N t 1) A P P J N G VAN DE N . J., J., W. J. J.,., G.. SAL EN W

E

, T

BOUWKUNDIGE

BIJDRAGEN,

N

t 1)

A

B

P P

J

E VAN

EN N

. J.

, J.

G

V A N DE

N

, W. J. J. G.

. SAL

,

EN W .

.

E

.

1870.

.

,

.

eu zijuo outgraviugen.

Voorgedragen iu de afdeeling

door don heer

c.

Nieuwe wiphcistolliug.

d

Bectie-ingenieur bij du staatsspoorwegen. Smaak.

van dc

t twee platen.

.

eu

Geene stukken worden door de

voor echt erkend, dan die,

welke door den

blad/.. , kupiteiu der geuic,

)

Varchitecture francaite du X

Toestellen, op gedempte grachten, voor brandblussching, te sekretaris onderteekend zijn.

)

door deu beer N. li.

t twee platen. P

Vertaald uit den

j

. 1 on

gemeente-architekt te

t eene plaat.

,

„

n door deu beer

architekt te Amsterdam

,

Eenige gegeveus voor bet ontwerpen eu inrigten ran gebouwen voor lager ouderwijs en gymnastiek. bewerkt en niet platen toegelicht door dc hcoren

en

k.

i.

d

door deu beer

,

„

98

„

99

„

113

t vijftien

arebitokt aldaar, en afgebeeld op

plaat X X

157

1-lsliut iu bet Oude eu Nieuwe Gasthuis tc Zutpken.

d door dou hoer J.

,

to

'/.ntphen,

eu afgobeeld op plaat k met loop, op de buitenplaats architekt to

n

"

r dou heer

ingezonden door don boer i.. li.

,

Park van de wereldtentoonstelling ti;

t te

,

in 1807.

d door deu heer .t. li.

h

, architekt.

Voordragt van deu bouwraad

iu eeue vergadering vuu het Architekten- uud lugeniour-Veroiu te u für dus

arebitokt en ingenieur te

Band 22.

T

J

at

.

te

t 1 , 1800.)

„

105

„

201

„

219

n

Vertaald ou inedegedeold

gevestigd j

Vragen, voorgostold ter behandoling op de 17
103

d door dou beer

thans tijdelijk te

Prijsvragon, uitgeschrevou iu hol jaar 1809, door de

„

(Zeitscbrift dos Architokteu-

door deu heer Jjondon Bridge. — Een dor bruggen over dou

159

Vertaald eu

arebitokt te

Over het gebruik vau klourou aan het uitwendige onzer gobouwou.

uud

„ d door deu heer

en afgebeeld op plaat

Beschouwingen over de bouwkunst.

t

88

Verzameld ,

.

)

te

S

Een onderwerp vau behandoliug in

r der Statcn-Oenorual

u en berigten.

Schoolgebouw

05

d door den beer

e schoone kunstou ou bet onderwijs daarin, in verband tot dc bouwkuust.

.

i

. V.)

architekt te

platen.

57

d door den beer

Afleiding van lecale stoffen, ook bij terreiueu zoudcr verhang.

de Tweede

„ au XV

,

231

,

237

j „

243

T

V , door den lieer o

k van

.

Vertaald

, urchitokt lo

bladz. 245

en ingezonden door oou liil der afdeeling

van de

j 253

Burgerschool voor lager onderwijs, gebouwd to Briello in 1SG5. bij dc plaatselijke werken te

on afgebeeld op plaat

Oranjcrio, gebouwd voor don heer w. baron VAN . ii. Aórodómos.

, arcln'tekt to

, hoofdopzigter 259

to

,

iu het jaar ]8Gf>, door

afgebeeld op plaat X X V

d door deu hoor w. c. VAN

een opstel in het

architekt van dc nionwe keizerlijke opera te lets over hot draagvermogen van heipalen.

r den heer

u door don heer j .

n

, architekt te

Januarij 186'J.

E

.

j

(Zie plaat XXV])

k te Nazareth, gebouwd door

EN

265

van do .

Ovor bouwkundige teckeningen en don tegcuwooidigcu bouwstijl.

n cn Bcrigteu.

.

V

VAN

Voordrag! gehouden in de Afdeeling

e nieuwe Evangelische

d door J.

t twee platen. P

on

J. ,

te

' B Gravenhage

Tot bevordering der BouwkunBt,

J.

C.

E

.

Uittreksel van )

Verhandeling van den heer

Vertaald door den hoer

267

S O S

287 , „

293

„

311

„ 317

, levende oudheid in n om zoo te zeggen; men voelt , men ziet , men t haa aan. Algemeene blik op de stad voor en na de t geheim van het e en het intieme leven verwoesting. , niet doo ontde ouden is ons eensklaps e , e standbeelden, s E r zijn menschen, n de dood een naam n de uitlegging meestal heeft gegeven, dien de nacht huns levens hun niet of gedenkpenningen, k is; — neen, doo het geheele l scheen te beloven; — e zijn volken, die hunnen m een van het bestaan, van de indeeling de woningen tot g d zijn; e slechts aan hunnen e huishoudelijke behoeften, van de kostzijn steden, die doo e g d zijn de e g boeken en n tot den ; — zóó was het lot van — het d van wijn, olie, d en . lot van Herculaneum en dat van Stabae, — allen steden .

van Campanië, welke de geschiedenis naauwelijks in naam voo ons zou hebben . Een vulkaan, die n tijd scheen ingeslapen te wezen, ontwaakt — bedelft ze — en de d is haa deel! En , genoemde steden n het tooneel niet van de e , die in de nagedachtenis blijven . e p die ze , de e monumenten, die juist ten gevolge van die p voo ons s zoo vele eeuwen zijn behouden gebleven, doo ze tegen den tand des tijds te beschutten, boezemen eene belangstelling i n , dan de n van zoovele, s in de geschiedboeken, e steden. Eene stad, die onde een n is n , wie plaats langen tijd onbekend is gebleven, wie onheil zelfs bijna uit het geheugen van den mensch was gewischt en die na 1700 n geheel uit e puinhoopen , — is zij niet het schoonste gedenkstuk, dat de oudheid ons heeft geschonken, het schoonste, dat zij voo de g en de studie van den kunstenaa heeft ? e oudheid te is niet mee die weifelende, , e oudheid, die oudheid de boeken, de , de oudheidkundigen, neen; zij is de .

.

t is als een lange nacht van achttien eeuwen, aan den n n men alles t iu den toestand, n men liet den avond te n had . n f aan zijnen d S :

,/Als een tijdgenoot van AUGUSTUS wede

op

de e kwam, zou hij kunnen : „ t o mijn ! mijne woonplaats is de eenige op , die n m heeft behouden, tot zelfs de minste n mijne bezitting; zie hie mijne le, zie hie mijne geliefde , mijne n zijn nog zoo h als op den dag toen een kunstenaa mijne woning e mede . Laat ons de stad , laat ons naa den schouwg gaan; ik n de plaats, p ik voo den n kee dc sehoone tooneelstukken en van S en S toejuichte!" Campanië, ten tijde de , d om zijnen wijn, zijne n en zijne , was volgens S het schoonste gedeelte niet alleen van maa van de . Gij t

w

van

e bloem van den tuin de " uit — „ n van genoegen! — — schoon en bevallig Campanië. — ja zij 1

— 3 —

— 4—

— 5—

— 6 —

n dwaas, die titans, die op deze plek een n hemel zochten te ! n God dit zaam leven tot eene e t bestemd had, wie zou dan niet haken bestendig in u te leven? — Niets l , niets hopende, niets , uw hemel hem beschijnt — l uwe lucht hem den n en n toewazoeten geu de semt, wannee het , aan één gevoel , van één gevoel kloppende, die oogen en die lippen zou kunnen vinden, die, o ijdelheid de den! de e hoop inboezemen, dat de liefde, in l van het alledaagsche, eeuwig zou kunnen zijn!"

e steden, bleven in het bebezit van e . t is evenwel k dat op genoemd tijdstip de n van deze stad n gesloopt, zooals haa e toestand aantoont. e de n had men op sommige plaatsen lingen , n de n nog zigtbaa zijn; — doch onde AUGUSTUS, een tijdstip p de stad geheel h , n lange wallen, om voo woonhuizen plaats te maken, en de stad bleef O e geheel open zonde . het getal s en in weinig tijds d een de bloeijendste steden vau Campaniè.

dene gebouwen waggelden en standbeelden vaneend . n het volgend jaa had men wede eene ving, l O op het tooneel van bezig e in juist nadat de was te zingen; dit gebouw keize en het volk het hadden . had zich nog niet geheel d van de n dooide n , toen de p van 79 — zoo noodlottig voo de stad, maa zoo gelukkig voo de wetenschap en de kunst, — haa . Zoo als gezegd, was gebouwd op eene doo lava e , zoo als e e aan den voet van den Vesuvius zigtbaa zijn. — e Vesuvius," — t S uit — ,/die Vesuvius! n d met e , wie aangename t onze n " e heuvels, n S de gaf boven de hellingen van Nog s dansten de s op dien ! j was het f van VENUS, dat de godin s boven Lacedaemon! Ook S schonk daa luiste doo zijnen naam! e vlammen hebben alles , alles n onde aschhoopen! — e Goden zelven wilden, dat hunne magt niet zoo ve e gegaan!" n 23 Augustus van het jaa 79, het e jaa de g van , e de e sting van den Vesuvius, — „ t o e n " — zooals S zegt — „toen , de ingewanden uit den g , ze tot den hemel , om ze van e op de ongelukkige steden te doen " Wij zullen bij deze ijselijke s niet stilstaan; — bekend zijn de n van S aan , die als ooggetuige ons zulk eene schoone en e g heeft nagelaten; en wie kent niet De laatste dagen van dat k n de tooneelen de g zoo d schilt en doo fantasie aanvult wat aan de g . Zoo b. v. zegt hij: diepste nis lag ove de stad , en een e asch- en n viel op haa . k t en doo e n , gingen de menschen elkande , zonde den tijd te hebben zamen te , te n of elkande d te ; — want hoezee niet , vielen de n bij g , de lichten uitblusschende, bij welke schijnsel de e n elkande konden , l elk van deze naa de naastbij zijnde schuilplaats omzag. Alle

banden de maatschappelijke zamenleving n ken. Van tijd tot tijd zag men bij de de n den dief, met zijnen n buit bell laden, den meest n de n . Wannee in de s de wen van e mannen of de s van hunne n , was alle hoop op g . spoedde zich in den blinde . Geene maatschappelijke n n mee van ! | Zelfbehoud was de eenige wet voo allen!*' — Genoeg: Herculaneum was doo de gloeijende lava in Ij ééne steen-massa ; — was doo de gloeijende asch zes tot zeven ellen hoog bedolven!

Campaniè' was het land aan de Tyrrheensche zee gelegen van den mond de Liris tot dien van den Silarus; d ten oosten doo de Silarus, ten westen doo de Liris, ten n doo de n van Samnium. t kustland was d in e golven, die doo twee kapen n gescheiden; de middelste deze golven is de e golf van doo de ouden de genoemd. Aan den oostelijken oeve van deze golf was gelegen. e stad ' zich bij de van den Sarnies, op de n van eene , die in de e tijden n moet d zijn doo de vulkanische van den Vesuvius.

e

e

n hadden bij peji hunne ; onde n , die in , zee vele zijne n e van gewaagt. — de , vlugtte naa om de ging van S te ontgaan; keize S had e eene lustplaats, waa hij zijnen zoon S ; SENECA eindelijk wekte met welgevallen bij wS de g op dat hij zijne jeugd in had .

d was helaas! van n . n 59 de e g gaf S S aan het volk n in het amphitheate van e s van e n e in menigte heengesneld en l van den steden is zeven mijlen van den e ontstond twist tusschen hen en Vesuvius , en de afstand van is 14 die van ; men begon a met steenen te mijlen. Zijne wallen, die een k hebben van 4 de n , en eindelijk d het een gevecht met wamijlen, n ten zuiden en ten zuidwesten doo e s hadden de d en de de zee bespoeld; zij omvatten eene e van 6(5 penen. s n t naa hunne n , 9 , 81 ellen. senaat . d doo den e stichting van even als die van Here tien n van de schouwspelen S toegekend. n - deeld, eiilaneum, t aan 8 d t met g van den naam heeft men tot e - stoken te zijn; ning. Eene zinspeling op deze s vindt men teloos gezocht — neemt in de geschiedenis , nog op een de n van de slechts onbeduidende bladzijden in ; doch zonde twijfel in eene t aanwezig. t het tot die steden, die na den slag bij Cannae, de

e het jaa

s als

s beschouwden en zich aan , . Na dien tijd t slechts van gewaagd 91 n vóó . n den zoogenaamden g volgde den m en bleef d d met de e steden van Campaniè'.

d zijn van de schouwspelen, was een gevoelige slag voo de ouden, die e zulke lijke s van ; — maa het was voo de s slechts de e van twee veel e n en n de laatste hunne stad uit de j de steden zou doen .

O meldt ons met welk eene d n 5 j van het jaa 63 deed zich in Campaniè', l tegen het einde van dien bondge- geheel Campaniè eene hevige g gevoelen. , d behandeld. Onde de steden van SENECA t deze s in het zesde boek n en zegt, dat dat toen ongelukkige land leed Capita het meeste; de ' van zijne ;

1

,

li

i ; I

Zonde twijfel viel de vulkanische n met tusschenpoozen nede en niet in massa, want s had geen inwone kunnen ontsnappen; l men tot heden slechts ongevee 500 skeletten gevonden heeft, in het halve deel de stad, dat thans n is, en men t dat de bevolking minstens 40,000 zielen heeft . o zegt, dat op het oogenblik van de p bijna het geheele volk iu den g was eu daa bedolven , doch bij de g zijn e slechts zes skeletten gevonden. t is dus zeke dat de meeste s den tijd hadden te vlugten. n heeft n ontdekt, die doen gelooven dat na de g de stad eenige s hunne woningen zijn gaan opdelven, om de n t te nemen; e is zelfs e geweest van den w de steden, doch de dood van S e dit . was evenwel in de oudheid niet geheel S liet n ; want doen en een t gedeelte van het schoonste , kolommen, k enz. , om een en ande te bezigen aan nieuwe gebouwen welke hij tc liet stichten. t is intusschen k hoe gee 1676 n kon n blijven, daa de asch naauwelijks de n de gebouwen bedekte en de hoogste muu van den n g zigtbaa was. n 1748 was een boe bezig met ploegen op den d van Civita (zoo als die plaats toen heette), toen op eens zijn ploeg tegen een n standbeeld stootte; men e zich dat s in 1689 de n op die plaats eenige oude n gevonden hadden; het n d doo de g

— 7 —

— 8 —

in beslag genomen, de g begon en de t staande, (zoogenaamd het huis van was ontdekt. ) n ons het beeld van een s n het begin e men zich met de ge- pogen tot ontvlugting binnen 'shuis. Aan den ingang bouwen te ontblooten, zoo veel als noodig was om het en aan den voet van den p de tot kelde dienende e t te nemen en s bedekte a vond men achttien , n en meismen ze . Eindelijk kwam men op de gelukkige jes. Zij n onde de fijne asch te hoogte van gedachte om de stad geheel te . de zeven voet , welke asch doo de n n van l , die in 1799, in vocht eene gipsachtige massa was , n de n t . t veel moeite naam van Frankrijk, , en van de - bedekte k van den hals, de ken die in 1812 en 1813 n d in tegen- was het mogelijk zulk een t en de s van een jong meisje te d van koningin A en s doo d . (Naa het , heeft men digen , dat in het museum de napolitaansche g zijn afgietsel te , moet het wel een zee schoon de gelukkigste n . Tot het jaa d geweest zijn). Zij had, doo den k 1825 e men w ; na dien tijd is de e , die een kind op den ijve d en ofschoon t menige belang- bevangen, zich met m en een naast zich had, met vele ane ontdekking is gedaan en s ƒ 16000 tot e leden de familie in deze e j dit doel beschikbaa n gesteld, zoo zijn de uitAllen schijnen hulpeloos n te zijn; . n in den laatsten tijd slechts uitspanningen e liee des , e men de aanwezigheid van - men vond ze met gedekte hoofden. huizes n had, doo een slaaf gevolgd, de name s . n tien l vinden s vlugt genomen, hij zich mee zeke achtte , e geen schop in beweging. t k zelf is e zee en in de hoop op g de zijnen ; doch gemakkelijk, de lapillo (zoo als men de asch noemt) hij e niet eens de s van zijne bezitting; laat zich met de schop en bijna zonde behulp van men vond zijn , met den sleutel van de het houweel . tuindeu in de hand, digt bij den uitgang van den A l de e n zijn naa het mutuin en naast hem den slaaf, die i in linnen seum van , zoo ook de gewikkelde munten had medegenomen. ste n en ; wat niet dig d d om van den muu losgemaakt te s s vond men in de t van den , is doo k en glas bedekt. g naa het , namelijk de n t is niet k na te gaan, hoe in som- van een jong , dat daa in s n lag. mige gevallen nog toestanden zijn te , Thans n wij een bezoek in de n n de dood de ongelukkige s . n van ten einde een t te nemen Een paa n n zal ik mededeelen: van het geheel. t het salve, dat in het n het e k van S vindt men afge- vóó het huis de Vestalen en voo menigen winkel beeld een skelet, dat in de badkame van een woon- in k n staat, met dat: „wees welkom!" n wij de stad binnen. huis, digt bij het , gevonden . — Een soldaat, k de schildwacht aan de n moet evenwel niet n bij het binnen, vond men met de spee in de n kolossale monumenten aan te , zoo als hand en de d vóó den mond. Op eene die nog heden van de oude magt van getuigen. e e bank , had zich, was slechts een ; e gebouwen welligt om een oogenblik van e vlugt te , d zijn aan haa politiek gewigt. moesten n wij e moeten zoeken , is de smaak in het eene moede met e n , die niet , de d bij de indeeling de plans mee opstonden. Niet veel vlugtten eenige l de kennis van het huiselijk leven de nen voo de , nadat zij t te n een - en s aan het Colosseum ven d of t naa zijne laatste s meinen ; hetgeen wij te n zouden . hadden t en die in het m het lijkmaal, of het maa ook hun eigen lijkmaal van het landhuis naast dit

. — e s , aan het einde

t blik

gedeelte de stad, dat zich thans aan onzen , moet wel het e zijn; behalve

— 9

—

-

de tempels die het insluit, vindt men e gen , n en . was in miniatuu het l de beschaving van dien tijd. n het eng bestek van zijne n vond men een staaltje, als het , van alles wat de weelde den m kan aanbieden. n de kleine, maa e winkelhuizen, in de paleizen , badplaatsen en , in het amphitheate in den hoogen kunstzin, maa tevens in het zedef de , zag men het model van het t was een stuk speelgoed, gansche . eene " zegt , n de goden g k schenen gevonden te hebben eene te geven van de e , en die zij d voo een tijd , om haa aan de g de nakomelingschap wede te schenken, tot zedelijk bewijs: dat e niets nieuws onde de zon is!"

Wat

10 —

de

e , volgens S is zij zoo , dat men bij den n aanblik haast zou gelooven, dat zij in de geheele stad doo dezelfde s en onde het opzigt van één soon was t . t is e zee zeldzaam en men vindt het bijna alleen in tempels en ; de n de e gebouwen bestaan k in , in n van stuc of in . e d van , zoowel in het kleinste kabinetje van de e woning als in de e zalen van e gebouwen, kenschetst deze e stad op de incest e wijze. e n of wanden zijn altijd met een matten, , , gelen, blaauwcn of n tint gedekt, die in o is : de n en zijn a d op een d en vóó dat men de k (zoogenaamd van den g van Toskanen) ontdekt had, dacht men dat de s het n in was hadden toegepast; thans is het bekend, dat de n uit n n samengesteld. jj e mozaïk n n even zoo algemeen. e eenvoudigste n wit met e ; velen zijn zamengesteld uit s van wit en t , die dan een k n doo s ingesloten ; maa men vindt e ook , die e zamenstellingen in n bevatten, zoo als b. v. het h tooneel van S van Satnos.

t algemeen aanzien van is dat van eene stad, n niets t dan daken en , maa het schijnt dat beide n t den von dag en naauwelijks kan men het zich , dat e bijna achttien eeuwen n zijn t de Vesuvius de daken d en de menschen uit hunne woningen d heeft. is uit zijn stil f , met kleun die niets van n glans n hebben, met k dat ongeschonden is. n het m zijn de kolommen , zoo als de hand van den n ze had ; de t van het e e de gebouwen was ove het algeoffe voo de boomen de tuinen; de koffe met de meen ligt en niet stevig; de gewone n n schatten in de zalen; de slrigilis of in de lava en e n van den Vesuvius; de de ; het a voo de nj n bestaan uit kalkachtige steenen, welke men doo de meubels en de lampen in de zalen; dc n aanslibbing van de n van den Sarmis g van den laatsten maaltijd in de triclinia of eetzalen; en die e stoffen bevatten. t men ook het in de cubictda of , de n en het hout bezigde, t bewezen doo de g van blanketsel voo de misdeelden doo de godin de alle n en daken; ijze en s speelden gelijke schoonheid, maa ook l de n van degel en men heeft , dat doo de s nen, die welee leefden en n op het tooneel juist daa het ijze t , waa de n van e e beschaving. gewoonlijk s bezigden. e gebouwen van zijn meest in den e n van zijn naauw; e e schen stijl ; maa die stijl is k e is 7 e l , de s ; naa de n de n in de plans gewijzigd. (iede eigenaa was t vóó zijn huis een e meeste huizen zijn van kleine afmeting; maa om margo of aan te leggen en te ; ze doelmatig en gemakkelijk te maken is niets . zij zijn dan ook uit alle n van n zamene d van de indeeling is s een bewijs van de g de zeden en gewoon- j gesteld, zoo als: vulkanische stoffen, cement, kiezelsteenen, e , asphalt of zelfs ten van het tijdstip.

—

11 —

en mozaïk; (dit l kan thans nog dienen om de scheiding de eigendommen te . dene n zijn niet dan 4 e l , maa het was ook niet noodig dat zij zoo wijd n als de onzen; de , weinig in aantal, hadden niet mee e dan 1.35 el; het is gemakkelijk zich i te tuigen doo de diepe , welke de wielen in de n hebben . e n zijn ove liet algemeen g en ; zij zijn met e stukken lava van een onn veelhoekigen m belegd, zooveel mogelijk het eene in het e passende en op sommige plaatsen doo n hoeken ; de voegen maakte men digt met kiezelsteentjes, stukken of , om een geheel te . e , aldus ingesloten tusschen twee n , moet in de maanden en , als wannee in dat land de s zoo k zijn, wel ontoegankelijk eu één m n zijn. Om dat bezwaa te n n van afstand tot afstand e steenen geplaatst, u de wielen de n moesten gaan en die den voetgans gelegenheid gaven om van het eene naa het e ove te steken. n de steenen, die de n de s , zijn dikwijls en l vóó de winkels gaten gemaakt, die tot het vastmaken de n dienden. t en ook het wate dat doo de fonteinen d , d buiten de stad geleid doo , die onde de s n . t wate van e n d alzoo naa één punt , en van daa doo twee gen naa eene plaats , waa het, buiten de wallen de stad en langs eene helling naa de zee kon afvloeijen. n wij thans eene wandeling doo de stad: e , die g ove den g van naa gaan, komen gewoonlijk in de stad aan den zuidhoek van het , naast het ; wij kiezen, voo den gemakkei ij ken gang doo de , een ande uitgangspunt, namelijk de oude t van ove Jlerculaneum, de zoogenaamde Gravetistraal, ook wel de d Augustus Felix genoemd. e Gravenstraat loopt met eene zachte helling op de e , die van Uerculaneum, uit. t e dat op die wandeling onze aandacht wekt is de villa van S (300 passen van de t gelogen). be-

—

12

-

gint men de n te zien, die aan beide zijden van de t staan. e de stad genad, n wij links een d gebouw aan: eene j van winkels die de gewone heden bevatten. t staat een in 1813 ontn booggang, die de s tegen zon en n beschutte (in dezen gang heeft men eene massa n gevonden , als: , flesschen, glazen, vaten, kannen enz.). l wij zoo s en links nog eene j van n zijn , e t staan wij bij de . e van de stad, die wij doo deze t , t de duidelijke n van levendig en k . n vindt e niet alleen een aantal gen en op de wanden n van , n en , maa ook het gebouw dat men voo het posthuis, mansio, houdt, en dat hetwelk men als het tolhuis, ponderarium, heeft kend. Aan de e beginnen de e koopmanshuizen. n de kleine , die aan deze t zen, naa den stadsmuu heenleiden en het geheel k t insluiten, staan slechts woonhuizen, die wij thans niet bezoeken; aan de hoeken vinden wij telkens fonteinen of , die men gewoonlijk bij de snijding de n t geschonden, zien wij toch enkele, die wel zee g moeten geweest zijn, toen het e wate daa imme . e e de k liggende n schijnt de e van geweest te zijn ; zoowel om e , als omdat de begane d de huizen geene winkels bevat, en eindelijk ook omdat aan het begin de t een , eene t van , staat. e , die slrada di of curiusstraal heet, leidt, hoewel niet geheel , naa het Forum (de ) n wij de , doo een tweeden g heen, duidelijk voo ons zien liggen. l wij ons n begeven, laten wij, s de geheel n e badplaatsen, links het tempeltje van A liggen. t Forum, p de tempel van , is van e e gebouwen omgeven, zoo als de , de Venustempel, het f [basilica] de e curiae of , de e school, het paleis van , de tempel van , de l van den Senaat en het theon. t Forum, ingesloten doo eene n zui, moet wel g geweest zijn; die e

—

13

-

, dat fijne, hoewel e beeldhouwk , ook zij getuigen van n kunstzin, van weelde, van ontwikkeling! En stemt de e e ? Zijn niet alle niet altijd met onze denkwijze , alle lijnen even schoon? Wij tijdgenooten de negentiende eeuw, wij n niet om uit te : dat de n en n alleen maa bouwden! h wij hopen aan het Forum d nog een bezoek te n en m loopen wij den zuilenhof van deze e plaats zonde oponthoud , om in eene zuidoostelijke g doo de Goudsmedenstraat, het oudste gedeelte van in te , alwaa het Forum triangulate ingesloten is, zoo als het Forum civile in het nieuwe gedeelte de stad. Tot het bezoeken van de menigte woonhuizen in dit hebben wij thans geen tijd; wij kunnen ons echte niet n even stil te staan voo eene e g van het paleis van : daa bevinden zich g e , die om n e en e tons n en witte vakken omsluiten, p i . Zulk eene n en n zijn lijk monumentale bekleeding noemde men een album, p publieke aankondigingen of e ten n . n vindt e e in de stad; die aan genoemd gebouw is evenwel de S heeft het g onleesbaa e en t van twee n ; zij n het goudsmidsgild. h wij gaan en begeven ons doo e plaats, waa de scheidene n naa de n van den n tempel staan. e e bank aan den westelijken hoek zou ons haast uitlokken om wat te n en ons in beschouwingen te n ove al het schoone, wat zich hie aan onzen blik toont; doch wij gaan doo den hoofdingang naa den n ; op den buitenmuu hebben wij nog twee aankondigingen gezien van n (die S heeft . Zulk een n schouwn van g zagen wij nooit! Vóó ons liggen de zien wij den het tooneelgebouw, en hoekigen doo zuilen n hof van de gladiato. dacht men dat deze plaats de e was voo soldaten, doch k heeft zij gediend voo g van , ten einde deze bij feestelijke gelegenheden altijd beschikbaa te hebben.)

— l

i

-

Naast het t theate zien wij de n van het Odéum en den tempel van , den tempel van S en het f (Curia isiaca). n de e n ten oosten van het Forum en ten n van den g vindt men wede woonhuizen. Van alle genoemde gebouwen , ligt aan den zuid-oostelijken hoek de stad het , tegen den muu aan, n wij ons ove het onn gedeelte de stad doo , beziën en n begeven. t amphitheate is een kolosaal gebouw van ovalen ; ten n n zien wij eene opene plaats, die men voo de t (Forum boarium) houdt, en t bevinden zich de n van een S X d hebbende. t huis, aan

.

e woonhuizen. e k in menig opzigt de e gebouwen van voo den zijn, toch is het ontegenzeggelijk, dat de woonhuizen een veel belang inboezemen en van veel e beteekenis zijn voo onze studie de oudheid. Want, gelijk in het algemeen de n van het e leven de ouden veel zijn dan die van het e leven, zoo zijn ook de tempels, basilieken, n en s uit bijna alle deelen de oude d in aantal bij ons bekend. e kennis de woonhuizen van de ouden evenwel was vóó de ontdekking van zee ; de s toch van sommige paleizen en villaas de n en magtigen, die buiten de woeste stad liggen, kunnen wij niet mede , daa zij niet tot den m van woonhuizen . n , n de kennis ligt van het bijzone leven de ouden, vinden wij in de huizen van Wij n dus eene plaats, waa ons de gelegenheid t gegeven tot veelzijdige beschouwingen. Eene j monumenten van i afmeting, van ali g ligt vóó ons. Elk huis, elk l boezemt ons belang in. t is een genot voo den kunstenaa te kunnen , welke opvatting zijne n van de kunst hadden; de mensch t naa de kennis van hetgeen toch wel vóó

—

eeuwen

15

—

hie onde „maatschappelijk leven" d . Onmogelijk evenwel kunnen wij ons tot taak stellen, thans aan alle n woonhuizen van peji, al e het slechts aan de , een bezoek te ; neen, wij willen uit de spon van dat leven de ouden alleen een beeld, een modelhuis n en n wat in de scheidenheid de eenheid, wat in de afwisseling van n de wet en de m is. En die eenheid, die , die wet, — zij zijn k . n wij : n is toch wel hel e l gelegen tusschen het antieke huis en het moderne.'' En wij zijn, na eene tamelijk algemeene be- ] schouwing , geneigd te : in de heid van den platten d in het antieke, in de d n in het moderne huis: in de e hoogte van het antieke huis, tegenove de e g boven den d van het . t d is in zeke opzigt , maa j niet juist als van absolute g e is. Een de e huizen van b. v. het zoogenaamde huis van PANSA, bevat op den beganen , ! alles , ongevee 50 e lokalen. Om dit antal , gangen enz. aan te leggen, behoefde dc oude bouwmeeste niet mee dan 30 cl e en 60 el lengte tot . t men ons nu, hoe voel , gangen en e n voo huiselijk k wij op dit k zouden bouwen, het d zou zijn: ongevee het e of vijfde gedeelte.

— 16 — ; de geheele aanleg is een binnenbouw om een hof, p de s uitkomen en n zij licht ontvangen. Welk een k l met vele ducten van onzen tijd, bij wie beschouwing wij dikwijls genoopt zijn met S uit te : „ 't s buiten schoone dan van binnen!" Gaan wij thans ove tot de beschouwing van eenen n platten d van een pompejisch huis. (Fig. 1.) Voo e huizeu en paleizen bevond zich een zoogenaamd area of area privata. e a was van een s omgeven, met eene j d of ook wel niet n beplant. t ligt de huisdeu en begint de eigenlijke woning. e gewoonlijk naa binnen openslaande huisdeu (1) was in aanzienlijke huizeu doo twee zuilen ingesloten; l tot boven de huisdeze n zich in den , zoodanig dat zij nog een venste insloten tot g van het . Alzoo binnen komende, staan wij in de vestibule (2), die doo eene tweede deu (3) kon afgesloten n en als een k voo ongenoodigde s was te beschouwen. e l de huisdeu was dikwijls met den welkomstt Salve in k . Op de tweede deu volgt een tweede s (4) ostium, naast een e (5) ligt voo den ostiarius of , alwaa meestal een hond geketend of eene afbeelding n in - of k op den vloe lag. Een : Cave Canem (neem u in acht voo den hond!) e voo den tigen . k is het, dat dit t

c k ligt , dat de oude zijn ook daa gevonden , waa de hond doo mozaïkvlak veel mee e en de afmetingen de k is afgebeeld.) Op het ostium volgt onmiddeln veel kleine nam dan wij het doen kunlijk het atrium of cavaedium (G). e e is een nen. n een aantal kleine en middelmatige huizen van hof in het e gedeelte van het huis, alwaa een zouden wij ons k niet weten te bewetweede slaaf dienst deed en de wacht had; deze heeft gen , het noodwendigste e d niet kuneen k (7), eella atriensis, naast den . nen plaatsen. Een mee k d tusn t in vijf n van a aan: schen het antieke en het e huis ligt , dat het toskaansche, het tetrusstylische, het korintische, het e geheel van de d is afgesloten en het het displuviatum en het testudinatum. Wij zullen elk tweede, doo e n en doo zijnen n k beschouwen. aanleg, geheel in g is mei den n weg. j e e vie n ten deele, doch het testudiVoo het antiek huis is de t niets s dan natum was geheel gedekt. t atrium fuscanicum is de weg p de ingang uitkomt; de lichtopeningen, het eenvoudigste: een e hof, gedekt doo hoewel zee , zijn g geplaatst, en vie dakschilden, die doo twee hoofdbalken en twee n aan gevels zijn zeldzaam; de begane , n n . e dakschilden, die het e deel van het huis, t uitwendig eene naa binnen spannen, n iu het midden doo vie n omsloten, alleen bij den ingang af-

—

17

e opening, het compluvium geheeten, doo het heengeleid en d d in eene in den vloe gemetselde kom, het impluvium. t d het wate doo buizen in een k , waa men het tot huiselijk k uit schepte. t atrium, telrastylum, het e , is op dezelfde wijze zamcngestcld als het toskaansche, echte met dit l dat dc hoofdbalken doo zuilen d . d deze g (laa gevolgd, waa doo mee d van het , dc spanning voo de balken te wijd was . Ook het atrium corinthicum heeft veel komst met de , en t zich slechts doo eene e opening van het compluvium en doo het aantal zuilen . afwijkend is het atrium displuviatum. Ofschoon het van boven ook eene opening heeft, zijn de dakschilden niet naa binnen , maa naa buiten , zoodat de n niet in het impluvium vloeide, maa doo middel van buis e goten en buizen naa den bak d . t atrium testudinatum eindelijk t zich , dat het geheel gedekt is en geen compluvium heeft; k zal e in het dak wel glas t geweest zijn, om het noodige licht te . e a n op e wijzen doo schilk . e e van het compluvium is gewoonlijk of »/« van het gchccle . Ove de opening van het compluvium d een bed of t doek gespannen, om de n de e zon te n en in het m een aangenamen en koelen lomme te . Tot de beschouwing van ons plan , zien wij dat het m toegang en licht t aan e . e n (9) hebben e bestemmingen; doch het is moeijelijk ze met juistheid te bepalen. e beide laatsten, aan de lange zijde, zijn ove de geheele e opengelaten , l alle n met n van het m zijn afgesloten. e opene n (10), die tusschen s of in e woningen tusschen zuilen n ingesloten, heetten alae en n als zijvleugels van het m tc beschouwen. n deze alae kunnen wij de n van den pan voo zijne . t k (11), tegenove het m gelegen, .

.

—

—

18

—

heet het tablinum-, daa n de afbeeldsels de s en dc geslachtstafels openbaa tentoongesteld. l het slechts met een l afgesloten was, diende het toch niet tot ; toe was langs het tablinum een gang of fauces (12) , de gemeenschap tusschen dc twee dcelen van het huis. deze fauces n wij dus het huishoudelijk gedeelte de woning, en al aanstonds n wij eene g op van het , hoewel in e afmeting. t middelpunt van het. e bestaat wede in een open hof, doo zuilen omgeven en heet peristylium of porticus (13). t m was meestal tusschen de j geheel open, had dikwijls nog een bovcn-omgang cn wannee dc e niet als tuin was , vond men in het midden een m met fontein,piscina (14). d en luchtigheid n hie hoofddoel, cn m zijn dc zuilen dikwijls in n stijl en ve van elkande geplaatst. Om dezen hof nu zijn de n van de familie gelegen. vinden wij de , cubicula (13). n e huizen n deze in n afgedeeld en bestonden dan in een , procoeton (15"), de kleedkame (15 ) en een alkoof (15 ), welke e s d ingenomen doo een ledekant van , , hout, of ) t aantal de cubicula hangt nak af van dc d de familie. n wij dc , triclinia (lf>); aan e wanden zijn daa sofaas of banken geplaatst, l de e j bleef om den dienstknechten toegang te n tot dc in het midden geplaatste tafel. Gewoonlijk t men een - cn een triclinium (16 cn 16); het e was t op eene plaats, die het minst zonnig cn tegenove hel m geheel open was; het m n was juist op de e plaats en geheel besloten. n e huizen klimt het. aantal s beduidend, en n zij zich niet alleen naa dc , maa ook in e en t van . n kleine huizen was het t op de e . Gewoonlijk n de eet, naa de g de ouden, voo negen n ; het aantal de gasten was niet beneden het getal de n ) en niet boven het getal de muzen (negen). e gastmalen gaf men in het . s

e

n die

om het

m zijn

—

— 20 —

19 —

d aan de dienst, welke zij moesten . t k echte is dikwijls uitmuntend en schijnt t tc zijn naa de volgende wijze, zoo als doo S t : nadat t de muu met eene e laag was bedekt, d p t eene tweede van zand en kalk, of t heeft incn een gang naa den tuin, (18) . wel e lava of Vesuvius-zand; a d (19) daa de oeci, hoewel open, toch niet als d met eene zamenstclling van kalk cn gang dienden. e exedrae (20) n , minfijngemalen . e laatste laag was zee dun, de diepe , mee voo het huiselijk d zuive vlak t cn a gepolijst, en bestemd cn die ook het nitzigt op het m hadden. k n dc n .aangelegd, c g bevatte, buiten de coenacula of slaven- op dat natte die, niet het k , niet . s zijn zee , erg as lui a of weg te schieten, maa tot op een hoovatbaa n zeldzaam in Vele huizen hebben aan den gen m e volle schoonheid behielden. Wat l een zuilengang of portions (21), doo e , wij hopen ze late afzonwelken men komt in een tuin, waa , fon- dc k te beschouwen. e van hout zamcngcstclde teinen , boomen, s en bloemen n aangen heeft men d gevonden, zoodat men den . n de tuinen klein, dan was de scheim t naauwelijks heeft kunnen opmaken. e dingsmuu met gewassen, boomen en bloemen ben n op tappen en n gesloten doo . Lag een huis met mee dan ééne zijde die aan kettingen hingen. e weinige lichts aan dc , dan e men voo een openingen n zelden van glas ; zij n lijken uitgang uit het e (22) posticum gedes nachts met luiken gesloten, die evenwel niet juist noemd. Eindelijk n wij bij de meeste huizen n niet eene s winkels (23) op, die uit een of twee - pasten; doch de geopende naden nen bedekt. n e dikwijls één met het n bestaan en huis zelf in gemeenschap i s ; de bewone oefende daa Van de n is niets mee tc vinden; zijn k uit, en liet zijne n doo slaven de dakbedekking evenwel is, naa aanleiding van ge. e e winkels n , vonden pannen, met juistheid te bepalen. Zij bestond veelal met eene kleine , pergula, op de uit vlakke pannen met opstaande n k ping. t n van e e do huizen bolle pannen tusschen latten ingesloten) en was geen onbeduidend middel van bestaan, daa men geplaatst , beide telkens ove elkande gedekt. in vele winkels , die ten bewijze e pannen n den naam van den ken hoe t de handelsbeweging daa was. t N. .

gelegen, zijn, behalve de keuken cn t de (17), de oeci en exedrae of wel e zalen, de eigenlijke . e ligging n is eigenlijk niet bepaald, doch men vindt ze gewoonlijk aan de e van het m

e de genoemde n bevatten e huizen nog lokalen tot e doeleinden, zoo als eene bibliotheek, een kabinet voo , , speelzalen en , al e de weelde behoeften schiep. s vindt men ook nog eene kleine huiskapel, sacellum, gewoonlijk in het huishoudelijk gedeelte; in vele huizen , in plaats , slechts een klein altaa voo eene nis met eene afbeelding van huisgoden in steen of . j den bouw van huizen te schijnt men aan goede n en e n geen t gewigt gehecht te hebben; de n ontleenden hunne d aan de , e zij bedekt n slecht gebouwd van slechten steen, . Zij l die zonde g d s met was; n was de dikte de n zelden ge-

Na deze algemeene beschouwing, gaan wij een bezoek n aan de huizen zelven. Staan wij eenige oogenblikken stil bij het k de g van e woonhuizen van e . Volgt mij e t naa een e in het n wij de woning van een n , en peje binnen. (Fig. . Voo het huis n wij eene bank (a) op, alhet gezin de e lucht genoot, daa het huis m noch m bevatte. de huis deu komen wij in een l (1). Links zien wij een p (2), die naa de g leidt en eene , die toegang tot de slavenkame (3) geeft. t komen wij in een k (4), dat hoogst lijk eene s voo den n geweest is, daa het huis geen winkel bevat. t k waa

t met kleine n t doo een gang (5), tegenove den ingang van het huis ligt, van bogeheel open i s , en n wij een put (7) voo . dezen gang komen wij in de eetkame (G) cn s in de keuken (8), die wij in den nog bestaanden d en eene gemetselde waschkuip (9) . e slaapkame bevond zich k op de g die niet mee bestaat.

den heeft die van d getuigen, als: halsm van slangen, , n in den bellen, n enz., cn bovendien de noo, n dige , ccn oven van dc vestibule komen wij in en eenig geld. het atrium met zijn compluvium (3). Van het e n e k zijn dc duidelijkste , en ook n wij hie de e n van aan, en wel: de g van ZEUS en A op den naa den 14 zang van t tweede huis, dat wij bezoeken, ligt tegenove de e van S doo den ; de badplaatsen aan dc t van Fortuna en t t van ; de inscheping van S aan den genoemd: casa del poëta tragico, of huis van den S naa de een t van een , dichte (Fig. . die eene c op een d doo de zee , n gaf dezen naam aan dit huis, naa aanleiding gevolgd doo een op een dolfijn; n van cenc , p men eene f meent van eene naakte VENUS met gouden gespen om dc k in het tablinum, dat te , (een voeten, met eene duif die een k in den bek g had op het schouwtoonecl) en e heeft, naast . , e n uit den van , e alle wanden bedekt zijn. t t atrium geeft ons toegang tot een is een d bewijs voo de ontwikkelde beschakaïnc (4), de kanie van den s (5), alwaar ving in dat dc van S daa tevens de p naa de g geplaatst is; eene studie voo den kunstenaa is geweest, om beele woon- cn n voo gasten (G). n uit dat schoone, weden te scheppen voo e aan de e n wij wede n het e heldendicht wij eene - schoone n aan, als: de schaking van A, N T besche g bezitten, doo J . VAN S en , O cn . n het s , alsmede dat e s gevonden , die is een gevecht vau s tegen amazonen op de wanden hunne n met de n een n . n de kame t van die kunst, wilden , cn toon- zijn, op afwisselend c cn gele wandvakken, voden, dc e poëzij op n s te stellen. gels ; de e n zijn eenvousmaakvolle g is dit gebouw een de dig . n de ala (7), n de wanden met merkwaardigste!] van cn juist het huis, dat planten op een n d d zijn, in zijnen n als de woning van zijnen fijn fen wij een n vloe aan met t en wit beschaafden Athene ) beschouwt. e aan. t tablimum (8) bevat slechts ééne wezigheid van twee winkels aan den l bewijst , n men S heeft , die evenwel, dat hie niet een , ook niet in het bijzijn van A P O U . O cn A aan e een , maa een pompejische goudsmid woonde. . e vloe van dit n een stuk n zoo ve is dus de g van den k bestaat uit een g mozaïk, zijnde eene ve juist, dat de e e geest in dit huis geg voo het toonecl of g tot tuigt, dat de , — dichte of goudsmid, Athede . e , van e gemasne of , — een man van beschaving, kunstn omgeven, t twee , die als s zin en middelen was. gekleed zijn, hunne , l achte hem een , die ven

den

e indeeling van het plan is eenvoudig cn matig. e ingang, die doo twee s is ingesloten en eene dubbele deu bevat, geeft tot de vestibule (1) toegang, waa wij al dadelijk den hond in mozaïkk . n gemeenschap met de vestibule heeft men twee winkels (2), die dus tot het huis ben en n men eene menigte n gevon-

met behulp van een bediende, zich met een geel gewaad bekleedt.) t k is met de meesten uit dit huis naa het museum Borbonico . Uit het tablinum t een gang (fauces) (9) komen wij in het peristylium (10), met ccn zuilengang aan e zijden en cenc huiskapel (11) aan , de ; wij zien hie het schoone

, en g van twee , cubicula (14). n het e links zien wij een , e E doo S , (een beeld, e men in schijnt gedweept tc hebben); , die zich in de n spiegelt, en VENUS en bezig met visschen. e zijwanden van het tweede ; op den k zijn met landschappen band zijn eenige n papie en pen afgebeeld, m men deze kame heeft genoemd. — s geeft het peristylium ons tot het mnteT-lricli/rium (12) toegang, (volgens sommigen bibliotheek) — alsmede het e en lijke zomer-triclinium (15) dat op het viridarium van het hof uitzigt heeft. k is hie het beeld van A , met het nest vol , gekomen uit de , die zij van de zwaan van ZEUS n had. Op den d vinden wij wede de doo doo S e E , mitss een t van eene VENUS met . e vloe van dit k bestaat uit k met , visschen en zwanen. Eindelijk komen wij in de keuken (13), waa wij den p naa de g van het s en een é vinden. e n de g zijn niet mee aanwezig ; maa hoogst k n zij even smaakvol , daa men bij de g n heeft gevonden van een , die naa beneden t was. het posticum (10) n wij dit - \ dig huis cn begeven ons van daa naa het huis van P A N 8 A , aan de e de . (Fig. . t huis neemt een geheel i n , tusschen vie , in 1811 en 1814 . n naam van den ouden bewone vinden wij nog heden op den van den ingang met de e : aedilem rogal ; — zijnde eene van die n van s doo hunne volgelingen, die men op zoo menigen muu van . n meenen uit deze namen met bijgevoegde e aedem rogat den , te moeten lezen: ut facial. n dien zin zou TANSA de hee des huizes S de bewone s van den ingang geweest en zijn. Of S moet de eigenaa van het geheele gebouw geweest zijn en PANSA zijn n te e de

j

de

e van het huis,

— 25 —

— 24 —

— 23 —

t ons wede het

Salve , en het vestibulum (1) , komen wij in het atrium (2) met het compluvium. Wij zien : vijf cubicula (3) en alae (4) aan beide zijden van het atrium ; het labliuum (5), zijnde aan twee zijden geheel open met een vloe van wit , met t geblokte . Aan ééne zijde slechts is hie een gang fauces (6), l daa tegenove eene kame (7) met een witten mozaïkvloe ligt. Naa de gevonden selen van n te , schijnt hie de bibliotheek of het f van den aanzienlijken en n bewone geweest te zijn. Naast den gang vinden wij op eene ongewone plaats eene slaapkame (8), welk k men veelee voo een w'vnXtx-triclinium zou houden, e het niet dat eene nis nog de duidelijkste n van eene bedstede aangeeft. t peristylium (9), dat een uitgang of posticum (10) naa de t heeft, is een de n van en heeft de e van 20.15 el bij 13.10 e l ; het is omgeven doo zestien zuilen van vulkanischen steen, die naa eene tamelijk e opvatting in den jonischen stijl d zijn; zij zijn met stuc bekleed en van n op een e de e twee zuihoogte geel . Tusschen de len is aan beide zijden een ontvange voo het wate van den . t midden van het peristylium is eene piscina van 2 el diepte, n de wanden met n en visschen d zijn. Van de , die dezen hof omgeven, ontdekken wij in de e twee, tegenove , eene t van exedrae (11), of eene e opene e met , die bij de wandeling in het peristylium diende. Aan de e zien wij e cubicula (12), n twee met n n zijn. s ligt een triclinium (13) met een d k (14), waa k het p en eenig d d , of welligt was dit wel het , waa de muziekanten, , s of e lieden zich n en zich n om tegen het einde van den maaltijd kunsten voo dc gasten te . e e e van dit deel t doo winkels ingenomen, n het geheele huis van den bewone omgeven was, zonde dat zij echte ling gemeenschap hadden. Op den d van het peristylium ligt het e k van het huis, en wel een e oecus (15) te e van 10.05 el bij 7.40 e l , inet een n ingang

naa het peristylium en een uitgang naa de j naast zien en naa den tuin, achte het huis. wij eene kame (10) met eene zee smalle ; zij schijnt een tweede triclinium of een f geweest l wij aan de e zijde een gang (17) te zijn, vinden, die naa den tuin leidt en tot den oecus toegang geeft. e keuken (18), die wij hie in de nabijheid s (19) om e dc spijzen aan kennen, had eene e e (20) die als ergaste , en eene fulum de slaven) kan beschouwd t had. n de keuden en een uitgang naa de ken zijn e n vaten gevonden en bovendien dc gemetselde , waa de houtskolen nog aanwezig . e e heilige slangen n ook , even als op zoo menige plaats, op den wand . Langs den l van het huis t men een zuilengang (21) aan, welks middelste e tusschen de zuilen j uitzigt uit den te dan de n is, om een oecus te hebben. Wij n hie nog een k (22) aan dat, in g tot den tuin, lijk tot e.vcdra heeft gediend. Wat

nu eindelijk den tuin , dezen heeft men g n en nog dc n g gevonden. Uit den aanleg blijkt zee duidelijk dat de tuin niet tot d en bloemenhof, maa tot moestuin gediend heeft. k is het, dat men daa ook nog de looden buizen heeft , doo de planten van wate n . e aanwezigheid van twee e n ketels in den tuin is als toevallig tc beschouwen, gelijk ook eene kleine n p S en een saty stellende), die men, in linnen gewikkeld, in een de ketels vond. e vlugt de s is k de k dat die n zich daa bevonden. Ove de g de , n de zee n n zijn, valt niets s te zeggen; slechts in weinige s vond men, bij de , den vloe nog niet , l de aanwezigheid van zee vele n voo het toilet en voo den n opschik de w bewijst dat daa s voo de e leden van het gezin . Ee wij het huis , moeten wij nog een bezoek aan de winkels , die om het k heen te n zijn en wie g ccn m middel van bestaan voo den huishee kan geweest zijn. zee

— 26 — e e winkel (22) dien wij bezoeken had eene (23) cn de moet nog minstens ééne bovenkame gehad hebben, gelijk de p in den winkel aantoont. Ook de beide volgende winkels (24 en 26) hadden eene , maa zee kleine en e s (25 en 27). n deze e winkels vond men gemetselde toonbanken en de , die tot de g n . Van deze n n e vie in n nog niet n toestand, (namelijk wit, een g , e en ; e n n kunstmatig d cn tot k d gemaakt. Eene e e (28 tot 34) zien wij t tot eene j en een molen. t is niet mogelijk de e bestemming van alle n juist te bepalen; slechts het molenhuis (29) met e molens, de , de k met de meelhou, en de bakoven zijn met d aan te wijzen. n het k aan den hock van den l (33) met een (31) zijn k de winkels geweest. n het molenhuis en de j (pistritium) was een beeld in den m van een talisman op den muu d met het : habitat felicilas (hie woont het geluk). — e volgende winkel (35) t tot het huis, e die winkel gemeenschap heeft doo eene kame (3G), die aan het atrium gelegen is en n de slaaf zich ophield om in den winkel voo zijnen hee de n te pen. Van welke t die n geweest zijn, is moeijelijk te ; doch het is wel schijnlijk dat zij de n van den veld-, olieen wijnbouw van den huis-bezitte zullen geweest zijn. e nu volgende winkel (37), als ook dc beide winkels aan de , aan de e zijde van den hoofdingang (3S en 39), zijn slechts , e , zonde d niet of king tot het huis. Ook de n n hie en slechts één winkel (39) heeft eene (40) . is de g van den hoekwinkel (41) , n de , die een ambacht uitoefende, behalve dezen winkel nog een k (42) met eene lichtopening aan dc t had. Wij vinden hie een n gemetselden cn n , benevens een t en eene (43). n l van deze ontdekking, is het niet gelukt met d te bepalen welk f de bewone uitoefende; k was hij . Eindelijk blijven ons nog ove e afdeelingen van

— 27 —

— 28 —

het huis tc bezoeken ( A , en C ) , zijnde zonde twijfel woningen die aan minde gegoeden d . t is onmogelijk de bestemming van elke e k te bepalen, daa de gevoelens ove nog al uiteenloopen; wij laten dus de juiste benaming aan den .

uit een enkel lokaal, of wel, met een of twee s , met n op de . Om een juist denkbeeld van een pompejischen winkel te , n wij e ccn binnen, cn wel dien van een k of . (Fig. V.) Gelijk in onzen tijd de s , met e n effekt te maken cn de aandacht van den tot de tentoongestelde n te , zoo ook was de koopman in e op bedacht, om zijne n zoo veel mogelijk uit tc stallen; met dit l evenwel, dat dc winkels (3) van n geheel ojjen , en bij de hoekhuizen, aan de twee zijden van de beide .

Alleen k ik nog op, dat men in eeuc woning (C) de skeletten van vie n gevonden heeft, die e gouden n schijnen n te hebben en eenige e stukken d benevens i n bij zich hadden. t kan men dus opmaken, dat dc s deze afdeeling, al hadden zij geene , geene e lieden .

Langs dc t vindt men gewoonlijk een gemetn hoek Thans hebben wij ons bezoek aan dc e pompeji- selde toonbank, die meestal met een n is. e toonbanken sche woonhuizen van e g ten einde voo den toegang (2) n plaat, cn bij . Wij zouden ons k kunnen - zijn veelal bedekt met een ten; e is nog , veel , cenc beschouwing j de s n p e vaten, ; c zijn nog zee veel woonhuizen en vil- vazen, pannen enz. geplaatst. Langs de wanden vindt laas , die iede in het bijzonde voo den men dikwijls s uitgcmctsclde toestellen om kunstminnenden oudheidzocke k zijn; doch k cn e n uit tc stallen. n onze ik bepaal mij tot het e en ga, s n zien wij aan het einde van de toonbank van de e puinhoopen afscheid te nemen, on- een kleinen , hetgeen bij e winkels , wat het middel van bestaan was v a n de altijd het geval is. n vele n heeft men ouden, cn zij dc kosten van een doel- op dc plaat van de toonbank dc n ontdekt van f cn die van een g leven de daa welee geschonken e , cn wel in opge. e , doo de voeten van de n . n de meeste die n was honig.) Zonde twijfel leefde menig inwone van f in Tegenove de toonbank bevonden zich gewoonlijk de als ; e n kozen hun p (4) cn de toegang tot de winkel n (5). — die e stad van Campaniè, cn menig e s aan n van de winkelopcning had k zijne inkomsten uit n den t om de n en winkeltcekcns in den k de stad. n huizen, l n te bevestigen of wel te . e geiu dc , hebben geene winkels of e of plastische winkeltcekcns maken het dan plaatsen. weten wij, dat een levene bestemming van bijna digen handel , ook s met en ook mogelijk, de eiken winkel in te . bij ons e bezoek hebben wij in dc t van de t e magazijnen en e Een melkhandelaa bijv. had aan den pijle van lokalen ontdekt, die op koophandel g heb- zijnen winkel een f van a , ben. Eindelijk vinden wij een aantal winkels in hui: eene geit; een , een f van zen, cn huizen die met winkels in g staan; een , die een molen ; aan den winkelook hebben wij s t dat menige e ! pijle eens s vond men, in , twee fihet niet beneden zijne d achtte, , die een wijnvat aan een stok op hunne de n zijne velden en , alss ; een e kleinhandelaa had een ook die v a n zijn handel, — en m niet die van S laten afbeelden, die eene f uitknijpt. zijn ? — in een, aan zijn huis n Sommige teekens op de s zijn evenwel niet winkel doo ccn slaaf in het klein te laten . even gemakkelijk te ; zoo als: het anke e g van winkels in het algemeen hebben (casa del ancora), het schip (casa del naviylio) en vele . Twijfelachtig is ook de beteekenis van dikwij s n kennen j wij zagen dat zij bestaan 1

— 29 —

— 30 —

n vindt n een winwijls op s e schaak- en dam- eene aanzienlijke hoogte. ; op één de . echte de ouden het damspel kenden, : kei aan den hoek van dc zoo kunnen deze n gediend hebben om n staat een afgebeeld, die een aan te toonen, dat men in die lokalen spelen kon. , j d k stie naa het altaa ; op een ande ziet men eene g n de winkeltcekcns, n op de s d van het n en zalven van een lijk soms nog de bekende zinnebeeldige slangen geschil, b. v. een talisman te g van onheilen. vóó de g j was balsem noodig). n de t vinden wij de zoogenaamde Letten wij op alle aanwezige , dan kun; aldus genoemd naa een n nen nog de volgende n en vakken in aangewezen : n dc , d met ingemetselde ketels, l aan beide nabij de tweede , vindt men de s van , zijden van den ingang winkels zijn. een smid of die van een ; men vindt daa Ook twee apotheken zijn in bekend; de s en e ge- eene in de hevels, , tangen, n , dc e in de , wagenassen en de velling van e . t d van de een . Eene j aan de Gravenstraat; t eene slang met een pijnappel in den bek. is zee belangwekkend met het oog op de e I n vond daa eene menigte , tafeltjes, pilzamenstelling van den oven; deze is in twee afdeelin- len , e vochten in glazen cn ; maa het gen gemetseld: het e gedeelte, voo het vuu e van al die n is eene - zen bestemd, is met een vlak gewelf gedekt, dat t met e afdeelingen, hebscheidene openingen heeft om de e doo de bende van n eene lade, n zich een zalflaten en in de e n te , waa de spadel met een van bevond. potten geplaatst . e e is met een koeEenige huizen , vinden wij de woning van pelgewelf gedekt cn wel op dezelfde e wijze een ; behalve n en n zijn t als bij de e Sophiakerk te daa zee e e n ontdekt. gewelf bestaat namelijk uit e potten, die Zoo , n wij ook een bezoek bij in elkande gestoken zijn en in een e spieen pompejischen , die zijn winkel in de l omgaan. e e biedt het l t had; de e is niet : 3.20 el aan, dat zij t met e massa . bij 2.18 el. Langs den eenen muu zien wij een steen de nabijheid deze g vinden wij het zoo- nen bank, twee nissen en in het midgenaamde huis de ; e - den eene gemetselde zitting, die tot l diende. n n daa ontdekt, zoodat men En zouden wij n een bezoek te n stelt dat hie een stukadoo heeft gewoond. j in de s van een , en wel die van Niet ve van de e n in de - een beeldhouwe in de nabijheid van den tempel van ; zoo noemt men ten t ligt eene , n de beelden welligt het k zijn minste deze , waa men in een de lo- van dien n . kalen een massa kalk iu een vetten, taaijen toestand n zijn atelie vond men de n van vond, t men besluit dat die tot g den , zoo als die thans nog t t f men den: beitels, t . n een k , , n enz. vijf ovale steenen vaten aan, zoo als die in eene zeeph men vond ook e n beelden, j . n enkelen nog niet geheel voltooid, n Als het waa is (wat zeke zegt), dat slechts begonnen . n heeft ze naa het museum n dc beschaving van een volk kan afgemeten te Napels , doch tot heden bestaan , — naa het k van zeep, dan doet het ons genoe- hetgeen wel g moet wekken — geene afgen in in de , eene tweede beeldingen van. k te vinden, wie bezigtiging evenwel niet En thans, zouden wij onzen weg kunnen veel s . h dc s - gen met het bezoeken van de , de beten niet alleen zeep; hun blanketsel, hunne oliën en e j en nog e e plaatn stonden voo den toenmaligcn tijd op sen ; doch wij eindigen ons tweede bezoek aan

-

31 —

— 32 —

gemeene naam „lemenos" (het , in het tweede geval „ naos" (het huis.) Uit dit l volgt nu ten , dat de Tempelbezoek. eigenlijke tempel, de naoa of de cella, zelfs in dc s een tempel van binnen te n e gebouwen nooit van zulk eene afmeting was, moeten wij eenige algemeene n maken ove dat hij vele menschen kon bevatten. E d ook bij het doel, den aanleg, de indeeling cn e van dc n en n nooit een dienst , j eene e menigte zich gelijktijdig in den de e , n tempels zijn opgee feestda, alsmede ove dc n n . tempel bevond; ook daa waa op gen dc tempel openstond cn doo duizenden menschen a zal dc beschouwing van dc monumenten zeibezocht , bestond dat bezoek slechts in gaanden ven ons mee belang inboezemen. en komenden. e e s cn feestmaaltijden, c gedachte, die bij de e k t den n het volk gemeenschappelijk deel nam, aanvang ten g lag, is, dat zij bedehuis, den niet in den tempel gehouden, maa daa waa dc zamelplaats de gemeente zou wezen. Uit deze eene n stonden; in de cella bevonden voudige g n de gewigtigste gevolgzich slechts kleine n voo bloedelooze s van n ; want s bij dc g de , koeken cn . Uit hetzelfde gemeente, moest de inwendige e de k (die beginsel volgt , dat bij het n de de gemeente bevatten moet) , zoodat, e van het heiligdom het e niet zoo zee op aantoen het m mee algemeen , alleen die kwam dc wanden uit tc bouwen, dan wel om de heidensche gebouwen tot e t n uitwendige n de cella te . s , die bestemd n om vele menschen te dus de e k k binnenbouw, dc oude bevatten — zelden de tempels, meestal de - en tempel is k buitenbouw. n — de basilieken. t de oude tenen zich evenwel niet schaamden heidensche tempels Evenwel is het inwendige van de cella niet zonde te n in huizen van den Eénen God, , maa de uitwendige deelen de zijn e bewijzen . de be- tuu en dc n n n zijn hoefte aan e voo dc e ge- dan die in het binnenste van den tempel, l meente, d het middenschip de k gebij den bouw van e n juist het ommaakt, n s gesteld om de g tc e het geval is. ; doo die behoefte d k gemaakt van Gelijk ik gezegd heb, ging de ontwikkeling van de gewelven om dc t mogelijke e tc e bevatte den antieken tempel van dc cella uit. spannen; m dc geheele m de e k het beeld de dienst, dat in den l n kan t d . Uit het - aan den d stond, en het ; van deze als bedehuis volgt , dat dc zoo als in fig. : a. cella, b. het beeld, c. het . dc opneming van het gewijde beeld k k binnenbouw is; — zelfs in de e d dc cella eene gehein van n w zijn dc inwen- de dienst en het altaa ligde , die alleen mogt n n doo dige n veel dan de uitwendige. die zich n had aan een zinnebeelEvenzoo t de oude tempelbouw op een grond- hem, g doo middel van g met het beginsel, t elke ontwikkeling volgt. c antieke dige , dat vóó den ingang aangeboden .— tempel was nooit cenc s voo dc gemeente, Om dc cella als gewijde e van de d of een bedehuis voo cenc menigte menschen, die zich d zij in den l , en bij tot gemeenschappelijke godsdienstoefening ; af tc sluiten, kleine gebouwen kwam het noodige licht slechts doo maa dc antieke tempel was in zijne : heiligdom , dan n vende . Was het óf g van cenc doo ccn wonde of teeken ges naast de deu , of ook wel aan de lange heiligde plaats, cn e beveiliging tegen de buitenzijden. Voo sommige goden (bijv. voo ) d , óf het huis van den God dien men k ccn beeld onde den n hemel ; om het d dacht in het beeld dat daa aanwezig was. Van daa bij de n voo het e geval de al- nu evenwel niet aan allen invloed van wee en wind

.

