NIEUWS VOOR RELATIES VAN A. HAKPARK-BEDRIJVEN
De toekomst van A. Hakpark Huzarenstukje in de lage landen
JULI 2009
Van Geenhuizen en Van Krieken bij de presentatie van de 100-tonner (pagina 18)
4 Algemeen directeur Van Geenhuizen over de toekomst
Relatie met onze klanten vasthouden en verdiepen
10/15 87 km aardgastransportleiding met doorsnee 1,20 m
Huzarenstukje in de lage landen 16 opzichters zien toe bij megaklus
Gasunie laat aannemer zo veel mogelijk zijn werk doen
Colofon Haktueel Haktueel verschijnt viermaal per jaar en richt zich op de relaties van A. Hakpark-bedrijven.
2
Redactiecommissie A. Hak: Xaf Hendriksen en Arie Smits; Van Luyken Communicatie Adviseurs, Haarlem
Ontwerp & Lay-out Douwe de Haan, Delft Druk Thieme Media Services, Delft
6
9
Kwaliteit kunststof leidingen kan worden geïnspecteerd In tegenstelling tot stalen leidingen worden kunststof leidingen eigenlijk nooit inwendig geïnspecteerd. Ingenieur Jos van Noorloos ging op zoek naar mogelijkheden en kwam bij A. Hak Industrial Services terecht.
Nieuwe opdracht in Saoedi-Arabië
8 5500 ton staal de tunnel in In Saoedi-Arabië is A. Hak International bezig met de aanleg van een omvangrijk waterleidingsysteem. Onderdeel daarvan is de installatie van een pijp door een 13 km lange tunnel.
20 Aanleg stoomdistributienetwerk
Uniek project in Eemsmond
En verder Inspectie in plaats van vervanging 100-tonner: geducht concurrent bij ondergrondse boringen Our world, your future
A. Hak 17
E-mail: Internet:
[email protected] www.a-hak.nl
18 24
3
Algemeen directeur Van Geenhuizen over de toekomst
Relatie met onze klanten vasthouden en verdiepen De A. Hakpark-bedrijven kijken terug op een goed 2008. De netto-omzet steeg met 20%, van € 252 miljoen naar ruim € 302 miljoen. Het bedrijfsresultaat nam toe met 31%, van € 18,9 miljoen naar € 24,9 miljoen. De nettowinst over 2008 steeg met 23% tot € 18,6 miljoen. “Het is nu zaak om dit vast te houden en het vooral goed te managen. We moeten met z’n allen er voor waken dat we dit succes vanzelfsprekend gaan vinden”, blikt Willem van Geenhuizen vooruit. “Groei en succes zijn natuurlijk mooi en geven je een goed en ook wel trots gevoel, maar ze maken me tegelijkertijd ook enigszins huiverig. Voor een deel is onze groei van de laatste jaren, bittere noodzaak geweest. Menig bedrijfsonderdeel had nauwelijks nog vlees op de botten. We moesten in mensen en machines investeren. Op veel terreinen hadden we een redelijke achterstand in te lopen. Dat is nu gebeurd. Tegelijkertijd hebben we het geluk gehad dat er veel werk voor handen was, waardoor die noodzakelijke groei gemakkelijk kon worden gegenereerd.” Een van de grootste uitdagingen van dit moment is voor Van Geenhuizen het succes weten vast te houden. Maar niet door elk jaar opnieuw te groeien. Groei is voor hem namelijk geen doel op zich. “We kunnen alleen zo succesvol blijven als we ons karakter weten te handhaven. Dat karakter van een degelijk familiebedrijf met weinig pretenties en
Dag en nacht bezig zijn “Directeur zijn van een eigen bedrijf is dag en nacht met dat bedrijf bezig zijn. Jij bent er voor het bedrijf en niet andersom. Op het moment dat het bedrijf er is voor jou, vervreemd je van je bedrijf. Dan ken je de mensen niet
boordevol service. Daar ligt onze kracht. Je klanten weten vast te houden. Daar draait het om. Ergens in de buurt van een half miljard omzet, ligt denk ik het omslagpunt. Als je dat punt bent gepasseerd, wordt de kans groot dat je geen tijd meer kan steken in dat pure klantcontact dat nu juist zo kenmerkend is voor ons bedrijf. Dan loop je de kans arrogant te worden. Is de redelijkheid verdwenen. Ga je voor meerwerk de hoofdprijs rekenen en is begrip voor de klant verdwenen, terwijl die nu juist wil dat jij z’n zorgen wegneemt. Kortom dan ben je totaal verkeerd bezig.” Rasoptimist en realist
Pessimistisch? ”Nee, dat niet. Ik ben een rasoptimist, maar ik probeer wel altijd realistisch te blijven. En de realist in me zegt dat we ervoor moeten waken te snel te willen groeien. Maar goed, mensen ontwikkelen ook en wie weet ligt die grens van dat halve miljard over een paar jaar wel bij driekwart of bij één miljard. Maar dan nog blijft het de kunst om zo te groeien dat je dat specifieke karakter niet verliest en tot de top drie van de eredivisie blijft behoren.”
meer en ben je gedoemd te mislukken.” ”Mijn vrouw speelt een zeer belangrijke rol in het geheel. Zij zorgt ervoor dat ik blijf wie ik ben. Treedt waar nodig corrigerend op door me dagelijks een spiegel voor te houden. En dat heb je nodig, want anders denk je op een gegeven moment dat je alles kan en dat is natuurlijk niet zo. Je doet het met en dankzij een team mensen.” 4
”Het blijft inderdaad mijn grootste zorg als optimist: het vasthouden van die pure dienstverlening.” Hij stopt even, denkt na en vervolgt met een verhaal over zijn moeder die een sigarenwinkel dreef. “Ik herinner het me nog als de dag van gisteren. We zaten ’s avonds aan de keukentafel een spelletje te doen, toen er op de deur werd geklopt. Een klant, of hij nog
2008 in het kort Onze bedrijfsonderdelen die zich bezighouden met transportleidingwerken, nationaal en internationaal, kunnen terugkijken op een zeer goed 2008 waarin de omzet met ruim vijftig procent toenam. Zowel in Nederland als daarbuiten was er voor ons een ruim aanbod van werk, met zowel bestaande als nieuw verworven projecten. We worden met het jaar een belangrijkere nationale en internationale speler op het gebied van grote leidingwerken, met grote projecten in eigen land en in Saudi-Arabië, India, Albanië, Polen, Italië en Griekenland. kleine en kortlopende projecten naar grote en langdurige Onze infranetbedrijven die zich richten op het ontwerp, de
opdrachten. De positieve ontwikkelingen op de markt van
aanleg, het onderhoud en het beheer van onder- en
liquified natural gas (LNG) zetten door en hebben een
bovengrondse kabels en leidingen hebben overall een
aantal nieuwe en grote opdrachten opgeleverd. Met
positieve cashflow gerealiseerd. Hun omzet steeg met
wereldwijd elf vestigingen en activiteiten in meer dan
ruim 60%. Deze stijging deed zich over de gehele linie
dertig landen zijn de vooruitzichten voor 2009 goed.
voor, zowel in de nutssector alsook in de industrie. Met diverse nutsbedrijven werden nieuwe meerjarige con-
Conline-Rhenania – bekleding van buizen voor de
tracten afgesloten of bestaande meerjarige contracten
olie-, gas- en waterleidingmarkt – zag de omzet met
verlengd. In de industrie ging het veelal om onderhouds-
zo’n 20% toenemen dankzij een aantal aansprekende
werkzaamheden en het efficiënter laten verlopen van
projecten waaronder enkele coatingprojecten voor pijp-
productieprocessen bij onze opdrachtgevers.
leidingen in de Noordzee.
