visie op
transport en logistiek
sectorupdate 2013 ▶▶ Interviews ▶▶ Trends & ontwikkelingen ▶▶ Sectorvisie
visie op transport en logistiek
1
Geachte relatie, Voor u ligt Visie op Sectoren (VOS), de jaarlijkse dwarsdoorsnede van het Nederlandse bedrijfsleven. Om uw bedrijf en business model echt te kunnen begrijpen, verdiept ABN AMRO zich in uw sector. Het rapport geeft een schets van de stand van zaken en de vooruitzichten van een groot aantal branches. Zo kunt u een kijkje nemen achter de veelomvattende en daardoor soms verhullende macro-economische cijfers. Bovendien biedt het de mogelijkheid om na te gaan hoe uw onderneming het doet in vergelijking met branchegenoten. Die macro-economische cijfers laten zien dat Nederland te maken heeft met een periode van conjuncturele zwakte. De eurozone heeft de afgelopen jaren onder vuur gelegen. En de Nederlandse economie is in 2012 gekrompen. Het lijkt er niet op dat die krimp dit jaar zal plaatsmaken voor groei. De sombere consument houdt zijn hand op de knip. Daarmee doet de Nederlandse economie het slechter dan die van de ons omringende landen. Gelukkig is dit niet het hele verhaal over de conjunctuur. De mondiale economische vooruitzichten zijn beter dan een jaar geleden. Binnen de eurozone tekent zich een keer ten goede af. Dat is vooral te danken aan ingrepen van de Europese Centrale Bank. De periode van hoge nood lijkt voorbij, al blijft er reden voor bezorgdheid. Deze verbetering is goed nieuws, want vrijwel geen land is zo sterk op het buitenland gericht als Nederland. Bovendien zijn er meer lichtpunten in de Nederlandse economie. Onze economie wordt gevormd door een bonte verzameling van marktpartijen: bedrijven, consumenten, overheden, et cetera. In veel branches binnen de bedrijvensector zal de stemming onder ondernemers volgens dit rapport verbeteren. Exporterende ondernemingen profiteren van de aantrekkende wereldhandel. In het kielzog daarvan zullen bedrijfstakken als de transportsector en de groothandel herstel laten zien. Andere sectoren, vooral de bouwsector, hebben in 2013 echter te maken met tegenwind. De sector Transport en Logistiek is van grote betekenis voor de Nederlandse economie, vaak geroemd als de motor achter het economische herstel. Maar het komt niet vanzelf. Flexibiliteit en ondernemingskracht gericht op continuïteit, zijn centrale thema’s die in deze VOS door uw sectorgenoten worden aangehaald. Het is topsport! Uw positie in de keten moet leidend worden, om nieuwe uitdagingen samen met uw opdrachtgevers te vertalen in commerciële kansen. Dit alles vanuit de overtuiging dat we leven in een nieuwe werkelijkheid. Deze publicatie is geschreven voor u, ondernemers. Hoe Nederland presteert, hangt nauw samen met hoe u presteert. Ondernemers staan vaak wat optimistischer in het leven dan de gemiddelde Nederlander. Dat optimisme heeft Nederland nodig om op een bestendiger groeipad te komen. Met kennis van uw sector helpen wij u graag uw plannen te realiseren. Goede zaken gewenst!
Joop Wijn
Lid Raad van Bestuur ABN AMRO
2
visie op transport en logistiek sectorupdate 2013
visie op transport en logistiek
4 6 10 12 14 16 18 20 22
Nederlandse economie interviews binnenvaart expediteurs goederenvervoer over weg goederenvervoer over spoor opslag leeswijzer colofon
3
4
Nederlandse economie: licht herstel in loop van 2013 De Nederlandse economie is vorig jaar 1% procent gekrompen. Dat kan geheel worden toegeschreven aan lagere binnenlandse bestedingen. De uitvoer is verder toegenomen en heeft een sterkere terugval van de economie voorkomen. Ook voor 2013 wordt een krimp van de economie voorzien – met 0,5 tot 1%. En naar verwachting zijn wéér de binnenlandse bestedingen daar debet aan, terwijl de uitvoer verder groeit. We denken dat de economie in de loop van dit jaar weer voorzichtig wat groei zal laten zien. Dat herstel zet vermoedelijk door in 2014, waardoor de economische groei richting 1% kan gaan. De economie is afgelopen jaar gekrompen. Het bruto binnenlands
ontmoedigd door het lage consumentenvertrouwen en de zwakke
product (bbp) nam af met gemiddeld 1,0%. In de eerste twee
huizenmarkt.
kwartalen van het jaar liet de economie een heel lichte groei zien ten opzichte van het voorgaande kwartaal. Daarmee leek een eind
Voor 2013 is het beeld nog niet veel beter. Het reëel beschikbaar
gekomen aan de recessie die was begonnen in het voorjaar van
inkomen daalt opnieuw, door dezelfde factoren als in 2012. Wel lijkt
2011. Maar in het tweede halfjaar kromp de economie opnieuw - en
de daling van het reële loon wat lager uit te vallen. We verwachten
sterk.
dat in de nog af te sluiten cao’s zal worden geprobeerd de btwverhoging deels te compenseren. Als gevolg van de (verdere)
Economie in tweede helft 2012 weer gekrompen
inkomensdaling zal de consument opnieuw minder uitgeven. Maar
6
120
3
105
als het vertrouwen van de consument later in het jaar wat zou herstellen, dankzij de voorzichtige verbetering van het internationale
% 0
90
-3
75
-6
60
economisch klimaat, kan de daling van de consumptie iets lager uitvallen dan vorig jaar. Ook de investeringen daalden vorig jaar. Dat is niet verrassend als de productie van het bedrijfsleven krimpt. Die krimp zien we terug
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
2011
bbp (% j-o-j; l.as) Economisch-sentimentindicator (r.as)
Bron: Thomson Reuters Datastream
Binnenlandse bestedingen nog onder druk
in de mate waarin het machinepark in de industrie wordt benut: de bezettingsgraad lag in het tweede halfjaar zo’n 2% lager dan in de tweede helft van 2011. Dat is geen impuls om te investeren, zeker niet bij de nog altijd onzekere vooruitzichten. Met het voorzichtige herstel dat wij voorzien, zijn er aanvankelijk nog weinig prikkels om te gaan investeren, al worden de perspectieven voor de exportsector wel beter. Bovendien kan de verbetering van het internationale economisch beeld ook het vertrouwen van ‘binnenlandse’
De binnenlandse bestedingen hebben de bbp-groei in de rode cij-
ondernemers schragen. Aan de krimp van de bedrijfsinvesteringen
fers geduwd. De investeringen zijn (eind 2012) al zeven kwartalen
kan dan ook dit jaar een einde komen.
op rij gedaald en de particuliere consumptie zelfs al acht kwartalen. Nadat de particuliere consumptieve bestedingen 1% waren gedaald in 2011, namen ze vorig jaar nog eens 1,4% af. De ‘hoofdschuldige’ aan deze daling is het reëel beschikbaar gezinsinkomen, dat vorig jaar fors afnam - nog aanzienlijk méér dan de consumptie-
Uitvoer is en blijft groeimotor voor de economie
ve bestedingen. Deze stevige daling werd veroorzaakt door diverse
De uitvoer van goederen en diensten is vorig jaar gestegen met
factoren. Zo stegen de lonen vorig jaar fors minder dan de prijzen:
3,3%. Na twee sterke kwartalen kwam de uitvoer in de zomer
reëel gingen de lonen omlaag. Verder drukten de bezuinigingen van
weliswaar in een dip, maar daarna tekende zich weer herstel af. Dat
de overheid en hogere pensioenpremies de koopkracht. En ten
er een terugval optrad mag geen verrassing heten, wanneer wordt
slotte daalde de werkgelegenheid. De consumptie werd bovendien
bedacht dat maar liefst driekwart van de goederenuitvoer binnen de
visie op Nederland
EU blijft - een regio die vorig jaar een economische krimp kende van
twee gezichten: de binnenlandse bestedingen krimpen, de uitvoer
0,3%. Tegen die achtergrond valt de Nederlandse exportprestatie
groeit. Sectoren die meer op het buitenland georiënteerd zijn,
mee.
zullen beter presteren dan sectoren die (vooral) op de binnenlandse
5
markt actief zijn. Wel merken we op dat de stijging van de uitvoer wordt geflatteerd door de wederuitvoer (producten die worden ingevoerd door een
Dankzij de voorzichtige conjuncturele opleving kan de economie
Nederlandse partij en weer worden uitgevoerd zonder dat ze een
met wat meer vaart 2014 binnengaan. In dat jaar kan de groei rich-
noemenswaardige bewerking hebben ondergaan). De uitvoer van
ting 1% gaan. De werkloosheid, die doorgaans naijlt bij de ontwik-
binnenslands gefabriceerde goederen deed het vorig jaar minder
keling van de productie, zal echter nog enige tijd blijven oplopen.
goed. Deze nam toe met een schamele 0,5%, terwijl de wederuitvoer met 7% steeg.