— 34 —

— 33 —

bloot te s'ellen, besloot men een gedeelte de cella ligt, het minst doo de asch van den Vesuvius be, zoodat de kap zigtbaa zou geweest zijn. t te laten. ontstonden zoogenaamde dekt s zijn de n n dat men dc cella hgpaethral tempels.—.Was de e opening klein, nieuw opgebouwd had, en k zou de tempel dan kon de kap t n zoo als bij het tosn toestand zijn , kaanschc , in de woonhuizen die wij beschouwd geheel in den e p aldaa niet voo imme aan het hebben. Was evenwel de cella , dan moesten indien de n een einde had gemaakt. e tempel die, g kolommen aan de vie hoeken de volgens e gewoonte, van het oosten naa het tot g n . e van 20 bij , beslaat eene Wij zullen niet gaan in dc studie van den westen is 31 ellen; dc cella is 7 bij 15 ellen . k ouden tempelbouw in het algemeen cn ons haasten een is het, dat de bouwmeeste t heeft de goede bezoek aan dc gebouwen zelvcn te . f g van den tempel in g van de echte nog een enkel d ove de omgeving van e te n , doo de kolommen lengte tot dc den tempel. aan de lange zijden wijde van elkande te stellen dan de tempel in zijn geheel iets heiligs, iets zijden. e stoute n van het kaaan de e ontoegankelijks was, dat slechts doo hem n piteel (zijnde een echinus) en de e van het mogt , die zich zonde zonden en vlekken e afstand de zuilen , waande; daa het evenzee gewijde altaa - plint, zoo ook de laten geen twijfel , of het monument is zee oud voo stond, zoo moest de geheele heilige aanleg van en eenigzins in den stijl van den n tempel te de d afgesloten zijn t podium is uit éen steen, vol van t geschiedde doo ccn die eene e e n van planten; het l de omsloot om den tempel heen; dit noemde men den zuilen is van vulkanischcn ; de kapiteelen zijn uit peribolos van den tempel. n kalksteen gehouwen. liet geheel was met een Wij kunnen dezen heiligen s bij e stuc , en de tempel moet fijne en dene tempels in . Om het temk als d gedacht . pelgebouw van de d en den algemecnen Aan welke godheid was de tempel gewijd? t is m af te , d hij op een w , doch als zeker mogen wij aannemen gesteld. e w is bij de e tempels moeijelijk te in n stijl geeene omloopende , die evenwel niet te be- dat hij de eenige was, in e e tempels n ove het algemeen klimmen was, daa de n eene hoogte van 3 tot bouwd. van n aanleg in c 4 voet hadden; een e p gaf toegang tot het ; hoewel n toch afwijkingen te vinden de . g maken. Wij zullen nu de oude puinhoopen , de zijn die dc beschouwing niet minde g m , wenden wij onze n naa het groote forum, cn wel om een bezoek . Fig. . Uit te n aan den tempel van dc n van een kolossaal beeld, n het hoofd zonde twijfel dat van , leidt men af dat het gebouw aan die godheid gewijd was. e tempel beslaat een g k van 14 el e en 34 el lengte. e p neemt eene e in van 5.50 e l , de f 11.50 el en de cella 17 c l , zoodat de cellamuu juist in het . e is deze steenen tempel niet doo de - midden is geplaatst van het geheele p bestaat uit twee afdeelingen; de e heeft woesting in dezen toestand . j moet s een puinhoop geweest zijn en heeft - tusschen twee wangen (die tot voetstukken voo stande opgangen, die een schijnlijk doo de g van het jaa 53 na beelden dienden) twee s insluiten, p men doo de t en d S het meest geleden. j komt nog dat [ laatste e toegang heeft. t s was de plaats deze tempel, n hij op bet hoogste punt de stad

aloude

n binnengaan en aan de tempels in een bezoek . Wij beginnen met de oudste van die oude gebouwen, het eenige van n aanleg: den tempel op het forum Triangulare. Niets is behouden dan de , die uit vijf e n bestaat; twee kolomslompen; de n van e zuilen; de aanleg van den cellamuu cn een kapiteel. Ziet daa wat ons te beschouwing is gebleven.

.

.

t

3

— 35 — voo

— 36 —

den om voo de g te steen, te dikte van 1 el, met metalen n gesloten , en diende tevens voo de plaatsing van het n en niet hoog zijn opgebouwd. e steenmassa . Op dit s volgt de tweede afdeeling diende als voetstuk voo een t zittend temvan den tempelbouw: een e p van zeven pelbeeld en als plaats voo de beelden de nevengoden e voetstukken t in- en , die doo twee e , b. v. van hie gevonden gegesloten. e p geeft ons doo de n heen heiligde ledematen van menschelijke ligchamen. e toegang tot de pronaos of vestibule van den tempel. ouden namelijk wijdden menigmaal in den tempel de e t van deze plaats is bijna geheel - afbeelding van een d , als d nen ; nog slechts e stompen zijn van de twaalf voo genezing, doo de hulp van een God; — een zuilen . Wij kunnen ons die sehoone k dat s late in de katholieke n nog e zuilen, uit lava t en met stucco bekend was. e geheiligde ligchaamsdeelen bekleed, slechts fantastisch , even als de scheiden zich van de n van standbeelden doo k e , welke zij welee n dat zij aan het eind geen k toonen, maa glad hebben. toch ee wij de heilige plaats van den afgesneden en meestal van eene g om ze op te eigenlijken tempel , wenden wij ons even om hangen n zijn. — Voo zoo ve het nog te onen een g tooneel boeit onzen blik. t m n is, zien wij dat de wanden van de tempelvóó ons met al die e , - cella smaakvol op fijn k d zijn; eene n de stad, links de e tempel de die e ; n e paneelen met en den , t nog links de gele banden afgescheiden en banden en lijsten e massa van het , s in e ; eindelijk een fantastisch die e k van Stabia, die blaauw glinste- spektivisch e t met n en , die zich daa voo e zee en eindelijk de e . onze oogen t en bij kaap Ziet daa wat de welee zoo e tempel h hand . Een schoon tooneel ! ons thans nog te beschouwing aanbiedt. Zij n zetten wij onze n t en n wij ! het valt ons moeijelijk ons aan, die oude de cella, wie vloe uit wit mozaïk bestaat. j te scheiden van eene plaats die zooveel te g en den g Aan beide zijwanden en bijna 1 el n - aanbiedt; doch wij moeten m , zien wij al dadelijk op den , n wij de n van twee n van het t en t den temjonische zuilen, die, k ongevee 3 el hoek de lortuna voo ons, die in 1823 d ontpel van hoog, een j schijnen n te hebben, n , fig. . Een blik op het plan is voldoende p aan den l toegang gaf. n een t heeft met n deze jonische zuilen moeten e zuilen om te zien, dat de tempel veel n dien wij bezochten. Op een d van ongevee 5 cl hoogte gestaan hebben, n de den gedeelte, e n boven de , vinden wij het kapiteelen gevonden zijn; deze n eene , (A) en de n van een n hek, die uit houten k zamengesteld en met e t afscheidde. Een n d was. t g zien dat de heilige plaats van de e p , ingesloten doo twee voetstukken (b) wij aan den d e s van t voo standbeelden, t ons naa de vestibule (C), e meeningen ove het doel e . e zuilen d ; eene van loopen nog al uiteen; maa k d die doo acht . Tegen ons f . t bezigen deu (c) geeft ons toegang tot de cella daa de stadskas of het van heilige gebouwen tot dat doel vinden wij bij ove zien wij de nis (E) voo het beeld de godin, en n twee e zuilen. Aan de de ouden, en l bij de , dikwijls ; aan n de e , beide zijwanden vinden wij vie nissen. het goud d vaak onde de tempels d beeld, dat, om doo de godsdienstige s e eene e be- nis (1) vond men een k , den stichte van den tempel, veiliging aan te geven. n Home zelfs bevond zich naa men S , . Op een de n ziet de staatsschat in den tempel van . een , dat d en t men namelijk t doel moeten wij dus ook toekennen aan de , S ZOON, heeft e , die uit wanden bestaan van gehouwen aldus luidt: „

— 37 —

38 —

; maa de beteekenis is niet met d rete bepalen. schijnt hetzelfde t geweest te zijn, maa bij de e zuilen is geen spoo n tc vinden. m van e was bij dezen tempel doo middel van k aange. j de zuilen zelfs is eene fijne g nog . e wanden van de e , m van e nissen aan de zijde van het , zijn met sehoone e ven . t schoonste k vinden wij in de , die buiten den tempelhof zijn gelegen (h) en als n moeten be. k is het, dat op deze e tempel is doo een muu van den n schouwd plaats in veel n tijd eene kolonnade heeft weg afgescheiden, n zich eene deu ) bevindt, de zuilen bij den bouw de bestaan, n die ons toegang t tot den peribolos (C), bes na de g in de n zijn gestaande uit een in het t omloopenden n n vinden wij zuilengang van 4 el d en d doo 48 zuilen. metseld. Een de schoonste e . Zij stelt een Eenige n , en wij staan vóó het op den muu van de g schoon -beeld , dat tegen S hoofdaltaa («), dat alléén tot het n van l S den wijnbeke uitgiet op zijnen k schijnt gediend te hebben. Een p aanleunt; ten en , bespeelt S de . e an(b) van n n t ons op de eigenlijke basis van het tempelhuis. Wèl moet de aanblik van e beelden zijn uit de ontleend; zoo zien wij dezen tempel in zijnen behouden toestand g ge- den n van S tegen , de weest zijn; s hij was de e van ling van en , die den van Een f om de cella heen gebouwd had 26 zuilen, B om het lijk van zijnen zoon smeekt, en mee en 6 zuilen in het . n wij de cella binnen, . k is het, dat het -beeld dan zien wij al aanstonds dat die e (d) s doo de ouden van zijne e plaats is dan die de tempels welke wij bezochten. e stand- weggenomen, hie geplaatst en met n haken plaats voo het tempelbeeld (e) is niet juist tegen den bevestigd . Achte het stuk heeft men e l aan; maa e is gelegenheid te gelaten om de e te n en den gaan. e vloe nabij het beeld bestaat uit een - invloed van vocht 'te ; een d hettig mozaïk van d . e wanden van de welk in het museum Borbonico te Napels nagevolgd cella zijn d en in vakken . e cella is, om de n en van de n afgezaagde schile en den p afgaande, zien wij links n te . van nog een klein altaa en t een n Ten slotte zullen wij een bezoek n aan m den hof een voetstuk. n wij den tempel van isis, (fig. X . ) dien wij ten n t ( / ) , en van afstand tot afstand kleine putten van den g vinden met een ingang ) in (g) n het wate d opgevangen. de , die naa de t van Sarnus leidt. Twee n opgaande boven het de , koe , die men op e plaatsen e area; l een statige in , diende hie k om bij men wij in het het schoonmaken van den tempel het noodige wate zuilengang om het tempelhof heen al aanstonds onze n te hebben. Ee wij ons doo den - aandacht wekt, even als een t boven den i n vleugel van den zuilengang naa de kleine n gang de , luidende: S PObegeven, die achte den peribolos gelegen zijn, n pmius, S zoon, heeft den tempel van 1818, die wij nog eeu blik op een de zuilen, n een door eene aardbeving (63 jaren na ) was ingebeeld is geplaatst. t beeld, nog ongeschonden stort, voor eigen rekening weder opgebouwd. d en van n in den m van een Tegenove het t van den tempel zien wij k dat eene metische zuil uitloopende, is eene nis en n een standbeeld van ;

den tempel van A AUGUSTA geheel voor zijne kening gebouwd." n de tweede nis (2) vond men een beeld, evenw schijnt te moeten zee d en dat eene , hoewel het hoofd afgezaagd is; lijk met het doel om e dat van een ande voo in de plaats te stellen. e beelden van de e nissen (3 en 4) zijn niet . Wat de n van den tempel , deze men de zijn te veel , om n thans eene beschouwing te wijden. Wij gaan dus niet ve van daa . den tempel van VENUS bezoeken, fig.

— 39 — ccnc bank die half d d gevonden d is. Een p van zeven n en thans t ons uit het tempelhof in den s , die ontsloten t doo zes e zuilen. s en links zien wij eene nis voo een beeld de dienst (d), welke tegen de ante uitgebouwd is; achte dien w vinden wij een hij p (è), die den s gelegenheid gaf om doo een zijingang (e) den tempel te . n de cella (E) ge, n wij aan den d een , dat doo een muu is afgescheiden cn twee toegangen heeft. dit k slechts van e hoogto en d was, heeft het ontwijfelbaa gediend tot het n van heilige n cn welligt tegelijk als voetstuk voo het tempelbeeld, zoo l hebben gezien. Sommials wij in den gen , dat dit k voo dc t n hield de n diende, en dat n zich die in naam de godheid het l ; dit is evenwel niet , daa alles voo heid is . Vóó het k vond men het beeld van isis, hoewel het voetstuk n (g) in een de t met een ophoeken van den tempelhof is t t dit blijkt. Aan den l van n een osde cella vinden wij eene nis (h), beeld stond. Ove dc beteckenis n bestaan schillende lezingen, n wij ons echte niet zullen . Wat op den tempelhof bijzonde onze aandacht t is een klein gebouwtje, purgatorium genaamd (F.) liet is eene afgescheiden e met een , dio naa een n leidt, n wij de n op den tempelhof vinden. Ongetwijfeld was het hie eene plaats van , voo dc dienst . Aan den l van het gebouw staat links en s een klein , liet e hoofdaltaa (k) stond in de nabijheid ; men vond op het bovenvlak n nog dc n van ccn . Twee e n (/, /') schijnen g te hebben op dc beelden in de nissen, die tegen de cella zijn uitgebouwd. vinden wij ccnc kleine e afscheiding, (w) tot aschhoude t en eene t van stal (G) tot het n de . n de g zien wij e n (o, t een keuken (v), n een p, q) en d t , die met den onzen komt en p men n vond.

— 40 —

—

—

Thans aan liet einde onze wandeling doo dc e tempels van gekomen, t gij van mij dat ik u in de gelegenheid stel de tonischc n en n van den tempelbouw k tc beschouwen. n evenwel zal ik u : de uitwendige t de welee zoo schoone tempels is bijna geheel n ; slechts n zijn ; uit die n moet de zich in zijne fantaisie het gebouw n en n en konn in liet leven . t kan thans onze taak niet zijn en m wensch ik u eenige mededeelingen aangaande den bouw in het algemeen tc doen, als t van naauwgezette studie. f- .

— 42 —

Gelijk in Griekenland, vóó de e schappij, geen l d t bij het bouwen, maa de stukken steen zuive t op elkande n gesteld, was dit ook bij de oudste gebouwen van gehouwen steen in het geval. Eindelijk vinden wij als l den gebakken steen menigvuldig gebezigd; de afmeting n ont zich van dc onze doo , e dikte en , ongelijke g de stof. Niet ccn gebouw evenwel geeft ons gelegenheid om ove kleu en d te ; alles is be. e de tempels is in hoofdzaak gelijk aan die de : de meeste motieven van den n ontleend; l tempelbouw zijn aan die de e tijd van den bouw de monumenten kan in n zijn meestal schoon. e n d . c c de n is geen eigenlijke stijl op te ; S gebouwd. tempel is zeke zes eeuwen vóó men bouwde e niet volgens een vastgesteld beginsel, Ook e gebouwen n n van hoogen had geen , die, in het volksbewust; hoewel dc meesten d zijn na de zijn , noodwendig zóó en niets s t g van het jaa G3; dit is zeke het geval met cn zich in elke g . En toch wande doo ons beschouwde tempels. g Gelijk , vinden wij in ove het al- nee wij onde stijl eene aanschouwelijke n van het , individuele gevoel van een gemeen het l gebezigd, dat de plaats , van een volk of van ecno eeuw, dan zelve of dc nabijheid n . Aan de gebout uit do e n de wen, die uit gehouwen steen zijn zamengesteld is die s een stijl, een , een eigendommelijk steen voo het e gedeelte van vulkanischen . ; en wel een , hetwelk ons dat volk 1°. Harde lava van zee fijne l en t we en zijn leven in ecu t blijmoedig en k kleu met vlekken. . 2°. Vulkanische slakken van n ,licht doet e , hoe g en n van s cn bijna niet te . t het van ook moge zijn, het 3°. Tufsteen in e , doch slechts de n in t gebezigd in onbehakte stukken en s voo de zich doo , ligtheid en . n van die zuilen, kapiteelen, basementen cn e Gelijk s is , zijn de e , welke d . n van e n n voo 4°. Witte bimsteen, die een fijne l en een do scheppingen de n van geweest; e kleu heeft, doch zee s is. e steen maa de e toepassing n was voo dit geeskomt niet in e blokken , en is, even als de tige en e volk veel te g en te eentoonig. , meestal als n gebezigd; doo den m n m cn wet l n l t deze steen tot één massa . en ontstond e wel eens eene d in het bouwen 5°. een , , j e steen die dikwijls zonde eenigen l was; eene , van e , dikwijls voo zuilen, bakken en die doo den n moet d n gebezigd. . (Wat heeft S niet d tegen dc 6°. 'Travertin, een steen van e , die fantaisie in ) nog in den k van tc vinden is. Wij leven in eene eeuw van fantaisie; maa hoe Ook het is op e plaatsen gebeweinig d n wij dikwijls in fantastische zigd ; l de kapiteelen van den ! — e mee n de fantaisie schen tempel uit een n witten kalksteen schijnen maakt, hoe mee wij geneigd n om naa wetten gehakt te zijn, die zee zeldzaam is. geheel is, met g van een paa opene gebouwen van n tijd, een e en e stad. e gevolgen n zijn duidelijk te zien in den s van den Venustenipcl; de e dorkche zuilen zijn d en doen zich als e . t evenwel in tot het laatste uu in t is, hebben wij gezien aan de n in de s van den . n g tot de t zijn echte de n van plastiek in . m vinden wij e ove het algemeen geen n de kunst, maa toch is de studie de c hoogst k en k in , n en .

n een de s (o) ontdekte men het e van een , die doo middel van een bijl had t een uitgang doo den muu te ; de o n n den p (») opgestegen en vonden op weg den dood. e e opene zaal ) aan den d van den tempelhof heeft schijnlijk tot de dienst in g gestaan ; het doel evenwel kunnen wij niet nagaan; aan den d vond men (wee beelden van . c zaal t ) zal bestemd geweest zijn tot g van n die bij de dienst t ; men vond daa eene menigte e van. — Ook hie t men een (u) aan, en wel twee n boven den vloe .

e aanwending van k in de bouwkunst is ccn k van den tijd n wij thans leven. n tijden toen dc kunst , n de bouwn gekozen naa het l dat men , en dat l 1 nooit voo het oog . t zien wij in de monumenten van het oude Hellas en in de van gehouwen cn gebakken steen van dc middeneeuwen. n tijden evenwel toen de kunst in l was, bouwde men zonde op het l in zoo e acht te slaan. c n n en ; de zamenstclling was doo k bedekt. s evenwel elk k niet een leugen, een zondigen tegen dc e eischen de kunst? cn t die leugen ook niet meest altijd ge? Onze tijd geeft zich al mee en mee ove aan dat liegen, met al de gevolgen n n; maa de kunst van n was in op veel n . was het l zelden zigt, alle n n met k ;

41

— 43 —

— 44 —

! — m t en regelen in de kunst te de geschiedenis de bouwkunst ons aan! m boezemen de n de ouden ons belang i n ! e ouopvatting van de kunst, den hadden eene veel maakten haa als fantaisie , maa stelden haa nooit in een belagchelijk licht. m l boezemt ons belang i n , als de éénige plaats waa oude n voo ons k zijn d gebleven, waa wij doo studie juiste denkbeelden kunnen n van het , het e en godsdienstige leven de ouden.

tegen had geene e standplaats noodig; deze zou ook moeijelijk geweest zijn voo een t aantal t n die den zang met den dans afwisselden. is echte duidelijk dat de , die in g stonden met den , zich in e g tot de d bewogen; stelt men zich nu eene toeschouwende menigte , die om s en koo d was, en dezen g van menschen aan de eene zijde doo eene stelling als tooneel afgesneden, dan heeft men den m van den n g in zijne e deelen voo zich: het tooneel (skene), de dansplaats van het koo (orchestra) en de e voo de s (theatron), en men ziet hoe de m de e met de behoefte aan opg ontstaan is. n stelle zich nog de e de s s n , en n na, het w is d op de n in de oudheid nooit bijzonde veel k d gemaakt.

.

Bezoek aan de schouwburgen.

bezit twee , die naast elkande staan: een n voo , een kleinen voo muziekale . e gebouwen zijn de eenig , die ons in staat e e n als e godsstellen, niet alleen e denkbeelden te n , dienstige feesten geschiedden evenwel niet eiken dag; aangaande het schouwtooneel de ouden, maa ook de in Griekenland slechts op het feest van den God g n tot zelfs in n na te gaan. dien het k gold, in op onbepaalde het niet g een g te kunnen tijden, ook bij lijkfeesten die e en e n welligt een bezoeken, waa vóó tweeduizend s aan het volk gaven. Aan de BACCiius-feesten h l d , en aldus in de gen niet een paa , maa de gansche dag legenheid gesteld te n op die plek de uitspannin- gewijd; eene s van s n daa achgen de ouden te bespieden ? d met s , dikwijls in e , die toegekend n t e , l zoowel als blijspel, elkande om s doo de d aangesteld. e geheeft zijnen g te danken aan eene godsdienstige doo n n diepe in g te e van , en e het ge- volgen van deze het geheele tooneelwezen dan men oogenschijnlijk heele k van ontstaan en ontwikkeling is dat godsdienstig d gebleven. j deze - denken zou. Uit het godsdienstig en feestelijk s dat men e n blijkt k landelijke g was m een te de e n behoefde dan wij ze , dat tijdens den wijnoogst e en met veel kennen. Griekenland had , die 60,000 dans begeleide n zong te e van den G o d ; die n n mee of minde k naa mate tot 80,000 menschen konden bevatten, en zelfs het had e voo dat de wijnoogst g was. n n tijd stond theate van een stadje als . e zitplaats is afgeteekend het koo tegenove een die van de daden en 5000 op 42 duim . Uit dezen omvang de schouwde lotgevallen van S , l het koo n en uit de n volgt de onmogen inviel. Letten dan van tijd tot tijd met ; zij n wij s op deze e kiem van het , dan kun- lijkheid om die gebouwen te s n tegen de nen wij ons n hoe g dus open, doch de e zon en e n beschut eene afgesloten e d bepaald, n de eleeene tentbespanning doo middel van een opdoo menten van den n w gelegen zijn. n mast. e vinding vond n g in liet plaatsen van den op eene , n van die d zou , ge- Campanië; men ziet de opdat hij bete gezien en n , dien schiedde zeke s in den aanvang. t koo - ting nog duidelijk in den

—

—

45 —

wij

s zullen bezoeken. j die e de schouw, en om het daglicht bij de , viel aan kunstmatige g niet te denken en bestond het t niet. Eindelijk volgt uit den heven stijl van de e g eene ming en g de , die niet te gelijken is bij de onze. n e namelijk , die dienden om het van den n in e en e n voo te stellen, ten einde hij op een n afstand zigtbaa zou zijn; het maske diende s tot g de stem (in den geopenden mond was e eene kleine s , en eindelijk om doo een hoog kapsel de lengte van den n ook spele te . Tot dit laatste doel

46 —

schoenen met dikke zolen gebezigd. t ligchaam d zoodanig opgevuld en bekleed dat de omvang in houding was met de hoogte, l de n doo middel van e e handschoenen d . Een noodwendig gevolg van deze kleeding was de e beweging van de e n en de e e kalmte in de uitg van het e . Na deze algemeene beschouwing noodig ik u uit met mij een bezoek te n aan den n schouwg van Wij n van het m e den hoofdingang (fig. 1) binnen. A l aanstonds valt het ons in het oog dat wij e hoofdafdeelingen te n heb1.

N VAN

N

ben: 1°. de e voo de ; 2°. de plaats voo het koo of de ; 3°. de plaats voo de toos of het tooneel. n wij t de e voo ; de m n is iets dan

N

de van

.

, en d in omloopende zitplaatsen. Aan e zijn de zitplaatsen tegen de glooijing een heuvel aangebouwd, l de bovenste vie op een n gang (l) n cn afgesloten

—

47 —

n doo een dubbelen muu (2), n eveneens een e gang is . e i wijze afgedeeld: ten zitplaatsen n op , doo een aantal e gangen, ten tweede doo een aantal kleine n die van de a tot de hoogste zitplaats klimmen. e g t dus d doo ccn omgang (3) achte dc vie n e banken, doo een n gang (1) in e , en doo zes n (4) in zeven afdeelingen. t doel deze indecling is tweeledig: ten , om den s gemakkelijk hunne plaatsen te kunnen aanwijzen, en om bij het plotseling van den , (b. v. bij een on n , doo de e menigte geen k g te doen ontstaan. Elke de zes genoemde n namelijk geeft doo eene ning (5) toegang tot den n omgang (1); de bovenste g heeft een gelijk aantal uitgangen (fl) en dc e g is in gemeenschap met de in het t uitkomende uitgangen (7) cn dc k aane n (8), die beide uitkomen in den welfden uitgang van de a (9). t tweede doel bij de indecling de zitplaatsen beoogd komt ccnigzins n met de g in onze . e e , nabij het toonccl , zijn k dc e plaatsen, en s in Griekenland n deze voo de s en n bestemd. Volgens de e g in Home, n de e n bestemd voo de , de volgende n voo de s cn de middelste g voo de ; . de j bleef ove voo het volk en de Wij n in den pompejischen g welken wij thans bezoeken duidelijk e . e e (infima caved) bestaat uit vie n van gehouwen steen. e dienden blijkbaa zelven niet als zitplaatsen , maa wel om de s de sonen en e begunstigden te . e afdeeling of g is van n doo een n g afgesloten. e , dc beambten, de n cn augustalcn van woonden op deze plaats de n bij. n de genoemde g zijn e openingen, die doo middel van kleine , van e , toegang geven tot den n omgang en ons van daa den tweeden g {media caved) doen . e , voo de s bestemd, bevat twintig n zitplaatsen. e zitbanken zijn bij wijze van n

—

48 —

uit gehouwen steen gehakt; e plaats is p doo cenc lijn aangegeven. Op dc toegangbewijzen (tesserae) n rang, afdeeling en plaats voo eiken toeschouwe , cn naa deze aanwijzing namen dc s hunne plaatsen i n , of n heen geleid doo de beambten (locarii). n het midden van dc e j stond ccn standbeeld, dat op besluit de n t was to e van S , , hoofdman cn s de kolonie. Eindelijk geeft ccn p links van den hoofdingang toegang tot dc e g (summa caoea); deze , vie n zitplaatsen cn is ccn smalle omgang. Welligt was het k (2) nog een ; doch het is moe k dat deze m j bleef en voo de n diende, die het tentdak moesten . n den d van den e n , den g zijn namelijk de n de masten bevestigd , aan welke het tentdak hing. c het tentdak aan deze masten d , is ons niet bekend, en al stelt men zich dit op de cenc of e wijze , zoo blijft het toch een , hoe het mogelijk was om ove dezen g een tentdak tc spannen zonde steunpunten in het midden, en wij weten zeke dat deze niet . Te n die tentdaken n d met eene fabelachtig.; , b. v. van zijde met goud . t spannen van het tentdak voo het amphitheate geschiedde daa doo . Wij moeten dus aannemen dat oik te zeelieden met dit k belast . e g is ingesloten doo een n muu en aan de e zijde tevens doo een kolonnade. Tusschen den n g en het toonccl vinden wij de a (0). t is eene , in den m van een , met een n ; zij diende bij de g van een h l voo hef ; bij de e n n geene n ; bij het ten tooneele n n zal de a misschien ook tot plaats voo dc s gediend hebben. Ten e van het koo staat de a in d met een achte het toonccl gelegen open hof (A) cn met een e zial , die tevens tot n was . Uit den hof (A) t eene helling (C) van 3 el e cn 8 cl t in den d van lengte, doo middel eene het tooncclgcbouw, naa het toonccl. e helling heeft niet alleen gediend om den s

—

49

— 50 —

-

toegang te n tot het tooneel; zij hielden zich vóó en na hun n op in een k lokaal , l een eenvoudige p voldoende was om hun uit de zaal ) toegang tot het tooneel te schaffen. e helling zal echte t zijn den bij statige optogten, zoo als zij op het e tooneel ; men denke slechts aan den zegeN in het stuk van dien naam van togt van . t tooneel wijkt in m zee af van het onze; bij een n blik zien wij s dat het veel minde diep en veel is. het. kleine aantal toos dat in het antieke a tegelijk , en doo de afgemetenheid van de , was een e diepte van het tooneel onnoodig, en zij zou tevens nadeelig geweest zijn voo het geluid, daa e geene g was. t tooneel heeft een k van 33 el bij 6.50 e l : een afmeting j t in king met e tooneelen de oudheid. c kone is aan de e van het plan aangegeven.) e vloe e op dc n (s en m) en op n (v). e e tusschen m en * is in het midden geheel ledig; men heeft gedacht dat t doo middel van zinkluiken de ningen opstegen, doch e komt ons de e s en links van het te ondiep . n de e midden heeft men e steenblokken gevonden (t), n n s zijn . Ook zijn n tappen ontdekt, die juist in deze s passen en k n zijn geweest aan e houten stijlen, welke dienden om de e n te , die op genoemde tappen n n van de coulissen been de wisseling de p (a) gaf toegang tot deze . Een kleine . e e tusschen m cn p, die wij ben doo n aan beide zijden , is k ; wij vinden hie een j gemetselde e bakken (c), die gediend hebben voo de n ten behoeve van de n benoodigd. namelijk het tooneel niot t was, kon de n niet, zooals bij ons, n en n ; zij moest bij den aanvang de g zinken en na de g plotseling opt kunnen . e g moet dus van een geheel n d geweest zijn in stelling van de bij ons bekende. S stelt zich deze e aldus : n de gemetselde diepe bakken n houten .

s .

;

n bevonden zich

eveneens s en in deze laatsten stijlen; doo een k konden de s in elkande schuiven. Aan het einde de stijlen was een stang bevestigd zoo lang e van het tooneel, en aan deze stang de als dc . Op een gegeven teeken n deze s tegelijk uit elkande geschoven, en n aldus de n omhoog, en doo eene e beweging naa beneden; was dan dc n gevallen, zoo d de toegang ove de n (//>) tusschen tooneel en a , doo middel van een e klep in den . n wij nu het tooneel zelf. t de ouden s ten tijde van S goede n en n hadden, is ; dat de ouden het schilk de n aan bekwame s , is aan geen twijfel . Evenwel is e een t d tusschen het f de ouden en het onze. in de meeste spelen de handelende n helden en n n cn de handeling s geschiedde vóó het paleis van een , stelde men de hoofddekoe van den d van het tooneel niet doo k : de d van het tooneel was k gebouwd als de gevel van een koninklijk paleis, scena stabilis genoemd. Zoo is ook in deze e een gebouw van steen en . Een blik op het plan geeft u een denkbeeld van de schoonheid en den m de facade. e aanleg is als een middengebouw met twee zijvleugels. t middengebouw is het eigenlijke paleis; doo den hoofdingang (regiaporta) kwam, in het stuk, alleen hij die tot de e familie . e l stelt voo de woning van de n en het neel , dc l die de gasten. e sonen kwamen doo de deu aan dit gedeelte op het t in den tooneel. A l deze ingangen zijn e d eene nis; de hoofdingang in een e nis, en aan n van dc deu was een standbeeld geplaatst. c n tusschen de ingangen n met beelden . , de d van het tooneel biedt ons den gevel van een g gebouw aan.

het moest e zijn.

l in de meeste gevallen bij de g van l het schouwtooneel een koninklijk paleis , zoo n c vele stukken j n voo den d d , en deze konden niet s dan d t ook e de g de n

, getuigt b. v. de Ata» van ; bij het begin van dit stuk moet het tooneel het e lege , aan het slot, het eenzame d van den Hellespont. Wat de zij n , is het duidelijk dat deze doo de e diepte van het tooneel veel minde beteekenden dan bij onze . e toestel die e d gebezigd was eenvoudig doch , en bestond uit een g in den m van een a (fig. 2). Op de e vlakken abc n defy. 2. n

—

— 52 —

— 51 —

legenheid het tooneel te . Wij n nog een blik in de e , waa de s hun n afwachtten, en begeven ons naa den hof A e aan de e van den kleinen schouwburg , welk gebouw ik thans met mijne s wenscht te bezoeken. — e g (fig. 3) was welee Fi . g

N VAN

N

3.

N

.

n d op de wijze als de coulissen bij onze . e toestel e op een spil, in een , die in een stuk steen was , gelijk wij onde het tooneel s n hebben. k kon het g gemiddel van eene makkelijk in beweging , en de vlakken a of b of c op de snelste wijze in den stand gesteld den, dien men voo den toeschouwe wenschte. l de

g van den g in menig opzigt t met dien bij de , zijn daa toch e stukken . Wij hebben gezien dat de n van vijf n (w) van het tooneel toegang geven tot de ; deze dienden dus k voo het , want toe zou een gemeenschap tusschen tooneel en a e alleen voo toegemaakt zijn, indien de laatste s had gediend. e e nissen in den vóó het tooneel dienden als zitplaatsen voo de , die van daa de geheele e de s het best kon . Links en s van het tooneel zijn e lichtopeningen ) , om de e van den d k te . Ofschoon in de meeste gevallen de uite n doo de e n van de scena stabilis , toch kon het , dat een tooneelspele moest gedacht n van buiten of uit de stad te komen; e n de n (y) voo aan het tooneel , n een welfde gang uit den hof achte het tooneel toegang gaf. e n in de scena stabilis geven ons ge-

t of een ledum. e g kan evenwel slechts eene e geweest zijn, daa de n veel te zwak zijn voo eene welving, welke te minde is aan te nemen, als men zich de g stelt, hoe het noodige licht was aange. Wij moeten dus aannemen dat op de n kolommen n geplaatst p de kapspanten , en dat aldus de g d t s leidt van den tempel van AESCUgen. e S naa eene , die men de t , waa men vele winheeft genoemd. Langs deze kels en n ) , zoo als gewoonlijk in de nabijheid van , vinden wij de ingangen van dezen . e ingang A leidt naa de a en den n ; de ingang tot een n gang C n twee deun (t) uitkomen, doo welke men tot den komt; aan beide uiteinden van dezen vinden wij n (e), die ons toegang geven tot den tweeden . Tegenove de ingangen A en zien wij

53

twee uitgangen A ' en ; doo deze komt men tot den n . e g van de e voo s komt gedeeltelijk n met die van den n , hoewel hie geen e g is . Ook hie vinden wij een n g e n zitplaatsen e , (1) van vie en aan beide zijden n e , toegang gevende tot den omgang (3), die doo middel van eene n , met e , van den tweeden g is afgescheiden. e g is aan de einden d en afgesloten doo g gel de schuin afloopende houwen leeuwenpooten, muu tusschen de zitplaatsen en het tooneel afgesloten t doo een knielend A T A ANTE -beeld, op de elleeene bogen een deksteen , p vaas of e g gestaan geeft. t beeldk aan deze E t tot het beste dat in gevonden is. e de zitplaatsen van den tweeden g e zes n toegang geven , heeft deze g nog eenige plaatsen, die n kunnen n met onze loges in de avanlscène; het zijn de zoogenaamde naliën (5) tegenove de ingangen van de , . e ine e n zijn t gang kan slechts doo de deu ) van de geweest zijn, zoodat de weg voo de , voo welke deze zitplaatsen n bestemd, ove het tooneel leidde en dus van de wegen de e toeschous d was. k woonden de n van in deze loges de lingen bij. s deze plaats te zullen wij de n zitbanken, die hie bijna geheel zijn bed gebleven, van j beschouwen. (Fig. 4). l-uj. 4.

e zitbanken zijn 42 duim hoog en G5 duim . t bovenvlak is op 20 duim e van de zijde 4 duim diepe uitgehouwen; de e van 35 duim diende als eigenlijke zitplaats, l op de diepte e de voeten n van de toes die n gezeten ; de n van de lage zittenden konden d n voo de besmetting van dc voeten de hooge zittenden,

— 54 — hetgeen te mee noodzakelijk was, daa men s in witte kleeding den g bezocht; de n evenwel van het volk op den n g n van een e . t elk bezoeke een zitkussen voo zich mede of maakte zijnen mantel toe ; e eene g op s minde aante zitten vond men ook toen genaam. ingehakte lijnen is ook op deze zitbanken de e van elke plaats bepaald, en naa dezen maatstaf was de g voo 1500 bezoes . n de a t een e vloe onze aann platen van dacht; hij bestaat uit lende , en n leest men het volgende opt van e n : . . . F. S . O . S S S t n genoemd als hoofdman bij het t van het spel; m deze aanduiding zoo in het oog loopend in den vloe t staat is moeijelijk te . e indceling van het tooneelgebouw is veel eenvoudige dan die van den n schouw. e a t van het tooneel afgescheiden l deze, met een middoo een vlakken ; , kleine , en de muu van de scena stabilis den vloe van het tooneel . Van de g van het l is niets vonden. n den d van het tooneel zijn e , benevens twee e (d), die als n g tot de n gebezigd n en dooide n bedekt . t doel deze e n doet ons n dat dit gebouw t d niet alleen als odeum voo , maa ook als g voo e spelen, welligt bij ongunstig wede of voo een mee t publiek. e e van den tooneel wand, hie geen k maa , doet ook aan matische n denken. t tooneel d licht doo e s (b) van n n . t f voo de s (postsenium) ontd doo vie s {e) en vangt licht in den heeft een ingang ) uit de e en wel uit eene opene doo eene kolonnade e zaal (F,) welke wij als kleedkame beschouwen. Aan de zijde de ingangen , A, zijn langs het gebouw de n zigtbaa van een e kolonnade. n heeft bij de serae) gevonden; deze zijn

g toegangbewijzen (tese metalen plaatjes,

— 55 — p in het de plaats t afbeeldingen e n zij zijn evenwel het l 751 de staande met het jaa

h het nommer en de g en op de e e d zijn. Ten slotte n inop alle wanden onze aandacht; ; alleen ontdekken wij nog e , gelijk3 vóó .

— 56 — ziet van het , dat p geplaatst was als een g tegen de n de . e n van de arena zijn bedekt met k en ten ; een de n t ons dat twee duumviri

S S 8 en S ) VOOf e spelen te e van het volk hunne g dc gegeven cn het amphitheate tot het eigendom de d hadden. Uit de schouwplaatsen van edele kunst leidt onze i stad weg ons naa de schouwplaats van het bloedig en Nog een algemeene blik ove dit gebouw, welijk spel, zelfs het e gevoel van de c zamenstelling in mee t en dat ons het heidendom van de e onze aandacht t dan de . Wij zien, zijde t kennen; het Amphitheater, waa de - even als bij de , e : de e n in achttien afdeelinjagten en de n n . e is doo toegangen en ; de tweede g is afgedeeld in twine n zag men te 266 n gen vóó ; S en S S gaven ze tig, en de e g in g vakken met gelijk te e van de schimmen hunne , l zij e aantal n en toegangen. m de o paa menschen met elkande lieten vechten. t en hoogste bank is een omgang met eene dien tijd d de smaak voo dat bloedige spel zoo g maa van de zitplaatsen afgescheiden; daa kon algemeen, dat men het aan de e n men staande de n bijwonen. Aldus alle . Ja, in Campanië ging men zoo , dat men plaatsen te zamen , is e e voo ongevee bij de gastmalen, even als s en , achttienduizend . ook n liet ontbieden, die, l de gasten aten Als wij doo den hoofdingang dat gebouw n en , op dood en leven vochten cn met hun in zijnen gehcelen omvang, maakt het op ons een diebloed (naa eene g van S ) de pen . Ons oog t dc , effene vlakte tafel bezoedelden. t amphitheate in was de a waa die e d d , eene schouwplaats van den n , en t waa die jagten en gevechten van wilde n tot de e ontdekkingen van die stad, hoewel de toond ; m de a dc e nog goed g n t in de n S 12 en 1813 e n zitplaatsen, maa van voltooid . bcklecding ; zitplaatsen waa duizenden in t gebouw ligt aan een uithoek de stad in een vallei; het is een s van ovalen m en, even als de , doo zitplaatsen bij wijze van n omgeven. e buitenmuu is maa weinig boven den beganen d , daa het kampveld j diep in den d is . Naa deze benedene dalen wij af doo twee e e gangen. e gangen snijden een gewelfden geheel in dc e loopenden , van waa zij naaide kampplaats leiden. Uit dien g n de n gezamenlijk, gewapend en te d doo s aangekondigd, in het , de arena. s van den hoofdingang geeft een deu toegang tot twee e cellen, n de wilde beesten n e zee naauwe gang t naa opgesloten. Een d , het spo/iatorium, dc lijkenkaeen klein me voo de gesneuvelde . e arena heoft eene afmeting van 68 bij 36 el en is d van een twee el hoogen , n men dc gaten

e d de tooncelen aanschouwden van wilde d en , tooneelen van bloedige n en n dood. E n ove den muu heen die den laatsten g afsluit, zien wij eindelijk den Vesuvius, t thans slechts lichte e n opstijgen, de Vesuvius die in de laatste dagen van zijnen n n uite op liet volk dat daa op die banken digt n zat; het volk dat daa op diezelfde e met plaats den dood vond, waa het zich den dood van zijnon evenmensen. Aan het einde mijne beschouwingen gekomen, f ik mij vlcijcn de g op nieuw bevestigd te hebben dat dc studie van die bouwvallen hoogst k is. het bij de beoefening vau t e zich geheel op de e kunst een hcogtc te stellen van e geschiedenis, voo de bouwkunst l is dit wenschelijk. Onze kunst toch bet op den , dien de ouden voo ons heb-

— 58 —

— 57 —

ben gelegd. e mee studie men aan de oudheid leven, de zeden, de godsdienst de ouden. En dat lewijdt, hoe mee men t t in deze - j ven, wij kunnen het zoo gemakkelijk bespieden in de ging. h bij die studie is het noodig te kennen het n van

E

N G. e a

N.

.

,

. T

TWE

der .

Pt.

l

BN

.

n hebben bij ons te lingen en zij geoefend e laatste vijf-en-twinlig l lande een n stoot gegeven aan de ontwikke- ven , en dit doet alles af, de stoomhoi is slechts ling de middelen tot den aanleg van e . deelig boven de hollandsche hei te n wannee j t getal palen moet geslagen . Wat onmogelijk scheen of slechts kon uit- een d n met g van veel geld en veel t was dus een goed denkbeeld van dc n tijd, komt thans doo zooveel e hulpmiddelen BOVY & c°., te n met behoud van den handensnel en niet veel minde kosten tot stand. , een heitocsfel uit te denken, welke, even gen als dc hollandsche hei, de e toepassing van den stoom, zelfs op dc eenvou- makkelijk te n van deze laatste , digste n in de bouwkunst , is d gaf. e wel het e middel geweest; maa juist ; lige welligt de algemeene toepassing n op alle moAls de e n de hollandsche hei, zijn gelijke n doet wel eens uit het oog - naa mijne mecning te beschouwen: zen, dat ook zonde stoom nog e 1°. de e g van de p om de ; tuigen aanzienlijk kunnen d . Als - 2°. dc niet volkomen e val van het blok, doo het beeld n wensch ik eene mededeeling te doen niet geheel loslaten de n doo de , e eene nieuwe heistelling, aan de hetgeen l t bij snel heijen; i 3°. de n B O W & c°., te Luik, ook in e , dat dc e valhoogte is , en die met goed gevolg is t bij van het blok altijd t ; den aanleg de n van den g Utrecht- i 4°. de nioeijelijkhcid om de palen in de g te Bowtel nabij 's llertoyenbosch. houden; en e gewone hollandsche heistelling is ontegenzegge- o». het bezwaa dat niet altijd de paal juist op het lijk ons meest populai , en wel doo de midden van den kop t . eenvoudige en min e zamenstelling, die e e n zijn, xoo niet geheel, dan toch g gemakkelijk maakt, en zij altijd s weggenomen doo den nieuwen wipheien l met geheel ongeoefende s kan - toestel, , met g naa do teekeningen, den aangewend. Niettegenstaande de toepassing van den de g volgt. stoom en de uitvinding van zee eenvoudige stoome toestel bestaat uit e beenen, lig. 1, 2 en heijen is nog altijd het k de hollandsche hei 3, n de beide e op een n l veelvuldig; en dit is , want is de aanschaf- geplaatst, en van boven met een e eikenhouten fing van eene stooinhei al kostbaa en geeft deze - sloof n zijn, een k t , als zij niet t , , zoo , n twee e , /; en p , kosten n de , plaatsing en - doo e s en stangen met dc beenen sing van die n veel geld en tijd, l bonden , moeten dienen tot geleiding van den eigen* men bij n op afgelegen plaatsen niet altijd ge- ! lijken hcitoestel, en die e aan de twee binnenlegenheid vindt tot het doen van de noodige - hoeken s q. n zijn van 1

t naa

e been dient tot

g van het

m

. Tot het

n van den toestel is het noodig l of sloof te n van n , de g met een kaapstand ove s gemakkelijk .

den

e eigenlijke toestel bestaat uit twee zij wangen, A en A , zamengesteld uit hoek- en , doo n koppelstangen r stevig , en n van vie s s, die de n s omvatten, zoodat alleen eene beweging van de beide wangen langs de s mogelijk is, 1

Aan het eene uiteinde n de wangen den na te melden hefboom, e zij n zijn van twee tappannen n de as van den hefboom . Tusschen de wangen beweegt zich het heiblok C , e tegen de wangen bevestigd zijn vie e s w, tusschen welke aan beide zijden de g van het blok met eene kleine e t gevat en dit laatste gedwongen is steeds juist den kop van den paal te . e wangen steunen namelijk op den heipaal doo middel van twee , d doo het e de s W , die de klaauwen omvatten van den band », welke om den kop van den heipaal t gelegd. n de wangen zee k met den heipaal , en kan dus deze laatste onde het heijen in geene g uitwijken. t gegoten n heiblok C is n op den kop van twee oogen, een gesmeed n , bout Z gestoken is, omgeven van een lossen j het blok doo den haak van den hefboom t opgeheven en e de bovenzijde van het blok eenigzins is uitgehold. (Fig. 4.) e hefboom (fig. 5), van eikenhout met ijze , t de eigenlijke beweging . j is n van een beugel b, aan het eene einde aan de n voo de s n vastgemaakt, en in het midden van een n as a, die komt te n op de tappannen / van de boven n zijwangen A en A . 1

t e einde van den hefboom is n van een n boogstuk C met opstaande kanten, aan welks boveneinde een e ketting E is bevestigd, bestemd om het blok op te heffen doo middel van den haak , die aan het e van den ketting is bevestigd met een beugel el. e haak beweegt om een

n as e, die aan

— 62 —

— 60 —

— 61 —

de beide einden n is van twee e platen / , welke kunnen glijden tusschen de boven n n s w en den haak dwingen in dezelfde g als het blok te n of te vallen.

dus nagenoeg dezelfde als bij de gewone hei, en slechts weinig oefening is noodig om de s e geheel aan te gewennen. n ziet uit het bovenstaande, dat de toestel nuftig is uitgedacht en, in tegenstelling van de opgenoemde n de hollandsche hei, de volgende n aanbiedt:

— 59 —

e haak t met het e den bout s van het heiblok, l het boveneinde eenigzins gebogen is uitgesmeed en dient om, bij het ontvangen van den , doo het omkantelen van den haak het blok te laten schieten. e hoofddeelen de e heb ik hie opgegeven. s is nog aan ééne zijde van het m eene lie , dienende o m , doo middel van een blok met schijven, den geheelen toestel met den paal in den top te hijschen.

1°.

de beweging van de as van den hefboom in de tappen is de g tot een minimum .

2°.

e val van het heiblok is volkomen doo niets in dien n val s kunnen eene e

3°.

e valhoogte van het blok is : zij kan gewijzigd n doo de e of e buiging van het boveneinde van den haak, maa het hooge of lage halen de s heeft e n zij niet laag genoeg , geen invloed op; dan valt het blok niet. Eene valhoogte van 1.60 el is als maximum te beschouwen, want doo de gelijke lengte de n moet de valhoogte gelijk zijn aan de hoogte die de s bij het heijen kunnen ; het schijnt echte dat, doo de snelheid aan den hefboom medegedeeld, de hoogte e het blok t d nog iets is.

e behandeling is de volgende-. Op de gewone wijze t de paal gepunt, ged van den band u n en a met een p om de haken van de zijwangen bevestigd. t de lie t nu de geheele toestel in den top geheschen, nadat het blok op de gewone wijze met een pen in de wangen is vastgezet. a de punt van den paal op de juiste plaats in den d staat, laat men den toestel met de beide n W op den paal , en t het heiblok op den kop van den paal. e beweging tot het heijen geschiedt op de gewone wijze. e s , doo het n aan de , het e van den hefboom naa beneden, het , met den haak om den bout e naa boven gaat. t van het blok geslagen, j de g is, doo de beweging de beide platen / tusschen de s W , de haak gedwongen in de g van die s naa boven te gaan, , a het e van den hefboom doo den zontalen stand heen is, de ketting begint te hellen en met den beugel t op het boveneinde van den haak. t toenemen van die g doet eindelijk den haak kantelen, deze den bout van het blok loslaat en dit laatste, geheel , slechts geleid doo de s W , juist den kop van den paal . n fig. 4 is de stand van den hefboom d op het oogenblik dat het blok t geligt, en met stippellijnen de stand aangegeven, n de haak op het punt is het blok te laten glippen. de de

a het blok is losgelaten, n de s , het e van den hefboom t en , de haak van zelf het blok wede e beweging t . e beweging is

; het t , want de e toelaten.

4°.

de hechte g van dc wangen met den paal, kan deze de , n hij t geheid slechts zee moeijelijk ; l bij dampalen en planken is dit punt van gewigt.

5°.

die hechte g t het blok den paal altijd juist op den kop, de zakking bed en het uitwijken van den paal d .

6°.

e doo het gewigt van het blok, is de paal altijd belast met het gewigt van den geheelen toestel. e g heeft die n in elk opzigt bevestigd. j de n aan den g bij 's llerlof/enbosclt bood zich de gelegenheid aan de wiphei te n met de hollandsche hei. t k bestond in het heijen van 9-els palen, zwaa op 1 el van den kop 0.89 el en aan de punt minstens 0.35 e l , voo de g van twee landhoofg van tien den en negen s aan eene openingen elke van tien el. Voo elk landhoofd „ eiken pijle

n te heijen 68 palen = r 136 palen. „ „ „ 36 „ = 324 „ Te zamen . . . 460palen.

n zijn

doo

de hollandsche heijen geslagen

284 en doo de wiphei 176. e bodem bestond uit eene laag klei, eene laag klei met zand gemengd, en a zuive zand. e bovenkant de houten g lag a 1.80 el onde laag ; de put d dus g gehouden doo uitmaling. t stuit de palen was bepaald voo de hollandsche hei, met een blok van 550 . en valhoogte van 1.20 el op 5 duim in den togt van 30 slagen. e g met de wiphei toonde aan dat dit voo deze laatste , bij een blok van 496 . en valhoogte van 1.50 e l , met een stuit van 0.10 el in de 30 slagen. e eene maand zijn n gedaan wat t de kosten van heijing met beide heistellingen , en toen is gebleken, dat voo de hollanihche hei tot het slaan van 163 palen, iede lang 9 e l , dus voo 1467 e el paal is uitgegeven: 31 dagen van een heihaas ad ƒ 2.50 daags. . . / 77.50. 40.30. 31 ,/ „ // d ƒ 1.30 daags „ 31 „ „ zange ,/ „ 1.30 „ „ 40.30. 62 ,/ a s in de tuitouwen ad ƒ 1 . 0 0 daags „ 62.00. 62 „ a s in het koptouw ad ƒ 1 . 2 0 daags „ 74.40. 1368 „ „ s (44 man) ad ƒ 1.20 daags „ 1641.60. Totaal voo 1467 e el paal . . ./1936.10. Alzoo voo 1 e el paal „ 1.32. v

Voo het inheijen met de wiphei van 156 palen iede lang 9 el, dus voo 1404 e el paal is uitgegeven: 72.50. 29 dagen van een heibaas ad ƒ 2.50 daags. . . ƒ 29 ;/ n ii handlange a d / 1 . 3 0 daags.,/ 37.70. 29 „ i, i, zange „ „ 1.30 „ „ 37.70. 884 „ „ , „ 1149.20. Totaal voo 1404 e el paal. . . ƒ 1297.10. Alzoo voo 1 e el pnal bijnu . . $ 0.92». e

g pe e el, doo dc wiphei , g dus ƒ 0.39 , dat is bijna 34 cent van de kosten van heiloon met de wiphei. j deze opgaven moet in g n genomen, dat de wiphei is t d na de opstelling, zoodat allen die e mede omgingen geheel on5

—

63

—

—

G

T 80

Tot

t

n aan de

,

J

(blok van 550 k . i blok van 1% k». valhoogte 1.80 cl.) valhoogte 1.50 el.) (luimen.

llllitmll

1

24

20

2

15

20

waargenomen over

3

15

20

ilo laatste 2.75 en '

4

14

25

2.C>5 el lengte p;i;d, toen dus de punten '

5 o

12

25

op

14 14

21 22

diepte in den grond

7 8

12

22 20

f)

13

10

12

1!»

11

1)

14

12

11

12

13

12

10

14

12

15

l(i

10

10

17 18

10 10

10

10

ad

10

21

(i

22

0

23

5

2.75 cl.

o

zakking

is i

bijna dezelfde

stonden.

2.05 el.

heid, zoo zal, bij het snelle ophijschen, het getal palen minstens met een pe dag .

nuttig effekt is alzoo dubbel. e valhoogte en het

t is toe te j vallen

van

.

,

8 Vertaald uit den

.

A . A.

e raisonné de 1'architecture francaise du X par

.

—

au X V

siècle,

"

n van een paal op dezelfde diepte

slagen noodig geweest.

Aanmerkingen. 11

TOGTEN.

het

66

als bij de hollandsche hei, is dus slechts de helft de

N TOGT

GETA

65

-

t het effekt is s t dat, ook bij een 54 pond ligte heiblok, een stuit van 10 duim met de wiphei t d tegen een van 5 duim met de hollandsche hei; de hie medegedeelde staat geeft de g tusschen de zakking van twee palen met beide heijen, e uit de heistaten gemiddelden zijn genomen.

geoefend n en dat ook de houten stelling, die op het k zelf was , nadat de toestellen uit Luik n aangekomen, kleine n had, welke bij d k kunnen n weggenomen. de ongeoefendheid van de , moest men dc beste uitzoeken en aan deze ƒ0.10 pe dag nice betalen; iets dat ook kan . Eindelijk, en dit is van veel gewigt, e het ophijschen van den pial cn den toestel met de lie veel te lang, en ging e bijna een half uu n vóó dat een nieuwe paal onde het blok stond. n dit k is s , daa de n now & c°. de lie hebben n doo een windtoestel, hetgeen die handeling aanzienlijk zal . n alzoo tot e niet de wiphei po dag evenveel palen als met de hollandsche hei n ge-

VAN

64

1

het blok. e t het g welken invloed de g van de p ove de schijf bij de hollandsche hei uitoefent. Aan die hei toch n voo een gewigt van het blok van 550 . 44 man, dat is 12.5 . pe man, l aan den hefboom n 30 è 31 man voo een blok van 496 , dat is m 16 . pe man. A l de toestellen e tot de heistelling, behalve het , n d voo de som van 2400 s doo de n , BOVY & c ° . , rue n°.

j

te

bet maken van een en ande

moet

n in

het oog gehouden: 1°. dat de boven- en de f de stelling van zwaa eikenhout moeten zijn; 2°. dat de twee s p en p l e dikte moeten hebben, om aan de g van den hefboom tc kunnen ; 3°. dat het goed e de zijwangen aan de , in plaats van e den m aan te geven, naa eene e lijn schuins af te snijden en te g daa langs een hoekijze op de wangen te bouten. s blijft mij nog ove te melden, dat het gek van den toestel is d doo den hee , compagnon van den aanneme J . V A N E T te '* Hertogenbosch cn dat het aan zijne intelligente leiding is toe te , dat zulke degelijke nemingen onde toezigt van den ingenieu . w. noEUiTT hebben kunnen gedaan . s pleit het voo de deugdelijkheid van den toestel, dat voo de g ove de bij Crevecoeur cn de n aan de lijn 's Hertogenbosch—Crevecoeur doo de s zoodanige wiphcistellingen besteld zijn. 1

's Hertogenlotch,

r 1807.