Ons telecombedrijf heeft in het verslagjaar zijn efficiency
Kaal Masten – productie van licht- en zendmasten en
verder geoptimaliseerd en verwacht het klantenpakket in
aanverwante constructies – zag de omzet met zo’n
2009 te kunnen uitbreiden over heel Nederland. Veel
15% toenemen. De onderneming heeft grote successen
activiteiten zullen plaatsvinden op het gebied van aanleg
geboekt met het zogenoemde ‘buispaalfundatieconcept’
van directe glasvezelverbindingen naar woonhuizen, het
waarmee grote masten binnen enkele uren kunnen
zogenoemde fiber to the home, waarvoor de voorberei-
worden geplaatst.
dingen in 2008 zijn gestart. De omzet van Mechanical Contracting Limburg – metaalOnze activiteiten op gebied van inspectie en onderhoud
bewerking, apparaten- en ketelbouw – die vorig jaar een
van leidingen namen in 2008 verder toe; de omzet steeg
eenmalige explosie vertoonde, is terug op het gebruike-
met 20%. De dalende olie- en gasprijzen in 2008 hebben
lijke niveau. De onderneming heeft zich in 2008 sterk
op onze activiteiten slechts een beperkt effect gehad. Wel
geprofileerd in de olie- en gassector en verwacht daar-
was in 2008 een verschuiving waar te nemen van relatief
van in 2009 de vruchten te kunnen plukken.
een pakje shag kon kopen. Natuurlijk en wil je daar een borreltje bij? Twee borrels later vertrok hij. ”Dat is je ware dienstverlening en laat zien dat klantgericht denken en het lange termijnbeleid van een bedrijf in elkaars verlengde liggen. De winst van 5 cent op dat pakje shag dronk die kerel in één avond volledig op en zelfs meer dan dat – een borrel kostte een kwartje per stuk – maar hij is wel zijn hele leven klant gebleven bij m’n moeder.” Met elkaar een klus klaren
Van Geenhuizen ziet graag dat bij de A. Hakparkbedrijven als een team wordt gedacht en gewerkt. “Geen ellebogenwerk, maar met z’n allen de schouders eronder. Met elkaar een klus willen klaren en respect hebben voor de klanten en elkaar. Ongeacht uiterlijk, ras of geloof; we zijn van alle gezindten.” >>>
5
>>>
”Die mentaliteit”, legt van Geenhuizen uit, “is een tijdje weggeweest. Het bedrijf was meer met de eigen organisatie bezig dan met de klanten. Zoiets gaat een keer onherroepelijk fout.”
Kwaliteit kunststof le kan ook worden ge
Wanneer we praten over de toekomst heeft Van Geenhuizen een duidelijk beeld voor ogen. Het resultaat van de afgelopen jaren dankt het bedrijf nog te veel aan mooie incidenten, vindt hij. “Daar is natuurlijk niets mis mee en er is keihard voor gewerkt, maar bestendig is het niet. Die mooie projecten moeten alledaags worden. Onze opdrachtgevers moeten niet meer om ons heen kunnen. We moeten onze dienstverlening nog beter maken en onze serviceverlening nog verder opkrikken, zodat we domweg niet kunnen worden gemist.
In tegenstelling tot stalen leidingen worden kunststof leidingen eigenlijk nooit inwendig geïnspecteerd. Enerzijds omdat er vaak geen gevaarlijke stoffen door worden vervoerd. Anderzijds omdat eigenlijk niet goed duidelijk is hoe dat zou kunnen. Ingenieur Jos van Noorloos ging op zoek naar mogelijkheden en kwam bij A. Hak Industrial Services terecht. Na meerdere post-hbo-opleidingen te hebben gevolgd, begon Van Noorloos, installatiebeheerder bij de gemeente Capelle aan den IJssel, aan zijn masteropleiding Maintenance & Asset Management aan de Hogeschool Utrecht. Centraal in zijn afstudeerproject stond de vraag wanneer kunststof leidingen, zoals gebruikt voor riool- en waterpersleidingen, aan vervanging toe zijn. Van Noorloos: “Voor mijn dagelijkse werkzaamheden ben ik onder meer verantwoordelijk voor het beheer van de rioolpersleidingsystemen in Capelle aan den IJssel. Rioolpersleidingen bestaan in deze gemeente voor een aanzienlijk deel (27%) uit kunststof leidingen. Landelijk is dat zelfs circa 60%. Het is echter onduidelijk wat de precieze levensduur is van kunststof rioolpersleidingen en wanneer ze aan vervanging toe zijn. Kwaliteitsnormen zijn niet vastgesteld en bij het ontwerp is veelal niet nagedacht over inspectiemogelijkheden. Bij stalen leidingen is dit wel het geval, omdat het transport van bijvoorbeeld gas en olie hoge veiligheidseisen stelt. Het kan dus in de praktijk voorkomen dat rioolpersleidingen onnodig worden vervangen. Een behoorlijke kostenpost waarbij we niet moeten vergeten dat het om gemeenschapsgeld gaat.”
”Het betekent dat je de relatie met je klanten moet verdiepen. Weten wat hij wil, zijn processen kennen, uniek voor hem zijn. Niet wachten tot er een bestek ligt, maar zelf de pre-engineering doen. Op voorhand met antwoorden komen en weten wat de behoefte van de klant is. Meedenken over nieuwe processen; wat kunnen wij als A. Hak doen, zodat de klant er beter van wordt. Je klanten durven volgen. Samen met hen nieuwe wegen inslaan. Ik denk dat het steeds meer daarover zal gaan. Maar tegelijkertijd moeten we wel die Overtoom blijven: één telefoontje en we zijn er.” Van Geenhuizen is ervan overtuigd dat de medewerkers van de A. Hakpark-bedrijven dit op het lijf is geschreven. “Die mentaliteit is er. Die servicegedachte en het ontzorgen zitten ons in het bloed. We moeten die mentaliteit wel vasthouden en verankeren in het bedrijf voor de volgende generatie.” Globalisering heeft grote gevolgen
Wanneer we spreken over de toekomst wijst Van Geenhuizen op de grote veranderingen die nu plaatshebben. “De globalisering in deze bedrijfstak grijpt sneller om zich heen dan we nu denken. Lokale nutsbedrijven verliezen hun zelfstandigheid en gaan op in grote internationale ondernemingen. Dat is aan de ene kant bedreigend, maar geeft je ook enorm veel kansen. Kansen die je moet zien te pakken. Waarvoor je klaar moet zijn. Hoe? Door zo dicht mogelijk op je klant te kruipen en door die toekomstige moeders zo goed mogelijk te leren kennen. Wij zijn er klaar voor.”
6
Jos van Noorloos, installatiebeheerder bij de gemeente Capelle aan den IJssel
Levensduur onbekend
Bij de opzet van zijn onderzoek kwam Van Noorloos erachter dat maar weinig informatie voorhanden was. Zowel bij producenten als beheerders van kunststof rioolpersleidingen was de levensduur van kunststof leidingen praktisch onbekend. Wel had TNO onderzoek gedaan naar de levensduur van pvc-drinkwaterpersleidingen. Hun conclusie was dat deze leidingen 150 jaar kunnen meegaan, zolang ze onder de grond zitten en goed gelegd zijn. Dit zou gelden
eidingen eïnspecteerd voor alle kunststofleidingen. Een conclusie die volgens Van Noorloos enigszins genuanceerd moet worden, omdat rioolwater een heel ander medium is dan drinkwater. “Volgens TNO is pvc voornamelijk vatbaar voor mechanische veroudering door plaatselijke verzakkingen, waardoor inwendig hoge materiaalspanningen kunnen optreden. Deze lokaal optredende spanningen veroorzaken vervolgens haarscheurtjes die na verloop van tijd een breuk opleveren. Van belang voor de kwaliteit en levensduur zijn de gebruikte grondstoffen voor het pijpmateriaal, de fabricagemethode van de pijpen en de zorgvuldigheid bij het aanleggen. Bij rioolwater spelen nog andere factoren een rol. Rioolwater stroomt bijvoorbeeld niet altijd. Als het stilstaat, ontstaat een rottingsproces waarbij zich zwavelwaterstof (H2S) vormt. Hierdoor kan plaatselijk zwavelzuur (H2SO4) of nog erger zwavelig zuur (H2SO3) ontstaan. Naast de stankoverlast door de H2S zijn dit tevens zeer agressieve stoffen die de binnenkant van de leidingen kunnen aantasten. De effecten hiervan zijn nooit goed onderzocht. De temperatuur van afvalwater, zoals bij een calamiteit met een ongeoorloofde lozing van heet water, en chemicaliën zoals chloor of weekmakers, spelen ook een rol.” Informatiesessie
Van Noorloos zocht contact met diverse specialisten uit de praktijk, onder andere bij de Defensie Pijpleiding Organisatie (DPO) en kunststoffabrikant SABIC. Via een inspecteur van SABIC hoorde hij dat A. Hak Industrial Services een informatiesessie gaf voor pijpleidingbeheerders. Van Noorloos: “Bij deze sessie kwam ik in contact met Hans Gruitroij, business unit manager Pipeline Inspection Services.