Uitvoer groeit verder 20
70
10
60
% 0
50
-10
40
Dit jaar kan dat beeld dankzij de aantrekkende wereldhandel verbeteren: de binnenslands geproduceerde uitvoer kan weer wat meer toenemen. Enkele indicatoren wezen in de eerste maanden van 2013 op een aanhoudende groei van de uitvoer. Bovendien blijkt uit diverse internationale ranglijsten dat de Nederlandse concurrentiepositie goed is. Dat betekent dat ons land goed in staat zou moeten zijn om te profiteren van de aantrekkende wereldhandel. We voorzien daarom een oplopende exportgroei.
Huizenmarkt beweegt nog niet De woningmarkt heeft opnieuw een mager jaar achter de rug. Het
-20
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
30
Uitvoer goederen (% j-o-j; l.as) PMI exportorders (index; r.as)
Bron: CBS, Markit NEVI
aantal transacties daalde in 2012 voor het zesde jaar op rij. Aanvan-
Inflatie kan licht dalen
kelijk zal het transactievolume nog verder afnemen, onder invloed
De inflatie liep eind 2012 snel op richting 3%, door de verhoging
van de minder gunstige fiscale behandeling van de eigen woning.
van de btw in oktober. Begin 2013 liep de inflatie nog iets verder
Ook de krappere hypotheeknormen van het Nibud spelen een rol.
op, door onder meer de verhoging van enkele andere belasting-
Bovendien zijn de banken terughoudend bij de kredietverlening.
tarieven. Zonder het effect van die belastingverhogingen was het inflatiecijfer in de eerste maanden slechts 1,6%. In de loop van
Een belangrijke factor voor een herstel van de woningmarkt vormt
het jaar kan de inflatie wat afnemen, doordat het opwaartse effect
de betaalbaarheid. Die verbetert door de lage rente en vooral door
van de eerdere energieprijsstijgingen afneemt en door de zwakke
de daling van de huizenprijzen. De betaalbaarheid beweegt door de
conjunctuur. Bovendien valt in het najaar het effect van de
gedaalde prijzen geleidelijk weer richting het historisch gemiddelde.
btw-stijging weg uit het inflatiecijfer.
De voorzichtige kredietverlening, de nog fragiele economie en de minder gunstige fiscale voorwaarden voor eigen woningbezit
Risico’s
houden voorlopig een rem op de markt voor koopwoningen. Maar
Wat zijn nu de risico’s bij ons scenario? De kans op tegenvallers lijkt
de bodem komt in zicht door de verbeterde betaalbaarheid. Een
wat groter dan die op meevallers. Wij gaan ervan uit dat de
andere reden dat de markt kan stabiliseren, is de ontwikkeling van
(systeem-)risico’s rond de staatsschuldencrisis, dankzij diverse
de woningvoorraad. Die wordt door de achterblijvende woningbouw
maatregelen, zoveel zijn verminderd dat nieuwe, serieuze onrust op
steeds krapper. In 2014 verwachten wij daarom een lichte stijging
de financiële markten kan uitblijven en het vertrouwen in de
van het aantal transacties.
economie geleidelijk kan verbeteren. Maar echt beteugeld is de crisis niet. Dat bleek in maart met Cyprus. De gevolgen van het
Gemiddelde groei in 2013 nog negatief volgend jaar weer positief
‘geval Cyprus’ lijken mee te vallen. Maar dat betrof slechts een klein land. Verder moet het economisch herstel in de eurozone, dat wij in de loop van dit jaar voorzien, op gang komen door de aantrekkende wereldeconomie. Als die opleving echter stagneert, blijft ook het
Al met al krimpt de economie dit jaar gemiddeld opnieuw - met
herstel hier dit jaar uit. Ook is denkbaar dat het drukkend effect dat
naar schatting 0,5 tot 1%. Dit negatieve cijfer is overigens groten-
de ombuigingen van de overheid hebben op de groei, forser uitvalt.
deels toe te schrijven aan de negatieve doorwerking van de forse
Aan de andere kant moet ook worden gezegd dat als het mondiale
krimp in de tweede helft van 2012. In de loop van 2013 kan dankzij
herstel daad-werkelijk doorzet, dit (tijdelijk) wat sneller kan gaan dan
de uitvoer herstel optreden. Dat wordt echter afgeremd door de
verwacht. Op- en neergaande bewegingen na omslagen van de
omvangrijke ombuigingen van de overheid. De economie heeft dus
conjunctuur worden nogal eens onderschat.
6
beter uit de crisis
Vier korte interviews over het thema ‘beter uit de crisis’. Het zijn zware tijden, ondernemen is topsport geworden. Het is mogelijk om beter uit de crisis te komen. Dat vergt in bijna alle gevallen forse veranderingen. Fred Schotpoort, DGA Schotpoort Logistics: ‘We draaien weer 30 miljoen omzet, net als vóór 2009, alleen nu met een veel slankere, sterkere en meer flexibele organisatie.’ Guus Limpens, DGA Limpens Elsloo: ‘Klantenbestand upgraden; dat maakte het verschil bij ons’. Peter Sierat, directeur van Transport en Logistiek Nederland: ‘Strategiebepaling is nu van vitaal belang.’ En Bart Banning, Sector Banker Transport & Logistiek bij ABN AMRO: ‘De meeste bedrijven zijn inmiddels lean and mean. En hebben hun arbeidsproductiviteit inzichtelijk gemaakt. De volgende stap is agile gedrag; hoe adequaat kan ik reageren op snel veranderende omstandigheden?’
Peter Sierat,
directeur van Transport en Logistiek Nederland:
‘Ondernemen in crisis is topsport geworden’
men van verschillende klanten combineren. In de Rotterdamse haven legden zeven ondernemers hun planningen over elkaar heen, en koppelden hun operationele systemen. Dat kan alleen als je niet bang bent dat er business wordt afgepakt. Ze kunnen
Peter Sierat: ‘De crisis is voorbij, in die zin dat afwezigheid van
nu méér werk verzetten met minder materieel.
groei een nieuwe realiteit is geworden die nog wel vijf tot tien jaar kan duren. De helft van de bedrijven in onze sector schrijft zwarte
Strategiebepaling is nu van vitaal belang. Denk rustig na, uitkij-
cijfers, de andere helft speelt quitte of maakt verlies. Ondernemen
kend over Toscaanse heuvels, over de vraag waar je goed in bent,
in de crisis is topsport geworden. Qua kostenbesparing is al het
hoe je toekomst eruit kan zien. Externe expertise valt in te huren.
mogelijke nu wel zo’n beetje gedaan. Om de winstgevendheid te
Transport en Logistiek Nederland heeft een eigen afdeling consul-
verhogen, ontplooien bedrijven bredere activiteiten in de logistie-
tancy. Die kan een quickscan maken, adviseren met welke activi-
ke keten. Ze gaan opslag doen, assemblage, orderafhandeling,
teiten te stoppen, of waar eventueel uit te breiden. En soms advi-
facturatie voor klanten. Een enkeling slaagt er zelfs in de regie-
seren we: ‘Zorg dat in de bedrijfstop de expertise komt die nodig
functies van de totale logistieke dienstverlening van een klant
is voor deze tijden.’ Dat kan betekenen dat de directeur een
naar zich toe te trekken, in Europa en de rest van de wereld. Daar
andere rol moet gaan spelen dan hij gewend is.’
zijn de toegenomen ICT-mogelijkheden natuurlijk belangrijk bij. Je kunt je klant voorstellen: ‘Geef me je data en ik regel alles, ook de interne logistiek.’ Toon lef in je klantrelatie. Goed contact is een voorwaarde. Als je één keer per jaar langskomt, om de tarieven omhoog te krijgen, dan kun je dit soort voorstellen beter uit je hoofd laten. Er kan veel door data slim te delen, zelfs ladingsstro-
interviews
Guus Limpens, DGA Limpens Elsloo:
‘Klantenbestand upgraden; dat maakte het verschil bij ons’ Tegelijkertijd durven we te investeren in dingen die pas over een Guus Limpens: ‘Wij zijn beter gaan presteren, niet zozeer door
paar jaar hun geld opbrengen. Zoals milieumaatregelen. Op het
groei, maar door het upgraden naar het klantenbestand dat bij ons
dak hebben we elementen staan, waarin we met zonnewarmte
past. Door de crisis zijn we heel precies gaan uitzoeken of een
water verwarmen, om onze opslagtanks mee schoon te maken.
