreken van precieze inhoud! ‣ gelijkheid van staten! ‣ exclusieve jurisdictie van nationale staten binnen hun grondgebied! ‣ algemene beginselen van internationaal milieurecht!

5.

Rechterlijke beslissingen!

= secundaire bron → geen rechtsscheppende bron, maar passen andere bronnen toe! Toch grootte impact: IGH hebben geen algemeen gelding en enkel bindend voor partijen, maar kennen vaak navolging:! - Creëren van gewoonterecht → staten stemmen statenpraktijk af op rechtspraak! - Bevestigen ook internationaal gewoonterecht!

6.

Rechtsleer!

= secundaire bron → geen rechtsscheppende bron! Vroeger belangrijk (Grotius) → impact op gewoonterecht


- !4 -

Rémy Bonnaffé

7.

Resoluties van internationale organisaties!

→ niet bindend → stimulans voor creëren van gewoonterecht! Resoluties van VN Algemene Vergadering:! - Niet bindend! ‣ Uitzondering: resoluties over interne werking! - Kan bevestiging zijn van bestaand gewoonterecht! - Kan bewijs zijn van opinio juris! - Kan stimulans geven voor ontwikkelen van nieuw gewoonterecht! Beslissingen Veiligheidsraad VN:! - Bindend (maar zijn niet rechtscheppend; passen bestaande rechtsregels toe op concrete conflicten)!

8.

Soft law!

Belangrijk onderscheid tussen ‘soft law’ en ‘legal soft law’:! - Soft law: niet bindende richtlijnen, ideeën, verklaringen, resoluties van internationale organisaties, conclusies van conferenties (de lege ferenda)! - Legal soft law: vage regelen van internationaal recht in bindende instrumenten! ‣ Mensenrechtenverdrag (wel bindend, maar moeilijk te zien) of milieuverdragen"

III. Verdragenrecht! 1.

Algemeen!

= omvat de procedurele en inhoudelijke regelen inzake de totstandkoming en de werking van verdragen! Bronnen:! - Internationaal gewoonterecht! - Verdragen: o.a Weens verdrag inzake verdragenrecht (1969)! ‣ Codificatie van gewoonterecht door International Law Comission! ‣ Geen retroactieve werking! ‣ Enkel van toepassing op schriftelijke verdragen tussen (deel)staten! - Grote overlapping tussen beiden! Wat is een verdrag:! - Juridisch bindende overeenkomst! - Gesloten tussen staten (of internationale organisaties)! - Geregeld door het internationaal recht! - Creëert juridische bindende verplichtingen in internationaal recht! - Contract? Ja, maar wederzijdse voordelen zijn niet noodzakelijk! Vorm van een verdrag:! - Algemeen: geen formele vereisten! - Verdrag van Wenen inzake verdragen: schriftelijk! Verschillende synoniemen: conventie, protocol, charter, convenant ! - Opletten: Charter of the Unites nations → verdrag! - World Charter for Nature → geen verdrag! Soorten verdragen:! - Bilaterale - multilaterale! - Rechtscheppende (algemene normen) - contractuele (specifieke verplichtingen, afstand van grondgebied, …)! - !5 -

Rémy Bonnaffé

- Constitutionele (oprichting van organisaties bv EU-verdrag)! - Vereenvoudigde vorm! - Gemengde (tssn organisaties en lidstaten)! Geen verdragen:! - Resoluties van organisaties! - Politieke verklaringen! - Diplomatieke correspondentie! - …! [Quatar vs Bahein Zaak: een bepaald document dat ingeroepen werd, was een verslag van een onderhandeling. Discussie was of dit een document was met bindende juridische gevolgend → ICJ oordeelde dat zo een Agreed record wel bindend is.]! Bewijs van een verdrag: verdrag geregistreerd in de United Nation Treaty Series? ! - Opletten: niet-registratie betekend niet dat tekst geen verdrag kan zijn!! ‣ Alleen kan een niet-geregistreerd verdrag niet worden ingeroepen voor VN-organen zoals het Internationaal Gerechtshof! Totstandkoming van verdrag, waardoor bindende rechtsgevolgen ontstaan = 2 stappen:! - Het aannemen van een verdragstekst en de toestemming door een staat! - De inwerkingtreding van het verdrag!

2.

Sluiten van een verdrag!

c. Sluiten van een verdrag!

Onderscheid tussen:! bevoegdheid op grond van nationale wetgeving! - In België: Uitvoerende Macht (Koning/gewest- of gemeenschapsregering) met Parlementaire goedkeuring → meeste van landen! - VK: regering heeft bevoegdheid zonder parlementaire goedkering! - Indien inbreuk op nationale wetgeving:! ‣ mag niet worden ingeroepen door de staat om aan haar verdragsverplichting te ontkomen! ‣ tenzij de inbreuk manifest is en een regel betreft van fundamenteel belang! bevoegdheid op grond van internationaal recht! - Om verdrag te sluiten in naam vans staat → persoon moet over ‘full powers’ beschikken! ‣ W’ vastgesteld in formeel document, sommige mensen omwille van functie hebben dit document niet nodig: staatshoofden, minister buitenlandse zaken, afgevaardigden op conferentie! - Verdrag gesloten door een niet-bevoegd persoon:! ‣ Ongeldig! ‣ Tenzij dit achteraf wordt bevestigd door de staat! b. Aannemen van de verdragstekst!

- Toestemming van alle staten; of! - 2/3 meerderheid op internationale conferentie, tenzij anders beslist! c. Toestemming voor een verdrag!

Kan worden gegeven door ondertekening, ratificatie, toetreding, uitwisseling van instrumenten, aanvaarding of andere overeengekomen manier! → wordt meestal bepaald in verdrag zelf! → meeste verdragen vereisen toestemming door ondertekening en ratificatie! - !6 -

Rémy Bonnaffé

1. Ondertekening: Koning kan volmacht geven. (Eerste) minister (en) v buitenlandse zaken → permanente volmacht! 2. Ratificatie = definitieve bevestiging van staat van toestemming aan internationale gemeenschappen (door neerleggen van instrument van ratificatie).
 Wanneer vereist?! - Meestal expliciet bepaling in het verdrag! - Ingeval stilzwijgen: Intentie van de verdragspartijen! - Verklaring door afgevaardigde van een staat: voorrang op intentie! Relatie tussen ondertekening en ratificatie:! - Maakt interne controle mogelijk tussen ondertekening en ratificatie! - Ondertekening (door Full Powers) ➔ Parlementaire goedkeuring ➔ ratificatie! 3. Toetreding (accession): toestemming door staten, die niet betrokken waren bij onderhandelingen! - Onderscheid tussen ondertekening/toetreding vervaagd wat: periode van ondertekening vrij lang na conferentie! 4. Aanvaarding (approval/acceptance)! 5. Uitwisseling van instrumenten!

6.

Inwerkingtreding!

Algemene regel: van zodra alle staten hun toestemming hebben gegeven! Andere mogelijkheden:! - Vaste datum! - Bepaalde datum na laatste ratificatie! - Na aantal ratificaties!

7.

Draagwijdte van juridische verplichtingen!

Basisprincipe: pacta sunt servanda! Nationaal recht kan niet worden ingeroepen als reden voor niet-naleving! Niet naleving → internationale aansprakelijkheid!

8.

Voorbehouden!

= staat is gebonden voor verdrag, met uitzondering van bepaling(en) waarvoor voorbehoud (‘reservation’) is gemaakt! [Reservations to convention on the prevention and punishment of the crime of genocide zaak: ICJ aanvaard dat een staat verdragspartij kan zijn met een voorbehoud, zelfs al is dit niet door alle verdragspartijen aanvaard, zolang het voorbehoud verenigbaar is met doel en voorwerp van het verdrag]! Waneer zijn voorbehouden toegelaten (Weens Verdrag):! - Algemeen: toegelaten tenzij alle of bepaalde voorbehouden verboden zijn, of indien voorbehoud onverenigbaar is met voorwerp en doel van verdrag! - Voorbehoud wordt expliciet toegelaten (dan is geen aanvaarding vereist van andere staten)! - Bij beperkt aantal staten: aanvaarding vereist door alle staten! - Aanvaarding door orgaan van organisatie indien voorbehoud organisatie betreft!

! ! !

- !7 -

Rémy Bonnaffé

Voorbehoud ingeval van multilaterale verdragen: reacties van andere staten: ! - Aanvaarding door staat! - Bezwaar door staat: ! ‣ Bezwarende staat beschouwt voorbehoudende staat niet als verdragspartij! ‣ Bezwarende staat laat inwerkingtreding toe, maar bepalingen waarvoor voorbehoud werden gemaakt, gelden niet tussen bezwarende staat en voorbehoudende staat!

9.

Interpretatie van verdragen!

Interpretatie regels:! - Tekstuele benadering! - Intenties van verdragspartijen: voorbereidende werken, etc...! - Voorwerp en doel! - Effectiviteit! Weens Verdrag maakt combinatie mogelijk! → geen absolute regels, wel interpretatie volgens internationaal recht, niet nationaal!

10. Gevolgen van verdragen voor derde staten! Algemene regel: geen rechten en verplichtingen voor derde staten! Uitzonderingen:! - Verplichting of last oplegd aan derde staten: expliciete toestemming vereist! - Voordelen toegekend aan derde staten: geen toestemming vereist! - Verdragen erga omnes!

11. Tegenstrijdige verdragen! = verschillende verdragen over hetzelfde onderwerp, die deels of geheel tegenstrijdig zijn! Alle staten zijn partij bij vroeger en later verdrag:! - Vroeger verdrag wordt opgeheven door later verdrag indien intentie van verdragspartijen, of indien tegenstrijdig! - Indien deel van vroeger verdrag wordt opgeheven door later verdrag: enkel bepalingen die verenigbaar zijn met later verdrag blijven gelden! Niet alle staten zijn partij bij vroeger en later verdrag:! - Partijen bij beide verdragen: zelfde regels als hiervoor! - Geen partij bij beide verdragen: relaties worden geregeld door verdrag waartoe beide partijen behoren! - Als België relatie heeft met Frankrijk door een verdrag, hoeft dat niet persé met Duitsland waar België een ouder verdrag heeft! Verdrag kan ook expliciet bepaling bevatten over relatie beide partijen! Indien verdrag strijdig met VN-Handvest → VN-Handvest primeert


- !8 -

Rémy Bonnaffé

12. Ongeldige verdragen! - Dwaling (‘error’) bij sluiten van een verdrag:! ‣ Indien dwaling te maken heeft met feit dat essentiële basis is voor geven van toestemming! - Fraude, corruptie van afgevaardigden, dwang op afgevaardigden! - Onwettig gebruik van geweld, uitzondering van vredesverdragen! - Strijdigheid met een jus cogens norm! Niet-naleving van nationale wetgeving → maakt verdrag niet ongeldig!

13. Amendementen! - Door akkoord tussen verdragspartijen! - Specifieke bepalingen voor multilaterale verdragen! - Meestal geregeld door bepaling in verdrag!

14. Beëindigen van verdragen! Beëindiging door toestemming: ! - Toestemming door partijen (uitdrukkelijke overeenkomst)! - In overeenstemming met verdrag (bv uitdrukkelijke opzeggingsclausule)! - Ontbinding door later gesloten verdrag (uitdrukkelijk of stilzwijgend)! - Onbruik (stilzwijgend)! Beëindigen niet op grond van toestemming:! - Verdwijnen van verdragspartij! - Wezenlijke inbreuk (‘material breach’) = verwerpen van verdrag die niet in overeenstemming is met Weens Verdrag of overtreding van bepaling die essentieel is aan Verdrag! ‣ Bilateraal: andere verdragspartij kan verdrag beëindigen of opschorten! ‣ Multilateraal:! • Verdrag beëindigen voor alle verdragspartijen! • Verdrag beëindigen voor de staat de inbreuk heeft gemaakt! • Staat die slachtoffer is van de inbreuk kan het verdrag beëindigen tussen zichzelf en de staat die de inbreuk heeft gepleegd! - Permanente verdwijning of vernietiging van voorwerp! - Fundamentele verandering in omstandigheden (rebus sic stantibus):! ‣ Uitzonderlijk toegelaten! ‣ Kan niet worden ingeroepen bij verdrag dat grenzen vastlegt of als verandering gevolg is van inbreuk! ‣ Niet gepaste manier om amendementen aan te brengen! ‣ [ICJ: Danbe dam zaak: Zaak tussen Hongarije en Slowakije. Zij waren in een verdrag tot stand gekomen dat ze enkele dammen gingen bouwen op de Donau. Hongarije kwam tot constatatie dat dit slecht was voor milieu, en beroept zich op fundamentele wijzigingen van de situatie. Zaak komt voor ICJ en die geeft Hongarije ongelijk, en aanvaard dit niet als rechtvaardigingsgrond. Die kennis op het effect op leefmilieu was te voorzien. → strenge voorwaarde, was voorzienbaar]! - Indien nieuwe jus cogens norm ontstaan die strijdig is met verdrag! → indien zelf inbreuk: kan je rechtsgrond van een wezenlijke inbreuk niet zelf inroepen!

!

- !9 -

Rémy Bonnaffé

15. Andere verdragen over verdragen! - Weens Verdrag (inzake verdragenrecht) 1969! - Weens Verdrag over verdragenrecht tussen internationale organisaties en tussen staten en internationale organisaties, 1986! - Weens Verdrag over de opvolging van staten met betrekking tot verdragen: bevat rechtsregels in geval van statenopvolging (wat bij staten gesloten door voormalig Joegoeslavië?)! ‣ ‘Clean Slate’-principe: nieuwe staten zijn niet gebonden door verdragen afgesloten door hun voorgangers! ‣ In praktijk: worden vaak verdragen overgenomen van vorige staat! - [Scheldeverdrag 2005 tussen Vlaanderen en Nederland: Men wil de schelde verdiepen om de toegankelijkheid te verbeteren. Nederland moet hier aan meewerken omdat ze bepaalde polders moet gaan polderen. Dit werd in een verdrag geschreven, dus bindend. Maar een Nederlandse vereniging gaat naar de Raad van State, en die vernietigd de vergunning om dat gebied te gaan ontpolderen, waardoor Nederland zijn deel van het verdrag niet kan voldoen. → geen grond om het verdrag te beëindigen want was voorzienbaar]!

IV. Staten! 1.

Staatsvorming en erkenning van staten!

1.1. Concept van internationale rechtspersoonlijkheid! Staten = belangrijkste subjecten van het internationaal recht = internationale rechtspersoonlijkheid:! - Bevoegdheid om een claim te brengen voor een internationale (of nationale) rechtbank om rechten verkregen door internationaal recht vast te stellen! - Onderworpen aan verplichtingen uit het internationaal recht! - Bevoegdheid om verdragen te sluiten! - Genieten van immuniteiten! Enkel staten en VN hebben volle rechtspersoonlijkheid; andere subjecten hebben beperkte rechtspersoonlijkheid! Verkrijgen van internationale rechtspersoonlijkheid: ! - Oorspronkelijke rechtspersoonlijkheid: van zodra een entiteit een staat is! - Afgeleide rechtspersoonlijkheid: alle andere entiteiten! → vooraleer sprake van rechtspersoonlijkheid moet deze erkend w’ door staten!

1.2. Bewijs van een staat! Lidmaatschap VN → betekend niet automatisch dat entiteit een staat is! # Staten: 193/195


- !10 -

Rémy Bonnaffé

1.3. Criteria van een staat! Montevideo-verdrag:! 1. Permanente bevolking: bevolking gelinkt aan grondgebied, min of meer perman. manier! 2. Afgebakend grondgebied: complete zekerheid over heel territorium is niet vereist, ook indien grondgebied ingenomen wordt! 3. Overheid: heeft een praktische identiteit nodig:! Effectieve overheid met controle over bevolking en grondgebied! Niet vereist dat overheid totale grondgebied controleert! Zelfs ingeval effectieve overheid wegvalt (Somalië = ‘failed state’)! → eenmaal je een staat bent, en kenmerk valt weg = blijf je een staat! 4. Juridische onafhankelijkheid: capaciteit om internationale juridische relaties aan te gaan (vb niet in Hong Kong)! Manier van staatsvorming ook belangrijk:! - Op onwettige manier verkrijgen van statelijk karakter (met gebruik van geweld) → staat staatsvorming in de weg (vb: Noord-Cyprus heeft men niet aanvaard, Bangladesh dan weer wel)! - Erkenning van een staat kan curatief effect hebben: indien niet aan alle critteria is voldaan, kan men toch nog erkennen! Entiteiten die niet zijn erkend:! - Noord Cyprus: tot staat tot stand gekomen door inval van Turkije. Dit was onwettig gebruik van geweld en internationale gemeenschap erkend Noord Cyprus niet, enkel Turkije zelf. ! - Rhodesië: Tot stand gekomen door blankenminderheid die zichzelf onafhankelijk geroepen heeft. Dit was schenden van het principe van zelfbeschikkingsrecht. Engeland heeft er even controle over genomen en later is het dan onafhankelijk geworden als Zimbabwe.! - Transkei: Zuid-Afrika heeft in periode van apartheidsregime een deel van zwarte bevolking naar Transkei getransporteerd en onafhankelijk gegeven. Niet erkend op grond van non-discriminatie beginsel.! - Bangladesh: Ook door gebruik van geweld tot stand gekomen, maar wel aanvaard. Hier zie je inconsistentie = curatief effect van erkenning.!

