SAMENVATTING ECONOMIE TOEGELICHT (+ NOTITIES)
Julie Kerckaert | Economie | Academiejaar 2014-2015
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Inleidende beschouwingen ........................................................................................ 7 1.
Wat is economie? ...................................................................................................................... 7
2.
Behoeften ................................................................................................................................... 9
3.
Productiefactoren .................................................................................................................. 10 3.1
Arbeid.................................................................................................................................... 10
3.2
Natuurlijk milieu ............................................................................................................... 10
3.3
Kapitaal ................................................................................................................................. 11
4.
Goederen ................................................................................................................................... 12
5.
Soorten huishoudingen ......................................................................................................... 13
6.
Moderne ruileconomie .......................................................................................................... 13 6.1
De functies van het geld .................................................................................................... 13
6.2
De geldhoeveelheid ............................................................................................................14
7.
Geschiedenis van het geldstelsel (grote lijnen) ............................................................... 15
8.
De financiële sector ............................................................................................................... 16 8.1
Geldschepping ..................................................................................................................... 17
8.2
Overige functies ................................................................................................................. 18
9.
Economische orde .................................................................................................................. 18 9.1
Karakteristieken van economische orde ..................................................................... 18
10.
Ontwikkeling van economische theorieën (niet te kennen) ................................... 18
11.
De economische onderzoeksmethode ......................................................................... 18
Hoofdstuk 2: Grondslagen van de economische analyse........................................................... 18 1.
Methodologisch individualisme ......................................................................................... 18
2.
Homo economicus-hypothese ............................................................................................ 18 2.1
Autonomie van de preferenties ...................................................................................... 18
2.2
Rationaliteit ........................................................................................................................ 18
2.3
Eigenbelang ......................................................................................................................... 18
3.
Trade-offs (niet te kennen) ................................................................................................... 18
4.
Optimaliseringsprincipe ...................................................................................................... 18
5.
Voordelen van specialisatie en samenwerking ............................................................... 18
6.
5.1
Productiviteit ...................................................................................................................... 18
5.2
Kosten ................................................................................................................................... 18
5.3
Verklarende elementen voor productiviteit en kosten ............................................ 19 Markt als coördinatiemechanisme .................................................................................... 19
PAGINA 1
7.
Speltheorie ............................................................................................................................... 19
Hoofdstuk 3: Gezinnen ....................................................................................................................... 19 1.
Het gezin als economische institutie (niet te kennen) ................................................. 19
2.
Aanbod van arbeid (niet te kennen) ................................................................................... 19
3.
Consumptie- en spaarbeslissingen (niet te kennen)...................................................... 19
4.
Samenstelling van de consumptie...................................................................................... 19 4.1
Vraagfunctie ........................................................................................................................ 19
4.2
Wetten van Gossen ............................................................................................................ 20
5.
Vermogensbeslissingen ........................................................................................................ 20
Hoofdstuk 4: Bedrijven ...................................................................................................................... 20 1.
Soorten bedrijven ................................................................................................................... 20 1.1
Ondernemingen ................................................................................................................. 20
1.2
Overheidsbedrijven ........................................................................................................... 20
1.3
Coöperaties .......................................................................................................................... 20
2.
De jaarrekening ...................................................................................................................... 20
3.
Theorieën over de onderneming ........................................................................................ 20 3.1
De neoklassieke micro-economische theorie ............................................................. 20
3.2
De industrieeleconomische benadering ...................................................................... 20
3.3
De gedragstheorie .............................................................................................................. 20
3.4
De managementbenadering ............................................................................................ 20
3.5
De agency-benadering ...................................................................................................... 20
3.6
De transactiekostenbenadering ..................................................................................... 20
4.
De neoklassieke theorie van de ondernemingsbeslissingen ...................................... 20 4.1
Productiebeslissing ........................................................................................................... 20
4.2
Optimale factorcombinatie ............................................................................................. 20
5.
Investeringsbeslissing ............................................................................................................ 21
6.
Aanbod ....................................................................................................................................... 21
7.
Beheer van de onderneming ................................................................................................. 21
8.
Corporate governance ............................................................................................................ 21
9.
Duurzaam ondernemen ......................................................................................................... 21
10.
Multinationale ondernemingen ...................................................................................... 21
11.
Fusies en overnames .......................................................................................................... 21
Hoofdstuk 5: Markten van goederen en diensten ........................................................................ 21 1.
Marktorganisatie ..................................................................................................................... 21
2.
Contante, tijd- en termijntransacties ................................................................................. 21
PAGINA 2
3.
Distributie ................................................................................................................................. 21
4.
Soorten marktvormen ............................................................................................................ 21
5.
Volkomen concurrentie ......................................................................................................... 21 5.1
Kenmerken ........................................................................................................................... 21
5.2
Ondernemersgedrag .......................................................................................................... 21
5.3
Efficiëntie .............................................................................................................................. 21
6.
Monopolie ................................................................................................................................. 21 6.1
Kenmerken ........................................................................................................................... 21
6.2
Ondernemersgedrag .......................................................................................................... 21
6.3
Efficiëntie ............................................................................................................................. 22
7.
Monopolistische concurrentie ............................................................................................ 22 7.1
Kenmerken .......................................................................................................................... 22
7.2
Ondernemersgedrag ......................................................................................................... 22
7.3
Efficiëntie ............................................................................................................................. 22
8.
Oligopolie ................................................................................................................................. 22 8.1
Kenmerken .......................................................................................................................... 22
8.2
Samenwerkende oligopolies ........................................................................................... 22
8.3
Niet-samenwerkende oligopolies .................................................................................. 22
8.4
Alternatieve gedragshypothesen ................................................................................... 23
8.5
Efficiëntie ............................................................................................................................. 23
9.