klant bijdraagt aan onze winst. En als dat niet zo was, trokken we
Alle chauffeurs rijden met kastjes waarmee ze zuiniger rijgedrag
vaak een grens. Dat moet je durven, maar het heeft weldadige ef-
kunnen bewerkstelligen. Over vijf jaar gebruiken we 20% minder
fecten gehad op het bedrijfsresultaat, dat door de crisis flink
diesel, dat is goed voor iedereen.
onder druk was komen te staan. Van de eerste crisis, 2008 tot 2009, leerde ik het belang van goed Wij doen bulkvervoer droge stoffen: plastic korrels, droge cement,
liquiditeitsmanagement. Ga op tijd met de bank praten. Leg je
mineralen. Plus de logistieke dienstverlening daar omheen, inclu-
boeken op tafel, ga niet bang in een hoekje zitten, er is niets om
sief silo rental en cleaning. In 2012 hadden we een omzet van
je voor te schamen. Daar heb ik tijdens de tweede en derde crisis
EUR 18 miljoen. Het is weliswaar een specialistische markt, maar
profijt van gehad.
de prijsdruk is evengoed groot. Veiligheid is bij Limpens heel belangrijk. Dat moet 100% goed zijn, niet 98%. Communicatie met
Onze omzet daalde van 2011 op 2012 met 10%, terwijl de winst
de klant mag dus absoluut geen misverstanden opleveren. Oost-
flink is gestegen. Vandaag nog heb ik gesprekken gehad met drie
Europese chauffeurs zijn keihard werkende vakmensen, toch
nieuwe klanten die voor ons kiezen vanwege het solide gevoel dat
willen we niet met ze in zee, vanwege het risico van miscommu-
ons bedrijf uitstraalt. Een mooie basis voor hernieuwde omzet-
nicatie. We werken uitsluitend met Nederlandse en Belgische
groei.’
chauffeurs. En die strategie laten we niet los, ik wil niet tornen aan de geleverde kwaliteit. De arbeidsproductiviteit is gestegen door onze strategie. Met tien trekkers minder - van de honderd die we in 2008 hadden, hebben we er negentig over - boeken we betere resultaten.
7
8
Fred Schotpoort,
DGA Schotpoort Logistics:
‘Ik ben mega-trots op wat we gepresteerd hebben’
volledig ontzorgen van het logistiek proces voor onze opdrachtgevers. Vooral in de sector waar we het sterkst in zijn; papier, karton en verpakkingsmaterialen. Maar dan veel meer de regie in de keten naar je toe trekken. We hebben twee reorganisatierondes achter de rug. Tachtig man ontslagen. Een restaurantbedrijf verkocht waar opa en oma ooit met paard en wagen waren begonnen, – dat lag heel gevoelig bij de vorige generatie. De fijnmazige distributie is afgestoten. Het eigen wagenpark teruggebracht van 125 naar 60 trekkers in
Fred Schotpoort: ‘Het had wel iets van Murphy’s Law: vlak voor
Nederland. Uitgevlagd naar Litouwen. We hebben een flexibele
de crisis hadden we enorm geïnvesteerd, in een warehouse van
schil gecreëerd.
zeven miljoen en 52 nieuwe trekkers en 40 opleggers. En toen kwam Q1 2009, met een omzetverlies van 5 miljoen. Toen ik net
En met nieuwe ICT weten we iedere ochtend heel nauwkeurig
op vakantie was, werden de berichten zó slecht, dat ik spoorslags
het resultaat van de vorige dag, bij transport, warehousing en
terug naar huis ben gereden.
contractlogistiek. Dat geeft rust. De arbeidsproductiviteit is gestegen; we draaien weer 30 miljoen omzet, net als vóór 2009,
Ondernemen was toen minder aantrekkelijk, slapeloze nachten
alleen nu met een veel slankere, sterkere en meer flexibele
had ik ervan. Op een gegeven moment namen de verliezen
organisatie.
zulke grote vormen aan dat we extra kredieten hebben moeten aanvragen. Ik kwam bij de afdeling Bijzonder Beheer van onze
Ik doe dit werk 25 jaar, ben DGA, met twee neven als mede-
bank terecht. Een strategie-adviesbureau werd ingeschakeld.
aandeelhouders, en ben uiterst trots op wat onze medewerkers
Daar kon ik goed mee samenwerken. Ze zeiden: ‘Jullie zijn een
de laatste drie jaar hebben gepresteerd. We hebben samen
gerenommeerde, gedegen organisatie. De verliezen van 2009
tegenslag op tegenslag het hoofd geboden. Mijn personeels-
kunnen we samen recht trekken. Dat kan alleen met keihard
toespraak op nieuwjaarsdag 2013; ik krijg nog kippenvel als ik
ingrijpen.’ In 2011 waren we weer winstgevend, 2012 is een
eraan denk.’
prima jaar geweest, en Q1 2013 ziet er ook prima uit. Zonder slag of stoot is het niet gegaan, ik heb bij Bijzonder Beheer wel eens de sleutels op tafel gegooid. Maar de basis was: vertrouwen, samenwerken. We herschreven het businessplan, onze strategie was te diffuus. Het was terug naar de bron: het
interviews
Bart Banning,
Sector Banker Transport & Logistiek:
‘Beter uit de crisis? Bepaal je strategie!’
Cruciaal is ook de inzet van ICT door een bedrijf. Uiteraard moeten de eigen logistieke systemen tiptop op orde zijn. De verzamelde data bieden ook nieuwe kansen. De ondernemer die ze goed analyseert, kan lef tonen en zijn klant van ongevraagd advies dienen. Dit zal tevens de arbeidsproductiviteit verhogen; belangrijk gezien het hoge aandeel personeelskosten. Door slimmer om te gaan met logistiek, gaat de beladingsgraad erop vooruit, en bespaart het de ondernemer én zijn opdrachtgever kosten. De optimale efficiency is echt nog niet gehaald. Het is mogelijk om beter uit de crisis te komen. Het is de kunst een strategie te ontwikkelen die tot continuïteit leidt. En vervolgens koersvast, met het vizier gericht op de toekomst, die strategie Bart Banning: ‘Ik zie dat ondernemers sinds de crisis, soms
consequent uit te voeren. Welke klanten willen we? Waar moeten
noodgedwongen, meer en beter afgewogen keuzes maken. De
die gevestigd zijn? Welke markten zijn interessant? En hoe betreed ik
meeste bedrijven zijn inmiddels lean and mean. En hebben hun
die dan? Waar zijn we goed in? Waar kies ik juist niet voor?
arbeidsproductiviteit inzichtelijk gemaakt. De volgende stap is agile
Management dat moeite heeft met strategieontwikkeling doet er
gedrag; hoe adequaat kan ik reageren op snel veranderende
goed aan daar externen bij te betrekken. Het kan heel verfrissend
omstandigheden? Denk in kansen en bedreigingen. Efficiency en
werken om managers uit andere sectoren mee te laten denken: hoe
gemakkelijk kunnen schakelen zijn cruciaal. Het vergt veel om goed
snel veranderen concepten binnen de retail (e-commerce), en welke
te kunnen inspelen op de sterk veranderde en lastig te voorspellen
lessen kan onze sector daaruit trekken? Een bedrijf dat laat zien
economische realiteit. Ondernemers die niets doen, alleen wachten
strategieontwikkeling serieus te nemen, wekt vertrouwen.’
tot de vraag weer aantrekt, zijn er ook. Zij lopen een vrij grote kans dat het fout gaat; het aantal faillissementen bij de aanhoudende tegenwind is tekenend.
