NIEUWS VOOR RELATIES VAN A. HAKPARK-BEDRIJVEN
Visie op veranderingen – transport van LNG Online-inspectie van ‘non-piggable’ pijpleidingen
DECEMBER 2007
7 A. Hak Telecom preferred supplier van KPN Voor de aanleg van glasvezelnetwerken is A. Hak Telecom voor tal van opdrachtgevers het aangewezen adres. Het bedrijf is preferred supplier van KPN.
4 Visie op veranderingen De energiewereld verandert en dat heeft gevolgen voor het werk van A. Hak International. Wat verandert en hoe kan A. Hak daarop anticiperen?
8 A. Hak levert met ‘combiwerk’ een unieke service Uitvoerder Theo van der Heide legt uit wat combiwerk is en wat de voordelen ervan zijn.
11 De online-inspectie van ‘non-piggable’ pijpleidingen Wat als de pigging-techniek niet mogelijk is? Voor deze ‘nonpiggable’ pijpleidingen zijn alternatieve pigs ontwikkeld.
Colofon Haktueel De Haktueel verschijnt viermaal per jaar en richt zich op de relaties van A. Hakpark-bedrijven.
2
Redactiecommissie A. Hak: Xaf Hendriksen en Arie Smits; Van Luyken Communicatie Adviseurs: Frank Rutten
Ontwerp & Lay-out Douwe de Haan, Delft Druk Thieme Media Services, Delft
Kwaliteit wil kwaliteit
14 LOP doet goede zaken met de NAM De VoF Landelijke Onshore Projecten (LOP) werkt al vijf jaar voor de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) en wist onlangs het contract met tweeënhalf jaar te verlengen. Wat doet LOP nu precies?
16
W.D. van Geenhuizen algemeen directeur
Goedgevulde orderportefeuille en volop kansen A. Hak Warmte Techniek, dat dit jaar is opgericht, staat op de rails.
En verder Pigging-project in Korea Veel werk aan de winkel No Guts No Glory
De economie draait op volle toeren. Veel bedrijven hebben een prima jaar achter de rug en zien de toekomst met vertrouwen tegemoet. De orderportefeuille is goed gevuld en vertoont een stijgende lijn. Elk bedrijf is natuurlijk trots op dergelijke resultaten en vooruitzichten. De volgende stap is deze progressie te continueren. Daarvoor heeft een bedrijf een adequate structuur en geavanceerd materieel nodig. Maar nog belangrijker dan structuur en materieel zijn de mensen. Hoe technisch ons vak ook is, het is en blijft – misschien wel bij uitstek – mensenwerk. Het zijn onze medewerkers die de projecten voor onze opdrachtgevers tot een succes maken. Daarom is het van belang medewerkers met veel kennis en jarenlange ervaring binnen onze organisatie te binden en te boeien. Met gepaste trots kan ik zeggen, dat veel medewerkers al jaren bij ons in dienst zijn. Zij vormen niet alleen op het moment zelf een belangrijke steunpilaar voor het bedrijf, maar zij zorgen er ook voor dat hun onderneming haar toekomst veilig stelt door hun kennis aan jongeren door te geven. Een onderneming met die kenmerken is een aantrekkelijke werkgever voor nieuwe medewerkers: kwaliteit wil kwaliteit. Daarbij gaat het niet alleen om salaris, maar ook om sfeer, cultuur, diversiteit, betrokkenheid, uitdagingen en carrière- en ontplooiingsmogelijkheden. Het uitgangspunt ‘kwaliteit wil kwaliteit’ geldt ook voor opdrachtgevers. Ook zij zoeken het niveau en de uitvoerders die bij hen passen. Bij de A. Hakparkbedrijven kunnen ze blindelings vertrouwen op kennis, ervaring, betrokkenheid en continuïteit. Ik wens onze huidige en toekomstige relaties een gezond, gelukkig en succesvol nieuw jaar.
A. Hak 13 18 20
E-mail: Internet:
[email protected] www.a-hak.nl
3
Visie op veranderingen De energiewereld verandert en dat heeft gevolgen voor het werk van A. Hak International. De vraag is: wat verandert en hoe kan A. Hak International daarop anticiperen? Divisiedirecteur Xaf Hendriksen geeft z’n visie. Volgens Hendriksen spelen techniek en politiek een cruciale rol in de veranderingen die plaatsvinden in de energiewereld. Een belangrijke ontwikkeling is bijvoorbeeld het vloeibaar maken van aardgas in liquified natural gas (LNG), dat vervolgens per schip wordt vervoerd. Die techniek is de laatste jaren met sprongen vooruitgegaan. Gevolg is dat de kosten daarvan zijn gedaald. En dat heeft weer consequenties voor de aanleg van langeafstandtransportleidingen voor gas. Hendriksen: “Kon je enkele jaren geleden nog zeggen, dat je beter een pijpleiding van 8000 kilometer kon leggen dan aardgas vloeibaar maken en per tanker vervoeren, tegenwoordig ligt die afstand al op 3000 tot 4000 kilometer. Dat betekent dat minder langeafstandleidingen worden gebouwd. De kosten in vergelijking met het vloeibaar maken van gas liggen daarvoor te hoog. Daarom zie je steeds meer LNGstations in West- en Zuid-Europese havens verschijnen. Ook Rotterdam of de Eemshaven komen daarvoor in aanmerking. Dus nieuwe kansen voor de bouw van LNG-plants, zowel voor International als voor de zusterbedrijven.” Touwtjes in handen Een ander belangrijk feit heeft betrekking op het bezit van energiebronnen. “In de landen waar we olie en gas vinden, zoals in het Midden-Oosten, Verre Oosten, Venezuela, Brazilië en Rusland, hebben we te
4
maken met nationale oliemaatschappijen. Die hebben 93% van de wereldreserve van energie in handen. Daar komt nog bij, wat uitermate belangrijk is, dat die maatschappijen politiek zijn gestuurd. Dat betekent dat regeringen beslissingen nemen op basis van politieke overwegingen en niet vanuit economische of financiële motieven. Daarin zit dus veel ‘mensenwerk’ en dat kan vreemde situaties opleveren. Een trend in dit verband is de druk die nationale oliemaatschappijen uitoefenen op commerciële internationale oliemaatschappijen. In Rusland kwam Shell onder vuur te liggen van de Russische autoriteiten vanwege het schenden van de milieuvergunningen van het Sakhalin II-project. Het is de vraag of de Russische overheid serieus bezorgd is om het milieu op dit eiland. Het lijkt vooral een manier om de onderhandelingen tussen Shell en Gazprom onder druk te zetten. Oliemaatschappij Repsol kwam in Algerije in moeilijk vaarwater, toen de autoriteiten de belastingtarieven gingen aanpassen. Op een gegeven moment is het voor een internationale oliemaatschappij niet meer interessant om te blijven. Tegelijkertijd zie je dat die landen internationale oliemaatschappijen nodig hebben en weer aan boord halen vanwege hun specifieke kennis en moderne technologieën. Zo tekende Shell medio dit jaar een overeenkomst met het Russische staatsoliebedrijf Rosneft voor toekomstige samenwerking.”