Marktevenwicht: algemene evaluatie ............................................................................... 23
Hoofdstuk 6: Markten van productiefactoren ............................................................................. 23 1.
Samenstellende elementen van de factorvergoeding ................................................... 23
2.
Allocatie van de arbeid .......................................................................................................... 23 2.1
Aanbod van arbeid ............................................................................................................. 23
2.2
Vraag naar arbeid ............................................................................................................... 23
2.3
Soorten werkloosheid ....................................................................................................... 23
2.4
Werking van de arbeidsmarkt ........................................................................................ 23
2.5
Invloed van de inflatie op de arbeidsmarkt ................................................................ 23
2.6
Invloed van de directe belastingen op de arbeidsmarkt .......................................... 23
3.
Allocatie van het kapitaal ..................................................................................................... 23 3.1
Aanbod van vermogen ...................................................................................................... 23
3.2
Vraag naar vermogen ........................................................................................................ 23
3.3
Werking van de vermogensmarkt .................................................................................. 23
3.4
Winst ..................................................................................................................................... 24
PAGINA 3
Hoofdstuk 7: Macro-economische relaties .................................................................................... 24 1.
Economische kringloop ........................................................................................................ 24
2.
Voornaamste macro-economische rekeningen (niet te kennen) ............................... 24
3.
Berekening van de economische activiteit ...................................................................... 24
4.
Voornaamste macro-economische grootheden in België (niet te kennen) .............. 24
5.
Betekenis van het nationaal product ................................................................................ 24
Hoofdstuk 8: Internationale economische betrekkingen ......................................................... 24 1.
Verklaring van de internationale handel ......................................................................... 24 1.1
Comparatieve productiviteiten ...................................................................................... 24
1.2
Relatieve factorbegiftiging .............................................................................................. 24
1.3
Schaaleffecten ..................................................................................................................... 24
1.4
Technologische innovatie ................................................................................................ 24
1.5
Verschillen in concurrentiegraad .................................................................................. 24
1.6
Nieuwe productiviteitstheorie........................................................................................ 24
2.
Internationale ruilvoet (niet te kennen) ........................................................................... 24
3.
Protectionisme ........................................................................................................................ 24 3.1
Motieven voor protectionisme ....................................................................................... 24
3.2
Handelspolitieke instrumenten ..................................................................................... 26
4.
Internationale factormigratie (niet te kennen) .............................................................. 26
5.
Wisselmarkt ............................................................................................................................. 26
6.
Betalingsbalans ....................................................................................................................... 26
7.
Wisselkoersregimes ............................................................................................................... 26 7.1
Zwevende wisselkoersen .................................................................................................. 26
7.2
Begeleid zwevende wisselkoersen ................................................................................. 26
7.3
Vaste wisselkoersen........................................................................................................... 26
7.4
Veelvuldige wisselkoersen ............................................................................................... 26
7.5 Vaste wisselkoersen met volledig gereglementeerd handels- en betalingsverkeer .......................................................................................................................... 26 8.
9.
Wisselkoerregimes in de praktijk (grote lijnen)............................................................. 26 8.1
Gouden standaard ............................................................................................................. 26
8.2
De periode tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog ....................................... 26
8.3
Het Bretton Woods-systeem ........................................................................................... 26 Globalisering ........................................................................................................................... 26
Hoofdstuk 9: Macro-economische ontwikkelingen .................................................................... 26 1.
Macro-economische indicatoren en beleidsdoelstellingen ........................................ 26
PAGINA 4
1.1
Macro-economische activiteit ........................................................................................ 26
1.2
Algemeen prijspeil ............................................................................................................. 26
1.3
Werkloosheid ...................................................................................................................... 26
1.4
Betalingsbalansevenwicht ............................................................................................... 26
2.
Macro-economisch bestedingsevenwicht ........................................................................ 26 2.1
Determinanten van de macro-economische vraag (niet te kennen) ..................... 26
2.2
Determinanten van het macro-economisch aanbod (niet te kennen) .................. 27
2.3
Keynesiaanse visie op het macro-economisch evenwicht ....................................... 27
Hoofdstuk 10: Overheid ..................................................................................................................... 27 1.
Functies ..................................................................................................................................... 27
2.
Beslissingen binnen de overheidssector .......................................................................... 27 2.1
Kiezers .................................................................................................................................. 27
2.2
Pressiegroepen ................................................................................................................... 27
2.3
Politici ................................................................................................................................... 27
2.4
Ambtenaren ......................................................................................................................... 27
2.5
Netwerken ............................................................................................................................ 27
3.
Allocatiebeleid ........................................................................................................................ 27 3.1
Collectieve voorzieningen ............................................................................................... 27
3.2
Overheidsingrijpen in de markt ..................................................................................... 27
4.
Herverdelingsbeleid (niet te kennen) ............................................................................... 28
5.
Macro-economisch stabiliteitsbeleid (niet te kennen) ................................................. 28
6.
Openbare financiën ............................................................................................................... 28 6.1
Algemene kenmerken ....................................................................................................... 28
6.2
Overheidsuitgaven ............................................................................................................ 28
6.3
Overheidsontvangsten ..................................................................................................... 28
6.4
Financieringsbehoefte ...................................................................................................... 28
7.
Europese richtsnoeren (grote lijnen) ................................................................................ 28
Hoofdstuk 11: De internationale economische orde ................................................................... 28 1.
Onstaan ..................................................................................................................................... 28
2.
Handel ....................................................................................................................................... 28 2.1
Ontstaan van de Wereldhandelsorganisatie ............................................................... 28
2.2
Principes van de Wereldhandelsorganisatie ............................................................... 28
3.