9
10
binnenvaart
2012 ongunstig jaar voor binnenvaart
Tarievendruk vormt groot probleem voor deze branche
Ook in 2013 blijft overcapaciteit nog een groot probleem vormen
Branchebeschrijving De binnenvaart omvat het vervoer van goederen over de binnen-
stroomgebied van rivieren als de Maas en de Rijn. Het overgrote deel
wateren. De grootste segmenten zijn de containervaart, droge
van de binnenvaart is internationaal vervoer. Duitsland is hierin een
bulkvaart, tankvaart en sleep- en duwvaart. Het goederenvervoer gaat
belangrijke bestemming.
vooral vanuit de Noordzeehavens naar het achterland en terug. De grootte en het bereik van het achterland hangen samen met het
Trends en ontwikkelingen In 2012 is de omzet van de branche met circa 7% gedaald. Een deel
veel geïnvesteerd in dubbelwandige tankers, maar de uitfasering van
kwam door de laagwatertoeslagen, die in de eerste helft van 2011
enkelwandige tankers gaat langzamer dan gedacht. Bovendien zijn de
werden toegekend en nu de cijfers van 2012 vertekenen. Echter, ook
dubbelwandige tankers efficiënter en hebben daarmee ook meer capa-
in het vierde kwartaal van 2012 kampte de binnenvaart nog met een
citeit. Eind 2018 is de uitfasering compleet en mogen er geen enkel-
behoorlijke omzetdaling. De volumes zijn in 2012 min of meer
wandige tankers meer varen. De huidige overcapaciteit drukt zwaar op
gestabiliseerd De omzetdaling zal dus voor een groot deel te wijten
de tarieven. Deze lage tarieven en de hoge lasten zorgen voor financi-
zijn aan de tarieven in de binnenvaart. De branche heeft het al een
ële problemen bij binnenvaartschippers. In 2012 is het aantal faillisse-
aantal jaren erg moeilijk. Na de crisis in 2009 ontstond er overcapaci-
menten in de binnenvaart dan ook flink gegroeid. De versnippering in
teit, door de hausse aan nieuwe schepen in de hoogtijdagen voor de
de branche blijft een probleem vormen. Hoewel er een aantal hoopge-
financiële crisis. Deze overcapaciteit vormt nu nog steeds een pro-
vende initiatieven zijn, ligt er nog geen eenduidig plan.
bleem. Niet alleen de drogeladingschepen lijken het moeilijk te hebben, ook de binnenvaarttankers kampen met overcapaciteit. Er is
Onze visie ABN AMRO verwacht voor 2013 een vlak jaar voor de binnenvaart.
ontwikkeling is noodzakelijk voor zowel de binnenvaartschipper als de
Wederom zullen de bouwgerelateerde vervoerders het zwaar krijgen.
gehele branche. De binnenvaart als vervoersmodaliteit is in principe
ABN AMRO verwacht een verdere daling van de bouwproductie in
goed gepositioneerd voor de toekomst. Door de grote volumes die over
2013. Ook detailhandelvolumes zullen afnemen. De industriële
het water vervoerd kunnen worden en de steeds concreet wordende
productie zal daarentegen licht groeien en ook de volumes naar
focus op duurzaamheid, kijken verladers meer en meer naar de binnen-
Duitsland kunnen, door een licht groeiende Duitse economie,
vaart als serieus alternatief voor andere vervoersvormen. Innovatie blijft
toenemen. Echter overcapaciteit en daarmee de druk op de marges,
belangrijk om de klant tegemoet te komen. De verwachtingen van
blijft ook in 2013 een probleem. Het vet op de botten is er bij veel
verladers liggen steeds hoger: snelheid, efficiëntie en betrouwbaarheid
schippers af en de vraag is hoe lang deze lage volumegroei nog
zijn belangrijke factoren voor verladers om te kiezen voor een bepaalde
volgehouden kan worden. Daarnaast bestaat er een groeiende druk
modaliteit. Het is aan de binnenvaart om hieraan tegemoet te komen.
om te voldoen aan technische- en milieueisen. Een visie op deze
Kerngegevens
Websites
Aantal bedrijven: circa 3.435
Aantal binnenvaartschepen West-Europa: 11.503
Aantal binnenvaartschepen Nederland: 5.788
Aantal dubbelwandige tankers in West-Europa: 870
Actuele sectorprognoses vindt u in onze publicatie ’Prognoses economie en sectoren’.
www.cbrb.nl www.bureauvoorlichting binnenvaart.nl www.schuttevaer.nl www.ivr.nl www.binnenvaartbrancheunie.nl
binnenvaart
Omzet binnenvaart gedaald
Bron: CBS
▶▶ De huidige omzet van de binnenvaartschippers bevindt zich nog
20
altijd onder het niveau van voor de crisis.
15 10 groei in % j-o-j
▶▶ In 2012 is de omzet met 6,9% gedaald. Het laatste kwartaal hakte erin met een daling van circa 10%. In de grafiek is duidelijk te zien dat in het tweede kwartaal van 2011 de omzet flink steeg, als
5 0 -5
gevolg van de laagwatertoeslagen. In 2012 heeft hier een correctie
-10
op plaats gevonden.
-15
▶▶ In 2009 zijn de volumes gedaald en dit merkte de binnenvaart in
-20
2009
2010
2011
2012
haar omzet. De omzet daalde dat jaar met bijna 20%.
Arbeidsproductiviteit gedaald
Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau
▶▶ Uit de grafiek blijkt dat de arbeidsproductiviteit in de branche
8.000
140
Vervoer over water achteruit is gegaan (2005-2009). Door de
7.000
120
scherpe daling van de omzet tijdens de crisis en de licht stijgende
6.000
arbeidskosten, is de arbeidsproductiviteit gedaald.
5.000
60
3.000
40
x EUR mln
2.000
20
1.000 0
eert licht.
2001
2003
2005
Netto omzet (l.as) Arbeidskosten (l.as)
2007
2009
2011
0
Index
Voor 2012 (niet in grafiek) zal de productiviteit door hogere arbeids▶▶ Het aantal werknemers dat in deze branche werkzaam is, fluctu-
80
4.000
▶▶ In 2011 steeg door de hoge omzet de arbeidsproductiviteit weer. kosten en een lagere omzet, zijn gedaald.
100
Arbeidsproductiviteit (r.as)
Nederlandse binnenvaart het grootst
Bron: IVR
▶▶ Nederland heeft duidelijk de grootste vloot van Europa. Dit komt onder andere door de goede verbindingen met de haven van
Duitsland
Rotterdam.
20%
▶▶ De totale West-Europese vloot is van 11.700 schepen in 2011 met circa 2% afgenomen naar 11.503 schepen in 2012. De grootste afname was te zien in de Belgische vloot, die van 1.850 schepen naar 1.607 schepen ging. ▶▶ De Nederlandse vloot is ondanks de malaise licht gestegen met
Luxemburg <1%
58 schepen naar 5.788 schepen in 2012. De overcapaciteit heeft
50%
14%
Frankrijk
15%
Zwitserland 1%
kennelijk niet voor een afname van de vloot gezorgd.
Nederland
België
Ruwe mineralen en bouwmaterialen belangrijk voor binnenvaart ▶▶ In 2011 is in totaal 344 miljoen ton geladen en gelost in de binnen-
Bron: CBS
350.000
landse en internationale vaart. Dat was 13% meer dan in 2010. ▶▶ Voor 2012 geldt dat de volumes min of meer stabiel zijn gebleven.
300.000
▶▶ Veel van de vervoerde goederen betreft ruwe mineralen en 250.000
bouwmaterialen. Daarnaast zijn aardolie en vaste brandstoffen belangrijke goederen die vervoerd worden door de binnenvaart. 1.000 ton
200.000
150.000
1996
1999
2002
2005
2008
2011*
11
12
expediteurs
Expediteurs in 2012 nog relatief goed jaar gehad
Druk op marges door hoge concurrentie blijft bestaan
Transparantie van data is de weg naar innovatie
Branchebeschrijving Expediteurs ondersteunen verladers bij de regie van hun internationale
verzekeringen. Steeds meer expediteurs bieden daarnaast neven-
logistieke processen en de uitvoering van hun goederenstromen. Dit
diensten aan, zoals warehousing en opslag. Sommige expediteurs
houdt in dat zij zorg dragen voor de keuze van de vervoersvorm en de
beschikken ook over eigen transportmiddelen. De FENEX is als
afhandeling van de administratieve formaliteiten, zoals de naleving van
brancheorganisatie van de expediteurs samengegaan met TLN, maar
nationale en internationale regelgeving, douaneformaliteiten en
houdt als vereniging een eigen bestuur.