,, Gebrek aan smaak leidt tot " zoo k eens een , en is dit d juist, dan zion wij ons dus omgeven van , of van lieden vol aanleg om g misdadig te .

zwak, die e niet , zijn die aandoeningen en neigingen laag, is dat doel hatelijk, dan zal de smaak niet ligt voldaan zijn. Goede smaak t zich evenmin op als de Smaak is de gewoonte om het sehoone en het goede heid, hij ; en als gij zegt: „zie hie eene , het n om beide te ; uiting van goeden smaak," dan is uwe op te g niet wil men dus man van smaak zijn, dan moet men het voldoende, maa dan moet die uiting ook naauwkeugoede van het slechte, het sehoone van het leelijke g t en gestaafd zijn doo een innig d kunnen . Ook is smaak nog (want aan tusschen uwe beginselen en den m dien zij hebdefinition t het niet, hoe s die hoedanig- ben aangenomen. Zijn die beginselen slecht, dan zal heid dan ook zij) achting voo hetgeen waa i s ; wij tevens, hoe schoon ook de m z i j , de smaak valsch nemen niet aan, dat men, zonde man van smaak te wezen. g dus dat de m de g van zijn, kunstenaa van smaak zou kunnen wezen, dewijl uw denkbeeld z i j ; dan zult ge, mits dit denkbeeld smaak niet iets , als b. v. handigheid, i s , goed, die g juist z i j , kunstenaa van smaak maar een e ontwikkeling de e wezen. . s lang was men van gedachte, dat het Van daar dat wij vele bekwame s ont- een voldoend bewijs van smaak was, e algemoeten, die, ondanks hunne bekwaamheid, geen smaak meen als schoon e typen aan te nemen, en zich hebben en n enkele , die, zonde j tc bepalen; doch dit, op bouwkundig gebied de kunsten uit te oefenen, wel degelijk menschen van ook doo de Académie des Beaux-arts aangenomen, smaak zijn. Ove het algemeen beschouwen de kunste- stelsel beeft ons e toe t enkele alledaagsche s de s als eene plaag, als , n voo dc uiting van smaak te houden, wie invloed k i s ; doch wij n niet heid en g op zijde te stellen en al dezulken alleen deze beschouwing, maa gelooven zelfs, dat, buiten de wetten van den smaak te , die zoo e nog smaak in Frankrijk zetelt, dit l aan nieuwe behoeften doo nieuwe n zochten uit te het publiek te wijten is, hie altijd slechts ove de , of ze althans voo nieuwe toepassingen bouwkunst . Wij n echte niet bewe- ten geschikt te maken. n , dat een , gehoo gevende aan kleingeestig t dc 17 eeuw speelt de j een e eigenbelang, aan lage , en wiens , en wij vinden haa op het gebied van smaak, even niets s bevat, smaakvolle n kan als oj) dat van godsdienst; doch gelijk de laatst bemaken. e man van smaak handelt niet tegen zijne doelde , d. i . de bloot e g , maa t zijne gedachten zoo k de n buiten de beginselen om, tot ongeloof en mogelijk uit tc . ongebondenheid leidt, zoo leidt de e tot , en k bezitten beteekent; bezield zijn met l de Académie des Beaux-arts e kweekelingen liefde voo de d en begaafd zijn met kennis e toe t zich aan n tc , wie om het e eenvoudig aan te geven; het beteekent: zin zij niet , zien wij om ons de bouwkunst zich het n de imme valsche , en het aan de e losbandigheid , en zulks niet doen n van den zedelijken mensch, zijne , enkel buiten, maa zelfs binnen den g van die kweeaandoeningen, neigingen en doel; is nu die zedelee kelingen, en in plaats dat de smaak (op bouwkundig de

.

.

— 67 —

— 68 —

gebied) afstamt van eene wet, steunende op een , algemeen, doo allen aangenomen en op alles toepasselijk beginsel, is hij het e van een e school . Zoo is men b. v. , dat de n de e oudheid n van smaak , hetgeen wij k toestemmen, zoo zij n van bestaan hebben, doch , zoo k . Aldus , niets haa is de kunst , n zij bij elk geslacht van s eene e daalde, cn men is t van smaak , doo een steeds naamve en diepe d spoo te volgen, en wel onde , dit nimme te . n zien sommige chitekten een l ; want niets is op kunstgebied gemakkelijke en aangename dan deel van een magtige g uit te maken; maa men moet toestemmen dat de kunst e bij n gaat; ja, met

hij wil zeggen en duidelijk zich ; duidelijkheid is een de n van smaak, zoo in de e als in de bouwkunst. Om de denkbeelden klaa en zuive voo te stellen, moeten e t denkm , beelden bestaan; deze moeten den die dienen zal om ze uit te . Zoeken wij echte een , s wij nog weten wat deze dient aan te geven, dan toonen wij weinig smaak te hebben. Zoo de n de n bij hunne opene pleinen , zoo die e e wandelplaatsen, toegankelijk voo het volk, n schoon klimaat en met veel licht en lucht, al getuigden van den smaak die , waa het de g hunne steden gold, dan kan toch de kolonnade van de wel niet voo een k van smaak ; die kolonnade, n boven den beganen , gesloten voo het volk, de weinige n tegen zon noch n s die haa beveiligende, en in g en afmeting t niet d met de e gedeelten van het paleis; wel willen wij toestemmen, zoo men het kiest, dat de hou e met smaak d is, met e n dat e e bestaat in de linge g deelen, maa als k voo een paleis getuigt zij van zee slechten smaak. Sed

de

Académie

des

Beaux-arts,

die

e

,

zoo zij meent, voo den smaak s n tijd, is de bouwkunst, die in het midden de 17 eeuw zich nog levendig uitte, d t en zijn wij, al afdalende, tot , tot een blindelings zamen of tot opstand geleid. Lang moet men dan ook zoeken om smaak, om goeden smaak te vinden, die bestaat in eene juiste kennis van de behoeften, denkbeelden en den geest onze beschaving, in die , eenvoudige uiting, welke deze met t van ons kan eischen; en zoo zich toevallig die smaak voo het e , t hij de menigte en wekt dc , zoo niet den n op van hen, die zich als de eenige s de heilige n beschouwen. Elke m die niet het gevolg van een denkbeeld, van een behoefte, van een noodzakelijkheid is, kan niet als iets van smaak beschouwd . s eene kolom smaakvol , dan is dit nog geen , dat ook de kolonnade e zij t e die kolonnade op een k van smaak is, dewijl e plaats t te zijn, een n van bestaan moet hebben. Zoo men zegt: „dit paleis is slecht ingetlceld, de lokalen voo het dienstdoend l zijn niet op hunne plaats, de n zijn , de tie is foutief, maa het is met smaak " dan is het bijna als e men, dat een bock vol dwalingen is, dat de denkbeelden n ontwikkeld d zijn, dat dc zijn p d heeft opgevat, maa dat het k n is. Le e wet voo een is: dat hij wete wat de

—

H

nunc non erut his

locus . . . ."

Gelukkig voo de kunst, hebben e echte tijden bestaan, toen het niet noodig was den smaak te om. t ziet men, dat de kunst waa is, dat zij zich aan de lessen de e , dat zij n g niet loochent, en niet mee uitt dan noodig is; men stelde in die tijden evenmin s vast voo den smaak, als beschaafde menschen het doen om te bepalen wat al dan niet ged is. Slechts als de smaak aan de kunst ontvlugt en maa bij enkele s een schuilplaats vindt, begint men ove den smaak te n , gelijk men slechts in tijden van ondeugd boeken ove de deugd . e gelukkige tijden zijn ; zij hebben bij de n bestaan, in de middeleeuwen , en mogelijk zouden zij zich op nieuw kunnen , onde e dat men aannam dat de smaak bestaat in het n en volgen van hoogstcenvoudige beginselen, en niet , dat men aan den eenen m dc boven een n geeft. s de smaak besloten binnen de n eener

69

— 70 —

—

, toch is hij, hoe t men zich die g ook leeft. W i l men zijnen smaak , dan moet men , niets dan een nadeeligc aanmatiging, het schoone vatten en zien, zich e mede voeden, n iede t zich los te maken, dewijl degelijke het , al e kiezen, gedane s tijden en , deelvellingen smaak het t heeft, , het e van het valsche d in te boezemen, gelijk alles wat d ten zoeken tc schiften, middelmatigheid , voo t men elkande g heeft. Tc d ingenomenheid zich wachten. t gaat met den g ove hetgeen smaak is; ja, op bouwkun- smaak als met de omzigtigheid: men t beide stig gebied leest men de meest e slechts op den , doo alles waa te nemen en op ideeën; dagelijks beveelt men als modellen van smaak zijne hoede te zijn, doo nooit de s van het e n aan, wie zin men onmogelijk n kan en billijke te n en zich niet aan het toeval cn die zich n doo een volkomene - toe te . Gelijk de , duldt de smaak geene digheid tusschen het doel en den schijn. n zegt ons, vlek, geene zijwegen, geen alledaagsch toegeven, geen dat deze l smaakvol is, maa ? Omdat n van hetgeen men een ande en zichzelven alle deelen h zijn, omdat hij getooid is met schuldig is. kolommen, standbeelden en vele , l d voo het publiek is, van de zijde van hem ? n hij smaakvol zijn, als die uitwen- die een k , het e bewijs van smaak ; dige e gedeelten van het gebouw t d uit te d is dc beste wijze om dien van geheel n : hie eene e zaal, ken ; e de leugen , dan zou het zijn tedaa kleine , of nog een ? als genove hen die men ; wij zijn in dit opzigt het , dat het k van den eigenaa , echte ve buiten de s van den smaak , in m en gedaante gelijk is aan dat , hetwelk daa wij aan het publiek slechts schijngestalten toonen. op een gang uitkomt? En dan die kolommen, geven g veinzen wij in gehouwen steen, zij de n aan, bekleedcn zij de plaats van doo , in of hout te ; die ? de n zijn te zijde en gewelven, welke gij u van steen denkt, zijn niets niet op de as die kolommen , n dan wat k tegen latten; die eikenhouten pazijn , daa dc n in het geheel niet op f beneelen, slechts dennen planken met een laag den l ; wij zien nissen in het middekt; die s van en goud, welke een den de dammen, waa wij juist ccn steunpunt moest schijnen te n en het plafond te steunen, ten vinden. Zoo wij nu onze medemenschen uitlagchen, niets dan wat , den muu nog met hun noodie zich s willen n dan zij zijn; zoo wij dcloos gewigt ; die plafond-caissons zeiven, nu een man g achten die ons zoekt tc n die k moeten , zijn slechts k met zijnen g en stand in de , en wij zoo in pleiste doo een spijke aan een e plank bevesiets, als van weinig smaak getuigende, ; i tigd, welke t geen deel van deze g uitm vinden wij e dan toch smaak in om een maakt, even als in die zaal, waa gij meent dat het gevel van een paleis voo een u van ambten t met de d de maten te zetten, om kolonnades te plaatsen voo , alles leugen is. e kolommen, welke schijnen n die e geen behoefte aan hebben, om i te , zijn zeiven als n ; tieken te maken voo s die e niet zijn, ! die bogen n lijsten van hout of van ; dat om daken als iets onwelvoegelijks achte a te gewelf is afgehangen aan eene g welke het nog , om een stadhuis het aanzien eene k tc moet ; die n kolommen zijn stijlen geven, of een paleis van justitie het n van omgeven doo een cilinde van stuc, en toch zegt gij een n tempel? dat de kunstenaa iemand van smaak is; ja, als het Smaak is niet, zoo als sommigen denken, eene min smaak heet, met u te spotten en het publiek met de k te . of mee gelukkige fantaisie, het gevolg van een aange- hoedanigheid van het wil

1

n iets; niemand t als man van smaak gebon ; integendeel, smaak is de doo een e opvoeding n , het loon van aanhoudende moeite, de s van den g n men

e handelden echte e de middeleeuwen in die altisten, welke doo de e nuften de 17 en 18 eeuw, onkundigen in de bouwkunst, van slechten smaak n beschuldigd; dc

do

—

—

71 —

een beschuldiging d doo onze e nieuwe scholen, die in n en pleiste de e d die laatste eeuwen willen n en nu van kopiën tot kopiën, doo g en uit afmatting, uit k aan beginselen en g e zelfs toe komen om den stijl van X V na tc volgen, alsof e in de kunst van dien tijd van g nog stijl gelegen was, alsof het noodig was, dat, om tot zulk een g e te komen, onze jonge , ten tekten naa en Athene gezonden einde zich te voeden met de kunsten de oudheid? e e wet van die n was: wees : en zij n . n zij steen, hout, metaal of stuc te , dan gaven zij aan elk die maten de zamenstelling, den m en de e e zij geschikt ; en zelfs als zij n e onteen die stoffen n te geven aan een leend, dan bakende hun smaak de n af, binnen zij moesten blijven, want nimme zochten zij u met den schijn te . Wel

kan men zien, dat die , die meneaux k t zijn, en niemand zal eene s en meneaux van steen in hout of ijze ; voo hen is eene zaal eene zaal, een huis een huis, een paleis een paleis, eene k eene , een kasteel een kasteel; en nimme kwam het hun in de gedachte van een stadhuis het schaduwbeeld eene k te maken bij wijze van pendant, om den s genoegen te doen, die s van . n zij eene zaal met een houten gewelf , dan zien wij wel , maa niet een afbeeldsel van een gemetseld gewelf. n zij een plafond, dan geeft de zamenstelling de g de afdeelingen, de g aan; volgens hen t een dak gemaakt om het gebouw te ; zij gevon e dus eene voldoende helling aan om flink af te n en gen het niet achte een attiek; op hetzelfde palcis zullen zij geen platte en hellende daken gelijktijdig gen , maa al naa gelang van het klimaat of van den d de n zullen zij het een of het ande aannemen. Loopt e een gang langs wij dit van buiten d aan de lichtopeningen zijn zaal, dan zijn de n hoog s cellen, dan zijn de

een , dan zien de wijze, p daa ; is het een e en ; is e eene s k en klein.

d op , eenvoudige, selen, is smaak niet iets toevalligs, maa

e beginhangt hij af

72 —

van

iets wezenlijks; hij t in de studie de détails d voo de , hij zoekt de behoeften en eischen van het a te n en uit te ken en t elk oogenblik zijne uiting, naa gelang van het e . t is in de zamenleving een bewijs van smaak, als men op den juisten tijd weet te zeggen wat noodig is; maa het is een bewijs van zee weinig smaak, zoo men aan het huis van een eenvoudig , doo s bewoond, het n van een paleis geeft. „Als de eigenaa die weelde betalen kan ," m dan niet?" Goed, maa ge zegt ge welligt, kunt ons dan toch de g niet kwalijk nemen, dat, indien èn t èn kliënt een slechten smaak hebben, de dwaasheid van dezen de inschikkelijkheid van genen niet . n t een l niet als eene akademische , of een s in , en den , dien ge uwen tuinman zendt om hem het planten de salade aan tc bevelen, stelt ge toch niet als dien welken gij aan een t t om zijne beg in te ; welnu, indien wij d maken in de wijze p wij , m doen wij dat niet eveneens in de wijze van bouwen? n

de kunst de middeleeuwen vinden wij dat , het zeke kenteeken van smaak. e k gelijk niet op een , is ook niet eene e editie van deze; het huis van den is s van een paleis; de niet gemaakt met de stadshal kan men niet voo een feestzaal aanzien, het hospitaal niet voo een gewoon huis, en de ling die s onze steden , kon s van buiten de bestemming van elk gebouw . t zou hem nooit n een e bij de deu van een stadhuis te zoeken, meenende eene k binnen te gaan, of in de vestibule eene e naa n eigenaa te , voo den naam van den wien men zulk een h gebouw had . Ten opzigte van het p is smaak lijk : hij steunt vóó alles op de . t het gezond d is hij een de talenten (en wel een zee oud) van ons volk, en wij hebben in onze kunsten steeds iets smaakvols gelegd, zoolang wij aan ons eigen deel n . Ongelukkig is de bouwkunst s n tijd in Frankrijk in d met het gezond d en dus ook met den goeden smaak, doo den invloed van valsche . n de 17*' eeuw e men dat de bouwkunst de ouden

—

—

73 —

een kunst was t e smaak , hetgeen onbetwistbaa is'; en men is die bouwkunst beginnen na te volgen, zonde te bedenken dat zij juist smaakvol is, omdat zij de , juiste uiting is de beschaving, onde welke zij ontstond. p zij zich dus onde de e s aan de gels van den smaak, dan is zij g met die gels in de maatschappij van , welke t niet op die van S of S gelijkt. ae

n die 17 eeuw liet men h de e toe bij ; de was toen eene zaak van kolonnades, kapiteelen, , , sym, al hetwelk men voo „uitstekenden" smaak aan , gelijk men het noemde, zonde te geven wat men dan wel onde dien uitstekenden smaak , welken wij slechts als een e d beschouwen. Waa is het , (wat ons juist gelegenheid geeft een d van smaak te noemen en t tegen ) dat deze eeuw (wij n van de eeuw van ) op het gebied de bouwkunst n van hooge e heeft zien , zoolang zij niet geheel onzen volksgeest loochende. Zoo kan men b. v. zeke niet ontkennen, dat het Hotel de-s invalides een k van tektuu is. ? Omdat wij c e volten en n aan vinden? niet, maa omdat dit gebouw in plan zoo volkomen aan zijn doel ; l ziet men iets h zonde , s een gemakkelijke kommunikatie, en de goheele uitwendige m geeft duidelijk zijne bestemming aan. n hebben wij dat alles nu te danken? Aan de e oudheid? Zijn het e , welke ons, onde , die schoone g de binnenplaats aangaven, met e vie n in de hoeken, doo het klooste omgeven? Neen, het is een plan als dat de binnenplaats van een e e eetzaal, e slaape abdij, met zalen, e , n men uit alle deelen van e n en gangen; het gebouw kon komen, juist, doo zijne e g is het Hotel des invalides een smaakvol , en niet omdat de n tekt in zijnen l enkel e heeft ; integendeel, juist die détails, ontleend aan een bouwstijl geheel d voo ons klimaat, onze n en onzen geest, maken het gebouw koud en eentoonig. e

snel hellende daken zijn geheel in

k

l'l

—

met dc antieke n cn , wie fout n ligt, dat zij ons een k van een h theate of amphitheate willen ; de smaak kan niet voldaan , want hij eischt stemming tusschen het geheel en de e deelen. Toen E aan S zijn stuk ove , ofschoon hij geheel N ontleende, liet hij de oude schets volgde, , den Nacht, , N , E en E n als de , ; dames cn bedienden van het hof, en niet als nog mee zelfs, hij legde in zijne n de gevoelens, denkbeelden en n van zijnen tijd, en om deze uit te , bezigde hij t geen e of latijnsche . e naam van den n doet niets te zake, en J U zou zich de e kunnen noemen en cenc k gaan . Even als alle e s de 17 eeuw, schatte E de ouden hoog, wist hij ze na te volgen; maa hield hij m op n te zijn, en indien wij hem , is dit dan niet omdat hij zoo goed n was? m is het dan toch enkel in de bouwkunst , om zich als de van S uit te , en n is die l dan toch g niet de s van den smaak ? Steen, hout en ijze zijn de , e de t bouwt, aan de behoeften van zijnen tijd voldoet. Om zijne denkbeelden uit te , geeft hij aan die n , welke hij niet aan het toeval ontleend heeft of kon ontleenen, maa die ontstaan zijn doo de e eischen, doo de behoeften n de t gehouden is te voldoen, en doo den , dien hij op het publiek wil maken ; het is als een oogentaal, die in het geheel of in de détails op het denkbeeld doelt, en niet n , zoo zij een taal is wie leden alle g d missen. Juist dit is met de bouwkunst in de 17 eeuw het geval geweest, zij d op deze wijze eene kunst, stom voo het publiek, n wij heden mee dan ooit de e gevolgen zien. onbedacht e , cn niet den antieken geest in de bouwkunst aan te nemen, heeft men a die n , wie beginselen men niet ; wel meende men in de 18*' eeuw nog de sche kunsten tc beoefenen, l men d de e slechts e die in dc studie de bouwkunst was ontstaan. h smaak, het gevoel van het gepaste, ligt te diep in ons, om in dien chaos nog niet de

dü

— 75

— 77 —

— 76 —

-

wending aan te geven, of, in duidelijke taal ken , om het te n aan de eischen de mode van den dag. t was k wel noodig een tweetal eeuwen ove smaak te n en te , akademiën op te , ten einde de s van den smaak te handhaven, en dan tot het besluit te komen: do uiting van vlugheid eene wijze van zijn en handelen voo het gevoel alleen " Ging men den smaak tot deze , vlugtige l , dan moest men ook bepaald hen , die als de s van den smaak n besohouwd. e n zagen dan ook a een deel de publieke gebouwen zich aan hunnen g , daa de smaak niets tc zien had in „ de e minachting van den smaak doet b. v. zeggen, flinke n , de e massaas." n dacht, e noch k dat deze of gene kunstenaa dat hunne g g was als men , dat hij be- ! tische kennis van zijn vak bezit, paald onkundig is, maa toch smaak heeft. s het gen wilde bouwen of kaaijen aanleggen , bij het maken van e n , n en e geboudan mogelijk, bouwkunstigen smaak te bezitten, zonde g in die kunst d tc hebben? wen , en zoo het publiek die n nu h vindt, mag Ten bewijze van die minachting, zullen wij een - deelslomp, onbehagelijk, ja t geen smaak in stigen, n aanhalen en zien wat deze men wel zeggen, dat bij deze g komt, en men dien daa ook niet moet van smaak zegt: ') „Eveneens laat zich het n dat men smaak zoeken. Welnu, onze middeleeuwsche n dachten noemt, in alles wat op dc navolging de schoone kunmet het publiek van hunnen tijd, dat de smaak zich sten ) g heeft, k gevoelen doo t in de zamenstelling van eene g bevallige hoedanigheden, doo de keuze eene e even goed , als in de g eene kapel of slaapwijze van zijn of van handelen, enkel doo het gevoel of een te n en doo ontleding niet aan te toonen." ; volgens hen bepaalde dc smaak het , Ziedaa juist het mocijclijke en men kan dus zeggen: de g van het geheel even goed als de détails, a ove smaak valt niet te twisten," dewijl men niet en men kan zien, dat deze algemeene meening ove kan bewijzen of hij al dan niet bestaat. Nog zegt den smaak zich nog e de 1 7 eeuw . bedoelde : „Niet dc smaak doet ons in dc t is voldoende, e de kasteelen van Vaux, zamenstelling die flinke , die gelukkige son, Cou/ommiers, Bincy, Bcrny, Versailles, lijnen, die e massaas vinden, welke geest en oog Saint-Germain en Chantilly met hunne n en beide boeijen j maa veelee geschiedt dit vaak doo de n te beschouwen, om zich tc , vlugge uiting die uit de zamenstelling , en dat bij de n die gebouwen de smaak zich t de schijn eene ongedwongen schepping blijkt." niet enkel tot détails bepaalde, niet iets -

enkele n van onzen n geest g te vinden. Onze kasteden en n de laatste eeuw bezitten iets , zijn d en j van de , welke men in e gebouwen van dien tijd in en vindt. Een de duidelijkste n de , die zich t , is de lage l welke de smaak op bouwkundig gebied speelt; hij is een bijkomend, naauw ged iets , dat men niet dan onbepaald weet aan te geven, cn dat doo onze n niet mee als het gevolg van e beginselen t beschouwd; hij is een mode-slaaf , cn de , in 17S0 als mannen van smaak kend, n dit in 1800 niet .

w

2

Je

s was, a enkel voo het gevoel bevattelijk en niet doo ontleding aan te toonen", maa integendeel het t van degelijke , van kennis, van flinke, juiste inzigten, een t eindelijk, in k en g geheel . nog in de g van het geheel, dan wel in de g de détails, toonden dc oT Architecture, art. Ooiit. tekten de 17 eeuw hunnen smaak; , smaak schoone kunsten"!' W i l t zich in alles, t alles, te midden eene uit navolging, of over de beschaving die geschikt is hem te ontwikkelen; e is

Zoo zien wij, dat, volgens een de begaafdste s ove de bouwkunst in het begin deze eeuw, smaak iets s is. j de g komt hij niet in ; neen, t als de kunstenaa zijn k s in zijnen geest d heeft, t bij n om e nog slechts een e ') s

E

E

,

) Wat beteekent „navolging der

dc schrijver spreken over de kunsten navolging der natuur in dc kunst?

4e

— 78 —

e t zich zoo als zij is, neemt evenveel smaak in de zamenstelling en schikking van j de het , in de wijze p het op den Akro- nooit een valschen schijn aan. polis van Athene is geplaatst, als in de keuze en uitt gebouw de middeleeuwen (zoo als iede wel g de n en . kan ) wint e veelee bij dan het , Gaan wij nu eens na hoe de s de doo ons zijne g en de wijze van zamenstelling middeleeuwen in die zoo schoone eigenschap te doen kennen. h kan men dit ook zeggen van de in hunne n wisten te leggen. Zoo als wij boven gebouwen die t de achttiende eeuw zijn ? zeiden, is de e e van den smaak: - li s in vele die gebouwen n de e heid; welnu, de n hadden toen gebakken e niet zoodanig in d met de , dat steenen om e mede te bouwen, en nu n zij men wel genoodzaakt is naa middelen om te zien om hunne e niet zoo in als een gebouw in ge- haa tc ? houwen steen, maa zij namen de zamenstelling en Stel u d eens , hoe de koloitnadc - van de e e gebakken steen geschikt is; zij e e wel zou uitzien, zoo de den dat. zij aan hunne n geen n - dingen en lagen behandeld n als die van den g gaven, en n het effekt niet doo de l de van n kan men beeldhouwkunst, maa doo de ongekunstelde mas- dus de n de ïniddeeleuwen niet van saas, die wanden van gebakken steen geven dienende heid beschuldigen. k zal men n aante bekleeding van . n , dat tie n en zelfs de n hunne e gebouwen in baksteen n ons ook , hunne wijze van zamenstelling en n uit den tijd de kei- ding ook niet aantoonden , en dat, hoewel zij ophielden sommige e , want daa zij eveneens , kwamen zij waa te zijn, men toch niet kan zeggen dat het hun van zelf tot dezelfde , hoezee de gewoonten die aan smaak n heeft. n de n - en s dan ook van die de n n gehouwen steen of , dan wilden den. n die eenvoudige massaas n zij leven, zij n gebouwen , die e uitzagen alsof cn iets , doo lichte e s die zij slechts uit één stuk steen bestonden; zij plaatsten h tc hunne steenen zuive sluitend zonde men kan zamenstellen doo de steenen , zoodat plaatsen of voo elkaa te doen uitschieten. n de voegen onzigtbaa bleven; ja, bij de n was zij bij gebakken steen tevens gehouwen steen, dan - het n zoo d om aan een gebouw het den van dezen laatsten, zoo hij h was, slechts de , den schijn te geven van uit eene homogene kolommen, kapitcden, de , de stofte bestaan, alsof het in eene s was uitgehouwen, n of consoles, het , de - dat, wannee zij geene t fijne en e matestijlen cn s gemaakt, lloo het maten konden , wannee zij in gehouwen steen l is, hoe mee n zij c ook aan besteed- en niet in bouwden, zij dien steen bedekten den; zuinig op de n (ook nog een bewijs met eene dunne, e laag stuc, dc van smaak), n zij deze nimme nutteloos, naauw e voegen geheel n . zij zochten ze uit, al . dc eischen of plaats die Ofschoon wij nu de bouwkunstige n de n zij moesten . n hetzelfde gebouw zien wij en n hebben aangenomen of dit althans meekolommen uit één stuk, die aan , benen, maken wij onze n toch als de kappen en plaatsen veel tijd, moeite en n hebben chitekten uit de middeleeuwen, want wij n gekost, gedeelten , bestaande uit kleine mateonze steenen met , wij geen bewijs , die uit de hand zijn geplaatst. van smaak geven, daa onze e in het gee beginselen hunne , die zij zoo w zigt blijft, ondanks onze pogingen om ze te t zien; de - gen en omdat wij , wilden zij ook n volgen geheel ting hunne gebouwen is niet eene wetenschap, maa lend van die welke wij zouden kiezen, indien alles zigteene kunst die d wil zijn, die tot de oogen baa bleef. , en aan iede te kennen geeft de wijze p n moet dus waa zijn, om in de zamenstelling t is, zonde dat men, om die wijze te zien, smaak te toonen; n de ouden zoowel als in de k van het vak behoeft ingewijd te zijn; de s de middeleeuwen mannen van smaak:

— 79

— 80 —

-

e e gebouwen, zij mogten eene e of wel eene kleine e beslaan, lieten in de kunnen . h laat ons tot de algemeene g . middeleeuwen, uitwendig duidelijk hunne indeeling ; de zaal, de plaats waa het huisgezin t valt niet te ontkennen dat onze middeleeuwsche bijeenkwam, zij n zich van de s , t of klein, volkomen aan haa doel been kabinetten doo de schikking de ; de ; dat de plannen die , meestal ontn zij voo het n , meest leend aan de e basiliek, ofschoon k pen k uit, en zoo e een l tusschen twee gewijzigd al naa de behoeften of den d van zamendiepingen was, t de t geen vloe midstelling, goed n , dewijl men e t den voo een t . Een l van hout niets s voo heeft weten te vinden, en die plannen d niet t achte eene laag pleiste die den zelfs, toen de middeleeuwsche bouwkunst als eene n bepaald steen moest nabootsen, en de détails e kunst d beschouwd, maa nagevolgd heeft, doo de s van den . n n ze telkens . e schoone g van het j de s beschutten, n zij laag en met zijbeuken, dat tot de middeleeuwen diep, ten einde ze goed te beveiligen, l de , is niet enkel geschikt tot het doel, maa geeft kulatie onde dc bogten gemakkelijk was. s tevens een zee h effekt; toch is die g men e aan dacht aan eene fontein een monumentalen eenvoudig, gemakkelijk te vatten, gunstig voo het m te geven, meende men dat zij bestemd was allen n de n en voo de e die e behoefte aan hadden van wate te . Vóó ; l vindt ge eene gemakkelijke , men den ingang van een publiek gebouw op c licht cn lucht. wijze ging , vond men het gepast onde een Zoo men al in de kasteelcn van dc 13 , 14 en marquise of luifel dc menschen te beschutten, die aan ]o ' eeuw niet zulk eene e indeeling vindt de deu zouden komen kloppen. t was dus de taak als men late heeft aangenomen, dan komt dit wezenlijk van eiken t van smaak, aan iede p een , dat de dagelijkschc behoeften hunne bewom g zijn k te geven, en e s niet voo e geschikt ; men dacht i die g op toe tc passen, die elk deel toeliet. e veel mee aan ze inwendig gemakkelijk in te , e bouwkunst g zich niet op, zij en de middelen van g voldoende tc maken, zaamde, maa zij e in , zonde dan den s s te toonen, die zuive dwang, zonde e beginselen te , cn doo . e hulpmiddelen en kennis te dienste te stellen e smaak bestond toen niet in het zoeken eene van de behoeften, n zij moest voldoen, die doellooze , maa integendeel om de - behoeften vóó alles als het hoofdpunt beschouwende. scheidene behoeften uit tc , doo aan de geWillen wij dus n tot een handelwijze bouwen een d n te geven. e g den smaak, dan hebben wij t e zaal, de kapel, het woonhuis, de keukens, de nog al iets te doen en veel te laten; dan moeten wij , de gebouwen voo de e s als achte ons laten alles wat schikten, alles nam een eigen bouwkunstig : schoolsche d beschouwen: eene g die aan, passende aan een deel van het geheel. schie tot e j is geklommen; Even als in de steden alle gebouwen doo een wij moeten d hebben voo de , de leugen k aan den hoek de hun eigen bestemming toon, , n tegen oude en s den, zoo had in het kasteel elk deel zijnen bijzonbiedigde gewoonten; wij moeten zien, bij het k n . i van de ons te dienste staande middelen, wat mee t was niet g den smaak van den m cn d in toepassing te t uit de 17 eeuw, maa wel g gen: eene hoedanigheid die juist een van de den absoluten smaak, g d en . j kclijkheden de e en de middeleeuwsche bouwOok de ouden deden zoo, en do e deekunst, alsmede de e was. len t eene e villa bestond, n op Een kunstliefhebbe zcidc eens tot mij, l hij het punt van e geenszins met elkande in » eene p in gebakken , het k van BOÜ.

eene hoedanigheid,

p wij ons

g niet

de

A

e

4e

— 81 —

— 82 —

, : „ziedaa de oudheid en wel zonde stijfheid!" Evenveel n als . e n n van N gelijken t niets op de n de oudheid, en de beeldhouwkunst die tijden was niet stijf; al wat stijf en gedwongen is, dat is l dc navolging, de nabootsing, de gemaaktheid.

TOESTELLEN, O

E

j die weet wat hij doet, hij die waa is, legt in alles bevalligheid, ongedwongenheid, bijgevolg smaak, en de eenige wijze om in de bouwkunst smaak te toonen, is op haa toe te passen de beginselen, , en niet e op uit te mede wij bekend zijn zijn n te volgen, hoe schoon ook, zonde te weten m men ze navolgt.

, VOO door den heer T.

T

EENE

l'

A.\ 1 .

n de

, welke nagenoeg gelijk hoog ligt niet , is een n g van 70 duim dia, p een n deksel, dat gemakkelijk opgenomen kan . de

1)1.. . w i l .

. V).

n deze putten t het wate geleid doo een e buis, die ove de geheele lengte 10 duim beneden l ligt, s de wijdte heeft van 40 duim, en gemaakt is van kleine e klint in e s 2 , te e van een hal ven steen, met eene e platte laag tot buitenbeklccding van kleinen middelbonten n steen in dezelfde specie. e buis sluit op het eind in de n tegen een escausijnschen steen, lang en d 1 e l , dik '20 duim; n eene opening tot m den n inhoud de e van de buis, en tegen het n van vuil een k van d t is. Ofschoon nu deze aldus e putten, slechts doo het ligten van het deksel, e gelegenheid aanbieden om n dc zuigbuizen van de n te plaatsen, zijn zij echte 's s bij veel sneeuw, en dan l des nachts, niet altijd dadelijk zoo gemakkelijk te vinden, of bij zoo spoedig tc openen, als de e behoefte aan , l in de e oogenblikken bij , wenschelijk maakt; en hoezee het niet onmogelijk is n te , hetzij doo het plaatsen van vaste teekenen welke de ligging de putten aanwijzen, of doo het aanstellen van n die in last hebben 's s de putten van de sneeuw en ijs te ontdoen, zijn toch ook aan deze , behalve de kosten, n , die, in het belang eene spoedige ging van wate tot , niet te ligt moeten geacht , en bij mij, als t en opdeze gemeente, zoo zwaa hebben ie

Ook in deze gemeente, , in de laatste , de demping van n k nog al aanzienlijk is geweest en g t , moet het wate voo g uitsluitend uit de ten n , zoodat de demping n ook hie het maken van eene e g tot het bekomen van wate voo g noodzakelijk deed zijn.

Elke put, s wijd in diamete 1.10 el cn diep, de bovenkant van den vloe beneden peil, 1.50 c l , t op een bodem van dubbel vijfduims , cn is gemaakt van t putsteen in e , n de muu en de n zwaa zijn een steen, en dc vloe bestaat uit eene platte laag met een steen op den kant.

.

, gemeente-architekt te

Onder de n in gemeenten van eenigen omvang met vele mee of minde digt aaneengeplaatste gebouwen, welke ten gevolge van het dempen van de n d moeten , neemt g van wate voo g eene name, zoo niet de e plaats i n , daa toch, in e t niet s den regel, het wate dan uit die n is te .

e g bestaat uit putten, welke op onn afstand van nagenoeg 50 cl zijn geplaatst. n die putten vloeit het wate doo eene buis, welke op beide einden in de niet gedempte n uitkomt.

, TE

1

84 — gewogen, dat ik gemeend heb een middel te moeten zoeken om die n te . t middel heb ik gevonden, doo boven den put te plaatsen een gegoten n pomp, , behalve de gewone toestel voo het publiek om te allen tijde wate te kunnen pompen, vie n tegelijk geplaatst kunnen , met welk doel even zooveel looden zuigpijpen in de paneelen van het pedestal zijn bevestigd, die altijd in het wate hangen, op het eind bij de paneelen met n n zijn , om n de zuigbuizen van de n tc binden, en, wannee dit niet noodig is, doo n n zijn afgesloten, welke alleen kunnen n d doo een sleutel, in de schapskist van elke t aanwezig. n

n op de pomp is een doo gas e langeplaatst, welke tevens dient voo de gewone .

e j gevoegde teekening zal, naa ik , de n e g genoegzaam duidelijk en eene e g onnoodig maken. Evenzoo zal het onnoodig zijn (e betoogen dat doo deze g op veel spoedige en wijze wate voo g kan n n dan doo gewone putten met deksels. s de pomp wijst duidelijk de plaats aan waa de spuiten geplaatst moeten ; de n t des nachts onmiddellijk, zonde eenige e hulp, in het noodige licht om de spuiten tot n d te maken. e n voo de g de zuigbuizen met de pijpen in den put zijn hoog genoeg boven t om geen last van sneeuw of ijs te hebben, de

— 85 —

en 's

s behoeven tijd noch kosten besteed te n voo het maken of openhouden van bijten, dewijl het , doo de e in den put, vloeibaa blijft.

Ook met g tot het slijten van sommige deelen de n en het spoedig in king , beveelt deze , l bij gevallen van d in de nabijheid de pompen, zich gunstig e lengte zuigbuis aan, aangezien eene spuit met dan noodig is om het wate uit eene t te halen aan dc pomp t kan , en deze, in dit geval tevens als zuig- en p , het wate onmiddellijk in den d kan , zonde j de , welke gewoonlijk de zuigpomp of den aanjage met dc p , noodig te hebben, welk een en ande g niet alleen van ma, maa ook van d en tijd ten gevolge heeft. l nu van deze g bij d nog geen e onk is gemaakt, heeft echte eene g doo de gewone g de spuiten, mijne g van het nuttige en noodige de plaatsing n op gedempte n e gevestigd, dat ik niet alleen met het volste n mijnen ambtgenooten de toepassing n in hunne gemeenten f , maa ook het bestuu de gemeente, waa ik de ee heb m te zijn, met gepasten g zal n het bestaande zevental spuiten zoo spoedig mogelijk tc n 2ii April

') tti dit jnnr (1860) zullen weder vijf van de bedoelde toestellen geplaaUt worden. — f.., 14

G V A N F E C A L E S T O F F E N , OO door den heer A. V A U

J

i 18C9.

N

VE

ii.

.

, uiehilekl te Haarlem.

B ook met t in toepassing is te . Zonde nu in het minst aan dat systeem zijne e te willen ontnemen, of dc n n , heb ik gemeend niet n tc willen lange te moeten wachten met publiek te maken hetgeen doo mij bijna een jaa geleden voo liet n e steden, zoo als bij d te tc Bloemendaal is tot stand Gravenhage, Leiden en Dordrecht, t t zinnigengesticht , mij d houdende dat wat hie voo een wat ten deze kan n t en of het systeem

n den laatsten tijd, en l nadat de a in 1866 in zoo k heeft gewoed, t de behoefte aan n afvoe de fecale stoffen op bevolkte plaatsen steeds mee en mee gevoeld en . g ten deze in hooge mate

opgehoopte bevolking van ongevee 1000 zielen in een vlak n met de gunstigste uitkomst is , ook in vele steden van ons , onde inachtneming de e toestanden, met goed gevolg zoude zijn aan te wenden. Als zoodanig laat ik hie volgen eene e g van het e en het e l van het gesticht j den opbouw van genoemd gesticht e e hoogte van den beganen d boven den d een k bezwaa op tegen den aanleg van ccn d l met voldoende afschot, langs de geheele d de gebouwen. E bleef dus voo de g de fecale s ove dan het maken van gemetstoffen niets selde n in de nabijheid van de . t aantal n was 36, dat de putten 18. Gee een tijdvak van 18 n n deze putten d doo middel van een n ijzen ketel, van eene luchtpomp en eene losse zuigbuis . e toestel, op eene as met 2 wielen , d doo 3 n dagelijks, van den n tot den avond, doo de gangen en e binnentuinen van het gesticht en langs de buitenwegen , om den mest uit de sen en aln naa den moestuin ove te daa te . e methode e echte veel ongelegenheid, en tevens j aanzienlijke uitgaven, zoowel aan telkens e n als aan . Een niet minde t f aan dit stelsel , bestond , dat ondanks alle n van tijd tot tijd aan bovenbedoelden toestel , men evenwel niet geheel te kee kon gaan den stank, die e dc aanwending de pompmachine d , en niet alleen in de tuinen maa ook binnenshuis zee was. Geen wonde dus dat van alle zijden klagtcn n nomen, en de wensch algemeen d om afdoende g aan te . Zoo f p echd gevestigd, stuitte men telkens te de aandacht wede op het , dat, wegens dc te e hoogte van den beganen d boven den , dc aanleg van e met genoegzaam af hellende n was. Eindelijk d besloten, uitg tc geven aan een doo mij n plan, d cn t dien tijd dat in Julij 1867 voltooid of bijna een jaa in e g is. de

e uitkomst is bijzonde

gunstig en heeft allezins

i

-

—

aan dc g . e zamenstelling is als volgt: Op e e plaatsen, in den naasten k de gebouwen (zie de teekening) n gemetselde e n a aangelegd. e sen , die k niet ve van deze putten d , n doo e gemetselde n onde e helling met deze putten . s n deze e n met de e zeven , mede e putten b g den , doo een n geplaatste gegoten n buis van ~ palm diamete , n het e uiteinde t tot in den moestuin, 195 el van het gesticht . e lende stukken van deze buis, f doo voldoenden k d en de n doo middel van hennep en lood g , n nagenoeg l a 70 duim onde den d gelegd. Op deze wijze t dit pijpenstelsel écn luchtdigt geheel van a el lengte, n nagenoeg geen g bestaat, (op de teekening met dikke lijnen ) Op

—

87

het punt waa de e n in ile l een kolk gemaakt, n uitloopen is in elk die met de putten doo een , d doo op hunnen kant geplaatste metselsteenen, gemeenschap heeft, met het doel om in die e zoodanige n g te houden , welke s welligt ping in de e n buis zouden kunnen . n een t bestaat veelvuldige aanleiding tot k , zoodat men n daa mee dan s bedacht moet zijn op van . e n n de e n buis, die in de n hangen, dalen niet tot op den bodem af, maa blijven 2 palm van . s zijn die buizen aan het bovenn van eiken put, n van een einde, bij de doo flensen h gesloten , ten einde gelegenheid te geven, om deze pijpen of

buizen, ingeval van , tc kunnen . Aan het uiteinde van het geheele pijpenstelsel in den moestuin is eene zuigpomp , van cngelschen , bestaande uit een glazen cilinde en a slot cn , bij ï'EC & co. te

E

Tengevolge van het ongelijk , hetwelk van de n gemaakt , kan het niet wel , of de g de fecaalstoffen in de e n geschiedt op zee ongelijkmatige wijze, zoodat telkens, bij den aanvang van het pompen, de inhoud in den eenen veel hooge staat dan in den an. a nu de pomp begint te , daalt t de massa de meest gevulde pulten, totdat zij, onde e helling nagenoeg, gelijk staat niet die de . e put, die het minst van de e ledig zijn, cn pomp d is, zal het de inhoud van deze dus altijd, in g met dc , het laagste staan. wijze gaat men met het pompen zoo lang alle n bijna ledig zijn en de opzuigt, de n t met dien d niet t te gaan ').

c toestel is nu bijnn twee jaren in ongestoorde werking.

Haarlem,

i

1809,

N

EN

T

S

V.

.

1,.

Zoodra in het najaa van 1SG8 de e zich ove , dat de e g akademie van beeldende nemens was de kunsten op te hellen, wie stichting te Amsterdam voo 48 n bij besluit van koning d vastgesteld, hebben zee vele belangstellende kunstben al het mogelijke gedaan om die p af te . g mogten zij zich n in het welslagen hunne pogingen. e d van bestuu de akademie , vele der stemhebbende leden van de j Arti et Amiciliae, een paa kunste weekbladen ') en de afdeeling Amsterdam van de j Tol bevordering der bouwkunst, , in gezelschap van bevoegde , hunne mcening ingang te doen vinden, en betoogden in schillende n het nadeelige de opheffing. e 4fi zitting de Tweede van de l was, blijkens het g in het Bijblad van de Staatscourant van 14 1808, bijna geheel gewijd aan de behandeling van het . Opk en m zijn de diskussiën toen , l die ove de kunst en e g of beg van . Zoo iets was zee zeldzaam in 's lands . I, E is een tijd geweest,'" — zeide de hee , lid de Tweede van de l — „ dat de kunst in deze als een stiefkind d behandeld, en als wij nog in dien tijd , zou ik niet ven zeggen wat ik thans in het midden wil . nu e stemmen beginnen op te gaan, ten betooge dat de Staat ook voo de kunst t g te gen, meen ik e op te mogen , dat onze kunstschotten geplaatst n in een , goed int en opzichzelfstaand gebouw," e n z . ; . . . „maa ik meen den ministe g te mogen aanbevelen, het denkbeeld (eenige n geleden ) op nieuw n tot op te vatten, om van staatswege mede te Nederland

e

') Opmerker van Spectator van 31 October

,

N

TOT

.

Een onderwerp van behandeling in de Tweede

E is slechts één man noodig, om alle n bonden n te . j pompt maal wekelijks '/* dag, te zamen 18 , om dc putten ledig (c houden, cn gaat bovendien eenmaal wekelijks , om de kolken de n na te zien, cn met een haakje lappen en e , die e in gevonden , weg tc nemen. n heeft op deze wijze alle n van stopping kunnen . j het pompen heeft men zelfs n , dat e , als: lappen, , pluksel enz., tegelijk met de dikke en dunne fecaalmassa n opgepompt.

)

90 —

E

Amsterdam).

Op deze t tot dat pomp lucht schuwd

E

89

r der Staten-Generaal.

g van een museum, dat e genoog zou aanbieden voo de g onze e kunstschatten, dat zóó t zon zijn, dat de stukken goed konden n bezigtigd, en dat geheel j zou slann en niet in eene bevolkte t zou gelegen zijn , opdat het minde dan de nu bestaande gebouwen (hot s te Amsterdam) aan blootgesteld zou wezen." Ove de opheffing de akademie, en het doo den ministe in de plaats gestelde , d g het d . e g e zich niet met het l des , om nl.

„het onderwijs op te dragen aan

bezoldigd,

mei

vrijheid

tot

ning en ouder de vcrpligting

kunstenaars,

voortgezel

om de aanstaande

naars , behalve in afzonderlijke

matig

eigen kunst oefe-

lessen,

kunste-

door gestadige//

e hoe E BW'YX , en na hem e loden de , kwamen met t tegen dit m op. e meening des s d n en vond weinig bijval. e nam de ministe loyaal het amendement van den hee E N S , kende, om de g van de post aldus te lezen: „ subsidie aan de akademie van beeldende kunsten en toelage aan oud-kweekelingen die akademie." dit l was het behoud do akademie, . e althans tijdelijk, doo don ministe zeide voo het sluiten de g het volgende: ove te nemen het amendement van den hee E N , heb ik het bewijs gegeven dat ik op dit oogenblik de zaak wil laten . k zal zien of e late misschien aanleiding zal zijn tot een bepaald besluit, te n t hetgeen in het volg t gedaan te . k heb zee vele sehoone u , maa ik geloof' dat zij niet ten uitvoe zijn te " enz. e ministe van binnenlandsche zaken heeft zee 24 October 1868 en Xederlandschespoedig aan zijne gedane toezegging gevolg gegeven. Een p van wet te g van het s en 7 November van hetzelfde jaar. omgang in hunne ateliers zelve op

;/

leiden."

—

91

—

—

, deel , en de . 39 cn 40 t n is te , tenzij op blz. 321) en niet tot eene e g van bet bouwkunstig , en het aanstellen van mee docenten, in d met het genoemde . 62 e . j komt dat het stille in geen geval eene . 1 van deze wet zegt: „ E is eene Bijks-akad de zaak de/i/ie van beeldende kunsten, wie bestemming het is stad is, die naa onze mcening uit den voldoende hulpmiddelen bezit, voo dc e de e opleiding en g van beeldende kunming van n zoo hoog noodzakelijk. t aans te " schouwelijk s is ongetwijfeld het beste . . 2 bepaalt dat aan dc akademie t e steden stichten hoogst zelden gebouwen van bijwijs gegeven in a. de beeldhouwkunst, b. dc zonde kunstbelang voo den . m kunst, c. de ; d. de wetenschap van het het , e cn meest afdoende ont schoon (aesthetica), l in g tot de ges in dc bouwkunst daa zoo goed als in een noemde kunsten en dc bouwkunst, e. de kunstgeschief gedolven, en kan het tc , zoo als denis, f. liet tcekenen naa het mcnschenbeeld, g, de . 62 van dc wet op het middelbaa s ontleedkunde van den mensch in g tot de met goed gevolg voo de toekomst «in karen langt, kunst, cn //. de . n , k omgeheelen omvang" Wij missen in deze lijst de bouwkunst in al n dat het daa afgescheiden zal zijn van de e schoone omvang, die, hoe g e bestemming vaak zijn kunsten. Wij wenschen dat de ministe van binuenmoet, iets mee t dan te n uitgesloten. landsche zaken, wiens t m klopt voo kunst Wel weten wij dat de genoemde vakken aan de g d doo hem en , getuige het technische school te Delft niet in al hunnen omvang n bij de opening de tentoonstelling te Arnhem n , maa moeten m twijfelen of in 1S68, in . 2 van het p van wet zal gelieven s op . 02 van de wet op het middelbaa op te nemen onde dc schoone of beeldende kunsten die kunstschool wel eenige g heeft. t in dc e plaats: de bouwkunst in haren geheetikel, handelende ove de examina van den , len omvang. geeft niettemin aan, dat genoemde school voo het s in „ de e bouwkunst cn de schoone e bouwkunst k of in een stad zonde n geheelen omvang bebouwkunst in , achten e hulpmiddelen te " bestemd is. (Zie Bouwkundige bijdragen, deel wij voo de kunst om tc n bouwen en e , blz. 3 3 1 , l 12 van boven). AVij willen en tijk, even als voo e s cn n mogen de diskussiën en besluiten ove deze kunstzaak zee nadeelig. e bouwkunst uitgesloten te zien op n niet . Ofschoon zij bij het eene e van beeldende kunsten, kan de van dit stuk de Bouwkundige bijdragen voo vele bedoeling van den de wet niet zijn geweest. n beslist kan zijn, zou het zee velen innig leed t s in de bouwkunst af te scheiden en in s in de bouwkunst in al n doen, als het volslagen g te plaatsen, tegenove dat in omvang, voo de eenige vijks-akademie de schoone dc beeldhouw-, - en t (die mekunsten, slechts e t tot de wetenschap of nigeen ccn nabootsende kunst noemt) zou dc beoefede lee van het schoone, met g tot de moeijcning en dc s van elke deze kunsten, in lijkstc cn de minst tc n van alle beeldende of e e , g cn , on niet beeldende kunsten. En die kunst is de bouwkunst. getwijfeld zee k benadeelen. Als dit geschieden Wij zouden het n dat aan de e moet, dan is voo dc schoone kunsten een p nabij, school te Delft, hoe goed e , hoe kundig n dc gevolgen niet zijn tc bepalen. En om die e s ook mogen zijn, een taak e toep zoo mogelijk tc , heeft de j , welke zij, ingevolge de . 39 cn 40 de Tot bevordering der bouwkunst zich deze hoogst gewet op het middelbaa , niet op zich kan ne- wigtigc g op haa n , men , (zie de diskussiën ove het t de - en bij Zijne Excellentie den ministe eene technische school, opgenomen in dc Bouwkundige bijtelijke e ingediend, van welke tegelijk -

van e in de beeldende kunsten, is bij koninklijke boodschap van den 20 l j l . bij dc Tweede ingediend. Wij n ons, dat op die wijze s in de e toestand van het land spoedig kan n opgeheven.

dragen

-

9U —

93

—

—

ken aan de leden de , met begeleidende missiven, zijn toegezonden. Wij vleijen ons e dat die e haa doel niet geheel zal missen, en hebben al onze hoop gevestigd op het licht l van den ministe en de , opdat doo beide bemiddeling binnen Amsterdam een e en m e l e gevestigd, te g van de

akademie

van beeldende kunsten,

en

te

94

—

cn in de e van toelichting, op b l . 3, l 1 v. o. t gezegd: e bouwkunst kan uitgesloten zijn, daa zij aan de e school t e e : niet alleen het gedeelte, maa ook de schoone bouwkunst in n . 62 de wet e het geheelen omvang". middelbaa . Zoowel tegen het een als tegen het ande t de j zich e bedenkingen te maken.

g en e opleiding van jongelieden tot dienstelijke s in de bouw- .beeldhouw-, schilde , - en e e en beeldende kunsten.

e bouwkunst is de oudste de kunsten, en kan van de beeldhouw- en , niet n afgescheiden. Gezamenlijk n zij een geheel, t , dat in naam van de j Tot bonden — gelijk het e d — aan één bevordering der Bouwkunst den 12 i 1869 het stengel. e eene is als het e een d deel s heeft ingediend, mogt zich in de - de . e , welke in het kening van zes de zeven afdeelingen en van de e volksleven diep n was, eeniging Architeclura et Amieitia . e afblijkens zoo vele n van de bouwkunst onze deeling alwaa de j 15 leden telt, , , t het laatst de e eeuw, op t k om te billijken , in deze den d geschoven doo den k de tijden, algemeene kunstzaak, buiten stem te blijven, en deed en uit den staat van kwijning, n de bouwkunst dit even vóó dat met het n van het , t zij zich t niet wee tot e volgend s zou n aangevangen. e hoogte op te heffen. e nu dat eene gelegenheid tot beoefening de schoone kunsten in afzon24 i 1809. J. . . g van elkande in dezen toestand g zal , is het te n dat zoodanige g veelee het kwaad n zal, dat bij vele van AAN E E OEN VAN e n zee duidelijk is op te n . . tot spijt van degenen, welke zich voo het tegendeel N EN A N C ZA E N. n en op genoemde n de noodzakelijkheid gevoelen dat men aanvange met g en lieer! g van het , opdat de s t bestuu van de j Tot bevordering a mee gemeenschappelijk of met e der Bouwkunst heeft met de meeste belangstelling kenten aan de g van den kunstsmaak des publieks nis genomen van het p van wet, tot g . t scheppen van een h schoon van het s van e in de beeldende , hetzij van n omvang of van mee kunsten, bij koninklijke boodschap van 20 l 1869, e bestemming, j tic bouwkunst de hoofdbij de Tweede de l te l , tie beeldhouw- en de t de n ging ingediend. , is niet s te , dan doo Uwe Excellentie den dank de j aane studiën hand aan hand te doen gaan, cn ze in biedende voo het n van deze wet, d tot elkande te doen . ven zich de u evenwel, g en Zoodanig s , op dc e met beleefden g te , dat het Uwe school te Delft, hoe k ook, gemist; zoo Excellentie moge behagen, e aandacht te vestigen niet geheel, dan toch in zijne e . Ofontwikkeld, en ze in schoon de op de beschouwingen j d zich, iu het belang de bouwkunst in g te willen 1860, tot uwen wendde met het nemen. g k om: 1°. het n van 1,0

n

het s in

p van wet in

de Bouwkunst

t niet genoemd het n geheelen omvang,

en ambachtsscholen te n bij de wet op het middelbaa , en 2°. de opleiding van n

— 95 —

— 96 —

e bouwkunstenaa moet zich bevlijtigen zijne te n bij de wet op het hooge , heeft ; als de e onde de schoone kunsten te doen kunst zij zich in deze e wenschen d gezien, . e kan hij t n opgeen k is doo e meest bevoegde leden wekt in doodstille steden, zonde k , s in de houwde g gemaakt, dat het en omgeving van kunstgenooten musea, bibliotheken kunst, als schoone kunst, niet te huis t op . j moet de e beginselen eene g van middelbaa , maa op een en t , tegelijk e van beeldende of schoone kunsten. n de beeldhouw- cn de met den beeldhouwe en den . heeft het d dat het s in dc bouwkunst t hein de e gelegenheid geschonken tot e school is zaaingesmolten met aan dc n naa kunsteenheid en naa het , dat van den ingenieu en den technoloog, volgens het d. i . : , eenvoud en schoonheid ook in de een , dat ten opzigte de e kunst als kleinste n de . E u die gelegenten eenenmale onvoldoende moet n beschouwd. , wannee het s e e uiteenzetting van dit n en de heid zal hem gaan in de bouwkunst in n gehcelen omvang zal geaanwijzing van datgene, n behoefte bestaat om , zoo als het te Delft is, cn voo de te den n jongeling te bezielen en voo te be- splitst e van beeldende kunsten , ten einde eenmaal met d als kun- stichten . stenaa te kunnen , zou het p van gesteld e splitsing zal e hoogst nadeelig . mee e beschouwing moeten zijn. liet Naast dc wetenschappelijke opleiding voo den bouwmeent zich hie tc moeten bepalen tot de uiting deie school te Delft t doo zee vele s gedeelde , meeste aan de in zijne e of e , het s dat dc toekomstige bouwmeeste de e studiën, ingevolge het p van wet cn de e van welke tot zijne specialiteit , te Delft niet t naa de tc n koninkn kan, wegens k aan tijd, aan genoegzaam toelichting, e van beeldende kunsten. t l en zelfs aan ; of met e lijke of is in het diepe leedgevoel, dat, ingevolge genoemd : dat voo vakkeu welke voo hem als de , evenmin aldaa als tc Delft het bouw- zijne studiën n te n aangekundig s in zijn gehcelen omvang en in ge, slechts weinige n beschikbaa zijn, l meenschap niet dc e schoone kunsten schijnt tot e vakken n n die hij best kan stand te zullen komen, dat n d missen. Zee te t heeft de hee , bij de zich n uwe aandacht tc vestigen op de toebehandeling van . 39 de wet op het middelbaa , l zij op gezag van het komst de , in de zitting van de Tweede de , doo den hee in de zitting de l van 11 t 1868, gewezen opliet l van 14 186^ , wenschelijkc van s in de aesthetiek, de gen te mogen n dat dc tijd j is, schiedenis de kunst, in de n van het schoon, toen de kunst bij de e g en de beide s tot g van den goeden smaak cn aankweekiug de l als een stiefkind werd behandeld. van liet schoonheidsgevoel, dat hie tc lande bij vele m doet het bestuu de j Tot betechnici en n t gemist. e geachte der Bouwkunst, die zeven afdeelingen heeft vordering zeide: „Eene school als deze (de + 1000 leden telt, ove geheel , en sche tc Delft) moet zijn een conservatoire des arts el d zijn gevoelen aan Uwe métiers, maa als men het oog gevestigd houdt op niet te mee Excellentie en de Tweede kennen, met een bede métier-s, moet men les arts, de kunsten, niet uit p op Uwe Exc. en haa t . Zij het oog " uwe hoog e bemiddeling bij Z . . zoekt s komt hel n de j , opdat 1°. in de hoofdstad , dut Delft cenc weinig aanlokkelijke, zelfs in den koning en de des s e gevestigd de e voo hooe opzigten zee ongeschikte plaats is voele en beeldende kunsten; 2°. bij het , in den , die tc midden de e maatschappij . 2 van het p van wet, e opgenomen en d nieuw licht en leven zoekt en moet .. in de e plaats de bouwkunst in n geheclen zoeken.