Ik heb hem mijn probleem voorgelegd en hij was meteen geïnteresseerd. De vraag was of de apparatuur van A. Hak de technische kwaliteit van kunststof leidingen kon meten. Met diverse proefstukken van kunststofleidingsystemenfabrikant Wavin hebben we gekeken wat mogelijk was. De meetapparatuur van A. Hak werkt met ultrasoon geluid. Met deze apparatuur blijkt het mogelijk om de wanddikte en eventuele onrondheid van de pijp te meten. Ook scheurvorming is te detecteren. Het kennen van wanddiktes voor kunststofleidingen is minder van belang, omdat in kunststofleidingen geen sprake zal zijn van corrosie, hooguit erosie door bijvoorbeeld het meevoeren van zand met rioolwater. Meten van de onrondheid is echter wel belangrijk. Vooral de lokale onrondheid van de leiding is belangrijk om te detecteren. Want plaatselijke vervorming is een indicatie voor ongewenste spanningen in het pijpmateriaal als gevolg van invloeden van buitenaf op de leiding, bijvoorbeeld door druk van een al dan niet tijdelijk aangebrachte grondophoging boven maaiveldniveau. Dit kan haarscheurvorming tot gevolg hebben met dramatische gevolgen voor de restlevensduur.”
Lanceerinstallatie voor de pig
Toepassingen in de praktijk Pipeline Inspection Services, de business unit van A. Hak Industrial Services (HIS), heeft in augustus 2008 in Capelle aan den IJssel een bestaande PE-leiding met een uitwendige diameter van 250 mm en een lengte van circa 640 m inwendig ultrasoon onderzocht. Hierbij kwamen enkele onverwachte maar tevens waardevolle gegevens aan het licht, waarnaar verder onderzoek nodig is. Of het rendabel is een kunststof leiding te inspecteren, hangt af van verschillende factoren af. De lengte, de diameter en de complexiteit van het leidingentracé spelen een rol. Als een leiding onder water-, spoor- en/of autowegen doorloopt, is het voordeliger om eerst preventief te inspecteren in plaats van direct voor vervanging te kiezen. 7
5500 ton staal de tunnel in In Saoedi-Arabië is A. Hak International bezig met de aanleg van een omvangrijk waterleidingsysteem. Onderdeel daarvan is de installatie van een pijp door een 13 km lange tunnel. Daarbij gaat het om zo’n 5500 ton staal. “Het is in vele opzichten een buitengewone klus”, zegt manager Operations Peter van der Spoel van A. Hak International. “Voor ons project in Saoedi-Arabië leggen we nu een 44'' leiding van Mekka naar Taif. Een afstand van 42 km. Zo’n 13 km daarvan moet via een tunnel onder een berg. In die tunnel is in de jaren tachtig al een 42'' leiding aangelegd. Ook door ons overigens. Dat betekent dat we de situatie al aardig kennen. Toch heeft elk project z’n eigen kenmerken en hebben opdrachtgevers hun specifieke wensen. Daarop moet je je aanpak afstemmen”, aldus Van der Spoel. De tunnel onder de berg heeft een diameter van 5,6 m, een betonnen vloer van 1 m en een hellingshoek van 4,6%. Opdrachtgever Saline Water Conversion Corporation (SWCC) wil voor de tunnel 8
een systeem waarmee hij toekomstig onderhoud aan de leiding kan uitvoeren. Rails uit China
De aanleg van zo’n lang stuk leiding door een tunnel is geen werk van alledag. “Je kunt niet even een leiding van 13 km door een tunnel met een naastliggende leiding duwen en trekken”, verklaart Van der Spoel. “We moesten daarom een speciale aanpak verzinnen. Die lag voor ons in een ‘trein’. Daarvoor hebben we overleg gevoerd met Redhorn, een bedrijf uit Singapore, gespecialiseerd in railsystemen in tunnels. Daarnaast hebben we het Oostenrijkse bedrijf Reisch in de arm genomen. Dat bedrijf heeft voor ons een soort trein ontwikkeld voor het transport en de installatie van de buizen in de tunnel. Deze oplossing is vrij bijzonder. Ik geloof dat die ooit één keer eerder is toegepast. Het is dus allerminst een routineklus. Een andere partner van ons is RTTC. Dat bedrijf heeft betonnen verhogingen in de tunnel gestort. Op die verhogingen, de zogenaamde poeren, plaatsen we de pijpen.” Voor de aanleg van de rails is aardig wat staal
Nieuwe opdracht in Saoedi-Arabië A. Hak gaat in Saoedi-Arabië wederom een watertransportleiding aanleggen van 350 km, met een maximale doorsnede van bijna 2 m. Deze opdracht is onderdeel van een megaproject, dat erop is gericht de hoofdstad Riyadh van 900 miljoen liter extra water per dag te voorzien. Het contract tussen het consortium waarvan A. Hak onderdeel uitmaakt, en de regering van Saoedi-Arabië is 9 mei van dit jaar getekend. We kunnen nu weer drie jaar vooruit. De geplande opleverdatum is mei 2012.
Ondertekening van de overeenkomst. V.l.n.r. (zittend): de heer W.D. van Geenhuizen, directeur van A. Hak, de heer Abdullah Al Rashid, directeur en bestuursvoorzitter van RTCC en SSEM, de heer Abdullah Al-Husein, minister van Water & Electriciteit, en de heer Fuhaid Al Shareef, governor van Saline Water Conversion Corporation (SWCC). Staand v.l.n.r. de heer Omar A. Hamzeh (GM SSEM), de Public Relations Manager van RTCC en de heer Mubarak Al Majed (GM Contracting RTCC).