Kapitaalbewegingen en wisselkoersen ............................................................................. 28 3.1
Wereldbank (niet te kennen) .......................................................................................... 28
PAGINA 5
3.2 De Bank voor Internationale Betalingen (Bank for International Settlements) (niet te kennen) ............................................................................................................................ 28 3.3
Internationaal Muntfonds ............................................................................................... 28
4.
Arbeid (niet te kennen) ......................................................................................................... 29
5.
Milieu (niet te kennen) .......................................................................................................... 29
6.
Regionale economische integratie ..................................................................................... 29 6.1
Soorten.................................................................................................................................. 29
PAGINA 6
Hoofdstuk 1: Inleidende beschouwingen 1. WAT IS ECONOMIE? De klassieke economen (1776-1871)
Adam Smith (1723-1790): Smith wordt beschouwd als de grondlegger van de economische wetenschap, tevens was hij ook de vader van het economisch liberalisme. In zijn Theory of moral sentiments (1759) beschreef hij zijn theorie omtrent ‘the invisible hand’. Deze ‘onzichtbare hand’ zou zorgen voor een coördinatie tussen het streven naar eigen belang en het algemene welzijn. Hij schreef het eerste volwaardige economische handboek, nl. The Wealth of Nations (1776). Hierin gaat hij o.a. in tegen het mercantilisme en zet hij zijn ideeën betreffende de rol van de staat uiteen. Adam Smith behoort tot de klassieke school.
Thomas Malthus (1766-1834) Thomas Malthus werd bekend omwille van zijn theorie met betrekking tot de potentiële gevaren van de bevolkingsgroei. De combinatie van de stijgende bevolkingsgroei (meetkundige stijging) en de voedselproductie, die rekenkundig stijgt, zou leiden tot een ‘stationary state’, waarbij er geen economische groei meer mogelijk is. Hij werd gezien als een pessimist. (zie ook: malthusianisme) Malthus kende een levendige briefwisseling met Adam Smith en behoort net zoals Smith tot de klassieke school.
De ideeën van de toenmalige generatie worden de klassieke leer genoemd. De klassieke leer gebruikten het criterium van de materiële rijkdom, later hielden ze ook rekening met dienstverlening.
De neoklassieke economen (1875-1925)
Belangrijk figuur: Alfred Marshall (1842-1924) De neoklassieke economen bestudeerden de marktprocessen.
De moderne neoklassieke school (na WOII)
Belangrijk figuur: Lionel Robbins (1898-1984) De moderne neoklassieke school definieert de economie als een sociale wetenschap die het menselijke handelen in situaties van schaarste bestudeert.
BEGRIPPEN
Economisch liberalisme: Het economisch liberalisme streeft naar de vrijheid van de economie. Hierbij speelt de staat slechts een beperkte rol. Mercantilisme: Het mercantilisme is een economische politiek waarbij men streeft naar een vergroting van het kapitaal van de staat. De klassieke school: De klassieke school bestaat uit Adam Smith, Thomas Malthus, J. B. Say en David Ricardo.
PAGINA 7
Malthusianisme: Het malthusianisme is voortgekomen uit de ideeën van Thomas Malthus en houdt het systeem van de geboortebeperking in. (zie: China)
Hoe ontstaat schaarste?
Goederen & Diensten
Middelen Productiefactoren
Productie
Doelen Behoeften
Consumptie
Er zijn verschillende doelen, maar niet genoeg middelen. Door dit tekort aan middelen ontstaat er schaarste. De economie is in feite een keuzeprobleem: hoe kiezen we in situaties van schaarste? Het economisch motief Hoe kunnen we in situaties van schaarste met de bestaande middelen de doelen zo maximaal mogelijk realiseren? We houden rekening met: -
Technische efficiëntie: Hoe kunnen we een doel met minimale hoeveelheid middelen realiseren? Economische efficiëntie: De toewijzing (allocatie) van de middelen zo organiseren dat de belangrijkste doelen eerst worden gerealiseerd.
De economische beslissing De economische beslissing wordt ook wel de kosten-batenanalyse genoemd. Stap 1: Zijn de verwachte baten groter of kleiner dan de verwachte kosten? Stap 2: -
De verwachte baten > de verwachte kosten: Handeling uitvoeren De verwachte baten < de verwachte kosten: Handeling NIET uitvoeren
Stap 3: Zijn de effectieve baten groter of kleiner dan de effectieve kosten?
PAGINA 8
Stap 4: -
De effectieve baten > de effectieve kosten: Handeling herhalen = Evenwicht De effectieve baten < de effectieve kosten: Handeling niet herhalen = Onevenwicht
Micro-economie / macro-economie / meso-economie Micro-economie: De studie van het economisch keuzeprobleem vanuit het oogpunt van een bepaalde huishouding. Macro-economie: De macro-economie analyseert de totale economie. Meso-economie: De meso-economie bestudeert de verschillende sectoren.
2. BEHOEFTEN Behoefte (= doelen)
We maken een onderscheid tussen primaire behoeften (voedsel ed.) en secundaire behoeften (ontspanning ed.). Behoeften zijn immaterieel. Behoeften zijn onbegrensd. Naarmate de rijkdom toeneemt ontstaat er een verlangen naar meer differentiatie van de consumptie (bv. variëteit in kledij).
Goed
Niet het goed zelf, maar de diensten die het goed levert vervult behoeften. Een goed is substitueerbaar. Het is vervangbaar door een ander goed dat dezelfde diensten kan leveren.