Nieuwe economieën Van belang in de energiewereld is ook de opkomst van nieuwe economieën, zoals China en India. Als je kijkt naar de top vijf van de duurste beursgenoteerde ondernemingen in de wereld, dan komen daarin maar liefst drie Chinese bedrijven voor: Petro China, China Mobil en Industrial & Commercial Bank of China (ICBC). En ook op de ranglijst van wereldeconomieën stijgen die landen met stip. Volgens een onderzoek van de Verenigde Naties staat China dit jaar na de Verenigde Staten op de tweede plaats en heeft India Japan van de derde plaats gestoten. Kijk je alleen al naar China, dan heb je te maken met een bevolking van 1,3 miljard mensen en een jaarlijkse groei van tien procent in economisch opzicht. De energiebehoefte en -groei houden daarmee gelijke tred. De elektriciteitscentrales die China jaarlijks bijbouwt, komen qua energiebehoefte overeen met wat Nederland jaarlijks aan energie produceert. Er is dus nog behoorlijk wat groei mogelijk; op de lijst van rijkste landen staat China op nummer 110 en India op nummer 136. Het bruto jaarinkomen van de Chinees ligt gemiddeld op 1700 dollar en van de Indiër op 700 dollar. Zet je dat af tegen West-Europese en Amerikaanse standaards, dan is ook op dat gebied het einde nog niet in zicht. >>>
5
Inmiddels zijn landen als China en India zeer actief in de energiewereld. Hendriksen: “China gooit haar deuren open en trekt de wereld in, onder meer om hun groeiende energiebehoeften veilig te stellen. Zo heeft de Chinese overheid in 2006 drie keer Afrika bezocht, zeventien Afrikaanse landen aangedaan, een forum georganiseerd om met 48 Afrikaanse staatshoofden te praten en 1,4 miljard dollar aan schulden afgeboekt. Er gaat zo’n 50 miljard dollar om in de handel tussen China en Afrika. Dat wil zeggen: olie en gas van Afrika tegen diensten en materialen van China. En dat zijn afspraken op regeringsniveau. Internationale commerciële ondernemingen zitten niet aan die tafel. De concurrentie is verdwenen. Projecten gaan naar Chinese aannemers. Mede daardoor is een aantal grote pijpleidingprojecten buiten het gezichtsveld van A. Hak komen te liggen.” Kansen voor A. Hak De vraag is welke gevolgen deze ontwikkelingen nog meer voor A. Hak hebben en hoe A. Hak daarop kan anticiperen. Hendriksen: “Feit is dat de aanleg van lange gastransportpijpleidingen zal afnemen en vervoer per schip daarvoor in de plaats komt. De bouw van LNG-stations zal verder toenemen. Vanuit die stations moeten transportleidingen op bestaande netwerkleidingen worden aangesloten. Daar ligt dan ook in de toekomst een deel van ons werk. En dat geldt niet alleen voor A. Hak International, maar ook voor andere divisies van A. Hak.” Een tweede kans ligt in de emerging markets. Hendriksen: “Nu nog hebben deze nieuwe markten 6
onze kennis en expertise nodig. Maar die landen leren snel. Over tien of twintig jaar moeten wij wellicht naar hen toe om ons op de hoogte te stellen van de laatste technieken. Daar komt nog bij dat deze landen wereldwijd de energiepolitiek en het werk dat daarbij hoort, gaan bepalen. Daarom is het van belang dat wij ons met hen verbinden. Op die manier kunnen we samen met hen de wereld intrekken, up-to-date blijven op het gebied van technologische ontwikkelingen en werk blijven binnenhalen. Een aanpak die wij nu al volgen. Momenteel werken wij met onze Indiase partner Reliance samen bij de aanleg van een 1400 km lange 48'' hogedrukgasleiding in India. Op termijn sluit ik niet uit dat het management van die onderdelen voor een deel uit Indiërs en Chinezen zal bestaan. Daarbij dicht ik de Indiërs meer kansen toe dan de Chinezen. Indiërs zijn opener en communicatie met hen is een stuk makkelijker. Indiërs spreken goed Engels.” I
KPN kiest A. Hak Telecom als preferred supplier
Voor de aanleg van glasvezelnetwerken is A. Hak Telecom het aangewezen adres. Met hun specialisme is het bedrijf onder meer preferred supplier van KPN. Aan het hoofd staat Wim de Kreek (48). De Kreek: “De nieuwe organisatie-indeling in zelfstandige bedrijven met ieder hun eigen specialisme biedt zowel voordelen voor onze klanten als voor ons. Klanten weten gelijk waar ze moeten zijn en voor welke werkzaamheden ze bij ons terecht kunnen. En wij kunnen onze klanten nu van dienst zijn met gespecialiseerde teams. De nieuwe status van Telecom zal per 1 januari 2008 een feit zijn. Met de eigen ISO- en VCA-certificeringen die we ook hebben, zijn we dan geheel zelfstandig. Momenteel zijn we druk bezig met het aannemen van nieuwe mensen. In totaal zal de nieuwe bv bestaan uit rond de 150 medewerkers. Dit zijn zowel eigen als ingehuurde medewerkers. Met het stevige fundament dat we nu hebben in Noord- en Oost-Nederland, willen we landelijk verder groeien.”