1.4. Beëindigen van een staat! Onvrijwillige beëindiging is wettelijk onmogelijk! Juridische geldige beëindiging van een staat:! - Vrijwillige onderwerping aan andere staat! - Samensmelting van 2 staten (Oost/West Duitsland)! - Uiteenvallen in 2 of meer staten (Tsjecho-Slowakijke) !

1.5. Andere territoriale entiteiten! Andere territoriale entiteiten die niet voldoen aan criteria van een statelijke entiteit:! - Territoriale entiteiten erkend bij verdrag! - Protectoraten: onder bescherming voor bepaalde aspecten van een andere staat (Egypte van Engeland)! - Mandaatgebieden (Volkenbond): ging over landen waarvan men vond dat ze niet in staat waren zichzelf te besturen! - Voogdij (Trusteeship)-gebieden (VN): Namibië!

!

- 11 ! -

Rémy Bonnaffé

!

Palestina: ! - Grondgebied: Hof heeft dit positief bevestigd! - Grondgebied: nog betwistingen! - Overheid: ja, geen volledige controle! - Juridische onafhankelijkheid: voor bepaalde zaken! → Palestine Autonomous Area (sui generis gebied) → waarnemersstatus, maar niet als staat! Vaticaanstad:!

In een verdrag wordt de soevereiniteit van heilige stoel en paus als staatsmacht erkend. Opletten om Vaticaanstad niet te verwarren met heilige stoel, die is o.a verdragspartij van heleboel verdragen. Zij hebben ook waarnemerstatus maar is geen lid van de VN. Je kan daaruit echter niet afleiden dat het een staat is, maar het heeft wel rechtspersoonlijkheid.!

1.6. Erkenning! Verschil tussen erkenning van staten en erkenning van overheden! a. Erkenning van staten!

De facto (indien aan alle juridische vereisten zijn voldaan) vs. De jure (indien niet alle jur. ver.)! Formeel (door het beginnen van diplomatieke relaties vs impliciet (bv positieve stem in de Algemene Vergadering van de VN door toelaten nieuw lid)! = een politieke daad, met juridische consequenties! Redenen om niet te erkennen:! - Onleefbaarheid als staat! - Gebrek aan onafhankelijkheid! - Totstandkoming door onwettig gebruik van geweld ! Juridisch effect van erkenning bestaan 2 visies:! - Declaratieve theorie! ‣ Beperkte juridische effecten van erkenning → geen voorwaarde! ‣ Internationale statenpraktijk! - Constitutieve theorie! ‣ Erkenning is voorwaarde voor staat-zijn (voegt dus 5de criterium toe)! ‣ Problemen met theorie: juridische persoonlijkheid hangt af van subjectieve beoordeling (te veel belang aan politieke daad)! ‣ Volgens deze theorie is Israël dan bijvoorbeeld geen staat" Nieuwe ontwikkelingen sinds uiteenvallen van voormalige Sovjet-Unie en Joegoeslavië:! - EU: richtlijnen voor vereisten van erkenning verdergaand dan 4 klassieke criteria! - Toont belang van erkenning: Kosovo, erkend door EU maar niet door Rusland.! Ingeval van niet-erkenning:! - Kan geen vordering instellen voor nationale rechtbank van de niet-erkennende staat! - Kan zich niet beroepen op immuniteit, wetten van niet-erkend land worden niet aanvaard voor rechtbank! - Sommige landen: toepassing van wetten ongeacht niet erkenning! - Sommige landen: toepassing van wetten indien niet schadelijk voor buitenlands beleid! [Zaak: Principality of Hutt-river (Australië): 1 boerderij in Australië die zich onafhankelijk heeft geroepen. Ze moesten op gegeven moment belasting betalen, en zij wouden dit niet doen. Australië heeft dan hun quota verminderd en toen hebben ze zich onafhankelijk gemaakt. Ze hebben gebruik gemaakt van een clausule in Common Wealth, die bepaald dat als je de onafhankelijkheid uitroept en niemand hierop reageert, je dan onafhankelijk bent.]! - !12 -

Rémy Bonnaffé

! b. Erkenning van overheden!

Erkenning van overheid wordt toegekend aan een staatshoofd (koning, president, …)! - Niet nodig bij reglementaire verandering, wel voor bv Staatsgreep! Redenen voor niet erkennen van staatshoofd:! - Teken van afkeuring van de overheid door de niet-erkennende staat! - Wel erkennen wordt soms verkeerd begrepen als goedkeuring overheid! → Mexico: Estrada Doctrine: men wilde niet langer een overheid erkennen, omdat men dit als een interne aangelegenheid van een staat beschouwde, en word als beledigend gezien! (In de praktijk ga je impliciet wel erkennen, omdat je diplomatieke relaties aangaat etc…)!

2.

Jurisdictie en soevereiniteit!

2.1. Algemene principes inzake jurisdictie! Jurisdictie = de bevoegdheid die een staat kan uitoefenen ten aanzien van bepaalde personen, zaken of gebeurtenissen.! - Wetgevende jurisdictie: jurisdictie om rechtsregels voor te schrijven! ‣ In theorie onbeperkt! ‣ Praktisch beperkt door handhavingsjurisdictie! - Handhavingsjurisdictie: jurisdictie om rechtsregels af te dwingen! ‣ Politionele handhaving en rechterlijke jurisdictie! ‣ Beperkt tot eigen grondgebied!!!! ‣ Staat kan hier vrijwillig van afwijken, maar dit is uitzonderlijk: [Lockerbie Zaak: incident boven Schotse plaats Lockerbie. Er was Amerikaans vliegtuig, met terroristische aanslag, en is neergestort op Lockerbi. Normale gang van zaken zou zijn dat proces van 2 Libiërs in Engeland zou plaatsvinden. Libië ziet dat niet zitten maar Engeland wou die mensen niet uitleveren omdat dat tot straffeloosheid zou leiden. Er is dan een overeenkomst gekomen tussen Nederland (als gastland, procedure voor rechtbank mag op Nederlands grondgebied), Libië en Engeland. Maar schotse rechters zijn naar Nederland gekomen.]! Belangrijk principe = absoluut karakter van de territoriale jurisdictie:! - Staat heeft volledige bevoegdheid binnen zijn grondgebied! - Geen enkele andere entiteit heeft handhavingsbevoegdheid! - Uitzindering zijn mogelijk (bv geen jurisdictie over diplomaten, Lockerbie zaak of: [US. Naval Base Guantanamo Bay: Ooit geregeld bij verdrag tussen die landen dat het wel degelijk een grondgebied is van Cuba maar dat het in concessie is gegeven aan de VS. Die regeling kan niet worden opgezegd door 1 van de 2 partijen, moet met wederzijdse instemming. Statuut is terug aan bod gekomen met de gevangene van Guantanamo bay. Amerika zegt dat ze geen grondwettelijke rechten hebben omdat ze niet op Amerikaans grondgebied zitten. Maar Hof heeft anders beslist omdat ze wel degelijk jurisdictie heeft en dat dus de Amerikaanse wetten gelden.]!

2.2. Jurisdictie in burgerlijke en strafzaken! Diverse gronden voor uitoefening van jurisdictie in burgerlijke en strafzaken (= juridische grond waarop iemand voor een nationale rechtbank kan worden gebracht)! - Ingeval van concurrerende jurisdictie, uitlevering mogelijk (uitleveringsverdrag)! - Geen ‘double jeopardy’: 2 x veroordeeld voor zelfde feit! - !13 -

Rémy Bonnaffé

De gronden voor het uitoefenen van jurisdictie in burgerlijke en strafzaken zijn:! a. Territoriale jurisdictie!

= staat heeft jurisdictie over alle gebeurtenissen op zijn grondgebied (eigen + buitenlanders)! - Objectieve territorialiteit: misdrijven die uitgevoerd worden op grondgebied! - Subjectieve territorialiteit: misdrijven die beginnen op grondgebied! b. Personele jurisdictie!

= staat heeft jurisdictie over zijn onderdanen, ook als die in het buitenland verblijven! - Kan pas worden uitgeoefend als onderdaan terugkeert naar zijn land! - Wordt doorgaans enkel uitgeoefend voor serieuze misdrijven! c. Universele jurisdictie!

= elk land kan jurisdictie uitoefenen over zeer ernstige internationale misdrijven, ongeacht de plaats van het misdrijf of de nationaliteit van de dader! Vb: piraterij, genocide, foltering, oorlogsmidaden, misdaden tegen de menselijkheid, …! Is gevolg van historische afwezigheid van internationale strafrechttribunalen → zal aan belang inboeten door internationaal strafhof.! → grond om iemand voor de rechtbank te brengen, niet om iemand in het buitenland te arresteren! ! Toepassing hiervan = Belgische Genocidewet: oorspronkelijk werd het universaliteitsprincipe zeer ruim toegepast: geen beperking voor wie de klacht kon indienen, geen uitzondering voor staatsleiders → leidde tot het indienen van tal van klachten: [Yerodia Zaak (Arrest Warrant case): Een zo een persoon was de Minister van Buitenlandse zaken (die tevens immuniteit had, zie verder) Yerodia. Deze wet is dan gewijzigd.]! d. Beschermingsjurisdictie!

= staat kan jurisdictie uitoefenen over gebeurtenissen met een nadelig effect op de staat, ongeacht door wie dit gebeurt of waar.! Effectendoctrine: Sommige staten passen dit toe voor alle gebeurtenissen met een effect op de staat zoals bijvoorbeeld de:! [Anti-trust wetgeving: Bedrijven in het buitenland een boete kan geven, indien zij de competitiviteitsregels niet respecteren, zelfs indien dit perfect legaal is volgens nationale wetgeving.]!

[Helms-Burton Wet: Zijn de twee senatoren die de “cuban, liberty and democratic solidarity act” hebben voorgesteld. iedereen die steun/investeert in Cuba een boete kan geven, ongeacht nationaliteit/grondgebied.]! e. Passieve personaliteitsjurisdictie!

= op grond van nationaliteit van het slachtoffer, ongeacht de plaats van het misdrijf of nationaliteit van de dader! Wordt weinig toegepast en sterk bekritiseerd, vaak overbodig omdat er een andere grond is!

!

!! Staat kan geen persoon gevangen nemen op het grondgebied van een andere staat, indien toch gebeurt → nationale rechtbank jurisdictie weigeren (soms niet altijd het geval: [Eichman Zaak: Eichmann = SS-officier, Hij werd op gewelddadige manier ontvoerd uit Argentinië en naar Israël overgebracht door de Mossad, wat in strijd is met de Argentijnse territoriale integriteit. Hij werd in Israël berecht en geëxecuteerd ondanks de schending van internationaal recht. Israël bood later zijn excuses aan aan Argentinië.]! - !14 -

Rémy Bonnaffé

2.3. Verkrijgen van soevereiniteit! Soevereiniteit = de meest uitgebreide vorm van jurisdictie die een staat kan uitoefenen! - Soevereiniteit over territorium van een staat is in principe volledig en absoluut! - Verschil tussen soevereiniteit en soevereine rechten (= continentaal plat + excl. eco. zone)! Verschillende manieren waarop een staat soevereiniteit kan verkrijgen op bepaald gebied:! f. Effectieve controle!

Primaire manier om soevereiniteit te verkrijgen, 2 mogelijke situaties:! - Occupatie: gebied dat aan geen enkele staat toebehoort - terra nullius! - Prescriptie: voorheen grondgebied van andere staat! Essentieel kenmerk: beide gevallen uitoefenen van effectieve controle (staatsfuncties) → [Island of Parlmas-zaak: Eilandje in de buurt van Filipijnen. Gaat terug tot in de 19de eeuw. Verdrag tussen VS en Spanje: Spanje verkoopt filipijnen aan VS. VS dacht dat Palmas in die koop zat. Ze gingen er van uit dat ze de soevereiniteit hadden over dat eiland. Nederland betwiste dat omdat ze de effectieve controle had. Het hof heeft Nederland gelijk gegeven omdat ze wel degelijk de soevereiniteit had.] → effectieve controle is belangrijker dan een titel (koopakte) ! Voorwaarden voor effectieve controle:! - Kennelijke uitoefening van soevereiniteit (uitoefenen van staatsfuncties)! - Intentie om soevereiniteit te verkrijgen! - Continue uitoefening - tot kritische datum (= datum waarop soevereiniteit w’ betwist)! - Vreedzame uitoefening (uitoefening wordt niet betwist door andere staten)! ‣ Bij occupatie wellicht geen probleem! ‣ Bij prescriptie is de houding van vorige titelhouder van belang om vast te stellen of het over vreedzame uitoefening van staatsfuncties gaat! - In geval van betwisting over de soevereiniteit geldt de doctrine intertemporeel recht: toepasselijke wetgeving de wetgeving is die van toepassing was op het moment van de kritische datum! ‣ Verkrijgen van soevereiniteit met gebruik van geweld onwettig vanaf ’45 → op grond van dit principe is een titel van soevereiniteit verkregen door gebruik van geweld voor ’45 niet betwistbaar ! b. Andere manieren!

-

Ontdekking: op zich niet voldoende, moet gevolgd worden door effectieve controle! Cessie bij verdrag: staat die afstand doet van een deel van zijn grongebied ! Verovering: wettig voor ’45, maar door VN-Handvest verboden! Acretie: een natuurlijke uitbreiding van het territorium door een geleidelijke aangroei! Aculsie: natuurlijke uitbreiding van territorium door een plotse activiteit (bv het ontstaan van een nieuw eiland door vulkanische activiteit)! - Rechterlijke beslissing: op basis van bovenvermelde methodes voor het verkijgen van staatssoevereiniteit kan een internationale rechtbank beslissen aan welke staat de soevereiniteit toekomt (vb Bolivia & Chili)!

2.4. Principes in verband met het verkrijgen van soevereiniteit! a.Uti possidetis principe!

= grenzen van nieuwe staten volgen de oude (koloniale) grenzen! Kent oorsprong in uiteenvallen van Spaanse rijk in Zuid-Amerika! Werd aanvaard voor Internationaal Gerechtshof in [Frontier Dispute zaak: verschillen rond grens met Mali en Boerkina Faso], recent ook door Arbitragecommissie van de EG- !15 -

Rémy Bonnaffé

Conferentie over Joegoslavië → van toepassing op nieuwe onafhankelijke staten van een voormalige federale staat! b.Recht op zelfbeschikking!

= een volk moet in alle vrijheid haar politieke status kunnen bepalen en haar economische, sociale en culturele ontwikkeling kunnen nastreven (werd opgenomen in VN-Handvest)! Kent oorsprong in onafhankelijkheid van kolonies → tegenwoordig veel ruimer: regel van internationaal gewoonterecht (zelfs ius cogens) ! Gevolgen:! - Onafhankelijkheid worden van een bepaald gebied (externe zelfbeschikking), bestaat pas wanneer het interne recht niet wordt gerespecteerd! - uitoefening van recht binnen federale staat (interne zelfbeschikking)! Wie heeft recht op zelfbeschikking:! - Kolonies! - Volkeren onder vreemde bezetting → [Advies Palesijnse Muur ICJ: ICJ oordeelt dat het Palestijnse volk een volk onder vreemde bezetting is, en dat Israël onwettige maatregelen neemt.]! - Etnische/Religieuze groep? Arbitragecommissie van EG-Conferentie over Joegoslavië:! ‣ Dit recht bestaat voor bevolking van een grondgebied dat deel uitmaakt van een bestaande federale staat, op voorwaarde dat de criteria voor een statelijke entiteit uit het Montevideo verdrag zijn vervuld! ‣ Dit geld niet in een unitaire staat: cultuur, religie, etc… moet wel gerespecteerd worden!

2.5. Gebieden buiten exclusieve jurisdictie van staten! - Volle zee! - Diepzeebodem! - Ruimte ! Ook de twee poolgebieden, juridisch statuut van beide gebieden is grondig verschillend:! a. Zuidpool (Antarctica)!

Zeven historische claims op Antarctica (VK, Frankrijk, Noorwegen, Argentinië, Australië en Nieuw-Zeeland)! In 1959 Antarctica-Verdrag → w’ moratorium opgelegd op nieuwe claims en werden de bestaande claims ‘bevroren’ (=/= ontkent!).! - Nadien aangevuld met andere verdragen en! - Protocol bij het Antarctica-Verdrag betreffende de milieubescherming! ‣ Art. 2: heel Antarctica is natuurreservaat! ‣ Art. 7: verbied om minerale rijkdom te exploiteren! - = Antarctisch verdragensysteem! Over juridisch statuut bestaan verschillende visies: ! - Voor sommigen behoort het tot global commons! - Beter om te spreken van sui generis systeem! b. Noordpool (Arctica)!

Valt deels onder soevereiniteit van 8 omliggende staten (o.a Canada, Rusland, Noorwegen)! → overgrote deel is bevroren zee: valt onder statuut van de volle zee! ‘koop stukje noordpool’ = nonsens, of het behoort tot internationaal domein of tot een soevereine staat! - !16 -

Rémy Bonnaffé

3.