97

-

— 98 —

omvang, met p van de vakken, die aan de e school te Delft nog , of dat het bouwkundig gedeelte deze school e t naa de hoofdstad des , en aldaa , op d dat het is ééne volledig e akademie van beeldende of schoone kunsten in ééne e stad te bezitten, dan zoodanige instelling, hie half cn daa half, of hie voo het , daa voo het e s in de bouw-, beeldhouw- en , gevestigd te zien, om niet te n van den n eisch en het zee e voo den kweekeling iu de bouwkunst, om een zoodanig d s te kunnen volgen.

zoowel van den s n als van den aankomenden beoefenaa de schoone en nuttige kunsten. t is , dat de band tus- en e schen de bouw-, beeldhouw-, kunsten in hooge mate t t en de e n genoemde, zoo naauw aan elkaa kunsten g gebaat kunnen zijn iu dezen eene e zelfn tijd ; dat standige g voo velen kan n , die heilzame n kan n tot l eene bijna e g tusschen de bouw-, beeldhouw- en , cn eindelijk dat deze band het nationaal kunstelement op nieuw kan doen n in een tijd als de onze, n bij k e j heeft in haa , de Bouwt aan dien bezielenden invloed, welke de kundige Bijdragen, dat zij met nog e kuiistde wapenfeiten de eeuw van en uitgaven, dc ee had uwen laatsten en N E T aan de schoone kunsten schonken, voo de bibliotheek van het t van binnen, om , bl. 315, te mee behoefte bestaal aan steun en landsche zaken aan te bieden, in deel zoo vele goede elementen in het onze natie de n de g van de e te ontwikkelen en te . Om zoodanig doel te school te Delft opgenomen. Op b l . 321 of ook in , mag geen offe te zwaa n geacht, . 40 (wet middelb. ) leest zij de opgave de , en op b l . 330 en 331 . 61 en 62 want toeneming van volksbeschaving leidt tot g van . wet m. o.) de n de examina die aan den , en aan den t (bouwkundig m zal de e g een gewenscht k ) gesteld zijn. Zonde deze n hie , wannee zij alle hulpmiddelen , g te willen , schijnen enkele om aan de s — zelfs aan de genieën — de van niet in d te zijn met de . 39 en 40 dei- gelegenheid tot ontwikkeling te , eu genoemde wet, en kunnen sommige van de t j niet mag de ken de e school, in . 62 de wet op e mate zaamd , dewijl zij gewis in niet het middelbaa s aangeduid, geacht n dan e beide n den d van beschan tot deze school, maa veelminde t te ving eene natie aangeeft, en e n alom ee tot de , wie bestemming het is de als de levende bewijzen van den - of e opleiding en g op het gebied de n beschouwd. gang des tijds schoone kunsten te . , voldaan hebbende aan den pligt om t deelt de g van velen, dat in naam van de j Tol bevordering der de bouwkunst moet d n als s Bouwkunst, met g van e afdeeling Delft, te n tot de schoone — of wil men — beel, dat op de den innigen wensch uit te dende kunsten; althans is zulks, naa het , akademie voo schoone kunsten (te Amsterdam) de n eu deskundigen als doo de meeste t niet e uitgesloten, hopen dat aan dit beginsel aangenomen; als blijkt o. a. uit het hoofddeel de schoone kunsten de hooge belangstelling e s van kunst delde op het van 's lands g moge ten deel vallen. , gehouden te Brussel in Septembe 1868. t gevoelens van d en hoogachting, land,- België, Frankrijk, enz. n t te zamen, in de bouw-, beeldhouw- eu een g . j sommige de buitenlandn van schoone kunsten staan de sche n ove de wetenschap van het schoon (aesthetica) en de oudheidkunde (archeologie) te dienste .

.

Het Bestuur der Staatschappii tot bevordering der Bouwkunst, 3.

.

. Voorzitter.

. 12

i

18(i».

. T E T A

V A N

,

100

— 99 — e hieronder vermelde afdeelingen van de

Voor de afdeeling Leiden*

j

J. W.

Tot bevordering der Bouwkunst, kennis genomen hebbende van bovenstaand adres, door het bestuur der

— Foot de afdeeling B.

,

,

Voorwitttr.

j

Voorritter.

B

A.

,

J.

. Sekretarii.

Séktetwiu

zaken gerigt, bekrachtigen, ten blijke van hare volkomene t

instemming, genoemd adres met hare ondcrteekening.

bestuur

heeft zich, Voor de tifdeehng

P. J. . CUYPEBS,

Arnhem.

W. A.

/ 'oorxitier

N.

Sekretarit.

Sekretarii,

,

W. N. J. J. C. E

, Sekretaris,

1".,

t'oorntler.

, 3. E

/ 'uurzitter.

/ 'oorgitter.

E

J».

Foor de afdeeliny 's Gravenhaye*

VAN

\S. V VAN

sloten, en zich volkomen met dit stuk vereenigd.

B. SWAAN,

Voor tie /ifdeefiny ( . ü.

j Tol bevordering der Bouwkunst aan Zijne

Exc. den minister van binnenlandsche zaken, gaarne aange-

foor sit ter,

,

der Vereeniging Architectura el Amicilia

na kennisneming der petitie van het bestuur

der

,

,

, Sekretarit.

Sekretarit.

N door den heer J .

.

EN

.

' , architekt te Amsterdam.

menten , n deze n t bemoeijelijkt. e hee N heeft van buiten putten e koninklijke akademie van België, gevestigd te moeten maken, om langs deze de fundamenten de moskee van te . n doo mogt hij Brussel, heeft de volgende g : . e e de buitenste n „ n t de g van het , niet den tempel doo S gesticht is zigtbaa n de bouwkunst in den invloed van van , en j is gebleken de juistheid de heeft , en de n te kennen aan wie men dien invloed moet , met de opg dat die tempel zonde een enkelen g gave van hunne " is gebouwd. Ook is de t van Damaskus ontdekt en . n heeft op de steenen en n monoe s is 1000 . of ƒ 4 7 0 . e , in n van de n gevonden. Alles schijnt sehet , Vlaamsch of Latijn , n vóó 1 Juni 1870 ingewacht bij genoemde akademie. t n , en ziet e uit als nieuw gebouwd. e e tempel staat op een hoogen . Twee holle wegen maken dit gebouw s en links . e , genaamd de Tyropeon, ten oosten, scheidt de k van den g Sion. e tweede weg, de C'edron, ln de des Arts van 4 i jl. komt een k l op h gebied , dat ligt ten westen en t dezen tempel van Gethsemaneh wij t . Onde leiding van geheel j van den . e wegen komen den hee S N , luitenant de genie in en- te zamen bij een vijve genaamd Siloam. Ten n gelsche dienst, n thans in Jeruzalem, de oude is de vijve van Bethesda. e fundamenten deze k hoofdstad van en de wieg van het - liggen 30—60 el beneden het vlak des heuvelsj j dom, n op e punten gedaan. genoemden vijve heeft men ontdekt de t Huidat, e e tempel, geplaatst op den g met e g en zee e . riah, en een f de muzelmannen, genaamd n zijne nabijheid is een fontein , tot welke Harent, (de rust) zijn ontbloot. Wegens den hoogen een zee e j van 516 el toegang geeft. , dien de geloovigen voo hunne oude monu- Een der steenen n de n zijn zaamgesteld .

102 —

e voo meisjes, allen gelegen onde één kap, en is elf el lang. e hee N t dat e n :j . was onde het van 22 el hoogte bedolven zijn. S k dus iede met een k een , hoog 2 /« el. e , toen hij e dat het zien tegen de . ken n 3.17, de s 2.90 el hoog. e hoogte de n van den tempel te Jeruzalem eene e e in den kelde en op de e en duizeling gaf. n heeft op de steenen een t g g 57.86 n el. huisje n velen met tweede aantal s en teekenen ontdekt, was midden op midden de n 4.68 el , en e f zijn . ellen . Een e teekenen, van fenicischen dan van had 8 el diepte, dus 37.41 zoodanig huisje had gekost van bouwen ƒ 1150. Voegt n , zijn e stellig op gezet doo j den s van 140 el d voo e de , die de steenen in de n hebben men e l , en n geplaatst te . woning met het tuintje, tegen ƒ 2.50 de , zoo als zij Een de n doet de gissing ontstaan dat de bouw- eenige onkosten , dan is zoodanig huisje voo minstens . e , die te Verviers meeste van dezen tempel uit Tyrus is geweest, ƒ 1 8 5 0 te zee vele van deze gebouwtjes stichtte, t ze en wettigt min of mee de g of deze n ook n voo ƒ 2000. Zij die de n tot de fundamenten van S tempel. aan enkele Nog zijn doo den hee N ontdekt de zooge- koopsom niet in eens kunnen betalen, ontvangen de t tegen g van 6 % e en met naamde gouden en eeuwige . n ziet uit deze helft e som. e huu van eene , dat de Engelschen het van t belang ach- betaling van een e woning is ƒ 2.60 pe week, die menig amten te n tot de e kennis de oude gebouwen n wij het gevan het Oosten, en zij moeite noch kosten , ten bachtsman niet betalen kan. , dat geen beheijing behoeft, en de einde de kennis en het gebied de e uit te halte van het d in België, met de onzen, dan komen n op de meest e wijze. Vóó alles wijze van blijkt dat de e n in onzen tijd niet ons de gebouwtjes te Verviers nog tamelijk hoog in s , en zouden zij hie minstens ƒ 2500 kosten. ove één nacht ijs gaan, maa hunne stellingen willen bouwen op doo henzelven ontdekte d niet op Onlangs heeft de ambachtsman het plan opgevat, zich in enkele steden van uit eigen fonds woningen gissingen of . te bouwen, om op die wijze te blijven uit de handen van hen, die g de n n en . met hunne woningen k koopmanschap . l

C,

voornoemd tot Zijne Exc. den minister van binnenlandsche

Foor de afdeeliny Amsterdam.

101 —

g te was een e laatste e n van g voo den ambachtsman, en voo hen die zijne beschaving en t . n vond e een t aantal modelwoningen voo den kenden stand, zoowel voo steden als voo het platte land. Onde deze muntten uit een paa gebouwtjes, doo den hee E TESTON , van de T TESTON , s te Verviers, , en dienende tot n zijne , die met de étalage en de bewaking de n uit de k n belast. e woningen n naa die eene eeniging te Verviers gevolgd, en geleken zee op die van Zij bestonden beneden uit een k aan de , metende 4.20 bij 4.30 el, met steen in een de hoeken van den , en een ande aan een open e uitkomende, e e bij eene diepte van 2.60 e l , dienende tot keuken en n een p naa e s boven, »la: een voo de , het tweede voo jongens, het

Te Amsterdam heeft zich eene g van lieden , die doo wekelijksche n een fonds wenscht bijeen te , om a met bouwen aan te vangen. Wij n — alhoewel het ons spijten zou — voo mislukking van dit plan. e eenigingen voo den bouw van , die met e kapitalen n en s de e , hebben de geschiedenis en de feiten s voo lang in deze vastgesteld, en . Wij wijzen naa onze g in deel X V de Bouwkundige Bijdragen, blz. 317, en l zijne e steden , wat het bouwen , in een exceptionelen toestand. E is met het n van n wel eenige , doch geen e winst te behalen, want een week huu van ƒ 2 is s boven het k van menig , die niet mee dan '/ deel zijne inkomsten mag gaan .

—

103 —

. Te Berlijn bestaat eene g van , die in het begin dezes s eene zee e g heeft gehouden onde m van den bouwmeeste . t e , toen aan de e gesteld, f de bouwkunst. t h t had bij den landdag een p van wet ingediend e het t van eigendom op de n van e en kunst, en ignoe het zoogenaamde Urheberrecht bij de n de bouwkunst. e g kwam tegen deze zienswijze op, en benoemde eene kommissie van zoek. t algemeene stemmen e deze kommissie het volgende: 1°. t is hoogst onbillijk de n de beeldende kunsten niet bij de wet te . e meening de wet, a die de bouwkunst niet lof cle beeldende kunsten rekende," t van zelve, omdat diezelfde wet. een aantal n bevat, g hebbende op de g van boek- en n op h gebied.

—

104

-

nen invloed bij de g te doen gelden n de s , en . Zij n namens de g in g met de , en kwamen tot gewenschte . t zien wij dat een gemeenschappelijk g kan leiden tot e dingen, want den bouwt van inventie te ontnemen, of aan kunstenaa zijn cle eene plaats te n in de j de e beeldende kunsten, gaat in onze dagen niet mee op. kunstenaa laat zich, daa waa het pas geeft, als specialiteit , cn l waa hij den juisten toon wist te vatten, en zich tot e n wendde, had hij het genoegen te zien , dat al mee en mee leemten en onvolledigheden , die altijd g en onjuiste zienswijzen ove de kunst cn e n na zich slepen.

V.

n deel X V de Bouwkundige Bijdragen gaven wij een t t ove de g voo eene hoofdkerk te Berlijn. Op die g zijn ingekomen 51 , als: 21 van s uit Berlijn, 2. t t van den bouwmeeste op zijne n s ingezonden en j staat op gelijke lijn met dusdanig . van den beeld- allen op naam van de E en X (2 , vox QUAST, houwe en . e kommissie meende dat, [ wij deze bepaling zich in de k s zou , | , , Cn OntmOOtCll. Tien c en e nabootsing van op d dat eene n zijn anoniem ingezonden en voo het mcebouwkunstige n niet behoefde n l ook uit kwamen e uit te , dewijl zij zelve zich . Aken. twee uit Breslau, twee uit Toulouse, een uit Gent en een uit (van STATZ); s uit Heil. s doen zich zee vele gevallen , Weenen, Hodat het t van den bouwmeeste wen- bronn, Zeulemode, Neurenberg, Görlitz, Hamburg, Claus/hal, en schelijk en ontwijfelbaa billijk is. e kommissie - [ henstein, . t is te n (van deelde dat het bij de wet g moest zijn, d niet hebben bekende n of e , zon- | dat de Engelscheu aan dezen n zoo weinig in aantal de g van de , doo n te deelgenomen, en de zijn, want de s in beide landen weten doen uitgeven, en dat de wet; moest n een nog wat w is. Wij n hie het e niet. d , hetzij al dan niet , , dat de namen van al de , op na te bouwen. tien na, vóór dc g publiek bekend zijn ge4°. t , van den bouwmeeste op zijne schepmaakt. Eene e kommissie is te pingen en n valt niet, te ontkennen. ling benoemd. e twee laatste n van wijlen t t d doo de g met alge\. n op de tentoonmeene (131) stemmen aangenomen. e kommissie den bouwmeeste stelling, die den 25 ] 1SC>9 d geopend, en t het bestuu de g zich namens haa dagelijks van 11 tot 3 , in de koninklijke akademie deze e g voo den bouwkunstenaa voo kunsten te Berlijn, open bleef, zoo lang zij beaan te , en te n langs n n s . e tentoonstelling bevatte 51 weg, het . van eigendom voo de n van van 41) , d op 359 teekenintektuu te , in voege als zij in haa t e modellen aanwezig geweest. Tot een had aangeduid. e leden die t n hun- gen. E zijn 4

—

volledige g kwam het niet, maa zes onts n uitgenoodigd tot het deelnemen aan een tweeden . Van de 51 n n in , 14 in gothischen, 9 in naissance-, 7 in antieken en 1 in n bouwstijl. Onde de gothieken vinden wij , laat- en , onde de e de italiaansche en de , en onde de n in n bouwstijl zijn e die de , de e en de italiaansche motieven . n weet dat S uit het het denkbeeld van begin de 18 eeuw m om eene e k te bouwen, die tevens een nationaal monument zou zijn h het bleef bij p en wensch. n 1840, toen koning V den n be, 8 , een p steeg, g voo neinen netten grossarligen te . Ook dat p kwam niet. tot g dan voo een deel de . e s N uit Berlijn n uit Hannover cn voo dit. gebouw zee sehoone . s had de koning vastgesteld dat de k zou zijn gele. gen te midden van een Campo santo of S d belast met de bijbelsche kompositiën en . t jaa 1S48 maakte een eind aan den begonnen bouw. n 1S55 e STÜeen tweede p ingevolge den wensch des konings. j nam een w met middenkoepel en s als typus aan. n den tijd toen van dit p een model op e schaal d gemaakt, d koning iv. Zijn volge vatte in 18fi7 het denkbeeld wede op. cn naa aanleiding vnn S dood kwam cle g in de . e algemeene , die van het e van t uitging, was de e van dien d in Enkele de n , die ove dit p hebben n en nog n , beklagen zich dat de e en bekwaamste s aan den d geen deel hebben genomen. n doen het n alsof bedoelde m baan hebben willen laten aan de s n en cle aankomende . Wij houden het e voo dat zij met dezen d en de n n n niet zijn ingee nomen. t de zaken, e zich de g inlaat, tot een goed eind n , n twijfelt niemand die weet wat voo de kunst doet. de

—

106 —

106 — .

e

keize de n heeft een t uitged van dezen inhoud: E zal om de vijf n een belooning van d , onde den naam van «groote prijs des keizers", en betaald uit de e civiele lijst, n d aan den van eenig k bouw-, - of k die deze g t dig . Aan eene kommissie van g leden, n tien uit de' Akademie van sehoone kunsten, is de g . Zoodanige kommissie funt slechts voo één maal. j elke g t zij , doch e leden zijn op nieuw be. e mededinging is enkel opengesteld voo de e . e kommissie zal in e e zittingen een lijst maken van de n die voo dezen p in g komen en uit deze lijst e keuze doen. n het k van een kommissielid op deze lijst t geplaatst, zal dit lid uit de kommissie moeten , en doo een ande n . c toewijzing van dezen kapitalen s — de ste ons bekend — - zal voo de e kee in Augustus 1809 geschieden. Wij zien met innig genoegen, dat de bouwkunst hie niet is uitgesloten en wel degelijk onde de sehoone kunsten is opgenomen. e kunst t n niet genoemd.

. n weet dat slechts ove eenige ellen is ontbloot, l Herculanum '21 a 34 ellen onde de lava bedolven ligt. e n aldaa aangevangen , en s twintig n — bij k aan geld — gestaakt, zijn onlangs kunnen t . e koning van heeft ; f 15,000 geschonken.

. n hee E , een de e oudheidkundigen in komt de ee toe, dat hij de belangstelling voo oude gebouwen k heeft doen toenemen en het k gemakkelijk heeft gemaakt. j zelf f e n ove zijne lievelingsstudie, en is de stichte de e sen, die ten doel hebben de lokale geschiedenis doo n tc . n het begin van dit

—

—

107 —

jaa zou het 36" s te Carcassone n gehouden, tevens met het doel de „cité", een oude wijk in die stad, te bezoeken. Onde de d leden van het s was . , de e , k d te bezigtigen gekomen, om dit eenig „ bijou' de en zich bekend te maken met de e van eenige n oude gebouwen deze wijk, welke s eenige tonnen gouds hebben gekost en den Staat aan C zijn . Na afloop van zijn k gaf . S aan de g een uitg , n hij de wijze p de stellingen n en n t alles behalve goed. . S is van meening dat geen oud gebouw t heeft op g . als het niet wede kan n , zoo als b. v. met de n het geval is. e e wil iede oud en nutn de middelteloos gebouw, de e eeuwen bedoelt hij insgelijks, slechts voo n behoeden, en nooit staat hij toe dat bij eenig t en men het gek de fantaisie in g bouw of met e n , dan het bij zijne stichting had. j wil dat elke ruïne, zoo als het hedendaagsch geslacht ze vindt, een p van studie blijve voo den g en , en om die n met geen ande kleed mag n getooid. hij had t dat de n van den hee C in de oude wijk de gemeente Carcassone volgens geheel e beginselen dan de zijnen n , e hij in de g van s tegen zoodanige handeling, en viel den hee E C zee , omdat deze zijne fantaisie had doen , waa dit niet mogt geschieden, als tegen de wetten de oudheid en kunst aan. e inspekteu of opzigte de ken, kennis n hebbende van dit , sloot de n van al de n die in g , en belette dus doende den s van het , zich met eigen oogen te kunnen n van de juistheid de e aanklagt van den hee . e handeling van den ambtenaa in staatsdienst is hem zee kwalijk genomen. Velen hebben zulk eene houding zee gelaakt, te mee daa het doel van het s geheel d gemist, en de leden — behalve de e . S e t ziet men, dat zelfs s moesten . , d en bezocht doo dc invloede en bekwaamste mannen en s de oudheid in hunne onaangename zijde kun-

108 —

109

nen hebben, en dat f een e handeling in staat is de n te n van hen die zich voo tijdgenoot en nageslacht e opn van geld en studie willen . Wij ontleenden dit beknopt g aan lende , en stipten het e enkel aan, om te doen zien dat in ook niet alles goud is wat e blinkt.

. n hie twee zee e feiten k tot de n van den n schen kunstkenne en bouwmeeste E . . n de e plaats is onlangs zijn uitmuntende lionnaire

raisonué

de /'architecture kompleet

,

e

met de

het e van binnenlandsche zaken gelijk blijken kan uit deze opgave:

g van het 10 en laatste deel. e heeft, met dezen zijnen d een onn naam . n de tweede plaats voltooide hij onlangs de n de l van rijs), na een aanhoudenden d en g van twintig . e hee , doo de e g met deze e belast, heeft zijne taak met t talent kunnen n en onde zijn opzigt zoowel als naa zijne teekeningen, zijn de fundamenten , de s gebouwd, even als de - en biechtstoelen, het , de n tot het kleinste ameublement . e is dan ook — in den n zin des s — van top tot teen bouwd. Als de hee C nu belast zal n met den opbouw de beide s aan den , dan wenschen wij dat het hem ook gegund moge zijn dezen d voltooid te zien. e is s nu een de schoonste n in schen stijl.

,

Aanmoediging voo de bouw-, beeldhouw-, , , enz ƒ130,000 Aanmoediging voo het s in de plas33,977 tische kunsten. Akademie te Antwerpen. e akademiën en scholen „ 79,500 Aanmoediging voo de beoefening de toonkunst „ 83,890 n

t

Wij

110 —

—

museum Wiertz

te

Brussel,

en de ko-

ninklijke musea voo beeldhouw- en schilt „ 29,942 k museum voo oudheden en wapenen „ 13,850 n en medailles voo e mannen „ 20,000 g en d van monumenten en gebouwen „ 40,300 e Staat t de e tentoonstelling voo schoone kunsten met . „ 12,500 Subsidie als aanmoediging en inteekening te g van de e n . . . ,/ 06,750 e akademie van schoone kunsten , n en wetenschappen „ 38,850 e bibliotheek „ 41,410 e en n in de vinciën „ 56,325 Totaal . . . ƒ 653,794 e som is — als men let op de bevolking van en deze t met de bevolking in e landen — zee k en spant zelfs de n boven het cijfe de subsidiën in t zal wel geen betoog behoeven dat de e n voo de schoone kunsten, n en wetenschappen, musea, bibliotheken enz. een veel minde cijfe n dan de belgische, ofschoon beide landen in bevolking nagenoeg gelijk staan. België

X.

Als

eene e d deelen wij in e , (de c a. 50 cent stellende) het t de schoone kunsten en n van België voo het jaa 1809 mede. Zoo als men weet, t alles wat in dit kunst en d bed k g heeft op de schoone kunsten, e , de musea, bibliotheken, chieven en publieke monumenten of gebouwen, doo

. E

n schatten besteed voo het , k te beschaving van hem, die sobe bedeeld is met hetgeen men pleegt te noemen: het slijk de e e stand geniet al mee en mee dezelfde n de mee gegoeden, dank zij de tusschenkomst van e s en

goedgezinde . Nederland neemt op het n van het s eene s in. Ook voo het ambachts- en l , zijn in de laatste n n t gedaan, en dagelijks t de g , dat het landsbestuu de veldwinnende meening: dat g wel degelijk eene k is, in k wil . j de g bestaat het stoffelijk plan e n te wijden aan de opleiding van den kunstenaa en den n , in navolging van hetgeen in land, Oostenrijk, België en s geschied. j die zijne n wil wijden aan de kennisneming van hetgeen s en in e steden is tot stand , kan n dat men bijna l alle t inspant om de scholen voo het n teekenen, n enz. in t d te n met n van n op het gebied de , , kunsten en ambachten. Ongetwijfeld zullen die zoogenaamde sehool-musea van t nut zijn, en de beste methode — die van het aanschouwelijk s — in de hand . n Neder/and is aan het n van e hoogst e n nog weinig gedaan. Zij zijn e in t getal aanwezig, doch tot ons leedwezen te veel . Wenschelijk zou het zijn, dat elke e stad in Nederland een zoodanige meling , niet enkel van n uit onzen, maa . ook uit n tijd, toen de zucht naa goedkoopheid niet zoo zwaa heeft gegolden als heden het geval schijnt te zijn. Wat Nederland kan , n o. a. de tentoonstellingen, en welke schatten nog hie en daa in e hoeken s getuigen, die n zijn, kunnen vele van tijd tot tijd in g komen met e , met n en e , welke niet zelden s kleine musea mogen heeten , zoowel op het gebied de oude als op dat de hedendaagsche kunst en . Wij wanhopen geenszins, dat binnen een niet al te d tijdstip elke stad van Nederland die S ii 10,000 s telt, zal bezitten e school tot opleiding van ambachtslieden en s de , en dat elke zoodanige school in gemeenschap zal n t met een n d n en modellen, die haa museum uitmaken. .

n

de laatste 15

n zijn de

e

verzatne-

—

l —

—

112 —

—

114 —

1

e ontmet een n hek te hoogte van l / * el. s en s moeten n een volledig p de , een zee t bestek en een tot de kleinste détails e ; , n en modellen de détails de met aanwijzing de e en . t a bepaalt dat deze k moet ontn n in den stijl ronian-jïeuri van de laatste . e kolommen moeten van n steen uit België, de gedeelten n van don steen uit Creil zijn. e welven en plafonds moeten l en van u zijn. steen, of van hout met e e kosten mogen , met p van het m van den , de som van S0,000 . niet te boven gaan. e gemeente Atrecht behoudt aan zich het , het e p niet te doen . n dat geval zal de t e 600 . en de tweede 300 . als s ontvangen. e d is thans geopend. n die na den 1 Augustus o. a. 's middags te twaalf e inkomen, zijn van de mededinging uitgesloten. e kommissie van g zal bestaan uit den bisschop, den , een kanunnik, twee , een , den algemeenen . s de e van het museum, en den van het . Te Atrecht (Arras) in Frankrijk is een d gen ziet dat te Atrecht al heel veel voo weinig opend voo de e eene katholieke , lang t en men e zich t met 40, en d 18 e l , met e schepen, e ingangen, | geld , die geen enkelen bouwkundige van p stoep van vijf , soubasement van blaauwen bel- een onde zijne leden telt. gischen steen en van den publieken weg afgescheiden

lingen van n in de Louvre te t met 45,000 , t en tentoongesteld in 142 zalen. t blijkt dat deze e lokalen al mee en mee onvoldoende , en om die n heeft een het l gedaan tot den bouw van een kolossaal l museum, ove een t deel de vlakte van Saiut-Denis. n dat museum zouden alle kunstschatten des s klassikaal, volgens de methode van het museum te Londen n tentoongesteld, en zou, even als naa het Sydenham-palace in die hoofdstad, een g van naa het nieuwe museum n aangelegd. t plan is in g . l men wacht op de g van de , heeft men onlangs 12 e beelden op even zooveel e kolommen gesteld, die den nieuw gebouwden buitenmuu van de Salie des , en gaat men s t dezen paleisbouw, naa de gewijzigde plannen van den bouwmeeste , met behulp van eenige millioenen, van name s en van een goed d lege n te voltooijen.

—

113 —

E GEGEVENS VOO

T

N EN

LAGE

N VAN

S EN

.

Verzameld, bewerkt en met platen toegelicht door de heeren A .

T

N

. e bouwkundige, wien het n en uitvoeg tot , van welken d n van eene ook, t , staat voo eene gewigtige taak. k zijn de punten, die hij in het oog te houden, vele zijn de , die hij te n zal hebben. e dit niet zoo, had de bouwmeeste van scholen niet te letten op e eischen, die bij den gewonen huishouw niet , dan zouden niet zoo menigvuldige klagten d , waa g schooltoezigt zich de belangen de kindeeen n . Zal de bouwmeeste zijne taak goed , dan moet het gebouw aan een goed inwendig een aan zijne bestemming passend k . Een duitsch zegt n het volgende: „Eene , voo gezigt en gevoel aangename omgeving, een helde en zonnig f daa binnen, n weldadig op het k gemoed. n een schoolgebouw n het k aanzien niets s heeft, welks n donke en niet net zijn, welks ligging doo het gemis van allen n i ee t dan aan, ontvangt het kind s bij de e e t een onaangenamen , die bij velen de kiem voo dc toekomst. „Gelijk n van , van , diepe in hoofd en t van het jonge kind , t wannee zij hem uit een liefdevol, gemoedelijk , dan wannee zij op eene , e manie tot hem t , evenzoo t cenc , gemeenzame omgeving, een doeld t f heilzaam en weldadig op het t mee ontvankelijk voo de gemoed, het kind e de g en neemt deze vaste en in zich op." .

,

N VOO

.

.

G en J . A . V A N

E

.

.

t

uitwendige van eene school moet eenvoudig, k en tevens deftig zijn; de school moet zich van de omliggende gebouwen . n men een bepaalden stijl wil volgen, zoo als dit blijkens de afbeeldingen, welke wij s voegen meestal gedaan is, dan kieze men bij keu den n stijl, d in van gewonen baksteen. Ook de , mits niet in k , is niet ongepast voo schoolgebouwen. e gothische stijl, hoewel in sommige gevallen geschikt, b. v. in de nabijheid van eene in dienzelfden stijl gebouwde , ligt te veel kosten.

. E

N VAN

N

N

T

.

A. „ t een wij in de van .

van de bouwplaats.

d d van bet n e is, behoeft geen d betoog," lezen Gezondheidsvereischten van schoolgebouwen en . VAN . , l in e steden, is men genoodzaakt een n te , dat niet aan deze e voldoet; in dit geval moet aan het bezwaa op kunstmatige wijze te gemoet gekomen . Ook de omgeving de school mag niet buiten invloed blijven op de keuze. n geen geval mogen plaatsen of n in de nabijheid zijn, die nadeelig op de gezondheid kunnen . (Zie van ZuidHolland, n°. 109, dd. 19 Nov. 1861 § 1, en É en v. , t. a. p., bl. 19 en 20). k is eene stille, e ligging, j van l en ande . e ding toch t de d van die . s -

» s en l de n men genoodzaakt aan een e t eene school te stem de d . bouwen, dan e men, dc lokalen, n het one g en de afmetingen van de zitplaatsen s gegeven , zooveel mogelijk aan de ache platen , of wel, men be- in de school zijn doo de e van het gebouw te delijkt. Zie voo de afmetingen l plaat . stemmc de g voo de school. Vloeren. — V e e l a l , k op het platte land, Nog moet op de n gelet . n de n van s n in school wijl eene aan alle zijden e ligging de gelegd. e g is echte af tc , omdat , omdat zij aan licht cn lucht de meeste gelete koud is. Om die n is 't genheid laat hunnen weldadigen invloed uit te oefenen, ons klimaat n zij op zoo moeten voo het minst twee zijden j staan, en het beste dat zij van hout zijn; meestal komen de zuidelijke cn de oostelijke zijde de gewone wijze van planken gemaakt. Somtijds stelt men ze ook zamen uit op hun eind geplaatste blokjes; het t in . maa de e manie t de , omdat e e muu t digt te blijven. planken gemakkelijke kunnen n gehouden n en zij het j gebezigde wate minde inzuigen, B. l wannee zij met lijnolie n zijn. Om het n van het hout en de ming tc , is het goed eenige e e e aanwezigheid Afmetingen. — e afmetingen de schoollokalen onde den planken vloe te laten. , van lucht onde den vloe belet dan tevens de te hebben zich, het behoeft wel niet gezegd te spoedige afkoeling. s echte deze e onde den . te n naa het getal vloe te hoog, dan ontstaat niet zelden Zij moeten zoo zijn, t dat, e kaatsing van het geluid; om dit te , kan school geheel bezet is, dc lucht zuive genoeg blijft e onde den , om geen nadeel aan dc gezondheid te kunnen doen; men niet bete doen, dan de , aan e tot op nagenoeg 5 duim onde de en ten tweede, dat e voo den te vullen met asch, gietslakken of . gelegenheid is om gemakkelijk en spoedig bij iede te lande zee dikwijls met vochtige n men hie kind te kunnen komen. tc doen heeft, is het m den vloe eenige pale e , voo iede kind benoomen hooge dan den begancn d tc leggen. digd, t zee d opgegeven. t n heeft in enkele scholen, onde n in twee , doo e Staten van Zuid-Holland, in scholen te naa het schijnt met goed gevolg, het bovengenoemd Blad opgegeven cijfe komt n van t . e zijn ons het meest gepast . Voo iede kind is aanminde koud en dan steenen, en geven min. el, in welk cijfe de e voo genomen 0.83 de s dan houten ; ook zijn zij zee bede gangpaden n is. k aan de zindelijkheid. e d van e e g , bij eene in 1SG2 n van t schijnt echte zee afhane , voo iede kind eene opkelijk te zijn van de mee of minde naauwgezettc e van 0.73 . el. , m wij in de meeste gevallen de o hoogte de n t gedeeltelijk naaizouden geven aan houten , die in de e e , maa hangt ook iede geval toch ook in den winte wanne zijn. (Zie s af van de mee of minde e ventilabladz. 129 bij de . tie. e doo e Staten van Zuid-Holland 1.

UE

—

— 116 —

— 115 —

.

n kleinste maat van 4.50 cl onde het plafond komt ons voo volkomen d te wezen; mee dan 5.20 el voo die hoogte i s , ten aanzien van dc g in den , af te . Ten opzigte van dc diepte of e de school, n wij op, dat deze S el niet te boven n afstand te veel van de mag gaan; daa op

Wannee men een school k op eene ping , dan make men, om den k e dubbele vloeto , den vloe dubbel. n n op dc volgende manie t (fig. 1): n t aan dc balken a latten b aan, p de planken c zullen . e e sleuven d n nagenoeg tot den bovenkant de bal-

ken

117 —

—

gevuld met g puin, asch of iets . s n de n op de gewone wijze Fig. 1. Scluial 1 A 20.

;

r

i

; zij moeten zuive aancengcploegd zijn, opdat het stof c niet . en wanden. — t minimum van 0.23 c l , doo de e gezondhcidskoinniissic voo dc n , is uit het oogpunt van kone meestal niet voldoende. n zijn bij schoolgebouwen ten hoogste aan te bevelen, omdat zij des s tegen dc koude beschutten en des s de koelte . t

e gedeele de wanden in dc schooln moet te hoogte van ongevee 1.30 el boven , (in den vloe met hout bekleed len is 1.00 a 1.10 cl voldoende) om den kwaden invloed van de uitwaseming de n zooveel mogelijk tc kee tc gaan. j moet men l gen dat de g niet onmiddellijk op den muu bevestigd , g zou kunnen ontstaan. in de g gegoten n s aan te n moet e voo d n dat de lucht e achte spelen kan. waa de kosten van zulk eene g de n geldmiddelen te boven gaan, dient men, om tc n dat de g de n telken c beschadigd , toch altijd twee stootlijsten aan te : een op de hoogte van het bovenvlak de tafels, en een gelijk niet het bovenvlak de banken. e

e muu is het best tot zoogenaamt den geschikt. n en aan dezen muu men m de noodige kasten cn schappen aan, om dc e , die in eene school get , te . t e gedeelte van dezen muu t t tot het plaatsen van ten, , afbeeldingen enz. n geve aan de wanden en de g eene zachte matte , zooals lichtblaauw, s of ; deze n zijn dc beste voo de oogen. Witte wanden zijn af te . n kan den wanden met weinig kosten een aangenaam, -

118

—

lijk aanzigt geven, doo e met eene e kleu eenige lijnen of e eenvoudige n op te . n kan de wanden van boven met een k afsluiten, doch dit moet eenvoudig en weinig uitstekend zijn. e uitstekken en diepe holle lijsten (Hohlkehlen) n eene schadelijke sing van het geluid. — l wannee de smalste zijde van , is men gehet schoollokaal lange dan ? el noodzaakt bijzonde te waken tegen het gen van de . n t dan , cn wannee de bovenlokalen insgelijks tot n t , . Tot dit laatste doel zijn gegoten n kolommen het best geschikt. e kunnen in schoollokalen zee goed zoodanig geplaatst , dat zij niet in den weg staan. t beste is ze in twee n te plaatsen, zoodanig dat e kolom aan het einde van eene schooltafel komt te staan, opdat zij den n niet k zijn bij het instappen de banken. n het algemeen zal een vlak plafond bete aan het doel n dan een gewelfd, omdat het laatstgenoemde het geluid ligte]ijk . t beg tot de kleu van het plafond geldt hetzelfde wat van dc wanden gezegd is. Beuren. — e n de schoolgebouwen maakt men meestal dubbel, zoowel omdat zij dan wijde kunnen zijn, als om ze met den gevel in . e n n eenstemming te echte meestal enkel gemaakt. Te g van ongelukken, 1). v. in geval van , moeten al de n naa buiten openslaan. j k bevolkte scholen is het bovendien m een paa n tot n in te , men, bij eventueel ge, mee e van uitgang heeft. Vensters. — j zalen van e afmetingen is men, te bekoming van genoeg daglicht, veelal genoodzaakt, aan twee tegen elkande e zijden n aan te . n beginsel is dit echte te . t beste toch is, dat de n het licht alleen van de e en van n of van boven ontvangen.

e g de n t Eene te d doo n van eene bleek e . Ook is fijn halfgebleekt linnen e geschikt.

—

t aantal en de e de s hangen tendeels af van de d de te n zijn . . e inzigten wijl de n * en V A N E minstens O van cle e de wanden , houdt F (Zeitschriftftïr Bauwesen, 1SG4, bladz. 117) 1/8 voo voldoende. Onzes inziens is 1/6 als een maximum te beschouwen. e n

g tusschen e en hoogte deit naa cle afmetingen van het lokaal ge, den . Echte is het altijd t kant de , l wannee zij aan eene gelegen zijn, niet lage dan 1.30 el boven den vloe te plaatsen, zoowel om e blikken te mijden en te beletten dat cle n van het wijs n , als om te , dat cle n bij eventueel openstaan de n hinde hebben van cle c koele lucht, die in . d geval boven hunne hoofden Wannee men echte doo k aan genoegzaam licht, of om e , belet t cle n hoog te plaatsen, dan maakt men cle e n van d of matglas, of men t ze met eene dunne f van lichte . Alleen het gedeelte boven de e n moet dan beweegbaa zijn. e e tusschen de n cn het plafond neme men zoo g mogelijk, (0.30 a 0.40 el), opdat bij het openzetten de n tusschen cle , dc g de lucht zoo spoedig mogelijk geschiede. E moet namelijk bij dc n l d , dat men ze met l tot luchting e kunne . t eenvoudigste middel is, het bovenste deel de n tot schuif of tuimeln in tc , men gelegenheid t om cle e lucht ten spoedigste tc loozcn. j k van n doet men goed, deze zoo in te , dat het benedendeel naa boven en het bovendeel naa beneden schuift. Ventilatie. — n heeft in de laatste n bijzong in de dc aandacht gevestigd op cle schoollokalen, en is nade bekend n met dc noodzakelijkheid . n heeft t cle hoeveelheid lucht te nen, welke pe n en pe uu t d te . e hoeveelheid noemt men vcntilatieeenheid. c uitkomsten de n loopen echte k uiteen, en het is misschien aan deze omstandigheid toe te , dat bij het n

van de

schoolgebouwen, tot , niet altijd zóó voo g d is, als het belang de zaak . Wij n ons te deze plaatse, te lijking, de n mede te deelen, doo eenige T de e deskundigen . langt als minimum de ventilatie-eenheid 8 kub. e l ; E t 16 kub. e l ; de kommissie, belast met 30 kub. het bouwen van het Theatre Lyrique te el; . T stelt niet minde dan 43 kub. el. . G en V A N , Gezondheidsver. van schoolyeb., bijl. A, bl. 104) houdt 20 kub. voo genoegzaam; ook cle e zegt, dat volgens zijne n 20 kub. el e dampt pe n en pe uu moet d . -

Aangenomen dat 20 kub. el genoegzaam is, dan is toch de e , ontstaande uit cle onvolkomeiic sluiting van n en , niet in staat om cle benoodigde hoeveelheid lucht om tc zetten. Te g van dit doel zijn e toestellen , n wij eenige zullen mededeelen, en j l die in het oog houden, welke met weinig kosten, ook in s bestaande scholen, t zouden kunnen . e gewone , in den m van blikken , hebben het nadeel, dat zij een onaangeFig.

—

120 —

—

119 —

2.

Schaal 1 a 10.

; cle e afstand b t 5 a 7 ; de schuine zijde 12 a 15 . n de tust de togt weinig of n zoo klein zijn, niet . É en VAN E n s een toestel doo den ingenieu te uitgedacht: c g bestaat uit een n , die uit dc g van het k opgaat en doo twee diagonale tusschenschotten in vie gelijke e kanalen d is. n zijn cle vie openingen van schuiven ; van boven is dc n doo een zinken dak bedekt, aan de zijden voo een gedeelte open, en aldaa doo schuins en boven elkande liggende latten, even als bij jalousieén, voo n en sneeuw beveiligd. Uit welken hoek de wind moge waaijen, steeds zal e e lucht in een van de vie kanalen , l e altijd twee zijn de e n lucht van het k ontsnapt." Zij twijfelen echte of deze , ofschoon geschikt voo ventilatie in kleine lokalen, wel g genoeg is voo toepassing op e schaal. e g heeft , dat cle ste ventilatie n , wannee men deze e den tijd dat e gestookt t in d t met de . n doet m wel de beide stelsels, ming en ventilatie, te . (Zie bij de . n dc e , wannee het l tusschen dc van binnen- cn buitenlucht zee g is, is de ventilatie moeijclijke te gen. n dit geval doet men goed, in dc ventilatic, eene buis eene gasvlam aan te g ontstaat. c mee e lucht toch is , en dus geneigd om s te stijgen . en zich doo cle ventilatic-buis te eene klep onde aan dc buis, welke doo middel van een tegenwigt geopend of gesloten kan , is g te . men in staat dc e

naam s . Eene g A j van dit , is in fig. 2 afgebeeld; in de bovenstc vakken de n , in plaats van glas, e n gebogen plaatijze of blik geplaatst; dc opstaande kanten a n eene hoogto van 10

121 —

e lucht kan gevoegelijk onde den vloe doo in het k d . n moet echte n dc n op zulke plaatsen aan tc , waa de koude m den kinn niet k kan . t is te dien einde ook d de lucht doo s tc doen , zij d en zoo doende zelfs voo cle naastbijzittenden weinig k .

—

122 —

e e de n staat in g tot den inhoud van het . Als eenheid van g neme men aan dat voo een lokaal van 400 kub. el inhoud 2 , elke van 0.15 el middellijn, genoegzaam zijn. Tot g t men aan die openingen schuiven aan. Verwarming. — Welk m men ook d zijn, bezige, de toestellen moeten altijd van dien dat de e zooveel mogelijk gelijkmatig doo het k d , opdat niet een deel de n van de noodige e n blijve, l een ande deel last heeft van te e . e

e moet 19° S ( = 15° = 06° ) niet te boven gaan. n houdt het e algemeen , dat het kind zich in deze het best bevindt; e tempel eene e t ligchaam en geest, voo stilzittenden spoedig te koud zal den. j naaischolen kan het genoemde cijfe zelfs 1° a 2° hooge zijn. Om

den d te kennen, dient in iede k een aanwezig te zijn. j kleine scholen kan met l dc gewone g gebezigd , wannee maa voo voldoende ventilatie t . n kagchels geven gewoonlijk eene zee ongelijkmatige . e n die iu de onmiddellijke nabijheid van de kagchel zitten hebben hinde van cle . n t echte dit k doo zoogenaamde n kagchels te bezigen, zijnde kagchels niet een bemanteling van n of glaasd k ; omdat deze stollen, eenmaal d zijnde, de e lange behouden en gelijkmatige in het k doen . n kan in het algemeen aannemen, dat met 1 . el kagchel e 130 iï 170 kub. cl e voldoende d . Eene zee e g van kagchels, welke tevens tot ventilatie dient, is (ten minste voo niet al te e lokalen) de volgende: Onde dc kagchel, die met een n mantel is omgeven, ligt een , die, doo middel van een kanaal, met dc buitenlucht in g is. e is zoo , dat cle lucht van buiten af tusschen de kagchel in den mantel komen kan, waa zij d , cn doo boven in den mantel gemaakte openingen in het k . c p van de kagchel loopt doo het k

— naa den , die tevens dient om dc ven lucht af tc . Tc dien einde is eene opening n in den n gemaakt. Wannee de kagchel gestookt , ontstaat in den n eene aanhoudende ; de e k t de n lucht doo dc genoemde opening uit het k af. t

beste is j de kanalen tot afvoe van k en e lucht in tc n op de , ben , op bladz. 151, bij de g de gymnastiescholen. s , wannee de kagchel niet gestookt , of ook als de afstand tusschen kagchel en n tc t is, cn dc k d afgekoeld , kan men den k , doo in de bovengenoemde opening in den n eene gasvlam te . e

g , naa n uitvinde , l genoemd, cn voldoet j algemeen. Zij is onde n met goed gevolg aangewend in het stads-hospitaal tc n twee scholen tc Zwolle n e kage gechels , die daa niet genoeg ven. t komt echte k t , dat dc p t uit de kagchel in den n loopt, cn dc e uit het k , vóó dat zij zich beeft kunnen . Voo e lokalen is de gewone g met kagchels niet voldoende; men moet dus j tot e middelen zijne toevlugt nemen. e , hoe goed ook op zich zelve, is om e d voo scholen niet kieslijk. t goed gevolg kan echte k gemaakt den van de g met heetc lucht. Zij is in vele opzigten boven de g te , en wel in de e plaats om e e goedkoopheid; men kan zc ook met l in kleine scholen bezigen. c g met heet wate is in dc k alleen voo e gebouwen geschikt. e n m velen tegen g met hecte lucht zijn, is deze: dat zij de lucht te g l de geneeskundimaakt, betgeen, volgens het gen, nadeelig is voo de longen. t k t echte weggenomen, wannee dc lucht, vóó dat zij de stook kamc , ove wate geleid , zij den d van vochtigheid , die noodig

—

124 —

is voo cenc met de gezondheid e inademing. e e en de hoeveelheid van het wate moeten d n naa de hoeveelheid te men lucht ('/so a '/oo . wate pe kub. el lucht). Ook e , welke tot nog voo n tijd in de g te vinden , zijn thans s . Zoo bestonden de tot het n van heetc lucht gebezigde kagchels uit e , evenwel zonde genoegzame ; de benoodigde hoeveelheid f was ; ook n zij niet volkomen j van . e gepatene s VAN & CONS, te Ludwigsha/en ajlL, n van eene g tot damping van , n zee goed aan de bovengenoemde . Zij zijn s in scheidene scholen, zoowel in Frankrijk als in Duitschland, met goed gevolg aangewend; (in Duitschland zooonde n te Got/ta, Weimar en e de aandacht onze s p vesdat wij tigen. middel van deze toestellen kunnen ook enkele lokalen k d . Gevaa voo d is e niet bij te , daa de toestel in k geplaatst , en de geleidingen, bestaande uit gemetselde kanalen of den buizen, in de n of onde den vloe aanget . e gcleidingsbuizen hebben mingsopeningen met schuiven, dc g t . e g heeft nog mee n boven de gewone kagchels, namelijk : de g van plaatse in het , het gemis van lende , de mee gelijkmatige g de e cn n nog eene e beg van . e s van BOYE & coxs. zijn op de volgende manie zamengesteld (zie fig. 3): a aschkuil, b stookplaats, n van een hals c; uit dezen hals t dc k doo de kanalen d naa de e kist e , en van , doo de schuin oploopende kanalen f naa de tweede kist g, waa hij zich wee , om, op nieuw in tweeën e kist i deeld, doo schuine kanalen h naa de tc , van waa hij, l doo de kanalen k , bij / doo den n ontsnapt. e

geheele toestel is doo een mantel van metsel-

—

—

k omgeven, n bij m gaten d zijn voo het schoonmaken; doo dc opening // t dc lucht naa het k geleid. e toestel schijnt zee doelmatig tc zijn, omdat hij geen gevaa loopt bij de uitzetting doo de , Fis. 8.

e lantrs A B.

—

n van een k kanaal niet wel mogelijk maakt, kan ook de lucht, uit den kelde gebezigd h alsdan moet, doo bet aanhoudend openen de , steeds e lucht van buiten d . e koude lucht , doo het in g komen met de hecte e van het , , en , na doo eene eigene g (bestaande uit eenige bakken met ) met wate , de heetc lucht d te zijn, dc , doo het tale kanaal e openingen i, dc e lucht in de lokalen komt, zijn n van schuiven of kleppen, om dc g te . j

p zijn ook dc s in het m opgenomen, om de mogelijkheid n te doen zien. Om dc noodige ventilatie te , zijn de iun i op a 2.SO cl boven den den aanhoudenden toevoe van d geplaatst. e e lucht zoekt de e ccn uitweg, cn zoodoende kan zij doo de n beneden in het lokaal ontsnappen. c ventilatie-buizen hebben even onde het plafond cenc tweede opening u' , dienende om in den zome dc e lucht af te ; deze openingen zijn des s gesloten.

Schaal 1 ü ÏO.

Platte irrond C

126

E F.

dit

n

A—

B

daa alle e deden zich j kunnen uitzetten, en het vuu geene e op één punt concen, maa deze dadelijk ove een t k a . e kosten van dezen toestel n ƒ 500, met p van de g om dc lucht vochtig te maken. t XV t een gedeelte van den platten d en de e van ccn schoolgebouw, p het boven n m is toegepast. c l c is in den kelde geplaatst; de te n lucht t doo een gemetseld kanaal k van buiten . Voo het geval dat de plaatselijke gesteldheid het

kan dc n lucht ook naa den kelde g , en wel onde den de stookplaats, van waa zij dan, tegelijk met de zich doo het vuu ontwikkelende gassen, doo den n naa buiten . s n de n in of n de nabij den vloe geplaatst; dc . e lucht bevinden zich dan boven in het e wijze van n is echte in dit geval niet zoo g cn l als dë doo ons aangegevenc. Wij zullen dit in het t aan toonen. e e lucht zal namelijk, a zij dc te n lokalen d is, dadelijk naa boven stijgen; zoodoende zal ccn t gedeelte e van doo de vcntilatie-opcningen in den zolde , zonde tot g gediend te hebben. Om deze n zouden de kleppen de ventilatie-buizen gesloten moeten blijven tot dat de genoegzame d van e t geopend . t was, en dan Op deze wijze t men niet aanhoudende, maa slechts eene tijdelijke , en , op het oogenblik dat de kleppen geopend , blijkelijk een deel de nieuw binnengekomen e

—

—

127 —

lucht tegelijk met de e ontsnapt, de e nieuwe moet , ontstaat een k van , dat bij scholen van cenigen omvang nog al van belang zou kunnen . Om deze n houden wij de op plaat X V aangetoonde wijze van n voo de beste. Verlichting. — Als kunstmatige g t boven eenig het gaslicht in alle opziglcn de , onscha, uit hoofde van zijn lichtend delijkheid voo dc gezondheid, zindelijkheid en l gemakkelijkheid bij het . n e echte dat het gaslicht niet met open gasbekken , omdat het in dit geval meest altijd . e vlam moet m met een s omgeven zijn, cn opdat de e afscheiding tusschen licht en donke niet nadeelig op de oogen , ook met matglas aan den t n . e lampen moeten zoo t zijn, dat het licht voo het e gedeelte naa beneden valt. Zij moeten niet te laag hangen, omdat de e e dan schadelijk voo het gezigt is en somtijds hoofdpijn . e afstand van 0.80 a 1 el boven het tafelblad geeft eene geschikte hoogte. t is m inschuivende lampen te ken, mits zij goed sluiten. s toch ontsnapt het gas en t dc lucht in het k besmet. s n de lampen zoo dat de walm buiten het k geleid

128 —

—

voo een k van a 80 . el (dus ongevee voo 90 , zoo als op plaat X is aangeduid). Tot e g van den toevoe van gas , behalve de n en de kleine s bij de , in het lokaal zelf nog eene n in de hoofdbuis aanwezig tc zijn, om den te n toevoe te matigen j t men het n en piepen de gasvlammen. waa geen gas te n is, zal men olie of m moeten . j n lette men e l ook op of zij zóó voldoende afgesloten zijn, dat de m niet kan . Wannee n boven de vlammen aangelegd , t m boven olie de , om de e d van het licht, bij minde kosten. e n van E te Amsterdam munten boven n uit, in e ting, eenvoudigheid en soliditeit.

2.

E

N EN

E

.

t

, dat men, wannee men ove een j n beschikken kan, liefst aan de zuidof oostzijde plaatst, moet de noodige e hebben, om e de e kapstokken in te plaatsen,

t te zijn, . Fig. 4

Pig. 4. Fig. 5. Schaal 1 a 20.

_

(

:

—

)

p

(

129 —

p, n g een e d q gegoten is, n de s gestoken . Onde dezen e houde bevindt zich eene goot r, bedekt met eene k zink n gaatjes gemaakt zijn. e goot t het , dat van de s , naa buiten. Te

g van e en zindelijkheid moeten voo den ingang van het gebouw de noodige voetenn in de geles aanwezig zijn, om de genheid te stellen, vóó dat zij de school , hunne voeten te . n vloe de vestibulen stelt men het best te zamen uit tegels, of van , of van gebakken steen. Aan n van , e n van , zooen l aan als b. v. asphalt, is het nadeel , dat, ofschoon de e gebezigde n op zich zeiven dikwijls zee goed zijn, in kleine steden en l op het platteland, de weinige bekendheid de lieden met k k in den l tot slechte e n uit uitkomsten leidt; moet men e plaatsen ontbieden, dan komen de kosten van aanleg al s te hoog. n de vestibulen vinden de n naa de diepingen eene goede plaats, en liefst zoo, dat zij bij het binnenkomen dadelijk in het oog vallen. Veelal moeten de n en gangen een gedeelte van hun licht ontvangen van de plaats waa de p staat; in dit geval t men aan den p van te zijde zooveel licht te , als de plaatsing maa eenigzins toelaat. Te dien einde t men de s zoo mogelijk boven een . Voo het geval dat men, bij k aan voldoend licht, genoodzaakt is de n met bovenlicht te , moet het t t genoeg zijn, om , maa ook tot den het licht niet alleen tot den gang of het l te doen . e

geeft eene zee eenvoudige g aan de hand; a is de ; b zijn s met komballons van matglas; de walm de lampen t doo een blikken m c opgevangen , cn doo eene buis d, onde tegen het plafond bevestigd, naa den n . Een goed e van l f l n is in staat 12 . el e te , zoodat zes van die s genoegzaam zullen zijn

n dc n hunne mantels cn e n hangen. Ook dient hie gelegenheid tc zijn tot g van , hetzij doo het plaatsen van , hetzij doo eene g die in fig. 5 t is. e bestaat in een met men tegen den muu bevestigde gegoten n plaat

n in schoolgebouwen , bij eene e van niet mee dan 14 it 1G duim, eene aane van 23 a 25 duim te hebben. e e moet niet minde zijn dan 1.30 c l ; waa de e e van 1.50 a 1.G0 el aan het toelaat, is eene te bevelen. het beklimmen de , l voo kin, zee d is, moet minstens om de 15 n een s t . Alleen e n zijn aan te ; n en scheluwe n zijn voo scholen niet . .

,

—

131 —

—

j n van n omvang, j scheidene bovenlokalen tot het geven van s gebezigd , is het m de n j te maken, zoodat, bij eventueel , de gemeenschap met den beganen d niet n . e bevelen wij de volgende e aan, welke in dikwijls met goed gevolg aangewend is. (Zie fig. 6). Tusschen de n n schuin oploopende kapgewelven gemetseld, te dikte van é é n , of bij kleine n van een hal ven steen. Op deze gewelven n e n geplaatst, die men afdekt met n van , te dikte van 5 duim welke goed d of , en niet glad gelaten . j afslijting kan deze g met gemak d . Ook de n , zoo als fig. 6 aantoont, op e wijze doo kap- of n steund. n kan bij deze e ook met l k maken van n s of . (Zie Bouwkundige bijdragen, deel , stuk 5 blz. 287). Op

plaatsen waa de zandsteen gemakkelijk te n en dus niet duu is, zoo als b. v. in sommige n langs de duitsche , maakt men met goed gevolg e n van massieven zandsteen, welke aan beide einden in het k ; men e zandsteen heeft heeft dan geene gewelven noodig. bovendien het , dat hij niet glad . n n zijn in het algemeen voo schoolgebouwen niet , omdat zij doo het veelvuldig k glad, en k . dit bezwaa kan n , doo het bovenvlak de n met hout te bekleeden, zoo blijft aan n n het bezwaa kleven, dat zij bij d . te spoedig heet, en zelfs gloeijend kunnen e leuningen de n moeten zoo glad mogelijk geschaafd zijn. e leuningen zijn bete dan , . Nog bete is het, als de tusschen de p geplaatst i s , boven dezen , omdat op die wijze het afglijden langs de leuningen, ongelukken ontstaan, n .

E

Op de open speelplaatsen moet cle d goed aangestampt en met los zand bedekt zijn; hij t nagenoeg s te liggen, echte in zoo ve als voldoende g noodig is. n het Zeitschrift für Bauwesen 1864 t g met bazalt keijen , te g van . Onzes inziens is een zandbodem op de speelplaatsen geschikin hunne bewegin. e n zijn dan gen , en minde blootgesteld aan ongemakken, die het gevolg zijn van vallen. Waa n genoeg den i s , moet men de speelplaats niet kleine maken dan de e van de schoollokalen te zamen. Langs de n van het gebouw, of die welke tot n dienen, n vaste houten banken . t is ook goed hie en daa boomen te planten, welke tegen de e n en tegen den wind beschutten.

133 —

in het algemeen voo elk 40-tal n een ; s moet men, te g de kieschheid, gen, dat iede t met eene e deu gesloten , l voo het d neel een of twee e n gemaakt . e eischen, die men voo een t stelt, komen hoofdzakelijk op het volgende : t moet k t en niet te ve van het k d zijn; het moet zoo min mogelijk stank behouden, en dezen niet, in cle zende gedeelten van het gebouw . t mag e niet al te koud zijn, en het vuil, dat zich aldaa , moet op eene gemakkelijke manie kunnen d . waa cle plaatselijke gesteldheid toelaat dat de n onmiddellijk doo een d waPig.

Schaal 1 li 20.

e

e speelplaatsen zijn bij alle scholen , bij n echte bepaald noodzakelijk. waa eene gymnastiezaal den is, kan deze bij afwisseling tot e speelplaats dienen, (zie plaat X en , mits de n e n t kunnen . e vloe de e speelplaatsen plankt. n kan in dit lokaal ook zee eenige vaste of e banken j

van

eene school die bestemd is voo i geslacht, moet de speelplaats de die de meisjes afgescheiden zijn.

4.

E

N EN

t begeschikt . n van jongens

e des

zin n

n de jongens moeten in den s afgescheiden zijn van die de t voo elk 20-tal jongens eon

n meisjes. , en

134 —

doo te , en d een onaangenamen k te . Zij moeten buiten cle gebouwen gelegen zijn, om het n gemakkelijke te maken; de n n n langs het kanaal a (zie fig. 7) afge. n maakt de putten gewoonlijk , en dekt ze met een koepelgewelf, dat van boven met eene n dekplaat gesloten is. e n moeten, waa dit mogelijk is, in de onmiddellijke nabijheid van cle speelplaatsen gelegen zijn, maa in iede geval aan een , n . de noodige n voo de ventilatie zijn e hoogte de zittingen komt n met de gemiddelde hoogte de schoolbanken; de n n te hoogte van a 1.80 el met e tegeltjes bezet, zoowel om het n en kladden op de mun te , als te g van de zindelijkheid, die hie een e e is.

e

n bestaan gewoonlijk uit tegels van nan of van gebakken steen, hoewel men ook met goed gevolg asphalt aangewend heeft; hie geldt echte dezelfde g als boven bij de n in de vestibulen (bladz. 129).