glasvezelnet aan. Daarna gaat een accountteam van KPN aan de slag om klanten te werven, die wij vervolgens aansluiten met een glasvezelverbinding die tot in het pand zelf loopt. ‘ALL-IP’ is een ander groot KPN-project waaraan wij werken. Hierbij wordt het digitale netwerk van KPN efficiënter en betrouwbaarder gemaakt door glasvezelnetwerken aan elkaar te koppelen en te zorgen voor redundante verbindingen, dat wil zeggen: reserveverbindingen. Alleen de verbindingen tussen de straatkasten en de woningen bestaan dan nog uit koperen kabels.” A. Hak Telecom houdt zich echter niet alleen bezig met de aanleg van kabels. De Kreek: “Wij nemen regelmatig het ontwerp van netwerken voor onze rekening en verzorgen ook storingsdiensten.” Drukke tijden Al met al drukke tijden voor het nieuwe specialisme Telecom. “Bij de inrichting van onze nieuwe organisatie willen we ons ook verder professionaliseren. Zo gaan we processen nog efficiënter stroomlijnen en doorlooptijden verkorten. Daarnaast hebben we een kwaliteitshandboek opgesteld en besteden we ruim aandacht aan de interne opleiding van onze medewerkers. Veel werk allemaal, maar werk waar we nu al de vruchten van plukken. Onze opdrachtgevers geven dan ook aan, dat ze het als een verbetering ervaren”, aldus De Kreek. I
Inlijnlasmethode
KPN-projecten Als preferred supplier werkt A. Hak Telecom voor diverse projecten van KPN. De Kreek: “KPN is druk bezig met het uitbreiden van hun netwerkcapaciteit. De komende jaren gaan er voor miljarden aan kabels de grond in. KPN werkt hiervoor samen met gebiedsgebonden aannemers en A. Hak Telecom is dit voor Noord- en Oost-Nederland, waaronder Groningen, Drenthe en Friesland. Een van de projecten waaraan we werken, is ‘fiber to the office’. Bij de bouw van een nieuw industriegebied leggen wij alvast het 7
8
A. Hak levert met ‘combiwerk’ een unieke service ‘Combiwerk’, zo op het eerste gezicht een algemene term. Maar Theo van der Heide, uitvoerder bij A. Hak Infranet District Friesland, legt graag uit wat het is én wat de voordelen ervan zijn. “Bij een reconstructie- of nieuwbouwproject vormen het leggen en verleggen van kabels en leidingen in de grond vaak een groot deel van het werk. Het gaat dan om combiwerk: de aanleg van water, gas, elektriciteit, telefoon en internet. Alle kabels en leidingen zijn eigendom van andere bedrijven. Dus wanneer ze gelegd of verlegd moeten worden, sturen al die bedrijven een ‘mannetje’. Wat wij nu zeggen is: laat al die kabels en leidingen aan ons over. Dat scheelt tijd, immers je hoeft niet te wachten tot al die verschillende bedrijven langs zijn geweest. Maar ook geld, want wij doen het natuurlijk voordeliger dan al die bedrijven afzonderlijk.” Contract met de WGA Niet elk bedrijf kan ‘combiwerk’ leveren. Sterker nog, A. Hak is een van de weinige die deze service aanbiedt. Infranet won dan ook vier jaar geleden de aanbesteding van de WGA (Werkgroep Gezamenlijke Aanleg), een samenwerkingsverband van alle nutsbedrijven in de regio Friesland (Vitens, Essent, NUON, ENECO Energie en UPC). Het contract met de WGA loopt op 1 januari 2009 af, maar A. Hak Infranet heeft
goede hoop het contract tussentijds te kunnen verlengen. Er is immers veel te doen en de WGA is tevreden over de kwaliteit van het werk. Van der Heide: “Er lopen op dit moment zo’n veertig projecten overal in de provincie. In kleine plattelandsdorpen en de grote steden, maar ook op de zeedijken. Soms boren we een gat onder bijvoorbeeld een kanaal door, waar we de leidingen vervolgens doorheen trekken. Dan hoeft het kanaal niet dicht en wordt de scheepvaart niet gestremd.” Project Zaailand Een belangrijk project is de reconstructie op het Zaailand in Leeuwarden. Van der Heide: “Hier wordt het nieuwe Fries Museum gebouwd en de parkeergarage onder het plein wordt vergroot. Daarom moeten alle leidingen aan alle vier de kanten zo’n twee meter naar buiten worden verlegd. Er zit ook een waterleiding bij en die moeten we compleet verleggen, zodat die langs de andere kant van de gebouwen loopt. Als de gemeente moet wachten totdat elk bedrijf afzonderlijk is langs geweest, kan het lang gaan duren. Nu zijn we in drie tot vier >>>
< Op het Zaailand in Leeuwarden worden alle leidingen en kabels ongeveer twee meter verplaatst. > Theo v.d. Heide, uitvoerder bij A. Hak Infranet District Friesland. 9
maanden klaar. Dat komt ook doordat we veel ervaring in huis hebben. Ik sprak net een collega die deze waterleiding moet gaan verleggen. Hij vertelde me dat hij zelf 25 jaar geleden die leiding nog erin heeft gelegd.” Meer dan kabels Maar het (ver)leggen van kabels is niet het enige wat Van der Heide en zijn collega’s doen. Waar het vroeger bleef bij de kern van het werk, komen er nu steeds meer randwerkzaamheden bij. Van der Heide: “Opdrachtgevers gaan zich steeds meer bezighouden met hun kernactiviteiten: het leveren van diensten. Voor de aanleg leunen zij in toenemende mate op de kennis en ervaring van aannemers. We onderhouden contact met de gemeente, met buurtbewoners en winkeliers, maar vragen ook vergunningen aan en maken ontwerptekeningen. Dat gebeurt ook bij het Zaailand. Daar heb ik goed contact met de gemeentelijke instanties. Zodra we bijvoorbeeld een kabel tegenkomen die niet op de tekening staat, bel ik. Dan komen ze gelijk en overleggen we wat te doen. Verder onderhoud ik nauw contact met de winkeliers. Voor elke winkel hebben we een bruggetje over onze geul gemaakt, zodat hun klanten gemakkelijk binnen kunnen komen. We vergaderen en pakken regelmatig een bakje koffie bij het café op de hoek. Ook een vorm van relatiebeheer.”