De 18 m 44'' leiding wordt de tunnel ingereden.
de tunnel ingesleept. “Om de 75 cm hebben we op de betonnen vloer stalen platen geïnstalleerd van 12 mm dik, 10 cm breed en 2,2 m lang. Op die platen, ook wel sleepers genoemd, monteren we de rails. We hebben gekozen voor stalen platen, omdat we maar een beperkte hoogte hebben. Stalen platen hoeven minder hoog te zijn dan houten bielzen. Daarnaast hoeven we bij stalen platen geen grind te gebruiken en liggen ze ook vaster dan bielzen. In totaal hadden we zo’n 18.000 sleepers nodig, wat neerkomt op 360 ton staal, en 36.000 ankers, een kleine 8 ton. De rails zelf, afkomstig uit China, zijn goed voor circa 572 ton. Tel je daarbij ook de pijpen op, dan hebben we het over zo’n 5500 ton staal dat we de tunnel in slepen.” Trein uit Oostenrijk
De vervaardiging van de ‘trein’ is al net zo’n gespecialiseerd werk als de aanleg van de rails. De trein bestaat uit een voertuig met bediening en een laadplatform dat hydraulisch en elektronisch kan worden bediend. Daarnaast zijn er twee hefvoertuigen die de
rails en pijpen kunnen tillen en naar links en rechts kunnen verplaatsen. Het voertuig zelf weegt 15 ton en het hefvoertuig 10 ton. Peter: “De eis was dat het gehele voertuig met de last minimaal 5 km per uur kon rijden. Het maximale hefvermogen is 8 ton. Zonder belasting rijdt de trein 12 km per uur. We hebben twee voertuigen aangeschaft. Voor de aanleg van de rails beginnen de beide voertuigen buiten en werken ze naar het midden van de tunnel. Medio juni zijn we begonnen en begin september moeten de rails er liggen. Gemiddeld kunnen we zo’n acht pijpen per dag lassen. Die pijpen moeten er dan ook liggen. Gezien de afstand die we moeten rijden en de snelheid van het voertuig, zal dat in het begin meer tijd vragen, omdat je dan helemaal naar het midden van de tunnel moet rijden.” De installatie van de pijpen duurt circa drie maanden. Dat betekent dat A. Hak International in december de klus kan afronden. In totaal zijn dan dertig mensen continu met het project bezig geweest.
9
10
87 km aardgastransportleiding met doorsnee 1,20 m
Huzarenstukje in lage landen Begin dit jaar is VOF Nedstream, waarin A. Hak Leidingbouw participeert, in Nederland gestart met de aanleg van een 87 km lange 48'' aardgastransportleiding. Een megaklus, ook voor opdrachtgever Gasunie. De leiding loopt van het Groningse Meeden naar het Overijsselse Ommen en is onderdeel van het Gasrotondeproject fase 1. De opdracht betreft de constructie van één van de langste leidingtrajecten van de route. En dat maakt het project bijzonder. “Dergelijke afstanden komen in een klein en dichtbevolkt land als Nederland nauwelijks meer voor”, zegt projectleider Jan Verhoeven van A. Hak Leidingbouw. “Het werk hebben we verdeeld. Binnen Nedstream zorgt A. Hak Leidingbouw voor de aanleg van het noordelijk deel van de leiding. Dat loopt van Meeden tot Hoogeveen, een lengte van circa 55 km. Daarnaast zijn we verantwoordelijk voor het hydrostatisch testen en drogen van de gehele leiding.” Automaatlassen
Volgens Verhoeven gaat het om een pijpleidingproject waarbij de nodige technieken komen kijken, waaronder verschillende soorten boringen. “Eén van de noviteiten bij dit project is het automaatlassen. Die techniek is nog weinig toegepast bij Gasunieprojecten. De laatste jaren is deze techniek erg in opkomst. Daar zijn diverse redenen voor; de kwaliteitseisen bij de opdrachtgevers worden steeds strenger. Daarnaast biedt automaatlassen in tijd en geld voordelen. Uiteindelijk gaat het erom dat we een project conform de kwaliteitseisen binnen de gestelde planning voor de laagste prijs realiseren, zonder uiteraard concessies te doen op het gebied van veiligheid.”
De belangrijkste factor bij het automaatlassen is de constant hoge kwaliteit en een aanzienlijke vermindering van het aantal verstoringen. “Als aannemer wil je zo weinig mogelijk fouten in je werk. Elke fout kost tijd en geld. Bij automaatlassen ligt dat foutpercentage een stuk lager. Als een lasser, hoe goed die ook is, eens een slechte dag heeft, kun je dat terugzien in zijn laswerk. Een computer heeft daar geen last van. Automaatlassen filtert die onzekere, menselijke factor eruit. Daar komt bij dat je minder lassers nodig hebt”, aldus Verhoeven. Een voordeel is ook dat de voorverwarmtemperatuur van de naad bij automaatlassen lager ligt dan bij handmatig lassen. Bij de nieuwe techniek is dat 80o C tegen 150o C bij het handmatig lassen. Bovendien gebeurt voorverwarmen bij automaatlassen door inductie. Dat is niet alleen nauwkeuriger, maar ook sneller dan het voorverwarmen met een gasbrander. Techniek
Projectleider Jan Verhoeven van A. Hak Leidingbouw
Bij automaatlassen wordt het laswerk niet alleen automatisch gedaan, ook de manier van lassen verandert. Verhoeven: “Bij handmatig lassen leg je twee pijpen tegen elkaar en heb je een opening ofwel een V-naad die je dichtlast. Bij automaatlassen bewerken we de einden van de pijp eerst voor, zodat we een ‘J’-naad krijgen, ook wel J-bevel genoemd. Bij automaatlassen leg je een ‘J’ en een omgekeerde ‘J’ tegen elkaar. Je krijgt dan een smalle ‘U’. Tussen de pijpeinden die zijn voorzien van een J, zit in tegenstelling tot een V-naad geen opening. Voordeel daarvan is dat je minder hoeft te lassen. Daardoor is 11
Boringen
de de kans op fouten kleiner en je productie hoger.” A. Hak heeft zelf een procedure voor het automaatlassen ontwikkeld. “Daarvoor hebben we diverse onderzoeken uitgevoerd. Gasunie levert alle buizen met een V-naad en stelt de specificaties voor de las op, niet voor de manier waarop dat wordt gedaan. Naast de eisen van Gasunie hebben we natuurlijk ook onze eigen norm voor het automaatlassen”, aldus Verhoeven. Het automaatlassen is gevoeliger dan handmatig lassen. “Automaatlassen moet in een controleerbare omgeving worden uitgevoerd. Wind, stof en andere omgevingsfactoren die het proces kunnen verstoren, schakelen we zo veel mogelijk uit. Bij deze nieuwe techniek luistert alles erg nauw. Daarom houden we dat soort zaken zorgvuldig in de gaten.” Lastrein
De bewerking van een V-naad tot een J-naad gebeurt in het veld. Het is zaak de J-naad niet te beschadigen. “De J-naad is gevoeliger dan een V-naad. Daarom is het oppassen geblazen als we daarmee beginnen. De naden moeten precies op elkaar passen. Eén miniem oneffenheidje, bijvoorbeeld een deukje, aan de onderkant van de J en we kunnen die kant opnieuw gaan bewerken met de facingmachine. Daar zit natuurlijk niemand op te wachten.” Als de voorbewerkingsploeg zijn werk heeft gedaan, komen de voorbouwers. Zij plaatsen de leidingen precies tegen elkaar, zodat de automaatlasploeg aan de slag kan. Aan elke kant van de pijp staat een automaat. Een automaatlasser bij elke automaat controleert ter plekke of alles verloopt zoals gepland. Het eerste station van de automaatlasploeg vult de naad voor ongeveer eenderde, waarna het tweede en derde station de naad automatisch helemaal opvullen. Op deze manier realiseert een lastrein circa twintig lassen per dag. En naarmate de medewerkers beter op elkaar raken ingespeeld, zal het aantal lassen oplopen naar dertig. 12
Bij de aanleg van de leiding past A. Hak Leidingbouw verschillende soorten boringen toe: de horizontaal gestuurde boring, de gesloten frontboring of schildboring, de avegaarboring en de raketboring. Bij de horizontaal gestuurde boringen gaat het om afstanden van zo’n vijf- à zeshonderd meter. Die doen zich voor bij grote waterwegen, snelwegen of plaatsen waar de standaardaanleg in een gegraven sleuf niet mogelijk is. In het deel van het werk zitten vier van deze boringen van circa zeshonderd meter: drie onderwater en één onder een drukke weg. De gemiddelde diepte ligt rond de vijftien meter. “Voorwaarde voor het uitvoeren van een horizontaal gestuurde boring is de extra ruimte die je nodig hebt voor de pijp of streng die de grond ingaat. Dat betekent dat we bij zo’n boring minimaal zeshonderd meter nodig hebben om de streng op te bouwen. In een dichtbebouwd land als Nederland is die ruimte niet altijd vanzelfsprekend”, aldus Verhoeven. Anders ligt dat bij de schildboring, waarvan er zestien in het totale tracé zitten. Bij die boring, met lengtes tot zo’n driehonderd meter, wordt veelal een put aan beide zijden gebouwd, hoewel ook dat afhankelijk is van de aanwezige ruimte, de diepte van de put en de grondsoort. De put van waaruit wordt geboord is
Mensen en middelen Binnen Nedstream houden zich zo’n vijfhonderd mensen met het project bezig. “Dat is veel”, meent Verhoeven. “Zeker als je bedenkt dat velen van hen niet alleen gekwalificeerd moeten zijn, maar ook eerst een proeve van bekwaamheid voor Gasunie hebben moeten afleggen. Het is tegenwoordig moeilijk om bijvoorbeeld goede lassers te vinden. Datzelfde geldt voor coaters en stralers. Die vaklui moeten aardig wat in hun mars hebben, wat betreft kennis, kunde én mentaliteit.” Behalve over gekwalificeerde mensen beschikt A. Hak Leidingbouw ook over geavanceerde machines. De automaatlassen zijn daarvan een voorbeeld. Maar ook de nieuwe buigmachine. Verhoeven: “We moeten ruim 750 bochten koud buigen. Met de nieuwe buigmachine hebben we aantoonbaar meer mogelijkheden. Zo kunnen we 48'' leidingen met een wanddikte van 22,7 mm van X70 materiaal probleemloos buigen. Sterker nog, de machine kan ook een 48'' pijp met een wanddikte van 30 mm aan.” Voor dit project zet A. Hak Leidingbouw ook circa tien nieuwe sidebooms in. “Deze sidebooms hebben we onlangs aangeschaft. Ze zijn speciaal voor dit soort zwaar werk uitgerust.”