.

n en s moeten aan e n voldoen, en n , bij den aanleg van scholen, de e d van den . n t ze het best zoo aan, dat zij uit het schoolgebouw t te n zijn : t omdat k des , wannee de van de n zee veel van die de buitenlucht , bij het n van eene opene plaats, de g van te plotseling is, zoodat zij zee nadeelig op de gezondheid kan , en ten tweede, om het toezigt van de s op de n zoo gemakkelijk mogelijk te maken.

—

e s mogen niet te naauw wezen, en met den bovenkant ten minste 0. 80 el boven den d n zijn. n maakt ze zoode n kolk veel mogelijk , opdat de n niet aan de wanden zouden blijven hangen. Looden s dienen de boven gegoten , omdat deze laatsten spoedig aan oxydatie , en dus niet van langen duu zijn.

e

.

Speelplaatsen, zoowel e als in de open lucht, zijn bij scholen eene bepaalde behoefte.

—

132 —

te n , is dit te n boven den aanleg van . n de meeste gevallen echte zal men zich tot het laatstgemelde middel moeten bepalen. n t dan onde den een kleinen gemetselden k aan (zie fig. 7) en n een gegoten n bak. ) l

t is niet kwaad, wannee de k nu en dan met h wate n . e n moeten in iede geval t zijn; opdat de zich n bevindende vloeistoffen geene gelegenheid zouden hebben in den omliggenden d ') Een hardsteenen bak verdient de voorkeur.

e s staan in cle onmiddellijke nabijheid van de . Ook j moet voo voldoende ventilatie d . Waa de plaatselijke omstandigheden een n p toelaten, is de aanwending n tot g zee aan te . e vloe moet een weinig naa eene langs den muu loopende goot afhellen, en uit hetzelfde matel bestaan als dat de . e , waa langs de goot loopt, t doo middel van eikenhouten, of , geslepen , wanden afe en 0.45 el gedeeld in openingen van 0.60 el diepte. Ook t men e wel eens gegoten . e muu zelf t te hoogte van 1.50 el boven de goot met lei bekleed. n kan echte ook met eenvoudige g te dikte van

135 — 15 p van t volstaan. e vinding toch heeft , dat dit cement zee goed bestand is tegen de g de . e bepleisg moet echte zoo glad mogelijk zijn. n het Zeitschrift für Bauwesen van het jaa 18(54, bladz. 354, is n de volgende , die bij de scholen te d en in de k zee geschikt bevonden is. n

den vloe is langs een zijmuu eene vlakke bazaltlava t met goot van een zee flaauw . e , die insgelijks uit bazaltlava bestaat, t af naa de goot. e eindopening de goot is doo een kopen gesloten, zoodat alleen de dunne vloeistoffen in het , of in den put komen kunnen, l n n , steen of e vaste ligchamen in de goot moeten . uit,

e langs de goot loopende muu is, van de goot te hoogte van 1.50 el en te dikte van een halFig.

S. Schaal 1 h 20.

—

136 —

zich t naa de e lengte de , nagenoeg 0.40 el boven den d heven is.

138 —

welke

A l de , die voo het e boeiplank a aanvalt, komt van den deze t in het midden de goot. spatten zich niet, en de g en goot gaat gemakkelijk. n e n aangewend, doch wanden daa liefst van e nog al hoog in s komt.

O.

E

deel tegen de t van e n beg de t deze konmen maakt de l e i , die echte

Van de schoolmeubelen komen in de e plaats . e moede schoolbanken en tafels in t zijn, dat de n bij al hunne ten zoo bezigheden eene , ongedwongen houding kunnen aannemen. Uit dien hoofde moeten de afmetingen de meubelen in g zijn met de e e de . Niet dat men juist voo iede kind eene e tafel en bank behoeft aan te schaffen, maa zij moeten d zijn naa de gemiddelde ligchaamslengte van een bepaald aantal lingen.

Te bepaling van de afmetingen zijn doo lende s s en n aangegeven, die wij hie voo het e gedeelte met stilzwijgen , omdat het aangeven en uiteenzetten n e dit punt buide e ten ons bestek ligt. Wij zullen alleen den uitslag , welke in de mededeelen van die tijk voldoende zijn. Na

g de n (

lircedte

Verschil in

der

der

van liet

der

dor

der

van hot

hoogte tusschen

kinderen.

bank.

zitblad.

zitplaats.

leuning.

tufel.

tafelblad.

tafel en bank.

d

e

e

e

o

e

Jaar. ii

37

51

52.5

28

;i

30

25

39

52.5,,

55

30

>y

33

25

42

55

„

58

33

}>

35

25

45

58

„ 61

35

»>

37

25

61

„

37

>J

40

25

„

26

4 tot 5

25 a 27

23.5

40

ii

43

35

5 „ 6

27

„

30

25

43

>!

46

37

6 „

8

30

„

34

26

46

U

49

39

8

10

34 „

36

27

49

>t

52

42

„

12

36

„

39

28

52

>t

54

15

19

12 „

14

39 „

42

29

54

56

49

56

58

52

58

60

55

10

„

14 „

16

42

„

44

30

16 „

18

44 „

16

31

a

64

i}

52

64

66.5

40

>t

55

66.5,,

71

43

w 43 45 t>

58

71

74

45

>>

„

47

25.5

27.5

.

Tafel en bank moeten één geheel uitmaken. ken, die niet aan de tafels n zijn, hebben het e nadeel van niet vast te staan; ook kunnen in dit geval de banken van e hoogte te ligt d . tafels en banken bovendien aan den vloe vast te maken, t men ook dat zij te digt op elkande n geschoven en de lingen n elkande minde doo het stooten aan de tafels, of doo e bewegingen.

ven steen in t gemetseld, en met hetzelfde l zee glad en zuive . e afdeelingsschotten n niet tot den , maa eindigen op nagenoeg 0.20 el boven de goot en d den , zoo als fig. 8 aantoont, doo een eiken t d is schuin geplaatst; a te zamen gehouden. zijn t loopt 0.20 el boven de middellijn de , l de hoogte van den bovenkant,

—

— 137

n doo e s , blz. 23; Zeitschrift für Bauwesen 1804, , blz. 341), komen wij tot de volgende tabel voo de afmetingen van schooltafels en banken.

steunsels , dan kan de volgende , doo É en V A N E aanbevolen, zee goed dienst doen. j n namelijk dc leuningen gen doo , eenigzins naa n gebogen latten van 8 a 10 duim , te lengte van 0.50 e l , op het midden van elke zitplaats achte aan de bank bevestigd. Fig. 1 van plaat X V stelt de g voo van in t is goed de zitting 1 a 1.5 duim hol te ma- de schooltafels, welke bij eenige scholen te . dient de t de ken ; dit t het schuiven en t het ge- toepassing is tafel tot leuning voo de e bank. e makkelijk zitten. g heeft tevens het l dat dc tafels weit tafelblad t hellende te zijn, want bij l de g d e tafels moet de , om goed tc kun- nig plaats innemen, , bij het in-en uitstappen e heeft, dat zij den nen zien, een gedwongen houding aannemen. k i s , en dus zee goed aan den eisch helling moet niet zijn dan ccn duim op twee niet palm. voldoet. e banken zijn a 2.35 el lang. Wannee de e e het toelaat, is het Aan alle schoolbanken zijn n een e e systeem, dat in de gemeentescholen . Op dit punt zijn alle geneeskundigen het eens. te Zwolle en s in toepassing t i s , het meest e n moeten, volgens E en V A N van allen aan te bevelen. j is e bank slechts voo twee n , met de bank een hoek maken van 100 ti 110 . e hoogte de leuningen vindt men in bovent met gangen van 0.40 c l , of lieve van 0.45 staande tabel. a 0.50 e l , tusschen beiden. (Zie voo de détails fig. 2 t systeem is zee aanbevolen doo Sommigen, cn onde deze k - van plaat X V ) . , zijn tegen de leuningen aan schoolbanken gestemd, de n , S en N , s n bij het in- en van het lage omdat zij huns inziens den s in de n Utrecht cn uitstappen k zijn. j schoollokalen, die de Overijssel. e e hebben, kan dit geen bezwaa opEven als bij de bovengenoemde scholen tc n , en een , n de e zoo dient ook hie de e van de tafel tot leuning afgepast i s , dat eenige n aan banken voo de e bank. dadelijk invloed p hebben, zal gevaa loopen ook n de scholen te Zwolle zijn, zooals uit fig. 2 van zonde die leuningen a te klein van afmetingen plaat X V te zien i s , de tafels niet de n te zijn. W i l men echte in eene bestaande school, den banken allen op eene e b « vast, - gemaakt. zonde veel aan tafels en banken te e maten in deze tafel zijn in s uitge. e afmetingen doo e s gegeven stem. men tamelijk wel met deze Ten aanzien de lengte de zitplaats n wij nog op, dat de n * en V A N E 4 palm ' , en minn voo n die nog niet stens 5 palm voo de , voo de .

— 139 —

— 140 —

141

— 142 —

e e meubelen in eene school benoodigd zijn een pan gewone kleine tafels, om het een cn ande e op nee te zetten, wat noodig kan zijn bij het doen van kleine e n enz.; een paa , die het best uit g linden- of t zamengesteld en t gemaakt , doch zoo dat zij niet glimmen, e n n de boven vaste. Aan te bevelen is de volgende , die met goed gevolg in dc keulsche scholen gebezigd g , . (Zie Zeilschrift fiir Bauwesen, t , blz. 345). t d kan, doo middel van twee stevig aan dc hoeken bevestigde n schoea 3 duim afstand van nen , n om een op den muu te lood bevestigde n stang ongevee 2 duim dik; kan het aan beide zijden t . t kan, doo middel van een op dc stang g te geschoven g met , naa juiste hoogte geplaatst .

is men tevens in de gelegenheid de lokalen op eene gemakkelijke manie te .

het s in de n cleels mondeling gegeven , niet e , p daa e meestal geene boeken of bij noodig zijn, is het m de schoolbanken ame aan te leggen, zoo als plaat X dit aantoont. Zoodanige g de banken heeft namelijk het , dat de s en de n e banken , elkande bete kunnen zien. gelijk gewoonlijk geschiedt, van binnen naa buiten in hoogte toe te nemen. e kleinste n kunnen dan n geplaatst, en de moeite van het klimmen kan hun d . n geeft aan de e bank eene hoogte van 0.16 e l , en t bij e bank de hoogte met /, a 1 ned. duim.

behoeften , d enz., kan e echte zonde bezwaa n . Te dien einde t men langs de wanden vaste banken aan, n het zittingblad, bij wijze van deksels, in gedeelten openslaat. . Op deze wijze t men met weinig kosten voo iede kind een eigen . Wannee e b. v., e wegens de beknoptheid van het , geene gelegenheid tot g van n is dan in de speelzaal, dan t men op ongevee 1 el boven deze banken knoppen of haken aan, welke tot kapstok dienen. Elke knop of haak, niet j d gedeelte van de bank, t een .

e stang t op e plaatsen aan den muu bevestigd, en wel aan de einden en in het midden. Een de n moet met notenbalken n zijn. n e klasse moeten ten minste twee kasten aanwezig zijn: deze kunnen, te g van , in de g van den t . Voo de n bewijst de volgende g goede t diensten: zij n onde eene schutplank stof op n bevestigd, welke achte elkande zijn geplaatst, zoodat men de , die men noodig heeft, kan n en na k wee , en doo eene e . e g t e aan den en de . Nog dient in iede lokaal een k of mand aanwezig te zijn, om enz. e in te . n moet e geene kast , omdat dit k zoo ligt aanleiding geeft tot d . 0.

E

.

j

e school moet ten minste eene pomp e dient of in den gang of op n zijn. dc speelplaats, wannee deze in dc onmiddellijke nabijheid is, t te . E moet d n voo voldoenden afvoe van het e . t men bovenlokalen, dan moet men zijne p cn . toevlugt nemen tot eene het

n

van gutta

a slangen

. E 1! E W A A t S C

E N.

e n die de l bezoeken zijn gewoonlijk van 2 tot 7 jaa oud. Op dezen leeftijd is het ligchaam het meest vatbaa voo de schadelijke gevolgen, die van een slecht t schoollokaal te n zijn. e eischen de gezondheidslee doen zich hie clan s s gelden. j het n eene , moet men in het oog houden, dat deze instelling aan i g te voldoen heeft. n de e plaats dient zij l tot opvoeding de n van zulke , die, met d hun d moetende winnen, weinig of niet in de gelegenheid zijn zeiven hunnen tijd n te wijden. e l neemt voo een t deel de plaats in van de e woning. n e dus dat zij zooveel mogelijk de hoedanigheden n e zich te huis heeft, die noodig zijn om de te doen gevoelen. n de tweede plaats is het de g de school , dat zij de n s g voo de ledigheid met e gevolgen , en hen bij alle spelen en , d aan de banden gewent, die dc school hun late zal opleggen. n iede

geval dient bij eene l eene aanwezig te zijn. moet zij bevatten de volgende lokalen: 1°. t eigenlijke , dat, wat de afmetingen , t aan de n in hoofdst. blz. 114 opgegeven. j dient echte in het oog gehouden te , dat men bij len, wegens de e , doo de schoolmeubelen ingenomen k doo het gemis van tafels) met l de . e pe kind iets kleine kan n dan bij e scholen; en om desniettemin den noodigen kubicken inhoud te , het lokaal wat hooge maken kan. e n van dit k moeten zooveel mogelijk in den zuidelijken en den oostelijken muu aant . Voo de g en ventilatie t naa hoofdst. , blz. 119—120, .

l

t is echte niet k in een k dan 8 a 10 van deze banken te maken, omdat s de hoogte te k . j scholen van n omvang, j 8 a 10 niet voldoende zouden zijn, zoo als de op plaat V en , is het bete gewone banken voo de e n te . mee

n doet d wannee men aan zulke amphit heat n ken geene leuningen , want ben en deskundigen zeggen dat leukwame ningen aan de schoolbanken t noodzakelijk zijn. j e e kan het soms , dat sommige kleine n behoefte aan slaap gevoelen. Om n te gemoet te komen, t te geschikte plaatse in de zaal een t van e , gelijk op plaat X afgebeeld is: het bestaat uit een houten , k zeildoek gespannen i s , dat naa het voeteneind een weinig af helt. n kan op dit zeildoek een s of iets s . e maten zijn op de plaat bijge. Nog dienen plaatsen kleine hetzij om den zoo als s doende te doen te doen .

n te zijn eenige ligt te . (Zie plaat . e dienen, n een en ande voo te teekenen, , n enz., teneinde hen zood eenig p van de , hetzij om ze doo de n zelf n als zij , al spelende, zelf

2°. Eene speelzaal. e speelzaal, die aan de schoolzaal t te , moet bij niet get n tot s de . Al wat de n bij zich"hebben, zoo als school -

3°. Eene e speelplaats in de open lucht; zie hoofdst, , bladz. 131. 4°. e noodige . t deze n wij naa hoofdst. bladz. 132—136. Alleen n wij j nog op, dat wannee zij buitenshuis of aan het eind van het gebouw gelegen zijn , zoo als op plaat V d is, zij zee goed niet eene lage deu (1.20 a 1.50 el hoog) gesloten kunnen , opdat de n gemakkelijk kunne zien, wat e achte . Liggen zij echte als op plaat , dan kan men dit doel niet s n dan doo eene t in de deu aan te . t V

en l voo 200 bevindt zich eene speelzaal t des taal , om de , tegen de Onde

de l is de p naa den

n een p van eene . Naast de speelzaal s voo . n de s een , bij het opengaan de e koude te . s voo ; dc .

n

cn het p ligt onde de

e g van het k t geene e . c détails de schoolbanken en e meubelen zijn op plaat X te zien. e e g is bestemd tot woning voo dc en het e . Zij bestaat uit vijf , allen in den l uitkomende, en n een tot dient; langs den l loopt een 1.30 el e gang. e scheidingen de g , voo zoove zij niet boven een beuedenmuu komen, doo n n ge. Uit den gang komt men

s op den zolde

—

143 —

—

boven de school, n het gedeelte tot het e dakgebindt ten e van de s bee blijkt, bestemd, en , gelijk uit de d en afgesloten is: deze zolde t met daklichten . Om geene e voo een p te laten n gaan, kan de toegang naa den zolde boven het w n n doo middel van eene e . Wij hebben bij dat p ming en ventilatie volgens het boven sel van B O T E Cons.

d op

n stel-

l voo 70 kint t eene . Een gedeelte de speelzaal is . Voo de détails de school meubelen t naa plaat X wezen. e g geschiedt met . e kosten van aanleg van eene g volgens het systeem & Cons, zouden voo eene school van zoo kleinen omvang tc hoog loopen.

. E

N VOO

.

n

het algemeen n op het platte land, en n ook in de steden, de jongens en de meis. e scheiding jes gelijktijdig in één lokaal de geslachten t dan gewoonlijk gevonden, doo ze o]) e banken te plaatsen. Wij hebben op plaat X een p aangetoond van eene gemengde l voo 40 jongens en 40 meisjes, waa de afscheiding is. e jongens en de meisjes komen doo e n in , dat doo een houten beschot a het school 1.30 el hoog in twee gelijke deelen gesplitst is. n k is in dat beschot het eene uiteinde van het eene deu , die naa beide zijden . Op deze wijze is de afscheiding volkomen, l de het t in het geheele k behoudt. de - en bebouwd zijn, moesten, om voldoende lucht te , in de twee tegene n s d . Om de g de n zooveel mogelijk tegen te gaan, n de n aan den zonkant van eene e stof d dan de . e

n zijn op 1.30 el boven den vloe geplaatst,

—

144 —

cn zoo , dat het bovenste deel naa en het benedenste deel naa boven schuift.

beneden,

Tot ingang naa de woning van den dient het , midden in den . Te zijde van den ingang ligt de p naa boven; te e de ingang naa den ; n is de p naa den zolde geplaatst. Tot g van de balklaag de e dieping dient een , doo twee gegoten ijzen kolommen , welke, aan de uiteinden de schoolbanken geplaatst, voo de kommunikatie noch voo het gezigt k zijn. e jongens speelplaatsen.

en de meisjes hebben

e

e platen X en n een schoolgebouw voo 230 jongens, n de platte d in dc hoofdpunten t met dien van twee scholen te Zwolle. Wij hebben bij deze platen aangenomen dat een e gedeelte de zaal d is, tot g van n en tot plaatsing van een e volgens BOYE & Cons., n plaat X V de détails . e e klassen de school zijn doo glazen wanden gescheiden, zoodat de in de gelegenheid is, uit de middelste afdeeling de geheele zaal te . t benedenste deel de glazen wanden bestaat uit k van 1.20 ii 1.30 el hoogte, en is dus hoog genoeg, om den n te beletten bij het e klasse om te zien. e s naa eene laagste klasse t in het westelijk gedeelte van het gebouw geplaatst. e

n

e muu dient tot ; in de g van dezen muu zijn de noodige kasten . den

l zijn twee n tot n , om bij mogelijk nog twee uitgangen mee te hebben. e g de bestaande scholen te Zwolle geschiedt met s (voo e klasse eene), welke doo onde den vloe gelegde buizen toevoe van e lucht . Ook zijn in den vloe nog eenige e n geplaatst, tot aanvoe van e lucht iu de school. e e lucht t doo in het plafond geplaatste zen naa buiten geleid. Zoo als boven s gezegd is, hebben de kagchels aldaa het , dat de

p te lood naa boven loopt. Voo het e t de g deze scholen s aan het doel. Alleen zou het bete zijn dat de gangpaden tusschen de schoolbanken, in plaats van 0.40 el, 0.50 el d . n ons p is eene e gymnastiezaal opgenomen. e woning van den heeft twee pingen ; voo gewone gevallen zal ééne g ge, dat met noeg zijn; wij hebben e echte op den nog 2 s en 2 kweekelingen in dit gebouw zouden gehuisvest kunnen . j den aanleg van eeno school als deze, dient e op gelet te , dat men zoo mogelijk de langste zijde naa het zuiden , om te n dat het zonlicht te d op de n valt; kan dit niet, dan is het bete bovenlicht te bezigen. stelt voo eene school voo 70 meisjes. n ontvangen hie het licht te . e e muu dient e g geschiedt met deze school te klein van omvang is, van aanleg van een e goed te

t e

zijde en van tot . kagchels, daa om de kosten maken. Wij hebben op deze plaat, even als bij een paa de , gedeeltelijk n geteekend. n het k ligt een lokaal bestemd tot naaischool, van dezelfde e als het noemde. j dit gebouw is tevens eeno woning voo de onn , welke een n ingang heeft in den oostelijken zijgevel, doch beneden en boven doo twee , die in de gangen uitkomen, ook in binding is t met de , de e d . e ingang naa den , achte in den , is doo een houten beschot van dezen gescheiden. e kelde kan tevens dienen tot s van . e e g is op de plaat duidelijk gesteld. t V bevat een schoolgebouw voo 275 jongens en even zooveel meisjes, beiden in e klassen deeld, met n toegang voo de gen van elk geslacht. e e klassen zijn, .

.

—

145 —

146

even als op plaat X en , doo glazen wanden gescheiden. e n nemen ten naastenbij van het vlak de n in. e n ontvangen voo het e en van achl het licht van de . Wat t de g de meubelen, en die de ventilatie en g is hetzelfde stelsel gevolgd als op plaat X en . e e speelplaatsen zijn niet. d voo al dc afdeelingen tegelijk; wij hebben steld, dat de e klassen hie bij afwisseling zouden n toegelaten. e woningen van den en de s liggen boven de e speelplaatsen en hebben elk een n ingang. Langs beide zijden van den scheidingsmuu tusschen deze twee woningen loopt een gang van 1.10 el , zoodat aan beide zijden eene j s . e scheidingen tusschen de e s en e lokaliteiten kunnen doo n n gevonden . e e de schoolgebouwen is als die op plaat X en . Gelijk de plaat aantoont is het boven paneel de n vast; achte dit bovenpaneel ligt het des van den .

. E

.

t den n g van het schoolwezen in staat dc g van het ons in de gymnastic in het naauwste . j de wet van 13 A u g . 1857 is de gymnastio onde de vakken van het mee d lage wijs opgenomen; t blijkt, dat ook de g het gymnastisch s van gewigt acht en in de hand . e gymnastie-scholen nemen op e wijze in aantal toe. Ook de Tot nut van 'talgemeen laat zich veel aan de g van het gymnastisch s gelegen liggen. Wat echte de tot e in ons land e gebouwen aangaat, valt niet te ontkennen, dat deze zelden den g innemen, die hun onde de e publieke gebouwen toekomt. 10

—

147 —

—

n de meeste steden zijn de e e lokalen zelfs g . Wij wenschen in dit hoofdstuk de s na te gaan, welke bij het n van gymnastie-scholen in het oog moeten gehouden , zoowel ten opzigte van de inwendige g als met king tot e e gedaante. e s laten zich onde de volgende n : 1». de e en indeeling de lokalen; 2°. de nj 3°. de g en ; 4°. de n en de geschikte plaatsing . Wij zullen elk deze punten k behandelen, en j de n n niet alleen de gymnastie-scholen voo , maa tevens van die voo mee volwassenen.

1.

E

E

EN

G

.

Even als bij alle e schoolgebouwen, is ook bij de gymnastie-scholen een vestibule of l noodig. e moeten niet te klein van e m van een is in dit afmetingen zijn. geval het . Niet minde noodig is eene , n , n en hunne kleede n zich n . Een k k mag zelfs bij de kleinste g niet , en moet gescheiden zijn in twee afdeelingen, als: een voo n van jongens en een voo meisjes: de laatste eene loketkast tot g de kostumen. j gymnastie-scholen van n omvang is het gepast, scheidene s aan e zijden van het gebouw aan te . e s n n te zijn van de noodige kapstokken, handdoeken en waschtoestellen. t e deel van het gebouw is de zaal, n de ligchaamsocfeningen geschieden; als zoodanig t dat deel ook in den gevel in het oog te vallen: dit kan alleen geschieden als de langste zijde die zaal in den l ligt. e zaal moet zoo min mogelijk doo zuilen of n n , ten einde niet het k van eene aanzienlijke e n ga. e e de zaal t zich naa het aantal genen, die gelijktijdig aan dc oefeningen deel nemen;

men

t

in e pe

hoek; het tie minde

148

—

het algemeen 4.50 a 5 . el . e beste m is de t is s om n van .

n

zalen waa de lengte staat tot de e als n het t plaat3 : 2 laten zich de sen. e hoogte mag in de kleinste zalen niet minde wezen dan 5 ?i 6 e l ; bij e zalen kan men met deze maat niet volstaan. Sommigen nemen als l aan, dat de hoogte gelijk moet zijn aan dc halve ; dit moet echte noodzakelijk tot n leiden; want neemt men b. v. eene l van 8 el , zooals die van E te Berhjn, welke ove het algemeen zee goed t is, dan zou men eene hoogte n van 4 e l , die niet d zou zijn. n is gezegd, dat de s in schoollokalen, zooveel mogelijk, naa het zuiden of oosten d n te zijn. j gymnastie-scholen is de plaatsing de s met g tot de n van minde belang; , omdat zij, die aan de oefeningen deelnemen, n d van volwassenheid t hebben, en ten tweede, omdat de lessen, f in het lokaal hie van n duu en dus het zijn. t is m de s op ten minste 2 , maa bete nog op 2.50 el boven den vloe te plaatsen, men den last van het n de ten s ontgaat. Zelfs bij de kleinste gymnastie-scholen mag eene e voo s niet . Een gaane gelegenheid, j dient e het best. om bij het publiek belangstelling in de gyninastie op te wekken, moet n . m be, niet alleen bij e t zulk eene gelegenheden, maa ook bij de gewone oefeningen voo het publiek toegankelijk te zijn. Om deze n moet n den toegang naa de j niet in de zaal plaatsen, de oefeningen d zouden d ons de kunnen . (Van eene goede zijde g gemankt, dat het publiek minde goed d zal kunnen . Naa onze bescheiden meening t de j zooveel mogelijk voo iede toegankelijk te zijn; behalve zijn e toch ligt n aanwezig om de voo de handhaving de e te waken.) e j behoeft voo kleine zalen niet e is 3 el eene voegde te zijn dan 2 el, voo zame . eene te e j t

—

149 —

men de zaal te veel. e g heeft , dat het voo het k ongeschikt is, ze zoo d te nemen, dat ook zij tot het doen van gymnastische oefeningen kan gebezigd . Op dc j dienen zitplaatsen gemaakt te den, n de n geplaatst zijn dan de , opdat alle s even goed i n d e zaal kunnen zien. t , van zelf, dat bij e gymnastie-school dc noodige n en s aanwezig moeten zijn. Ook dient men de noodige e af te n tot g van n en n welke tijdelijk niet t . maakt men, al naa dat de omstandigheden zulks n en e en geldmiddelen het toelaten, de noodige n voo het bestuu en de , benevens eene . n iede geval dient e eene e kame e oefeningen te zijn tot het doen van voo . j zee e n kan men hie nog bijvoegen eene e l en eene lijke gymnastie-zaal voo meisjes; deze laatste moet dan voo e oogen afgesloten kunnen . n g de meeste gevallen zijn echte de laatstgenoemde lokalen niet noodzakelijk, omdat de lessen zoo d kunnen , dat ove de e zaal kan n beschikt voo n en mcisjesgymnastie. Waa de e van het n het toelaat, is het k een plein of open plaats beschikbaa te houden tot het doen van gymnastische oefeningen in de open lucht; zulk een plein is onde n zee geschikt tot het doen van de zoogenaamde oefeningen.

E

.

Aan den vloe in de gymnastie-zaal t men bij het n van eene gymnastie-school bijzonde de aandacht te schenken. j moet zooveel mogelijk vlak en elastisch wezen, cn gemakkelijk n gehouden kunnen . n heeft, behalve houten , in e gymnastic n n gebezigd van zand, klei, leem, elk , of in e gen . Laatstbedoelde n lijden echte allen mee of minde aan hetzelfde , na-

melijk het stuiven. n sommige n in Duitschn aangewend; doch zulke land heeft men looi of n moeten dikwijls d , en zijn ook niet volkomen vlak. n het algemeen kan men houten n voo de beste houden. Tegen de e kosten wegen op hunne d en doelmatigheid. Een goed ingee houten vloe voldoet aan alle . Zijne elasticiteit t nog k , wannee men, tusschen de planken en de n n vilt of caoutchouc ; deze n doo de , die e doo heen gen, op hunne plaats gehouden. Genomen n met deze e hebben e uitkomsten . Om schokken of stooten te , moeten in de zaal de noodige losse n aanwezig zijn, welke gelegd , onde en m het g aan t .

3.

G EN

.

Sommigen zijn k van l dat g de gymnastie-zaal g is, omdat men zich, volgens hen, bij het doen van gymnastische oefeningen m genoeg ; zij n echte , t doo hoe k het i s , wannee men zich mocitevolle beweging inspant en snelle clan gewoonlijk ademhaalt, cn dan plotseling koude lucht in dc longen opneemt. e lucht oefent n invloed uit op het e ligchaam, te mee omdat cle bewegingen doo k lange tusschenpoozen afgewisseld , en eene dunne kleeding bij n het doelt is. Ook moet niet ove het hoofd gezien , dat bij het s zich altijd n in de zaal bevinden, die niet aan dc oefeningen deelnemen, zoo als het l van toezigt, cle s enz. e

gymnastie-zalen n meestal op de gewone wijze met kagchels , in kleine n is deze t van g ook voldoende; voo dc g van e lokalen , cn wij mcenen tc dezen aanzien dus te moeten n naa bladz. 11!)—120. T beveelt de volgende g aan, als zee geschikt tot g van gymnastic-scholen.

l wij dit systeem niet t n aan, willen wij de gelegenheid niet laten gaan om e in eenige s eene g van te geven, omdat het zee goed mogelijk is dat eene toepassing doo deskundigen goede n . t systeem is toegepast geweest in het gebouw van den n d te 's Gravenhage, maa aldaa late doo kagchels ) Onde de zaal t te geschikte plaatse een welfd lokaal t a 2 a 2.20 el hoog, , al naa mate de behoefte, 2 , 3 of 4 kagchels geplaatst , welke een zoo t mogelijk k hebben en geheel op de gewone wijze gestookt . e t onde den geheelen vloe doo eene gelaten, hoog genoeg om e de kagchelpijpen doo te leiden, die in e bogten naa den n geleid , om zoo doende een zoo t mogelijk d k te . e n n met gaten , of en daa doo gegoten n s . t e nu bij den aanvang de lessen eenigzins k gestookt, dan t de lage e onde den vloe al spoedig tot eene tamelijk hooge , die zich doo dc in den vloe gemaakte openingen aan de e luchtlagen in de zaal mededeelt.

bie

e stookkaine moet doo een kanaal met de buitenlucht in g staan. e n zijn n pijpen, die in de gemetselde len n en n m j staan. e n hebben boven in het k openingen, de e lucht uit het k d . e hitte de n pijpen houdt in den n een n k gaande. Op deze wijze t men in de zaal een ops stijgenden , die tevens zee geschikt is tot het n van stof, dat altijd mee of minde in beweging is, ten gevolge van de schudding te weeg t doo gymnastische oefeningen. n

den zome kan men, doo het openzetten van , steeds e lucht ; als de s hoog genoeg boven den d n zijn, heeft men geen hinde van togt. wij , zooals gezegd is, e deugdelijkheid van dit systeem geene voldoende d kunnen geven, houden wij ons ook hie lieve aan het op bladz. 1 2 4 — 1 2 0 en plaat X V aangeduide mings- en ventilatie-stelsel van BOYE & Cons., dat ons

—

— 152 —

— 151 —

voo gymnastie- even als voo schikt en doelmatig .

4.

E

N EN

e scholen zee ge-

E

E

G

. n de e plaats zij , dat het m is, l in e zalen, de n zooveel mogelijk te maken, omdat het lokaal dan des e ook tot e einden gebezigd kan , zooals voo n enz. Zee vele n kunnen zoo t , dat men ze voo die gevallen gemakkelijk kan ophijschen. e n benoodigd voo eene gymnastie-school zooals de platen cn X die aangeven zijn: A. Twee n of speelboomen van e , iede met twee , Zulk een k bestaat uit twee palen, welke op 1.80 a 2 el afstand van elkande te lood n gesteld, en in dien stand bevestigd; als de gelegenheid e bestaat, zoowel van boven als van . e palen zijn a 1 2 bij 1 7 dm. ; zij zijn d met gaten van 5 dm. , welke in de e zijde zijn , op j el boven den d te beginnen, en op 1 2 a 1 5 duim afstand van . e stokken zijn te dikte van 4 dm. d t en n met n pennen in de palen opgesloten. B. Eene e en eene kleine . t tuig bestaat uit 2 g e houten leuningen, welke S {De gymnastie theoretisch en praktisch beschreven) niet alleen hooge en , maa ook wijde en naauwe wil gesteld kunnen hebben. Zooals fig. 1 op plaat X X toont kan aan het e e voldaan n doo twee stijlen, die met een t in elkaa schuiven, en doo n pennen op de bepaalde hoogte gehouden . t tweede doel t t doo de sloven s, fig. 1 , pi. X X , uit twee stukken te doen bestaan, welke met pen en gat in elkaa schuiven. Om het gat t tot g een n band gelegd, n een gat d is, om ook hie met een ijzen pen de g in den bepaalden stand te houden. Wij achten het echte veel , en even goed, wannee de beide leuningen n i n , ko, in den d n op de manie die onde bij den k zal n . Wan1

i

153 —

—

154 —

t nee men twee n van e afmetingen ij e twee pooten kunnen op dezelfde manie n als die van den . heeft, dan is dat voldoende en het wijde en naauwe stellen geen behoefte, en op deze wijze kunnen de e n maten van fig. 2 en 3 zijn die leuningen na gemaakt k aan den muu opgehan- welke S aangeeft. gen . H. Eene e plank (fig. 5 plaat X X ) , C. Eene , lang 1.50 d 1 el, welke te lood geplaatst en stevig aan den muu been 1 5 a 2 0 duim schuin oploopende; S wil deze vestigd . Aan e e bevinden zich, plank niet e hebben. ( E , blz. 1 2 4 ) . op 2 0 dm. afstand van van elkande , welke D. Eene , bestaande uit twee palen uiteinden 1 0 a 1 2 dm. buiten de plank uitsteken, en of s e kunnen met goed gevolg de d en glad t zijn. palen van het boven n k n , Eene schuine , welke alleen n van n op 5 dm. afstand van elkande gaten d de gewone s t dat e n d , in welke pennen n gestoken. Op deze zijn. j deze ladde t een aan den zolde bepennen , aan den kant van het , vestigd l met een touw, dat aan de s de een touw gelegd, aan welks einden zakjes met zand n vastgemaakt , om vallen tc . bevestigd zijn. Eene e , die hooge en lage Eene , lang 4 a 5 e l , d 0 . 5 0 moet kunnen gesteld . deze ladde op el. e plank t op de eene of e manie jukken of palen te laten , zooals dit vaak gezoo geplaatst, dat men ze mee of minde hellend kan daan , t nog al veel e ingenoleggen, zonde dat zij onde het n t men , daa deze jukken of palen ligtelijk een heel eind b. v. zooals fig. 2 van plaat X X aantoont. in de zaal zullen komen te staan. is het meestal, Twee n (fig. 3, plaat X X ) , bestaande zooals in fig. 5 plaat X X aangetoond is, het eene einde uit eene e houten plaat, n de langste van de ladde in n s te laten ; het afmeting 5 5 en de e 4 0 dm. . e einde kan op in den muu bevestigde e plaat is n van een hoog d opge- men of consoles . vuld, en met k en zacht lede n kussen. L. Eene éénboomige ladde zijnde, een e Zij t op een poot, welke, om den toestel gemak- boom, n op afstand van 1 0 a 2 0 duim van elkankelijk tc kunnen , in een dubbelen hou- de n zijn bevestigd, welke aan n 20 ten koke . t buitenste deel van dezen koke dm. uitsteken; het boveneind van den boom is is in den d bevestigd, en , zien van een n oog om hem te kunnen ophangen. wannee de toestel d is, met een houten Een paa klimpalen, zijnde op 4 0 dm. afstand deksel gesloten. e dient de sponning a . f i g . 3 , van elkande te lood staande palen welke onde en plaat X X ) . n den binnensten koke en in den poot boven stevig bevestigd zijn. zijn op 5 dm. afstand van elkande gaten , Een zwevend , bestaande uit een esschenn eene n pen gestoken , om den - houten cilinde lang 1 e l , bij eene dikte van 4 dm., bok hooge en lage te kunnen plaatsen. Somtijds welke met zijne einden aan twee hangende touwen is laat men den k op vie uitstaande pooten bevestigd. , welke iede van een lossen koke n zijn. O. Twee it vie klimtouwen. Zoodoende is de geheele toestel , maa Een touw met . deze manie is niet zoo goed, omdat de pooten bij Q. Een touw met klossen. het n ligtelijk in den weg staan. B. Een - of , dat , boven t is eigen- in het lokaal bevestigd G. Een , (fig. 4 , plaat X X ) . l loopt, en aan welks lijk een e . e houten plaat is hie eene einde een 7 0 dm. lange' stok in het midden beongevee 1.50 el lang en 0 . 3 5 el , en aan de vestigd is. einden d . Op de plaat n e kusS. Een paa n en . sen8 naast elkande geplaatst, 0 . 3 5 a 0 . 4 0 el hoog. T. Eene touw- of . Tusschen deze kussens n plankjes bevestigd, t de sub k , 1, n , o, p , q , , s en t gen een g gat, dat tot handvat dient. noemde n zij wel t dat het in vele

— 156 —

— 155 — gevallen niet m is, ze aan zolde of kapbalken te hangen, l wannee de zaal een d plafond heeft, zooals in het p op plaat cn , omdat de schokken, die telkens komen wannee de n t , g ken, de kalk spoedig zou afvallen. W i l men deze n aan zolde of kapbalken bevestigen, dan dient de e int te zijn. Waa dit niet geschieden kan hangt men ze aan een opzettelijk e bestemden balk; is de spanning le , zooals op plaat en , dan moet e een k k in de zaal geplaatst , dat met kap noch zolde iets gemeens heeft cn op zich zelf k genoeg is. t en geven een d van eene gymnastie-school voo eene e stad. e platte d e . Alleen op zichzelven behoeft geene zij t dat boven het l in den l eene e is geplaatst, om bij e gelegenheden voo dc s te dienen. n e steden is veelal k aan geschikte lokalen tot het houden van , van welken d ook. n

het buitenland n e gebezigd. zakelijk tot gymnastisch niets van zijne toegang naa de e n . E kunnen, sche deze zaal

n de gymnastie-zalen t gebouw, hoewel hoofds bestemd, t e . c t n doo een

e van den , 70 ïi 100 s ontvangen.

d de gymnastin tegelijk in

e n kap cn het plafond n eene nae . c , s tamelijk gewoon is bij dit p in e gc-

158 —

— 157 —

wijzigd, dat de n doo T ijze d , zij in staat zijn het plafond dat op hen t te . e dakbedekking is gedacht van gegolfd plaatijze of zink; de goten van gego. ten e spanning de kap laat niet toe dat de n n bevestigd . e i s , te hoogte van 5 a G el boven den , een e balk , welke op pilan steunt, die gedeeltelijk tevens bij de gymnastische oefeningen gebezigd kunnen ; zooals de palen van het , de kleine palen, en die welke tot steuning van de e ladde dienen. e balk t doo n en s met den naast bijstaanden van het gebouw , zooals de gestippelde lijnen in den platten d dit aantoonen.

W TE J . A.

e hangende

d van deze zaal zullen de tot g gebezigde n weinig of niet in den weg staan; ook de schuine ladde is op de plaat aangetoond als e tegen dit gebindt. Wegens de

t gebouw t baksteen, afgewisseld met pen van gelen steen.

n in gewonen s en e

n -

t X t eene gymnastie-school voo eene stad van middelmatige . e geheele g is duidelijk genoeg uit de plaat te zien, zoodat e g n g is. c hangende n kunnen hie zee geschikt aan de kapgebindten bevestigd . Voo de ventilatie en g deze beide ontn is het n systeem van BOYE & Cons, gevolgd. 18G7.

.

EN

n Septembe 1863 d mij doo den gemeente Schoonhoven het maken van een voo een nieuw schoolgebouw .

OP

T

.

ten ijze d en wegen pe stuk 122 ; het bovengedeelte deze n is tuimelend ; bovendien kan in elk lokaal een benedengedeelte de n n geopend

d de p

n e een gebouw, dat tot het geven van gewoon en mee d lage s moest dienen en tevens voldoen aan de n vastgesteld doo e Staten de e Zuidd den 19 Novembe 1861. t geschikt den lage bijna geen

, gemeenle-archUekt

e n in de scholen zijn van hout, die de n en n van . e toevoe van e lucht geschiedt doo ijzen s te e van 20 a 30 , in het plint de n geplaatst. e s kunnen van binnen, doo in het houten plint e e klepjes, n afgesloten; n zijn nog luchtkanalen gemetseld, uitmondende te plaatse waa de kagchels zijn gesteld. e kagchels zijn in. t volgens de bestaande

e bestemde n kwam mij zee , als zijnde in de nabijheid de woning van de school voo mee d , op eene plaats, waa het s s doo e van buiten .

t gebouw bevat vijf schoollokalen, als: a. voo het lage : een bestemd voo de hoogste klasse, te lengte van 12.40 ; een voo de laagste klasse, te lengte van 14 ; een voo de middelste klasse, te lengte van 12.40 ; b. voo het mee uitged lage : een bestemd voo de jongens, te lengte van 7.70 ; een voo de! meisjes, te lengte van 0.15 .

Tot afvoe van e lucht dienen, behalve de - en , de e zinken ten in diamete t 1.50 , in de e plafonds . e n zijn n , die in de luchtaan e zinken s buitendaks uitkomen cn in de schoollokalen gemakkelijk kunnen n afgesloten.

e plafonds zijn d van vlakke banden on A i d e lokalen zijn 7 mete ; de hoogte van den n . e n zijn van vloe tot den t van het plafond t 5 . eenvoudige d met t in blokken n de hoogste klasse voo lage s is plaats- buiten . Van binnen zijn zij wit , doch e voo 9 6 , in de laagste klasse voo 132, in de ! te hoogte van 1.40 mete vlak t en , middelste klasse voo 96 . eene licht e kleu is met e specie n de lokalen voo mee d lage gemengd. e bekapping is geheel van hout, het dakwijs is e voo 84 . li vlak bedekt met platte e dakpannen. c banken, voo 4, 5 a 6 plaatsen, zijn e t om het gebouw is van , komstig de bovengemelde n t en ge|l de d onde deze lijst, de uitgemetselde plaatst zoo als op de plantcekening is aangetoond. , alsmede de n op dc pie n zijn tegen de n en op - pels onde de s zijn van . e ezels gesteld; enkele, n in eene hellende g kan gegeven , zijn zoodanig zij tot op eene bepaalde hoogte kunnen schoven.

n iede lokaal zijn kasten en n k voo jongens en meisjes, alsmede kapstokken . e g geschiedt doo n te e van 1.75 , hoog 2.S7 ; deze zijn van gegooi.

.

e goten, het plat boven dc n op de speelplaats en de s zijn beiegd met zink n°. 14.

t dat n opge-

*) Onlangs zijn, op last van den gemeenteraad, aan dit school; gebouw eenige veranderingen, waaronder bet digtmetselen van , enkele ramen, onder opzigt van den beer |

. F.

, den

thans fungerenden gemeente-arehitekt te Schoonhoven, gebragt. .

11

— t

loopt gedeeltelijk en t d doo de n e behoefte, stoffen. Aan eene plaats eene pomp tot g te stellen, zal, naa ik wensch, daan. den 10 gebouw Van aanneme /' 10JJ87

op genoemd plat voo de om op de speelvan g n vol-

t

den bouw d een aanvang gemaakt 11 l 1865 en het geheele k voltooid d van hetzelfde . 15 Voo de goede g komt den aanneme alle lof toe. e n . van Gouda en c. g van van Waddinxveen, die met de het k belast , n als zoodanig ook alle aanbeveling. de goede n van de s o. en . S J E Z . munten de lokalen uit in netheid en zindelijkheid.

oponthoud van n d kon t j 1S65 tot de aanbesteding van het n . de elf s had de hee A. , te Waddinxveen, voo de minste som : mijne g was ƒ 17863.

T

N

—

— 160 —

159 —

T

E EN

E

door 3. A. EN

S TE

.

, te Zutpktn,

OP TT.A A T NXÏT.

t Oude- en Nieuwe-Gasthuis te Zutphen is Als t van het gasthuis ontving ik alzoo s e bijna vijf eeuwen eene g van n n den last, een e beaan de lijdende menschheid gewijd, en t s voo ijs te laten maken. nog mee dan n als zoodanig thans Aangezien de g binnen het gasthuis beaan dat edel doel. k niet hoog ligt, en zelfs bij hoogen vloed a 1 mete beneden den beganen d e e , in den loop de tij- het wate tot den doo schenkingen en aankoop aan het Oude- en in den bodem opklimt, achtten wij het, om n en ook in het belang van den afvoe Nieuwe-Gasthuis , stelden n in dene n lek , niet raadzaam staat de stichting steeds naa eisch aan haa doel te ' van het niet te j deze s voo ijs op de mee bekende manie doen . d dus n n van dit gesticht n dan ook bij wijze van put of kelde te maken. Zij bij magte eene afdeeling voo g van - ' eene zoogenaamde ijshut en is alzoo voo het den beganen d gebouwd. deel boven zinnigen e aan te , en s vele n !

, ten gevolge van n n e Staten van de sten met derland, Groningen cn Drenthe, de uit genoemde n opgenomen en

e geheele g deze hut. moest, n Gel- ' stig de bestemming, n leiden om e steeds n ; eene bestendige lage te hebben. . e plaats, voo de hut bestemd, in d met c instelling is dien ten gevolge nog al van eenige bestaande gebouwen en omgevingen, leidde als van m en de hoofdafmeting. beteekenis, en al wat voo geneeskundige behandeling, ; zelve tot den voo g van het lot de s nuttig eu geGeheel de e e d e voo i n wenscht is, t e op e schaal toegepast. genomen, ten einde zooveel mogelijk aan den n n te kunnen voldoen, Aan dit loffelijke n heeft ook het bouwen wensch van dat ook iede lijde in Zutphen, buiten het gastde ijshut haa bestaan te danken. n d e lang gevoelde behoefte om aan s , in - huis, zoo dit doo de s ijs voo geneeskundig k kon - ' ven, steeds komende gevallen, zoo van de afdeeling nigen als van het ziekenhuis, in- en uitwendig steeds gekomen. ijs te kunnen toedienen, op - schaal te doen

t tot het besluit .

n

e afmeting de hut beelding op plaat ,

d alzoo, blijkens de af: lengte 10.50

161 —

— 162

s . e g buiten de , e 5 , bij eene hoogte van vloe n is gehoogd tot het omliggend , en . tot de balklaag of voet de bekapping van 3.20 e van ongevee 50 duim om de buitenwanden e inwendige , na k van die welke de te is gelegd eene wanden, tusschen n en n innamen, bleef met fijn vastaangestampt puin; alzoo voo g van ijs 66 s (kubieke ) platte laag in zand en eene g in , eenigzins hellend afloopend en dienstig als voeting voo de buiTe g van het e doel, — steeds ijs, ook bij de e , genoegzaam in tenbekleedingen. d te hebben , — zijn de eigenschappeu de g is ove de puinlaag eene laag f te ligchamen gelijk de e die , toegepast; dikte van 35 duim in zaagsel , alzoo is de e geheel ingesloten doo slechte ! eene platte laag cn eene g in ; evenzoo zijn de stoffen of , en j zijn , , en de p die in het eene ligt, gemetseld. speciaal die gekozen welke onde ons k lagen, n de s voo het ijs is s een althans gemakkelijk n te . vloe op eiken n op eene platte laag, welke n n om eenige Zoo als bekend is, noemt men slechte s al op afstanden op een platten steen die ligchamen wie deeltjes of molekulen moeijelijk in | e voo loozing van het lekwate te , zonschommeling of beweging kunnen t , b. v. de dat dit met - en k in g bleef. wollen stoffen, g hout, asch, houtzaagsel, hooi, Luchtdigt sluitende, bevindt zich iu dien steenen , , lucht enz. , vloe een looden buis, om het lekwate af te n in Even nu als men doo dekking of omhulling met een putje, en van daa naa een l in de nabijdeze ligchamen e kan , is men in staat heid. t putje t steeds met wate gevuld te doo omkleeding met die stoffen , het in- ! zijn, de uit loozing is alzoo aan den bovenkant, l n van , te . , de p uit de hut tot nagenoeg den bodem van n of s diep iu den d te metse- het putje , om te n dat langs dezen len , van binnen met o of t te bekleeden, met een weg doo het l e . dak van o of t te n of ook met een hoop e , die de inwendige e de ijshut en e van boven te n eu te dekken, is dienn insluiten, zijn uitwendig met , op afstanstig om het n van de e te beletten. den van elkande gestelde, n als wanden Zoo ook t men ijs en t men het bij omkleed. e n zijn tegen de n doo het met wollen stoffen te omhullen, of : gevuld met , de buitenste met houtzaagsel; in vaten met dubbele wanden te pakken, wie tus- i de middenste, ongevuld, bevat alzoo eene luchtlaag die n met houtzaagsel, asch, houtskool of iets niet in beweging is. s gevuld zijn. Te hoogte van de , of gelijk met de voeting t inachtneming en toepassing van deze - de bekapping, is een balklaag gelegd en ; ove , ten einde met den bouw de ijshut | deze balklaag is eene g , n een een goede uitkomst te , is deze e luik om des d ook van boven toegang tot het in de n zamengesteld als volgt: ijs te hebben, doo het venste dat in het buitenvak g te plaatse van de voo het eind is Nadat de bestaande . Van binnen tegen dit ijshut was n en van de e ontdaan, d venste bevindt zich een zinken buis gesloten met dop; n en aangestampt met een laag deze buis loopt ove de geheel de bodem g heen tot in het puin, en op die puinlaag zijn ook de n aangelegd midden, binnen de hut. Een en ande is dienstig e binnenwand toch de hut moest, om bij koude nachten in den en . , doo afneming zoo meende men, in het belang de soliditeit, van van den dop en opening van het , aan de wasteen gemaakt , hoewel die van hout voo het n gelegenheid te geven af te n zonde n van ijs even voldoende is. e in de hut te . e n zijn , beneden den d e g is s belegd met een g l /» steen 33 duim, en boven den d 1 steen 22 dik 40 d u i m , en is t een laag t duim; men heeft e geen te e t ge- te dikte van 20 duim, met enkele n van boven bezigd, omdat e steenen mee tot de slechte - tusschen de kap vastgezet. 1

ll»

— 164 —

— 163 —

Toen de t in 1864 de natuu e en ijs in de n , maakte men al aanstonds van die gelegenheid k om de hut met e de t liet men de hut open t plaatselijk t liet niet toe de kap ijs te vullen. het e wede inviel, d bij het sluien toen g op de zoldemet t te dekken, dus is eene ten cle stand van den , dien men in cle hut t en de kap met pannen gedekt. n op het , p e n t men toegang tot de geplaatst had, die d steeds is gebleven; van daa dan eigenlijke s van het ijs. e buitenste , t cle e vulling, (die eiken windie tot het l leidt, is van dubbel opgeklampt ook dat men , welke e gelegenheid gaf, d ) hout; de , die toegang geeft tot het bine om , is mede van dubbel opgeklampt hout met tot heden, niettegenstaande dagelijks k n gehad heeft, zoodat ; ijs komt, geen n van 10 duim gevuld met steeds aan elke dusdanige g kon voldaan . de e of binnendeu t tot de eigenlijke bes voo het ijs. Ook die deu is van dubbel g heeton cn langen e den bij , welke zome van 1868 en het veelvuldig openen de hut opgeklampt hout, met 5 duim gevuld is met . tot het afgeven van ijs, was dit toch niet mee clan 47

— 166

e bekapping heeft een dubbel planken bekleeding of beschieting, wie , 17 duim, gevuld is met houtzaagsel.

e zamenstelling de hut is behoeft geen e toelichting. naa de afbeelding.

s eenvoudig en duim van de binnenwanden Wij n dus 1808 was e nog een (kubieke )

n het najaa van 1864 is deze ijshut aangelegd publieke aanbesteding; niet den aankoop van , zaagsel en t (welke het gasthuis , n cle kosten van den bouw met p van alles ƒ 2270. bij

Wij meenen alzoo, op d de n taten , dat deze wijze van ijs te n d mag genoemd , en dat de opgegeven en j toegepaste n allezins als voldoende zijn aan te .

T op de buitenplaats:

n

door den heer N

Bovengenoemde buitenplaats is, gelijk wij bij cle g van een koetshuis met stallen mededeelden, het eigendom van den hee . J . C. N VAN T VAN , die het landgoed in e huu heeft afgestaan aan den hee p. C . E E te Amsterdam. laatstgenoemden d mij iu Oktobe 1854 bet n van een kippenhok niet loop . Nevensgaand , doo mij aangeboden, d . t is geheel uit hout samengesteld, e op een gemetselden voet. A is de ingang van het hok; 11 zijn de gangen de kippen in en- uitgaan; C zijn

, en in Novembe d van bijna 20 s

OP

.

, "

. T

,

Arnhem,

.

e hokken voo de kippen; is de loop. e is d doo een n hek e op een gemetselden voet, van boven met gevlochten d gedekt en aan de e n van een e om e in te komen. n het hok zijn de noodige latten , p de kippen zich kunnen . Voo het zijn escauzijnsche s aan de einden van den loop geplaatst. t kippenhok staat in de nabijheid van het huis, onde de schaduw de hooge boomen, d doo welig n en bloemen, zoodat het geheel een aangenamen k geeft.

N OVE r

,

bekentenissen aan den lezer. r dan een jaa geleden, doo n en kunsts uitgenoodigd, besloot ik een atelie te openen en een openlijken s ove bouwkunst voo te . Alleen voo hen die dezen atelie wilden , of wel den s volgen, kon, naa het mij kwam, de zaak van gewigt zijn. k dacht dus, dat ik met eenvoudig een geschikt lokaal te n cn zoo goed het mij mogelijk was een mondelingen n volstaan kon, maa in het ges te nieenebest de kunsten (een genieenebest zoo als dat van Venetië) gaan cle zaken zoo gemakkelijk niet. Aanvankelijk e iede zich mij zalen tot het houden van mijnen s aan te bieden, iede wilde mij n toezenden. Toen ik d was, n die zalen; men gaf mij den d eenige stapte doen, menig goed d d mij gegepen ven, maa alles zonde het minste gevolg. boven het n is mijne zaak niet, en na zelden e ik haalde pogingen, ik moet het bekennen, s om d af te wachten. a ontn van deze e . dekte ik de Van wege de school de sehoone kunsten en de e bibliotheek. wilden dc , , mij wel de ee bewijzen als l van mijne g aan te vallen.

:

. t te Parijs.

Vertaald en inge-.onden dour den heer

Een in de , zee n in de kennis de e oudheid, eeii man van e op een thans doo nuft en kennis, zich mij uitgegeven k van n , hetwelk slechts zeke tijdvak de kunst in de bouwkunst omvat, meende dit k te moeten beschouwen als eene ontwikkeling van mijne eenzijdige en dus ook e . e n geeft het mij l niet (zonde dat ik n de n ken), eene kunst bekend te maken die d is aan zijne studiën, maa die ons evenzee , e kunst e aan de , de als de

E .

.

, architekt

Arnhem.

e kunst aan cle . l do ve van den geestigen uitval, n mijn k bet mikpunt was, ons een zee wettig eigendom betwistte, ofschoon de deugdelijke bewijzen van dezen eigendom gemakkelijk te n zijn, stelde hij tegenove mijne n zin. meenhig niets dan eene bevestiging in is dit veel, maa voo ons die den passe in de hand, en de meetkunde tot onze dienst hebben, is dit niet genoeg. n e het bete geweest, s in naam van dc e beschaving n t in te dienen en als haa , het n te gaan , vechte op te om te weten of k dc n voo de n stonden. Een t aanheffen wannee e geene vijanden zijn, of wannee hunne n en delen niet d zijn, kan niets s dan e in eene t . Van alle kanten n mij mijne veel , een hevige ; van zijden hoopte men menige lans te zien .

n -

t s is de studie vijandig; cle studie bemin ik, ik haat bet . k liet dus dit onwede , hetwelk, niets vindende omve te , zijn licht en zijne n te s uitschoot; ik tekst voo mijnen s legde den in de e en hield mij niet e zaken bezig. Voo het oogenblik laat ik e den l p m zijn met een onbeaan hen, die twistbaa gezag en met een talent p ik geene k wil maken. Onze kunst behaalt geene n bij zulk een n , veelee ove n dan daden begonnen en j n een weinig van dat gezond d , n wij allen zoo o behoefte hebben. E zijn evenwel eeuwig e , welke een iegelijk naa zijne n moet doen uitkomen , e boven cle n de school, die, zoo spoedig , weinig d zijn lijke mannen bezig tc houden. Afziende van een zetel, die, ik weet liet, niets an-

— 168 —

— 167 — s dan een k zou zijn voo n welke mijne n mij niet zouden toelaten vol te ; houden en die ik voo het minst als onnuttig beschouw, heb ik besloten deze mijne verhandelingen over de bouwkunst te n aan mijne , mijne , mijne n en mijne e en buitenlandsche , wie toegenegenheid en aanmoediging mij een zoo hooggeschatte steun zijn. e welwillende , welke ik noemde, alsmede zij die e k behoefte aan hebben een tegenstande te vinden, ten einde gelegenheid te hebben hunnen ijve aan den dag te leggen voo hetgeen zij de goede zaak noemen, de zaak van beschavingen , zullen, naa ik hoop, , dat ik bovenal de d zoek, en zoo men mij eenig t mogt te doen hebben, het moge zijn: dat ik tot geene enkele school ; ofschoon dit ook het middel is om hen allen tegen mij te hebben. n onzen tijd laat men slechts specialiteiten toe; men t geenszins dat een , een , een e zich in een n g bewegen kan; men heeft zich integendeel gewend, iede in een .bee e in te sluiten, welke hij niet kan , zonde in de oogen van het publiek een t gedeelte van zijne e te . n b. v. een kunstenaa in den loop zijne n eenige e aan den dag heeft gelegd (en wie deed dit niet ?), is hij d in e klasse geplaatst, t zou ik haast n zeggen; men t hem, men acht hem bekwaam, slechts dan wannee e e is van het p zijne . t hij zich tegen de , welke het algemeen gevoelen ten opzigte van zijne kennis en zijnen smaak stelt, men gelooft hem niet. W i l hij een toenadee e doen tot zijne , of tot hen die zich als zoodanig beschouwen, zij haasten zich hem g te n in den n , welken zij om hem heen n hebben; want iede meent e belang bij te hebben om het deel van zijnen naaste zoo klein mogelijk te maken, zoo niet het voo schadelijk, d te , indien het mogt . e gevoelens schijnen mij onjuist toe ten opzigte van het algemeen belang de wetenschap, de kunsten en de , g tegenove de menschen. k zal hie evenwel de gevoelens niet ons lang gemeend n en toetsen, n ik heb mij te moeten ; het deel dat men mij wilde laten, scheen k te , daa het

— 169 —

hevig aangevallen is. e ik algemeene denkbeelden ove de bouwkunst voo te , de doo mij gestelde dubbele n was e de k van. n s zal zich n binnen den , n men mij besloten waant, en dit n s zal , veelee k dan nuttig zijn; of ik zal buiten dien g , en men zal mij geenszins dat n schenken, hetwelk iede of moet inboezemen aan hen die hem lezen of , zullen zijne lessen n .

als te zamen; dit n wij g maa al te veel. Zich te bepalen bij het n van een enkelen de bouwkundige , met minachting of mét opzettelijke g van de , e daad, e mijns bedunkens eene even aangezien ik nooit ophield zulk eene handeling bij n n te laken. n zal zich dns niet dat ik aan mijne n twijfelde, cn ik niet zonde m een nog ongebaanden weg ga , met zoo vele nioeijelijkheden bezaaid.