Trends en ontwikkelingen In vergelijking tot een aantal vervoersmodaliteiten, hebben de expedi-
gevoegde waarde aan hun klant te leveren, door een deel van de expe-
teurs het in 2012 nog relatief goed gedaan. In een jaar waarin veel ver-
diteursrol in te vullen. Aan de andere kant zijn expediteurs steeds
voersbedrijven failliet gingen, is de omzet van de expediteurs met
vaker ook de transporteur, omdat ze een eigen wagenpark of andere
meer dan 3% toegenomen. Het gaat dus relatief goed met de expedi-
transportmiddelen hebben. Door branchevervaging zijn de traditionele
teurs, maar ook hier geldt dat ze niet aan de malaise in de vervoers-
expediteur en wegtransporteur naar elkaar toegegroeid. Dit veroor-
markt ontkomen. Vooral expediteurs die met een eigen wagenpark
zaakt druk op de marges. De expediteurs zullen efficiënter en flexibe-
rijden, krijgen te maken met druk op de marges, vanwege lagere tarie-
ler moeten werken om de marges op peil te houden. Daarnaast ver-
ven. De economische groei in de eurozone en in Nederland is in 2012
wachten verladers steeds meer service. Snelheid is hierbij een
teleurstellend geweest en dit zorgt voor een lastige expeditiemarkt.
belangrijke component, maar ook tijdigheid. Een optimalisering van de
De verladers zijn kritisch en letten op de kleintjes, en ook de expedi-
IT- infrastructuur gaat hierbij een grote rol spelen. Efficienter gebruik
teurs worden hierin niet gespaard. In de expediteursbranche vindt
van data werkt bovendien innovatie in de hand.
steeds meer branchevervaging plaats. Wegvervoerders proberen toe-
Onze visie Voor 2013 zijn de verwachtingen met betrekking tot economische groei
logistieke partner gaat gedragen. Goed opgeleid personeel is hierbij
niet hoog gespannen. ABN AMRO verwacht dat het bbp in Nederland
cruciaal. Verder kan specialisatie zorgen voor een stevigere concurrentie-
en de eurozone licht zal afnemen. In de eurozone dalen de investeringen
positie. Door in een niche te opereren, kan tegemoet gekomen worden
en de binnenlandse bestedingen , maar de export en import zullen nog
aan de specifieke wensen van de klant. Kleinere nichespelers kunnen
wel groeien. Een groei van de export en import, betekent tevens een
echter moeilijker over tarieven onderhandelen dan de grote spelers.
groei van de vrachtvolumes. Volumegroei is gunstig voor de omzet van
Samenwerking kan een optie zijn, om de marges omhoog te krijgen.
de expediteurs, maar de volumegroei zal onvoldoende zijn om de
Daarnaast speelt duurzaamheid een grote rol. Kostenefficiency en
tarieven omhoog te krijgen. De prijs tempert dan ook de omzet. Voor de
duurzaamheid kunnen hand in hand gaan: duurzamere
langere termijn zijn de vooruitzichten voor expediteurs gunstig. Zij zijn
transportalternatieven en de bundeling van goederenstromen om lege
de spil in het steeds complexere logistieke web. De logistieke proces-
kilometers te voorkomen, zijn kostenreducerende maatregelen.
sen vragen om een kundige ketenregisseur, die zich steeds meer als
Kerngegevens
Websites
Aantal expediteurs: 2.555
www.fenex.nl www.evo.nl www.fiata.com www.tln.nl
Percentage eenmanszaken: 50%
Actuele sectorprognoses vindt u in onze publicatie ’Prognoses economie en sectoren’.
expediteurs
Omzet gegroeid
Bron: CBS
▶▶ De expediteurs hebben het in 2012 nog relatief goed gedaan.
30
160
Ze hebben het jaar afgesloten met een groei van 3,3%.
140
20
120
▶▶ De dienstverleners hebben minder last van de sectorbrede over-
10
100
capaciteit waar de transporteurs wel mee kampen.
0
80
▶▶ De omzetstijging is aan het afnemen. In het laatste kwartaal van
60
2012 stabiliseerde de groei ten opzichte van het laatste kwartaal in
40
2011. Voor het komend jaar verwacht ABN AMRO dat de
20 0
Nederlandse economie nog geen sterk herstel zal kennen. Een hoge omzetgroei valt dan ook niet te verwachten.
-10 -20
2006
2008
2010
Indexcijfers omzet (l.as)
Expediteurs aan goede kant onderhandelingstafel ▶▶ De expediteurs zijn afhankelijk van de tarieven die de transporteurs
-30
2012 j-o-j groei (r.as)
Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau Bedrijfsresultaat
vragen, maar zitten vanwege overcapaciteit bij de transporteurs in
Overige kosten
een goede onderhandelingspositie. ▶▶ Opleiding en investering in arbeid wordt steeds belangrijker,
Afschrijvingen
6% 12%
1%
aan-gezien de toegevoegde waarde mede wordt bepaald door de expertise van het personeel.
65%
16%
Arbeidskosten
▶▶ Door branchevervaging is het lastig een eenduidig beeld van de
Kosten van de omzet
expediteur te schetsen. Vaak heeft een expediteur ook transport in huis en onderneemt een transporteur ook expeditie-activiteiten.
Goederenoverslag Schiphol gedaald
Bron: Schiphol, Havenbedrijf Rotterdam
luchtvracht en de andere helft naar zeevracht. De haven van Rotter-
1,7
500
dam heeft de overslag van goederen in 2012 licht zien groeien.
1,6
450
De volumes zijn met krap 2% gestegen in 2012.
1,5
400
1,4
350
1,3
300
1,2
250
▶▶ Het goederenvolume dat via Schiphol werd vervoerd, daalde daarOnder meer door de lage tarieven in het zeevervoer, verliest het luchtvervoer marktaandeel aan de concurrent over zee.
x miljoen ton
entegen met 3% en kwam daarmee onder de 1,5 miljoen ton uit.
1,1 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
200
x miljoen ton
▶▶ Internationaal gezien gaat ongeveer de helft van de expeditie naar
Cargo Schiphol (l.as) Goederenoverslag Rotterdamse Haven (r.as)
Arbeidsproductiviteit volatiel 25.000
180
alleen expediteurs) is redelijk volatiel te noemen. Vlak voor de crisis en relatief hoge arbeidskosten zijn hiervan de oorzaak geweest. ▶▶ Op dit lagere niveau is de arbeidsproductiviteit in 2010 en 2011 blijven steken. Voor 2012 (niet in grafiek) geldt dat de arbeidsproductiviteit hoogstwaarschijnlijk stabiel is gebleven.
160 20.000
140 120
15.000
100 80
10.000 x EUR mln
schoot die omhoog, om in 2009 te dalen. Vooral een lagere omzet
60 40
5.000
20 0
2001
2003
netto omzet (l.as) arbeidskosten (l.as)
2005
2007
2009
2011
Arbeidsproductiviteit (r.as)
0
index
▶▶ De arbeidsproductiviteit van de logistieke dienstverleners (niet
Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau
13
14
goederenvervoer over weg
Ondanks lichte omzetstijging is 2012 geen gunstig jaar geweest
Veel faillissementen door dunne marges en hoge lasten
Ook in 2013 sprake van concurrentie en prijsdruk
Branchebeschrijving Het beroepsgoederenvervoer over de weg omvat het vervoer van
Vanwege de flexibiliteit heeft het ook daar een hoog marktaandeel. De
goederen tegen betaling voor derden, exclusief verhuisvervoer. In het
branche bestaat uit een relatief klein aantal grote, en zeer veel kleine
binnenlands vervoer – voornamelijk fijndistributie - heeft het
bedrijven en kent een grote diversiteit in deelmarkten.
wegvervoer een dominante positie. In het internationale vervoer concurreert het wegvervoer met de binnenvaart en het spoorvervoer.
Trends en ontwikkelingen Hoewel de omzet in 2012 licht is gestegen, is het afgelopen jaar geen
vier jaar tijd van 8% naar 12,5%(2007 - 2011) gestegen. Naast inter-
goed jaar geweest voor vervoerders over de weg. Het aantal faillisse-
nationale concurrentie ondervindt de wegvervoerder ook concurrentie
menten in het wegvervoer is flink gestegen en kwam ruim boven de
van andere modaliteiten, zoals de binnenvaart of het spoorvervoer.
200 bedrijven uit. De dunne marges vormen het grootste probleem.
Vooral de focus op duurzaamheid van verladers zorgt voor een switch
Door de overcapaciteit ontstaat er een scherpe concurrentiestrijd, die
in modaliteit. Toch zal door de fijnmazigheid van het wegennet, de
veelal op prijs wordt gevoerd. Ondernemers geven dan ook aan onte-
wegtransporteur onmisbaar blijven. Met het oog op duurzaamheid
vreden te zijn over de tarieven. Daarnaast ligt de dieselprijs op een
heeft synchromodaliteit de toekomst. Hierbij worden goederen deels
hoog niveau, wat ook aan de onderkant druk veroorzaakt op de
via binnenvaart of spoorvervoer en deels via wegvervoer getranspor-
marges. De concurrentie tussen wegvervoerders speelt zowel natio-
teerd. Transporteurs die meer toegevoegde waarde kunnen leveren en
naal als internationaal. Steeds meer verladers maken gebruik van
de verwachtingen van hun klanten kennen, zullen de concurrentie een
Oost-Europese vrachtvervoerders voor het vervoer van goederen van
stap voor blijven.
en naar Nederland. Het aandeel Oost-Europese vrachtvervoerders is in
Onze visie ABN AMRO verwacht voor 2013 een daling van de volumes voor een
Dit kan te maken hebben met de scherpere concurrentie. Innovatie en
aantal sectoren, zoals bouw en detailhandel. Voor de industriële
de levering van activiteiten met toegevoegde waarde kunnen voor
productie verwacht ABN AMRO nog wel een minimale groei. De
margeverbeteringen zorgen. Daarnaast kunnen bestaande processen
meeste groei moet dan ook uit het buitenland komen. Met name
geoptimaliseerd worden om sterker uit de crisis te komen.