De neoklassieke opvatting Volgens de neoklassieke economen was behoefte onbegrensd én een subjectieve aangelegenheid. Ook nut en nuttigheid beschouwden ze als iets subjectief. (↔ Andere scholen: objectiveerbaarheid van behoeften) Een beperkt aantal andere economen bepleitten overheidscontrole op de productie van goederen, dit is echter een aantasting van de consumentensoevereiniteit. BEGRIPPEN
Nut: De concrete behoeftebevrediging als gevolg van het aanwenden van een bepaald goed. Nuttigheid: Het vermogen van goederen en diensten om in een behoefte direct of indirect te voorzien. Consumentensoevereiniteit: De vrijheid van een consument om zelf te kiezen welke producten hij zal kopen. Welvaart: De welvaart (van een staat, huishouding,…) is de mate waarin de behoeften met behulp van schaarse middelen worden bevredigd.
PAGINA 9
Welzijn: Welzijn heeft een ruimer karakter dan welvaart, het impliceert ook de bevrediging van verlangens (bv. liefde) die geen beslag leggen op schaarse middelen.
3. PRODUCTIEFACTOREN Productiefactoren zijn de schaarse middelen die ter beschikking staan om goederen en diensten te produceren. -
3.1
Originele productiefactoren: Arbeid & natuurlijk milieu Afgeleide productiefactor: Kapitaal
Arbeid
Werkenden Rekruteringsbevolking
Bevolking
Economisch actieven
Werkzoekende werklozen
Arbeid is een oorspronkelijke productiefactor. Men houdt rekening met verschillende aspecten: Kwantitatieve dimensie De hoeveelheid arbeid is afhankelijk van de omvang en de samenstelling van een bevolking. (zie: bevolkingspiramide) Kwalitatieve dimensie Het kwalitatieve aspect beïnvloedt de arbeid. (bv. scholing) Tijdsdimensie Het tijdsaspect is zeer belangrijk. Zo is er bijvoorbeeld een wettelijke regeling aangaande de duur van de arbeid.
3.2
Natuurlijk milieu
Recyclage
Natuur Input
Economie
Output
Natuur
PAGINA 10
De milieufuncties
Inputfunctie: Het milieu verschaft de nodige grondstoffen om de productie draaiende te houden. Ruimte scheppende functie Woonfunctie: Hierbij is een gezond leefmilieu en de esthetiek belangrijk. Recreatieve functie Afval ontvangende functie (afvallozing)
De milieufuncties rivaliseren. De determinanten hiervan zijn de volgende:
Bevolkingstoename Toename welvaart per hoofd Toegenomen materialisatiegraad v.d. welvaart Milieu-intensiteit v.d. economische activiteit
Omdat de milieufuncties rivaliseren, ontstaat er schaarste ten aanzien van de ruimtelijke, kwalitatieve en kwantitatieve dimensie. Deze schaarste noemen we allocatieproblemen: -
Ruimtelijke dimensie: De schaarste ten aanzien van het ruimtelijke aspect kunnen we oplossen door gebruik te maken van ruimtelijke ordening. Kwalitatieve dimensie: De kwalitatieve dimensie houdt o.a. milieuverontreiniging in. Dergelijke zaken kunnen we oplossen aan de hand van een antivervuilingsbeleid. Kwantitatieve dimensie: Een voorbeeld hiervan is de schaarste van grondstoffen. Hierbij is het noodzakelijk om de natuurlijke rijkdommen goed te beheren.
Wanneer kan men spreken van ‘afval’? Men gebruikt de term afval wanneer een bepaald voorwerp niet meer technisch én economisch bruikbaar is. M.a.w. een stof die niet meer nuttig is in de economie. Afval Zelfreinigend vermogen Natuurkwaliteit daalt (= vervuiling) Het probleem van vervuiling wordt slechts opgelost wanneer dit economisch verantwoord is.
3.3
Kapitaal
Kapitaal is een afgeleide productiefactor en is uitstaan uit de combinatie van de twee oorspronkelijke productiefactoren (arbeid en natuurlijk milieu). Definitie: Goederen die niet direct voor de menselijke behoeftebevrediging dienden, maar wel indirect daartoe nuttig waren. (Geld) ∆ Kapitaal: investeren (kapitaal stijgt) en desinvesteren (kapitaal daalt) Investeringen Vooral men kan investeren moet men sparen.
Netto investeringen: uitbreidingsinvesteringen (breedte-investeringen en diepte-investeringen) + of – voorraadwijziging
PAGINA 11
Bruto-investeringen: netto-investeringen + vervangingsinvesteringen (= investeringen om het kapitaal in stand te houden) Vervangingsinvesteringen worden mogelijk gemaakt door afschrijvingen. Door elk jaar een bepaald bedrag opzij te leggen wordt het mogelijk te vervangen wanneer dat nodig is. (Duur afschrijven en kostprijs hangen af van het object)
Besparingen
Bruto-besparingen: netto-besparingen + afschrijvingen
BEGRIPPEN
Breedte-investeringen: Een breedte-investering is een uitbreidingsinvestering waarbij er wordt geïnvesteerd in een toename met de zelfde soort kapitaalgoederen als voorheen. Diepte-investeringen: Een diepte-investering is een uitbreidingsinvestering waarbij bestaande worden vervangen door nieuwe kapitaalgoederen.