10
Opleiding is belangrijk Er is in de markt een tekort aan goed opgeleide en ervaren medewerkers. A. Hak Infranet doet veel om haar mensen goed op te leiden. Zeker wanneer je met gas en elektra gaat werken, is dat aan te raden, nee, is het zelfs een vereiste van de WGA. Medewerkers moeten daarom niet alleen hun vakdiploma’s halen, maar ook een ‘aanwijs’ van Infranet krijgen. Van der Heide: “Dat betekent dat A. Hak jou ‘aanwijst’ als geschikt voor die taak. Ons bedrijf geeft in feite aan dat jij voldoende ervaring en opleiding hebt om dat werk te kunnen doen.” Op dit moment zitten er veertien medewerkers op school. Hun theorie hebben ze al gehaald, nu de praktijk nog. Infranet hoopt dat ze snel klaar zijn, want het werk ligt te wachten. Van der Heide: “Het is nu zelfs zo dat opdrachtgevers wel eens moeten wachten totdat wíj tijd hebben, in plaats van andersom.” I
Voor elke winkel is een bruggetje over de geul gemaakt.
Onderhoudstechnieken
De online-inspectie van ‘non-piggable’ pijpleidingen De inwendige conditie van veel pijpleidingen wordt geïnspecteerd via de pigging-techniek: een capsule (‘pig’) beweegt vrij door de leiding en voert metingen uit. Bij sommige pijpleidingen kan dat echter niet, bijvoorbeeld omdat de diameter van de leiding varieert of de pig aan het eind niet kan worden opgevangen. Voor deze ‘non-piggable’ pijpleidingen zijn alternatieve pigs ontwikkeld. Voor het ontwerp van moderne pijpleidingen bestaan tegenwoordig richtlijnen die rekening houden met de inzet van pigging-technieken. Toepassing van vrij bewegende pigs zou dus geen probleem moeten zijn. In praktijk worden de richtlijnen echter niet altijd gehanteerd. Vooral niet bij de constructie van relatief korte ‘verbindingspijpen’ (bijvoorbeeld transportlijnen naar opslagtanks). Dat is jammer, want het zijn vaak juist de onbeschermde verbindingspijpen waarin afzettingen en corrosie optreden. Bekabelde pigs Om ‘non-piggable’ pijpleidingen toch inwendig te kunnen inspecteren, zijn bekabelde pigs ontwikkeld. De kabel zorgt ervoor dat een pig ook weer de pijpleiding kan worden uitgetrokken. De pig beweegt zich door de leiding en zendt de verzamelde informatie via de kabel naar een computer. Hierdoor bevindt zich in dit soort pigs minder elektronica dan in zijn vrij bewegende evenknie. Bovendien beschikt men direct over de meetresultaten. De informatie wordt op schijf opgeslagen en kan achteraf worden geanalyseerd. De locatie van de pig wordt afgeleid uit de hoeveelheid kabel die zich in de pijpleiding
bevindt. De directe beschikking over informatie maakt het mogelijk om meteen bijzonderheden in de pijpleiding vast te stellen en bepaalde delen van de pijpleiding al tijdens de inspectie opnieuw te bekijken. De meeste pigs maken gebruik van ultrasoontechnieken (‘Ultrasone Tasters’) wegens de hoge meetnauwkeurigheid. Een nadeel van de bekabelde pigs is dat een pijpleiding vaak alleen kan worden geïnspecteerd als deze buiten gebruik is. Crawler Een bekabelde pig kan aan de kabel door de pijpleiding worden getrokken of meegevoerd door de vloeistofstroom. Sommige zijn voorzien van wielen of rupsbanden en bewegen op eigen kracht door de pijpleiding (‘crawlers’). De snelheid van de meeste bekabelde pigs is veel lager (300 m/uur) dan die van vrije pigs. Ook de maximale hoeveelheid pijp die kan worden geïnspecteerd, is beperkt. Het bereik is afhankelijk van het kabeltype, de kabellengte (tot tien kilometer) en het aantal bochten in de pijpleiding. De wrijving in de bochten verhoogt de kracht die nodig is om pig en kabel voort te bewegen. Het maximum aantal bochten dat een bekabelde pig kan passeren, >>>
Pijpwanddikte ultrasoon meten De meeste pigs voor de inspectie van pijpleidingen zijn uitgerust met Ultrasone Tasters (UT-apparatuur) om de dikte van een pijpwand te kunnen meten. Een voordeel van deze technologie is de hoge meetnauwkeurigheid. De pijpleiding moet echter volledig zijn gevuld met een vloeistof om de ultrasone meting goed te kunnen uitvoeren. Vaste vuildeeltjes en gasbellen verstrooien het ultrasone signaal, wat ten koste gaat van de nauwkeurigheid van de meting. Het is daarom beter om de pijpleiding eerst te reinigen door deze te spoelen. Bij een meting wordt een ultrasoon signaal (geluidspuls) via een
roterende spiegel naar de pijpleidingwand gekaatst en via dezelfde spiegel weer opgevangen. Een deel van het signaal reflecteert op de binnenzijde van de wand. Een ander deel van het signaal beweegt door de pijpwand en reflecteert op de buitenzijde van de wand. Het tijdsverschil tussen beide reflecties is een maat voor de dikte van de wand. Dankzij de roterende spiegel kan de gehele omtrek van de pijpwand worden gemeten. De stappenmotor van de spiegel kan zodanig worden ingesteld, dat per omwenteling het gewenste aantal metingen wordt verricht. I