Immuniteit!

3.1. Staatsimmuniteit! a. Betekenis van staatsimmuniteit!

= een staat kan niet voor een vreemde nationale rechtbank worden gebracht! Verschil tussen:! - Niet-berechtbaarheid: betekent dat een nationale rechtbank geen bevoegdheid heeft over een onderwerp (bv geldigheid van verdragen)! - Immuniteit: rechter zal doorgaans wel bevoegdheid hebben over het onderwerp, maar niet over het subject, zijnde de vreemde staat! Er is een algemene juridische verplichting in het internationaal recht voor het toekennen van staatsimmuniteit → precieze regels zijn geregeld in nationaal recht! Basis van staatsimmuniteit:! - Soevereine gelijkheid van staten! - Vrijwillig opgeven van jurisdictie! - Etc…! Bronnen:! - Internationaal gewoonterecht! - UN Verdrag inzake jurisdictionele immuniteiten van staten en hun eigendommen, 2004! ‣ Nog niet van kracht! - Europees verdrag inzake staatsimmuniteit, 1972! ‣ Slechts 8 verdragspartijen! b. Staatsimmuniteit in internationaal recht!

Vroeger: absolute immuniteit:! - Gevolg: geen schadeherstel of compensatie! - In praktijk vaak vrijwillige compensatie of soms staatsaansprakelijkheid (= claim van een staat tegen een andere staat op internationaal niveau, zie verder)! Huidig: restrictieve immuniteit:! - Onderscheid tussen daden! ‣ jure imperii (daden met soeverein karakter)! ‣ jure gestionis (commerciële daden)! - Immuniteit voor daden jure imperii! - Maar: soms moeilijk te onderscheiden! Nationale wetgeving/rechtspraak → verschillende methodes om dit te achterhalen:! - Doel van de handeling: levering van goederen voor het leger is een overheidshandeling, levering van goederen voor een administratie is een commerciële handeling → kritiek: elke handeling van een staat een overheidsdoel! - Aard van de handeling: elk contract voor de levering van goederen is een commerciële handeling → kritiek: sommige overheidsdaden enkel en alleen kunnen gestel worden via een contract ! - Onderwerp: afhankelijk van de daden w’ deze geclassificeerd als overheidsdaad/ commerciële daad. Voordeel = nationale rechter moet niet oordelen over doel of aard! - Contextuele benadering of ‘two stage’ test: Toegepast [Zaak I Congreso del Partido: Het ging over een Cubaans schip. Dit schip had suiker aan boord en was op weg naar Chili. Dan komt er een staatsgreep in Chili waarbij de Cubaanse overheid het schip terugroept naar Cuba. Eigenaar van suiker was niet tevreden, en hij neemt een ander Cubaans overheidsschip in beslag, als compensatie van geleden schade (I - !17 -

Rémy Bonnaffé

Congreso del Partido) maar Cuba roept staatsimmuniteit in. House of Lords gaat dan over naar zijn two stage test: ze kijken naar context waarin die daden zijn voorgekomen. Als die ook door individu zou kunnen gedaan zijn dan kan er geen immuniteit zijn. Waarom two stage: twee aspecten. Suiker (individu kan dat ook doen), Schip terugroepen kan je ook doen door individu. Dus Cuba kon zich niet beroepen op immuniteit.]
 Tweede [zaak tussen VS en Canada: Arbeidsconflict over iemand die in dienst was op militaire basis in Canada. En ook hier heeft men die two stage test toegepast: Arbeidscontract is geen immuniteit voor, maar op het feit dat dit op militaire basis was was er wel degelijk immuniteit voor.]! Welke methode gebruikt w’ is keuze van nationale staat, enkel indien geen immuniteit w’ toegekend = inbreuk op internationaal recht! VN Verdrag 2004: in beginsel uit van staatsimmuniteit, en zondert daar vervolgens een aantal zaken van uit: commerciële transacties, arbeidscontracten, persoonlijke schade, ...! c. Immuniteit voor schendingen van internationaal recht!

= beoordeling door een nationale rechter van een schending van internationaal recht! Staatsimmuniteit telt dan ook, gaat over procedurele immuniteit voor buitenlandse nationale rechtbanken → sluit de uiteindelijke aansprakelijkheid van een staat niet uit → zal op internationaal niveau moeten worden vastgesteld! [Italië vs Duitsland Zaak: In Italië had iemand Duitsland aangeklaagd voor de geleden schade die hij had van het Nazi regime. De Italiaanse rechtbank heeft Duitsland hierin veroordeeld. Duitsland is dan naar ICJ geweest omdat zij vond dat zij immuniteit had. ICJ oordeelde dat Italië in de fout was omdat staatsimmuniteit behouden blijft bij schending van internationaal recht.]! d. Immuniteiten van staatsfunctionarissen!

→ worden gezien als representatief voor publiek gezag! Staatshoofden en regeringsleiders hebben een volledige immuniteit in strafzaken! - tijdens de periode waarin zij hun functie uitoefenen! - Ook voor particuliere handeling (tijdens hun vakantie)! - Gaat hier nog steeds om immuniteit voor vreemde nationale rechtbank! ‣ Niet noodzakelijk voor de eigen nationale rechtbank! ‣ Voor internationale tribunalen (Internationaal Strafhof, …)! Voormalige staatshoofden [Zaak Pinochet: Pinochet heeft mensen laten folteren toen hij aan de macht was. Eens hij geen minister meer was werd hij vervolgt. Hij werd veroordeeld omdat beslist werd dat de immuniteit na de ambt enkel geldt voor handelingen die deel uitmaken van de normale uitoefening van de functie.]: enkel in de normale uitoefening van de functie! Andere vertegenwoordigers van staat (bv minister van buitenlandse zaken):! - Immuniteit in strafzaken wanneer ze voor hun functie in buitenland verblijven! - Wordt bevestigd in Yerodia Zaak!

3.2. Diplomatieke en consulaire immuniteiten! e. Internationaal recht inzake diplomatieke en consulaire immuniteiten!

- Internationaal gewoonterecht! - Weens verdrag inzake diplomatieke relaties ’61 + W V inzake consulaire relaties ’63! - !18 -

Rémy Bonnaffé

b. Diplomatieke relaties!

Diplomatieke relaties tussen twee staten omvatten twee aspecten: ! - Actief gezantschapsrecht: uitsturen van gezanten! - Passief gezantschapsrecht: ontvangen van gezanten! Vereist de toestemming van twee staten: van de zendstaat en de ontvangstaat ! c. Diplomatieke immuniteiten!

= persoonlijke immuniteiten voor afgevaardigden van een vreemde staat. 2 aspecten:! - Voorrechten en immuniteiten toegekend! - Verplichting van de ontvangststaat om de diplomaten te beschermen! Basis van diplomatieke immuniteit:! - Vroeger: alter ego van de soeverein, ambassade werd gezien als buitenlands grondgebied! - Vandaag: functioneel: men wil diplomaten en diplomatiek personeel hun staat laten vertegenwoordigen zonder vrees voor belemmering door de overheid van de ontvangstaat → doet af van jurisdictie om die personen te berechten ! Immuniteit omvat:! - Immuniteiten inzake personen! - Immuniteiten inzake bezittingen! - Immuniteiten inzake communicatie! d. Immuniteiten inzake personen!

Wie:! - Hoofd van de diplomatieke missie (ambassadeur)! - Diplomaten! - Administratief en technisch personeel! - Dienstpersoneel! - Huispersoneel! - Familie van ambassadeur, diplomaten en administratief en technisch personeel! Belangrijkste persoonlijke immuniteiten voor de ambassadeur/diplomaten:! - Onschendbaarheid; verplichting tot bescherming door ontvangststaat! - Immuun voor jurisdictie van ontvangstaat in strafzaken en burgerlijke zaken, uitz:! ‣ Daden in verband met privé-onroerende goederen;! ‣ Erfenissen via testament;! ‣ Professionele activiteiten buiten de officiële functie! - Uitgesloten van belastingen, publieke dienstverlening (jury)…! - Geen onderzoek van persoonlijke bagage! - Immuniteiten voor inwonende familie! - Ingeval van nationaliteit van ontvangststaat: immuniteit enkel voor officiële functies! e. Immuniteiten inzake bezittingen!

- Onschendbaarheid van huisvesting van diplomatieke zending! ‣ Ambassade! ‣ Privé woning! - Transportmiddelen! - Archieven en documenten! - Verplichting van ontvangststaat om zending te beschermen! f. Immuniteiten inzake communicatie!

- Vrijheid van beweging: kan enkel worden beperkt in bepaalde zones waarvoor de toegang wordt beperkt of ontzegd omwille van redenen van nationale veiligheid! - !19 -

Rémy Bonnaffé

- Vrijheid van communicatie voor officiële doeleinden (zelfs gebruik van codetaal)! - Onschendbaarheid van diplomatieke correspondentie! ‣ Mag niet geopend worden! ‣ Ongeacht grootte! ‣ Moet diplomatiek kenteken dragen! ‣ Misbruik van diplomatieke bagage! ‣ ‘Request or return rule’: gevraagd wordt om bagage te openen, en ingeval weigering de bagage terugsturen → eigenlijk onwettig! g. Misbruik van immuniteiten!

Diplomaten → verplicht wetgeving van de ontvangststaat te respecteren ! Mogen zich niet bemoeien met de interne aangelegenheden! In geval van misbruiken:! - Nemen van maatregelen door de zendstaat (bv door diplomaat terug te roepen)! - Het opgeven van immuniteit door de zendstaat! - Het verklaren van de diplomaat als persona non grata door de ontvangststaat! h. Consulaire relaties!

Cunsulaire ambtenaar = geen politieke vertegenwoordiger van zijn staat, mar is belast met administratieve taken. Functies:! - Hulp verlenen! - Betrekkingen bevorderen op economisch, cultureel, … gebied! Consulaire voorrechten en immuniteiten zijn minder vergaand:! - Onschendbaarheid (van gebouwen, archieven)! - Consulair personeel kent slechts immuniteiten in hoofde van hun functie! - Genieten van strafrechtelijke immuniteit, tenzij voor zware misdrijven!

3.3. Immuniteiten van internationale organisaties! Internationale organisaties en hun personeel hebben zekere immuniteiten en voorrechten! - Vb: Verdrag inzake privileges en immuniteiten van de VN! - Strauss-Khan: hij heeft een immuniteit volgens verdrag van IMF!

4.

Staatsaansprakelijkheid!!

4.1. Algemeen! Bronnen:! - Internationaal gewoonterecht! - Ontwerpartikelen International Law Commission! - Rechtspraak (bv Iran-US Claims Tribunal, zie verder)!

4.2. Staatsaansprakelijkheid! = doet zich voor ingeval een schending van een schending van een internationale verplichting tegenover een andere staat (schending verdragsverplichtingen of internationaal gewoonterecht, niet naleven van een bindende rechterlijke beslissing of een bindende beslissing van een internationale organisatie)! Kan zich zowel voordoen wanneer een andere staat zelf is getroffen, als ingeval van slechte behandeling van vreemde onderdanen! Omvat twee elementen: moet gaan om een onwettige daad, die toerekenbaar moet zijn aan de staat → geen vereiste van schade om aansprakelijk te worden gesteld als staat!

! !

- !20 -

Rémy Bonnaffé

a. Onwettige daad!

Kwalificatie gebeurt door internationaal recht, kan niet worden vermeden doordat een daad wettig is onder nationaal recht! - Zowel een daad als een verzuim: [Tamil-tijgers zaak: Een bedrijf heeft met succes Sri Lanka kunnen aanklagen omdat zij verzuimde om de rebelengoep de Tamil Tijgers niet tegen te houden en het bedrijf te beschermen.]! - Moet onwettig zijn ten tijde van daad of verzuim! Er is geen vaste regel dat het moet gaan om objectieve of subjectieve aansprakelijkheid:! - Soms kijkt men naar intentie of kennis (subjectief)! - Soms louter overtreding (objectief)! Maar, schending jus cogens = objectieve aansprakelijkheid! b. Toerekenbaarheid!

Al dan niet toerekenbaarheid wordt bepaald door internationaal recht.! Algemene regel: staatsaansprakelijkheid voor:! - Staatsorganen! - Normaal niet voor individuen! @ Toerekenbaarheid voor daden van staatsorganen:! Staat aansprakelijk voor de daden van alle staatsorganen, op alle niveau’s (nationaal, lokaal)! Ook daden die zijn gesteld buiten de bevoegdheid van de staatsorganen kunnen leiden tot staatsaansprakelijkheid: [Youmans Claims (US vs Mexico): Soldaten van Vs hadden opdracht gekregen om onderdanen te beschermen. In plaats van die burgers te beschermmen, hebben ze meegedaan aan de betoging en die burgers aangevallen.]!

Wanneer staatsorgaan niet handelt als staatsorgaan → geen toerekenbaarheid.! Geen vereiste van kennelijke bevoegdheid! Ook toerekenbaar voor daden van een groep zonder officiële status als staatsorgaan, indien die groep totaal afhankelijk is van de staat: [Bosnië/Herzegovina vs. Servië Montenegro: Bosnische Serviërs die afhankelijk waren van Servië maar niet totaal afhankelijk dus Servië werd niet aansprakelijk gesteld.]! @ Toerekenbaarheid voor daden van individuen! Algemene regel: geen staatsaansprakelijkheid. Uitzonderingen:! - Indien dit toegelaten is door lokale wetgeving (inzetten burgers bij politiezoektocht)! - Indien het individu handelt op instructie of onder controle van de staat! - In afwezigheid van officiële organen! @ Toerekenbaarheid voor daden van andere entiteiten! - Activiteiten van rebellen: niet toerekenbaar, tenzij de rebellen de nieuwe overheid w’! - Activiteiten van groepen in een andere staat: bijvoorbeeld steun verlenen aan rebellen in een ander land: [Nicaragua Zaak (VS vs Nicaragua): VS heeft daar ondersteuning geboden aan rebellen in Nicaragua. In die zaak zijn er verschillende aspecten aan bod gekomen (o.a gebruik van geweld, etc..) maar hier ging het over of VS aansprakelijk is voor de dingen die de rebellen gedaan heeft. Hier heeft Internationaal Gerechtshof gezegd dat er niet genoeg ondersteuning was om aansprakelijk te stellen.] → moet voldoen aan ‘control & dependancy-test’: moeten onder controle staan en volledig afhankelijk.
 Ook in de [Tadic zaak: Joegoeslavië-tribunaal: Tadic werd beschuldigd van genocide - !21 -

Rémy Bonnaffé

en tribunaal moest oordelen van de verantwoordelijk van Servië. Kunnen zij daarvoor aansprakelijk gesteld worden voor de dingen die de rebellen gedaan heeft? Tribunaal antwoordde neen omdat er geen totale controle en afhankelijkheid was.]! @ Primaire aansprakelijkheid van de staat:! = staat kan aansprakelijk zijn voor de schending van een internationale verplichting, ook als de verplichting voortkomt uit een niet-toerekenbare daad.! - Bv een misdaad dat wordt gepleegd door individu (niet-toerekenbaar), maar niet wordt bestraft door een staat! In dit verband:! - [Hostage Zaak (VS vs Iran): Situeert zich in Iran, Teheran, eind jaren 70. Op dat moment was de Sha’a aan de macht en dit was bondgenoot van de VS. Sha’a vlucht door protestbeweging. Ambassade in Teheran wordt aangevallen door studenten, documenten in die ambassade worden vernietigd en al het personeel wordt gegijzeld gedurende 14 maanden. De VS stuurt een reddingsactie maar mislukt. Naar aanleiding van dit conflict komt er een tribunaal (Iran-US Claims Tribunal). Tweede juridische gevolg is dat de zaak voor het Internationaal Gerechtshof komt. Kan Iran aansprakelijk gesteld worden? Iran werd bestraft omdat ze de studenten liet gaan. Iran had ook argument dat ze de ambassade gebruikte als spionage, maar dit is geen geldig argument, zelfs al was dit waar. Dan moet ze gewoon de diplomatieke relatie stop zetten.]! - [James Claim (VS vs Mexico): Er was een actie geweest door individuen. Geen principe van toerekenbaarheid aan de staat want het was veroorzaakt door individuen. Maar nadien werd verzuimd om schuldigen op te pakken. Dus er was toch aansprakelijkheid in dit geval.]! c. Gevolgen van staatsaansprakelijkheid!

Herstel:! - Een officiële verontschuldiging van de staat! - Herstel in natura! - Financiële compensatie! Tegenmaatregelen (moeten op zich wettig zijn):! - Geen ongeoorloofd gebruik van geweld! - Tegenmaatregelen moeten propotioneel zijn! - Geen schending van mensenrecgten of ius cogens! d. Verweer tegen staatsaansprakelijkheid!

Staat kan verweermiddelen inroepen tegen zijn aansprakelijkheid:! - Toestemming van het slachtoffer! - Een wettelijke tegenmaatregel (bv stopzetten van bilateraal verdrag ingeval van wezenlijke inbreuk door tegenpartij) ! - Force majeur! - Uiterste nood (redden van mensenleven)! - Noodzakelijkheid (slecht in uitzonderlijke gevallen): Hof aanvaarde dit niet voor Pal. muur! - Wettige zelfverdediging!