4. GOEDEREN Duurzame en niet-duurzame goederen Duurzame goederen zijn goederen waarbij herhaald gebruik mogelijk is. Niet-duurzame goederen zijn bestemd voor eenmalig gebruik. Consumptiegoederen en investeringsgoederen Duurzame investeringsgoederen: Deze noemen we kapitaalgoederen. (bv. gebouwen, machines, …) Niet-duurzame investeringsgoederen: Deze goederen worden tijdens het productieproces verwerkt en vinden we in het eindproduct weer. Individuele goederen en collectieve goederen Bij individuele goederen is het nut exclusief. Ze hebben nut voor een individu. Collectieve goederen daarentegen hebben nut voor verscheidene personen tegelijkertijd. -
Non-rivaliteit: De consumptie van collectieve goederen gebeurt zonder dat de ene de ander hindert. Non-exclusiviteit: De baten van collectieve goederen zijn niet exclusief. Nietbetalende consumenten worden niet van de consumptie uitgesloten.
Finale goederen en intermediaire goederen Finale goederen vergen geen verdere verwerking en kunnen onmiddellijk geütiliseerd worden. Intermediaire producten vergen wel verdere verwerking. (bv. graan om brood te maken) Toegevoegde waarde De door de productie in een bepaalde schakel toegevoegde waarde is gelijk aan de output aan de volgende schakel verminderd met de input van de half afgewerkte producten van de vorige schakel.
PAGINA 12
Primaire en secundaire processen Het primaire proces is het omzetten van grondstoffen ed. in producten of diensten gebruikmakend van arbeid en kapitaal. (= productie) Het secundaire proces, ook wel het ondersteunend proces genoemd, maken de primaire processen mogelijk. (bv. technologieontwikkeling)
5. SOORTEN HUISHOUDINGEN Gezinnen
In ruil voor het leveren van productiefactoren, krijgen gezinnen een productief inkomen. Daarnaast ontvangen zij vaak ook een niet-productief inkomen (= overgedragen inkomen). De hoofdzakelijke functie van gezinnen in het economische leven is consumeren.
Bedrijven
Bedrijven gebruiken productiefactoren om zo te kunnen produceren. Bedrijven halen geld uit de verkoop van hun producten, daarnaast ontvangen ze soms ook subsidies van de overheid. Men heeft financiële en niet-financiële bedrijven (banken, verzekeringsmaatschappijen,…). Men onderscheidt private bedrijven, overheidsbedrijven en gemengde bedrijven (bv. NMBS).
Overheid
De overheid stelt collectieve vormen van consumptie ter beschikking. Dit wordt mogelijk gemaakt door eigen productie en door aankoop bij bedrijven en in het buitenland. De overheid stuurt de economie door regelgeving. De activiteiten van de overheid worden gefinancierd door belastingen. De overheid verleent subsidies (aan bedrijven) en overgedragen inkomens (aan de gezinnen).
BEGRIPPEN
Niet-productief inkomen: Gelden of voordelen die gezinnen ontvangen zonder een tegenprestatie te leveren. (bv. kindergeld)
6. MODERNE RUILECONOMIE 6.1
De functies van het geld
Specialisatie leidt tot ruil. Onze moderne economie is gebaseerd op een netwerk van ruiltransacties. Vroeger was naturaruil de gaande praktijk. Vandaag de dag hebben we een tussengoed: geld.
PAGINA 13
De vier functies van geld -
-
6.2
Geld is een abstracte waardemeter. (= drukt een prijs uit) Geld is een ruilmiddel. Het is nl. een tussengoed dat men tegen elk product kan omwisselen. De derde functie is die van koopkrachtreserve. Men kan de tegentransactie (aanschaffen van andere goeden) uitstellen. Voorwaarde: geld moet een min of meer vaste waarde hebben! De vierde rol is die van kredietmiddel. (wanneer huishoudingen spaarmiddelen uitlenen aan andere huishoudingen)
De geldhoeveelheid
De prijzen worden beïnvloedt door: -
De verandering in relatieve schaarste van de producten (reële factor) De verandering in de schaarste van het geld (monetaire factor)
De klassieke kwantiteitswet
M*.V* = P*.T* M*= de geldhoeveelheid V*= de omloopsnelheid P*= het algemeen prijspeil T*= de hoeveelheid verhandelde goederen en diensten gedurende een bepaalde periode Klassieke economen omtrent de kwantiteitswet:
De omloopsnelheid (V*) is een constante. De hoeveelheid verhandelde goederen (T*) is louter afhankelijk van reële factoren. De toename van de geldhoeveelheid (M*) veroorzaakt dus een evenredige toename van het prijspeil (P*).
Moderne aanhangers van de kwantiteitstheorie:
De omloopsnelheid (V*) hangt af van de geldvraag. De stijging van de geldhoeveelheid (M*) oefent een positieve invloed uit op de nominale bestedingen (P*.T*). Op korte termijn: De invloed komt tot uiting zowel op het aantal verhandelde goederen (T*) als het prijspeil (P*). Op lange termijn: De invloed komt enkel tot uiting op het prijspeil (P*). De hoeveelheid verhandelde goederen (T*) wordt in hun visie op lange termijn enkel door reële factoren bepaald.