11
Afbeelding 1
Een 10'', bi-directionele piglet Een piglet bestaat uit diverse modules (zie afbeelding 1). De typische modules van een piglet zijn (van links naar rechts) een transmitter (1), een ultrasone taster (2), een elektronica-unit (3), een ODO-meter (4), een batterij (5) en een glasvezelkabelhaspel (6). De modules kunnen worden ingebouwd in een grotere pig, via flexibele koppelingen aaneengeschakeld en voorzien van schijven voor de inspectie van pijpleidingen met kleinere diameters. De piglet wordt door het medium in de pijpleiding meegevoerd. 1. Pig Transmitter De pig-transmitter zorgt dat de locatie van de piglet exact kan worden bepaald, zowel tijdens de inspectie als om data te koppelen aan referentiepunten buiten de pijpleiding. De transmitter zendt een signaal uit dat met een draagbare ontvanger wordt gedetecteerd. 2. UT measuring head De UT measuring head, ook wel ultrasone taster genoemd, bestaat uit een transducer en een roterende spiegel. De transducer genereert een ultrasoon signaal dat via de spiegel naar de pijpwand wordt gestuurd. De reflectie van het signaal wordt ook weer via de spiegel opgevangen. 3. Electronics De elektronica-unit bestuurt onder andere de ultrasone taster, de stappenmotor en het ODO-meterwiel. Ook verzorgt deze unit het datatransport via de glasvezelkabel naar de computer.
bedraagt ongeveer vier (samen goed voor circa 360 graden). Hiermee zijn de meeste ‘non-piggable’ pijpleidingsegmenten goed te inspecteren. Bij de inzet van crawlers (zelfbewegende pigs) zijn geen pompen en andere randapparatuur nodig. Het apparaat moet op een geschikte locatie in de pijpleiding worden ingevoerd; een plaats vanwaar bovendien zo min mogelijk bochten moeten worden gemaakt. 12
4. ODO meter De ODO-meter is uitgerust met twee of vier wieltjes voor de meting van de afgelegde afstand. Om de afstand nauwkeurig te meten, gaat de software uit van het wieltje met het hoogste aantal pulsen over een vastgestelde, korte periode. 5. Batteries De benodigde batterijcapaciteit hangt af van de inspectiesnelheid en de lengte van de pijpleiding. De batterijcapaciteit van de piglet bedraagt minstens tweemaal de capaciteit die nodig is voor de geplande inspectie. 6. Glass-fibre unit Afhankelijk van de lengte van de pijpleiding wordt de kabelhaspel voorzien van (kilo)meters glasvezelkabel. Eén uiteinde van de kabel is verbonden met de elektronica-unit, het andere met het zendstation van de piglet. Tijdens het voortbewegen van de kabel rolt de kabel op en af. I
Referenties 1. Developments on metal-loss intelligent pig inspection and pipeline leak detection. H.J.M. Jansen and L.J. Gruitroij; Pipeline Performance improvement, Brussel, April 1-3 1998, Corroded pipelines, recommended Practice RP-F101, Det Norske Veritas, 1999 2. All about Pigging. Jim Cordell and Hershel Vanzant, ISBN 0-9717945-3-7 3rd edition 3. Handbuch Molchtechnik. Bernd Skerra, ISBN 3-8027-2178-0
Piglet A. Hak ontwikkelde zelf een speciaal type bekabelde pig: ‘piglet’ (zie afbeelding 1). Een piglet biedt naast online-informatie het voordeel dat een onbeperkt aantal bochten kan worden gepasseerd. Het succes van de piglet ligt in het ontwerp en de opslag van de glasvezelkabel, die een diameter heeft van minder dan één millimeter. De kabelhaspel
bevindt zich niet buiten de pijpleiding, maar op de pig zelf. De kabel wordt de pijpleiding niet ingetrokken, maar rolt af naarmate de pig vordert. Bovendien kan de piglet in twee richtingen bewegen en is hij geschikt voor metingen bij variërende pijpdiameters. Robots Voor de inspectie van ‘non piggable’ pijpleidingen worden ook robots ontwikkeld. Dat zijn autonoom aangedreven systemen, uitgerust met een bidirectioneel, zelfaanpassend loopwerk, een intelligente en redundante besturing en inspectiesystemen met een hoog oplossend vermogen. Het ontwerp maakt het
mogelijk om naar keuze inspectiesystemen in te zetten voor de controle op bijvoorbeeld corrosie, mechanische defecten, lasnaden of haarscheurvorming. Deze systemen worden momenteel nog niet in de praktijk toegepast, maar zullen in de nabije toekomst een belangrijke bijdrage gaan leveren aan de conditiebewaking van pijpleidingen in (petro)chemische fabrieken. I
Dit artikel is geschreven door Hans Gruitroij, Business Unit Manager Inspection & Pipeline Services, en bewerkt door Jos Verleg van het vakblad Industrieel Onderhoud.