! ! !

4.3. Behandeling van vreemde onderdanen! - !22 -

Rémy Bonnaffé

Staten → internationale verplichting om vreemde onderdanen niet slecht te behandelen: mishandeling tijdens gevangenschap, onwettige onteigening, schade door staatsorganen, weigering tot de rechtsgang! a. Standaard voor de behandeling van vreemde onderdanen!

Of staat al dan niet aansprakelijk kan worden gesteld voor de slechte behandeling van vreemde onderdanen → afhangen van welke standaard wordt gehanteerd voor behandeling van vreemde onderdanen! - Internationale minimumstandaard (ongeacht hoe eigen onderdanen w’ behandeld)! - Nationale standaard (zelfde behandeling als eigen onderdanen! Welke standaard → hangt af van onderwerp: internationaal recht bepaalt:! - Bv: mensenrechten = internationale standaard, onteigening = nationale standaard, ..." b. Toelaatbaarheid van claims!

Staatsaansprakelijkheid betreft de aansprakelijkheid van de staat ten opzichte van een andere staat! Uiteraard zo bij directe aansprakelijkheid (staat schade aan andere staat)! Maar ook voor elk individu, die valt onder de diplomatieke bescherming van de staat van zijn nationaliteit → indien schade door andere staat, kan de staat van nationaliteit een claim indienen tegen deze staat (is hier niet toe verplicht)! Vooraleer een staat een claim kan indienen, 2 voorwaarden:! - De nationaliteit van de claims: een staat kan enkel een claim indienen tegen een andere staat wegens slechte behandeling van een individu, indien deze de nationaliteit heeft van de verzoekende staat! ‣ Nationaliteit wordt vastgesteld door de nationale wetgeving, er zijn wel beperkingen in het internationaal recht! ‣ Ingeval van staatloosheid: geen enkele staat kan claim maken! ‣ Ingeval van dubbele nationaliteit: twee staten kunnen claimen! • Soms misbruik in toekennen van nationaliteit om staatsaansprakelijkheid te vermijden! • Vereiste van ‘Genuine link’: [Nottebohm zaak: Notenbohm was een Duitser die in Guatemala woonde in ‘39. Notenbohm ziet de bui al hangen. Notenbohm wilt vermijden dat hij gearresteerd kan worden bij 2de wereldoorlog en vraagt nationaliteit aan bij Liechtenstein. Op grond van die wetgeving verliest hij nationaliteit van Duitsland, en keert terug naar Guatemala. Guatemala confiskeert toch zijn bezittingen en Lichtenstein dient een claim in. ICJ vindt dat er in deze zaak geen Genuine Link is tussen Lichtenstein en Mr. Notenbohm. Hof betwist niet dat hij nationaliteit heeft, maar door het feit dat er geen Genuine Link is, kan Lichtenstein geen Claim indienen.]! • Nationaliteit bedrijven = staat van registratie: [Case concercning the Barcelona traction Light and Power company: Bedrijf dat geregistreerd was in Canada maar waar meeste aandeelhouders in België zaten. Er was dan schade in België en de discussie was wie een claim kon indienen. Hof besliste dat Canada dat kon doen en niet België.]!

! !

- De uitputting van lokale rechtsmiddelen! - !23 -

Rémy Bonnaffé

‣ Vereiste geldt enkel ingeval van aansprakelijkheid voor de slechte behandeling van vreemde onderdanen, niet in geval van directe aansprakelijkheid! ‣ Effectieve lokale rechtsmiddelen: indien staat toegang bewust ontzegt aan vreemde onderdaan, zal geen inbreuk op dit vereiste zijn! ‣ Soms in contracten tussen staat en vreemde onderdaan → Calvo-clausule: vreemde onderdaan gaat er mee akkoord om alle geschillen aan de lokale wetgeving te onderwerpen! • Indien bevestiging van dit vereiste: geen probleem! • Indien vreemde onderdaan zijn recht op diplomatieke bescherming ontzegt: strijdig met internationaal recht! c. Onteigening van bezittingen!

Onteigening = onteigenen van een bezitting! Nationalisering = onteigening van een hele industrie! Aansprakelijk indien onwettige onteigening. Wanneer is onteigening wettig: discussie vnl. tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden! Voorwaarden voor rechtsgeldige onteigening (Resolutie AV VN ’62):! - Om redenen van openbaar beleid, veiligheid, nationaal belang! - Er is een gepaste compensatie verplicht (beoordeeld volgens het inter- en nationaal recht! - Rechtszaken: vereiste van non-discriminatie ! - Latere resolutie valt beoordeling compensatie volgens internationaal recht weg! Welk standaard dient gehanteerd te worden voor het meten van compensatie?! - Ontwikkelde landen → Hull-formule: compensatie moet ‘prompt, adequate and effective’ zijn! ‣ Moet betaald worden in munteenheid die bruikbaar is! ‣ Binnen een redelijke termijn ! ‣ Compensatie de volle waarde vertegenwoordigt van de bezitting! - Ontwikkelingslanden: voor een gepaste compensatie dient rekening gehouden te worden met! ‣ de economische leefbaarheid van de staat! ‣ de voordelen die de vreemde onderdanen al hebben gehaald uit hun activiteiten!

V. Internationale organisaties! 1.

Internationale gouvernementele organisaties!

= organisatie opgericht bij verdrag tussen twee of meer staten! - Juridisch autonoom! - Internationale rechtspersoonlijkheid!

1.1. Internationale rechtspersoonlijkheid van internationale organisaties! → rechtspersoonlijkheid onder nationaal recht, voor VN expliciet voorzien in VN handvest! → rechtspersoonlijkheid onder internationaal recht:! - mate van zal verschillen naargelang de organisatie ! Rechtspersoonlijkheid VN onder internationaal recht:! - Niet expliciet voorzien in VN Handvest → wel verdragssluitende bevoegdheid! - Wel bepaalde elementen in VN Handvest! - ICJ: [Reparation for injuries zaak: VN-bemiddelaar werd vermoord in Palestina, en VN vond dat Palestina niet genoeg gedaan had, dus VN wou compensatie voor - !24 -

Rémy Bonnaffé

geleden schade. Zij is dan naar ICJ geweest met 2 vragen: Heeft de organisatie het recht om een claim in te dienen ten behoeve van de geleden schade, en heeft ze ook de bevoegdheid voor een claim voor een medewerking. ICJ heeft 2 keer positief geantwoord.]! - [Conflict met Bosnië: In héél dat oorlogsgebied was er 1 veilige zone onder toezicht van de VN. ‘Srebrenica’. Ondanks het feit dat blauwhelmen daar waren, hebben heel veel mensen daar verzameld en mensen afgeslacht. Héél bewuste daad om die mensen om te brengen. Was in onmiddellijke nabijheid van Nederlandse Blauwhelmen en men heeft geprobeerd in Nederland zelf voor de rechtbank zowel Nederland als staat en VN aansprakelijk te stellen. Nederlandse rechtbank heeft gezegd dat zij niet die jurisdictie had.] → beschikken ook over immuniteiten!

1.2. Verenigde Naties! Opgericht na de Tweede Wereldoorlog in 1945, met als oprichtingsverdrag het Handvest van de Verenigde Naties (UN Charter). Doelstelling (Art. 1 Handvest):! - De internationale vrede en veiligheid handhaven! - Tussen de naties vriendschappelijke betrekkingen tot ontwikkeling te brengen! - Internationale samenwerking tot stand te brengen bij het oplossen van internationale vraagstukken! - Een centrum te zijn voor harmonisatie! - Art. 2 § 7: VN mag niet tussenkomen in zaken van nationale bevoegdheid! ‣ Enge interpretatie van ‘nationale bevoegdheid’ ! Opvolger van Volkenbond (1919 - 1946)! a. VN-Handvest!

Kan slechts handelen binnen de doelstellingen zoals vastgesteld door het VN-Handvest! → nood aan interpretatie van Handvest: ! - Opgesteld door politici → ambigue tekst! - Sommige bepalingen werken niet in praktijk! - Taalproblemen (verschillende officiële talen)! Verschillende manieren van interpretatie:! - Letterlijke interpretatie:! ‣ Woorden in hun gewoon taalgebruik! ‣ Probleem: tekst van Handvest is niet precies! - Intentie van verdragspartijen! ‣ Historische context werd afgestoten → grondig gewijzigd ! - Statenpraktijk:! ‣ Flexibiliteit in statenpraktijk is wenselijk! ‣ VN: wantrouwen tussen staten leidde veeleer tot discussies over interpretatie dan tot een flexibele toepassing ervan! ‣ Praktijk van meerderheid wordt beschouwd als praktijk van organisatie! ‣ Statenpraktijk kan niet worden gebruikt voor een amendering in Handvest! - Effectiviteit en ‘implied powers’;! ‣ Handvest interpreteren om volle effect te geven in licht van doelstellingen! ‣ Reparation for injuries case: ‘implied powers’ van VN: impliciete bevoegdheden van de VN die noodzakelijk zijn voor het bereiken van de doelstellingen van de VN! b. Lidmaatschap van de VN!

- !25 -

Rémy Bonnaffé

Oorspronkelijke leden (aanwezig op conferentie van San Francisco in ’45 en het verdrag hebben ondertekend) + nieuwe leden (art. 4):! - VN staat open voor alle vredelievende staten! - Beslissing door Algemene Vergadering, op aanbeveling van de Veiligheidsraad! Aantal huidige leden: 193: Zuid-Soedan officieel onafhankelijk → laatste lid! Opschorting of uitwijzing van leden:! - Voorzien door Handvest! - Beslissing door AV, op aanbeveling van VR! - Nog niet toegepast in praktijk! Terugtrekking: ! - Niet voorzien in Handvest! - Wel in voorbereidende werken: San Francisco conferentie! - In de praktijk: [Indonesië: Indonesië was kwaad omdat men Maleisië had opgenomen als niet- permanent lid van de VN, daarom heeft ze een jaar lang niet deelgenomen aan de werkzaamheden van de VN.]! Bijzondere situatie met [China: Er kwam in 1949 een communistisch regime in China. De vorige regering gaat in ballingschap naar Taiwan en wilt de zetel verder innemen maar dit lukt niet want het is het nieuw regime in China die de zetel krijgt in de VN. Taiwan probeerde verschillende keren om ook lid te worden van de VN en een zetel te krijgen maar tot nu toe is dit nog niet gelukt.] → ging dus niet om aanvaarden van een nieuw lid van de VN! c. Organen van de VN! 1. Hoofdorganen van de VN!

De hoofdorganen van de VN zijn:! - Algemene vergadering! - De Veilighiedsraad! - Het Secretariaat! - De Economische en Sociale Raad (ECOSOC)! - Het Internationaal Gerechtshof! - (de Voogdijraad) → niet meer actief! 2. Algemene vergadering!

Leden: alle leden van VN. Functies:! - Ruim aantal behandelde onderwerpen! - Specifieke bevoegdheden: ontvangen van rapporten, budget controle, benoemen rechters van het Internationaal Gerechtshof, het aanvaarden van nieuwe leden bij de VN, enz! Budget wordt bepaalt volgens de ‘capacity to pay’:! Beslissing van de AV zijn niet bindend → uitzondering van interne werking! - Stemprocedure = 1 stem/lid! - 2/3 meerderheid voor belangrijke zaken! - Gewone meerderheid voor andere zaken! Relatie tussen Veilligheidsraad en Algemene Vergadering:! - Art. 12, § 1: wanneer veiligheidsraad conflict behandelt, zal AV geen aanbeveling geven! - Maar: Uniting for Peace resolutie ’50: ingeval veto in VR: AV behandelt onderwerp in ‘emergency special session’!

- !26 -

Rémy Bonnaffé

Bestaat uit zes hoofdcomités, overige commissies en subsidiaire organen (o.a. Mensenrechtenraad) en tal van programma’s en fondsen.! @ International Law Commission! Subsidiair orgaan voor het voorbereidende werk! @ Mensenrechtenraad! = subsidiair orgaan van de Algemene Vergadering als forum voor dialoog → vervangt Commission on Human Rights! Zetel in Genève! Leden:! - 47 leden van VN → gekozen door AV voor periode van 3 jaar! - Voorwaarde: moeten de hoogste standaarden inzake mensenrechten te hanteren! Speciale procedures: schendingen in bepaalde landen of inzake bepaalde thema’s w’ gevolgd! - Geen judicieel orgaan → niet bindend! @ Programma’s en fondsen! - UNEP: United Nations Environment Progralle! - UNHCR: UN High Commissioner for Refugees! - WFP: World Food Programme! - UN Women! - UNICEF: United Nations Children Fund! 3. Veiligheidsraad!

15 leden: 5 permanent (VS, R, C, F, GB) + 10 niet-permanent (2 jaar)! Functies:! - Aanbevelingen voor vreedzame regeling van geschillen! - Handhaving ingeval van bedreiging van de vrede, verbreking van de vrede en daden van agressie! - Vredeshandhaving (Peacekeeping) (=/= peacebuilding: als conflict gedaan is)! Beslissingen en aanbevelingen zijn bindend! Stemprocedure:! - Procedurekwesties: 9 van de 15 leden voor stemmen! - Niet-procedurele zaken: 9 van de 15 vereist, met inbegrip van de stemmen van de vijf permanente leden (= veto)! Geen veto voor:! - Procedurele zaken! - Permanent lid is betrokken partij! - Onthoudingen of afwezigheid → belet dus niet dat er geen beslissing kan komen! Subsidiaire organen:! - International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia! - International Criminal Tribunal for Rwanda! - Peacekeeping missies! - Peacebuilding commission! - Counter-terrorism Committee! 4. Secretariaat!

= administratief orgaan van de VN! Zetel: New York! Daarnaast verschillende secretariaten van de subsidiaire organen van de VN! - !27 -

Rémy Bonnaffé

Secretaris-Generaal:! - Aangewezen door AV, op voorstel van VR! - Functies:! ‣ hoofd van secretariaat! ‣ functies aan hem toegewezen door AV, VR, ECOSOC! ‣ kan zaken die vrede en veiligheid bedreigen, onder aandacht brengen van VR → dus ook belangrijke politieke rol! Personeel = onafhankelijk van de lidstaten! - Geen opdrachten/beïnvloeding van nationale staten! 5. ECOSOC!

= Economische en Sociale Raad, New York, 54 leden! Functies:! - Studies, rapporten en aanbevelingen maken inzake economische, sociale, … zaken! - Consultatie met NGOs! - Coördinatie van gespecialiseerde organisaties! Onder ECOSOC fungeren nog commissies en organen: functionele commissies:! - Commissie duurzame ontwikkeling! - Forum inzake bossen! Regionale commissies & andere organen! 6. Internationaal Gerechtshof!

= judicieel orgaan van de VN, zetel Den Haag (beperkt aantal zaken/adviezen, 150)! Tweevoudige functie:! - Het regelen van juridische geschillen tussen staten! - Juridische adviezen op vraag van organen van de VN en gespecialiseerde organen! Samenstelling:! - 15 rechters! - 9 jaar! - Verkozen door AV en VR! Gespecialiseerde kamers! d. Hervorming van de VN!

Redenen:! - De gewijzigde context sinds ’45! - De budgettaire problemen van de VN! - Financiële en andere misbruiken! - De logge werking! - De falende besluitvorming inzake vrede en veiligheid! Belangrijke impuls kwam door voormalige Secretaris-Generaal Kofi Annan:! - Herstructurering Secretariaat! - Verhogen efficiëntie! - Efficiënter besteden van budget! - ‘Human Resources’ management! - Inlassen van ethische code! - Nemen van maatregelen voor de veiligheid van VN-personeel! - Optimaliseren van de peacekeeping operaties!

! !

- !28 -

Rémy Bonnaffé

Belangrijke beslissingen op World Sommit van 2005:! - Rol van de VN en de VN-organen werd herbevestigd! - Nieuwe Mensenrechtenraad werd opgericht! - Ondersteuning van de hervorming van de Veiligheidsraad! - Agenda en werkmethoden van ECOSOC dienen aangepast te worden! - Afschaffen van Trusteeship Council! Kofi Annan 2 concrete voorstellen voor de hervorming veiligheidsraad: doel → betere representativiteit + meer legitimiteit! - Model A! ‣ Uitgebreid met 6 nieuwe permanente leden en 3 niet-permanente leden (2 jaar)! - Model B! ‣ Geen nieuwe permanente leden, wel 8 niet-permanente leden (4 jaar) + 1 nietpermanente voor 2 jaar! → geen verandering in bestaand veto-recht! Geen akkoord bereikt!

1.3. VN gespecialiseerde organisaties! = internationale organisaties die werkend rond specifiek thema! Door overeenkomst tussen VN en organisatie → w’ ze gespecialiseerde organisatie van VN! Verhouding bestaat uit wederzijdse afvaardigen van vertegenwoordigers bij de organisatie en het rapporteren naar ECOSOC! 15 gespecialiseerde organisaties:! - Wereldbank! - International Monetary Fund! - International Labour Organization (ILO)! - United Nations Education, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)! - World Health Organization (WHO)! - International Civil Aviation Organization (ICAO)! - International Maritime Organization (IMO)!