Duitsland. ABN AMRO verwacht dat de Duitse economie in 2013 licht
Automatisering speelt hierbij een belangrijke rol. Automatisering kan
zal groeien. Per saldo zullen de vrachtvolumes licht aantrekken, maar de
voor een betere service naar verladers zorgen. Deze toegevoegde
druk op de tarieven, en daarmee ook op de marges, blijft bestaan. De
waarde zorgt voor klantbinding en partnerships voor de langere termijn.
overcapaciteit en de scherpe concurrentie met Oost-Europese bedrijven
Daarnaast geeft automatisering een gedetailleerd zicht op de kosten.
spelen hierbij een belangrijke rol. In deze economisch uitdagende
Hiermee kan een efficiëntere bedrijfsvoering worden bewerkstelligd,
omstandigheden wordt het lastig om grip op de marges te krijgen.
waar de ondernemer op de lange duur profijt van heeft.
Vooral in het internationale goederenvervoer blijft de rentabiliteit achter.
Kerngegevens
Websites
Totaal aantal beladen kilometers (mln km):
Totaal vervoerd gewicht (1.000 ton): 617.427
14.671
Aantal bedrijven wegtransport: 9.645
Actuele sectorprognoses vindt u in onze publicatie ’Prognoses economie en sectoren’
www.tln.nl www.niwo.nl www.nea.nl
goederenvervoer over weg
Lage tarieven drukken omzet
Bron: CBS
▶▶ De omzet van de wegvervoerders is na een stijging tussen eind
10%
2010 en begin 2011, min of meer gestabiliseerd in 2012. Over heel
5%
▶▶ De volumes zijn nog licht gegroeid, maar vooral de lage tarieven drukten de omzetgroei. Onder andere een scherpe concurrentie
% groei
2012 is de omzetgroei minder dan een procent geweest.
0% -5%
ligt hieraan ten grondslag. In 2013 zal de druk op tarieven nog niet voorbij zijn.
-10% -15%
2008
2009
2010
2011
2012
Kleinere en middelgrote vervoerders hebben het zwaar ▶▶ Brandstof is een belangrijke kostenpost. ABN AMRO verwacht dat
Bron: CBS
Bedrijfsresultaat Afschrijvingen
de olieprijs in 2013 iets afneemt, maar op een relatief hoog niveau
3%
zal blijven hangen. De transporteur zal deze kosten volledig moeten
7%
29%
doorberekenen aan zijn klant. ▶▶ Het rendement in het beroepsgoederenvervoer over de weg staat al een aantal jaren onder druk. Vooral de kleinere, maar ook de
Inkoopwaarde van de omzet
30%
Overige kosten
middelgrote bedrijven hebben het zwaar. De grotere bedrijven blijken beter in staat hun rentabiliteit op peil te houden. Flexibiliteit
31%
is hierbij een voorwaarde.
Arbeidskosten
Arbeidsproductiviteit licht gestegen sinds crisis
Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau
▶▶ In 2009 dook de productiviteit omlaag en in 2010 is die er weer 30.000
105
tot eerdere jaren nog relatief hoog. Dit kan te maken hebben met
25.000
100
de flexibilisering van de arbeidspool, het inhuren van charters of
20.000
95
15.000
90
10.000
85
▶▶ Vergeleken met andere modaliteiten, zoals het vervoer over water, ligt de productiviteit een stuk lager. Per schip kunnen met minder personen dan ook grotere volumes vervoerd worden.
5.000 0
80 2001
2003
2005
2007
2009
2011
Arbeidsproductiviteit (r.as)
netto omzet (l.as) arbeidskosten (l.as)
Investeringen al geruime tijd op relatief laag niveau ▶▶ Ieder kwartaal van 2012 lagen de investeringen op een lager niveau
75
Bron: CBS
2.500
1,5
2.000
1,0
1.500
0,5
1.000
0,0
dan in 2011. Over heel 2012 is het aantal nieuwe vrachtauto’s dan ook licht gedaald. ▶▶ Het aantal verkochte vrachtauto’s zakte onder de 4.000. ▶▶ De afname van het aantal nieuwverkopen is een gunstige ontwikkeling met betrekking tot het terugdringen van de overcapaciteit. Wel kan deze ontwikkeling invloed hebben op de kwaliteit van het huidige wagenpark.
-0,5
500 0
-1,0 2002
2004
Aantal (l.as)
index
het inzetten van Oost-Europese chauffeurs.
x EUR mln
enigszins bovenop gekomen. Toch is de productiviteit in verhouding
2006
2008
2010
2012
j-o-j verandering (r.as)
15
16
goederenvervoer over spoor
De volumes over het spoor stabiliseerden in 2012
Tarieven spoorvervoer onderhevig aan opwaartse druk door wegvallen belastingvoordeel diesel
Vlak jaar verwacht voor 2013
Branchebeschrijving Op de markt van goederenvervoer over spoor zijn verschillende
(containers, wissellaadbakken, opleggers, trailers). De Nederlandse
soorten spelers actief. Spoorvervoerders gebruiken eigen
markt kent een beperkt aantal spelers in het spoorvervoer.
locomotieven. Railoperators kopen voor eigen rekening en risico capaciteit in bij de spoorvervoerders om goederen per spoor te vervoeren. Zij werken alleen met intermodale transportmiddelen
Trends en ontwikkelingen In 2012 is het vervoerde gewicht over spoor stabiel gebleven ten op-
het spoorvervoer aantrekkelijker te maken. Belangrijk voor die aantrek-
zichte van 2011. Het goederenvervoer over spoor is sinds de financiële
kelijkheid, is de kwaliteit van het internationale spoorvervoer. Bijna
crisis in 2009 slechts mondjesmaat gegroeid. Het gewicht dat over het
90% van de goederen die over het spoor vervoerd worden, heeft een
spoor vervoerd wordt ligt nog steeds fors onder het niveau van 2008.
internationale bestemming. Duitsland is een belangrijke bestemming,
Het marktaandeel van spoor blijft dan ook al een aantal jaar op een te
maar de aansluiting met het Duitse spoor verloopt nog niet altijd vlek-
laag niveau hangen, terwijl de seinen op groen staan voor het spoor-
keloos. Naast duurzaamheid is ook prijs een belangrijke reden voor
vervoer. Zo is de focus op duurzaamheid een belangrijke trend die het
verladers om voor spoorvervoer te kiezen. De Duitse tol legt een be-
spoorvervoer een boost zou moeten kunnen geven. De haven van Rot-
hoorlijke druk op de tarieven voor wegvervoer. Het spoorvervoer heeft
terdam heeft aangegeven in 2035 65% van de containers via spoor en
hier geen last van. Wel zijn, door onder andere het wegvallen van het
binnenvaart te willen vervoeren. Momenteel ligt dat aandeel op circa
belastingvoordeel op diesel, ook de tarieven van spoorvervoer onder-
55%. En ook de overheid ziet graag dat verladers meer gebruik maken
hevig aan een opwaartse druk.
van het spoorvervoer. Voor deze groei zijn concrete plannen nodig om
Onze visie In 2013 blijft de economie van de eurozone in mineur. ABN AMRO
binnenvaart. Door onder andere innovatie, zal de branche moeten
verwacht hier een lichte daling van het bbp. De verwachtingen voor de
proberen de concurrentie voor te blijven. Het spoorvervoer mist de
Duitse economie zijn positiever gestemd. Door onder andere het op peil
fijnmazigheid van het wegvervoer, maar synchromodale oplossingen
blijven van de binnenlandse bestedingen, zal de Duitse economie in
kunnen zowel goedkoper als duurzamer zijn. Hierbij worden lange
2013 licht groeien. Dit is positief nieuws voor de volumes die over het
afstanden, snel en op grote schaal, via het spoor afgelegd en verzorgen
spoor vervoerd worden, aangezien Duitsland een belangrijke
transporteurs over de weg de deur aan deur levering. Hiervoor is goede
bestemming is. Het spoorvervoer staat voor een aantal uitdagingen. Zo
communicatie essentieel, tussen de modaliteiten onderling en met de
is de Europese Unie erop gebrand het spoorvervoer te liberaliseren,
klant. En een accurate planning is belangrijk om de goederen tijdig en
bijvoorbeeld door het scheiden van spoorvervoer en spoornetbeheer.
efficiënt op de plek van bestemming te krijgen.