Pigging-project in Korea A. Hak is gespecialiseerd in het inspecteren van non-piggable pijpleidingen. Inspection engineer Frans de Boer was in september nog drie weken in Zuid-Korea voor een project. De Boer en zijn twee collega’s moesten op drie locaties pijpleidingen inspecteren: in Masan, Incheon en Dong Hea. Ze begonnen in Masan, waar een grote opslag voor olie, gas en kerosine een kleine kilometer van de zee stond. Aan de kust worden schepen gelost en via twee pijpleidingen van 860 meter stroomden de producten naar de opslag. De Boer: “Beide leidingen, eentje van 12'' en eentje van 10'', waren geïnstalleerd in 1988 en nog nooit geïnspecteerd. Het is uiteraard aan de leidingbeheerder om te bepalen wanneer hij een inspectie laat uitvoeren, dat is immers niet verplicht. Maar het kon geen kwaad deze leidingen nu eens te onderzoeken.” De inspectie begon met het begeleiden van de schoonmaak van de leidingen, uitgevoerd door Asia Protech, partner van A. Hak in Korea. Daarna werden de leidingen gevuld met het product, in dit geval kerosine. Toen kon de pig erin. De Boer: “We gebruikten een bekabelde pig met ultrasoontechniek, waarmee we direct de meetgegevens ontvingen. Dat we de
leidingen laten vollopen, heeft twee redenen. Ten eerste om te zorgen dat de pig kan bewegen. Zodra deze er namelijk inzit, doen we aan de voorkant van de leiding een klep open. Daardoor ontstaat een drukverschil voor en achter de pig, waardoor deze gaat bewegen. De tweede reden is dat de vloeistof het ultrasone geluid goed geleidt. Als er lucht in de leiding zit, raken de metingen verstoord.” De leidingen in Masan waren geen standaardleidingen. In die 860 meter zaten zeker meer dan 20 bochten. Het proces verliep dan ook niet soepel. In één van de leidingen bleek een dermate grote vernauwing te zitten, dat de inspectie moest worden stopgezet. Het hele team verhuisde het equipement naar de andere kant van de pijp om het resterende gedeelte vanaf daar te inspecteren. Tijdens de inspectie stuurt de pig via een glasfiberkabeltje van 0,25 mm dikte de resultaten door. Informatie over zaken als de wanddikte, ovaliteit, diameter en de aanwezigheid van deuken. Frans: “Met die gegevens maken we in maximaal één dag een ‘site
report’. Dit is een globale rapportage waarmee de eigenaar kan zien hoe het met zijn leidingen is gesteld. Eenmaal terug in Nederland maken we een ‘final report’, waarin we uitgebreid verslag doen van de metingen en elke onregelmatigheid op detailniveau staat vermeld.” In minder dan drie weken inspecteerden De Boer en zijn collega’s drie ver van elkaar af gelegen locaties. De verhuizingen vereisten een hoop extra werk. De Boer: “We moesten steeds ons meetstation afbreken, op transport zetten en weer opbouwen, de pig ombouwen naar een nieuw formaat leiding en opnieuw kalibreren. Maar alles is uiteindelijk binnen de tijdslimiet gelukt. Dat was maar goed ook, want in de laatste week van september begon een nationale vakantieweek en zou heel Korea platliggen.”
Het inspectieteam van A. Hak in Incheon (Korea).
I
13
De nieuwe vestiging van LOP in Assen.
LOP doet goede zaken met de NAM De VoF Landelijke Onshore Projecten (LOP) werkt al vijf jaar voor de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) en wist onlangs het contract met tweeënhalf jaar te verlengen. Maar wat doet LOP nu eigenlijk en wie vormen deze VoF? Paul Langbroek, directeur LOP: “LOP is een samenwerkingsverband tussen Tebodin, GTI en A. Hak. De NAM brengt al haar onshoreprojecten bij ons onder. Zij heeft een groot aantal niet-ontwikkelde gasvelden en vindt via seismologisch onderzoek ook nieuwe. Zodra ze gas gaat winnen op een locatie, zorgen wij voor de gasinstallatie en de transportleidingen. Afhankelijk van de locatie moet het gas behandeld óf onbehandeld worden getransporteerd naar een behandelingsinstallatie. Vaak zit vocht in het gas, dat moet er eerst uit. Ook moet de enorme druk eraf, zodat de pijpleidingen daaraan niet worden blootgesteld. Daarna gaat het gas naar de behandellocatie voor verdere behandeling of naar de overslaglocatie van de NAM om uiteindelijk bij de Gasunie terecht te komen.” De drie bedrijven vullen elkaar goed aan. Tebodin ontwerpt de benodigde installaties en pijpleidingen, GTI bouwt het gedeelte bovengronds en A. Hak zorgt voor de ondergrondse pijpleidingen. KISS skids LOP verzorgt de installatie van A tot Z. De VoF maakt het ontwerp, koopt de onderdelen in, bouwt, legt de installatie aan en test alles voor ingebruikname. 14
Eerder werd zo’n installatie altijd ter plaatse opgebouwd. Maar zodra de put leeg was, moest deze weer worden afgebroken en, op enkele onderdelen na, vernietigd. Zonde, vond LOP. In overleg met de NAM ontwikkelde de organisatie een nieuwe, geheel mobiele installatie: de ‘KISS skid’. Paul Langbroek: “De KISS skid doet hetzelfde als een vaste installatie, maar is veel handiger en goedkoper. KISS staat dan ook voor Keep It Smart and Simple.” LOP heeft de installaties zo gemaakt dat ze precies op een vrachtwagen passen. De NAM heeft er al twaalf in gebruik en op dit moment bouwt LOP aan nummer dertien tot en met zeventien. Bovendien zijn er alweer zes extra besteld. Langbroek: “De succesvolle skids gaan we ook gebruiken voor een zuurgaslocatie. Daarvoor wordt een waterscheidingsinstallatie ontworpen. Voor de veiligheid is ook een step-change gemaakt: de skids worden in een gecontroleerde omgeving geconstrueerd, binnen, met gebruik van overhead cranes. Dat betekent een stuk minder blootstelling aan gevaren op de locatie.” Nieuwe vestiging De samenwerking tussen A. Hak, GTI en Tebodin ontstond vijf jaar geleden. Tebodin sloot destijds het contract met de NAM en zocht partijen om mee samen te werken. Medio 2005 is die samenwerking veranderd in een gelijkwaardig partnerschap, vastgelegd in de VoF. Langbroek: “Het managementteam bestaat uit zo’n tien mensen. Maar het werk ‘op de vloer’ wordt uitgevoerd door medewerkers van de