1.4. Andere internationale organisaties! Politieke/regionale organisaties: ! - Council of Europe! - Organization for Security and CO-operation in Europe! - Organization of American States! - African Union! - Association of Southeast Asian Nations! - League of Arab States! Defensie: NAVO! Economische/financiële: Europese Centrale Bank, World Trade Organization (WTO)! IAEA (International Atomic Energy Agency): sterke link met VN → rapportering AV etc...! Thematische organisaties:! Internationaal Strafhof!

2.

Supranationale organisatie: Europese Unie!

Supranationale organisatie = internationale gouvernementele organisatie die over een aantal bijzondere kenmerken beschikt (slechts 1: EU)!

!

- !29 -

Rémy Bonnaffé

Belangrijkste kenmerken:! - Organen van organisatie zijn samengesteld uit personen die geen vertegenwoordigers zijn van nationale overheden (Europese Commissie) ! - Organisatie kan bindende wetgeving uitvaardigen ! - Sommige wetgeving heeft directe werking voor individuen ! - De wetgeving van de organisatie vormt een nieuwe juridische orde ! - Handhaving door een onafhankelijk internationaal gerechtshof (Hof van Justitie) ! Belangrijkste instellingen van de Europese Unie:! - Europese Raad! ‣ Bepaalt algemene politieke beleidslijnen van de Europese Unie! ‣ Geen wetgevend orgaan! ‣ Bestaat uit staatshoofden en regeringsleiders! ‣ Voorzitter (2,5 jaar: Herman van Rompuy)! - Europees Parlement! - Raad van de Europese Unie! ‣ Belangrijkste besluitvormend orgaan! ‣ Bestaat uit bevoegde ministers van de lidstaten! - Europese Commissie! - Hof van Justitie en het Gerecht van Eerste aanleg! - Rekenkamer! - Europese Centrale bank!

3.

Niet-gouvernementele organisaties!

= internationale organisaties die niet zijn opgericht door de overheid of door een overeenkomst tussen staten! → opgericht door burgers, niet winstgevend (i.t.t multinationale bedrijven) ! Rol is voornamelijk informeel:! - Beleidsbeïnvloeding! - ‘wraakhonden’ bij naleving! - Vaak status als waarnemer bij verdragen! - Vaak consultatieve status bij ECOSOC! Wettelijke status:! - Beperkt tot wetgeving vh land waar de NGO zich bevindt (nationale wetgeving)! - Ontbreekt aan globale internationale wettelijke standaard! - Wel internationale wettelijke status op regionaal niveau door Europees Verdrag inzake erkenning van de rechtspersoonlijkheid van internationale niet-gouvernementele organisaties! ‣ Verplicht partijen om rechtspersoonlijkheid en rechtsbevoegdheid van internationale niet-gouvernementele organisaties! • Zoals verkregen in het land waar de statutaire zetel is gevestigd! ‣ van rechtswege te erkennen! Impact kan groot zijn:! - [Rainbow Warrior Zaak: Frankrijk was bezig met kernproeven op zee. Greenpeace hekelt die uitvoering ervan, en zij sturen een schip. Die ligt voor anker in een haven in nieuw Zeeland. En 2 geheime agenten van Frankrijk plaatsen een bom, en het zinkt. 1 Greenpeace medewerker komt daar bij om. Al vermeld bij staatsaansprakelijkheid. Dit is duidelijke toepassing hiervan, die daden van geheime agenten zijn toerekenbaar aan Frankrijk. Gebeurde ook zonder toepassing - !30 -

Rémy Bonnaffé

van nieuw Zeeland. Gevolg: Zeeland arresteert die agenten, waarop Frankrijk de export naar Zeeland stopt. Er komt een compromis, Zeeland geeft de geheime agenten aan Frankrijk. Maar Frankrijk houd zich niet aan de afspraak en komt tot procedure voor Arbitragetribunaal waar Frankrijk wordt veroordeeld. Wat zijn consequenties? Je zit ook met niet-gouvernementele organisatie? Greenpeace kan niet naar ICJ maar kan wel naar Arbitragetribunaal. Dus ze stapt ook naar Arbitragetribunaal.]! - [Brent-par zaak: Vroeger was het wettig om olieboorplatformen die men niet meer gebruikte te laten zinken op de zeebodem. Greenpeace voerde een actie tegen Shell door haar producten te boycotten. Shell bezweek en liet de platform naar het vasteland brengen om daar te worden ontmanteld. Nu is de praktijk om platformen op de bodem van de zee te laten verdwijnen verboden.]! - [Tokyo two: The Tokyo Two are Greenpeace anti-whaling activists Junichi Sato and Toru Suzuki, who were arrested for stealing whale meat which they believed was embezzled, from a shipping depot]! - [Red carpet: Greenpeace activisten hebben zich geïnfiltreert op verschillende evenementen waar ze niet uitgenodigd waren en toverden dan plotseling spandoeken tegen acties tevoorschijn.]!

VI. Individu en mensenrechten! 1.

Rechtspersoonlijkheid van individuen! - Individu als rechtsobject en rechtssubject! - Veel internationale rechtsregels bestaan ten voordele van individuen, maar creëren niet noodzakelijk rechten voor individuen! - Veelal geen directe rechten voor individuen op grond van internationaal recht! - Afgeleide en beperkte rechtspersoonlijkheid!

1.1. Rechten voor individuen! Duidelijk voorbeeld van rechten = toegang tot internationale rechtbanken! - Meeste zijn niet toegankelijk voor individuen (ICJ)! - Uitzonderingen: Europese Hof van Justitie, Europese Hof voor Rechten vd Mens! - Toegang tot rechtbanken in mensenrechtenzaken! ‣ Afhankelijk van verdrag dat van toepassing is → sommige individuele klachtenmogelijkheid! Ingeval van schending van mensenrechten door een andere staat → staat van nationaliteit kan klacht indienen tegen deze staat (staatsaansprakelijkheid)!

1.2. Plichten voor individuen! a. Internationaal strafrecht!

Individuen kunnen aansprakelijk worden gesteld en gestraft worden voor bepaalde misdrijven van internationaal recht ! Kan voor:! - Nationale rechtbanken (universaliteitsjurisdictie)! - Internationale strafrechttribunalen! ‣ Internationaal strafhof voor Rwanda: Tribunaal dat is opgericht onder resolutie van de veiligheidsraad. Het is beperkt in tijd, materie en personen. Bevoegd voor - !31 -

Rémy Bonnaffé

genocide, specifiek voor periode 1994 en op grondgebied van Rwanda maar ook wat bepaalde Rwandezen hebben uitgespookt op gebied van de buurlanden.! ‣ “ Joegoeslavië: opgericht door veiligheidsraad, in 1993 en ook hier bevoegd voor misdrijven die in voormalig Joegoslavië zijn begaan in de jaren ’90. Belangrijke mijlpaal: vaststellen dat wat heeft plaatsgevonden in ‘Sebernitsva’ Genocide is. Bosnische-Serviërs hebben verkrachting gebruikt als oorlogswapen. Meer dan 60 individuen zijn veroordeeld en er zijn momenteel een aantal aan de gang en nog 40 tal die zullen volgen. Meest gekende is Radavan Karadzic. ! ‣ Special Court for Sierra Leone: Hier heb je mengvorm van veiligheidsraad en Regering van Sierra Leone. Meest gekende individu: voormalig staatshoofd Taylor1. Hij wordt beschuldigd vooral van wapenlevering vanuit Liberia naar Sierra Leone in ruil voor bloeddiamanten. ! b. Internationaal stafhof!

Opgericht in Statuut van Rome 1998, werking sinds 2002 (alles daarvoor kan hier dus niet voor gebracht worden), zetel in Den Haag! Bevoegd voor beperkt aantal misdrijven:! - Genocide! - Misdaden tegen de mensheid! - Oorlogsmidaden! - (agressie): definitie van ‘agressie’ pas in 2010 vastgelegd: “de persoon die verantwoordelijk is voor plannen, voorbereiden, uitvoeren, initiëren - en een persoon die controle heeft over militaire krachten - van agressie (Art. 8bis) → treed pas in werking vanaf 2017!! Voorwaarden voor uitoefenen van rechtsmacht: Wanneer staat of openbare aanklager zaak aanhangig maakt (bij VR geld dus niet):! - Staten die partij zijn bij Statuut, of rechtsmacht van Hof aanvaarden! ‣ Ingeval misdaad op grondgebied van die staat plaatsvond! ‣ Ingeval misdaad werd begaan door onderdaan van die staat! Hof kan rechtsmacht uitoefenen indien:! - Verwijzing door verdragspartij! - Verwijzing door Veiligheidsraad! - Verwijzing door openbare aanklager op eigen initiatief (proprio motu): communicatie kan door individu worden gestart maar kan zelf niet starten! ‣ Moet ook toelating krijgen van Free Trail Chamber! Geen immuniteit voor regeringsleiders of personen met andere officiële hoedanigheid! Aantal zaken:! - Joseph Kony: Rebellenleider in Uganda en staat aan hoofd van Lord Resistance Army. ! ‣ Door Uganda zelf! - Jean-Pierre Bemba: Congolese rebellenleider en voormalig vice-president in Kongo. Opgepakt in België en uitgeleverd in strafhof.! ‣ Door Centraal-Afrikaanse Republiek! - Omar Al Bahir: geen partij bij verdrag van strafhof maar door veiligheidsraad voor strafhof gebracht. Er loopt een bevel voor hem maar hij loopt nog rond. ! ‣ Veiligheidsraad! Het Sierra Leone-tribunaal in Den Haag heeft de Liberiaanse ex-president Charles Taylor veroordeeld wegens oorlogsmisdaden. Tijdens de burgeroorlog in Sierra Leone, een buurland van Liberia, leverde Liberia wapens aan de rebellen, in ruil voor diamanten. - !32 1

Rémy Bonnaffé

- Khaddafi: ! ‣ Veilgheidsraad! - Thomas Lubanga: veroordeeld onlangs (vorige week). Rebellenleider die werd veroordeeld op grond van gebruik van kindsoldaten. Eerste uitspraak van Internationaal Strafhof, na 10 jaar. Veel kritiek. ! ‣ Door Congo zelf! - De Paus: krijgt vaak ook klachten. Doofpotoperatie van seksueel misbruik. Maakt dit kans? Heilige stoel is geen verdragspartij, dus het zou al iemand moeten zijn die misdaad heeft gepleegd op grondgebied van een verdragspartij. Doorverwezen door veiligheidsraad is quasi onmogelijk.!

2.

Rechtspersoonlijkheid van minderheden!

Geen algemene definitie ‘minderheid’, wel van VN-rapporteut Capotorti: “a group numerically inferior to the rest of the population of a State, in a non-dominant position, whose members (...) possess ethnic, religious or linguistic characteristics differing from those of the rest of the population and show, if only implicitly, a sense of solidarity, directed towards preserving their culture, traditions, religion or language”! Documenten over minderheden:! - Resolutie van AV: Verklaring over de rechten van personen van nationale, etnische, religieuze en taalkundige minderheden! - Raad van Europa: Verdrag inzake de bescherming van nationale minderheden! Problematiek:! - Recht op zelfbeschikking van minderheden! - Mogelijke onafhankelijkheidstrijd van een minderheid! - Mogelijke interventie moeder-staat, die minderheden in een ander land wil beschermen! → terughoudendheid van internationale gemeenschap om een specifieke rechtspersoonlijkheid toe te kennen aan minderheden ! → meer belang aan mensenrechten uitgeoefend door een individu die behoort tot een minderheid, dan aan groepsrechten!

3.

Rechtspersoonlijkheid van inheemse volkeren!

= “Indigenous communities, peoples and nations are those which, having a historical continuity with pre-invasion and pre-colonial societies that developed on their territories, or parts of them.They form at present non-dominant sectors of society and are determined to preserve, develop and transmit to future generations their ancestral territories, and their ethnic identity, as the basis of their continued existence as peoples, in accordance with their own cultural patterns, social institutions and legal systems”! Documenten over inheemse volkeren:! - ILO Conventie nr 169! - De Rio-Verklaring over leefmilieu en ontwikkeling! - De VN-Verklaring over de rechten van inheemse volkeren! Internationale fora:! - VN Permanent Forum on Indigenous Issues → ° door ECOSOC!

4.

Mensenrechten!

= bescherming van eigen onderdanen of andere personen binnen territoriale jurisdictie
 → slechte behandeling van vreemdelingen kan leiden tot staatsaansprakelijkheid (mits voorwaarde local remedies rule)!

!

- !33 -

Rémy Bonnaffé

4.1. Evolutie van mensenrechten! Voor ontstaan van de VN was aandacht zeer beperkt → niettemind internationale initiatieven zoals het Verdrag inzake slavernij (1926)! Mijlpaal: Universele Verklaring van de rechten van de mens van 1948! 3 generaties mensenrechten worden onderscheiden:! - 1ste: Burgerlijke en politieke rechten! - 2de: Sociale en economische rechten! - 3de: recht op ontwikkeling, vrede, zelfbeschikking, gezond leefmilieu! Minder en minder makkelijk afdwingbaar naargelang 1ste, 2de en 3de generatie!

4.2. Bescherming van mensenrechten onder de VN! VN heeft tal van instrumenten: soft law + internationale verdragen + werk van diverse organen en organisaties van VN! a. Soft law!

- Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens (1948)! ‣ Resolutie van AV → juridisch niet bindend, wel veel gezag! - Weens Verklaring en actieprogramma (1993)! - Verklaring over geweld tegen vrouwen (1993)! - Verklaring over de rechten van inheemse volkeren (2007)! b. Verdrag inzake burgerlijke en politieke rechten (BUPO), 1966!

- Mondiaal verdrag, juridisch bindend → verdragspartijen verplicht bepalingen uit te voeren! ‣ Door national wetgeving en handhaving = resultaatsverbintenis ! ‣ Internationale aansprakelijkheid ingeval van schending! - Burgerlijke en politieke rechten:! ‣ Recht op leven, verbod op foltering, verbod op slavernij, vrijheid van religie! ‣ Uitzondering mogelijk in noodsituatie, behalve voor recht op leven, verbod foltering en slavernij)! - In 1989 Facultatief protocol inzake de afschaffing van de doodstraf! Drie specifieke internationale handhavingsmechanismen:! - Indien van een 4-jaarlijk rapport door verdragspartijen naar het Mensenrechtencomité! ‣ Kan op basis van verkregen rapporten aanbevelingen (concluding observations) geven! ‣ Algemene opmerkingen (General Comments) over naleving van verdrag opstellen! ‣ Indien geen rapport → kan leiden tot staatsaansprakelijkheid, maar niet echt afdwingingsmogelijkheden ! - Interstatelijke klachten! ‣ Op basis van optionele verklaring en wederkerigheid ! ‣ Na directe onderhandelingen tussen beide staten ! ‣ Bemiddeling door Mensenrechtencomité of, na toestemming van staten, door een ad hoc conciliatie comité! ‣ Brengt een niet-bindend rapport uit! - Individuele klachten bij Mensenrechtencomité (optioneel protocol 1966)! ‣ Eerst uitputting van lokale rechtsmiddelen! ‣ Geen juridisch karakter van uitspraak door het Mensenrechtencomité! ‣ Niet bindend (geen judicieel orgaan), maar wel voorlopige maatregelen → schending = schenden protocol! - !34 -

Rémy Bonnaffé •

[Zaak koppel Vinck-Sayadi: Zogenaamde Al Qaida koppel. Binnen veiligheidsraad heeft men VN-sanctiecomité opgericht die bestaat uit diplomaten en men gaat hierin o.a. mensen op een lijst zetten die verdacht wordt van terrorisme. Gevolg is dan de zogenaamde ‘containment’: Financiële rekeningen worden geblokkeerd en je mag niet meer naar het buitenland. Dit comité is ook geen rechtbank dus je kan je niet verdedigen. Om terug van die lijst af te geraken moet dat comité bij consensus een akkoord bereiken. Die 2 hebben uiteindelijk klacht gedaan bij Mensenrechtencomité en zij oordeelde dat dit een schending van art. 12 en 17 inhoud: vrijheid van bewegen en onwettige aanval op reputatie. België kan alleen maar zo veel mogelijk het VN-sanctiecomité overtuigen die namen ervan halen.]!

d. Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten!

- Juridisch bindend (inspanningsverbintenissen) → eerder stimulerend dan verplichtend! - Omvat economische, sociale en culturele rechten: recht op werk, sociale zekerheid, gezondheid, educatie, recht op cultureel leven, vrijheid van wetenschappelijk onderzoek, …! Handhavingsmechanismen:! - 5 jaarlijks rapport voor verdragspartijen aan Comité voor economie, sociale en culturele rechten! ‣ Aanbevelingen (concluding observations)! ‣ Algemene opmerkingen (General comments)! - Optioneel protocol 2008: individuele klachten! e. Andere mensenrechtenverdragen!