Een andere uitdaging is het behouden van de duurzaamheidspropositie, om marktaandeel te kunnen winnen op het wegvervoer en vooral de
Kerngegevens
Websites
Aantal spoorvervoerders: 17
www.railcargo.nl www.railforum.nl www.nea.nl www.keyrail.nl
Aantal intermodale railoperators: 21 Aantal railexpediteurs: 10
Actuele sectorprognoses vindt u in onze publicatie ’Prognoses economie en sectoren’
goederenvervoer over spoor
Vooral druk op binnenlandse volumes
Bron: Rail Cargo, ABN AMRO Economisch Bureau 50
▶▶ Het grootste deel van het goederenvervoer over spoor betreft
45
internationaal vervoer. Duitsland neemt hier een belangrijke plek in.
40
▶▶ In 2012 zijn de volumes min of meer stabiel gebleven ten opzichte
35 30
van 2011. De sterke daling in 2009 is het spoorvervoer nog niet te
25
boven gekomen.
20 15
weliswaar gegroeid, maar in 2011 en ook in 2012 kwamen ze weer op een lager niveau te liggen.
tonnen
▶▶ Vooral de binnenlandse volumes laten het afweten. In 2010 zijn die
10 5 0
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Internationaal Nationaal
Maasvlakte II belooft impuls goederenvervoer over spoor
Bron: Port of Rotterdam
▶▶ Het grootste deel van de containers die de haven van Rotterdam binnenkomen, worden over zee weer verder vervoerd. Kustvaart speelt hierbij een belangrijke rol.
33%
▶▶ In het overige achterlandvervoer van containers is het wegvervoer leidend. De haven van Rotterdam heeft zich als doel gesteld de
Vervoer over de weg
modal split te veranderen, zodat wegvervoer minder dominant
Binnenvaart
56%
wordt. Zodra Maasvlakte II operationeel wordt, moet blijken in hoe-
11%
verre deze doelstelling wordt gehaald.
Spoorvervoer
Aantal treinen over de Betuweroute gegroeid ▶▶ Het aantal treinen dat over de Betuweroute ging, is in 2012 met
Bron: Keyrail
7.000
14% gestegen. Het tweede kwartaal kende nog een stagnatie. In
6.000
het derde kwartaal is het aantal treinen weer met bijna 10% (k-o-k)
5.000
toegenomen, naar 5.687 treinen.
4.000
▶▶ In totaal reden in 2012 meer dan 22.000 treinen over het A15-traject. verdere groei in het aantal treinen over de goederenspoorlijn tussen Rotterdam en Duitsland verwacht.
Aantal treinen
▶▶ Door onder andere het gereedkomen van Maasvlakte II, wordt een
3.000 2.000 1.000 0
2009-4 2010-1 2010-2 2010-3 2010-4 2011-1 2011-2 2011-3 2011-4 2012-1 2012-2 2012-3 2012-4
Metaal en containers grootste aandeel in vervoer over spoor ▶▶ De staalindustrie is een belangrijke sector voor het goederen-
Landbouw en levensmiddelen
vervoer over spoor. Met name de staalindustrie in Duitsland is belangrijk. Duitsland is de grootse staalproducent van Europa en onder meer afhankelijk van de vraag naar auto’s. Door de crisis is
Bron: NEA
3% Eindproducten en containers
Energie
16%
de vraag naar auto’s fors gedaald en momenteel nog niet terug op pre-crisis niveau.
56%
▶▶ Daarnaast is het vervoer van containers belangrijk voor het spoorvervoer. Door de aanleg van Maasvlakte II groeit de stroom containers de komende jaren verder. Het zal nog even duren voor de gevolgen hiervan duidelijk merkbaar zijn.
27% 18% Chemie
Metaal
2% Bouw
11%
17
18
opslag
De opname van logistiek vastgoed is in 2012 stabiel gebleven
Tweedeling in huurtarieven tussen oude en nieuwe faciliteiten houdt stand
Duurzaamheid wordt steeds belangrijker voor de branche
Branchebeschrijving Opslagbedrijven zijn traditioneel ingedeeld in tankopslag, koel- en
in Nederland, zoals supermarkten, agrifood en de non-foodretail. Maar
vrieshuizen, self-storage, algemene opslag en distributiecentra (dc’s)
ook is er internationale vraag naar logistiek vastgoed in Nederland.
voor logistieke dienstverleners. De prestaties van deze branche zijn afhankelijk van de ontwikkelingen in de verschillende deelsegmenten
Trends en ontwikkelingen In 2012 is de opname van logistiek vastgoed ten opzichte van 2011 sta-
de luchtcargo over Schiphol in 2012 af en hebben de opslaglocaties die
biel gebleven. Volgens CBRE is door een sterke vraag, de landelijke
deze goederen faciliteren, daar last van gehad. Aan de andere kant
leegstand gedaald naar 6,3%. In 2010 lag dit percentage nog rond de
nam de natte bulk die over Rotterdam werd vervoerd toe. De opslagfa-
9%. Door het steeds complexer worden van vervoersstromen en de
ciliteiten in dit segment zullen hier van hebben geprofiteerd. Verder
wens van leveranciers en afnemers om efficiënt en effectief met
geeft de toenemende vraag naar opslag ten behoeve van e-commerce
werkkapitaal om te gaan, kent de opslagbranche kansen maar ook uit-
een impuls aan de branche. Het aantal aankopen via het internet
dagingen. Aangezien flexibiliteit, lagere kosten en snelheid steeds be-
stegen met 13% in een steeds verder wegzakkende retailmarkt. De
langrijker worden, zijn voornamelijk moderne faciliteiten in trek.
waarde van de online aankopen maken 6% uit van de totale retailbe-
Oudere faciliteiten kampen dan ook vaak nog steeds met leegstand.
stedingen. ABN AMRO verwacht dat dit aandeel in de toekomst
Deze faciliteiten, die vaak duurder zijn in onderhoud en hogere ener-
verder zal groeien.
giekosten hebben, worden voor veel logistieke operaties minder geschikt bevonden. Ook is er een onderscheid te zien in locaties. Zo nam
Onze visie De tweedeling die bestaat tussen moderne faciliteiten en oudere
stromen licht toe en blijven de opslagbedrijven profiteren van de relatief
faciliteiten, zal voorlopig blijven bestaan. ABN AMRO verwacht, door
stabiele Duitse economie. ABN AMRO verwacht een lichte
overcapaciteit, een neerwaartse druk op de huurprijzen van oudere en
economische groei in Duitsland. Anders dan voor de rest van de
een opwaartse prijsdruk voor de moderne, nieuwere faciliteiten.
eurozone, geldt dat Duitsland er relatief goed voorstaat. Vooral de
Ondanks de hogere kosten van nieuwere faciliteiten, zal daar de
binnenlandse bestedingen dragen bij aan de groei van het Duitse bbp.
margedruk minder worden gevoeld. Om klanten goed te kunnen blijven
De internationaal georiënteerde opslagbedrijven zijn dan ook beter
bedienen, moeten bedrijven blijven inspelen op de wensen van de klant:
gepositioneerd in 2013, dan de opslagbedrijven die zich richten op
snelheid, tijdigheid een duurzaamheid. Steeds meer trends en
vrachtvolumes voor binnenlandse sectoren. Veel Nederlandse sectoren,
ontwikkelingen, zoals compactere opslagfaciliteiten, lager energie-
zoals de bouw en detailhandel, zullen dit jaar namelijk in volume dalen.
verbruik en automatisering, spelen hier op in. Deze trends leveren tevens efficiëntieslagen op. De komende tijd nemen de goederen-
Kerngegevens
Websites
Aantal bedrijven: 670 Totale beschikbare opslagruimte: ca. 1,6 mln m
2
Totale bezette opslagruimte: ca. 900.000 m2
Actuele sectorprognoses vindt u in onze publicatie ’Prognoses economie en sectoren’.
www.cbre.com www.ndl.nl www.dtz.nl
opslag
Tarieven voor opslag stabiel
Bron: CBS
▶▶ De tarieven voor opslag schommelen al een aantal kwartalen rond
25
de 0% groei. Ondanks de verschillende economische tegenslagen
20
van de afgelopen jaren, blijven de tarieven dus min of meer stabiel.
15
▶▶ Voor 2008 en 2009 gold zelfs een behoorlijke stijging in de tarieven
10
voor bulkopslag in onder andere vloeistoffen. Oorzaak hiervan was Performance
het feit dat de vraag naar olie snel afnam, terwijl de productie nog doorging. Hierdoor ontstond een hogere vraag naar opslagfaciliteiten voor olieproducten.