groter dan de put waar de pijp binnenkomt. Op de kop van de pijp bevindt zich de boorkop. In de grootste put wordt steeds een nieuwe pijp aan de pijp gelast die zich al in de grond bevindt. De schildboring is vooral geschikt voor grotere dieptes, bij vaarwegen en maar ook bij snelwegen. Voordeel ervan is dat het boorproces de beste controleerbaarheid biedt. Je vult meteen de grond op die je weghaalt. De kans op een verzakking is daardoor uiterst gering.” Beproefd en eenvoudig
Voor kleinere (water)wegen en minder diepe boringen gebruikt A. Hak Leidingbouw de meest beproefde methode: de avegaarboring. Ook bij deze boring worden putten gegraven van waaruit wordt gewerkt. In de pijp bevindt zich een avegaar die de grond weghaalt. “Bij deze methode moeten we wel bemalen, aangezien grond en water samen verzakkingen kunnen veroorzaken. Voorwaarde voor dit type boringen is dat het boortracé moet kunnen worden bemalen. Bij grote snelwegen of brede vaargeulen is dat niet mogelijk. Daar kunnen we niet voldoende bemaling plaatsen om het grondwater weg te halen. Vandaar dat we daar de schildboring gebruiken”, zegt Verhoeven. A. Hak Leidingbouw neemt voor dit traject zo’n tien avegaarboringen voor z’n rekening. Een relatief eenvoudige boormethode is de raketboring. Die boring gaat het minst diep. Afhankelijk van de ruimte die er is, wordt de gehele leiding die de grond in moet, achter elkaar in de sleuf gelegd. Een zware hamer van circa vier meter slaat de leiding vervolgens door de grond. “Je kunt deze methode zien als een liggende heiconstructie”, meent Verhoeven. “Het is een vrij eenvoudige manier van boren, maar de raket die je daarvoor nodig hebt, is de grootste in zijn soort.” Het zand dat in de pijp komt, wordt vervolgens gecontroleerd onder hoge druk of met waterspoelen eruit verwijderd. 13
14
16 opzichters zien toe bij megaklus
Gasunie laat aannemer zo veel mogelijk zijn werk doen Niet alleen medewerkers van Nedstream werken aan het huzarenstukje in de lage landen, ook Gasunie is er met medewerkers vertegenwoordigd. “Het is de laatste jaren niet meer voorgekomen dat we zo’n megaklus hebben geïnitieerd”, zegt Marti Spronk van de Directievoering van Gasunie, afdeling Nieuwbouw & Renovatie TNC. In totaal zijn zestien opzichters van Gasunie ter plekke. Zij controleren de werkzaamheden op een aantal disciplines, zoals cultuurwerkzaamheden, laswerk, coatings, elektro & instrumentatie, kathodische bescherming en civielwerk. Spronk ziet verschillen met kleinere projecten. “De contacten bij kleinere klussen lopen anders. Dat heeft er natuurlijk ook mee te maken dat je daar letterlijk en figuurlijk dichter op het project zit.” Toch is Spronk zeer tevreden met de manier waarop dit project verloopt. “Bij zo’n groot project zit meer structuur en organisatie, maar wat vooral helpt is onze open door policy. We kunnen zo bij elkaar binnenlopen om wat te vragen of te melden. Daardoor hebben we een soepele communicatie. Dat betekent niet dat we het altijd met elkaar eens zijn. Dat hoeft ook niet. Zolang we met elkaar praten, naar elkaar luisteren en elkaar de ruimte geven, is de basis goed. En daar gaat het om. Als we doorgaan, zoals we tot nu toe hebben gewerkt, wordt het een geslaagd project.” Toch wil Spronk ook een kritische noot kraken. “Het gebeurt nogal eens bij aanbestedingen dat aannemers na de gunning met wijzigingen komen: een andere verdeling van het werk tussen de partners of een tekort aan bepaalde specialisten. Daar komen we altijd wel uit, maar dergelijke verrassingen zijn niet aangenaam.” Marti Spronk van de Directievoering van Gasunie, afdeling Nieuwbouw & Renovatie TNC
15
Toezicht
Spronk is zich ervan bewust dat waakzaamheid in alle situaties blijft geboden: “De grootte van het project en de vele partijbelangen maken het project complex. Je hebt het belang van de aannemer en het belang van de opdrachtgever. Daar zitten accentverschillen in. Een aannemer wil snel en goed werk. Wij willen goed en snel werk. Maar er zijn meerdere partijen, zoals ministeries, gemeenten en waterschappen. Daar komt bij dat een fout bij zo’n gigantisch project verstrekkende gevolgen kan hebben. Dat willen alle betrokkenen voorkomen. Mede daarom stellen Gasunie, vergunningverleners en wetgeving strenge eisen. Als opdrachtgever hebben wij ons daaraan te houden. Vandaar dat wij zo’n uitgebreid toezichtsteam hebben. Dat maakt ons werk er niet makkelijker op. Denk alleen maar aan de hoeveelheid administratie.” Spronk streeft ernaar een aannemer zo veel mogelijk zijn werk te laten doen. “Als het even kan, breek ik zo weinig mogelijk in de lopende processen in. Als een aannemer werkt volgens het contract, het handboek en de wettelijke bepalingen en veiligheidseisen, dan zou bij wijze van spreken één toezichthouder voldoende zijn. Maar je moet niet vergeten dat je met mensen werkt. Er kan altijd iets gebeuren. Dat moeten we voor zijn. Ik zeg met opzet ‘we’, want dit is een project dat niemand in z’n eentje kan realiseren.” Eén groep medewerkers wil Spronk er toch uitlichten. Dat zijn de mensen die dag in dag uit, in weer en wind, het werk uitvoeren. “Voor hen mag best veel waardering zijn. Niet dat we hen moeten pamperen of ontzien. Maar waardering verdienen ze. Zonder meer.”