Chartaal geld en giraal geld Chartaal geld: -
Munten en biljetten Overheid heeft emissiemonopolie
PAGINA 14
Giraal geld: -
Zichtrekeningen Betalingen d.m.v. overschrijvingen
Primaire liquiditeiten en secundaire liquiditeiten De primaire liquiditeiten (= het eigenlijke girale geld) zijn de dadelijk opvraagbare zichttegoeden bij financiële instellingen. Andere minder duidelijke financiële activa (bv. overschrijvingen op basis van termijnrekeningen) noemen we secundaire liquiditeiten of quasigeld. Geldvoorraad Enge definitie: giraal geld (dadelijk opvraagbare zichtrekeningen) + chartaal geld Bij de ruimere definitie betrekt men ook de secundaire liquiditeiten. BEGRIPPEN
Naturaruil: Men spreek van een naturaruil als goederen worden geruild tegen goederen. Inflatie: Men spreekt van inflatie, wanneer de prijzen van alle producten toenemen. Dit wijst op het feit dat de waarde van het geld daalt. Het geld is t.o.v. de hoeveelheid goederen minder schaars geworden. Omloopsnelheid: Het aantal keren dat een geldeenheid gemiddeld van eigenaar verwisselt gedurende een jaar. Debiteren: Wanneer een bedrag wordt afgetrokken van een rekening, wordt dit gedrag gedebiteerd. Gireren: Wanneer een bedrag wordt overgemaakt naar een rekening van de ontvangende persoon, wordt dit bedrag gegireerd naar de rekening. Crediteren: Wanneer een bedrag wordt vermeerderd op de rekening van de ontvangende persoon, wordt dit bedrag op die rekening gecrediteerd. Verdisconteren: Handelsvorderingen (wisselbrieven ed.) aan banken tegen liquide middelen overdragen. Disconteren: De bank disconteert het betrokken handelspapier.
7. GESCHIEDENIS VAN HET GELDSTELSEL (GROTE LIJNEN) Metaalgeld Primitieve maatschappijen gebruikten schaarse, duurzame goederen als geld. Al snel wendde men echter edele metalen daartoe aan. De edele metalen werden omgeruild volgens hun metaalwaarde in gewicht. Het was echter noodzakelijk om de waardeverhouding tussen de munten te definiëren. Men spreekt vanaf dan van een metalen standaard. Monometallisme: De munten bestaan slechts uit één soort metaal. Bimetallisme: Munten uit twee soorten metaal zijn in omloop (met een wettelijke waardeverhouding tussen de munten).
PAGINA 15
Aanvankelijk dacht men dat de wettelijk vastgelegde waardeverhoudingen de prijsverhoudingen op de metaalmarkten zouden stabiliseren. Het tegenovergestelde deed zich voor: de relatieve prijsveranderingen op de metaalmarkten werkte destabiliserend voor het bimetallistische geldstelsel. De wet van Gresham: -
Het slechte geld (wettelijk overgewaardeerd) blijft alleen in de omloop achter. Het goede geld (wettelijk ondergewaardeerd) wordt achtergehouden. = ALTERNERENDE STANDAARD Bv. 1 gr goud = 20 gr zilver 1 gouden munt = 15 zilveren munten Zilver is hier het slechte (overgewaardeerde) geld, en goud het goede (ondergewaardeerde) geld.
De waarde van het metaal hing af van de hoeveelheid er werd gevonden in kolonies ed. Papiergeld
Jaarmarkten (12de – 13de eeuw):
Om geldtransport te vermijden hielden handelaars hun eigen boekhouding bij, gebaseerd op nostro-rekeningen (schulden) en vostro-rekeningen (vorderingen). Op het einde werd het verschild afgehandeld in munten en later in wisselbrieven.
Wisselbrieven (13de eeuw):
Wisselbrieven werden ingeroepen om gevaarlijke internationale geldtransporten te vermijden.
De eerste banken (14de – 15de eeuw)
Geldwisselaars verleenden aan hun tafel (banco) aanvankelijk krediet. In 1407 (in Genua) wordt de eerste bank overheidswege opgericht.
Engelse klerken en goudsmeden als bankier (17de eeuw)
Representatief papiergeld – fiduciair geld – conventioneel papiergeld Representatief papiergeld: Een papierenbewijs dat metaalgeld van gelijke waarde vertegenwoordigd. Fiduciair geld: Het feit dat papiergeld aanvaard werd als ruilmiddel steunde op vertrouwen (fides). Conventioneel papiergeld: Papiergeld dat niet meer gebaseerd is op de intrinsieke waarde van metaal.
8. DE FINANCIËLE SECTOR Investeringen in de economie zijn mogelijk wanneer er besparingen zijn.
PAGINA 16
Wanneer een huishouding haar investeringen met eigen spaarmiddelen financiert spreekt men van autofinanciering of zelffinanciering. De meerderheid van de investeringen wordt echter gefinancierd door leningen. Leningen Wanneer huishoudingen spaaroverschotten hebben, kunnen ze deze tegen een vergoeding uitlenen aan huishoudingen die meer willen investeren dan ze aan spaarmiddelen beschikken. Dit kan op twee manieren: -
Lenende en ontlenende huishoudingen kunnen rechtstreeks met elkaar contracten afsluiten De doorstroming van financiële middelen van leners naar uitleners kan gebeuren via financiële instellingen
Risico’s financiële instellingen
Risico van wanbetaling Renterisico: Het risico dat de winstmarge wordt aangetast wanneer zich rentewijzigingen voordoen. Tariefrisico: Het risico op aanpassing van het rentetarief. Volumerisico: Het risico op afhaling en transfer naar andere producten. De duration is hier van belang.
BEGRIPPEN
8.1
Duration: De duration is de gewogen gemiddelde looptijd (in jaren) van alle geactualiseerde, toekomstige kasstromen, die uit een portefeuille voortvloeien. Securitisatie of vertiteling: Wanneer men te maken heeft met securitisatie worden betrokken leningen niet meer gefinancierd uit bancaire middelen.