drie bedrijven. In piektijden kan dat wel oplopen tot een paar honderd.” In augustus dit jaar verhuisde LOP naar een eigen vestiging in Assen. Daar heeft de VoF ook een eigen hal voor het bouwen van de KISS skids. Langbroek: “Eerder zaten we in Hengelo bij Tebodin en later bij GTI in Assen. Nu hebben we dus een plek voor onszelf en daardoor ook meer een eigen gezicht. A. Hak, Tebodin en GTI stationeerden al zo’n tien mensen in het nieuwe pand voor zowel Facilities als Pijpleidingen. Alleen de ontwerpers en de mensen van Inkoop moeten zich nog bij ons voegen. Maar dat duurt niet lang meer.” Winst in tijd en geld De LOP als samenwerkingsverband brengt veel voordelen met zich mee, die voornamelijk zijn uit te drukken in tijd- en geldwinst. Langbroek: “Wij kennen een verregaande samenwerking tussen ontwerpers en bouwers. Meestal werken de ontwerpers op papier een idee uit voor een installatie. Vervolgens gaan de opdrachtgevers op zoek naar aannemers. Die bekijkt of alles in de praktijk haalbaar is en wat het gaat kosten. Bij ons zitten de bouwers in de ontwerpfase al aan tafel. Zij denken mee, waardoor niets wordt ontworpen wat niet kan. We hoeven bijna nooit iets opnieuw te ontwerpen. Ook meer- en minderwerk komen in veel mindere mate voor. Bovendien kunnen wij direct beginnen met het bestellen van onderdelen die lang op zich laten wachten of met het vrijmaken van de
benodigde medewerkers. Met deze werkwijze heeft de klant meer zekerheid over zijn budget en de projectplanning.” LOP denkt ook mee met de NAM over planning van de projecten, om te zorgen dat weinig pieken in het jaar voorkomen. Langbroek: “In drukke periodes zorgen wij voor voldoende medewerkers. Na afloop gaan die medewerkers door naar een ander project. In een volgende drukke periode is het lastig om diezelfde mensen vrij te maken. Wij proberen daarom de jaarplanning zo gelijkmatig mogelijk te houden, zodat we steeds met dezelfde ervaren mensen werken. Een continue werkbelasting is gunstig, voor ons én voor de NAM.” I
De KISS skid, ontwikkeld en gerealiseerd door LOP.
15
Goedgevulde orderportefeuille Het dit jaar opgerichte A. Hak Warmte Techniek staat op de rails. Volgens de nieuwe directeur Willem Wognum ziet de orderportefeuille van het bedrijf er prima uit en biedt de markt volop kansen. Een nieuwe onderneming stamp je niet van vandaag op morgen uit de grond. Daarom is het des te verwonderlijker dat A. Hak Warmte Techniek haar bezetting in zo korte tijd voor elkaar heeft. In een halfjaar staat de onderneming zo goed als volledig op de rails. Wognum: “Er zijn nog slechts enkele functies die we moeten invullen, onder andere op het gebied van P&O en bij het bedrijfsbureau. In totaal telt de onderneming dan zo’n honderd medewerkers. Daarnaast schakelen we, indien nodig, externen in. Dat aantal ligt gemiddeld per jaar op zo’n veertig mensen. Operationeel zouden we op dit moment nog wel enkele vaklieden kunnen gebruiken, zoals lassers, isoleerders en monteurs gas en water. Op die manier kunnen we het percentage externen reduceren, wat m’n voorkeur heeft. Een volledige reductie is niet nodig en niet gewenst, aangezien we door de tijdelijke inhuur van medewerkers flexibel kunnen opereren.” 16
Opleiding Volgens Wognum is de krapte op de arbeidsmarkt voelbaar: “Het is momenteel moeilijk om geschikte medewerkers te krijgen. Daarom leiden we ook zelf mensen op. Daarbij streven we ernaar tien procent van het totaal aantal medewerkers in opleiding te hebben. Voor die opleidingen werken we nauw samen met GOA, een landelijke organisatie die zich bezighoudt met begeleiding, coaching en training van jongeren op het gebied van onderwijs en werk. De organisatie biedt jongeren één dag onderwijs op school en vier dagen praktijkervaring bij een bedrijf. Na gebleken geschiktheid en behaalde opleidingsresultaten treden de jongeren dan in de regel na twee jaar bij het betreffende bedrijf in dienst.” Orderportefeuille Op dit moment is volgens Wognum de orderportefeuille van A. Hak Warme Techniek goed gevuld. “We zijn in verschillende delen van Nederland actief. Zo houden we ons in Eindhoven bezig met een groot stadsverwarmingsproject. Daarbij gaat het om de warmtevoorziening van circa 1500 woningen. Wij zijn verantwoordelijk voor de engineering, de
Ook het stadion van voetbalclub AZ maakt deel uit van het ‘meerwarmte’project rond Alkmaar.
en volop kansen levering van materialen en de constructie. Het project zal zo’n anderhalf jaar duren. Bij Den Haag zijn we bezig met het plan Ypenburg en in Noord- en ZuidHolland hebben we ook diverse warmteprojecten onder handen. In Amsterdam zijn we bezig met een groot uitbreidingsplan voor NUON. Een ander project betreft stadsverwarming in Purmerend. Het gaat daarbij om onderhoud en renovatie. Bijzonder is het ‘meerwarmte’-project rond Alkmaar. Daar wordt de warmte die vrijkomt van de huisvuilverbranding Boekelermeer, gebruikt voor de verwarming van diverse ondernemingen in de buurt. Eén van die bedrijven is het stadion van voetbalclub AZ in Alkmaar.” Naast deze warmteprojecten is A. Hak Warmte Techniek ook ingeschakeld voor diverse andere projecten, onder meer voor nutsbedrijven. Voor Waternet gaat A. Hak Warmte Techniek aan de slag met de aanleg van waterleidingen.