Van daa de , die mij zoo lang tegenhield, van daa die besluiteloosheid, welke doo het welwillend aanhouden van eenige mijne s eindelijk met moeite d . de al te gunstige gevoelens van deze, en onwillig gestemd omdat velen, die de bouwkunst niet beoefend hebben en niet beoefenen, zich de moeite wel willen ten ons n te , hetzij van den l of doo hunne ; s e dat dezulken onze s die e het meest bevoegd zijn, zoo niet allen, dan toch bijna allen het stilzwijgen ove hunne kunst , ons geene mededeelingen van hunne kennis doen en als het e schijnen te wachten totdat het licht opgaat, — heb ik deze nieuwe taak niet zonde m n ; want volgens mijne zienswijze is het houden van een m s ove bouwkunst het omvatten van een veld van studie; het is het n in de geschiedenis de , het n van hunne instellingen en zeden, het n de e e , zij zich n of wel tot l . Wannee men zich e toe bepaalde, voo het oog van den oplettenden leze alleen te n bouwkundige n de volken wie kunst ons bekend is, zonde de k van het bestaan die , hunne g met het t van die natiën en hunnen n invloed op te geven, zonde het m na te gaan van de e stelsels n die n zich n hebben, dan zou men een mengsel n van lende , welke iede zich g in onze bibliotheken gemakkelijk aanschaffen en gen kan; dit zou niets nieuws n aan hen die zoodanige boeken bezitten, en g te weeg n bij jonge lieden die hunne loopbaan .

Een enkele zaak t mij, geeft mij goeden moed: het is de , dien ik voo de d ; de liefde voo eene kunst, die al de oogenblikken mijns levens e en niet opgehouden heeft voo mij het p te zijn eene hooge , welke ook haa g of m wezen moge. k , dat, al zouden mijne lessen geen ande gevolg hebben dan de e jeugd te gewennen aan den d voo de pogingen onze , haa te n n niet naa ingenomenheid, maa als gevolg van een t onn k , een geest van methode onde de te n , ik dan s een e dienst zou hebben bewezen. t is mij bekend hoe g dc n én om jeugdige bouwkundigen zijn én om te te n hoe weinig de e d in hunnen smaak valt; ook weet. ik dat zij n zijn van den n geest onze dagen, die dc s e van den tijd kent, en een j is, levenwekkend en n boven langt dat alle . n dien geest stelde ik mij voo ove de bouwkunst te . k wil n de n van eiken m op te , want elke m heeft zijne k ; den g de lende beginselen en hunne, logische n aan te geven : dc meest volmaakte n die beginselen te ontleden cn ze aldus in hunne goede eigenschappen en in hunne n tc doen kennen ; de toepassingen te doen uitkomen, die wij in den tegenn tijd van dc oude kunsten kunnen maken, want de kunsten n niet, e beginselen blijven waa doo alle ecu wen heen. e mensch is altijd dezelfde, l zijne zeden cn zijne instellingen zich wijzigen ; zijn geest t niet, zijn n om , te , zijn instinkt, zijne n alle uit ééne n , zoowel heden t n doo als vóó twintig ecuwen; hij dezelfde , doo dezelfde , en de

s

, g is in de schoone kunsten

k bij het onzoowel k

— 170 — e talen welke hij bezigt, dienen hem om ten allen tijde dezelfde gevoelens uit te , en voldoening te eischen voo dezelfde behoeften. k kom e j voo uit, dat, zoo e onde mijne s deze of gene mogt gevonden n die meenen zou dat ik n g te gunste van de eene of e school, hij zich zee ; mijne n zullen n het bewijs op. k heb geenszins de pen opgevat om een stelsel te doen gelden of n te , en ik l zij laat de g n ove aan hen, die, meenen de belangen de kunst te , slechts gehoo geven aan de opgewondenheid van het oogenblik. k beoog een ande doel: de kennis van het , de ontwikkeling van dc e n onze kunst, doo de g schillende n van beschaving op e wijze toegepast. k zal geenszins besluiten met te zeggen: „gij hebt . kiest n u , " want dit zou geen besluit zijn, en elk s moet, om nuttig te wezen, zoo het al geen besluit , toch eene , eene methode hebben. c jeugd, die t wenscht tc , met het k om tot de uitoefening van eene weten, dat men schap of kunst te , met haa een gebaanden weg aanwijze, en dc die alle wegen aantoont, zonde den n te bepalen, zonde te bewijzen dat die weg de eenige goede is, is geen ; hij t g cn duiss in dc n van hen die gekomen zijn om e en d te vinden. die weg moet geen eng spoo zijn; hij moet m wezen, j voo allen, opdat iede dien kunne bewandelen, naa zijne neigingen, naa zijne denkbeelden, zijnen eigenn aanleg. e weg, dc eenige goede, dc eenige , de eenige , is de-weg welke ten eeuwigen dage doo het gezond d is aangewezen; het is die, welke op zee e wijzen, doo alle n uit de schoone n de oudheid cn de e tijden bewandeld is. zoekt alle dingen en behoudt het goede,"' zegt PAVJS ). Ziet daa mijne k ; ik zal e w aan blijven. Zij die mij niet kennen hebben kunnen n hetgeen zij mij dc ee doen mijne lingen tc noemen. k zal slechts doo mijn s . n het stand houdt, dan zal men zich l

') Eerste brief aan de Thessaloniors.

— 171 —

— 172 —

e d is eene ingeschapen t de menschelijke , een t die de beschaving min of mee g te . Wij hebben ons dus niet met deze den mensch eigene t van heid bezig te houden, te mee omdat deze t e geschiegeen invloed op de kunsten uitoefent. denis toont ons s te veel n van daden, t doo volken bij wie de kunsten op den hoogsten p van ontwikkeling gekomen . l men te Athene het n bouwde, gaven de n G OVE E : zich in den peloponnesischen g aan de e n . l de n zich Wat is barbaarschheid? Wat is kunst? de kunst f slaven, die geene enkele maakten , om als afhankelijk of onafhankelijk van den staat der beschan hadden elkande te haten, zamen te laten vechving van een volk? Welke maatschappelijke toestanden ten, en in het midden van den s menschelijke zijn het meest bevorderlijk aan de ontwikkeling der wezens den beesten voo te , om aan een kunsten ? keloos volk g te n en aan zijne e d te voldoen, bouwden zij n onzen tijd heeft men de geschiedenis de kunst e gedenkteekenen en beschaafden de woeste afgedeeld in n van luiste en , als. n e tijden n de n elmede in n van . n moet eene uitkande om en n zij elkande om n dat in sommige n van eenloopende zienswijze ove een , ove de heid de kunsten zich op eene bijzonde e wijze opvatting van dezen of genen tekst, en toch bedekten ontwikkeld hebben, dat zij in e , beoefend zij het Oosten en het Westen met e en bemind, l zij in e tijden zoo gedaald . n het midden de zeventiende eeuw zonden n dat men e g voo was of zelfs ze n nog naa den l schelmen of minachtte, zij niet mee beoefend , en te naau- dc , die zich s noemden en dat d e n hebben . was , en toch zag die eeuw een Versailles, de is het wel billijk, de woestheid de zeden van een n , en bezat zij e s en kunstevolk of een tijdvak te n met de e s wie n wij nog dagelijks . ontwikkeling de kunst? en is dit niet eene dwaling, die, gelijk vele , t uit eene e behandeling van het d barbaarsch t dus speling? n een volk, uit ons hedendaagsch oogpunt s in den zin van wreed. E blijft dus nog ove barbeschouwd, niet h zijn , d. i . woest, bijgeloovig, baarsch in den zin van onbeschaafd. g men nu uit dweepzuchtig, d in zijne bewegingen, doo de omstandigheid dat een volk onbeschaafd i s , of dat onvolkomene wetten , cn toch zee n zijne beschaving zich nog slechts in enkele n kunsten bezitten? s dc welopgevoede, beschaafde, , besluiten dat zijne kunsten h zijn? , de in zijne neigingen gematigde, met Wij geloovcn het niet. Wat e bewezen moet n kennis e mensch, zoo als onze maatschappij wannee e e is van de kunsten, is niet: of het. hem kan , m geschikt voo de kunsten? eene tijdvak van dc geschiedenis de mensehheid mee e , zachte zeden, , be- of minde beschaafd was dan het , of zoo men wil leefdheid, n een toestand , n het mee of min , — : of dit tijdvak mee aangenaam is te leven, maa die toestand kan zee of min k was aan de ontwikkeling de kungoed ongeschikt zijn voo de ontwikkeling de kunst. sten. t is zeke dat de e takken van

a niet mee n ove die e , n het was blootgesteld, ove die mij aangedane n tegen eene . t het in de d , gelijk zoo vele e dingen, e dan te n op die aanvallen tegen eene g , wie g a voo iede zal n zijn?

t d barbaarsch heeft in onze taal een dubbelen zin, als betcekenende: ten e woest en onbeschaafd, ten tweede wreed; en dus kan een zee onbeschaafd volk toch zee , een zee beschaafd volk n zee d en bijgevolg h zijn.

beschaving niet allen tegelijk ; de instellingen, het , dc wetenschappen, dc sehoone n en de kunsten ontwikkelen zich niet gelijkmatig. n deze e n van het maatschappelijk ligchaam zich gelijktijdig moesten

— 173 —

— 174 —

e s geven, n de e slechts n ontwikkelen, zouden onze instellingen, ons , of d van den e onze wetenschappelijke ontdekkingen, welke toch boven bestaat dat de die van de achttiende eeuw staan, b. v. onze e bij uitkomt, en die alleen n n doo n en onze blijspelen, bete moeten zijn dan hen die e evenveel van n als hij; maa wij gede n van E en , zouden onze looven dat het noodig is aan onze g e s de italiaansche s de zestiende eeuw e g te geven. Want velen n van de S bediende zich geens- kunsten en zouden zee achte zich laten, want n zijn te zeggen wat zins van een , en V had niet ove kunst is. n de middeneeuwen bestonden e zee n te beschikken, om zijne bevelen ven e kunsten, maa thans hebben e naa al de n van zijn onmetelijk k uit te van deze, zoo als de , dc , de . e kunst heeft e e onafhankelijk meetkunde en de geneeskunde, plaats onde de wevan de omgeving n zij ontstaat en zich ; j tenschappen genomen, tenzij de Sorbonne, het obsers omdat zij vatorium, dc de kunst is niet h alleen school en de fakulteit e kindschheid, die de schoonste ont- tegen mogten opkomen. Wij kunst is; zij heeft n dus hie onde wikkeling kan beloven; zij heeft n , die alle d slechts van de toonkunst, de bouwaltijd de g t van hetgeen zij ge- kunst, de beeldhouwkunst en de schilderkunst. k slechts dan , wanweest is; zij is Wannee wij die kunsten in deze e , nee zij zich t doo e beginselen te - geschiedt het omdat de menschen toonen , nen, te , — wannee zij zich slaafsch te s zich huizen te bouwen, — huizen moesten boudienste stelt voo de n van die ingebeelde koningin, wen, s die te n met , welke wij de mode^noemen, — wannee zij de speeldit was , — en ze moeten beeldhouwen bal t van een wufte menigte, zonde g s te , want een e keisteen is en niet mee de zeden van een volk afspiegelende, voldoende om hout of steen te ; maa om , eene zaak van nieuwsgiewannee zij slechts een n uit de planten of n te , en d of weelde . J a , de kunst heefi eene jeugd op wat het ook zij aan te , heeft men eene en een n ; e d is als de s van n en n noodig, d van alle dingen op onzen , een oogendie een weinig tijd . Wij n echte blik, een punt, d. i . de e e dat, zoo die e voo enkele n k tusschen n g en n val. Als de kunst mogt wezen, wij d zijn een e aan te nemen. e jeugd , is zij dan ook h in h is in Wat dc dichtkunst en de kunst de n , zij n n ? t is hie de e . gaan hand aan hand met dc toonkunst. e vie kune menschen en de volken, of dc doo dezelfde zeden sten zijn , de e twee, de toonkunst en en instellingen e menschen zijn ongetwijfeld bouwkunst, tweelingen, want men zal , dat in hunne kindschheid nade bij de e - zij n g niet nemen in de navolging van d dan bij het toppunt van hunne beschaving; e , even als de beeldhouw- en de volken n tot dc d wannee al de de . t zijn behoeften die, om zich te ben n zijn, welke die ligchamen , een m aannemen t aan den, en onde hunne n de g e n de menschelijke ziel, en het juiste evenwigt ; even als de n die, wannee e langen tijd e aan d - voldaan , bij wien de zintuigen niet mee , in s . e mensch heeft ken , tot de kindschheid t en niet mee de al spoedig , dat n en teekens geen gevolheid van zijne e n geniet. - noegzaam voldoende middelen , om al do gaat de kunst dezelfde e omwenteling? Wij gevoelens zijne ziel uit te ; hij heeft t gelooven het niet. f (want men dient el- zijnen evenuiensch op te wekken, doo e buigingen, t is iets zee kande te ) wat is de kunst? e vloeijing en welluidendheid aan zijne stem te ges om de n te bepalen, ten einde ven, zijne gedachten levendige t tot de kennis de d te . Wij zullen den. n t den n de melopéia ) niet van de kunst een van die n in twee niet, en zelfs s zij kunnen n n zij .

.

12

— 175 —

—

176 —

doo toonen en e klanken hun n of hunne gevoelens uit, hetzij de n te of te n zijn. Zij n deze melopéia en deze klanken doo e , die doo allen n . t is s kunst. e n hebben geene n tot hunne dienst om hun w te , dat s ook niets s tc kennen geeft dan de oogenblikkelijke n van , , , , e inensch , hoopt, t zich, volgt in zijne stem zijnen w i l , t gevoelens uit, die hij zijnen medemensch wil mededeelen, hoewel het p zijne , zijne hoop of zijne g onbekend is aan hen die hem . Zegt aan d e menschen: „men t uwe woningen; men t uwe n o m , " op denzelfden toon, welken gij zoudt bezigen om te " zeggen: „laten wij het avondmaal gaan niemand zal zich bewegen; maa als de melopéia met uwe n , indien deze melopéia d t doo een kunstclooze beweging kelijk t doo het gevoel dat n bezielt, zult gij zien dat de menigte zich in beweging stelt en den k uwe eigene g gevoelt. En t dit wel op, want het is een gewigtig punt: deze e kunst zal veel mee n op menschen die in den n staat van ontwikkeling zijn, dan wel op zee beschaafden. e laatsten zulten ; is uw toon , uwe stem vol uit, uwe beweging waa en , dan zullen zij, zonde zich te laten n doo de kunst welke gij in klank en n t hebt, zeggen. „van waa heeft hij dit nieuws, dat toch zee k is?" Van de melopéia tot de welluidendheid is de weg , en de muziek, de toonkunst, t .

de op zich zeiven staande steunpunten te kunnen gaan, s d deze uit de massa e n en n te bedekken met , met tcekenen bestemd om de g te n van eene , b. v. de e van een kind, de dood van een vade of eene echtgenoot, eene g op een vijand: — ziet daa s kunst. g zou het zijn mee te zeggen, om te doen gevoelen dat de toonkunst, de dichtkunst en de mimiek de eenige kunsten zijn n de e mensch e scheppende t heeft ontvouwd, en die n zijn aan zijnen aanleg, aan de behoefte om zijne gedachten ove te , zijne n te n of zijne wenschen mede te deelen, ze met een toon of een m in d te . e beeldhouw- en de t zijn voo de bouwkunst, wal de mimiek en de dichtkunst voo de toonkunst zijn: uitvloeisels, noodzakelijke gevolgen. Een man , en dan zijne , heeft een leeuw t doo hem opgehangen boven gedood, en de huid de deu van het hol dat hij bewoont. e leeuwenhuid ; hij hakt in den steen, zoo goed hij zulks mag, iets dat naa den leeuw gelijkt, opdat bij zijne n en n de g van zijne n hij wil ook dat dit zijnen moed d blijve. teeken, bestemd om de g van zijne beid te , van e gezien e en de blikken tot zich . j heeft t dat de e kleu onde alle n de uitstekendste is; hij t zijnen leeuw niet . t toont aan : hie i« de woning van den n man die zich zeiven en de zijnen weet te . Ziet daa de kunst; zij bestaat daa in e volle beteekenis, volkomen; zij hoeft slechts de middelen van g te . Late , onze e held, zijne

Nemen wij nu de bouwkunst, n wij den tweeden g naa m gegeven hebben. t bouwen van eene hut niet boomtakken is geene kunst, maa hef voldoen aan eene stoffelijke behoefte; maa het n van een woning in een steile glooijing van tufsteen, het n van zulk een h f in n van e afmetingen naa d van het getal de , of het k dat zij e van maken, het n van zuilen om het plafond te , het geven van een e e aan de hoofden deze zuilen, ten einde zonde gevaa van den hangenden n tot

n hakken in den n een kluis uit, t te e te leggen, en om e zijn stoffelijk laten n een man tegen een leeuw e afbeelden. t beeld van den man zal , de afbeelding van den leeuw klein zijn, want de bloedn van den e willen l dat de s weten, dat hun , de held op wien zij m , een zee k man was. zeke is een klein inensch die een leeuw doodt moedige dan een man van e gestalte die een klein wild die ; maa dit is een tweeledig denkbeeld, dat niet in den geest van den

—

177 —

— 178 —

kelijken kunstenaa opkomt. n alle oude met beeld- het onze niet , hebben kunnen . n e monumenten van en zelfs van is de kolossaal e mee wij zullen , te mee gesteld en zijn de doo hem n vijanden zullen wij zien dat men zich niet moet haasten om . Nemen wij aldus de zaken ab ovo, dan ge- tot een besluit te komen. , omdat wij toch van schiedt het, om te bete te doen n wat, eigenlijk de n spieken, het is zeke dat dit volk ten opkunst is, en dat de kunst onafhankelijk is in haa zigte van den bouw des menschelijkcn ligchaams slechs wezen, zoo niet in n , naa mate van den zee onvolledige denkbeelden had, n bij hetp van beschaving eens volks. n de vestibule van ' geen wij n thans kennen ; in de ontleedkunde was het - men ten tijde van de k te Some heeft S minde d dan in standbeeld geplaatst van keize N , die onzen tijd, en het is ons niet bekend of te Athene zijnen schoonvade ophangen, zijnen anatomische s bestaan hebben; — evenwel , zijnen neef n en zijne w in hoe komt het dat de e beeldhouwkunst boven een bad n liet, die al de e , aan die van onzen tijd uitmunt? t zij gezegd zonde n gaf aan de de s , aan de wilde e van onze hedendaagsche n te en alles e wat nog was n van t te willen doen. e kunst is dus onafhankelijk de instellingen van het oude dat zich van van de wetenschap; zij is evenzee onafhankelijk van dit s nooit . , de e den staatkundigen toestand van een land. t leeuw boven de deu van den , of de g van onze nieuwe beschaving is d op zijn f gebeiteld, zijn mee in kelijk volledige en bete t dan dat hetwelk de g met de n de kunst dan e beschaving van Grieken/and en den n het standbeeld van keize N in de vesl . t t evenwel niet, dat tibule van een ; de leeuw kan een de en de Odyssea boven de n van e g zijn en het beeld van n en thans n zijn. e kunst is dus g : dit doet onafhankelijk van den staatkundigen toestand van een N een niets te zake, daa de g d is aan de volk. Welke ook de magt van en de d e n de kunst. zijne instellingen , wij hebben e nen om te twijfelen of de politie te even als te wannee een t volk deze . Ten Zonden of Weenen gehandhaafd e n k , n tijde van de s zelfs, kon men buiten de eeuwige toevoegt gevoel voo het schoone en de e stad niet zonde geleide gaan, en zou het dikwijls middelen, om e de gevoelige n van g k geweest zijn zich alleen naa zijne e te geven, dan kan men zeggen: ziet daa een villa te begeven. volk voo de kunst. Éénmaal, zoolang de d bestaat, bestond dit. volk in een hoek van ons oostee moet het e dus in de e uitgezien lijk En toch kan, uit een staatkundig oog- hebben? Thans kan een iede zich j doo gepunt beschouwd, het atheensche volk voo een de heel Frankrijk en een t gedeelte van ale volken . Zijne onbestendige instel- leen begeven zonde een aan te . lingen zijn voo ons , het had van bestuu bouwde evenwel niet alleen te maa in e denkbeelden, slechts onbepaalde en weinig Gatlié, in Germanië, in Spanje, in Afrika en Azië het bleef weinig aan zijn d , het hand- gedenkteekenen de kunst, welke het k eene haafde de , het was afgunstig en begeee d n en zelfs den onbeschaafd, zijne n n s n sten menschen d inboezemen. en , het kende noch de , n AUGUSTUS thans bezocht, zou hij zeke noch den stoom, noch den n , onze politie, de e die op iede uu van den dagen noch de , en toch — zijne , des nachts in deze e stad , de zaümzijne , zijne , zijne bouwkunste- l gestelde maa e n onze (gemeentes en zijne s zijn e n geble- |j lijke) veiligheids-en n hoogste ven boven hetgeen de meest beschaafde , , daa ; maa begaf hij zich naa de 12*

—

— 179 — zou

hij ons voo een k houden en zich , hoe menschen, die alle mogelijke gemakken e te huis hebben, besluiten kunnen, zonde gedwongen te zijn, zich e vie n zamen te pakken in een klein houten en slecht d n hok, om d of d muziekanten of s aan te n die een duivelsch geweld maken, en n te zien n op eene e van eenige e ellen, te midden van e doeken; — hij zou zich af, hoe men e toe heeft kunnen komen die zaken en die menschen van n naa boven te , hun een gekunstelde zon voo de voeten te plaatsen, in d met het onheugelijke k de . e hij onze n en e gebouwen ten algemeenen de meeste onze nutte, zou hij dan niet denken dat wij een d volk , en wij onze gebouwen slechts als g , en ligt genoeg om ze te eenigen tijde naa els te kunnen n ? Wat zou hij zeggen, zoo hij ons in hetzelfde oogenblik en in dezelfde stad gebouwen zag maken, het eene met een puntig dak, e met een plat dak, huizen op dunne n het steunpunten, en paleizen wie steenen voetstukken eene e dikte hebben ? , AUGUSTUS zou ons aanzien voo een volk dat geen het minste p van de kunst had. j zou ongelijk hebben. de kunst is dan toch onafhankelijk van den beschaafden toestand van een volk. Velen die dit lezen zullen mij zeggen: „gij t ons " niets nieuws; dit zijn algemeen bekende n het k e n zijn, zoo het voo goed uitgemaakt is dat de aard de beschaving, en niet de graad de beschaving, de kunsttijdvakkeu , dan moest men eens voo altoos tot het besluit komen, niet mee den gang de beschaving of dien de d te selen met den g de kunst; men moest zich , de kunsten te n onafhankelijk van dc wetten, van de n , van de min of mee onbeschaafde gewoonten van een volk; men moest niet mee n dat, als een volk bijgcloovig, dweepachtig, t is, zijne kunsten beneden die van een , , beschaafd goed d volk staan; men moest uit de taal die altijd e mulen als b. v. deze : „de kunsten uit die e tijden;" want de kunsten van dien tijd van d kunnen n zijn boven

die,

welke zee

—

180 —

in beschaving

e

n

bezitten. n men, wannee wij een standpunt de e kunsten , ons zegt: „ gij doet ons tot de d " dan kan dit t toegepast n op alle tijdvakken de oude kunst, van dat de s tot de eeuw van XV; want niemand zal, naa ik , n dat onze maatschappelijke toestand boven de beschaving de oudheid, de middeneeuwen en de e n eeuwen n is. n

moet zich gelijk blijven; dc kunsten volgen e den stoflëlijken en zedelijken g de beschaving, en nu zijn wij in den gunstigsten tijd voo de kunst, omdat wij, mee dan in eenigen n tijd, de weldaden de beschaving genieten; wij moeten dus k al de e kunsten voo h of houden ; de kunsten zijn onafhankelijk van den zedelijk of stoffelijk beschaafden e gids toestand van een volk. E is dus geen om aan eene g de kunst den g boven eene e te geven, dan de smaak of de l van n individu. de eene zoo wel als de e deze twee ten e afgeleide kingen zijn valsch. e kunsten kunnen zee ontwikkeld en tot den hoogsten p geklommen zijn, bij een zee onvolmaakte beschaving; en om zich naauwg p van e e e te geven, moet men ze n naa e wetten, n wij in de gelegenheid zullen zijn den g aan te wijzen, wetten haa eigen en onafhankelijk van den beschaafden staat de volken. j ons, mee dan bij eenig ande volk de beschaafde , n wij s eeuwen op alledaagsche uit; wij nemen voo betwiste en onbetwiste n aan enkele , los weg uitgen doo een geestig man, maa die aan de studie of de uitoefening de kunst geheel d is, en doo e geslachten van n haald. n Frankrijk bestaan e denkbeelden, even als die doo s n , en welke eeuw uit eeuw in d n zonde dat de e beteekenis t e iemand die tot de mee van is op te . nigte zegt: gij t u , gij t dit d in een zin dien het niet heeft, geef het zijne e beteekenis , want ziedaa den m eu de afleiding e van, het zal u zóó dienstige zijn in

181

-

«en k en gij zult niet altoos voo onwetenden n , voo menschen die n , zonde e de e van te kennen j " — d zal iede : „ Weg met hem, met dien leide de jeugd, die zulke doo de eeuwen heen geheiligde zaken t . Gij moogt j de d van uwe bedoelingen, de juistheid van uwe eischen betuigen, gij moogt j u n op het gezond d en bewijzen , weg met u ! Twee eeuwen geleden zou men u en uwe boeken d hebben, g t men de menschen noch de boeken; maa gij gaat doo voo een , althans k mensch, voo een , een . Gij hebt de e beteekenis van een n d willen stellen ; men zegt dat gij de taal hebt willen , ze naa de d . Gij hebt t het k met de t in g te ; men zegt dat gij de menschen hebt willen laten , zooals men vóó zes- of d jaa . m die , die hevigheid, wannee het voldoende zou zijn, wes eens voo goed de zaak te , om ze op te lossen en om tot g te komen? ietie heeft op het gebied de kunsten en de wetenschappen zijne begrippen vastgesteld en wil n niets , welke ook de nieuwe denkbeelden of nieuw e n mogen zijn. n t d pagiuaas vol met keningen , om te bewijzen dat men gelijk heeft, l e slechts één noodig is om tot de s te komen dat men ongelijk heeft. houdt het e voo dat al de n ontstaan zijn uit gebrek aan taalkennis; hij kan gelijk hebben, en wij zouden kunnen zeggen, dat alle , ten opzigte de kunst, ontstaan is dat men zich niet d heeft wat men doo . e kunst is eene ingeschapene , eene behoefte van den geest, die, om zich te doen , schillende n bezigt; maa e is slechts kunst gelijk e slechts rede, gelijk e slechts hartstogt is. e e kunst is een eenige , die zich in kanalen . e , de , de toon, de beeldhouwe en de schilde zelfs zoeken slechts e n van een eenig gevoel, dat in de ziel van iede welbeschaafd mensch zetelt. t is zoo , dat de , wie hij ook zijn moge, in de hem eigene taal een

—

182

—

gevoel van gelijke natuu kan n en doen n tot de menigte; dat hij dezelfde snaa de ziel kan aanslaan, want zoo de kunsten e eigene taal hebben, zijn de , welke zij bij den mensch doen n , afgebakend, en n zij altijd wede zich zelven , onafhankelijk van de aangenomen taal. e kunsten n op de zinnen, en s van de zinnen doen doo e wegen eene n n . j , het gezigt van , de toonen de , en de g van de , zullen een en hetzelfde gevoel, het medelijden, te weeg . n denkbeeld zal spoedig n n doo hen die de kunsten s lang beoefend hebben en ze beminnen; maa voo sommigen kan het onduidelijk zijn, ik moet het dus ontwikkelen, te mee omdat men in onze dagen, van die eigenschap, aan de n de kunst eigen, k gemaakt heeft, , doo vele van die n denkbeelden uit te , geheel d aan de kunst, e of e denkbeelden b. v., en ik wenschte niet, dat men mijn denkbeeld d opvatte. Wie onde ons heeft niet eens in zijn leven, hetzij bij het n van een dichte of , bij het aanschouwen van een gedenkteeken, een f of k, eenige n , als b. v. het gevoel van , , geheimen angst, , , hoop of . t schijnt zelfs dat, hoe mee de kunsten zich van de navolging de natuu , zij te mee geschikt zijn om eenige geheime n de ziel aan te , een langdue en diepe k . e toon en de wending van een , een gebaa zelfs, eene toonkunstige , het gezigt van een monument, kunnen zulk een schok de zenuwen te weeg gen, dat de n in de oogen komen, dat men een k van koude of e gewaa , zonde dat het mogelijk is de natuu van dit gevoel dat u beweegt te : dit gevoel is onze ingeschapen kunstzin, welke doo een de lende n de kunst is d . Laat ons dit gevoel eens ontleden. Zoeken wij e den g van, nemen wij een voo een die geheime n de menschelijke ziel met die ingeschapene t begaafd. e e n gen, doo tusschenkomst de zintuigen, e n op onzen geest te weeg, die aan onze natuu eigen en van de e g onafhankelijk zijn. 1

—

— 1b3 — Zoo zal een geu ons aan een , eene tenis, eene plaats . n de g eene toevallige , zoo als die van den , geheel enkel k ons t in den zedelijken toestand, n wij ons bevonden hebben toen wij dien n k ontvingen, dan is het omdat e in ons, en ondanks ons zeiven, een naauwe g tusschen onze zinnen en onze g gevestigd . n, l onze zinnen d zijn, is onze g toch één; een gedeelte van den geest is niet bestemd voo den e voo het , een ande voo het gezigt, een ; hetgeen dus tot ons t doo het gehoo cn het gezigt kan één en dezelfde snaa de ziel . — t h van de zee, het gesuis van den wind, het opgaan of n van de zon, de aanblik van een e plaats of van een e weide, de s of het licht, doen in de menschelijke ziel e , , onafhankelijk van onzen n toestand, n , den , welke wij, bij k aan een bete " zullen noemen. e aandoeningen zijn slechts m zoo, omdat aan die geheel , van buiten op ons e n denkbeeln , welke wij aan ons zclven ontleenen. den zich Zoo is het n van de golven de zee slechts een geluid, n wij de k kennen. m ? m geeft n wij n dit geluid ons een n , die noch , noch , noch ongeduld, noch ling is? Omdat deze e e in onzen geest e gevoelens ontwikkelt, die e zich, om zoo te zeggen, nog in een toestand van d bevinden. j stellen wij dat de kunst, doo de taal van den toonkunstenaa , u aan de e de golven ; zoo vindt uw geest d de gedachten g die hem bezig hielden, toen gij op den oeve de zee ; nog , hij schetst u het e schouwspel van het onmetelijke , gij meent den n geu de n te gevoelen. t dat gij e die , welke gij t om naa het s de golven te , onde den k van een gelukkige of ongelukkige s , gij zult, den toonkunstenaa , de g van die e of die t g vinden. e gedachten, welke op den oeve de zee in uwe ziel ontstonden, kunnen doo den , doo den dichte

d

184

—

; men zal n k toestemmen. e bouwkunstenaa kan dit ook, hoewel de zaak toeschijnt. dc hem eigene taal, de g de toonen, zal de toonkunstenaa u het e tooneel de zee n hebben; doo het in uwe g n van denkbeelden in g met die welke u op het d deden peinzen, t de dichte u op dat d ; ook de bouwkunstenaa zal met behulp van zijne taal u onde denzelfden k gen. t hij onde de e eene lange hoe lijn p uwe oogen zich zonde s bewegen, zoo zal uwe ziel n gevoel van , van t aangedaan , die n denkbeelden zal doen ontstaan, e met die welke het gezigt de zee u . n ziel de zee, men hoort het h de golven, men t dus doo welke n de toonkunstenaa die op het ge, en de bouwkunstenaa die op het gezigt , iede in hunne taal, de g te binnen gen doo de zee op de zinnen . men t het opgaan de zon niet; hoe kan het dan mogelijk zijn dat eene symphonie in de ziel dezelfde n doet n n welke dit dagelijksche l ? m zeggen wij telkens: „dit muziekstuk heeft een e heid; dat e heeft een g hetwelk in dc ziel " e kunnen de toonen h of g zijn? En toch is het zoo; ongelukkig zij die de d van dezen onzin van de taal de kunst niet kunnen gevoelen. — g iemand in , doo een aantal e een lage, zich ve n n , e , hoewel hij e zich gemakkelijk in bewegen en ademen kan, hij zal het hoofd buigen, in zijnen geest zullen niets dan e gedachten, e stellingen , hij zal e geheime heid gevoelen, een n naa licht en lucht, g dien mensch in een gebouw n de gewelven zich tot een e hoogte , d van licht en lucht, hij zal zijne oogen opheffen, zijn wezen zal de denkbeelden van d . Ziet daa een n die zijne ziel l hetwelk iede kan . — schouw allen die een lage, weinig e zaal bin, zij zullen niet t hunne oogen slaan naa het gewelf zoo in hunne nabijheid, hoe k het ook wezen moge, maa gij zult hen de oogen -

— 185 — zontaal zien , en a tot den vloe len. n gij e hen niet m op maakt, zullen zij heengaan, zonde te weten of de gewelven d n al dan niet. t evenwel allen op die in de basiliek van te komen; pas op den l n, n zij s hunne oogen naa den onmetelijken koepel, die het gebouw . e , steunpunten de k zijn bedekt met tige n n de wanden: zij zien ze niet, maa gaan steeds zoekende, om de diepte van den onmetelijken koepel te peilen. Gij moet. hen mee dan eens doen , dat zij zich aan beeldhouwn stooten, ove het loopen, s hunne oogen zich tot die n , evenwel zoo nabij dat zij de e e van zee naauwkeug kunnen n a g a a n . Lange, e lijnen, lage of hooge gewelven, een e of helde e zaal zullen dus zee e n in de menschelijke ziel doen ontstaan. t is k eenvoudig en een iede kan dit . de menschelijke geest heeft een zamenvattend ; hij bepaalt doo middel van een geheime magt, van ons de zamenstelling onbekend is, zeke d tusschen het e , de toonen en de j denkbeelden, die, hoe d dit ook zijn moge, toch k bestaat, omdat wij dat d nemen bij alle e , t eene menigte op dezelfde plaats en op dezelfde tijd is za- ! mengesteld. s — want om n te n moet men slechts ove gewone gegevens , — m doet, iu de toonkunst, de minor geheel e denkbeelden n n dan de major.' n zou zelfs kunnen zeggen dat bij alle kunsten een minor en een major bestaan, en hijgevolg tot in het oneindige, n t de n g aan een blindkunsten zijn zamengesteld. — e of hij zich een denkbeeld van de e kleu maakte. J a , gaf hij ten , het d ! is de toon van de . E bestaat dus een geheime g tusschen de e -i kingen de kunst. ? Omdat die n uit ééne n putten. e kunstbeoefenende volken zijn die, welke op gelijke wijze de e talen de kunst n hebben. Een bouwkunstenaa die, bij j het zien van een beeldhouw- of , bij het e inn van een lied of dichtstuk, niet even n gevoelt als het aanschouwen van een gebouw bij hem zou te weeg , is geen , hij

— 186 — is slechts een n ; even zoo is het met den toon, den , den schilde en den beeld. t d tusschen de e n , is de ziel, welke de kunsten in beweging zoo geheimzinnig, dat alle menschen en l de zich pas ontwikkelende, de , tot een e of oneigenlijke wijze van n hunne toevlugt nemen, wannee zij in den geest van degenen die hen aann n dezelfde n willen doen n welke zij gevoelen. — Slechts aan die volken welke met een gevoel van kunst begiftigd zijn, is het gelukt, doo de g de e n volgens één d beginsel aangewend, die e uitkomsten te , n wij heden tc naaud de k kunnen , maa die zoo magtig , dat na p van eeuwen de g e van nog . — n gelukkigen aanleg, dezen d bezittende, is bij hen alles eene uitg de kunst , e met eene eenheid en e g tot de g van dezelfde gedachten, plaatse cn op hetzelfde oogenblik; zoo zelfs dat, wannee bij toeval, de minste wanklank, de minste ming van de s zich te midden van dit k de kunst , de menigte zich e om te fluiten. Z i j , die het t die magt van de g de e n n hebben, n de s van het schouwspel dat niet ans is dan dc zamen voeging van al die kingen. Zoo is nok bij alle volken, die het gevoel voo dc kunst bezitten, het tooneel een de e behoeften . — e stout was hij evenwel, die het e op eene en dezelfde plaats de e n de kunst e , om ze een eenig gevoel, een homogenen k (als ik mij eens van dit d mag bedienen) te doen , om uit deze e gen als het e eene t van symphonie tc , n elke van haa op een gegeven oogenblik een gelijkluidend volledig d moet ! maa ! hoe magtig was deze d bij de e d zij n en welke gemoedsaandoeningen wekte zij te midden van dit zoo zee begaafde volkop! E n hebben wij in de ons mee nabij liggende tijden niet de g van deze g e n op de menigte de kunsten, van ? n de middeneeuwen onkundig van de innige

— 187 — , welke tusschen de lende n de kunst bestaat, toen zij die n bouwden n het gezigt van e plegtigheden, de muziek en de stem van den den geest tot eene en dezelfde gedachten stemden? — t de oudheid in de hoogste mate den zin om de kunsten aanschouwelijk voo te stellen, de middeneeuwen n niet minde met deze gave, of met dit genie als men w i l , bedeeld; wij zullen gelegenheid hebben dit aan te toonen. E bestaat dus, uit een g oogpunt beschouwd, slechts kunst, de eenige kunst, die e n aanneemt om op 's menschen geest te ; en wannee nu die schillende n zich e plaatse en op één oogenblik , van dezelfde ingeving uitgaan, dezelfde n aan elke e van eigen , om dc zinnen in beweging te , dan n zij den n en den blijvendsten k die een denkend wezen in staat is te gevoelen. e

j is de g n van een zee levendige gemoedsaandoening toen ik nog een kind was; nog is zij mij h voo den geest, hoewel het bewuste l mij f op een leeftijd n men slechts flaauwe n . n e mij dikwijls aan een ouden knecht, die mij liet wandelen waa zijn zin hem geleidde. Op n dag liet hij mij in de k e gaan en g mij op zijne n , omdat de menigte k e was. e k was met t behangen. oogen vestigden zich op de e glazen de zuidelijke , doo welke cle n de zon met de e g heenschoten. Nog zie ik de plaats waa wij doo cle menigte staande n gehouden. Op eens deed zich het e l n ; voo mij was het de , welke ik voo oogen had, die speelde. Te s wilde mijn geleide mij uit mijne dwaling ; onde dezen g n , omdat i k , doo mijne beelding , begon te gelooven dat deze glaspaneelen sware, geene e toonen , d ik met zulk eene s bevangen dat men mij de k moest doen uitgaan. t is dus niet de opvoeding die bij ons dit innige d tusschen de lende n de kunst . — e doo den hemel meest gezegende tijden om de kunst te bezitten, de e kunst en die uit te n doo de e talen, zij zich

—

—

188 —

, die tijden, — n en zullen ten eeuwigen dage kunst-tijdvakken blijven. e duu van een kunsttijdvak kan t zijn, dit ontneemt niets aan zijne , evenmin als de e duu van eene bloem de eigenschappen van n , de heid van e , de e schoonheid van e n schaadt. — t is noodzakelijk het n te n van zee veel deelen, te doen n dat wij hie niet ove de kunst van den veearts of ove de kunst om de data te verifiëren meenen te . Juist toen men gemeend heeft de kunst op alles toe te passen t men n ; de kunst is van goede afkomst, maa zij t zich ligtelijk met een of ande dat lage staat dan zij. Wij stellen dus als beginsel, dat de kunst eenig is, gelijk de , gelijk de e één is. e instellingen zijn , , maa de zedelee is bij alle volken dezelfde, cle wijze van n dezelfde. Alle menschen n onbeschaafd , maa bekwaam om de e n de zedelee te , bekwaam om te k n te bedien , en zich van hun , te leven, te nen, om zich zeiven te digen , te bezitten en te genieten. e e eigenschappen om de kunst te , om de zedelee te wijzen en te , en om met gezond d te handelen, n uitsluitend tot het eigendom van den mensch. Een hond maakt geen d tusschen een paal en een standbeeld, tusschen een j van N en een stuk doek, en zoo imme de vogelen in op paneel e n pikten, dan n de vogelen van Griekenland zeke s clan de hedendaagsche. , zoo als men , het d van hinnikte bij het zien van het t van zijnen , dan was het d van zeke mee dan een . Geen wilde is e die niet in een beeld de g zal zien van een wezen dat hij kent; maa zal de wilde eene scheiding maken tusschen een beeld van S of een stuk , dat ten naasten bij de m van een mensch heeft? Neen. j zal aan elk deze beelden slechts een denkbeeld hechten, geheel onafhankelijk van zijne e als e . Als e hij een kind zal men hem gezegd hebben: dit d behakte blok is de God die de gevechten , die u de g op uwe vijanden zal geven, indien gij hem dagelijks n . t blok, hoe s ook, is in zijne oogen een

189 —

—

n wezen; hij schenkt hem zijne , hij t hem, hij ziet hem in zijne , hij ziet hem in de gevechten, hij kent hem in zijne beelding een , e n toe. die wilde een n of een , a wil hij , zooals zijn dat zijn God aldus zij geheel geest hem dien . j zocht niet de nabootsing van die wezens welke hij dagelijks om zich heen ziet; e zou dit dienen? j zet hem den kop van een die op een menschelijken , hij geeft hem tien , hij t hem in het d of in het blaauw. j d n doo de edele of e gedaante van dezen of genen vogel, hij neemt de e n van die gedaante, hij , hij t uit instinkt de , welke cle natuu aangegeven heeft en zet dit hoofd op het ligchaam van zijnen God. Niemand denkt e dan aan dit g te , allen nemen de mythe aan. om hem d te doen blijven moet hij kolossaal zijn, zoowel doo zijne e en zijne stoffelijke , als doo de g van dc denkbeelden die hem te n ; of hij moet op eene e plaats, e uit het gezigt gesteld zijn; men hakt hem in een s uit, of in een smalle e ga, welke men niet kan genaken s e al minde en minde e n te zijn gegaan. T ij die een m aan dit denkbeeld geeft, neemt aan dat zijne gelijken met d en k moeten bezield , bij het n van deze on, e gewelven; hij zelf gevoelt dezen niettegenstaande het afgodsbeeld zijn k is. Zoo lang hij e aan t zal hij t n doo de gedachte, dat hij een l geeft van zijne ; hij zal niets s clan den steen en zijne beitels voo oogen hebben; maa van het oogenblik , en in de j geplaatst dat zijn afgodsbeeld . zal zijn, zal hij even goed , als zijn , | die e geen hand aan uitgestoken heeft, en zal hem \ dezelfde t bewijzen; de kunstenaa zal doo zijn k n , hij zal niet mee den i n steen zien, n hij een m gegeven heeft, , hij zal slechts de g zien van zijne gee k zal uit zijne g dachte; het n zijn, zijn k zal een God zijn, zoo wel voo hem als voo allen. En men moet niet gelooven, dat deze neiging van den menschelijken geest bij de e volken alleen bestaat; zij bestaat als ingescha1

.

.

190 —

pen bij alle menschen en in alle tijden. t e kind, dat eene pop uit een stuk t snijdt, zal aan dit e beeld denkbeelden hechten en gevoelens, die voo hem niet bestaan zullen bij de volmaaktste pop uit. het magazijn van ; hij zal haa mede naa bed nemen, somtijds zal deze becldtenis (en wij hebben het n ) slechts eene g van e n zonde naam zijn, de gevolgen van een m deze jeugdige ziel, die de behoefte gevoeld heeft een denkbeeld uit te , hetwelk niemand s dan zij zelve kan : deze behoefte is de kunst. e kunst is dus de m aan eene gedachte gegeven, en dc kunstenaar is hij, die bij het scheppen van dezen m e in geslaagd is, dezelfde gedachte bij zijns gelijken te doen . Voo den bouwkunstenaa is cle kunst cle gevoelige , het k aanzien, voo allen, van eene voldane behoefte. — Zien wij in onzen beschaafden staat niet dagelijks cle kinden of e menschen aan een e onvolkomen plaat de geven boven eene zee sehoone ? aan deze e afbeelding denkbeelden hechten, die voo hen niet bij een uitt dit gevoel als een gemuntend k bestaan? volg van onwetendheid t , wij gelooven het niet. t is, wel beschouwd, een gevoel uit een e n , het is eene behoefte; bij k van t leidt dit wel is waa tot . e e behoefte, die de k is d dat de menschen zich afgoden scheppen, moet . Zij t t uit een zamenloop van denkbeelden: 1°. de liefde tot het p dat de mensch heeft , het gevoel van ijdelheid dat e schepping ; 2». het denkbeeld van bijzone heiligheid, welke dit p t doo de wijding; 3°. het bewustzijn, de godheid t tc hebben doo het scheppen van een k . Een , die een houten pop met den kop van een olifant en tien n gemaakt heeft, is d dat hij een k en bijgevolg goddelijk k heeft . Zijne n zullen bij het aanschouwen van dit afgodsbeeld een gevoel van ontsteltenis : dit zal de g zijn van de magt de godheid. Alle volken zijn begonnen met e beelden te maken, alvos e aan te denken de natuu na te volgen. e e n bij de n hebben wilde13

—

191 —

—

192 —

zwijnentanden en een n muil. aan het zamenhangende een n m geven toen een volk, zoo als de , met zijn e ge- moet. e menschelijke t vat het voel voo de kunst de liefde tot het schoone , denkbeeld een s ) op, dat en nog mee de g van alles, wat leelijk, is te zeggen een onmogelijk wezen, g met , wanstaltig, gemeen was, toen e al hetgeen de natuu geschapen heeft, een die met e n zijn vie pooten en twee dat volk het toppunt de kunst. , twee paa longen, twee geëindigd met van den n p een , twee , twee magen, twee buiken en zoo maske van de e schoonheid te maken, . Een s kan een e en toch heeft de beeldhouwe hetzelfde doel voo oogen heid , een k alleen kan, doo middel van gehad; hij heeft altijd k willen inboezemen, maa zijn k d beginsel, aan dit onmogelijke e zijn g mee beschaafd en mee n wezen een n m geven. Zijn k , p hij dat de mismaaktheid of de n om tc n zal hem hebben doen ving mee afkee dan s inboezemde; hij is e toe ken hoe de e deelen van een die zich t om de menigte het denkbeeld te doen - eenigen, zich g zamenhechten, hij zal de g pen van een kwaaddoend en k wezen, t van een mensch aan de t van een nog, hij heeft bezonde het leelijk te maken. d , de s van dit laatste zullen g n hij zich bevond plaats maken voo de heupen van den n dat de e . j zal voo niets s gevoelig kon zijn, dan voo hetgeen met eene goed e behendigheid den schoon was; dat de schoonheid het eenige omkleedsel buik van den mensch met de t van het e wezen kon, hetwelk zijn denkbeeld kon aannemelijk die , zoo volmaakt dat de bekwaamste n maken. — Een k k kan , vol- een e en fijne studie naa de natuu zal gens onze zienswijze als beschaafde menschen, h meenen te zien. t onmogelijke zal zoo k wezen, dat is te zeggen n zijn aan dweep- zijn, dat voo ons nog heden ten dage de s een t doo , geen e dan on- bestaand wezen is, hetwelk zucht , n kent evenals men volmaakte wetten bezitten, t zijn onde een in ccn hond of eene kat kent. Een e zal u met onze oogen e dwingelandij, geene admi- de n van in de hand komen bewijzen, hoe , geen e politic hebben, de helft de het wezen dat gij zoo goed kent, alsof gij liet in het bevolking in j houden, ongebonden in zijne bosch haddet zien loopen, nooit heeft kunnen bestaan, t de kunst niet dat het ten opzigte de wetenschap bewegingen zijn; maa dat alles d is, dat eene taal te n doo een iede . het niet zou kunnen loopen of , dat zijne twee paa longen en zijne twee n de zotste van Wij hebben t tc doen zien hoe de e len de kunst de menschen . e - alle n is Wie is de ? t is e de n van, de nabootsing de natuu het de e of de e ? e het middel. e mensch, ove het algemeen , een noch de ; maa de g van den g niet. te scheppen, hij kan slechts zamenvoegen, e bewijst ons dat de kunst en de kennis de de elementen de goddelijke schepping , e dingen, de kunst en de wetenschap, dc kunst en de een zaniengesteld iets van maken, dat als het e eene beschaving zee goed k kunnen zamengaan. schepping van de tweede t is. men moet Wat scheelt het mij kunstenaa dat een e mij hie d maken ; de g t slechts bewijst dat een wezen niet bestaan kan, indien ik toch e n , wannee de mensch de g van zijn bestaan heb, indien ik zijne niet een inwendig d beginsel bezit, dat hem levenswijze en zijne hebbelijkheden ken, indien mijne dwingt een k n aan zijne g mij het in het bosch doet zien, indien ik beelden te geven. t d beginsel is zijne n en denkbeelden e aan toeken; — m mij , of lieve zijn k n om te - dien eigendom ontnemen? Zal de e e mee . e e t zegt hem dat, hoe om weten, wannee hij mij zal bewezen hebben dat - , ik mee de scheppingen zijne g zich van de n voo n aanneem? kelijkheid , hoe mee hij aan de e , de n ten tijde van S hadden zamen voeging, bestemd om ze k te maken, anatomische kennis genoeg om te weten dat een

—

193

-

-

s niet bestaan kon; maa zij n de kunst evenzee als de wetenschap en wilden niet dat deze elkande zouden . , zeggen wij het thans, t men dat een volk voo kuns niet h is. Wat zijn e ten opzigte de wetenschap niet eene menigte n in de e beeldhouwkunst! Wat een aantal fouten voo den ontleedkundige! van waa komt die adel, die uit e n ons schijnt toe te ? m t een h beeld te midden van een museum, , misplatitst, slecht licht, op een dikwijls bespottelijk voetstuk gesteld, die uitstekende houding f mij dit e , welke iede ande k lomp en gemeen doet schijnen ? n de atheensche n alle koningine houding, doo de fijnheid en schoonheid nen doo ? neen. t is de kunst die aan deze ligchamen een e g gegeven heeft, de kunst heeft ze een nieuwe schepping doen . e kunst kan bij e volken ook n , te midden eene ane beschaving; evenwel met deze bepaling dat zij op dezelfde wijze zal te k gaan, dat zij n g in de g van een mensch nemen, en zich slechts van de natuu bedienen zal, als een middel n men de n n kennen moet, maa n men geen slaaf moet zijn. Een beeldhouwe heeft den s geschapen, en heeft dat l k gemaakt doo naauwkeug de g en de minste n de e schepping na te gaan; doo de buitengeg van de natuu is wone fijnheid zijne het den beeldhouwe gelukt zijne schepping van den tweeden g doo allen te doen , doo den dichte zelfs die op zijne t aan dat wezen, zeden, gewoonten en n denkbeelden geeft. zou men denken dat deze t van scheppingen slechts aan de e volken eigen is? t heden zelfs de kunst niet in onze n tusschen beide om een ligchaam aan n te geven? Gaat zij niet altijd op dezelfde wijze te k? Gij zijt dichte of , gij wilt d aan een fabel geven, gij bedenkt een onmogelijk iets, een g bij , gij weet dat uwe s niet aan n gelooven, hoe zult ge nu doen om deze fabel zoodanig in hunnen geest te doen ingaan dat zij e een k als van eene e s ? Gij zult e voo n de

plaats kelijk

194 —

te

, aan elk p een n te geven, een j te ontn waa elk p ccn ligchaam , iede n eene g en een volkomen bepaald ; gij zult niets onbepaald, niets onbeslist laten, en wannee uw tooneel aldus zal d zijn, uwe s aldus ingeleid, dat zij als het e in g uwe s zijn , dan zult gij uw spook n En al wat e dan ons in uw l bestaat zal het n d , die te zijn zal e uwe e n niet minde of mee d naa de natuu zijn geteekend. — t is kunst. , in de zou, niettegenstaande e schoonheid, afschuwelijk, en die g de zotste alle n geweest zijn, indien de dichte niet in den volstcn zin des s kunstenaa geweest . e hij de bevalligheden van A , hadde hij haa bij n , de leze zou koud de leliën of de gebleven zijn, en , n beminde, n echtgenoot, en al de n en n te zamen t hebben. e dichte doet bete dan ons de blankheid gelaatskleu en den saffie oogen te be; hij toont ons e s die, bij elkande gezeten, de e n ove S , als dc k de w van van hun g lijden en het s van zoo vele . A gaat , d staan do s op, en zwijgen voo deze majestueuse schoonheid: ziedaa wat de kunst als het schoonste en hevenste g t te . Na deze plaats in de is e geen enkele mee die S niet , die de g van zoo vele helden niet ; de k van dezen g is niet bespottelijk , en zijne ongelukken, zijne onheilen n aan het noodlot . e n zullen ook ten eeuwigen dage de koningen in de kunst blijven; zij hebben de gevoelens van den mensch, zijne e , zijne , en zijne gemoedsaandoeningen , of lieve zij hebben die , doo ze altijd van de edelste zijde aan te . Zij wisten de n en de meest gewone n te , zonde ooit . e s zijn tot het gemeene te dezen adel min of mee nabij gekomen, zonde dien evenwel te , want het is niet genoeg hen te , het geheim hunne kunst te kennen, van

—

195 —

e even als zij die sympathie van gemen moet heel een volk, die gunstige omgeving kunnen vinden. , maa Odi profanum vulgus el arceo, zeide 8 is een uitlandigc k doo n om. E is geen atheensch , bouwkunstenaa of beeldhouwe die had kunnen zeggen: „ ik haat het alledaagsche e en stoot het van mij af," want e n geen n te Athene. e kunst, welke wij in de e dicht- en beeldhouwkunst , vinden wij in de bouwkunst , want een volk heeft geen kunstzin, indien de kunst zich niet meeste maakt van alle , doo zijne handen en zijn d . E n buitendien, de bouwkunst is met de muziek een de , n de scheppende magt van den mensch zich met de meeste onafhankelijkheid ontwikkelt. t geldt hie d niet zijne n aan de e n te ontlecnen, maa de wetten te volgen vastgesteld om aan bepaalde behoeften te voldoen. Wie maakt die wetten? c menschelijke , het n om te . e en m komt de kunst e toe zich dienstbaa te maken tot de eenvoudige voldoeniug van een e behoefte ? Omdat de kunst met den mensch n is, en zij zijne e behoefte is, e aanleg niet van den n wannee zijn weg is afgeweken. Zie hie een l n wij getuigen : Een kind t den schotel van zijnen hond; zijn vade zegt hem: „ dat ziet e slecht uit, doo uwe schuld kan niet mee eten, hij zal van honge , ga naa de t voo uw geld een schotel voo koopen." t kind t naa de t geleid, alle schotels welke hij ziet zijn , hij wil e geen koopen, en komt teg aan zijnen vade zeggen: k heb geen schotel voo gekocht. En ? Omdat al de schotels die ik gezien heb met bloemen d zijn, en als ik aan UEA een van die schotels geef, zal hij n te eten." t naa dc bloemen kijken en is schalkschheid dan naïveteit; maa nu dit kind, aldus , e zijn belang in ziet, volgt hij den invloed de kunst bij zijne n en t hij aan de kunst eene e hulde. Niemand heeft hem , dat bloemen op een schotel d het voedsel dat e op is kunnen doen : het is een hem eigene ; hij alleen heeft n dat de kunst eene magt is, dat zij de g boeit. t is dit, don mensch eigene k gevoel hetwelk hem de huizen en de tem-

—

196

-

pelen voo de godheden t doet , hij moge in den wilden of in een beschaafden staat n zijn. e opvoeding alleen kan dit ingeschapen gevoel uitdooven, en e t zij deze e uitkomst te dikwijls in tijden die e zich voo uitgeven boven de d n te zijn; het fijnste instinkt bij den mensch is misschien s t hij dat de kunst, want hij bezit dit kon zien en gevoelen. Gemakkelijk is het e dc zuid van te ; die te ontwikkelen is ten allen tijde eene moeijelijke taak geweest, maa nog mee te midden eene beschaving als de onze, die elk individu volgens e , e stellingen meent tc kunnen leiden. n geeft een volk de g de kunst niet aan, men kan haa e ontwikkeling geschikten slechts een gunstigen, voo g . Juist dit d doo de e beschaving zoo k , en dit is haa s dan met de e , een m die niet d ten onde zal gaan. E is een k in onze dagen wij geen geneesmiddel zouden weten te bedenken; wij komen tc laat. e ouden, vóó ons gekomen, hebben ons, van die eenvoudige en schoone denkbeelden , die wij mogelijk gehad zouden hebben. Wij kunnen niet , gelijk zij, alles tot een éénig stelsel . Onze l als kunstenaa is zee moeijelijk; wij hebben tallooze oude , oude gewoonten, die tot een doode beschaving , en gelijktijdig hebben wij onze behoeften, onze gewoonten, onze e welvoegelijkhcid. Wij hebben evenwel, gelijk de ouden, het n om te , en een weinig dat om te gevoelen. middel van deze twee mogens moeten wij het e en goede zoeken. k ben d dat men den smaak van ons geslacht in volmaaktheid kan doen toenemen, doo het te gewennen aan . t het eens op: in de meeste gevallen geeft de g p van het l dat de sma'ik geveld heeft; zee dikwijls (misschien altijd) is het gevoel van smaak niet s dan een e g n de uitn ons ontsnappen. Smaak n is s dan zich met het schoone en goede eigen niets maken: men moet weten het te vinden, dat is te zeggen, het te kiezen, en wel om die keuze te doen, n wij onze t te hulp. Wij zien een gebouw, bij den n oogopslag is onze geest e mede ingenomenj wij zeggen: „ziedaa een schoon

—

197 —

—

198

-

, want zij t in plaats van te helpen, monument." dit instinktmatig l is voo ons j , en heeft geene ons niet voldoende, wij n ons af: m zij meent te kunnen n . e kunst kan niet s leven dan is dit monument schoon? Wij willen de n opj in e , maa n aan n van den k dien het op ons maakt, en t integendeel, wannee haa om die n te ontdekken, moeten wij onze j haa beginsel; zij . Wij beginsel miskend en toe vlugt nemen tot ons e g slaafsch n dan al dc deelen van het k dat ons bevalt , . e kunst d uitgedoofd bij de te ontleden, ten einde ons van de zamenstelling - toen dit volk zijn genie onde het e bestuu kenschap te geven, wannee wij op onze t iets zoud zag, en het te Athene e monuden moeten . e ontleding is voo ons menten als te wilde . Nade aan onzen d als wij zijn te tijd houden de kunsten de middeneeuwen gelijken heden ten dage moeijelijk, zoo midden van n en , welke alle d niet de zeden de volken in wie midden zij t zich ontwikkelen; onde op de e wijze zich aanmatigen de . zijn zij n ons aan de nog de levendige e te zijn. Wij zullen evenwel g van de destijds n cn n tc . k meen schende zeden, maa zij zijn even als dc zeden eene het duidelijk gemaakt te hebben, hoe eene beschaving , eene t van e , h kan zijn, en toch zee ontwikkelde kunsten welke met het einde de g van dien t kan bezitten ; hoe men het aanwezig zijn van kunst in een eindigt. t dien tijd zijn onze zeden in mcnschclijk k kan ; hoe het mogelijk linge mate gewijzigd, en de kunst is wat den m is dat dc kunst zich vestigt in eene hut of , en uit aangaat bij de zeventiende eeuw gebleven (althans men een paleis of uit de n de tempels gebannen zij. zegt het). Wat e beginselen aangaat, deze acht men niet ; onze s zullen een l E blijft mij nog ove aan te toonen welke k zie dat alle e beschavingen maatschappelijke toestanden het gunstigste voo de kunnen vellen. bijna dezelfde scheppende magt ten opzigte van de ontwikkeling de kunst zijn. Onze n kunst hebben, dat zij dezelfde physische en intellekkannen dit , dat e n behoeft, oplossen; thans moet ik mij bepalen tot tucle behoeften hebben, en omdat zij in de king e e van eenvoudige en zee beknopte het stellen van eenige algemcene hoofdpunten. e kunsten hebben zich kunnen ontwikkelen of konden denkbeelden volgen. c taak van den kunstenaa is dan g zee gemakkelijk: hij t niet genoodn gaan: onde alle maatschappelijke , in zijn geheugen te n met die menigte van zaakt onde het e bewind de , one na, welke g onze de het onbestendige en e bewind de , e bewegingen ; hij is niet gehouden alonde het e bewind de , onde de thans n moeten. e e les te weten wat wij e of e gemeenebcsten van van alle wetenschappen, die van het nicnschelijke , lië, of onde het k juk de middeneeuwen. is gemakkelijk tc , wannee iede in liefveld n men m noemt, heeft dus geen e plaatsen leeft, en zich met alles beinvloed op dc kunst. , dc kunsten ont- of op de moeit, hetgeen geschiedt bij volken wie beschaving wikkelen zich , wannee zij, om zoo te zegn zijn, wangen, met de zeden van een volk nee zij e de e g van uitmaken ; zij , wannee zij zich van de zeden afscheiden, om als het e een op zich zeiven staanden staat te , wannee zij eene t van bijzone beoefening , dan ziet men haa zich d in scholen opsluiten, zich , zij nemen a e taal aan, welke niet die , des volks is. n t de kunst eene die men somtijds ontvangt zonde haa in het gemeene leven op te nemen. n eindigt met haa te kunnen

j weinig ontwikkeld is. e gevoelens, de 1 togteu, de ondeugden, de deugden, de smaak en de behoeften n zich veel mee naa buiten bij de :! e menschen, dan bij hen die te midden j eene zee e beschaving leven. e kunste, die in de e plaats een is, heeft ; veel t bij een maatschappelijken staat, welks j zee eenvoudige zamenstelling hij onophoudelijk voo g slechts van volken de oogen heeft. — oudheid , wie kunsten wij naauwkeug kunnen , de , de ooste-

—

199 —

lijke en westelijke n en de , vinden wij bij d n hunne , eene g de gebaren wie d en fijnheid onze g tot zich , en die niet n schijnen te kunnen . zelfden staat van zaken vinden wij in het Westen ten tijde de twaalfde eeuw even zoo . zeke de e s of s de twaalfde eeuw n geene lessen voo den stijl bij de s van Thebe of bij de c of e vazen gaan nemen, maa zij gingen even als de egyptische, e of c kunsten te . e g van den Egypte, den , den of den n leidde tot dezelfde e de . volg het , wij n e nu eenmaal van, kan in de plastieke kunsten niet n den, dan wannee gevoel van een enkele , in één d een eenvoudig gevoel, e doo t t en het gevoel is slechts eenvoudig bij de e menschen. n den zee beschaafden staat is elk gevoel zamengesteld, . Een wilde ziet zijne w : één ding t hij slechts, dat is het s van een wezen, mede hij leefde. j de , die onmiddellijk doo het l bij den beschaafden mensch zaakt , voegen zich e gevoelens, den, , n aangaande gen of n n , al de e bijzone omstandigheden van een zee ingewikkeld bestaan. e zouden zoo vele e gevoelens zich doo eenig gebaa kunnen ! n kan dan ook ove den min of mee n staat de beschaving bij de menschen naa hunne n . e zee beschaafde menschen maken geen e n . wat t dan de . j volgt de n de geban welke zijne s in minde beschaafde tijden gemaakt hebben; behalve het bezwaa om eene g na te volgen schijnt deze navolging uit de tweede hand valsch, , de kunstenaa t niet mee . j zoekt den stijl en t e van te midden van menschen, die niet in staat zijn te weten wat stijl is, l de kelijke kunstenaa zonde het te weten stijl in zijne n t en n . n wij ten opzigte de n zeiden, zou men kunnen zeggen van al wat tot het gebied de kunsten

— 200 —

—

. t is een bouwmeeste gemakkelijk een tempel voo de Godheid te bouwen, wannee deze godheid een , een beginsel t of zelfs mythe is, een een gedeelte van de geschapene , want deze mythe heeft een ligchaam, een tastbaa , kenteekenen; het eene zal e mede , het e zal e g mede zijn. een tempel voo God op te , voo den God de , die taak is minde gemakkelijk, want in m alleen j t alles; j n zich alle dingen. is het begin en het einde; j is de onmetelijkheid; m gemaakt, daa j hoe dan eene woning voo l is? e dit n denkbeeld van eene Godheid doo den steen g te geven, en aan de menschen te doen , dat een gebouw de woning van de n God kan zijn ? e n de middeneeuwen hebben het evenwel met eenig goed gevolg . e deden zij? Zij hebben van de telijke k als het e eene schets de Schepping geg van gemaakt van maakt , zij hebben e eene al het geschapene in de e en e , als een d steenen heldendicht. Was de g moeijelijk, wien dan zulks te wijten? Wij n dus in onze dagen met bescheidenheid te k te gaan, en g toe te zien, s wij den bijnaam van n toevoegen aan hen, die ons op het pad de kunsten zijn . k behoo niet tot diegenen, die aan het e wanhopen en een blik van leedwezen , op het e . t e is maa men moet het met , met d blijven zoeken, zich , niet om het te doen , maa om het te kennen, ten einde zich e van te bedienen. k kan mij e niet mede , dat men de nieuwe g de n van de kunst de ouden, van de volken de middeneeuwen, of de akademiën van V aanbeveelt, juist omdat die n de g de zeden van die tijden , en dat onze zeden in de 1 9 eeuw, noch op die de tijden van de n of , noch op de tijdvakken de feodaliteit of de 17 eeuw gelijken; maa de , die de e n leidden, zijn en n altijd dezelfde , en zullen nooit , zoo lang de menschen uit hetzelfde leem gekneed zullen zijn. Laat ons dan n ons op nieuw aan die lijke n te ; zien wij hoe onze g de s deze doo de , die de dc

de

— 202 —

201 —

, hebben , cn zeden van hunnen tijd n wij dan d op den weg, dien men den weg van g noemt. Laat ons , en

T

VAN

bedienen wij ons van onze , ten einde zij ons tot gids , omdat dit n ons te midden van den hedendaagschen chaos n is.