Geldschepping
De krediet- of geldmultiplicator De geldmultiplicator geeft het getal weer waarmee men een initieel gelddeposito moet vermenigvuldigen om de maximale hoeveelheid giraal geld te verkrijgen. (totale bedrag aan giraal geld gedeeld door het initiële gelddeposito) Men houdt rekening met de liquiditeitsquote (LQ): De verhouding van de kasmiddelen op de onmiddellijke opvraagbare tegoeden die de banken moeten in acht nemen om aan een mogelijke vraag van het publiek tot omzetting van giraal geld in chartaal geld te kunnen voldoen. Hoeveel van het deposito moet in kas worden gehouden? (hoe kleiner de LQ, hoe groter de multiplicator) Maximale geldhoeveelheid: initieel deposito x geldmultiplicator (1/LQ) Maximale geldcreatie: maximale geldhoeveelheid – initieel deposito De feitelijke expansie is kleiner omwille van:
Niet voldoende betrouwbare kredietaanvragen
PAGINA 17
Kredietmogelijkheden door banken aan banden gelegd door centrale bank Deel van deposito’s gaan naar buitenland Deel van girale geld wordt omgezet in chartaal geld
BEGRIPPEN
8.2
Geldsubstitutie: Omzetting van chartaal geld in giraal geld.
Overige functies
9. ECONOMISCHE ORDE 9.1 9.1.1 9.1.2 9.1.3
Karakteristieken van economische orde Allocatiemechanisme Eigendom van de productiefactoren Centrale drijfveer in de economie
10. ONTWIKKELING VAN ECONOMISCHE THEORIEËN (NIET TE KENNEN)
11. DE ECONOMISCHE ONDERZOEKSMETHODE
Hoofdstuk 2: Grondslagen van de economische analyse 1. METHODOLOGISCH INDIVIDUALISME 2. HOMO ECONOMICUS-HYPOTHESE 2.1
Autonomie van de preferenties
2.2
Rationaliteit
2.3
Eigenbelang
3. TRADE-OFFS (NIET TE KENNEN) 4. OPTIMALISERINGSPRINCIPE 5. VOORDELEN VAN SPECIALISATIE EN SAMENWERKING 5.1
Productiviteit
5.2
Kosten
5.2.1 5.2.2 5.2.3
Interne en externe kosten Directe en indirecte kosten Constante en variabele kosten
PAGINA 18
5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3
Verklarende elementen voor productiviteit en kosten Wet van de toe- en afnemende marginale productiviteit Schaal-, leer- en scope-effecten Benutting van de comparatieve productiviteit
6. MARKT ALS COÖRDINATIEMECHANISME 7. SPELTHEORIE
Hoofdstuk 3: Gezinnen 1.
HET GEZIN ALS ECONOMISCHE INSTITUTIE (NIET TE KENNEN)
Niet te kennen uitgezonderd pagina 127 en 128.
2. AANBOD VAN ARBEID (NIET TE KENNEN) 3. CONSUMPTIE- EN SPAARBESLISSINGEN (NIET TE KENNEN) 4. SAMENSTELLING VAN DE CONSUMPTIE 4.1 4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.1.4
Vraagfunctie Relatie tussen de vraag en de prijs Relatie tussen de vraag en het inkomen Relatie tussen de vraag en de prijs van de andere goederen Invloed van andere economische huishoudingen
PAGINA 19
4.2
Wetten van Gossen
5. VERMOGENSBESLISSINGEN
Hoofdstuk 4: Bedrijven 1. SOORTEN BEDRIJVEN 1.1
Ondernemingen
1.2
Overheidsbedrijven
1.3
Coöperaties
2. DE JAARREKENING 3. THEORIEËN OVER DE ONDERNEMING 3.1
De neoklassieke micro-economische theorie
3.2
De industrieeleconomische benadering
3.3
De gedragstheorie
3.4
De managementbenadering
3.5
De agency-benadering
3.6
De transactiekostenbenadering
4. DE NEOKLASSIEKE THEORIE VAN DE ONDERNEMINGSBESLISSINGEN 4.1
Productiebeslissing
4.2
Optimale factorcombinatie
4.2.1 4.2.2
Korte periode Lange periode
PAGINA 20
5. INVESTERINGSBESLISSING 6. AANBOD 7. BEHEER VAN DE ONDERNEMING 8. CORPORATE GOVERNANCE 9. DUURZAAM ONDERNEMEN 10. MULTINATIONALE ONDERNEMINGEN 11. FUSIES EN OVERNAMES
Hoofdstuk 5: Markten van goederen en diensten 1. MARKTORGANISATIE 2. CONTANTE, TIJD- EN TERMIJNTRANSACTIES 3. DISTRIBUTIE 4. SOORTEN MARKTVORMEN 5. VOLKOMEN CONCURRENTIE 5.1
Kenmerken
5.2
Ondernemersgedrag
5.2.1 5.2.2
5.3
Globaal marktevenwicht Individuele producent
Efficiëntie
6. MONOPOLIE 6.1
Kenmerken
6.2
Ondernemersgedrag
6.2.1 6.2.2 6.2.3
Korte termijn Lange termijn Prijsdiscriminatie en prijsdifferentiatie
PAGINA 21
6.3
Efficiëntie
7. MONOPOLISTISCHE CONCURRENTIE 7.1
Kenmerken
7.2
Ondernemersgedrag
7.3
Efficiëntie
8. OLIGOPOLIE 8.1
Kenmerken
8.2
Samenwerkende oligopolies
8.2.1 8.2.2
Kartels Prijsleiderschap van een dominante onderneming
Niet te kennen. 8.2.3
8.3 8.3.1
Barometric-price-leadership
Niet-samenwerkende oligopolies Cournot-model
Niet te kennen. 8.3.2