16
Inspectie in plaats van vervanging
Beginpunt leiding met lanceerinstallatie voor de pig
De business unit Pipeline Inspection Services is bij A. Hak de specialist voor het inspecteren van pijpleidingen, vooral nonpiggable leidingen. Onlangs schakelde NV Rotterdam-Rijn Pijpleiding Maatschappij (RRP) de business unit in voor de inspectie van zo’n leiding. Die leiding maakt deel uit van een 475 km lang leidingensysteem. RRP riep de hulp van A. Hak Industrial Services in voor de controle van een toevoerleiding van het lange leidingensysteem. Teun Cornelisse, manager Stations West bij RRP, licht de werkzaamheden en de keuze voor A. Hak Industrial Services toe: “De leidingen zijn in 1960 en 1968 in bedrijf genomen. Enkele jaren geleden hebben wij besloten om ons inspectieprogramma uit te breiden met non-piggable leidingen. Via een seminar van A. Hak Industrial Services over inspectietechnieken zijn we met elkaar in contact gekomen. Voor ons is het uitermate belangrijk om te weten in welke staat deze leidingen verkeren. Omdat een gedeelte van de leiding onder een spoorlijn doorliep, was het voordeliger deze te inspecteren dan te vervangen.” Verschillende diameters
De betreffende leiding was sinds de aanleg nog nooit gecontroleerd. Bijkomend probleem was dat de leiding twee verschillende diameters heeft: 20" en 24". Bovendien was niet bekend op welke plek de overgang zat. Cornelisse: “Na goedkeuring van het budget hebben we een plan uitgewerkt. A. Hak Industrial Services was verantwoordelijk voor de gehele uitvoering. Om te beginnen moest de leiding eerst worden afgestopt en leeggemaakt. Daarna is de leiding vrijgegeven en doorgesneden voor het aanbrengen van de flenzen en de lanceerinstallatie voor de pig. Omdat niet bekend was op welk punt de
diameter veranderde, is de controle aan beide kanten van de leiding uitgevoerd.” Uitstekend samengewerkt
Voor het mechanische werk, zoals het flenzenpakket, heeft A. Hak Industrial Services gebruikgemaakt van de diensten van A. Hak Rijnmond. De twee A. Hakonderdelen werken vaker samen bij dergelijke projecten. Cornelisse: “Er waren geen problemen bekend, maar een leiding die al vijftig jaar onder de grond ligt, moet je een keer controleren. Onderzoek doe je niet om te kijken wat vervangen moet worden. Dan ben je al te laat. Het meeste werk zat in de voorbereidingen, zoals het aanbrengen van de lanceerinstallatie. De echte controle nam een relatief korte tijd in beslag. Uit het onderzoek bleek dat de leiding nagenoeg geen defecten en corrosie vertoonde, noch inwendig noch uitwendig. Nu weten we dat de leiding nog eens vijftig jaar meekan. Bij het gehele project hebben we uitstekend samengewerkt. Het team van A. Hak Industrial Services heeft drie dagen aan één stuk door gewerkt. Dankzij de goede voorbereiding en planning is het project conform tijd en budget verlopen. Als opdrachtgever zijn we daarom tevreden over het gehele project. Momenteel zijn we bezig met de opzet van een controleprogramma voor de overige non-piggable leidingen. Daarin zitten veel ingewikkelde stukken. Dit zou weer een mooie klus voor de business unit Pipeline Inspection Services kunnen zijn.”
NV Rotterdam-Rijn Pijpleiding Maatschappij (RRP) RRP is een joint venture, die in 1958 is opgericht door verschillende oliemaatschappijen, waaronder Shell en BP. De maatschappij transporteert ruwe olie vanuit het EuropoortBotlekgebied naar het Rijn-Ruhrgebied in Duitsland. Via een 176 km lange 36" leiding gaat de olie van Europoort naar Venlo. Daar wordt de olie opgeslagen in tanks met een capaciteit van 210.000 m3. Vanuit Venlo gaat de olie via twee 24" leidingen van 43 km en 103 km verder naar Duitsland. Daarnaast loopt een 153 km lange 24" pijpleiding van Pernis naar Venlo voor het transport van olieproducten, zoals diesel en kerosine. Dwarsdoorsnede van de leidingen die naar Duitsland lopen 17
100-tonner: geducht concurrent bij ondergrondse boringen Ondergrondse boringen zijn steeds vaker nodig bij de aanleg van kabel- en leidingwerken. Nodig omdat de leiding door een natuurgebied loopt, of omdat er problemen zijn met een grondeigenaar, een snelweg wordt gekruist of soms zelfs een heel meer. Kortom, legio redenen waarom bij de aanleg van ondergrondse leidingen, sleufloze technieken moeten worden toegepast. De groeiende vraag bij haar opdrachtgevers deed A. Hak besluiten het horizontaal boren in eigen beheer uit te breiden. Onder leiding van Ronald van Krieken is inmiddels een team geformeerd dat een ruime ervaring heeft op dit gebied.
Ronald van Krieken geeft uitleg over de nieuwste aanwinst van A. Hak: de PD 100/50 maxirig
18
Bij ondergronds boren komt nogal wat kijken. Het moet verantwoord gebeuren, want dan is de kans op een foutloos resultaat het grootst. Je moet op de juiste plek bovenkomen. Het milieu mag er niet onder lijden. Het moet veilig worden gedaan. De boormachine moet over voldoende trekkracht beschikken, maar kan ook weer niet te zwaar zijn, want anders kan zij niet overal worden ingezet. “En wellicht het allerbelangrijkste,” besluit Ronald van Krieken zijn heldere uitleg over de nieuwste aanwinst van A. Hak, de PD 100/50 maxirig, “je moet een ervaren mudengineer en een ingewerkte ploeg hebben. Over beide beschikken we.” Met de aanschaf van de PD 100/50 beschikt A. Hak over een volwaardig boormachinepark. Behalve de maxirig werden eerder dit jaar ook een minirig en een midirig gekocht. Van Krieken: “De minirig is de kleinste met een trekkracht van zeven ton, de midirig zit ertussenin met zestien ton en de maxirig heeft een trekkracht tot honderd ton. De mini- en midirig vervangen twee bestaande rigs. Eén daarvan was te
oud en de ander niet krachtig genoeg. De maxirig is een uitbreiding op onze dienstverlening. We kunnen nu boringen uitvoeren met een diameter van vijftig tot twaalfhonderd millimeter en een lengte van meer dan een kilometer.” Van Krieken werd begin dit jaar aangetrokken. Hij begon zijn carrière, na zijn hts-studie civiele en milieutechniek, bij Heijmans waar hij bij toeval in aanraking kwam met de wereld van het ondergronds boren. “Ik heb inmiddels zo’n tien jaar ervaring op dit gebied. Ongeveer evenveel als de rest van het team dat ik om me heen heb verzameld.” Met de aanschaf van de maxirig is A. Hak niet meer afhankelijk van derden. “Wij kunnen onze opdrachtgevers een nog betere service bieden. Als de klant nu vraagt om een bepaalde boring, hoeven we daarvoor geen extra materieel in te huren. Dankzij ons eigen materieel kunnen we direct aan al zijn wensen voldoen. De eerste boringen met de 100-tonner zijn inmiddels uitgevoerd. Voor waterbedrijf Vitens zijn in Friesland horizontale boringen verricht voor de aanleg van drinkwaterleidingen over lengtes variërend van 150 tot 350 meter. Milieubewust en efficiënt werken
“Werken met een 100-tonner lukt niet zo maar. Dat vraagt om een op elkaar ingewerkte ploeg. Een team dat elkaar goed kent en blindelings vertrouwt. Zo’n team hebben we, inclusief een zeer ervaren mudengineer. Zonder hem ben je nergens. Die mudengineer, de ‘modder-techneut’, meet met behulp van zeer geavanceerde apparatuur gedurende het gehele boorproces, de kwaliteit en de conditie van de boorspoeling. Op die manier kunnen we constant voldoen aan de zwaarste milieu-eisen. ”Omdat we ook beschikken over twee unieke recyclingunits die elk 1600 liter boorspoeling per minuut kunnen verwerken, wordt niet alleen veel efficiënter met de boorspoeling omgegaan, maar brengen we nog minder schade toe aan het milieu dan de meeste andere boormachines. Dankzij die recyclingunits gebruikt de 100-tonner veel minder bentoniet en kunnen we de boorspoeling veel vaker hergebruiken, zodat we tijdens een boring veel minder hoeven af te voeren. En dat is niet alleen goed voor ons milieu, het scheelt ook in de transportkosten.”