- Genocide-Verdrag! - Verdrag inzake vluchtelingen: ontstond naar aanleiding van de vluchtelingen als gevolg van WOII → van toepassing op ‘politieke’ vlichtelingen (= op grond van welbepaalde redenen hun land ontvluchten uit vrees voor vervolging in eigen land)! ‣ Belangrijk beginsel: non-refoulement beginsel = staten een vluchteling niet mogen terugsturen naar een land waar hun leven of vrijheid wordt bedreigd op grond van voornoemde redenen! ‣ Geeft geen asielrecht ! ‣ Vluchtelingen voor economische, ecologische redenen vallen hier niet onder! - Verdrag inzake eliminatie van alle vormen van rassendiscriminatie: w’ beschouwd als gewoonterecht, dus zelf staten die niet partij zijn worden beschouwd dit te erkennen. ! ‣ Handhavingsmechanismen = zoals BUPO verdrag (met 3 niveaus)! - Vrouwenrechtenverdrag! - Verdrag tegen foltering:! ‣ w’ beschouwd als gewoonterecht en zelf jus cogens! ‣ In geen enkel geval van afwijken! - Verdrag inzake rechten van het kind: 2 landen niet geratificeerd: Somalië en VS (verbied doodstraf op -18 jarigen)! f. VN-organen en organisaties !

→ organen en organisaties in de VN bezig met mensenrechten! - Algemene Vergadering! ‣ Resoluties (zoals UVRM! ‣ Mensenrechtenraad als subsidiair orgaan: forum en dialoog! - !35 -

Rémy Bonnaffé

- Veiligheidsraad:! ‣ Sancties (vb Zuid-Afrika, Haïti, voormalig Joegoeslavië en Sudan)! - Secretariaat → VN-Hoge Commissaris voor mensenrechten de hoogst bevoegde persoon die de VN-organen en de staten moet ondersteunen bij de naleving van mensenrechten! - Andere organisaties:! ‣ ILO: Gedwongen arbeid, gelijk loon, recht op werk, kinderarbeid, migratie-arbeid! ‣ UNESCO: Promotie van mensenrechten, rassendiscriminatie, gender gelijkheid en ontwikkeling! ‣ UNICEF: kinderrechten, vrouwelijke genitale verminking! ‣ WHO: recht op gezondheid!

4.3. Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM)! = belangrijkste regionale verdrag inzake mensenrechten! - Afgesloten binnen de Raad van Europa! - Van toepassing op iedereen binnen jurisdictie van verdragspartijen! - Gelijkaardige inhoud als BUPO-verdrag: burgerlijke en politieke rechten! Groot verschil met BUPO = handhaving:! - Europese Hof voor de rechten van de mens:! ‣ Straatsburg! ‣ Organen:! • Comité van Hof (ontvankelijkheid)! • Kamers (ontvankelijkheid/eerste aanleg)! • Grote kamer (eerste aanleg/beroep)! ‣ Toegang tot hof:! • Individuen, NGOs & staten! - Procedure:! ‣ Individuele klachten:! • Ontvankelijkheid door Comité! • Beslissing door Kamer! • Beroep bij Grote Kamer! ‣ Interstatelijke klachten:! • Ontvankelijkheid door Kamer! • Beslissing door Kamer! • Beroep door Grote Kamer! - Bindende beslissingen, toezicht door Comité van Ministers van de Raad van Europa!

!

- !36 -

Rémy Bonnaffé

VII.Internationale conflicten! 1.

Vreedzame geschillenregeling!

1.1. Algemeen! Art. 2, § 3 VN-Handvest: verdragspartijen moet hun geschillen vreedzaam oplossen! - Gaat over internationale conflicten → ruim gezien: ook al zijn de partijen geen staten (bv binnen een staat)! - geen verplichting om geschillen op te lossen → als, dan vreedzaam! ‣ Uitzondering: geschillen met gevaar voor vrede en veiligheid → indien niet lukt voorleggen aan Veiligheidsraad! ‣ Bevestiging dat er geen verplichte jurisdictie bestaat voor staten voor int. rechtbank! Art. 33 VN-Handvest: staten hebben keuzevrijheid bij oplossen van geschillen: onderhandeling, feitenonderzoek, bemiddeling, conciliatie, arbitrage, rechterlijke beslissing, … !

1.2. Onderhandelingen! = vinden plaats direct tussen betrokken partijen → meest gebruikte methode! Bindend karakter verschilt afhankelijk van wil van partijen!

1.3. Bemiddeling en ‘good offices’! Good offices: voorafgaand aan directe onderhandelingen; 3de partij brengt partijen samen maar neemt zelf geen deel! Bemiddeling: derde partij neemt deel aan onderhandeling, meestal volgt dit op Good Offices! Voorbeelden:! - Wie heeft er zeggenschap over Falkland eilanden: Argentinië of CHili? SecretarisGeneraal bemiddelaar! - Rainbow Warrior: Secretaris-generaal was bemiddelaar (daarna juridische procedure)!

1.4. Onderzoek! = onafhankelijk orgaan geeft weergave van feiten! Op basis van feiten zullen partijen geschil beslechten!

1.5. Geschillenregeling door VN! Algemene Vergadering:! - Kan niet-bindende aanbevelingen geven voor regelen van geschillen! - In praktijk: wisselend succes! Andere organen:! - Niet-bindende aanbevelingen! Belangrijkste rol: Veiligheidsraad:! - Vreedzame regeling van geschillen (Hoofdstuk 6 Handvest)! ‣ Partijen bij geschil, dat vrede en veiligheid kan bedreigen moeten geschil voorleggen, indien andere methodes hebben gefaald (art. 37)! ‣ Elk verdragspartij mag geschil, dat vrede en veiligheid kan bedreigen, voorleggen (art. 35)! - Mogelijkheden om te reageren op geschillen:! ‣ Aanbevelingen doen over procedure of methodes van geschillenregeling (art. 36)! ‣ Aanbevelingen doen met het oog op vrredzame oplossing van een geschil, indien partijen dit verzoeken (art. 38)! ‣ Ingeval van inbreuk op vrede, bedreiging voor vrede en daden van agressie (Hoofdstuk 7 Handvest)! - !37 -

Rémy Bonnaffé

Juridische regeling gebeurt door het Internationaal Gerechtshof:! - VR moet in overweging nemen dat juridische geschillen als algemene regel voor ICJ worden voorgelegd! - Zaken:! ‣ [Lockerbie Zaak: gerechtshof gaat geen voorlopige maatregelen nemen want de VR deed dit al in het verleden]! ‣ [Congo v Uganda: VR had nog geen voorlopige maatregelen genomen, dus ICJ heeft dit dan gedaan]! ‣ [Palestijnse muur: bij de bouw van de Palestijnse Muur kwam de vraag of het Gerechtshof er tussen moest komen of niet. Er was geen bezwaar om tussen te komen]!

1.6. Geschillenregeling door andere organisaties! - Politieke organen (OAS, …)! - Economische fora (WTO, …)! - Rechtbanken (Europees Hof voor de Rechten van de Mens, …)!

1.7. Conciliatie! = een vorm van geschillenregeling waarbij een geschil voor een derde partij wordt gebracht! - Vaardigt een rapport uit met aanbevelingen! - Meestal niet bindend!

1.8. Arbitrage! = een geschil wordt voorgelegd aan een derde partij! - Neemt bindende beslissing op juridische gronden! - Vrijwillige procedure! - Voordelen: partijen vrij in keuze arbiters → vertrouwen in uitkomst van de procedure! - Ook niet-statelijke actoren kunnen beroep doen op arbitrage (vb Rainbow Warrior)! - Kan grote impact op internationaal recht hebben: Island of Palmas zaak, US-Iran Claims Tribunal! - Kan plaatsvinden voor een ad hoc arbitragetribunaal of volgens een permanente structuur, zoals Permanent Hof van Arbitrage!

1.9. Internationaal Gerechtshof! = orgaan binnen de VN met tweevoudige functie:! - Geschillenbeslchting tussen staten! - Het geven van juridische adviezen! → juridische zaken! Toegang tot hof:! - Geschillen: enkel staten! - Adviezen: enkel VN organen en bepaalde gespecialiseerde organisaties! a. Geschillenbeslechting! 1. Toegang tot hof!

Alleen staten:! - Alle leden van de VN! - Staten die het statuut van het Hof hebben aanvaard! - Door een speciale procedure voor de Veiligheidsraad: verklaring bij Griffie! - Door een jurisdictionele clausule in verdragen van kracht! → [Bosnië/Herzegovina vs. Servië/Montenegro: Toekennen voorlopige maatregelen bij ICJ. Vraag was of Servië toegang had. En dat had ze wel degelijk op grond van verdragen van - !38 -

Rémy Bonnaffé

kracht (Genocide verdrag, clausule dat Servië toegang had tot hof). Daarentegen een zaak van aantal jaren later in 2004 is het Servië zelf die een zaak wil aanspannen tegen o.a België en andere NATO landen door de bombardementen dat ze hebben uitgevoerd (Legality Use of Force Zaak). Servië spant dus een zaak aan: Hof zegt dat zaak onontvankelijk is omdat ze geen lid was van VN. 3 jaar later gaat het terug over procedure die aansluit bij die eerste zaak door toepassing van Genocideverdrag en hier gaat het Hof zeer snel beslissen dat Servië wel partij is. Hier is het dus wel op grond van verdragen van kracht.] → Hof gaf 3 verschillende interpretaties aan ‘verdragen van kracht’ → definitieve uitspraak: alle verdragen van kracht (dus zowel op moment dat het Statuut van het Hof tot stand kwam + moment van de uitspraak)! 2. Ontvankelijkheid van een zaak!

- Moet gaan om een juridisch geschil (ook al zijn er politieke elementen in een zaak)! - Procedurele redenen kunnen zaak onontvankelijk maken (geen uitputting lokale middelen)! - Gebrek aan toestemming van een staat! 3. Voorlopige maatregelen!

In afwachting van het vaststellen van haar jurisdictie! - Initieel niet bindend! - In [LaGrand Zaak: Duitser die misdrijf had begaan in VS en was daar veroordeeld in VS tot doodstraf. Duitsland (gaat over Duister) dus oefent haar kracht uit en vraagt opschorten van doodstraf. Hof staat dit toe als voorlopige maatregel. VS houd zich daar niet aan en doet het toch.] gaf het Hof aan dat het niet naleven van voorlopige maatregelen op zich een schending van het internationaal recht is.! - Hof is niet verplicht om voorlopige maatregelen te nemen, en kan de vraag daartoe naast zich neerleggen! ‣ [Pulp Mills Zaak (Uruguay v. Argentinië): bouw van een fabriek die negatieve impact ging hebben op milieu in Argentinië. Hof heeft niet toegestaan omdat er geen onherstelbaar schade ging zijn.]! ‣ [België v. Senegal: Voormalig staatshoofd van Tsjaad is naar Senegal gevlucht. In Senegal probeert men hem aan te klagen voor foltering, etc… maar in Senegal komt het niet tot een procedure. Senegal levert ook niet uit en België gaat naar ICJ met de vraag of Senegal kan vervolgen of uitleveren, en zij vraagt ook voorlopige maatregeling dat ‘Habré’ Senegal niet kan verlaten. → Hof staat niet toe]! ‣ [Cambodja v. Thailand: Gaat over een tempel (‘Preah Vihear’). Grotendeels op grondgebied in Cambodja maar meest toegankelijke ingang is op grondgebied van Thailand. Ze zijn aan discussiëren van wie die tempel is. Soms loopt het op tot een gewapend conflict. Zaak voor ICJ gekomen met de vraag van de interpretatie van de uitspraak van 1962 met voorlopige maatregelen: geen gewapende activiteit meer in die zone, Thailand mag vrije toegang tot Cambodja niet beperken, aanvoer van goederen mag ook niet belemmert worden, onthouden van elke activiteit die de zaak zou erger maken.]!

! !

4. Verkrijgen van jurisdictie!

Belangrijke voorwaarde vooraleer het Hof jurisdictie heeft in bepaalde zaak = toestemming! - !39 -

Rémy Bonnaffé

- Hof beslist over geldigheid van toestemming! - Verschillende manieren voor geven van toestemming:! ‣ Toestemming ad hoc:! • toestemming door staten voor bepaald geschil! • Door compromis ! • Soms door unilaterale verklaring, gevolgd door een toestemming andere staat (onderzoek is nog niet bezig, i.t.t post hoc)! ‣ Toestemming post hoc (forum prorogatum):! • terwijl hof unilateraal verzoek van een staat onderzoekt, geeft andere staat zijn toestemming! ‣ Toestemming ante hoc (verdragen):! • toestemming wordt op voorhand gegeven door het aanvaarden van een jurisdictionele clausule in verdragen. ! • Soms voorbehoud gemaakt, waardoor die staat niet gebonden is door de jurisdictionele clausule en dus op voorhand geen toestemming geeft → kan achteraf nog altijd ad hoc of post hoc toestemming geven! • Clausule kan dus grond zijn voor zowel toegang als toestemming → Genocideverdrag Servië (zie case Bosnië/Herzegovina v. …)! ‣ !! Toestemming ante hoc (Optioneel systeem):! • staten aanvaarden op voorhand de jurisdictie van het Hof! • Op grond van unilaterale verklaring bij de VN-Secretaris-Generaal! • Vorm van verplichte jurisdictie → eenmaal zaak is gestart onder optioneel systeem, kan eens staat zijn toestemming niet meer intrekken! • Kan wel uit systeem stappen door de verklaring opnieuw in te trekken! • Voorbehouden zijn mogelijk: in tijd en voorwerp! → Hof moet de verklaringen door staten interpreteren d.m.v ‘preliminary objections’! Optioneel systeem is gebaseerd op wederkerigheid: ! - Geld enkel tussen staten die een dergelijke verklaring hebben afgelegd! - Hof heeft slechts jurisdictie voor zover de beide verklaringen overeenstemmen naar inhoud en tijd (= voorbehoud door één staat geldt voor de andere staat)! 5. Tussenkomst door derde staten!

- Staat heeft recht tussen te komen in procedure voor Hof, ingeval van geschil over interpretatie van een verdrag waarvan staat verdragspartij is! - Staat mag verzoeken aan Hof om tussen te komen, indien juridische belangen kunnen geraakt worden! - Toestemming van partijen bij geschil is niet vereist! - Derde staat wordt geen partij en is niet gebonden door uitspraak van Hof! b. Adviezen!

Tweede functie van het Hof, op vraag van bepaalde organen:! - Niet bindend! - Geen toestemming vereist van belanghebbende partijen! - Juridische vragen, ook al zijn er politieke elementen! - Vb: Reparation for Injuries zaak, Palestijnse muur, advies gebruik Kernwapens!

!

- !40 -

Rémy Bonnaffé

2.

Gewapende conflicten!

2.1. Recht van gewapende conflicten! Onderscheid tussen:! - Ius ad bellum (ius contra bellum): rechtsregels over het gebruik van geweld! ‣ Unilateraal gebruik gebruik van geweld! ‣ Collectief gebruik van geweld! - Ius in bello: internationaal humanitair recht: rechtsregels die van toepassing zijn tijdens een gepand conflict!

2.2. Unilateraal gebruik van geweld! c. Unilateraal gebruik van geweld voor 1945!

Vroeger gebruik van geweld geregeld door de ‘just war’ doctrine: oorlog onwettig tenzij voor een ‘just case’! 18e Eeuw → soeverein recht op oorlog, elke staat kon geweld gebruiken, voor welke rede ook! Volkenbond: beperkt verbod op soeverein recht op oorlog in Convenant van de Volkenbond! - 1928 aangevuld door Kellog-Briand Pact: verbod op ‘oorlog’ (=/= geweld)! - Uitzondering (gewoonterecht): recht op zelfverdediging! b. Unilateraal gebruik van geweld na 1945!

Art. 2, § 4 van VN-Handvest: algemeen verbod op unilateraal gebruik van geweld! - Werd bevestigd in resoluties AV en door ICJ! - Internationaal gewoonterecht! - Algemeen erkend in de statenpraktijk, zelfs ingeval van gebruik van geweld! - Onenigheid over juiste interpretatie van verbod, en van uitzonderingen op verbod (2 visies)! ‣ Permissieve interpretatie: verbod op geweld enkel ingeval van geweld tegen territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid of in strijd met doelstellingen van VN (vb Entebbe Raid)! ‣ Restrictieve interpretatie: volledige verbod op geweld, tenzij uitzonderingen voorzien in VN-Handvest (belangrijkste: zelfverdediging)! c. Recht op zelfverdediging!

Reeds voor 1945 bestond er een gewoonterechtelijk recht op zelfverdediging, werd al vastgesteld in het [Caroline incident: Canada was toen nog een kolonie van GB. Caroline was een Canadees schip voor de levering van wapens. Britten nemen haar in beslag en laten haar vallen van watervallen. Daar werd gesteld dat recht op zelfverdediging aanvaardbaar is als er ‘nescesity of selfdefence, instance, overwhelming, leaving no choise of …’. Moet ook proportioneel zijn. Wordt heel vaak aanzien als de basis van het voorbeeld van pre-emptive recht op zelf verdediging.] !