zuinig omgaan met energiebronnen en het reduceren van CO2, weer hoog op de agenda komen te staan. Onze opdrachtgevers, zoals NUON, Essent, ENECO Energie en Delta investeren flink in technologische systemen om de warmte die bij energieopwekking als afvalproduct vrijkomt, te gebruiken voor stadsverwarming. Ook vuilverbrandingscentrales bieden mogelijkheden, omdat de restwarmte kan worden gebruikt voor stadsverwarming. Daarnaast is het distribueren van koud water voor koelingsdoeleinden naar vooral grotere gebouwen een groeiende markt.” Volgens Willem Wognum is een nieuwe trend waar te nemen. “De laatste tijd komen nieuwe en bestaande opdrachtgevers naar ons toe met de vraag om een onderhouds- en beheersplan. Zij willen weten hoe ze hun netten in goede staat kunnen houden en hoe ze de staat van hun netten kunnen monitoren. Maar ook of wij hen dat werk uit handen kunnen nemen. En dat kunnen we natuurlijk.” I
Toekomst Voor de toekomst ziet de nieuwe directeur van A. Hak Warmte Techniek volop mogelijkheden. Wognum: “De laatste jaren is energie, vooral het 17
Veel werk aan de winkel Zoals vermeld in de vorige Haktueel, is Infranet geherstructureerd en is in de afgelopen periode de structuur geïmplementeerd: A. Hak Rijnmond vanuit Heerjansdam, A. Hak Warmte Techniek vanuit Purmerend, A. Hak Kabel Techniek vanuit Veghel en A. Hak Infranet en A. Hak Telecom vanuit Zwolle. Deze vijf landelijke specialismen functioneren als zelfstandige bv’s en zijn tevens het aanspreekpunt voor onze opdrachtgevers in deze regio’s. Begin oktober is A. Hak Kabel Techniek daadwerkelijk opgezet en per 1 januari 2008 gaan de medewerkers officieel over naar de nieuwe bv. Volgens directeur Peter Telgenkamp (39) verloopt de opzet van de nieuwe structuur soepel en voorspoedig. “Met de opdeling in specialismen is het voor klanten gelijk duidelijk waar ze moeten zijn voor welke klus. Ze kunnen dan werken met een partner die veel kennis van zaken heeft, op een specifieke discipline is gericht en over gekwalificeerde medewerkers beschikt.” Landelijke dekking Telgenkamp: “Bij Kabel Techniek komen rond de 90 mensen werken. We willen op korte termijn een landelijke dekking bereiken. Met de nieuwe structuur
18
gaan we projectmatig werken. Daardoor zijn we in staat om ons werk beter en slimmer te organiseren. Om de krapte op de arbeidsmarkt op te vangen, gaan we veel van onze medewerkers intern opleiden. Zo groeien ze verder in ons bedrijf en in hun specialisme. Op deze manier kunnen wij onze kwaliteit waarborgen en een goede dienstverlening aan de klant garanderen.” Veel vraag Door het toenemende energiegebruik in Nederland is er een stijgende vraag naar het specialisme Kabel Techniek. Telgenkamp: “De markt trekt enorm aan en er staan voor ons veel grote projecten op stapel. Door de komst van nieuwe energiecentrales moet de infrastructuur verder worden uitgebreid. Ook de groeiende weerstand van de publieke opinie tegen bovengrondse hoogspanningsleidingen en de mogelijke gezondheidsproblemen die daarvan het gevolg zijn, leveren veel extra werk. Nieuwbouwwijken worden tegenwoordig vooral gebouwd aan de rand van steden en dorpen, gebieden waar zich voornamelijk bovengrondse hoogspanningsleidingen bevinden. Die moeten nu ondergronds gaan. Boven-
dien is steeds meer sprake van vervangingsinvesteringen. Een groot gedeelte van de ondergrondse kabels uit de jaren ’50 tot ’70 zijn inmiddels te oud en daardoor erg storingsgevoelig. Bij deze kabels is vroeger vaak gebruikgemaakt van olie als koelmedium. Een techniek die zeer milieuonvriendelijk is. Door toenemende publieke en politieke druk worden deze kabels steeds vaker vervangen. Vaak leggen wij deze hoogspanningskabels mechanisch met een speciale installatie. Bij deze methode worden de kabels niet getrokken, maar met een machine in een sleuf voortgeduwd. Zo wordt voorkomen dat de kilometerslange kabels door hun eigen gewicht, tot wel 50 kilo per meter, uitrekken.” Ook boven de grond A. Hak Kabel Techniek houdt zich niet alleen bezig met het onder de grond stoppen van kabels. Telgenkamp: “Voor diverse gemeenten en Rijkswaterstaat verzorgen wij de aanleg van openbare verlichting, verkeerslichten en verkeersregelinstallaties. Voor deze installaties nemen wij ook de storingsdienst op ons. Een andere belangrijke groeimarkt is de aanleg van verlichting bij sportvelden en stadions. Zo hebben wij recentelijk de verlichting voor de stadions van FC Utrecht en Heracles verzorgd. Maar daarnaast doen wij ook veel sportveldverlichtingen voor de grote en kleine amateurclubs in het land, zoals hockeyverenigingen en tennisclubs. Ook in de toekomst zal dit een belangrijk deel van onze omzet blijven uitmaken.” I
19
F: +31 345 579 380 E:
[email protected] I: www.a-hak.nl G
G