De 100-tonner beschikt tevens over een geheel eigen datarecordingsysteem. Alles wat zich bij een boring afspeelt – boorspoeldruk, trekkracht, draaimoment, debiet boorspoeling – wordt opgeslagen en digitaal bewaard. “Steeds meer klanten eisen dit en ik denk ook wel terecht. Met dit systeem kunnen wij hen precies laten zien hoe en waarmee we bezig zijn geweest.” Geduchte concurrent
De 100-tonner van A. Hak is compact en op het eerste gezicht nauwelijks te onderscheiden van een 35-tonner. Hij meet iets langer, is in breedte nagenoeg gelijk en in hoogte iets kleiner. Met zijn gewicht van 25 ton weegt hij 8 ton zwaarder en bedraagt de grond2 2 druk 7 N/cm in plaats van 5 N/cm . Van Krieken: “Dat maakt onze 100-tonner een geduchte concurrent van alle 35-tonners. Op plekken waar vroeger alleen maar deze boormachines konden komen om hun werk te kunnen doen, de 100-tonners waren vaak te groot en te zwaar, kan onze maxirig nu ook terecht. Ligt de kracht van de midirigs in snelheid en in meters maken, dat kan onze 100-tonner ook. Onze boormachine is zelfs sneller. Dankzij onze trekkracht van 100 ton en onze recyclingunits kunnen wij snel en efficiënt werken. Ook op plekken waar dat vroeger niet of nauwelijks ging, zelfs tot midden in de stad”. Toppunt van veiligheid
De 100-tonner is het toppunt van veiligheid. Hij heeft een automatisch laadsysteem voor de te gebruiken
boorstangen. Het systeem is op de machine zelf gemonteerd, waardoor er nauwelijks mensenhanden aan te pas hoeven komen bij het verlengen van de boorstangen. Bij het punt van uittreden waakt een camera over de veiligheid van de daar aanwezige medewerkers bij het wisselen van de boorstangen. “Allemaal extra’s die wij zelf eraan hebben laten toevoegen. En dat automatische laadsysteem bevordert niet alleen de veiligheid maar betekent ook dat er geen aparte vrachtwagen naast de boormachine hoeft te staan waarop de boorstangen liggen. Hierdoor blijft de werkruimte die de boormachine nodig heeft tot een minimum beperkt.” Een laatste grote voordeel van de 100-tonner is het eigen transport waarover de machine beschikt. “Net zoals onze midirigs, daarmee werken we natuurlijk ook, heeft de maxirig een eigen kraanwagen. Kraanassistentie op het werk is hierdoor nauwelijks nodig. Daarnaast hebben we meerdere raketwagens operationeel voor het doen van zogenoemde raketboringen tot een diameter van 813 mm.” A. Hak Zuid
Het team van Ronald van Krieken is gestationeerd in Veghel en vormt een onderdeel van A. Hak Zuid. “Zoals alle bedrijfsonderdelen binnen A. Hak werken we met alle bedrijfsonderdelen nauw samen en kunnen we overal worden ingezet.” 19
BioMCN
Chemie Park Delfzijl
Aldel
E.ON Energy from Waste
Zeolyst
Rohm and Haas
PPG
Aanleg stoomdistributienetwerk
Uniek project in Eemsmond A.Hak Noord-Oost werkt vanuit haar nieuwste locatie in Delfzijl aan een bijzondere opdracht: de aanleg van een groot stoomdistributienetwerk. Het gaat om een project dat A. Hak Noord-Oost samen met Joulz na een Europese aanbesteding wist binnen te slepen. Vanuit haar vestiging in Delfzijl kan A. Hak NoordOost niet alleen de aanleg van het stoomdistributienetwerk verzorgen, maar heeft zij ook voet aan de grond gekregen in de regio Eemsmond. Deze regio is nu economisch één van de meest interessantste gebieden van Nederland, omdat de komende jaren miljarden worden geïnvesteerd, onder andere voor de bouw van twee grote energiecentrales. Bijzonder netwerk
Opdrachtgever voor de aanleg van het stoomdistributienetwerk is Havenschap Groningen Seaports. Het project is om meerdere redenen bijzonder. Op de
eerste plaats omdat het netwerk een openbaar karakter heeft. Daarnaast is de omvang uniek. Het gaat om een stoomleiding en een condensaatleiding van elk drie kilometer. Voor een stoomdistributienetwerk is dat een behoorlijke lengte. Bijzonder is ook dat het netwerk is bedoeld voor de distributie van oververhitte stoom van een compleet nieuwe en zeer milieuvriendelijke afvalverbrander van E.ON Energy from Waste (EEW), in aanbouw in Delfzijl. De leiding transporteert de stoom die E.ON overhoudt naar bedrijven op het industrieterrein Farmsum. Dankzij het openbare karakter van het stoomdistributienetwerk van Groningen Seaports kunnen in de toekomst naast E.ON ook andere bedrijven gebruikmaken van het netwerk. Alle bedrijven op industrieterrein Oosterhorn moeten daarom toegang hebben of kunnen krijgen tot dit stoomdistributienet. Omdat het gaat om een bovengronds net, zal dit een aardige blikvanger worden langs de route. Door het leidingennet kunnen bedrijven die stoom beschikbaar hebben, dit aanbieden aan andere bedrijven die stoom nodig hebben. Deze ‘stoomgrid’ met het openbaar karakter is het grootste in zijn soort in Nederland. Het project is ook in een ander opzicht nog bijzonder: het geldt als ‘Beschermde Bouwplaats’. Dat betekent dat mensen die al langere tijd op zoek zijn naar werk, er bij voorkeur aan de slag kunnen. “Het is een praktijkgericht werk-leerproject, waarmee A.Hak Noord-Oost ook haar doelstellingen op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen kan verwezenlijken”, aldus Dijkstra.
20
Ontwerp leidingbrug volgens Akzo-specificaties
Partners
Bij het project werkt A. Hak Noord-Oost nauw samen met enerzijds opdrachtgever Groningen Seaports en anderzijds de partner die verantwoordelijk is voor het onderhoud van een periode van vijftien jaar: Joulz, het voormalige Eneco Infra. Voor het eind van dit jaar moet het stoomtransportleidingnet er liggen. De combinatie heeft de opdracht gekregen na een Europese aanbesteding, waarbij de opdracht werd gegund door middel van een online-veiling. “Het is fantastisch dat wij de opdracht hebben gekregen”, zegt projectleider Rudy Dijkstra van A. Hak Noord-Oost. “Voor ons is het een belangrijke
opdracht, die ongeveer 30.000 uur arbeid betekent. Nadat het project in januari was gegund, heeft A. Hak Noord-Oost besloten een vaste locatie in Delfzijl te betrekken. Op die locatie kunnen we alle voorbereidende werkzaamheden treffen en de expansieloops prefabriceren. Bovendien zijn we van hieruit beter in staat om klanten in de Eemsmond en de rest van Noord-Nederland te bedienen.” Duurzaam
E.ON is een Duits energieconcern dat energie wint uit afval. De energiecentrale in Delfzijl is met een rendement van zeventig procent één van de meest
Partners tevreden over samenwerking Projectleider ing. Herbert Colmer van Groningen Seaports is zeer tevreden over de samenwerking met de combinatie A. Hak Noord-Oost en Joulz: “Het gaat buitengewoon goed. Er is sprake van open communicatie tussen alle partijen en iedereen is er alles aan gelegen om dit project tot een succes te maken.” Volgens Colmer wordt voor het eerst in Nederland op zo’n schaal een stoomleidingnetwerk over openbaar terrein aangelegd. “Het is bovendien een stoomleidingnet met een behoorlijke lengte: drie kilometer. Dat maakt het project erg bijzonder.” Colmer verwacht dat het project volgens planning in november wordt opgeleverd.