5 0 -5
2006 1e kwartaal
2007 2e kwartaal
2008 3e kwartaal
2009 4e kwartaal
2011 2e kwartaal
2012 3e kwartaal
Opslag in koelhuizen Bulkopslag van o.a. vloeistoffen Andere opslag
Omzet licht afgenomen ▶▶ Ondanks een stabiele opname in logistiek vastgoed, is de omzet van de opslagbranche in 2012 met 1,2% gedaald ten opzichte van 2011. De oorzaak hiervan kan liggen in een afname van niet-kernac-
140
15
120
10
100
tiviteiten.
5
80
▶▶ In 2011 was er nog sprake van een groei van 5%. Hoewel 2012 in
0
60 40
derde kwartaal gezorgd voor een negatieve omzetontwikkeling
20
index
het laatste kwartaal nog wel licht positief eindigde, heeft vooral het over heel 2012.
0
▶▶ Veel verladers die goederen opslaan, proberen flexibel te blijven en mijden daardoor langetermijncontracten. In een branche waar veel
percentage
Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research
-5 -10
2006 4e kwartaal
2008 4e kwartaal
-15 2012 4e kwartaal
2010 4e kwartaal
Index (l.as)
Groeiontwikkeling (r.as)
draait om langetermijninvesteringen is dit een uitdaging.
Verhandelde opslagruimte vaker duurzaam
Bron: CB Richard Ellis
▶▶ Volgens onderzoeksbureau CBRE is in 2012 circa EUR 245 miljoen aan distributieruimte verhandeld. Een groot deel hiervan had te
800
maken met een transactie van de Belgische vastgoedontwikkelaar
700 600
Warehouses de Pauw, die een verhuurbaar oppervlakte van circa
500
150.000 vierkante meter overnamen van het Veghelse Van de Ven
400
Bouwbedrijf. zien van een duurzaamheidscertificaat. Duurzaamheid wordt steeds belangrijker voor klanten en de branche springt hier op in.
300 x 1 mln EUR
▶▶ Een groot deel van de opslagruimte die verhandeld werd, is voor-
200 100 0
2002
2004
2006
2008
Overslag Rotterdamse haven licht gestegen ▶▶ Zoals de hele logistieke sector, is ook de opslagbranche afhankelijk
2010
2012
Bron: Port of Rotterdam
250.000
van de goederenstromen die de haven van Rotterdam in en uit gestegen naar circa 440 miljoen ton. ▶▶ De natte bulk, waaronder aardolie en aardolieproducten, is het sterkst gestegen met circa 8%. De droge bulk daarentegen, kende een daling van meer dan 10%.
200.000 150.000 100.000 x 1.000 Mt
gaan. De overslag van de Rotterdamse haven is in 2012 licht
50.000 0
2005
2006
massagoed droog
2007
2008
massagoed nat
2009
2010
containers
2011 stukgoed
2012
19
20
leeswijzer
Deze leeswijzer geeft u inzicht in de opbouw van de brancheanalyses en geeft bovendien een verklaring van enkele veel gebruikte termen.
De tweede pagina van de brancheanalyse
De brancheanalyses bestaan uit twee volledige pagina’s. Op de
Op de tweede pagina van de brancheanalyse staan vier
eerste pagina staan achtereenvolgens de volgende onderdelen:
verschillende figuren. In de balk boven de figuren staat de titel van de figuur in het betreffende blok, inclusief een bronvermelding. In
De eerste pagina van de brancheanalyse
veel gevallen heeft ABN AMRO Economisch Bureau eigen bewerkingen en ramingen gemaakt met behulp van de gegevens van de genoemde dataleverancier. Indien een dergelijke bewerking heeft plaatsgevonden, dan staat dit vermeld in de balk.
▶▶ Drie bullets
De figuren op pagina 2 hebben betrekking op economische
De drie bullets bovenaan de pagina geven de kern van de analyse
ontwikkelingen. Onderwerpen die hier onder andere kunnen
weer. In drie korte zinnen wordt een kernachtige samenvatting
worden behandeld zijn: omzetontwikkeling, kostenontwikkeling,
van de brancheanalyse weergegeven.
exploitatiebeeld, exportontwikkeling, aantal bedrijven, werkgelegenheid, marktaandelen, en dergelijke.
▶▶ Het blok ‘Branchebeschrijving’ Het blok ‘Branchebeschrijving’ geeft een beknopte omschrijving en definitie van de branche. De belangrijkste karakteristieken van de branche worden hierin beschreven.
Waar staan de letters ‘r’ en ‘v’ voor in de figuren?
▶▶ Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’
In de figuren treft u in sommige gevallen een letter ‘r’ of ‘v’ achter
Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’ gaat in op de huidige
het jaartal aan. In deze gevallen staat de ‘r’ voor een raming (op
ontwikkelingen in de branche. De tijdspanne van dit blok ligt in
basis van beschikbare gegevens t/m bijvoorbeeld november 2011
veel gevallen tussen maart 2012 en maart 2013. In dit blok wordt
is een inschatting gemaakt voor de rest van het jaar). De ‘v’ staat
in sommige gevallen ook enkele jaren teruggekeken om de
voor voorspelling en betreft de verwachting van de betreffende
huidige ontwikkelingen en trends beter te kunnen begrijpen.
sector econoom van ABN AMRO Economisch Bureau.
▶▶ Het blok ‘Onze visie’ Het blok ‘Onze visie’ geeft de visie over de branche weer van de sector economen van ABN AMRO Economisch Bureau. De analyse heeft betrekking op het huidige jaar (2013) en in sommige gevallen het komende jaar (2014). ▶▶ Het blok ‘Kerngegevens’ Het blok ‘Kerngegevens’ geeft een overzicht van de meest relevante (economische) indicatoren die kenmerkend zijn voor de branche. De gegevens hebben betrekking op 2012, tenzij anders vermeld. Bij het zoeken naar de gegevens voor dit blok is gebruik gemaakt van een veelheid van bronnen. Er is vooral gebruik gemaakt van de gegevens van het CBS, maar tevens zijn andere bronnen geraadpleegd, zoals brancheorganisaties, onderzoek- en adviesbureaus, kranten, tijdschriften, internet en overheidsinstanties (waaronder product- en bedrijfschappen, ministeries).
leeswijzer
Veel gebruikte termen, inclusief definities Tot slot van deze leeswijzer een opsomming van enkele veel gebruikte termen in deze publicatie, inclusief de definitie volgens ABN AMRO. ▶▶ Definitie ZZP ZZP staat voor ‘Zelfstandigen Zonder Personeel’. Ondernemers die geen personeel in dienst hebben. Het begrip verwijst ook naar de term ‘freelancer’. ▶▶ Definitie MKB MKB staat voor Midden- en KleinBedrijf. In deze publicatie hanteren we als definitie voor MKB de volgende veel gebruikte tabel: Categorie onderneming
Werknemers
Jaaromzet
of jaarlijks
balanstotaal middelgroot
< 250
≤ € 50 mln.
≤ € 43 mln.
klein
< 50
≤ € 10 mln.
≤ € 10 mln.
micro
< 10
≤ € 2 mln.
≤ € 2 mln.
▶▶ Definitie FTE FTE staat voor ‘full-time-equivalent’. Eén fte staat voor een volledige werkweek van 38 uur. ▶▶ Definitie BBP Bruto Binnenlands Product is de totale waarde van alle in een land geproduceerde goederen en diensten in een bepaalde periode.
21
22
colofon
De Visie Op Transport en Logistiek is een uitgave van ABN AMRO.
Disclaimer
Het rapport is geschreven door ABN AMRO Economisch Bureau
De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door
op verzoek van ABN AMRO Sector Advisory.
ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch
Sectoranalyse
ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuist-
Nadia Menkveld (
[email protected])
heden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in
Senior Sector Econoom
dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden ge-
ABN AMRO Economisch Bureau
wijzigd.
Macro economische analyse
© ABN AMRO, mei 2013 Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Het gebruik van
Nico Klene (
[email protected])
tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt ver-
Senior Econoom
meld. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet
ABN AMRO Economisch Bureau
toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is gekregen van ABN AMRO. Teksten zijn afgesloten op 15 april 2013.
Interviews Joep Auwerda Journalist/tekstschrijver
Fotografie interviews Hannie Verhoeven
Commercieel contact Bart Banning, (
[email protected], 020-3436487) Sector Banker Transport en Logistiek ABN AMRO Sector Advisory
Distributie Website: www.abnamro.nl/transportenlogistiek Telefoon: 0900-0024 (lE 0,10 per minuut)
AA 6593 E © 05-13
0900 - 0024 (E 0,10 per minuut) abnamro.nl/sectoren