Edgeworth en Bertrand-model
Niet te kennen. 8.3.3
De geknikte vraagcurve
Niet te kennen. 8.3.4
Speltheorie
Niet te kennen. 8.3.5
Ruïnerende concurrentie
PAGINA 22
8.4 Alternatieve gedragshypothesen 8.5
Efficiëntie
9. MARKTEVENWICHT: ALGEMENE EVALUATIE
Hoofdstuk 6: Markten van productiefactoren 1. SAMENSTELLENDE ELEMENTEN VAN DE FACTORVERGOEDING 2. ALLOCATIE VAN DE ARBEID 2.1
Aanbod van arbeid
2.2
Vraag naar arbeid
2.3
Soorten werkloosheid
2.4
Werking van de arbeidsmarkt
2.4.1 2.4.2
2.5
Neoklassieke arbeidsmarktmodel Institutioneel arbeidsmarktmodel
Invloed van de inflatie op de arbeidsmarkt
2.6 Invloed van de directe belastingen op de arbeidsmarkt
3. ALLOCATIE VAN HET KAPITAAL 3.1
Aanbod van vermogen
3.2
Vraag naar vermogen
3.3
Werking van de vermogensmarkt
3.3.1 3.3.2 3.3.3
Bepaling van het algemeen interestpeil Geldmarkt Kapitaalmarkt
PAGINA 23
3.4
Winst
Hoofdstuk 7: Macro-economische relaties 1. ECONOMISCHE KRINGLOOP 2. VOORNAAMSTE MACRO-ECONOMISCHE REKENINGEN (NIET TE KENNEN)
3. BEREKENING VAN DE ECONOMISCHE ACTIVITEIT 4. VOORNAAMSTE MACRO-ECONOMISCHE GROOTHEDEN IN BELGIË (NIET TE KENNEN) 5. BETEKENIS VAN HET NATIONAAL PRODUCT
Hoofdstuk 8: Internationale economische betrekkingen 1. VERKLARING VAN DE INTERNATIONALE HANDEL 1.1
Comparatieve productiviteiten
1.2
Relatieve factorbegiftiging
1.3
Schaaleffecten
1.4
Technologische innovatie
1.5
Verschillen in concurrentiegraad
1.6
Nieuwe productiviteitstheorie
2. INTERNATIONALE RUILVOET (NIET TE KENNEN) 3. PROTECTIONISME 3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.1.4 3.1.5 3.1.6
Motieven voor protectionisme Niet-economische motieven Verbetering van de ruilvoet Fiscale ontvangsten Opvoedend protectionisme Politieke pressie Correctie van binnenlandse distorsies
PAGINA 24
3.1.7
Bevorderen van de tewerkstelling
PAGINA 25
3.2
Handelspolitieke instrumenten
4. INTERNATIONALE FACTORMIGRATIE (NIET TE KENNEN) 5. WISSELMARKT 6. BETALINGSBALANS 7. WISSELKOERSREGIMES 7.1
Zwevende wisselkoersen
7.2
Begeleid zwevende wisselkoersen
7.3
Vaste wisselkoersen
7.4
Veelvuldige wisselkoersen
7.5
Vaste wisselkoersen met volledig gereglementeerd handels- en betalingsverkeer
8. WISSELKOERREGIMES IN DE PRAKTIJK (GROTE LIJNEN) 8.1
Gouden standaard
8.2
De periode tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog
8.3
Het Bretton Woods-systeem
9. GLOBALISERING
Hoofdstuk 9: Macro-economische ontwikkelingen 1. MACRO-ECONOMISCHE INDICATOREN EN BELEIDSDOELSTELLINGEN 1.1
Macro-economische activiteit
1.2
Algemeen prijspeil
1.3
Werkloosheid
1.4
Betalingsbalansevenwicht
2. MACRO-ECONOMISCH BESTEDINGSEVENWICHT 2.1
Determinanten van de macro-economische vraag (niet te kennen)
PAGINA 26
2.2
Determinanten van het macro-economisch aanbod (niet te kennen)
2.3
Keynesiaanse visie op het macro-economisch evenwicht
Hoofdstuk 10: Overheid 1. FUNCTIES 2. BESLISSINGEN BINNEN DE OVERHEIDSSECTOR 2.1
Kiezers
2.2
Pressiegroepen
2.3
Politici
2.4
Ambtenaren
2.5
Netwerken
3. ALLOCATIEBELEID 3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3
3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4
Collectieve voorzieningen Soorten collectieve voorzieningen Motieven voor collectieve voorzieningen Sociale kosten-batenanalyse
Overheidsingrijpen in de markt Correctie van externe effecten en milieubeleid Concurrentiebeleid en marktregulering Indirecte belastingen Andere vormen van marktinterventie
PAGINA 27
4.
HERVERDELINGSBELEID (NIET TE KENNEN)
5.
MACRO-ECONOMISCH STABILITEITSBELEID (NIET TE KENNEN)
6. OPENBARE FINANCIËN 6.1
Algemene kenmerken
6.2
Overheidsuitgaven
6.3
Overheidsontvangsten
6.4 Financieringsbehoefte
7. EUROPESE RICHTSNOEREN (GROTE LIJNEN)
Hoofdstuk 11: De internationale economische orde 1. ONSTAAN 2. HANDEL 2.1
Ontstaan van de Wereldhandelsorganisatie
2.2
Principes van de Wereldhandelsorganisatie
3. KAPITAALBEWEGINGEN EN WISSELKOERSEN 3.1
Wereldbank (niet te kennen)
3.2
De Bank voor Internationale Betalingen (Bank for International Settlements) (niet te kennen)
3.3
Internationaal Muntfonds
3.3.1 3.3.2
Middelen Reservepolitiek
PAGINA 28
4. ARBEID (NIET TE KENNEN) 5. MILIEU (NIET TE KENNEN) 6. REGIONALE ECONOMISCHE INTEGRATIE 6.1
Soorten
PAGINA 29