Ruime mogelijkheden voor gewoonterechtelijke recht op zelfverdediging:! - Gewapende aanval! - Anticipatie op gewapende aanval! - Aanval op belangen van staat! - Niet-gewapende aanval (economische agressie/propaganda)! Art. 51 VN-Handvest → expliciet voorziening zelfverdediging ingeval gewapende aanval! Vs.! Gewoonterecht: recht op zelfverdediging tout court!

!

- !41 -

Rémy Bonnaffé

! !

Relatie tussen gewoonterecht en art. 51: ! - Restrictieve visie: ! ‣ Enkel recht op zelfverdediging van art. 51 (in combinatie met verbod art. 2, § 4)! ‣ Art. 51 primeert op vroegere (ruimere) gewoonterecht! ‣ ICJ gaat zelf verder: advies Palestijnse muur (door een staat, tegen een staat)! - Ruime visie:! ‣ Gewoonterechtelijk recht op zelfverdediging bestaat nof steeds:! • Art. 2, § 4 is geen absoluut verbod! • Art. 51 is niet bedoeld als volledige bepaling over recht op zelfverdediging! • Art. 51 → Inherent recht op zelfverdediging (zou verwijzen naar vroegere gewoonterecht)! - Statenpraktijk → restrictieve visie! Aantal onduidelijkheden inzake recht op zelfverdediging:! - Gewapende aanval (‘armed attack’): wanneer?! ‣ Belangrijk concept in litteratuur: ‘interceptive self-defence’ (te onderscheiden van preventief):! • situatie waarbij een vloot een land nadert en dat er op die vloot vliegtuigen zijn die dat land gaan bombarderen.! • Wat met situatie dat vliegtuigen als opgestegen maar nog niet gebombardeerd: ‘interceptive self-defence’.! • Wat als vliegtuigen nog aan boord zitten? Moeilijkere situatie. Als er met zekerheid geweten is dat ze zullen bombarderen valt dit er nog onder.! • Stelt dat die vloot nog steeds in Japan is en er worden wel voorbereidingen getroffen maar nog niet gevlogen, dan is het eigenlijk het preventieve en niet het interceptive self-defence.! ‣ Preventief (‘Pre-emptive’): recht op zelfverdediging in geval van imminente dreiging! • Je kan je voorbereiden maar je mag niet aanvallen! • Je kan het voorleggen aan Veiligheidseraad! ‣ Ondersteuning aan groepen binnen een andere staat, ook gewapende aanval?! • Belangrijke [Zaak Nicaragua (VS v. Nicaragua: VS heeft daar ondersteuning geboden aan rebellen in Nicaragua. In die zaak zijn er verschillende aspecten aan bod gekomen (o.a gebruik van geweld, etc..) Hier speelt er nog een ander aspect. Door ICJ werd vastgesteld dat het leveren van wapens door de VS aan de contrarebellen in Nicaragua en de training ervan een onwettig gebruik van geweld inhield. Het Hof stelde ook dat de VS en enkele buurlanden van Nicaragua zich niet konden beroepen op zelfverdediging omdat het leveren van wapens door Nicaragua aan de oppositie in buurlanden geen gewapend aanval is.]
 → leveren van wapens en de training van contra’s maakt een onwettig gebruik van geweld uit, die art. 2, § 4 schend.
 → leveren van wapens aan oppositie van een land is geen gewapende aanval, dus geen grond voor zelfverdediging!

! !

- !42 -

Rémy Bonnaffé

d. Ander wettig unilateraal gebruik van geweld! 1. Collectieve zelfverdediging!

W’ voorzien in art. 51 VN-Handvest! Betekenis van ‘collectieve zelfverdediging’: moeten alle staten aangevallen zijn of is 1 staat voldoende? ! Voorbeeld van laatste: NAVO-Verdrag: gewapende aanval tegen één, wordt gezien als een gewapende aanval tegen alle leden → hulp aan Koeweit na aanval Irak! 2. Op vraag van een staat!

= staat kan een andere staat om militaire hulp vragen om in te zetten op zijn eigen grondgebied → eigen aan soevereiniteit! Anderzijds, ander belangrijk principe: non-interventie (geen inmenging in de interne aangelegenheden van andere staten)! - Ingeval van burgeroorlog → aanbieden van militaire hulp onwettig! ‣ Op dat moment niet duidelijk wie de bevoegde macht is! ‣ Wanneer ‘burgeroorlog’? ! e. Unilateraal gebruik van geweld om andere redenen!

→ geen overeenstemming over wettig karakter! ! 1. Gewapende tegenmaatregel (reprisals)!

= geweld wordt gebruikt door een staat als reactie op onrecht, of als straf voor gelede schade ! → in strijd met art. 2, § 4 van het VN-Handvest! 2. Bescherming van onderdanen in het buitenland!

= redden van eigen onderdanen, zonder toestemming van deze [Entebbe raid: Vliegtuig gekaapt met Israëliërs en werd afgeweken op vliegveld in Entebbe in Uganda. Uganda deed niets, dus er is dan een elite eenheid komen redden]! Voor zover het een wettig karakter zou hebben, 4 gewoonterechtelijke voorwaarden:! - Staat kan of wil vreemde onderdanen niet beschermen! - Onderdanen verkeren in levensbedreigende situatie! - Gebruik van geweld is laatste redmiddel! - Staat die geweld gebruikt, dient andere staat zo snel mogelijk te verlaten! → Hague invasion act doorstaat deze toets niet.! 3. Bescherming tegen terrorisme!

Meerderheid beschouwt deze invallen als onwettig! 4. Humanitaire interventie (=/= humanitaire hulp)!

= unilateraal gebruik van geweld tegen een staat zonder toestemming van die staat, voor de bescherming van de mensenrechten van onderdanen van die staat.! - Vb: no-fly zones door de VS en Groot-Brittannië in Irak; NAVO-aanvallen tegen Servië omwille van schendingen in Kosovo! - Geen expliciete grondslag voorzien in verdragen! ‣ Geen consistente statenpraktijk! ‣ Gevaar voor misbruik! - R2P-concept (Responsibility to Protect): verantwoordelijkheid van staten om de bevolking te beschermen tegen grove mensenrechtenschendingen! ‣ geen legitimering van unilaterale interventie! 5. Zelfbeschikking en nationale bevrijdingsbewegingen!

Twee situaties te onderscheiden:! - !43 -

Rémy Bonnaffé

- Gebruik van geweld door een ‘koloniale’-staat (bv Indonesië in Oost-Timor)! ‣ Beletten met geweld dat een volk het recht op zelfbeschikking kan uitoefenen =! • Strijdig met het internationaal recht en vormt onwettig gebruik van geweld → art. 2, § 4 ! - Gebruik van geweld door bevrijdingsbewegingen! ‣ Kan worden beschouwd als een interne aangelegenheid, waar internationaal recht zich in principe niet over uitspreekt! ‣ Als het gaat over steun aan bevrijdingsbewegingen, dan geldt het non-interventie! 6. Hot Pursuit!

= een actie door politie of leger die over de grenzen van een andere staat personen achtervolgen en gevangen nemen, zonder toestemming van die staat! → in strijd met territoriale jurisdictie en is dus onwettig gebruik van geweld! =/= hot pursuit op volle zee, daar kan het eventueel wel (zie verder)!

2.3. Collectief gebruik van geweld! a. Collectief gebruik van geweld door de Veiligheidsraad!

W’ geregeld door Hoofdstuk 7 VN-Handvest! Art. 39: VR kan maatregelen nemen ingeval van bedreiging van de vrede, verbreking van de vrede en daden van agressie! → niet beperkt tot militaire situaties of internationale conflicten, ook interne situaties! Kan optreden met niet-militaire acties en geweld! Art. 41: niet-militaire acties (bindend):! - Opleggen van wapenembargo! - Economische sancties (handelsboycot)! - Financiële sancties! - Het onderbreken van licht- en zeeverbindingen! - Het nemen van smart sanctions! Art. 42: militaire actie nodig voor behoud of herstel van vrede en veiligheid! - Art. 43: militaire eenheid ter beschikking w’ gesteld aan VR! - In praktijk: actie gebaseerd op hoofdstuk 7 (niet o.g.v art. 42); staten krijgen toelating van VR voor gebruik van geweld! b. Collectieve veiligheid en collectieve zelfverdediging!

Verschillende doelstelling: ! - Zelfverdediging: noodsituatie (art. 51)! - Collectieve veiligheid: behoud van internationale vrede en veiligheid (optreden VR onder Hoofdstuk 7)! In praktijk → beide doen zich voor in één zelfde conflict! Zelfverdediging onder art. 51: alleen totdat VR nodige maatregelen heeft genomen om internationale vrede en veiligheid te herstellen! c. Rol van de Algemene vergadering!

→ Uniting for Peace Resolutie:! - Indien VR niet tot beslissing komt (omwille van veto) → zal VR zaak behandelen! ‣ Aanbeveling door AV! ‣ Geen handhaving onder Hoofdstuk 7 (gebruik van geweld) ! d. Gebruik van geweld door regionale organisaties!

Art. 53: VR mag regionale organisaties gebruiken voor handhaving (‘enforcement action’)! - !44 -

Rémy Bonnaffé

Mogen niet aan handhaving doen zonder toelating van VR! Mag gebruik van geweld, zonder toestemming van VR, indien dit geen ‘enforcement action’ is? ! - Neen, tenzij met toestemming van staat, of ingeval van recht op zelfverdediging! VB waarin regionale organisaties werden ingeschakeld:! - NAVO in voormalig Joegoslavië! - ECOWAS in Cote d’Ivoire! - NAVO in Afghanistan! - NAVO in Libië!

2.4. Peacekeeping! = gebruik van gewapende krachten op het grondgebied van een andere staat met toestemming van de overheid van die staat (tenzij maategelen voor vredeshandhaving zijn opgelegd door de veiligheidsraad onder Hoofdstuk 7)! Functie: buffer tussen strijdende krachten, toezien op vrede! Bevoegdheid van Algemene Vergadering en Veiligheidsraad; in praktijk VR!

3.

Humanitair recht (ius in bello)!

= rechtsregels die gelden ten tijde van gewapende conflicten. omvat 2 aspecten:! - Recht inzake de beperking van de methodes en middelen voor oorlogsvoering (DH)! - Recht inzake de bescherming van mensen die niet (langer) betrokken zijn bij vijandelijkheden (recht van Genève)! ‣ Kent oorsprong al in 17de eeuw met concept van ‘unnececary suffer’!

3.1. Recht van Den Haag! = regels met betrekking tot oorlogsvoering, namelijk welke technieken en wapens al dan niet mogen gebruikt worden! Algemene principe: verbod op veroorzaken van meer menselijk lijden dan nodig is vanuit militair oogpunt ! Veel codificatie van bestaan gewoonterecht, inspiratie van Declaratie van Sint-Petersburg ! Bronnen:! - Internationaal gewoonterecht! - Den Haagse vredesconferenties 1899 en 1907 en verschillende verdragen en verklaringen over oorlog op land en op zee! - Specifieke verdragen inzake wapens! - Aanvullende protocollen bij verdragen van Genève 1977! Specifieke verdragen inzake wapens bv:! - Verdrag Biologische wapens! - ENMOD Verdrag (environmental modification techniques)! - Verdrag conventionele wapens! - Verdrag Chemische wapens! - Verdrag Antipersoonsmijnen! - Verdrag clusterbommen! Belangrijke clausule aan die verschillende verdragen → de ‘Martens clausule’ = Het is niet omdat iets niet uitdrukkelijk verboden is dat het toegelaten is. Er is een strekking van geleerden in het humanitair recht die zeggen dat alles wat niet uitdrukkelijk verboden is toegelaten is. Martens wees op het problematische karakter van die stelling en ijverde voor het toevoegen van een clausule die stelt dat in alle omstandigheden -ook wanneer iets niet - !45 -

Rémy Bonnaffé

uitdrukkelijk verboden is- de algemene principes van het internationaal recht en in het bijzonder de beginselen van menselijkheid moeten nageleefd worden.! ‘Si omnes clausule’: die rechtsregels moeten enkel worden toegepast als die twee staten verdragspartij zijn! Gebruik van kernwapens: advies ICJ:! - Noch gewoonterecht, noch verdragen gaan het gebruik of bedreiging van kernwapens toelaten! - Maar evenmin totaalverbod in gewoonte- en verdragsrecht! - Mag niet strijdig zijn met Art. 2, § 4! - Kijken algemeen principes Humanitair recht (geen onnodig lijden, verschil maken russen burgers en soldaten, …) dus in algemeen zal het doorgaans strijdig zijn!

3.2. Recht van Genève! = omvat rechtsregels over de bescherming van personen die niet of niet langer betrokken zijn bij de vijandelijkheden! Algemeen principe: personen en goedere die niet deelnemen aan vijandelijkheden, zijn geen militair doelwit! Bronnen:! - Internationaal gewoonterecht! - 4 verdragen van Genève, 1949! ‣ I. Gewonden en zieken bij strijdkrachten te land! ‣ II. Gewonden, zieken bij strijdkrachten op zee! ‣ III. Krijgsgevangenen! ‣ IV. Bescherming van burgers in oorlogstijd! - 2 protocollen, 1977 → aanvullingen, wijzigen niet.! ‣ I. Bescherming van slachtoffers van internationale gewapende conflicten! ‣ II. Bescherming van slachtoffers van niet-internationale gewapende conflicten! Gemeenschappelijke bepalingen die in alle 4 verdragen voorkomen:! - Verdrag in alle omstandigheden eerbiedigen en doen eerbiedigen! - Van toepassing op internationaal gewapend conflict! - Minimum vereisten bij niet-internationaal gewapend conflict! Protocollen zorgen voor:! - Zorgen voor eenmaking van recht van Den Haag en Genève! - Betere bescherming van burgerbevolking! - Uitbreiden van regels van toepassing op niet-internationale conflicten (anders als rebel/ terrorist beschouwd)! - Internationaal conflict → 4 Verdragen van Genève + Protocol I van toepassing! ‣ 2 of meer staten! ‣ Gewapende strijd tegen koloniale overheersing, vreemde bezetting, racistisch regime, …! - Intern conflict:! ‣ Reguliere gewapende groepen =/= gewapende rebellen of Geïsoleerde gewelddaden! ‣ Art. 3 van Verdragen van Genève (bevat minimumvereisten, erga omnes) en Protocol II! ‣ Strikte toepassingsvoorwaarden Protocol II! • Moet gaan om conflicten tussen reguliere strijdkrachten van de staat en dissidente gewapende groepen, die onder een verantwoordelijk bevel moeten staan! • Gewapende groepen moeten deel van het territorium controleren ! - !46 -

Rémy Bonnaffé •

Sommige conflicten zoals tussen =/= opstandige groepen vallen niet onder Protocol II!

Beschermde personen onder recht van Genève:! - Gewonden of zieken! - Krijgsgevangenen! - Burgers! - Specifieke groepen (vrouwen, kinderen, journalisten, hulpverleners, ...)! Principes:! - Onderscheid tussen burgers en combattanten (rule of distinction)! ‣ Indien burgers aan vijandelijkheden meedoen, vallen ze onder combattanten! ‣ Gewonde strijdes (niet meer deelnemen) mag niet w’ aangevallen! ‣ ‘Collateral demage’ kan indien niet excessief t.o.v militair doel (= proportionaliteit)! - Beperking van gebruikte wapens! ‣ Geen onnodig leed! ‣ Geen methoden die omvangrijke, langdurige en ernstige schade aan leefmilieu toebrengen! - Recht op eerlijk proces! - Bescherming van krijgsgevangenen! - Bescherming van zieken en gewonden! Beoordeling van een conflict:

- Wettig gebruik van geweld?! ‣ VN Handvest! - Wettige manier van oorlogsvoeren?! ‣ Recht van Den Haag! - Bescherming van personen die niet deelnemen aan strijd?! ‣ Recht van Genève! - Bescherming van mensenrechten?! ‣ Mensenrechten!

4.

Rode Kruis!

= een NGO met volgende geldingen:! - Inetnational Committee of the Red Cross (ICRC)! ‣ Hoofdzetel Genève! - International Federation of the Red Cros (IFRC)! ‣ Koepel van nationale Rode Kruis organisaties! - De Nationale Rode Kruis-organisaties! Functie:! - Ondersteuning van de ontwikkeling en de implementatie van het internationaal humanitair recht! ‣ Specifieke opdrachten in Verdragen van Genève! - Geven humanitaire hulp in gewapende conflicten en (natuurrammen)! 7 principes: menselijkheid, onafhankelijkheid, neutraliteit, onpartijdigheid, vrijwilligheid, universaliteit & eenheid! Embleem, 2 functies:! - Indicatieve functie: duidelijk maken dat persoon/goed van Rode Kruis is! - Beschermde functie: mag niet worden aangevallen! Niet toelaten van Rode Kruis is schennis van internationaal recht! - !47 -

Rémy Bonnaffé

VIII.Rechtsgebieden! 1.

Internationaal zeerecht!