E

G TE door J .

o hee A . N . Y heeft de s van dit t bijzonde aan zich , toen hij — lang vóó de opening de g hie boven genoemd — in deel X V , blz. 393—416, de Bouwkundige Bijdragen, eene g gaf, naa aanleiding van een h , doo n. E , ove het , zijn , indeeling, ligging, e en het . Voo hem, die het plan had de tentoonstelling te bezoeken, was bedoelde schets een uitmuntende gids, die zonde in de détails de toekomst te kunnen , een h denkbeeld gaf van die tentoonstelling, als t de n van den menschclijken geest, Wat zij was, zal nooit n baa zal iede bezoeke moeten g in e mate is

, en dank, dat de .

e

kunstig e en d omvange n toestel, als huif dienende te beveiliging en g van de millioenen , t k g een gewas al spoedig tc klein. heel e bestemming dan e het was aangelegd, en , in plaats van een bloem- en lusthof, tevens tot museum voo bouw-, beeld-, kunst- en kapitale e n op eene wijze , die . den n geest en smaak tot ee Tijdens ons bezoek aan de tentoonstelling , maakten wij in dat e k eenige opteekeningen, die wij onzen medeleden als een t t wenschen aan te bieden, in de stelling dat zij kunnen dienen als g en slot op de e , e in deel X V de Bouwkundige Bijdragen bl. 137, 245, en 327, mee speciaal handelende ove de bouwkunstige ontn en teekeningen, en uit het t The Building op k de e .

.

S

N 1867.

.

Aan den g van komt ongetwijfeld do ee toe, de degelijkste n de bouwkunst in het k de tentoonstelling te hebben doen . e tempel, het paleis en dc okel of e a kunnen ove het algemeen eene g geven van de zeden en gebouwen in Wij willen ons zijn museum; ons n van e ons eene juiste uit het Oosten en

niet bezig houden met den tempel en doel is slechts een t te leve, tegenove de e kunst van , maa niettemin zee geschikt om g te geven van de gebouwen hunne .

Wannee men den hoofdtoegang van het tentoonstellings-gebouw doo de t tegenove de g van s omslaat en het t inkomt, dan n de e afdeeling , dan vindt men bij de e loots van den g die om geheel loopt, een t gebouw met kalk gewit, zamengesteld uit e bijna kubieke staan en d zijn deelen , die naast en op met e s in uitstekken aan de . t is de okel van of wat men in zié' een a noemt, die in iede Turkije cn deze landen tot , , magazijn of atelie t . e , n van een luifel op vie steenen n , geeft toegang tot de plaats of het t binnenplein van den okel. bevindt men zich midden in het gebouw, en m zich ziende t men als op eens geheel in het Oosten . e k ontstaat niet doo n of gewone , neen, het geheele gebouw, hoewel op e schaal in a , t dien k doo zijne e , zijne e bouwstoffen, zijn en zijne . Om dc illusie tc volmaken, hebben de gevolmagtigden van den g onde

—

t

e den zuilengang van den hof in den okel egyptische n geplaatst, s uit Cairo en Soudan, , , s en , tot zelfs een . e , n sommigen de schoonste typen van het nes n , zijn in het eenvoudige, maa wijde en losse egyptische kostuum gekleed; de e pij of d hangt k ove de e deelen die veelal d en geel zijn. t hoofd is gedekt met den mousselinen of wit linnen tulband lijk n gevlochten.

1

; zij g en stil zijn deze zitten t op de matten of tapijten, ken langzaam maa g en n dood . Van tijd tot tijd houden of d hunne kijken zij eens op en , met hunne zachte en liefelijke oogen, een blik op dc menigte die zich om p hen . n zijn belast met den de e n als: gouden n van g , edelgesteente, mondstukken voo pijpen, n enz. Zonde eenige e en e d t doo hen . met de middenplein van den okel kan een j naauwg geven van het atrium de ouden, indien het niet bedekt was en boven den zuilengang zich niet eene g met j bevond, p de n van e n uitloopen. Eene fontein met bekken tot g de wasschingen, bevindt zich aan eene zijde van den hof. t dak is op een gelukkige wijze e op de kapiteelcn de n van de bovenste . t binnenplein t van licht en luclit n twee schuine met luifels afgedekte openingen , mal kafs genaamd. e bovene , die ste j t t doo met , van d hout , zonneblinden zijn , genaamd: moucharabielis. e gesloten jalousiën, divans zijn aange, n het e zonlicht cn geven gelenaa buiten te genheid aan den bewone en den zien, zonde t te . Achte de plaatsen s zijn de winkels waa de kuns hunne n uitstallen. e deu bestaat uit twee e kleppen j dc bovenste klep slaat omhoog boven de deu en dient den koopman tot ; de e slaat nee en ligt op den ; deze t voo de deu een t van houten , p de n t om zich tegen de vochtigheid te behoeden.

— 205 —

— 204 —

203 —

t

e

p van de okel is uit gezonden. e e is gevolgd naa de okels van Assouan, genaamd okel-chëikc-abd-el cn okel-Sidi abdAllah. Eenige détails zijn genomen te Assouan, Girgeh en Queneh. e e met vele n e jalousiën of , die met kleine op dezelfde wijs e klosjes aan elkande n zijn, komen van Cairo. n het midden van het plafond n luste van zee intevan den hof hangt een t model en k van zee oude dagteekening, e aan de moskee van te Cairo. j dc okel is tevens een koffijhuis, waa men of van buiten of langs het binnenplein kan inkomen. Slechts aan begunstigde n t koffij, chibouk , allen d op eene wijze en e dat zij den n niet tc best smaken. e vel van het koffijhuis is met een glasvenste , zooals men dit t in den winkel van een e twee n zijn gemaakt te Cairo. naa die van de moskee in de n t in dezelfde stad. e eenige wijzigingen in de n de e van de a of egyptische okel, is dit gebouw ongetwijfeld het volledigste en bee van al de gebouwen van algemeen nut zijn opgedie in het k van het , s om zijne volledige zamenstelling, tweedens omdat bet den egyptischen t en zijne e g n doet uitkomen. e dc tempel van de okel en het paviljoen n het kunstig e model van het Suez-kanaal ) is tentoongesteld, j de hee E S in n uitlegging geeft, heeft de kommissie van den g nog een i l de egyptische bouwkunst, genaamd de Selamlick, doen . t gebouw is in het Oosten bestemd f tot ontvangst van s aan welke geen t aangewezen in het k paleis, en bevat e n met . e , blaauwe en witte bandn zijn met n . g is het gebouw in lende zalen , n de , die de divan bevat, g d is. Eene e met bloemen e fontein t het middenpunt ; aan de - en do e zijn twee afe n g , iede l

;

met

kleine s van d glas . echte is de e invloed , l in de glazen die niet mee het zuive h te . n den fond bevindt zich de zitplaats of zetel des : een g ingelegd , de egyptische e allen lof . t is een t van , n een hemel d doo e kleine i getooide weefsels, gelijk men ze ziet aan het plafond de . c g van de n met de n en het k is ; alles is kunstig uitgesneden, met metalen platen bedekt, die uit Cairo afkomstig zijn. e hoofddeu is van s en in t uit den schoonsten stijl, met het volgend den n opent, open : O, gij die ons de ons de t des heils."

')

n 17 November 11. ingewijd en voor den handel open-

Prinses

k der Nederlanden.

. EE.

. Prins en

opgeklommen en eene vestibule n te zijn, komt men in een k n en n salon. Een met de e stoffen n divan s met e t zich langs de wanden uit j n van eene zee e vinding n g licht in deze zaal en n een liefelijk en het e de n op e wijze. n plaats van, zoo als bij ons, in lood te zijn zamengevat, zijn de stukjes glas van boven en beneden aan dc buitenzijde op met e platen van gips bevestigd. e dikte van dezen band is ongevee 4 a 5 centien op het i e glas t hij, al naa gelang van den stand de zon, zijne schaduwen en . e eenvoudige handelwijze, die van nabij beschouwd bijna lomp schijnt, t opeen afstand een zee goed en g effekt.

ff

e

e zaal naast de Selamlick bevat het plan in f van Opper- en t plan, d doo een kweekeling van de school t en lid de e maatschappij voo de studie de , den hee , cn d T , geeft doo zijnen , den hee niet alleen bet beste denkbeeld van de e gedaante van den egyptischen bodem, maa t tevens al de n van kunstvlijt, die de menschelijke hand, van den n tot op onzen tijd, daa te plaatse heeft . e den toestand van den d of bodem des lands en de aanwijzing de oude monumenten , geeft het ook aan de manie van g doo buizen en ; het doet ons een blik slaan op landbouw en , toont ons den loop deie kanalen, n en , en geeft eindelijk een zee e aanduiding van den weg doo het e lege genomen, toen het, on, de n in de woestijn de bevel van . e zaal bevat ook een platten d van oud en nieuw Alexandria, j men t dat, in de oudheid, de k deze stad l was dan thans. Ook is in deze zaal tentoongesteld een zee , voo de wetenschap hoogst e g gezigten op Cairo en schillende n van d doo een , den hee .

van gesteld, in tegenwoordigheid o. a. van

— 206 —

Niet ve van den Selamlick bevindt zich de kiosk den sultan. t is een van die lusthuizen in den n stijl, zoo als men ze nog vindt aan den van den Bosphorus. Na een dubbel s .

.

Een ande g zaniengesteld h gebouw is de Bardo, het paleis van den y van Tunis. Geeft de okel eene g van een gebouw ten algemeene nutte, de Bardo t ons het f van den . e stoep, met zes liggende Wannee men een leeuwen , is opgeklommen, komt men in ccn vestibule die op de patio uitloopt en met bet atrium van de ouden . t middenpunt van deze — hie opene — binnenplaats bevat eene fontein met twee vazen, d doo planten cn n en d doo een klein dak met e e tigcliclsteenen belegd. n de vestibule zijn aan de - cn e twee zalen : de eene is de - of , de e dient voo de lijfwacht. e laatste is d niet e wapenen en n van t en ting; aan het eind van de patio bevinden zich e e : dc eetzaal, de salon en bet k van den boy. t t is k getooid en gemeubeld met al de t de oose , als : meubelen met en edele steenen ingelegd, zijden stoffen , goud- en laken, , tapijten cn , bewond om kleu en . bovenal f ons het d d gebakken - of plateel k van Tunis, dat de beide uitganj van de patio gen , die zich in de bevinden. e e voo het paleis langs den beganen d tegenove den p is tot koffijhuis en baza . bevinden zich op twee n eenige muziekanten met de e blaas14

— 207 — cn speeltuigen gewapend. AVij zeggen gewapend, want n voo onze n ged zijn deze duchte vijanden; wij n e geluiden uit de ka mengelt, eene t van ; Ae piehbah, een viool t een t s ; de tahar en cle daraöouku, beide n die men met de s bespeelt. t t t een gezang, dat doo den neus vloeit cn een t maak voo cle n schijnt tc zijn, maa doo zijne e en eentoonige klanken, k is voo het s van den , die aan een e muziek cn melodie gewend is. Te zijde bevindt zich dc e en een stal voo , kameelen en muilezels; een weinig ziet men cle sche baden met hunne doo glazen linsen e koepels; s cle tent van den keize van , niet zoo i als die n k in den slag van zich meeste maakte, en eindelijk eene tent van kemelvellen voo de bedouïnen de woestijn.

— 209 —

— 210 —

te , e de eue en indische hofhouding van T E Z , alsmede gevechten en tooneelen van slagting en . Ook vindt men hie mexikaanschc afgoden, de mythische godheid des doods die cle n , benevens een n migen mouolieth, gevonden onde het plaveisel van het plein te en die, naa men meent, een de altap het eeuwige vuu e voo n moet zijn, den p van den tempel te Tenotchtiilau. e beeld, zoowel als de afbeelding van den zonnegod, zijn voo ons van een e gedaante en , en geven eene g van de e d en . Niettemin n zij de kiem de e beschaving en bevatten motioven, die nog heden ten dage j s n gevolgd. n wij ons naa g te , waa wij eeu kunst zullen vinden die ons met den t s beschaafden mensch en zijn zoenen zal.

e houten , die het Oosten in . Een gedeelte van de isbah bevat ges een sehoone kollektie n en modellen van . e stal-gebouwcn van den cza zijn g cn zelfs smaakvol . n het algemeen en even als dc isbah uit zwaa k zamengesteld, geven zij van binnen een gehcelen s van kunstig t dennenhout, dat de beschouwing g is. t dak is met e planken belegd die een i plafond . e n zijn uitmuntend en even als bet geheele gebouw met d hout en k ; van buiten vindt men n smaak en de e t met dc hoogst mogelijke d .

— 208 — vindt, e de Japanne en cle Chinees zich te goed doen. t e k van het huis heeft om zoo te zeggen geen «inwendig"; het is een t van uit zwaa t of bamboes zamengcstelde cn gevlochten open kooi of toonceltjc, met n van smaak en zeldzaamheden opgesmukt.

t e gedeelte van deze e kone is bestemd voo e kleine japansche wen, op cle manie van Yeddo gekleed en gekapt. Zij zitten op eene hoogte met matten belegd, en zijn bezig met , teekenen, of . Eene van haa is niettegenstaande n n type tamelijk schoon, cn gelijkt in alles een lieftalig kind; bij e beschouwing ziet men dat het een e in het klein is, volmaakt passende in de woning die in e omgeving cn n inwendigen tooi. e is met zien wij hie hoe de chinesche n in vazen hunne lilliputaehtige planten en boomen aankweeken, boomen die, ondanks hunne kleinheid, iu m en het n van woudboomen behouden hebben; zelfs n wij een i beschiln cle g van het buitendeel des s vindt k d , p de beeld en men de c ; dit model is zee den schijnen te , of glimlagchend bonbons eten , maa het systeem van e doet hie . e n en de g doen al zijne n uitkomen. t gebouw, op zich zelf cn n zoowel naa s eene opeenstapeling, n e lompe, ons zien dat de japansche t de kunsteongelijke cn e n zich - de natuu als volgens cle s van Yeddo en gemaakt zijn; maa teheffen, t d doo een koepel, van binnen vens schijnt het ons toe, dat cle s de natuu doo vie e en e n , van hun land en het f d opvatten. n die doo hunnen n omvang weinig e e van schoon, en weinig e in de k . Of men heeft dc even- iede geval zijn zij eenstemmende met de n van de e kunn in deze kopij niet in het oog gehouden, . Van het chinesche gebouw valt niet veel öf deze l van Ardjusk is een klein en weinig g koffijhuis doo beteekenend gebouw, uit een k oogpunt be- te zeggen; het is een eenvoudige winkeltjes , en waa men t h e e ë n schouwd. n geen opzigt t het bij den i in onbekende dingen , veel . dan l s in de winkels. Na dc okef cn het paleis van den bey is het japansche huis zee , als e type e mexikaanschc tempel is niet veel mee dan de woningen in het e Oosten. t is geheel een slechte . e e uit Japan t cn aldaa gebouwd uit cle hout- albums van den hee , of cle n n van dit land: dennenhout, bamboes en doozen van N , hadden k op een . t is d doo con zee g e . t is een e kollektie houden tuintje, dat doo eene op geestige wijze die men met weinig e heeft opgehoopt, in de gezaamgestelde heining is afgesloten; deze schuttingen e , de tempel van Xochicalco genoemd. zijn van planken met g gepolijst en die l t kost e moeite om , te midden van zee alleaaneensluiten in , welke men aan beide zijden daagsche dingen in dit museum , oude en van
theek

Ten westen van deu ingang genaamd Suf/ren vinden wij de isbah of een hut de e . t hout van deze isbah is tc t en naa gezonden tegelijk met een gezelschap e , die dit gebouwije met n spoed en e d hebben ineengezet. e n bestaan uit k van stukken dennenhout met afgesnoten kanten dienende tot . t , hetwelk eeu dikte van 30 ; i 40 s heeft, is uitmuntend samengevoegd en met hennep gestopt. Aan cle vie hoeken van het gebouw n de balken in elkande doo middel van diepe kepen. t is hecht cn eenvoudig uit geschaafd geelachtig hout , zonde pennen, gaten of . c isbah, zamengesteld uit twee afdeelingen d doo een plat en een , heeft een schuins dak, in noodig voo dc sneeuw ; de gevels en n zijn met fijn k , hie en daa zweeniende naa de e . Van binnen is alles hoogst eenvoudig; e n maken de woning uit. n een hoek van het e k bevindt zich een gemetselde, met witte e steentjes beplakte kagchel; de slaapplaats is met n behangen en met k ; aan de n zijn vaste banken en eenige stoelen; als sel is de a of de e a aanwezig. e n de s n d in ge-

g

Naast dit gebeeldhouwd gebouw, t voo ju weclen uit het , bevindt zich de e woning de nomadische stammen uit het n van dc Ourassa genaamd. t is eene mige hut, zamengesteld uit in den d geplaatste boomstammen, die van boven aan elkande n en met n gevlochten s bedekt zijn. d is deze hut een specimen van de e woning des menschen, zoo als hij zich die bouwde na zijne g uit het aaiclsche dijs, eene woning zooals men ze nog vindt bij do wilde volken iu rika, aan de polen, , zij is op dc eilanden van Australië; in één n zich die het afbeeldsel eene hut, zoo als de , wannee zij de geschiedenis lezen van den geliefden on nooit n N . En hoe eenvoudig ook zamengesteld, is deze woning het toonbeeld van ongekunstelde d tc midden eene onbebouwde natuu en voo weinig beschaafde landslieden. e e doch e , gebouwen in een k ten toon tc stellen, die vlakkig beschouwd, slechts tot g van het g oog dienen, zal ongetwijfeld degelijke gevolgen hebben. t kan de smaak van het publiek doo deze nabootsingen d , en zal dit een k gaan doen naa den d van e zullen zij die minde theoe natiën; ten h zijn n n doo dc aanschouwelijke l en positieve bewijzen van de e ; cle meeste de s de aanzienlijke hoogte zullen n die de landelijke en e klasse bet heeft, wat kennis en gemak des levens aangaat.

— 211 — e n die zich te of aan het d van den Oceaan een f als een kleine Opéracomiquc heeft gebouwd, waa hij des s t en in den t , zal n n dat men van hout niet alleen een g en bevallig, maa ook een solied en tegen het wee bestand gebouwtje maken kan, zoo als het huis van den n boe en de e hut, die beide de e koude en dc hevigste n en sneeuwvlagen n kunnen. e t en de landeigenaa zullen de f nemen om m de k of het landgoed eene bevolking van n of s te vestigen, die, aan hunne nieuwe woonplaats gehecht en doo e en vlijt bezield, hunne nakomelingen tot s en de kolonie zullen maken. e behandeling de ekonomische n in het midden latende, wil ik niet van mijn plan afwijken, maa n een eenvoudig g te geven van hetgeen is tentoongesteld in den tuin of het , alwaa zeke al de gebouwtjes — zoo kleine als e— hun g nut hebben, dat doo niemand de s met d zal n bejegend. Tot e van n n hebbende, voeg ik e bij dat zee e in den - of n (Champ de n tentoongesteld. n de e plaats maakt het huis dat de e kommissie liet n cn als u e een goeden , bij het geheel dat een k h komen heeft. e e n van dezen chalet stak boven alles in de e afdeeling uit; niet ve van hie t zich een k gebouw, ontn doo den hee als een te n chalet van n m en van goeden smaak, met ; het schoone ingelegde vloeien van den hee bevat wetenschappelijke n e de studio de . naa de Seine vindt men de j van de a S in een elegant gebouwtje, dat met het chalet van den hee WAASE in smaak en n t cn zee gemakkelijk te n is. Aan de s van komt echte de lof toe de biste t van chalets te hebben geëx. Na de isbah of het e huis is het e woonhuis het e dat de aandacht liet bevat e , eene . kollektie g , vischtuig en wat op de t g heeft, benevens t cn e n van natuu en . Even

— 212 — als de isbah en de stallen van den , is het geheel gebouwd van t op elkande geplaatste dennen boomstammen, wie n n n van een goed gehalte en tegen de schadelijke invloeden van het wede beschut. Tegen een smaakvol p e e bevindt zich een naa de , doo het k van het dak tegen wind en wcê beveiligd. Nog , digt bij de duitsche afdeeling, vindt men een lingst gebouw, even als een s met plaatjes als vischschubben bedekt; op het dak t een t s of huislook; de , aan alle kanten gesloten , gelijkt op ecu kleinen . t is het model van het huis doo F WASA te bewoond , toen deze koning van Zweden bij de n van gevlugt was. e engelscho cottage is volgens opgaaf zamengesteld uit de meest e stoffen geschikt tot g van lusthuizen; zelfs heeft de engelsche kommissie c den naam van - of model-huis (testing house) aan gegeven; het bevat eene g van vele en e huishoudelijke , l , in k bij onze . Van buiten gelijkt het op een engclsch landhuis dat lomp en onbehouwen is; zooals bij de chalets speelt ook hie het e dak ecu e . t geheel is goed t om den bewone tegen den invloed van het wee te beschutten ; de n zijn doo e luiken ; do s zijn naauw, do n iu lood gevat; men kan t een n winte in zulk een huis op het land . Van binnen is alles naa de /eden cn gewoonten inge: de n cn e tegelenvloe behoeft niet d tc ; de keuken met haa , p de l imme , is met onbek k ; men vindt e ontzaggelijke s en duizend e , volgens een volmaakten toestel om n en linnen tc , benevens den e voo de s en stcenkolcnbakken van gepolijst staal. t gas dient tot f en tot licht. t dak van de cottage is n van e pannen, en met met vijf of zes leijen d van m cn e bedekt. e e en lange n zijn als n achs te ; n van n zijn met zien. e n zijn als mozaïk met e vakken t cn afgedeeld doo fijn gebakken n banden en , gedeeltelijk van steen met s in zoogenaamd n . t

— 213 —

— 214 —

alles is gebouwd voo den duu van e gen de wol en eindigende met het n en slachten van , wiens als het slagt. e schoone in f e offe van gemak doo S zoo d geteekend n zijn even goed geslaagd als de j is in zijnen : The woman in white. A l mogen afgebeelde , die een zee aangenaam en fijn nu de détails ove het geheel aan het n van n hebben. het lage, , opgesmukte gebouwtje niet Aan de e zijde, ten westen van het paleis, k zijn, de Engelschman t zich ' en gaande langs twee italiaansche gebouwen, het eene weinig. Voo alle dingen t hij voo zijn gemak. in den , het e in s hij , dan t hij zijn cottage zoo als hie stijl, beide n van Groot-Brittannië in het k met i ; is hij , dan bevattende, ziet men twee e e geleidt hij e klimop en e tegen op. bouwen, het eene van spaanschen het e van , en beide dienende tot de tene n maakt men bij de veldba- tugeschen n van die landen. k die ccn weinig staat; hoewel minde luxe, toonstelling de koloniale vindt men e echte dezelfde zindelijkheid, naauwkeut spaanschc gebouw is . t is eene d en e . Ook hie kan men zien cn stelling van het hotel Castillanos te Salamanca in een n dat dc l een m d is; spaansche e uit dc zestiende eeuw; het bestaat ofschoon zee eenvoudig, glimt hij als een vlaamsche uit een hoofdgebouw g d aan den n en t . gevel en d doo twee e s van t e gebouw, inwendig n stijl. zijn voo i t van wollen , een zee , zou l passen vele stalen van de minste tot de beste kwaliteit, ten- doo naauwc openingen t , maa is slechts toongesteld. n d t de engelsche soldaat voo dc deftigheid van een d even als een kind in een liefdadigheids- gemaakt voo eene tentoonstel lings-tent. g en mild , gesticht. e ziekenzaal is is bete , zoowel wat den stijl de wapen- en l bevat e - als de bestemming van zijn gebouw . t plan ; aan den bijbel t l een zoo- is goed, maa toch zondigt het gebouw in de détails. danig in het oog loopende plaats gegeven, dat iede Naa men wil is het eene nabootsing de bouwkunst hem ziet cn in de hand kan nemen. Als het boek die bloeide onde de g van den , de boeken t hij die g ten volle. ten tijde van VASCO E A en . t 1

s ove te gaan tot de gebouwen van phi- is mogelijk, want het is een mengsel van indiaanschen n stijl. Veel t heeft dit n d cn voo dc humaniteit , cn , dien men s willen wij die voo den hoog n luxus in paleis met den gothischeti f . het 1S20 in Frankrijk begon te volgen en troubadourOnde het t aantal kiosken, in den tuin stijl noemde; eenige n geleden n nog dc de expositie , noemen wij t die de kleine italiaansche n in dien stijl gebouwd. e compagnie; het is een t gebouw, eene Vele gebouwen op het s zijn navolging van het paviljoen van of van slechts doo hunnen inhoud ; onde d doo een koepel die belegd is met in - ' deze noemen wij het paviljoen van Anleuil doo den schillende n gebakken pannen, naa den m t in metalen aldaa ; het bevat een van schubben. Onde eene e , die het schoone kollektie n doo middel de galvano-plasgebouw omgeeft cn beschut, zijn dc e shawls tiek, twee kopijen van e en gi-oote van en weefsels van hooge e tentoongesteld. n het den N den e te g van midden onde den koepel heeft men een klein heilig- ij uit het . t is echte ccn e dom t voo de e , edel, n van steen of in s c gesteente, e oude indisehe wapenen cn voo . c , die een hoofd, een kistjes met metaal en e n inge- kleed of het geheel van een beeld, zelfs een p en legd. Aan de wanden deze zaal zijn e een f d heeft met het doel dit in teekeningen opgehangen, e de geheele beove te , zal zich wel wachten zich g de shawls, beginnende met het n en aan dezelfdo e n te n als 1

— 215

—

-

hij zijne modellen in s wil gieten, want de uitkoms dan die in de steensten in metiial zijn geheel . komt het dat het f van deu omfboog van N op d lomp f in de g schijnt. e dwaling had en zich s d d in de metalen kopij van de Venus van , die, op zulk eene wijze gegeven, het edel en de majestuense houding . Na deze g voegen wij e echte bij, k en k indusdat dit paviljoen een zee l museum , niet slechts van kopijen maa ook van e standbeelden. e manie om een uit metaal gegoten p met eene dunne laag kope te bedekken, dat p het n cn dc eigenschap van s , gaf aan den hee T dc motieven aan tot het gulden cn n van , s eii e n van goudsmidskunst, onde de kopij van de g van , uit liet , in vollen glans . Naast den vijve t zich de met e f e n , bevindt zich een gothische , n het plan onvolledig is, daa zij l noch l heeft. Twee zee naauwe met s e n geven toegang tot de . t gebouw, op zich zelf van middelmatige , is in k als een g van n voo godsdienstige einden cn lijke n van dc katholieke . e aldaa e , uit lende n cn k van e beteekenis, geeft aan dc k inwendig het ongepaste komen van een winkel; het is een markt in het model eene landelijke katholieke . e doo licht beschenen standbeelden, e heiligen van was en in glazen kasten tentoongesteld, maken een oiiaangenamen , even als de aanbidding de s doo poppen van T , zich alt aan ons oog . Een beschouwing doet ons echte onde deze g nog iets goeds vinden, b. v. een altaa van geslagen en d kope met i ingelegd n blad, ingezonden doo den hee , eene e t van d s en met edele steenen belegd, tentoongesteld doo den hee , en l de e modellen voo glazen s . n doo tie n EUSSON en den hee

zijn in een

e

216 —

-

j eenige e stukken van t ; zij beslaan e e vakken, n het eene een l uit het leven de heilige A , en bestemd is voo de l te dc beide , eene inaaiste en nalccsstc en twee episoden uit het leven van de heilige ANNA. n deze g stukken vindt men den stijl en dc talentvolle , die k geven op zijn t om onde de e s van onzen tijd genoemd te . n zijne g van de maaisters heeft hij getoond dat hij zijne g en penseel . n weet te matigen en meeste is van zijne eene navolging van een m uit de 13''" eeuw bewijst hij zijne bekwaamheid in het vatten en ten van het uit dit kunst-tijdvak. k is zijne wetenschappelijke toepassing de e op dc , maa ten opzigte de hooge kunst voldoet ons de toepassing t niet, l omdat dc n veel , e cn e kompoen zij naast de sitiën voo de k te zijn tentoongesteld. X late de ontginning van liet veld de e ove aan hen die scheppen noch n kunnen. Van de hand van . hebben wij een i en t glas , : de ontmoeting van S en zijnen zoon." Onde de e e s in de annexen van het paleis ge, komen l in g de schoone kompositie van GESTA, e den in. X tc Toulouse, alsmede een goede togt van kopij van de a van N uit het ïnuscuni en e n doo P A U . w

vindt in het e , Champ de eene kompletc j die goedkoop d , eene , eene l voo 250 a 300 , cn vele e nuttige instellingen voo het volk. e stad heeft bij n of cités voo den n stand deze twee scholen voo lage s als modellen opge. Ook heeft men hie eene bibliotheek, waa kosteloos boeken te lezing n afgegeven. n

Wij zouden alligt van d kunnen beschuldigd , als wij het k n zonde een d te n ove de gebouwen, modellen en ontn tot hulp de lijdende mcnschlieid, tot g van het , de , de n voo , soldaten, , n enz., die e in n getale .

— 218 —

217 —

Twee e modellen van woningen voo het midden van het , bestemd voo kanonn bevinden zich in het zuid-westelijk gen en n van alle t en het eene t aan , en naast de loots waa i toestellen van deelte van het e g en g zijn opgehoopt, heeft de Compagnie de B/anzy (Sadne-et-Loire), het t van den llauln van ! is genomen te Beaucourt, Zwitserland in een d lokaal dan 050 woningen zijn s te Blanzy nieuwe vinding , die kunnen n tot Bhin. d is het hoe de hee J A P Y , g van het lot des . t belang- \ gebouwd; k e stelling beschouwt men de e wapenen, - | eigenaa te Beaucourt, voo een e en gemakkelijke woning leve, vouwstoelen voo het t van gekwet- som een tamelijk n kan. e twee , een ingang, p sten cn zieken, alsmede een volkomen e l beneden, bevindt zich op eene g apotheek ten e van de e e en eene e , die bij splitsing in twee . t . t Een weinig bevindt zich een klein gebouw jes voo vie slaapplaatsen kan huis is t voo 2000 , betaalbaa in elf . van baksteen zindelijk en flink , genaamd | e plannen en modellen, j enkele de crèche , of dc toevlugt voo behoeftige , geven het publiek een jeugdige , n van wiegen met zachte i zee slechte zijn op tc t van dc n deze e n enz. t ! bedden, wollen dekens, \ tingen; do n te (Allier), middenvak, dat d cn geheel afgeschoten is, dient tot spijsplaats, met al het noodige. n het m X de mijnen van Carmauv (Tarn), te Clichy in de l tc en eindelijk de cilé-ouvan deze e eettafel bevindt zich de , ' avenue zijn als gelukkige n aan tc die aan de haa e n het eten uit- f vrière te dc uitmuntende . Niet alleen bloeit deze cité deelt. e deze elzasse maatschappij, maa zij Eenige buitenlandschc kommissiën hebben in e t tevens de toekomst van alle maatschappijen, gebouwen, n sommige goede n van , de zedelijkheid en de t , teekenmo- die de bouwkunst zijn, bibliotheken, e nomen. de e klasse, even als zij, te dellen voo het hooge , en i n nen ,

pen tot g van het lot van den mensch, het die en de plant tentoongesteld. Saksen heeft het zijne e het lage s in een n . tempel, Zweden in het huis van GTJSTAAF WASA e n in het k n zich in twee , als-, modellen tot g van n cn e toepassing van gocdkoope bouwstoffen, en die welke men voo den ambachtstand zeiven bestemd heeft. e n zijn opget doo eene maatschappij van , die den aanneme t en den koope ontheft van het soms zoo t bezwaa de koopsom d te voldoen; dc n zijn gesticht doo maatschappijen, s en hoofden van n op het gebied van . s n tijd had men dc g de woningen voo de e f in slecht geklasse gadegeslagen en zich haa bouwde en ongezonde woningen . nemende n hebben in den toestand de mine cn e klasse een n omkee teweeg , doo het. bouwen van goede woningen en het stichten van de zoogenaamde rités.

e maatschappij te begon, met e n steuning van het , in 1854. t dit tijdstip tot lSfiO n 800 huisjes m de n en . A l deze huizen zijn bij n van vie gebouwd naa twee e modellen , het , met ééne , e alles . e klassen heben het e hebben beneden ben kelde cn ; die de een e , des d in tweeën te len , cn een keuken; boven heeft men twee . e e huisjes zijn in tweeën d cn hebben een ; huis en tuin beslaan een e van ongevee 180 e . e kleine huizen kosten g 2030 . ' ) ; de e 3300 a 3400 , welke s lage ; doo e de bouwstoffen en g van het n moest het echte tot dit g klimmen. o moet

n is vijftien n en dc t vijf , die ove eene som van 200 iï 300 . betaald n a contant bij het sluiten van het

') TV franc ie ongeveer 47 eenten nederlandsche munt.

-

— 220

219 -

Waa feiten , zijn n f ; de betaling geschiedt maandelijks; 20 . pe maand is voldoende om in vijftien n 2630 . en vloedig. Wannee men de afbeelding van de cité , doo de s in klein model ten . om 3300 , in denzelfden tijd en beide 25 toon gesteld, beschouwd, dan vindt men daa wel is , af te lossen. Wansommen met de beloopen n van kunst als van d en nee men stelt dat een n s wonende 14 waa evenmin , maa e t stilte, , eenvoud a 15 . maandelijks ( = ƒ1.64 cn ƒ 1 . 7 6 pe week) ; al dc huizen zijn tot ons leedwezen aan n moet zonde genot van een tuintje of open en elkande gelijk cn op ééne j geplaatst even als de , dan behoeft hij slechts pe maand 6 of 7 . tenten in een kamp. n t zich algemeen bovendien te betalen om, na vijftien , eigenaa dat deze luchtige woningen met n d eene te zijn van het doo hem bewoonde . bevolking bevatten d i e , k ontwikkeld en e n moeten g voldaan ligchamclijk gezond, het huiselijk leven t en ; sommigen betalen ze t ; de j d hoog schat. t s 50 a 60 woningen te kunnen bouwen. eigen e

rité van had bij de laatste telling eene bevolking van 5800 zielen. niet alleen is mee stoffelijke t e n het doel van dezen woningen-bouw. die het plan heeft eens eigenaa van zijn huis te den, bezoekt niet mee de , en in het t dat hij eenmaal een goed gebouwd huisje kan bezitten, gewent hij zich en zijn gezin aan eene lijke levenswijs en huiselijkheid.

OVE

T

Voordragt van den bouwraad

VAN

e

toekomst moge n dat de s al mee en mee gelukkig zijn. t zal voo alle wel, die zoo ontzettend veel ten hunnen bate hebben , de schoonste l zijn, even als voo de uitmuntend geslaagde g van 1867 te die, na k van alle onkos, gulden winst ten, niet ve van het millioen heeft . r 1809.

N AAN F

T

J.

E ONZE

in eene vergadering van het Architekten- und

3. 3. G .

Wanneer wij ons de g stellen, in e wij aan het k van n voo het uitwendige onze gebouwen denken kunnen, j e kan zijn van het n van n en van de toepassing van in kleu e , dan hebben wij het t ons voo den geest tc n wat in dit opzigt is geschied bij dc uitwendige g de gebouwen in dc klassieke oudheid, in de middeleeuwen en het p volgende . Wijden wij onze aandacht aan de e kunstn de . Nog niet zee lang geleden e meening, dat de was het een algemeen s van die schoone tempels en monumenten, die met zoo fijn gevoel voo de m bezield , k in de eeuw van , de toepassing

van

.

.

. n te

22.

— 222 —

—

-

.

1. 1860.)

.

n bij hunne meestal uit opgen n ten eenenmale d hadden. e jongste n hebben echte tot e uitkomsten geleid. n heeft niet alleen bevonden, dat enkele e geledingen bed , maa zelfs dat, zooals doo P aangetoond is, een bijzonde systeem van sche bestaan heeft. Ook t doo , op d van eigen studie in Griekenland, , dat aan alle, zelfs aan de e monumenten uit het k van S een volkomene g aanwezig was. n wij n u , aan de hand van , de e de e bouwkunst iets Aan e n uit de oudheid is

wen steen van , met stuc t . Wat S eu S in dit opzigt n s eene g doet van n aan gebouwen , is . t n ziet men n van g schijnt dat het n van n op de huiten- len. vlakken op e schaal slechts is toegepast op die aan den jonischen tempel, aan den lissus, aan het monument van S (en wel aan de tegenove gebouwen n de wanden met een laag pleiste elkande opstijgende n van de , aan de n , en niet aan gebouwen uit buitenste n van den -tempel te . cn aan den n tempel te Aan dezen s t e n van wit uitziende , die aan de gootlijst gebouwen. Op alle zoogenaamde Basengemdlden van den laatsten doet zich eene zit en het tegen den invloed de lucht bemeest volkomen stijl komen de tempelgebouwen als wit schutte, nu als een vlak f . ; slechts de t en de hals de kolommen zijn gewoonlijk n van eenige gele banden. Uit een en ande blijkt, dat de n aan de d slechts als eene stellige punten van uitgang bieden de tot attische monumenten g van de e geledingen , op onzen tijd n monumenten aan; hoe l de steen van de hoofddoelen zijne e moeijelijk het s ook zij, na zoo langen tijd op die n nog n van n met - kleu behield. heid aan te toonen; niettemin zijn e n van geOok aan de monumenten van den e s gevonden ook aan de meest vol- zijn uitwendige n gevonden, namelijk maakte, uit het schoone witte van Atlika op- aan den tempel van te Aegina, n niet n gebouwen. Zoo ziet men b. v. aan den tempel alleen de n de n t van S s van n aan de in d , en het gevelveld n de beelhet , dat een blaauwen d heeft; onde dit s n , een lichthlaauwon den n van e een d vlak met d had, maa ook de met stuc e wann n , n doo een ojief met n n . den in en een ; boven de s een n band n niet e mate zijn n van n onteveneens net , en , doo een k dekt aan de monumenten van Sicilië, omgeslagen en met n e geleding - aan den s ten zuiden van den heuvel van gen, een n n band tusschen de balken van Selinunt en aan dc italiaansche monumenten te k e palmetten; pont en de bedekking met urn. s een met n d d en n van het k van n steen n eindelijk de caissons van de bedekking met om e n t te , n e een n , p licht s zee g , als aan de t n goed uitkomen. e mutuli van de , te en aan de schatkame van S . , zijn van onde- Ten opzigte van de met g van do n aan de e temn k blnauw d geweest; de pels , dat, ofschoon het e valt op te d in de metopen van het s is van buiten , aan den n , de n kant wel is waa ; ook komen twijfelachtige n blaauw en naakte deelen van het menschelijk ligchaam niet gevan l aan dezen tempel . d , en dit alleen het geval was met de Aan

het

e mede de t Athene binnen, len Ove nt,.

n bevinden zich e gen aan de uitwendige geledingen, alsn van , j de n n gewoonlijk ine palmetten en schijnen; aan do n de t van is, behalve eenige e n van de golflijst van den gevel met n en pij. e n aan het n bepaalde opgaven, ofschoon het uit .

n a li-

wapenen,

n enz.

uit zijn gevoelen ove het k van n bij de e monumenten in dc volgende : „ Zoo vinden wij dan in dc even als in de beeldhouwkunst de , die in g met elkande aan de e tempels steeds als één t geheel , do wet van den u cenvoudigen , zee zeke als het eigenlijke en be, dat in stemmende, ; tevens beide de kleu t waa dc m alleen niet in 15

staat is het doel volkomen te ; dat zij namelijk daa toegepast is, waa het duidelijke p van het geheel eene afscheiding en e afteekening van de deelen wenschelijk maakte, en dat zij ten laatste g e natuu dikwijls tot e g t . e , die evenzee doo e bewijzen als doo de e wetten de kunst gesteund , moest aan de tegenove elkande staande meeningen ove e een n middenweg hebben aangewezen." s gezegd i s , deze meedeelde, zooals ning niet, daa hij in zijn zoo k , De stijl in de technische en tektonische kunsten, onde n zegt: „ l waa een muu en l eene facade n en dus tot een e king moest, daa was zij met n bet en ten deele met e of tooneelmatige n . t is voo den , die zich alle plaatsen, n s uitgemaakt is dat zij d , en hetgeen zelfs doo de e s van witte tempels is toegestemd, in d t en naa eene met de e deelen voo den geest e g van het geheel zoekt, noodzakelijk zóó en behoeft geen bewijs." t op: „ Een bouwkunstig k kan zonde zijne e kleu niet in zijne e beteekenis gedacht en opgevat : het wezen de n t doo de kleu bepaald." Wij kunnen deze d van opvatting hie niet toelichten; voo ons doel is de bevinding genoeg, dat ook bij de uitstekendste n de e bouwkunst de g de n wel degelijk in g kwam. Aan de e n de antieke bouwkunst is eene mee e toepassing van n , doo het k aanzien dat zij nog hebben, met den vinge aan te wijzen, heid aan de n van zijn de wanden f ; achte dc , ook de zuilen van deze laatsten is meestal het e niet gekannee e deel blaauw, n d of geel, b. v. aan de n in het , alsmede aan de e van den tempel van VENUS enz., welke laatste wijze van g ongetwijfeld eene volmaking van de kunst aantoont. Ook

in e

n vele antieke gebouwen s van . n d de n aan de kolom van S vond blaauw . Bonte

- 225 —

224 —

— 223 — e

n hadden eene e voo bont . S , dat men onde de schappij van S begonnen was ook den steen te ; onde O heeft men zelfs den steen, doo e vlekken op te , bont doen schijnen. t laatste, een k maken van schijnbaa e stoffen, doet zien hoe men op een dwaalweg t was. Na deze n ove de e de ouden aan het uitwendige hunne gebouwen, zullen wij n tot de uitwendige n de middeleeuwsche bouwkunst. n

de middeleeuwen hield men veel van . n den beginne e k het inwendige de n met ; late e zich de toepassing van n ook uit tot enkele deelen van het uitwendige. n van k en sel n namelijk gevonden aan , onde n aan de deu van de St. k te aan het l van de l te Freiburg in Breisgau, aan de „ Gouden " te Freiberg in het Saksische Zelfs de daken , in den tijd van den gothischen stijl, dikwijls met e pannen gedekt volgens e e

g aan het uitwendige de n is in niet zeldzaam. n n gevonden te Orvieto, Florence, Venetië en in vele e steden. n Duitschland komt dit echte slechts zelden ; aan den St. Veitsdom te ziet men aan de zuidzijde eene j in mozaïk en aan de oostzijde de k van het slot in eene kolossale madonna met het kind, in f van stuc met e en e stukjes glas ingelegd. Eene mee e g heeft men k in n doo voo het uitwendige de n van e kleu te , deels in den m van lijsten of deels in den m van , zooals aan den dom te Florence, aan dien te Siena, aan de ken te Lucca enz. waa de baksteenbouw in de middeleeuwen zwang was, vindt men een , doo j goed e steenen n , deels op eenvoudige wijze in de effene wandvlakken, deels in de geledingen de n en in de n de . Een d van zee e g op dit gebied vindt men onde n in de k te Brandenburg. e buitenwanden de l te Saragossa, voo zoo in

e zij nog in n toestand zijn geblezijn l t met mozaïk in baksteen. e e t de n vond navolging bij de stadhuizen en e ongewijde opene gebouwen, en niet minde bij de huizen van aanzienlijke .

— 226 — Ten

slotte valt nog te , dat de oude e huizen nu en dan eene g van k , en wel, hoezee zelden, aan k dat dc vakken t en k de , die met n in bonte n

ven,

Algemeen bekend is het dogenpaleis te Venetië met zijne in e n e . e paleizen en woonhuizen in Sicilië en g van n somtijds eene ingelegde lava, die op dc goudgeel schijnende n donke afsteekt.

het het .

Stellen wij ons n u , na de gemaakte n ove de toepassing van g in n aan het uitwendige de gebouwen uit de e , de , wat in dit opzigt bij onze nieuwe gebouwen is in het oog te houden, dan luidt het d : Ove het algemeen moeten wij de uitwendige g aan onze gebouwen niet . n ook al het aan n zoo e Zuiden het te n den van e e scheppingen mee t dan het , waa de kleu in het landschap minde d is, aan den n kant maakt het gemis van e g het k van n in vele gevallen , om détails mee te doen uitkomen, of aan het geheel mee leven bij j de te zetten. t t van zelf dat scheidenheid van t van n invloed is. n wij dan het t het , s den massieven bouw en dezen met of zonde uitwendige . Omdat het k meest bij schikte gebouwen in toepassing t , en eene g e van op de e wijze van de middeleeuwen en de e s om de e kosten niet mee in g komt, willen wij de gestelde g voo deze t gebouwen slechts vlugtig .

Aan het hospitaal te t een d s gevonden van e en e leem (ged , met , die aan A A A n . t e s tc Bremen, van 1405 tot 1407 in gothischen stijl gebouwd, had buitenvlakken van tegels in e , benevens e zandsteenen, wapen en n onde baldakijns bezijden de ; de zoomen de n van die e n . e beelden zijn nog in menigte aan te halen. c middeleeuwsche gebouwen met n hebben almede, k e hoezee ook de vlak gelaten, of met n d zijn, vullingstukken met gee n tusschen dc koppen de balken; zoo als e te llildesheim vele n . Eindelijk hebben wij te denken aan het k op de buitenwanden van e huizen, en mogen j in g n een , dat nu n is, van het zoogenaamde Templerhaus t komt niet aannemelijk , aan de houten te llildesheim, s n van e schiln en aan het k dat tot vullins n tc Begcnsburg, Augsburg i n j; dient dezelfde kleu te geven, daa beiden uit geheel vele steden aan den , in Zwitserland en in e n bestaan. Ook is het niet te Nog vele namen van s zijn in n dat men aan genoemd , als het tot zijn en Duitschland bekend. behoud eene g , een e kleu geeft j goed dan die aan de natuu van hout eigen kan zijn. n de n van den d is ove n kunnen volstaan; men zal het algemeen de toepassing van e n hout zal men met aan het uitwendigo te vinden, hoezee ook aan de bemetseling van de vakken, wannee zij uit bake eigene kleu moeten laten behouden, in die steden, waa e de middeleeuwen de huis- steen bestaan, e kleu e d gehouden, in het begin van de en de keus van eene het hout geheel t in d moeten . Op het platte e het n van k als land ziet men niet zelden die n in hlaauwc aan de buitenzijde niet geheel uitgesloten was. e of e kleu . n e aan het Eene nieuwe wijze om met n te n , is in n onde den naam van „ " uitwendige van houten gebouwen beschietingen en komt onde n aan het paleis Gttadagni to dan is het afzetten van bossing en paneel in houtkleu aan te bevelen, zelfs, in navolging van de middelFlorence . 15'

— 227

— 228 —

-

eeuwen, het n niet n of lingen van die paneelen, welke niet als e deelen kunnen t , l wannee aan het gebouw een mee d moet n gegeven. Ook kan men het met k e hout in kleu behandelen, hetzij de d ged t om de n bete te doen uitkomen, of dit alleen bij enkele geledingen geschiedt, k in zijne e deelen de als wannee zulk e kleu behoudt. t houten gebouwtjes van n , die tot g van tuinen of n dienen, of, voo e feesten gebouwd, gewoonlijk met n en bloemen, met doek en behangsels getooid zijn en slechts t behoeven te , heeft men het zoo g niet op te nemen, en mag men, doo slechts eene e zamenvoeging iu het oog te houden, k de n een j spel laten. aan het Onde de massieve gebouwen n die met gee buitenwanden het meest den . e bouwwijze, die óf eentoonige vlakke wanden schept óf den te houwen steen in pleiste nabootst, komt ons uit een k oogpunt te onbeduidend voo om k e lang bij stil te staan. Om het veelvuldig , dat alleen d t doo de behoefte die het l aan een g kan hebe blijven ben, mag eene beschouwing niet ove de , die aan zulke gebouwen kan n gegeven. Ook is het niet te ontkennen, dat die gebouwen, hoe eentoonig zij zich in de n als lange n mogen , toch te midden van eene landelijke omgeving eene e g hebben. l zien wij de e gevels eentoonig en helde gewit. e nadeelig ook zulke schelle vlakken voo de oogen de n mogen zijn, zal toch in dit opzigt aan e gevels niet veel te doen vallen, omdat de g van e vlakken in e n niet alleen geen ingang zou vinden, maa ook beschadiging n veel onaangename in het oog zou loopen dan bij een lichte . Voo de hoofdkleu zou men echte een zachte kunnen kiezen, en in elk geval goed doen, j binnen de n te blijven die doo de kleu van den n steen n . hoe dikwijls wijkt men n af! e kleu van de g is niet zelden zulk een g mengsel, dat e geen bepaalde beteekenis aan kan gegeven . Zijn de n in , dan is somtijds niet

eens eene e kleu dan die voo het gevelvlak gekozen. t doen uitkomen van n en van e - of , van lisenen of n doo middel van de , komt ons voo de eenvoudigste eisch te zijn, die gesteld kan den. n de genoemde e deelen uit gehouwen steen, dan moet men ze hunne nae , zij genoeg uitkomen, laten behouden. n

vele gevallen kan men voo het uitwendige e gebouwen, wat dc kleu , nog e gaan, doo b. v. , , de aanwezige consoles, kapiteelen en lijke plastische n doo een , met den hoofdtoon van het gebouw n , of doo e lijnen als s mee af te tcekenen, of ook doo n en paneelen op de bovengenoemde wijze al sgraffilto op te . t in kleu nabootsen van e n aan de gevels, b. v. van , t enz., komt ons als een valsche en dus als een te n l . j de keuze van f moet men e ook op letten, dat zij d t en niet veel glans heeft. e laatste onbehagelijke eigenschap bezit de olief in hooge mate. n de oogen van leeken mag misschien juist die glans eene aanbeveling zijn; aan het oog van den kunstenaa kan echte eene doo olief gladde en glanzige e niet behagen. t zou m wenschelijk zijn, voo uitwendige beschiln e n met een ande bindmiddel te beschikking te hebben; eene t wasf is bij de e gebouwen in k gekomen. n zou men bij het k van gewone , doo met s ove te , een voldoend t . Genoegzame vinding van den duu van zulk t k heeft men echte nog niet opgedaan. van eene

t n van e n aan het uitwendige onze gebouwen zou s om de aanzienlijke kosten zelden d ; maa bovendien heeft het bedekken van geheele gevels met n dit tegen zich, dat zij de van e g . W i l men toch n in de gevels , dan zullen die wel eene plaats kunnen vinden in , paneelen of . j het plaatsen van n in

e bij elkande e n of zuilengangen doet zich

— 229 —

— 230 —

de moeijelijklieid , dat zij binnen die n ] steenbouw, die of geheel uit baksteen of ook uit dezen g met gehouwen steen bestaat. n den niet kunnen n , en van een d ' in e standpunt doo de s of zuilen voo het oog ge- eenvoudigen baksteenbouw met steenen van eene deeltelijk n . t het oog op het - kleu schijnt het zee wenschelijk te zijn, aan deze e en e te ontnemen doo toedelijk klimaat, is het n van n het voeging van e e steenen. t kan zelfs van die alfresco, op de buitenwanden onze gebouk t , hoezee dit wen , zoo als zich nog onlangs aan de bovenste - ook doo licht geeft bij de geledingen. ping van het zoogenaamde f te Weenen wede , niet aan te bevelen; omdat zij volgens de n het uit n baksteen metsel, die men te opdeed , niet - j k kan ook eenige levendigheid t n zaam zijn. Om die n n dan ook aldaa de doo e voegspecie; maa de g e n - gen afwisseling van kleu zal, als de gebouwen oud h , welke behandeling in de uitvoe, d . Wil men in mug niet onbeduidende n heeft d n metselen, dan moet de met e d van ding van en men eene e , zóó gekozen , het k hoopt te . dat e t in het k blijft en het niet als een stat of tapijt uitziet, en het van het j het bouwen in gehouwen steen is het k d k (de e ligging de lagen; van f k als g te beschouwen. e t j blijft. e kleu van den steen meestal eene aangename afwisseling in de . n men beschikken ove steenblokken van e , dan t men op eenvoudige wijze een e levendigheid in den gevel. beelden n vindt men in de e middeleeuwsche gebouwen van Duilschland, en aan de e St. l te Goslar, waa s en velden uit zandsteen bestaan, l het e k de gewone steenkleu heeft. n menig geval zou het ook bij den bouw in gehouwen steen niet ongepast zijn, den d van e sen te n om de n bete te doen uitkomen. j een mee d k van n zou het aan te bevelen zijn, deze, alsmede eenig guldsel, tot g van bouwkunstige geledingen te , maa den steen in de e deelen van die leden te . k zal men e echte toe , aan onze uit gehouwen steen opgen gevels een volledig systeem van e toe te passen, al is het ook dat in den tijd de klassieke kunst n zelfs n gevonden den aan n gebouwen. Ove het k van d aan het uitwendige onze gebouwen kan hie veilig gezwegen , omdat voo dit doel bijna l t afgezien van een l zoo kostbaa en j meestal alleen onde een zacht klimaat tegen den tand des tijds bestand. Ten slotte komen wij aan den zoogenaamden bak-

ten cade

e vlakken naast gevoegd k moe, omdat de e deelen de e , e het d in de fan en bovendien, omgeven doo gevoegd met, koud en zielloos . n

Aan de dakschilden een k aanzien te geven, doo ze te dekken met pannen van e kleu volgens het een of ande , is goed voo gebouwen, die geheel in middeleeuwschen stijl n volgehouden. Voo e gebouwen is n geene e e te hechten, omdat onze daken in , den l slechts de hoog noodige helling dus weinig in het oog loopen en in de n bijna niet gezien . Staan in den baksteenbouw e n te beschikking, dan is het, om mee g aan het gebouw te geven, m de e vlakken van de hoek , lisenen en e bestanddeelen van den gevel ook dooi de kleu te l men j heeft ie n doen uitkomen, p tegen dat de n van den steen niet al te elkande afsteken, al is het ook dat ecu k kont in den loop de tijden n gaat. Eene zachte , die tamelijk wel het juiste midden houdt, t n doo steenen van een e kleu voo de vlakken en gehouwen steen voo de plinten, lijsten en . t j gezegd voo een n gladden baksteen, wijl aan den gehouwen steen een w k t

—

231 —

— 232 —

gegeven , dan zal, ook wannee de n of de dampen de d doen n gaan , eene zachte tegenstelling in de kleu . eene behandeling van den baksteen in die voege, j bovendien kleine n in g mozaïk, n in lava met e n of van d k gevoegelijk get kunnen , kan men aan het uitwendige

N

. -

N OVE N .T.

e oude London Bridge dagteekent van het jaa 120!). Zij bestond aanvankelijk uit twintig bogen van e afmetingen; dc e span was 10.75 . e n n in dikte; die in het midden was 10.75 s ') dik. E stonden twee n huizen op deze , met 0.50 s tus. Toen nu het op de toenam, d de zee e e doo het vele metk ingenomen ; e moest dus eene g n gemaakt . Si N *) en vele n n e plannen. k si . N was e zee voo om 18 deze bogen in 9 te doen , en l d ook k een n tijd na dit een stap e gedaan, want in 1759 d de e middenpilaa d en maakte men een boog van 35Vi ; ook de huizen n toen weggenomen. ) stelde in 1801 voo een gegoten n g te bouwen, die, wannee zij e d , een k zou geweest zijn; eene kleine ving e van laten wij volgen. c g stelde hij voo uit een boog niet minde dan 182.92 s spanwijdte. t segment van een l was van 3

') n stond een kerk , waar, naar men zegt, de architekt begraven lag. , geboren in 16S2, stierf 25 Februarij 1723, en ligt

*)

begraven in de St. Paulskerk, waarvan hij de architekt was. S

*)

,

een

onze gebouwen zonde e kosten op voldoende wijze eene e kleu g geven. Wij hebben met het e slechts gewezen , bij velen onze op iets dat, gelijk het ons g is gejongste n zeke dikwijls in nomen, , zoo ik hoop, mee en mee een punt van e g en van e behandeling zal .