De expansielussen worden deels in lasmanipulatoren gelast.
Ook Mark Lammerts van Bueren, manager Projectverwerving van Joulz, is te spreken over de samenwerking met A. Hak Noord-Oost: “We zijn samen opgetrokken bij de aanbesteding en werken nu ook samen bij de realisatie. De samenwerking is buitengewoon prettig: open en transparant, vanaf het begin.” Volgens hem gaat het ook voor Joulz om een bijzonder project. “Het is een mooi project, onder andere door het design, de constructie en de maintenance. Bovendien zitten we in een gebied waar in de toekomst veel gaat gebeuren. Door dit project kunnen we ons in deze regio mooi profileren. We werken er dan ook in alle opzichten met veel plezier aan”, aldus Lammerts van Bueren. De buis wordt op maat gesneden voor de expansielussen. 21
Afbeeldingen van stress-engineering (controle van materiaalspanning)
efficiënte energiecentrales van Nederland. Tijdens het verbrandingsproces houdt E.ON veel stoom over. Die stoom kunnen grote bedrijven in de omgeving dankzij het leidingnet afnemen en gebruiken. De belangstelling voor de stoom was zo groot dat de volledige capaciteit eind vorig jaar al was gecontracteerd. Tot de afnemers van de stoom behoren Akzo Nobel, producent van biomethanol BIO MCN, de chemiebedrijven PPG en Rohm & Haas en zeolytproducent Zeolyst. Het project levert een enorme besparing op in CO2-uitstoot, namelijk 95.000 ton. Dat komt omdat twee van de vijf afnemers straks geen aardgas meer hoeven te stoken en bij de andere drie het gasverbruik sterk zal dalen. Dijkstra: “Door dit project leveren wij een bijdrage aan duurzaam ondernemen. Een werk aannemen doe je principieel om geld te verdienen.
Maar als je dat kunt doen in combinatie met duurzaamheid, dan betekent dat toch iets extra’s.” Joulz en Groningen Seaports
Dijkstra is zeer te spreken over de samenwerking met Joulz, dat de komende vijftien jaar het onderhoud van het netwerk op zich heeft genomen. Door het toekomstig onderhoudswerk is Joulz ook betrokken bij het ontwerp van het leidingnet. Zo kan het onderhoud in de toekomst gezamenlijk efficiënt plaatsvinden. “Ik vind de samenwerking met Joulz een ijzersterke combinatie”, zegt Dijkstra. “Daarnaast loopt ook de samenwerking met Groningen Seaports erg goed. Als opdrachtgever treedt Groningen Seaports niet zozeer op als directievoerder, maar meer als projectcoördinator. Dat werkt in alle opzichten stimulerend.”
De buizen liggen klaar om gehecht en gelast te worden. 22
Stoomdistributienetwerk Delfzijl technisch gezien Bij het bovengronds stoomdistributienetwerk in Delfzijl gaat het om de aanleg van ruim 3 km 20'' leiding. Die leiding is bedoeld voor de aanvoer van de stoom. Daarnaast wordt een 3 km lange bovengrondse leiding aangelegd voor de afvoer van het condensaat. Daarvoor wordt een 10'' pijp gebruikt. Beide pijpen (staal 35.8) zijn aan de buitenkant geïsoleerd en afgewerkt met aluminium platen (kleur groen, RAL 6003). De pijpen zijn geleverd door Van Leeuwen Buizen. De temperatuur in de stoomleiding kan oplopen tot 330o C en de druk tot 25 bar. In de condensaatleiding liggen die waarden op 170o C en 10 bar. Ter vergelijking: bij stadsverwarming liggen de temperaturen tussen de 80 en 120o C. Om het uitzetten en krimpen van de stoomleiding op te vangen, zijn in een stuk van circa 2,5 km leiding 44 expansielussen aangebracht. Voor iedere expansielus wordt een condensaatafvoer geplaatst. Voor de gehele leiding gaat het om circa 50 condensaatafvoeren. De leiding ligt op ondersteuningen, die om de 6,6 m zijn geplaatst. Afhankelijk van de krachten die op de pijp werken, wordt het type ondersteuning bepaald. A. Hak Noord-Oost legt het stoomdistributienetwerk van hek tot hek. Inmiddels voert A. Hak Noord-Oost gesprekken met bedrijven om het stoomnetwerk in hun productieprocessen te implementeren.
A. Hak Noord-Oost in Delfzijl
Vanuit de vaste locatie in Delfzijl heeft A. Hak NoordOost zicht op de ruime werkplaats waar medewerkers pijpen monteren voor het netwerk. Alle werkzaamheden aan de stoomleiding worden uitgevoerd door gecertificeerd personeel. Een notified body controleert en keurt de werkzaamheden. De lassen worden met non-destructief onderzoek gecontroleerd. A. Hak Noord-Oost houdt zich in Delfzijl niet alleen bezig met leidingbouw, maar ook met engineering en civiele aanleg. “We zijn een multidisciplinaire aannemer en bieden opdrachtgevers een compleet pakket: van ontwerp tot en met realisatie”, zegt Dijkstra. De vestiging van A. Hak Noord-Oost in Delfzijl is ruim genoeg om te kunnen groeien. Er lijkt veel werk in het verschiet te liggen. Momenteel werken zo’n vijfendertig medewerkers bij A. Hak Noord-Oost in Delfzijl. Naar verwachting zal dat aantal groeien tot zo’n vijftig of zestig. Grote werkplaats
Vanaf januari is de afdeling Engineering volop bezig met het detailontwerp van de stoomcondensaatleiding. Het traject krijgt twee tracés: het kleinere Valgenwegtracé en het langere Zeehavenkanaaltracé. Beide tracés hebben verschillende drukken en temperaturen van de stoom. Leidingbruggen lopen over spoor, wegen, inritten en sloten.
“Gezien de korte voorbereidingstijd hebben we een aantal zaken in het ontwerp naar voren geschoven, zodat we alvast konden beginnen met prefabricage, want we willen uiteraard de deadline van eind 2009 halen. Essentieel hierbij is de samenwerking met Joulz, Groningen Seaports en de keuringsinstantie”, legt Dijkstra uit. Tot nu toe loopt alles volgens schema. “Daaruit blijkt dat we in deze vestiging heel wat werk kunnen verzetten. Voordeel van deze locatie is bovendien dat we in het noorden nog steeds uitstekend personeel kunnen krijgen, ook al is dat niet altijd even eenvoudig. Het is een prachtig gebied, om te werken én te wonen. Daarnaast worden straks miljarden geïnvesteerd. We hebben deze werkplaats zo ingericht, dat bedrijven uit Chemiepark Delfzijl of Eemshaven hier prima terecht kunnen voor onderhoudswerk. We zijn de enige leidingbouwer met een omvangrijke werkplaats waarop probleemloos groot werk kan worden verzet. Daarmee onderscheiden we ons en hopen we bedrijven als Akzo Nobel, PPG en Bio MCN te bedienen”, aldus Dijkstra.
23
T: +31 345 579 211 F: +31 345 579 380
E:
[email protected] I: www.a-hak.nl