1.1. Algemeen! Bronnen:! - Internationaal gewoonterecht! - Vier Zeerechtverdragen van Genève, 1958 (heeft groot deel gecodificeerd)! - Internationaal Zeerechtverdrag (UNCLOS of VN-Zeerechtverdrag)! ‣ vormt code voor gebruik van de zee ‘grondrecht van de zee’ → primeert op Zeerechtverdragen van Genève! ‣ Impact op gewoonterecht → ° exclusieve economische zone! ‣ Aangenomen na conferentie als package deal (geen stemming over individuele artikelen, geen voorbehouden)! ‣ Werd niet geratificeerd door verschillende ontwikkelde landen door deel over diepzeebodem! • Aanvullende Overeenkomst diepzeebodem ’94! - Multilaterale verdragen! ‣ MARPOL: regelt verontreiniging van de zee door scheepvaart. Nieuwe reglementen komen er vaak als er nieuwe ongevallen gebeuren:! • Schip voor kust Canada! • ‘Erika’! • ‘Prestige’! • Titanic! • Herald of Free Enterprise! ‣ SOLAS! ‣ UNESCO Verdrag onderwaterefgoed: alle gezonken schepen hebben bescherming! - Bilaterale verdragen (delimitatie, visserij, …)!

!

1.2. Territoriale zee! e. Juridisch regime van de territoriale zee!

= deel van de zee dat aansluit op de kust! Juridisch regime:! - Soevereiniteit over territoriale zee → volle jurisdictie! - M.t.v. Zeebodem en luchtruim! - Inherent recht = recht dat je automatisch hebt! 2 beperkingen:! - Jurisdictie in strafzaken wordt normaal gezien niet uitgeoefend op vreemde schepen! - Recht van onschuldige doorvaart! b. Recht van onschuldige doorvaart!

- Recht voor schepen van alle staten! - Recht mag worden opgeschort omwille van veiligheid! - Betekenis ‘doorvaart’ → doorvaren, binnenvaren in interne wateren of wachten voor kust! - In geval van niet-onschuldige doorvaart kan de kuststaat de doorvaart verbieden! c. Afbakening van de territoriale zee!

Voor het VN-Zeerechtenverdrag geen uniforme afbakening! - !48 -

Rémy Bonnaffé

- Nu: 12 zeemijl vanaf basislijn:! ‣ Normale basislijn (laagwaterlijn)! ‣ Rechte basislijnen (ingeval van insnijdingen in kustlijn) [Fisheries Zaak: Noorwegen (door Fjorden) gebruiken methode van rechte basislijn. Dit is een fictieve lijn over al die punten en zo de territoriale afbakening. Er was een conflict tussen Groot-Brittannië en Noorwegen, waarbij Groot-Brittannië is verloren.]! • Artificiële landen tellen niet mee (ook offshore installaties)! • Natuurlijke eilanden hebben eigen territoriale zee en eigen afbakening! Afbakening tussen tegenoverliggende en aangrenzende staten: ! - Door overeenkomst! - Normale regel: middellijn op gelijke afstand van basislijn, tenzij bijzondere omstandigheden!

1.3. Aansluitende zone! = zone gelegen naast de territoriale zee! Juridisch regime: jurisdictie voor beperkte doelstellingen (douane, fiscale maatregelen)! Afbakening: 24 zeemijl vanaf basislijn!

1.4. Exclusieve economische zone! d. Juridisch regime van de exclusieve economische zone!

= deel van de zee aansluitend op de territoriale zee! Juridisch regime:! - Soevereine rechten voor exploitatie en exploitatie van natuurlijke rijkdommen en beperkte andere rechten voor kuststaat (onderzoek, bouwen van kunstmatige eilanden, …)! - Soevereine rechten =/= soevereiniteit! - Geen inherent recht: recht op EEZ moet worden geclaimd! - Verplichtingen voor kuststaat (o.a behoud van natuurlijke levende rijkdommen)! - Zekere vrijheid voor andere staten:! ‣ Vrijheid van scheepvaart, overvliegen, leggen van kabels! ‣ Moeten de wetten van kuststaat respecteren! b. Afbakening van de exclusieve economische zone!

Afbakening: 200 zeemijl vanaf de basislijn! Afbakening tussen tegenoverliggende/aansluitende staten:! - Bij overeenkomst! - Billijke oplossing! - Meestal gemeenschappelijke grens met continentaal plat!

1.5. Continentaal plat! c. Definitie van continentaal plat!

Geografisch:! - Continentale rand (continental margin)! ‣ Plat (continentaal plat aansluitend op land)(continental shelf)! ‣ Continentale helling (continental slope)! ‣ Continentale glooiing (continental rise)! Juridisch concept! - Gewoonterecht! - !49 -

Rémy Bonnaffé

- Verdrag 1958, UNCLOS 1982! b. Juridisch regime van het continentaal plat!

- Soevereine rechten voor kuststaat voor exploratie en exploitatie van natuurlijke rijkdommen! - Rechten:! ‣ Inherent! ‣ Soeverein! ‣ Exclusief! - Natuurlijke rijkdommen: niet-levende en sedentaire soorten van zeebodem en ondergrond! c. Afbakening van het continentaal plat!

- 200 zeemijl (zelf voorbij geografische grenzen)! - Indien verder → Natuurlijke verlenging mag maar niet langer dan 350 zeemijl of 100 zeemijl vanaf 2500 meter isobath! - Commission on the Limits of the Continental Shelf! Afbakening tussen tegenoverliggende/aangrenzende staten! - Verdrag ’58: overeenkomst of equidistantieregel (vanaf basislijn rechte lijnen naar midden en beide even ver tot midden)! - Veel rechtzaken! - UNCLOS ’82 door onbillijke situatie → overeenkomst, billijke oplossing! d. Relatie tussen de exclusieve economische zone en het continentaal plat!

→ grenzen vallen in veel gevallen samen! Maar verschillend regime! Kenmerken:! EEZ

Continentaal plat

Vaste grens (200 zeemijl)

Geen vaste grens

Optioneel

Inherent

Water: sui generis regime

Water boven continentaal plat: volle zee (tenzij er een EEZ is ingesteld)

Alle rijkdommen (levende en niet-levende)

Niet-levende en sedentaire levende rijkdommen

Verplichtingen voor behoud van levende rijkdommen en soms te delen met andere staten

Geen verplichtingen voor behoud of delen (exclusieve rechten)

1.6. Diepzeebodem! = zeebodem en ondergrond voorbij continentaal plat! Juridisch regime:! - Regime van UNCLOS ’82! ‣ Bezwaren door veel ontwikkelde landen! - Gewijzigd door Overeenkomst ’94! - !50 -

Rémy Bonnaffé

- Beide moeten worden toegepast als één instrument! Regime van UNCLOS en Overeenkomst! - Gebied (‘Area’): zeebodem en ondergrond voorbij nationale jurisdictie! - Voor beheer van niet-levende rijkdommen w’ Internationale Zeebodemautoriteit °! - Gemeenschappelijk erfgoed van de mensheid! - Staat enkel open voor vreedzaam gebruik! - Parallelle toegang door staten en de ‘Enterprise’ (in joint ventures)! - Voorafgaande toelating door Authority vereist! - Staten betalen vergoeding en deel van marktwaarde van geëxploiteerde mineralen aan Autoriteit! - Voordelen worden verdeeld over alle staten!

1.7. Volle zee! = deel van de zee buiten territoriale zee en EEZ! Juridisch regime:! - Res communis (‘global commons): open voor alle staten! - Vreedzaam gebruikt (militaire oefeningen mogen wel)! - Vrijheid van volle zee (o.a scheepvaart, overvliegen, visserij, onderzoek, …)! Jurisdictie in volle zee:! - Vlaggenstaat (= staat waar schip is geregistreerd) uitzonderingen:! ‣ Achtervolging op zee (‘hot pursuit’) vanuit territoriale zee, aansluitende zone, continentaal plat of EEZ (dus van territoriale → volle zee)! ‣ Bepaalde gevallen van verontreiniging! ‣ Piraterij (universele jurisdictie)! • Staat die inbeslagname/arrestatie uitvoert mag ook voor rechtbank brengen! • VR: In Somalië toegelaten territoriale wateren te betreden (→ Kenia, eigenlijk tegenstrijdig)! • EU: laat toe om arrestaties uit te voeren op Somalisch grondgebied!

2.

Luchtrecht!

2.1. Juridisch regime van het luchtruim! Soevereiniteit over het luchtruim boven zijn grondgebied en territoriale zee! - Gewoonterecht! - ’44 Verdrag inzake internationale burgerluchtvaart! Vliegen in lichtruim van andere staat zonder toestemming: inbreuk internationaal recht → Wat kan staat dan ondernemen?! - Militair vliegtuig:! ‣ Geen aanval, tenzij het een bedreiging vormt! ‣ Waarschuwing is vereist, tenzij in geval van onmiddellijke bedreiging! - Burgervliegtuig:! ‣ ’81 ICAO aanbeveling: geen gebruik van wapen bij onderscheppen van burgervliegtuig! ‣ ‘art. 3bis van Chicago Verdrag inzake internationale burgerluchtvaart: staten mogen landing eisen, geen wapens tegen burgervliegtuig!

2.2. Juridisch kader voor de burgerluchtvaart! Burgerluchtvaart w’ geregeld door Chicago-Verdrag inzake internationale burgerluchtvaart! Oprichting van ICAO (International Civil Aviation Organization) → werkt internationale standaarden uit! - !51 -

Rémy Bonnaffé

Geen multilaterale rechten, wel bilaterale verdragen inzake verkeersrechten! Nationaliteit van luchtvaarttuigen: gebaseerd op registratie! Specifieke verdragen (kaping, …)! Gevolgen 9/11:! - ICAO:! ‣ Resolutie: verklaring inzake misbruik van burgervliegtuigen als vernietigingswapens en andere terroristische daden waarbij burgerluchtvaart betrokken is! ‣ ICAO Standards and Recommended PRactices, Bijlage bij Chicago Verdrag!

3.

Ruimterecht!

3.1. Algemeen! Bronnen:! - Verdragen! ‣ Ruimteverdrag! ‣ Reddingsverdrag! ‣ Aanspraeklijkheidsverdrag! ‣ Registratieverdrag! ‣ Maanverdrag ! - Specifieke verdragen (bv Nuclear test ban treaty: niet alleen in zee, maar ook in ruimte verboden)! - Gewoonterecht !

3.2. Ruimteverdrag! -

Ruimte = vrij voor exploratie en gebruik door alle staten! Ruimte kan niet worden toegeëigend door een staat! Exploratie en gebruik is ten voordele van alle staten! Maan en andere hemellichamen: vreedzaam gebruik! Ruimtetuigen in baan rond Aarde: geen nucleaire wapens of andere vernietigingswapens (ander militair gebruik kan)! Geen verontreiniging van Aarde of andere hemellichamen en geen interferentie met activiteiten van andere staten! Verplichting om astronauten in nood te helpen! Eigendom van internationale activiteiten! Internationale verantwoordelijkheid voor nationale activiteiten! Aansprakelijkheid van een staat voor schade veroorzaakt door lanceren van ruimtevaartuigen!

3.3. Gewoonterecht! Minder belangrijk: instant-gewoonterecht! - Verbod op toe-eigenen van ruimte door staten! - Recht om satiliteiten in baan rond Aarde te brengen boven grondgebied van andere staten zonder hun toestemming!

3.4. Organisaties! - United Nations Office for Outer Space Affairs (UNOOSA)! - UN Committee on the peaceful uses of outer spece (UNCOPUOS)! - International Telecommunication Union (ITU)!

IX. Internationaal milieu- en biodiversiteitsrecht! - !52 -

Rémy Bonnaffé

1.

Algemeen!

3 p’s: People, Planet, Profit! → één van de meest uitgebreide takken binnen internationaal publiekrecht!

2.

Bronnen van internationaal milieu- en biodiversiteitsrecht!

2.1. Soft law! Veel van deze principes w’ overgenomen in verdragen toegepast in rechtspraak (dus sommige bindend o.t.v andere rechtsgrond)! - VN Conferentie inzake leefmilieu: Stockholm Verklring, ’72! - World Charter for Nature! - VN Conferentie inzake milieu en ontwikkeling: Rio verklaring, ’92! - VN Conferentie inzake duurzame ontwikkeling (Rio+20), juni 2012!

2.2. Gewoonterecht! Vrij beperkt, voorbeelden:! - Geen schade aan leefmilieu van andere staten of aan ‘commons’! - Soevereine rechten om eigen natuurlijke rijkdommen te exploiteren! - Verplichting om samen te werken voor behoud van natuurlijke rijkdommen van volle zee!

2.3. Algemene beginselen! Geven richting aan beleid, algemeen en vaag, moet worden uitgewerkt in wetgeving/ rechtspraak! - Voorzorgsbeginsel! - Beginsel van duurzaam gebruik! - Standstil beginsel! - Beginsel de vervuiler/veroorzaker betaalt! - Procedurele rechten (recht op informatie, participatie, ...) !

2.4. Rechtspraak! Zie op Casus blad:! - Arbitrage! ‣ Trail Smelter zaak! ‣ Lac Lanoux zaak! ‣ Bering Fur seal! - ITLOS! ‣ Bluefin tuna zaak! - WTO! ‣ Seal products case!

2.5. Verdragen! Thematische verdragen over: water, luchtverontreiniging, afval en giftige stoffen, energie, ...!

3.

Evolutie van milieu- en biodiversiteitesrecht!

Periode 19e en 1ste helft 20ste eeuw:! - Beperkt aantal verdragen (exploitatie, verontreiniging): Verdrag inzake Walvisvaart: niet om de bescherming ervan, wel om de regeling van de walvisvangst. In ’89 is er dan een moratorium gekomen! - Ontstaan van internationale gouvernementele en niet-gouvernementele organisaties! In ’72 VN Stockholm Conferentie inzake leefmilieu! - !53 -

Rémy Bonnaffé

- Periode ’70-’90 tal van mondiale/regionale verdragen + ontstaan van UNEP2! ’92 Rio Conferentie inzake milieu en ontwikkeling! - Periode ’92-2012: mondiale verdragen over globale thema’s!

4.

Mondiale verdragen!

4.1. Klimaatverdrag! = Raamverdrag van de VN inzake klimaatsverandering! Doelstelling: stabiliseren van broeikasgassen in de atmosfeer op een niveau dat een gevaarlijke menselijke invloed op het klimaat wordt voorkomen! Onderscheid tussen:! - Annex-I landen = geïndustrialiseerde landen! ‣ Verplichting voor reductie van emissies van broeikasgassen tot niveau van ’90! - Niet-Annex I landen = ontwikkelingslanden! Verder geconcretiseerd in het Kyoto-Protocol van ’97! - Bindende reductiedoelstellingen en handhavingsmechanismen voor 2008-12! - Flexibele mechanismen:! ‣ Emissiehandel! ‣ Gezamenlijke uitvoering: omvat investeringen voor emissievermindering in een ander industrieland, in ruil voor emissiekredieten! ‣ Clean Development Mechanism: omvat investeringen door emissievermindering in een ontwikkelingsland, in ruil voor emissiekrediten! Nieuw klimaatakkoord nodig: 2 onderhandelingssporen:! - Verderzetten Kyoto-protocol na 2012! - Globaal klimaatakkoord! Verschillende bijeenkomsten:! - Bali 2007: ‘action plan’ (onderhandelingstraject)! - Kopenhagen 2009: ‘akkoord’: grotendeels mislukt; fast start financiering! - Cancun 20120 ‘akkoorden’: akkoord over oprichting Green Climate Fund; over adaptation framework; REDD+ mechanisme; technologie mechanisme! - Durban 2011! Wetenschappelijke onderbouwing en beleidsadvisiering door Intergovernmental Penal on Climate Change ( IPCC)!

4.2. Biodiversiteitsverdrag! = verdrag inzake biologische diversiteit rijdens Rio-conferentie van ’92! Doelstellingen 3voudig:! - Behoud van biodiversiteit! - Duurzaam gebruik van bestanddelen van biodiversiteit! - Eerlijke en billijke verdeling van voordelen voortvloeiend uit gebruik van genetische rijkdommen! Handelt over:! - Gaat over biodiversiteit (niet beperkt tot bepaalde soorten of ecosystemen) ! - Regelt complexe problematiek (behoud van biodiversiteit, duurzaam gebruik, biotechnologie, toegang tot genetische rijkdommen,...) ! - Tegenstrijdige belangen → consensustekst !

2

United Nations Environmental Programme - !54 -

Rémy Bonnaffé

- Stimulerende maatregelen voor 
 ontwikkelingslanden ! - (Bijna) wereldwijde ratificatie ! - Beslissingen door verdragspartijen! COP Oktober 2012, Nagoya, Japan:! - Nieuw strategisch plan 2010)20120! ‣ 20 strategische targets! - Nieuw protocl over ‘access & benefit-sharing’! ‣ Doel: tegengaan van ‘bio-piraterij’!

4.3. Desertificatieverdrag! = Verdrag van de Verenigde Naties ter bestrijding van desertificatie in de landen die te kampen hebben met ernstige verdroging en/of desertificatie, in het bijzonder in Afrika, ’94! Doelstelling: het bestrijden van woestijnvorming en het inperken van de gevolgen van verdroging, met het oog op de verwezenlijking van duurzame ontwikkeling in getroffen gebieden

- !55 -