EEN door deu heer

der beroemdste engelsche inge-

— 233

E

N

S TE

.

, architekt eu ingenieur le Uuden.

442.08 s middellijn. k vind opgefeekend dat hij bij het n van deze teekeningen e S van wien menigmaal in zijne met e n . n zulk een , gen n in 1800, meldt hij dat zijn plan bijval vindt, en zee aanbevolen t tot ; hij hoopt dat deze hem e . „Wannee zij mij de middelen en e willen geven," zegt hij, „dan zie ik mijnen weg zoo effen, alsof het de g van een ouden oven gold." n Novembe 1801 t hij dat zijne teekening de London Bridge is d en tot do fijnste n . e g is een de stoutsten die ontn heeft. j stelde , aan een de bogen ceno hoogte van 10.50 s boven l te geven; de bogen zouden uit 7 gegoten n bestaan, met zoo t mogelijke segmenten, d doo de diagonale , zoodanig dat iede gedeelte de n of banden uitgenomen kon , zonde in het minste eenig nadeel aan de g te doen of het te . e g zou 13.50 mete d zijn in het midden en dc dubbele wijdte hebben bij de uiteinden. Zij zou 6500 eng. ton ijze bevatten en de kosten zouden niet mee dan / 3,147,468 be. ) e teekeningen n zee , doch aan velen kwam het denkbeeld om den Theems met een boog te n , en o d gezegd dat even zoo goed kon denken 2

nieurs, werd geboren 9 Augustus 1757 in een armoedige woning te Qleudenning nabij de vallei herder

.

werkte in

1771

als steenhouwer tc landen;

hij stierf 2 September 18S4 en is in Westminster-ahdij begraven.

om den Theems in d te zetten. Vóó dat eenige kosten zouden gemaakt , d besloten de teekeningen te n aan het l van eene kommissie zamengesteld uit n van dien tijd; doch de gevoelens n zee , zoodat het plan niet d aangenomen. e

noodzakelijkheid eene g van het n dag mee gevoelen, wate deed zich intusschen en na lang n ging men dus eindelijk ove tot het bouwen eene nieuwe . e den tijd dat het t de zaak behandelde, maakte t ove de oude London Bridge E '), die ook een aan het t had ingediend, do thans bestaande g in schets op ; van de g mogt hij geen getuige wezen, want in hetzelfde jaa d hij doo eene ziekte aangetast die den dood ten gevolge had. t bestuu van Londen noodigde alle n en s uit tot mededinging naa de g voo dc nieuwe . e g d doo een kommissie uit het s ; en eindelijk d het plan van E aangenomen; zijn zoon, de e Si N E d met e plan was om de nieuwe de g belast. t g op dezelfde plaats te bouwen, doch do kommissie van toezigt gelastte dat de g 78.45 s mee s moest komen te liggen. t e dat een nieuwe toegang k ; ook was n de g bijna d vóó dat het besluit was tot het aankoopen de . o

e paal van den kistdam d geheid den t 1824 aan de zuidzijde (Southwarkside); de e steen d den 16 Junij 1825 gelegd doo . e g d geopend den den g VAN 1 Augustus 1831 doo koning . e n E en S n de , en de kosten, met p van die de nieuwe , n /17,499,737.45. ) e e kistdam was voltooid den 1 l 1825, en na de uitpomping van het wate op 8.75 s beneden de n bijzonde digt bevonden. 15

2

n 27 ving; de *)

N

l begonnen de n de g bestond uit een vaste blaauwe ,

de beroemde ingenieur der drie engelsche

bruggen, was geboren 7 Junij 1761 te was eigenaar van een landgoed van dien naam.

zijn vader was een schaap-

') in

S

, en

") £ 868,889.

stierf

een

groot werktuigkundige,

aldaar.

woonde

later

— 234 —

-

molenaar, stierf 4 Oktober 1881

Zijn vader j werkte als

klei,

a de kespen voo het fondament n d gemaakt, en met welke bevestiging den 15 Junij d aangevangen. e e steen, die gelegd , was een stuk h t 1.52 mete lang, 1 mete , en 0.90 mete dik. e kistdam voo den tweeden pijle was spoedig , en was geheel uitgepompt; den 24 A u gustus 1826 d dc Southwark-\n\\zr, met p de , , en begon men aan den nieuwen . e kistdam van den n en tweeden pijle was dus niet mee noodig, en een gedeelte aan beide zijden d weggenomen, om de n bete te kunnen stellen. Na de bevestiging de e wiggen aan de hoofden de kistpalen d den 30 Septembe de e b ') opgezet doo middel van e hijschpalen en g takel; den 10 Novembe n alle 10 n op e plaats. Toen men met het k van den tweeden pijle genoegzaam d was, d het l (hetwelk afgevlot, op het eiland Bogs gemaakt was) de en na op een e dubbele schuit gesteld te zijn doo middel van n op zijne plaats . n 4 Augustus 1827 was de e boog voltooid en op het einde van het jaa was de tweede boog opgesloten, het fondament van den pijle d en dat van den n gelegd. n 1 j 1828 d de e paal geheid van den dam, en het geheele fondament voltooid op deu 1 ; het k was toen tot op het begin de bogen . e dezen tijd had de e boog den geheelen winte gestaan, en n de wiggen 0.50 mete aan e zijde ; de n daalde 0.01'/j ; den volgenden dag n zij O.lO'/a mete . Alstoen zonk de boog 0.14 . Op den dag n zij O.ló'/s mete n en was de boog geheel . n tijd a n de wiggen geheel weggenomen, en het k g t j toen bevond men dat de boog 0.03 /! mete was . den ingenieu d van 0.23 mete voo den midwas eene zetting , en van 0.20 mete voo de e bogen en , doch hij e dat niet mee dan 0.05 tot 0.08 mete d ; hoewel eenige tegens de g n dat de g van 0.10 tot 0.30 mete geweest was. Een k op last 3

en ligt begraven.in de St.-

Paulskerk. »)

e gronden hebben /18,000,000 gekost.

') t 1,468,311. 8.

11}.

-

235 -

— 236 —

liet s was n het gevolg, maar men den van den dam toeloopendc en goed bevestigd tegen kon het wan: de zaak niet aan het licht . de palen. Een sluis aan den mond te bevestigen, hebTeen n c n van alle bogen gezet, en bende de naden goed . ging het k met e n . n 1829 voor de pijlers, g en en 1830 n de n van den middel-, geheel met dc bovenstaande dam . , en den n en den vijfden boog Fondamenten. n van landhoofden 10.40 zonk de middelhoog 0.06 /i, de e O.Oö /* en de s van n en 7.65 van n beneden de . e middelhoog heeft een span < vijfde 0.03*/ . van 46.34 s en t 8.95 s boven de hoogZijpijlers zoodanig tc n dat de bovenkant van n . de bogen naast het midden hebben 42.71 ! het bed niet minde als 12.10 s onde de hoogs span en n 8.75 s boven dezelfde lijn; : n is. de laatste bogen hebben iede een span van 38.63 12.50 onde de . , en n 7.50 s boven dezelfde lijn. Na de voltooijing de g moesten de palen e geheele lengte de g is 306.40 , e n geheid iede 6.10 s lang en van 0.31 wijdte van buitenkant tot buitenkant is 17.72 , mete middenlijn. n die onde de s komen en e hoogte boven n is 18.30 . , die onde de s in oen n hoek e twee s zijn iede 7.30 s dik; de ,' met de helling van het fondament. e palen hebe twee zijn 0.70 mete . i bende n schoenen van 35 ^ en banden iede van n

l

1

4

k

zal hie een l van het bestek laten volgen. ') t bestek is zoo uitmuntend dat het k g ove den w kan beals eene schouwd . e kistdammen, landhoofden, moeten g en van het beste , , h of Stettinsch t zijn. e palen uit één stuk, niet minde dan 0.32 mete . e j j 2.44 meniet minde dan 3.05 , en de s beneden het laagste gedeelte van het fondament; n uitkobeide n L.52 mete boven de mende. e n goed gekoppeld met 3 dubbele n n metende 0.32 mete , en hebbende op e 3.05 s afstand 0.05 mete bouten. n j van palen in te heijen op 1.85 ; mete afstand van de laatste van hetzelfde hout, en 2.44 s onde het fondament, en even als de e met 3 dubbele n n g . e palen geploegd en zuive ; de naden de binnen toe te n met pik; de palen n ' van e en e bindstukken, goed n banden; de e tusbonden met gesmeed schen dc palen op te vullen met klei tot 0.61 mete ' boven de . t inwendige van den dam n van dubbele e en e bindstukken, uit één lengte bestaande en wel zamengevoegd, g opgesloten en bevestigd. Een tunnel van 0.95 mete t te leggen, naa het mid'1

lur^lopedia.

— 238 —

237 —

(

30 . Na het inheijen de palen de koppen d tusschen de s 0.27 pas te maken, en de mete uit te n onde de koppen de palen, deze , goed e aan te vullen met stukken in te wasschen met zand en kalk, bestaande uit 1 deel kalk en 5 deelen zand. n van beuken-, olmen-, of , niet minde dan 0.30 /» mete , op de koppen de palen te bevestigen in e g van het fondament. e e s schen met k op te vullen en met bloksteen n deze kespen eene e j op de uiteinden. te leggen langs dc lengte van het fondament gaande, van dezelfde afmeting en bouwstoffen als de laatste, . c e hie en bevestigd met 0.46 niete 1

l

tusschen in te vullen met - ) of n steen in kalk gelegd. t geheele fondament s te bedekken met 0.15 mete planken in kalk gelegd en met 0.30 mete s vastgemaakt; aldus is de vloe voo het k . m de landhoofden en s palen te heijen, niet minde dan 3.66 s onde den bovenkant van den vloe de landhoofden en niet minde dan 4.27 s voo de pij. e palen m de s 0.30 /» mete t en O.lö /* mete voo de landhoofden, goed geschoend en gehoepeld. k voo de n en , tot aan het begin de bogen, steenen van onbepaalde e in lagen niet minde dan 0.38 mete en niet mee dan

0.61 mete dik. t van den steen te gemiddelde fijn zand, en 0.30'/* mete fijn flintsteen niet . Voetpad van ; iede steen diepte van 4.50 mete en tot ongevee 1.55 mete tot dan 0.05 e van het voetpad, gelijk aan 2.30 het begin de boog van , s voo , en geheele en 0.21 mete dik, cn een tegen den muu de helft van Bramby Fall-steen ) en het e op kantsteenen, 1.45 mete vende van - of n n steen. aansluitende, het lang en 0.307* mete dik, van t (op hunnen E zullen koppen en n uitwendig zijn, koppen d op niet minde dan 1.57 mete lang en gemiddeld d kant gezet), de naden met fijn zand of , kop- 1 te vullen. 0.92 . k in koppen en k komende. pen tegenove de stukken van Uit bogen en stevig . e e stooten te n waa . s bij het begin 1.22 mete d en op k zee t en met den hame netjes w gehakt. 1.22 mete hoogte 0.68 mete . Ove n t binnenste van de n uit goeden wel pijle 0.47 mete steen, g en te wijdte n steen te metselen, het buitenste k tot van 4.50 . den bovenkant van het bed de van y - ') of e kalk e , ') Fall of n steen, in lagen niet minde dan 0.38 goed d en op het n gemengd. e buitenste mete dik. kalk van het fondament tot de : een 1

l

Formeelen. Vie stel, iede stel bestaande uit 8 n k , van best , - i melsch, h of Stettinsch t uitgezond de e steunstukken welke van olmenhout zullen zijn; de wiggen van eikenhout, de en bovenkant bedekt met kope van 0.002 mete dik. t ijze moet zijn best Engelsen. t geheel zontaal en diagonaal te . e bedekking de n moet met 0.12'/s mete t geschieden. Bogen. e geheele boog uit koppen 0.45% mete dik in de bencden-booglijn, gelang van den s in dikte toenemende; minde dan 0.77 mete , of minde mete en alleen bij de naden te in- en uitwendig van . c geheele Weg. 0.45 / mete te bedekken;

e de

1

i

beslaande en naa geen kop dan 0.39 . n

g met klei s 0.07Va mete

3

deel , ) een deel en twee deelen zand; voo het e e deelen zand en een deel kalk; voo vie deelen zand en een deel kalk.

k heb hie een zoo t mogelijk t de kone gegeven, doch, zoo als gezegd, is dit bestek de London Bridge eene e ling; dc g is ook zee goed als de basis van lende n aan te nemen. n vindt zee schoone e de kistdammen in teekeningen van de Y S Treatises on Bridges, enz. ')

u

tusschen dc grenzen van Somerset, Hampshire, c n het

.

*)

p in

')

e aarde, genoemd naar dc stad

i n de prov.

Napels, heeft een grijze kleur en is een soort van vulkanisch uitwerpsel, dat ook in andere gedeelten van den.

') Een oude groeve bij

s kalk , :

wordt gevon-

t wordt onmiddellijk zeer bard, zoodra men een derde

van het gewigt vermengt met kalk en water.

in Yorkshire.

, Uitgeschreven in het jaar 1869, door de

1

: TOT

G

.

3

') York.

E

EENE

E VOO

EEN

:

N

.

t gebouw wordt verondersteld te zijn gelegen in eene stad, op een vrij terrein. c inrigting moet zich bepalen tot het behoorlijk .

.

huisvesten van m 400 man, de , , t gebouw moet bevatten:

n s enz. ')

') Een bataillon bestaat in vredestijd uit 19 ollicieren en 294 man, en iu oorlogstijd uit 1'J officieren en en 'JU man. 16

— 239 — 1°. Voo elke de vijf kompagniën of afdeelingen i twee , , behalve de manschap, ook de s en s ; des n doo lage kiezende kan elk van die beschotten sektiesgewijze n afgedeeld.

staande onde de d de fou, op de s gelegen zijn. 9°. Twee keukens, elke t tot de g j elke keuken moet de spijzen voo 300 man. ^ e n kelde of e geschikte plaats zijn tot ging van de dagelijks aan te schaffen e spijzen, alsmede een k tot het n van k en het schoonmaken de .

Voo elke afdeeling moeten de s zoo na mogelijk bij elkande zijn gelegen, en alle zien zijn met , , tafels, banken, - en m . 10°. e e voo iede nachtlege met de daa 11°. langs gaande zijpaden t op minstens 1.10 el e en de lengte op 2 el gesteld. 12°. 2°. Vijf s niet x voo vijf s en , welke beide op dezelfde ka- 13°. me . 14°. 3°. Vijf , elke voo 0 , alle d met en in de onmiddellijke namede in bijheid van dc s gelegen, en van 15°. het benoodigde . 10°. 4°. Twee s voo den , j een bu(meestal een gehuwd 17°. u voo den bataillonskommandant. 18°. 5°. Zestien s voo gehuwde soldaten, zoo weinig mogelijk ove de e , maa veelal bijeengelegen, elke kame niet minde dan e hebbende, en voo een 25 . el gezin , j voo elke woning cenc kleine s voo , n enz. 6°. Een u voo den , zoo na mogelijk gelegen in de nabijheid van a. een kledingmagazijn, 6. een magazijn voo het nachtlege en c. een wapenmagazijn. e n moeten met de noodige stellingcn n , en de g kunnen bevatten t voo 500 man.

— 241

— 240 —

Een eetzaal voo minstens 30 . Een , met s enz. voo dc dagelijksche benoodigdheden. Twee ;\ e wasch- of n voo de soldaten, met pompen enz. Een kleine . Een k met n voo eene ting voo de , j stookplaats met . Een schoolkame voo 50 n en een l voo 12 . Een uitspanningslokaal, tevens t tot en gymnastiekzaal. Een k t tot kantine. Een e of politiewacht voo 10 man, j een d o voo den kounnandant de wacht. 19°. e , van welke een voo 12 soldaten, 5 s en een voo een voo 3 . 20°. Een t voo 5 man. e s voo de soldaten moeten, even , met n als de politiewacht of zien zijn. Zij moeten allen van een é zien en in de nabijheid de t gelegen zijn. 21°. Eene nevens een

s voo

, bek lokaal voo een stel hand-

. j goede g kunnen die magazijnen ook 22°. Een opene plaats voo het n of het onop do s geplaatst , moetende deze de de wapeuen komen. laatsten tevens geschikt zijn om bij noodzakelijk- i k staande , om bij heid te kunnen dienen tot s voo sol- 23°. Een ongunstig wede een gedeelte de n n daten boven het d aantal. of te kunnen . voo officieren, tevens tot 7». Een s de noodige s en ; die bibliotheek bestemd. n d van die de soldaten. Vijf s of kompagnie-magnzijnen, tot - de e in n moeten ook k voo de geging van wapenen en klecding van tijdelijk afhuwden, en bovendien moet e een é voo de wazige soldaten. e n moeten bij de n t . , doch kunnen ook, als i

— 242 —

-

t g van de , de magazijnen en de , moet elk de e lokalen een stookplaats hebben, en moeten de e van twee stookplaatsen n zijn. e n moeten, in voldoend aantal, goed gelegen en gemakkelijk zijn; zij mogen geene e e dan 1.50 el hebben. e , alsmede een of mee opene plaatsen voo gehuwden, zijn . t geheele p moet op de gemakkelijkste wijze voo de dienst en de gezondheid de s zijn . Voo n aan- en afvoe van lucht en wate moet gelegenheid bestaan. Voo de g t gedacht dat gaslicht van buiten is te bekomen. t geheel moet in deugdelijken en n stijl n , en de noodige n bevatten voo eene goede e bij dag en nacht; l n de lokalen, de toegangen, communication, n enz. , goed t en geniakkekelijk te zijn. n t de teekeningen van de platte n op de schaal van 5 p pe e l , en die van de opstanden en n op de schaal van 1 duim pe el; alsmede cenc toelichtende . e lokalen moeien op de plans doo s w n als aangewezen; die keningen d cu doo g

Voo de g s t men: eene , eene leessocieteitszaal voo minstens 300 zaal en eene , beide van de societeitszaal d te afgescheiden, doch met deze eeuigen. e societeits- en bijzalen zullen zoodanig zijn, dat bij ongunstig wede de n gehouden kunnen .

doo 300

t n

s zal in deze g het buffet moeten n , en het gebouw omgeven zijn eene , e bevattende voo minstens . e

g zag men eene zaal voo e e ; sen voo het dienend , g kan t

e ingenomen , met j - en slaapplaate tevens de

doo

.

n den tuin moet eene muziektent zoodanig geplaatst zijn, dat men uit de a dc n t d eene loots goed n kan. e den wintot g van tuin-ameublenient , benevens een koetshuis met stalling voo tien . e toegangen tot het gebouw met ten zoodanig t zijn, dat zij dc kunnen .

n moes niet

s n i op dc teec stijl, mits e met de n . van het gebouw, t den . Voo dit p n : Tot mededinging n uitgenoodigd alle 1°. eene slluatie-teekening van deu tuin, met aanwijlandsche bouwkundigen. zing de n e gebouwen, op eene Voo het de bek g g d p schaal van 1 ?i 250; t de j t uitgeloofd bet 2°. de grondplannen van de e met d gulden. gen, op eene schaal van een duim pe elj 3°. de noodige opstanden en doorsneden, op eene E G: schaal van een duim pe e l ; die des s op 2 duim, en EENE T 4°. eene memorie, j het geheel op voldoende voor eene stad van 20,000 tot 30,000 inwoners. wijze t toegelicht. Voo het de g g d p t voo den bouw bestemde n t het t de j t uitgeloofd e tuin, n eene zijde d te zijn een met g gulden. n w e g ; het gebouw d t doo een

zal alzoo geheel t

j k u n n e n staan. n

zal bevatten

g van w i j n ,

tot

e benoodigdheden;

bie

enz.,

de noodige n en

s

.

:

VAN EEN

s de w o n i n g van den kas-

t e l e i n , .bestaande uit de k e u k e n , b i j k e u k e n e n minstens e

E

e gevel belendende

t ;

.

d te staan hij moet eene

tusschen e hebben

— 243

-

— 244

van

7.50 el en in eeu deftig-ccnvoudigen stijl ontn zijn. t goede dnt in vele oud-hollandsche woonhuizen , t de d aanbevolen. e de , eenige n boven de e n liggende, moet het gebouw twee , en s bevatten. e d van dezen gevel moet k bestaan in het e de n en l t n in de d van den .

e

s bij . e schaal voo duim pe el. Voo het de uitgeloofd het gulden. Te

-

eenvoudig en met gepaste deze teekening moet zijn van 2 g t de

g

p t j met vijftig

— 245 —

— 246 —

10°. Wat hebben n in het oog te houden bij de g van steden, den p en de g van , het aanleggen van wegen, en hetgeen uit een hygiënisch, ekonomisch, veiligheids- en f oogpunt — in deze — ?

n en n moet hij aan zich en zijne kunst, stellen ten opzigte de in- en uitwendige houding, de indeeling, de e en de ? Of : men t eene handleiding voo den van gebouwen. 12°. Op welke hoogte staan thans in de monumentale cn de , n bij die vóó twee a e eeuwen?

11°. g k te gaan bij het

mededinging naa de beide laatste n alleen toegelaten de leden de

t de bouwkunstbeoefenaa te n van gebouwen? Welke

n .

N V

Gr

E

door den heer J.

,

Voorgesteld ter behandeling op de 17° Algemeene Bijeenkomst van leden der

j

n te zijn , en welke is de beste wijze van plaatsing, , e en ade? 7°. Welke beteekenis moet men geven aan het d karakter in dc bouwkunst, en naa welke gelen moet dat aanschouwelijk n gemaakt, opdat het voo beoefenaa en leek e ten ? 8°. g was het s in de lende bouwambachten ten tijde de „gilden?" s t dien tijd het ambacht, dat tot den bouw , , en in welke opzigten n de e g en de uitoefening van heden bij die van toen? Als e n noodig zijn, op welke wijze kan men ze tot stand ?

2°. Welke middelen zijn met goed gevolg aan te wenden, tot g van de stads kanalen of ten , l een even ongezonde als e atmosfee opstijgt? 3°. Welke algemeene bouwtypen zijn voo , en wat is te doen om land de meest aan deze ingang te ? 9°. Sommigen zijn de meening toegedaan, dat de e k eene wetenschap is en al 4°. n e e stelsels voo den bouwkunst t ontleenen moet uit de lee de . Als aanleg van n cn n ? Zoo j a , welk n systeem is voo beide in eene gemeente of bevolkte zulk eene opvatting de juiste is, op welke t zij dan? s zij onjuist, hoe t de bouwt het beste? n beschouwd, en is het gepast , 5°. Op welken d n sommigen ove „on- kunst te zen oud-nederumdschen bouwstijl," en zijn de doo hen even als de vakken van den ingenieu en den technoloog, te ? Tot welke hoogte moet de bedoelde n thans geschikt te achten voo , in gemeenschap met de beide gepublieke, monumentale en ? n opgeleid, en waa t de schei0°. E zijn in e klassen van noemde, g en miskenning van we, al naa gelang van hun loon, te stellen. ding te zijn, opdat e n n? g t de familiewoning voo elke deze

.

u deel X V de Bouwkundige Bijdragen, bl. 351— 353, is opgenomen eene mededeeling e de kapitale g van een p voo een stadhuis te Weenen, welke afloop wij hie te kennis onze s , zoo als die d is in het , openbaa gemaakt doo de weene Voo den d n ingekomen 64 pen , naa wij n op ongevee 900 teekeningen . l hebben de duitsche en e s de ee de g doo e medeg opgehouden. t

, doo den y aan den gemeend van Weenen ingezonden, aldaa n en d den 12 ° Oktobe 1869, is van dezen inhoud: : de hee t van den d Z , als , de n , , , VON N en VON , , de n , , , en , als leden van den ge. e

t 1°.

de

n van 4000 fl. zijn : p n°. 15. : Saxa loquuntur; : de hee , , lid van den d van Weenen. 2°. p n°. 10. : Oja/e; : E , t te de hee 3°. p n . 8. : J art unit les peuples; : de n T N en . , n te

.

N , architekt te Amsterdam.

4°.

Tot bevordering der Bouwkunst, te houden in 1870.

1 o. j algemeen t eene nieuwe g van het t in noodzakelijk geacht. g moet die g zijn en geschieden ? j de g deze g t men inlichting te bekomen ove het al of niet , dat beambten van den t en n bij het k belast n met alwapen de genie doo het i , die uitsluitend tot de e bouwkunst .

EN

p

29. GUSTAV E B E

: Zelinka; S

n°.

-

: de n en , tekten te Berlijn. t de n v a n 2000 fl. z i j n : 5°. p n ° . 5. : A 1'alliance des nations; : de h e e E . , t te 6°. : 7°.

de

hee

: de

berg. 8°.

p n ° . 21. OTTO p n ° . 31. hee A. p

de h e e

:

t

de

9°. ein te Weenen.

: Biirgersinn; , t te Berlijn. : Saluti publicre, , t te Heidel-

: Concordia; , t te Weenen. n v a n 1000 fl. zijn : p n ° . 37. : Was er kann, schaft n°.

6.

S

: de hee

t

,

10°. p n°. 32. Teeken: vier L in een cirkel; : de hee G , t te Baden-Baden. 11°. p u°. 15. : Libert cives optimum res publicre; : dc hee , t

te

12». neu gestalten; t

te

p n°. 1 1 .

: :

in

de h e e

art der Alten, ,

West/alen. (w. g.) F E A N Z

, Vice- Voorzitter.

4

(w.

g.)

,

Sekretarie.

— 247

— 248 —

-

— 249 —

e y heeft het p van den t ' niet 9 stemmen tegen 1 als het meest den hee geschikte te g bij den d aanbevolen. Wij zien uit bovenstaanden afloop, dat de ged van Weenen zijn d gestand heeft gedaan, en eigenaa is n van de 12 n | voo eene som van 28,000 e met ƒ 3 3 , 0 0 0 . t mag als een gelukkige zamenloop n d dat een lid van den weene , tevens m , als de meest bevoegde is beschouwd om zijn bovenaan gesteld p uit te ; hij is gehouden de wijzigingen, die in zijnen n d noodig n , volgens de e de g e in aan te . Wannee de gemeente Weenen zich een s bouwen zal, dat een monument en kunstjuweel tevens is, dan zullen ongetwijfeld de s en de s zich blijden , in gezelschap van allen die de bouwkunst be.

kend, — zond hij t aan de e akademie voo schoone kunsten te dat hij twee vijfde deel van dc ontvangen som, zijnde 40,000 , wenschte te bestemmen voo een fonds, uit welks e s een s van 2000 s zou n toegekend te aanmoediging voo de e studiën in de bouwkunst.

van

e hee C is bij eene 13 '' stemming met 15 van de 29 stemmen . j de e stemming g hij 9, 7, B 3, en 3 stemmen. j de 13 '' e C 16,

„ e akademie heeft dit edelmoedig aanbod met de meeste g aangenomen, zoodat e die de s toe te kennen n met een „prix Duc" zal kunnen " , van zegt dc hee CÉSA het k , het volgende: „ e naam van deu hee E . C kwam voo onde de namen de s naa den n s van den , en t dat die s is toegokend aan den hee , d de hee C benoemd tot kommandeu de e van het Legioen van . Wij n deze benoeming als een gunst aan te . e hee C t in elk opzigt de hem te t gevallen . als de hee , een de doo den . C n , het hee s , welke d komt dan in de e aan de Bouwkundige BijOp blz. 106 van deel toe? Welnu, de C is dragen is t dat de keize de n een s zijnen s lang officie van het Legioen van 100,000 . had uitgeloofd voo eenig - dood eenvoudig en , maa heden met d s lijk bouw-, - of k in zijn . van ! , , en wel ondanks dat de y had n Wij ontleenen aan een zee g opstel, C op de lijst de s te plaatsen." , afl. n°. 7 en 8, de Bevuegé- i den hee mende in deel e e maakt s eenige welnérale de Varchitecture et des travaux publics, onde klinkende n en eindigt zijn stuk met de , 1869, het navole van den hee betuiging dat geene enkele aanmoediging voo den gende beknopte g dienaangaande: e e s van den keize a 100,000 . is kunstenaa zooveel geldt, als die van een opgetogen volk. toegekend aan een , den hee ouc, de Julij-kolom en de n van het

e en schoone f te

-

d

„Wij wenschen den hee uuc geluk, omdat hij k de e kunst van den , dat is de bouwkunst, . 2, 1, 1, C l l n 10 „Nadat de hee , voo den , (ie bouwkunst s in blanko; wel een bewijs dat deze n als s heeft doen , zal hij met tamelijk onzeke of lieve zonde bepaalde decisie . e y bestond uit 10 de e kunsteven goed gevolg doo zijne s n : d voo zijnen kalmen en solieden zin, die den : , 10 n en 10 , allen nijd ontwapent en zich t aan iede het zijne mannen van algemeen e bekwaamheden. te geven. e , die zich als s naaie heeft de algemeene opinie s den n s hadden aangemeld, n legio. voo zich gewonnen, want den 21"° Augustus — of e y koos uit het aantal s 8 , nclit dagen nadat hem de kapitale s was toege6 s en 11 , zijnde de n d

A

, voo zijne k , k te e halgebouwen te het kasteel te Blois; , , nieuwe a te ca. e bibliotheek te de e en dc ; Anne nabij en ling van het kasteel

— 250 — p d van vie s pe , d te Bordeaux ,- f een g bestek en " , cen- f met een En aan zulk een p t de e s toe, e van gekend met de g . e f te e n die voo den tweeden s Tn. , ling de , en voo accessits of voo loffelijke , n aan van 500 g gekomen, is even , , het gesticht Sainte- dingen zijn in s niet C voo de - als die van n». 43. Wij deelen ze onzen mede, d dat die van het e p bij Compiégne. hun volkomen voldoende is, om te bewijzen, dat bij

; de e n niet alles in den haak is, en de stemmen van de acht kooplieden tegenove de e deskundigen zich duchtig moeten hebben e uitkomst te n n°. 7 en 8 de n genoemde Bevue van doen gelden, om tot een zoo n , als n in het t is . CÉ8A Y t de afloop eene g voo een n te gedachtenis van wijlen deu meeste van . Wij ontleenen aan het . g de volgende e punten: Te de hoofdstad van het e E n 52 . e y bestond uit twee thans de e e Hessen, zijn , , een kunstschilde en acht kooplieden. e kunstschatten, en l e n Van de ingekomen n n slechts twaalf de de e school , doch niet moeite van k . . e e e , bestaande in een gouden medaille naa de eischen van dezen tijd g heeft besloten een nieuw museum onde den en de g van het e , is bevoor schoone kusten, te stichten, naam van: haald doo den hee AUGUSTB , beeldhouwe e voo en geeft in het jaa 1S70, als zijnde het te den bouw bestemd, 40,000, en in iede de twee vole g van dit p luidt als volgt: n 75,000 . Op die wijze zal de gemeente p n°. 43. e ) Eene opeenstape- gende ten e 1874 in het bezit zijn van een gebouw, ling van steenen, die geen e n van bestaan dat 190,000 thale of ongevee 336,000 ned. gulden heeft dan om e de buste van den hee t is op te maken dat doo be, en de beide beelden, e de stad kosten zal. Uit dit k kleine gemeenten op een allezius en de , boven op te zetten. Van e t toegekend aan n zijn tweo diep e en weenendo - lijke wijze hooge e , en dat de e tieden, benevens een t op een e aang nooit g is, om die schatten g te wezig. t h gedeelte is van het e aanzienlijke sommen te huisvesten en digste gehalte en niet ; de g is ken. Zou e — met allen d n — geen slecht op te n en de afsluiting van het n e steden van zee . Alles tc zamen genomen is dit ont- kans zijn, dat een paa , op dezelfde wijze b. v. p middelmatig, l waa het k van den kunstmusea konden .

beeldhouwe zich doet kennen doo de d de ' als dat te tot stand zal komen? e g liet bevat geen enkele bouwkundige lijn, wenschen wij spoedig tc zien opgelost, doo de invloeden heeft geen het minste godsdienstig . Geen e mannen die n zijn op de nuttigste wijze de nieuwsbladen van die ove de tentoonstel- te beschikken ove de financiën des lands, de ling de ingekomen n hebben , hield ciën of de gemeenten, welke minstens evenveel schoone zich met dit n°. 43 bezig. n was de in- kunststukken bezitten als en ze welligt in nog zende buiten het , omdat hij slechts een lokalen hebben n dan die thans schetsje op Vio de e e had ingezonden, met daa in k zijn. eene g van eenige . s e d

—

t weekblad De Opmerker, n°. 4, van dag 22 j 1870, t het navolgende fende den uitslag de c of lieve e , wij in deel , bl. 9 2 , en in deel , bl. 104, het een en ande aan onze s hebben medegedeeld: Eindelijk is het besluit genomen tot het nen van schadeloosstelling aan de s van pen op de g voo den w te Berlijn, w

welke zaak mee dan twee volle n hangende was gebleven. „ Aan elk de s van de tien beste plannen is eene som van 2500 thale (ü / 1 . 8 0 = / 4 5 0 0 gulden , en aan den bouwmeeste , die twee n had ingezonden, eene som van 4000 de thale ( ƒ 7 2 0 0 ) toegekend. Aan den e ingekomen n is eene som toegelegd in g tot het e , doch in g van de tien best e n van zee weinig beteekenis."

N EN als

. 22 rey. 18 v. b.

bijlage gevoegd bij

kunstbeschouwingen gegevon;

,.

22

„

19 v. o.

ondorwerpen;

„

27

„

16 v. o.

1167;

1867.

„

31

„

1 v. b.

hierin;

hierna.

»

36

„

19 v. b.

overleg dor;

,.

33

„

16 v. b.

teckont;

4S

„

4 v. b.

48

„

23 v. b.

Junij;

stelt do voorzitter enz.

„ „

59

„

4 v. o.

.,

62

„

4 v. o.

stuk

2

T en

, 3

van

74

„

5 v. o.

XVT

kunstbeschouwingen te danken, gogoveu,

ontwerpon.

overleg mot de. toekont.

wetende;

metende.

dat hot getuid;

voor liet geluid

Julij. waaruit do algemeene afkeuring blijkt van het gobruik van om daarmede

,.

deel

hebbon de hervormers der klassieke stijlen deze;

voor to stellen, stolt do voorzitter enz. hebben do hervormors in do kunst do

E

75

S 1

1 v. b.

deze;

9 v.

beaamt niet;

.

dc klassieke bouwstijlen. beaamt.

1') v. b.

tc vinden cn;

to vinden, maar niet dat hij.

21 v. o.

pendant;

11 v. b.

van do der drie eerste;

pondnul van. van dc eerste drie) der.

VAN

.

Vertaald en ingezonden door een lid der afdeeling Amsterdam tan de

n de n de middeleeuwen , even als in de gothische n van geheel Duitschland, de t van den n geest , die zich zoowel in de bouwkunst als in de dichtkunst k eens d als de n van . alle steden, in wie lof s en s te t schoten, bezit in zijne k de l de gothische bouwkunst, boven alles uitblinkende doo de m van e de deelen, doo schoonheid en , en doo de , in steen uitgen taal eene kunst, die tot heden niet op e volle e t geschat. t n heeft den m van het , dat algemeene zinnebeeld des Christendoms, en p t het e k met zijne e zuilenhallen, met zijne stout e gewelven, zijne e kapellen die het koo , dc g e , wie l als ove de steenen wanden . e schepping vol diepen zin, waa elk die deze majestueuse gewelven , naa den hemel gewezen , alsof de adem de Godheid hem uit dit k tegenwaait. e dom is niet," zoo t Z , het t van één , die zich in eenzame g boven het n en n van zijnen tijd ; hij is niet een k , dat ons , maa — omdat het buiten de gewone e van zaken ligt — ons d blijft en het gemoed koud laat. j is het k van eene school, van een geheele s geslachten, die, hunnen geest met steeds c t aan één t p wijdende, de beteekenis e van steeds en wisten op te vatten en in mee e e schoonheid te . e keulschc dom is het werk van het duitsche volk, het verhevensle gedenkstuk van den duitschen geest, voo zoo ve het k van e n zich " En in dezen zin staat de keulsche dom onzen tijd, die aan het k de duitsche eenheid g , veel , en zijne lotgevallen zijn als w

klassieke stijlen.

— 254 —

— 253 —

— 252 —

.

.

Tot betorderig der Bouwkunst.

eene afspiegeling van die des volks zelf. s in de sage d ove dezen dom en ove dit volk deze vloek : Z o o lang zal Duitschland leven in schande en in , te i aan inwendige vecten en n , tot dat zijn volk wede het plan te e neme, dat hel in zelfzucht liet ; tot dat het doo e , doo gevoel van deugd, doo e king in gemeenschappelijke t en g wede g , om zulke n tot stand te n als het in zijne d heeft laten " s n zich de beide s al magtige en magtige omhoog, s is het duitsche n één en wacht nog slechts op de aansluiting van het Zuiden, om het duitsche volk in e eenheid tot de e mogendheid van te . t toch het feest de voltooijing van dezen m tevens de g de duitsche eenheid zijn. v

e tijd, n de e dom ontstond, was bijzonde gunstig voo de ontwikkeling de kunst. was eene magtige en e koopstad, wie schepen alle zeeën , wie n op alle n de toen bekende d gevonden den. l en d n m onde de s en maakten den d , om die e bloesems van bouw-, - en beeldhouwkunst t te , welke wij zoo g in . Alom d n de keulsche goudsmeden, de , de , beeld, , s enz. e bisschop T VON , een , bekend doo zijnen m zoowel als doo zijne kunstliefde, schijnt den n stoot tol opbouw van den tegenn dom gegeven te hebben, toen de oude, doo mi gebouwde m bij een d zee veel geleden had. Of evenwel de e S S het plan n heeft, dan wel een leek, meeste E genaamd, is niet met d te zeggen. 17

— 255 — e dom deelt in dit opzigt het lot van het lungenlied, ove welks alle stellige ben . Toen de p T te Gevelsber// bij Schwelm doo zijnen t VON G d , nam zijn opvolge VON N het k . n 14 Augustus 124S legde hij, in heid van den duitschen koning van Hole , s en geesteland en van vele lijken, den n steen. n dc n t melding gemaakt dat zich te dien tijde een k , VON , te bevond, wien de leiding van den bouw d . t evenwel volgt niet, dat hij dc e scheppe van het plan zou zijn. l aan het koo van den nieuwen dom d gebouwd, bleef het e gedeelte van den ouden dom nog in . Zulks blijkt ontwijfelbaa uit e aanteekeningen. s oms 13.20 konden de g glasvens in het koo en de zijkapellen geplaatst ; in het jaa 1322 n deze geheel voltooid. t e n late ging men ove tot het n van den ouden dom, om de fundamenten voo het zuidelijke p te leggen. n 1447 was men niet den zuidelijken n s zoove d dat n 1499 ging men e de klokken kon inhangen. de bouw zee g , omdat de geldmiddelen . j was dc e belangstelling in de g van het k gaandeweg minde . t late geslacht had den n zin, n niet weten te bewaden n geest de n met de n . n stelde zich van het e zijschip, e het e of middenschip met een planken dak, cn liet het aan e geslachten , een k te voltooijen, voo welks schoonheid men niets mee gevoelde. n ging zoo. ve in de hoogmoedige minachting van dc middeleeuwen," zegt de stads s . E N N E N , „dat men alles wat uit dezen n tijd" afkomstig was, als n van onwetendheid en loosheid " n het behagelijk gevoel van eigen d en van het hooge standpunt, dat men waande in kunst en wetenschap t tc hebben, zag men met een g medelijden op die dweepzieke tijden ; en al wie k maakte op beschaving, mogt zich niet n om de n de s op te .

— 256 — n

1770 d het schoone gothische hoogaltaa , cn in plaats n het e met het e k gesteld. Nog e n n weggenomen, zoo als de om het koo gaande, opene , benevens het steenen . e e omwenteling en de inlijving van den voltooiden wat de wansmaak en d begonnen hadden. n 1801 scheelde het maa weinig of de dom e voo , maa k . Wel ging dit gevaa men deed niets voo het , zoodat het tige gebouw mee en mee . N e zaken de e niet in staat te zijn voo noodige sommen bij te . Zijne soldaten kostten n ophem „ heidensch" veel geld, zoodat aan bouw van den dom niet te denken viel. t l nam zigtbaa de , en wat in 1807 van wege het stadsbestuu voo de noodigste n gedaan , ! was niet voldoende om den g de j len te . toen n F en ; E de stem, en hunne e g Z , had ten gevolge dat de bouwmeeste i van Darmstadt, belast d met de taak den dom te . Zijn bevinden was in alles minde dan . E ging t met de magthebbenden op de noodzakelijkheid van eene g te wijzen. Ook de s van het met name X VON , lieten zich te en gunste van dc k . Nadat dc e h n was, ging voo het k een bete e op. n S 10 g men den last op, den toestand van den dom g te . Nna aanleiding n en van de bemoeijing van den , die veel belang in den dombouw stelde, begonnen de n onde leiding van den bouwopzigte , na wiens dood de geniale bouwmeeste met goeden moed en e t het k tot een einde . Eene e studie van den dom en een diep n in het van den gothischen stijl n op het denkbeeld eene geheele voltooijing. Tijdens het bezoek van den s te in Septembe 1S33 deelde hij aan dezen zijn plan mede. e , die van t gloeide voo al wat schoon was, beloofde zooveel hij kon de zaak te zullen . e s begon het p te n en ook de s n wede

—

258

257

e s in de e te hunne stem voo den opbouw van den keulschen dom; i d het k voltooid zij n e n van alle duitsche stam- dam. Ook hem was het niet men , opdat hij ten symbool zou dienen van de duitsche te zien, dat hij niet al den gloed zijne ziel en met al t van zijnen n geest had aangevat. eenheid. t denkbeeld vond l , toen de s nu kan men , wannee de twee de s den n van besteeg en s kunnen d zijn en e de geheele men op hem, als den van deze eenheid, dom voltooid zal wezen. Eene j met hoopte en . n Septembe 1840 e g des konings , zal, gevoegd bij zich tc eene g voo den dombouw e giften en van staatswege, de noodi(Dombau-Verein), n dc koning het . Op de beide doo eene kolossale p . Volledige opbouw van den ge middelen n s zal eene locomobile n dom was de leus. die in geheel Duitschland bijval stelling e l vond. Zoo legde koning V den 4 geplaatst, om de steenen met het . Zoo hoopt men binnen acht jaa de - naa boven te Septembe 1S42, in d van den , s tc voltooijen. g N en van vele e , den n beide, op 486 voet hoogte n een goed e bouwhut of loots is men steen tot den n bouw, bij welke gelegenheid d met het n de steenen bezig. Onde de de koninklijke in e taal deed uitkon t men op den nieuwgebouwden ommen, dat Duitschland den dom bouwde, cn dus dc laatste j en , eene nieuwe j n van den dom ook voo Duitschland de toe- gang met e omgeving van gang tot een nieuwen, n en goeden tijd zou- met kapittelhuis in gothischen stijl. den dom is doo het n van e huizen den . , het domplein (of domhof, domtuin) d k vloeiden nu de van den Staat, , zoodat men nu van alle vau n cn van . Vele n gelijk gemaakt en n k van het schoone k uit het buitenland zelf, n aanzienlijke som- zijden den genieten kan. men b i j , en zóó goed e liet schoone k dat op den 14 Augustus 1848, bij het e jubileum van het leggen van den n steen, het e schip of de middenbeuk voo de godsdienstoefening kon n opengesteld. n 3 Octobe 1S54 d het kapitale of de , van het zuidelijke l geplaatst, en den 15 Octobe 1800 de 300 voet hoogte, e n n met dc gou. n meende den n den ste niet, volgens het e plan , massief in steen cn in g met de s tc kunnen . c e m mogt met den n bouw de s niet te veel het oog . t was helaas! niet , bet doel zijne wenschen te , en de voltooijing van den dom te aanschouwen. j f 22 Septembe 1801, en zijn helpe nam de leiding . Nadat het middenschip en de n d , kon dc muu die het koo afsloot n en de dom in zijne gansche t n . t hoofdbestuu van den dombouw besloot dit gewigtigc hoofdpunt, de voltooijing de eigenlijke k tot stand kwam, op den 15 en 10 Octobe 1803 met feestelijke plegtigbeid te . e koninklijke

Een fesso tooijing

t en uitmuntend k van te Dusseldorf, den dom na zijne vol, is paus nus ix bij zijn g m als geschenk aangeboden. t lithoe etablissement van Z & C°. heeft van een uitmuntenden k , (bij de s & C°. te Dusseldorf ) die een g d voo s of mag genoemd . e houtsnede in de Zeitung van 3 l 1809, n wij deze inededeeling ontleend hebben, is naa dezeu k geteekend, met bijvoeging van de e aan den dom en zijne omgeving e . e n zijn op de afbeelding dooiden t Z . tc bijgevoegd. e uitwendige lengte van den dom t 446 voet ) , de inwendige lengte 433 voet bij 144 voet . t p is inwendig 23S voet lang. l de dom van 87,230 e voeten e e heeft, t deze bij den dom van 02,918 e voeten. Van eene e g is de zuidzijde met l

')

e pruissiechc voet is = 0.313 meter. 17*

— 259 — het zoo e l en de slanke en , j opstijgende zuilen en fialen. l d is de k als de e zon den zandsteen t en de duizenden n of n doo het gloeijcnde d d . Ook bij g doo bengaalsch vuu komt de e , de n op e wijze te en zulk een schouwspel is voo iede die het zag getelijk. de dom op een heuvel gebouwd is, schijnen zijne n uit de lage liggende e

veel , en de g de komt bete uit. j zijnen aanblik zij het ons de n des duitschen s te

n d :

J a , wie aus tausend Steinen, Aus Ffeilern mannigfalt, r

m sich wölbt zu

Erhabnen Schöngeatalt; So, aus verschiednen Zwcigen, Gegliedert wundersam, Solt kraftig blühn und steigen r dcutsclie Völkerstamm. .

VOO

,

gebouwd te Brielle in door J .

.

1865.

, hoofdopiigter bij de plaatselijke werken te

n het jaa 1S64 was de toestand de scholen voo lage s te Brielle zóó onhoudbaa den, dat. e middelen aangewend moesten n om op eene e wijs in de behoefte te . schillende pogingen om geschikte gebouwen te , met. het doel ze tot scholen in te , mislukten, zoodat in het van 1865 besloten , mij, destijds t te Brielle, op te n het n van een plan met bestek en g eene nieuwe l voo lage ons voo ongevee 270 . voo deze school geene subsidie van de e Zuid-Holland of van het k d , bepaalde het gemeentebestuu van Brielle, in g met de schoolkommissie en den , het besluit van e Staten de e ZuidHolland, van den 19 Novembe 1861, n°. 18 vinciaal blad van Zuid-Holland, n°. 109), inhoudende „mededecling van n of hoofdpunten, in acht te nemen bij het stichten of n van schoollokalen in deze , - en sidie of een van beide t , in de hoofdzaak na te leven. n d de e voo iede kind aangenomen op 0.85 e , bij eene hoogte van het lokaal van 5 , zoodat elk kind een inhoud van 4.25 s lucht bekomt. e e van de school, die , en mijns

— 262 —

— 261 —

— 260 —

en afgebeeld op pt.

inziens te , op niet mee dan 7 s is bepaald , — daa eene e e voo den wijze e moeijclijkheden , — kon niet n in acht genomen en moest n gewijzigd tot eene e van 8Va , omdat de lengte van het n te g was om bij eene e van 7 mete de benoodigde e te . Volgens de j gevoegde teekening van deze l met n gang, , kast en k heeft zij do volgende afmetingen: lengte s 29.40 . e „ 11.20 „ school inwendig lang 26.70 „ ii d 8.50 vloe gelijk met het aangenomen peil. de t van het, plafond in de school boven het peil 5.00 „ in den gang idem 3.00 „ bovenkant nok idem . . . . . . 8.75 „ de n voo de meisjes inwendig u

lm»g 2.10 „ diep 1.00 „ voo de jongens met lang . . 2.70 „ diep 1.00 i, e n boven den d zwaa 1'/» steen of 0.33 , de n 1 steen of 0.22 . e fondamenten onde de beide afscheidingen in

1

de school hoog 6 lagen, voo de helft zwaa l /» steen of 0.33 , 1 steen of 0.22 . e n voo de kagchels inwendig t 1 mete middellijn, diep 0.50 , die met glaasde pothuizen van 30 s middellijn in binding staan met n die in de buitenlucht komen, s 0.30 bij 0.60 , diep 0.60 . e k is s lang en d 1.40 , de n boog 0.50 , het gewelf . e n zijn t met e n , n potten op beugels en gemetselde , van waa de stoften met cementen buizen van 30 s middellijn, en n ook het wate van het plat boven den gang uitloopt, n afged naa een t buiten het gebouw, t 1.50 mete middellijn, diep 1.50 , en doo buizen van cement t 30 s middellijn naa eene de stadshavens. e fondamenten tot, 20 s onde het peil zijn van n waalsteen in ; van daa zijn de n tot 50 s boven het peil van vlakke s in e ; de l is van n n waalsteen, de n van n waalsteen , de n van boen waalsteen in , en de e n naa bestemming opgei . Al het k aan de n is gevoegd; aan den l met gesneden voegen en bepleisteg van cement aan al de plinten, dc caissons onde de kozijnen, de , de banden om de kozijnen, het t aan den gang en de banden aan de stcenen. e n aan de binnenzijde zijn vlak been d met gegoten kalk cn gips. e gangen, de n en de kast in de school zijn d met tegels van , t on, gevee 40 s , dik 4 . e cementen tegels en buizen zijn uit cle k van de n O & C°. te Delfshaven. e deu en de s met de neuten zijn allen van . e 6 lichtkozijncn aan het t zijn met opschuivende n en e , cn de 11 lichtkozijncn boven den gang met n . e school is d met dennen 28 deelen, op eiken , met vaste ploegen

t en op eiken bevestigd met n van 5 , om den vloe na het eindigen van den bepaalden d op te nemen en wede digtsluitcnd te , en tot welk doel deze wijze van bevestiging gebleken is ve de boven dc gewone wijze met s te | . n de n van de school en van den gang, een weinig boven den , zijn 26 gegoten n s iede van 20 bij 30 , geplaatst en m de school plinten van 22 , hoog 28 centiop 10 s afstand uit de n aange, t met belegstukken n 20 luikjes, die naa boven openslaan en clan de buitenlucht met die in dc school in gemeenschap stellen. Voo de luchtkanalen de n onde de kagchels zijn schuiven, om ze naa g af te sluiten. e kap is zamengesteld uit dennen kapbinten te e van 12 bij 25 , de s meten 7 bij 25 , en zijn n met een t ove al deze s 10 bij 25 centime, die zelf wede doo de liangkap t . e kapspantcn en s zijn zwaa 10 bij 20 , dc n 7 bij 15 , dc plaat aan den l 10 bij 40 s en 7 bij 20 , cle n 10 bij 12 , dc nok 10 bij 10 . e goot aan den l is inet lijsten , van binnen met lood gedekt cn onde de gootschaal zijn consoles van a . t dak is beschoten met dennen deelen cn met pannen gedekt; n zijn 6 gegoten n men , elk t 9 pannen, die in de school geopend en gesloten kunnen . e goten aan e zijden zijn van gegoten , volgens model van dc N tc 's Hage, met de noodige vangbakken en buizen. e gangen cn n zijn t met dennen deelen op binten, met dc aangewezen daklichtcn, en afgedekt met zink. c schoollokalen, de gangen en de n zijn . n elke afdeeling de school is ééne opening voo de kagehelpijp en vie voo do ventilatie, die met kleppen zijn n en in de school geopend en gesloten . n de n zijn openingen, om dc gemeenschap, tusschen het plafond , met de buitenlucht -

— 263 — d ie , en dit, d met de ting e van, is k dat zij imme s blijven. t schoolgebouw is in e afdeelingen , doo afscheidingen van - en k met n en , en n het gedeelte boven de schoolbanken spoedig uiteen te nemen is Voo dc n zijn uitsluitend bouten n gebezigd, maa voo de afscheidingen den van d , dewijl de n van p veel minde n schadelijken invloed uitoefenen, dan op die welke met de buitenlucht in gemeenscha]) staan, en omdat de afmetingen ligte kunnen zijn dan wannee hout t . Ten einde uit de school goed toezigt op en in de n te hebben, zijn in den gangmuu aan de schoolzijde en n uitkomende kijkglazen eu in de n de n paneelen van spiegelglas aange. Op de n in de school liggen , p des s e kagchels met dubbele mantels geplaatst , al de e e lucht tusschen de manlels doo in dc school . e ventilatie geschiedt in den zome met de ventilatickleppen in de plinten op den , e lucht . e afvoe van de schoollucht geschiedt doo de openingen in het plafond in de , en met dc gegoten n n die in het dak zijn, iu de buitenlucht, e die welke van den wind zijn d de . e wijze om de ventilatie-middelen uit de school met dc e in dc kap in gemeenschap te , cn den n afvoe met n te doen geschieden, , op d van mijne opgedane vinding, de ; te g van togt in de school, is de aangegeven wijze bete dan de ventilaties t in de buitenlucht te . j zee e dagen kunnen ook de n geheel of gedeeltelijk, en zelfs de s in den , tot aanvoe van e lucht dienen, die l tusschen schooltijd eene gewenschte en e gelegenheid n om de lucht te ve nieuwen. n den winte zijn de n en in de meeste gevallen ook de ventillatickleppen uit de plinten langs

— 264 — den , l onde schooltijd, niet te . n bewijzen echte de kagchels. die e buitenlucht, doo n , tusschen de mantels n en in de school , uitnemende diensten, l voo de g de kolen schoollucht t gebezigd : zoodat bij het k van deze school is bevonden dat zij onde alle omstandigheden, ten opzigte van e zoowel als van licht en ventilatie , als zee voldoende is aan te n en de algemeene g van , school toezigt cn s in volle mate mogt . n deze school t ook avondschool gehouden, e in elke afdeeling zes gasvlammen zijn aanget , die, g , genoegzaam en gelijkmatig licht geven. Op de wanden zijn geene n of n . e n en n bevinden zich op e ezels en hangtocstellen, hetgeen l gemakkelijk is om de n in e afdeelingen te , de gelegenheid blijft bestaan om de g en plaatsing van schoolbanken enz. te n naa g de , die in dit opzigt niet allen dezelfde zienswijze hebben. n de gangen zijn kapstokkon met pennen , allen , g t komen. u ééne afdeeling bevinden zich gewone schoolbanken, die aanwezig n en ten e geschikt den geacht; in de e afdeelingen zijn banken voo slechts twee n naast , volgens het h systeem. e banken bestaan uit gegoten n pooten, e onde . a, e en f op plaat 89 in het album de Wed. N & ZOON te '* Hage, langsche s 10 hij 15 cen, voetlatten 5 bij 7 , dekstukken, bladen, zittingen en leuningen 28 , bodems en schotten 22 . e s zijn van lood met e deksels van tin. e school, met p van het n de aanwezige schoolmenbelen en g met schoolbanken volgens het h systeem en e j e zaken, heeft ongevee f 11000 gekost.

— 266 —

— 265 —

, gebouwd voor den

r W door

Baron van .

n van

.

t Huift te is gelegen in de e Gelderland, op 4 n afstand ten zuidwesten van Zittphen en 2 n ten zuiden van Loeheta, aan den g die van Zutphen naa Winterswijk leidt. e stichte van deze oude havezate is onbekend s g gebleven, maa zeke is het dat zij d heeft tot die n welke van eenige beteekenis , zooals blijkt uit eene , n zij als zadelleen van het m Gelre komt. t schijnt dat onde de g van VAN dc familie V A N O als dc e s van dit d moeten beschouwd N den, uit welk geslacht het in dat van V A N is ; althans in 1420 t JAN VAN N het s aan J A C O B V A N , wiens zoon T e in het jaa 1446 mede beleend . Eenige n late ging het huis, doo het huwelijk S

VAN

N

met

T

E

E

, op een n tak van dit geslacht . Een kleinzoon van dezen, mede T geheeten, f , en toen kwam het bij t in 1686 aan diens , een afstammeling van het geslacht VAN OYE V A N . e 31 n bleef het huis in het. bezit van deze familie, die bet met g e en in een goeden staat ; doch in 17:-27 ging het wede aan het geslacht de S ove en d JACOB VAN , hee van Barlham en Brandsenburg, doo koop eigenaa e van. a ging het op diens kleinzoon , jonkhee n VAN N VAN O EN , den n van Gelderland, , en eindelijk aan den n , . ban VAN N VAN O EN , van het kabinet des konings. VAN

laatstgenoemden

d mij in het jaa

o

in het jaar

1866

, architekt te Arnhem.

afgebeeld

van

l te

1865

op p l . x x v .

het maken van eene e , die geplaatst moest n te e van het oude huis, te midden van den n aanleg, op n t gescheiden. afstand van daa doo eene Nadat e de juiste plaats, den m en de afmetingen, die men aan dit gebouw wenschte te geven, de noodige bepalingen n gemaakt, d nevensgaand p d en den eigenaa aangeboden. Na ontvangen g volgde de publieke aanbesteding, op 1 1S65 te t k d aan den laagsten , n. j . , n en aanneme te , gegund, onde e dat men met 1 l 1866 zou beginnen. Van dien tusschentijd d k gemaakt om de n te plaatse aan tc n en de n e het , het , het k enz. enz. in e te , en toen men in l met het bouwen een aanvang maakte, belette niets den gen , zoodat het huis zeven maanden late geheel voltooid d . e gebezigde n zijn als volgt: voo het k onde den , g e steenen; voo de gevels, g , met een fijn gesneden voeg ; voo de stoepen en benedenste plinten, de escauzijnsche steen; voo de , imposten, n enz., de bent; bet dak d met leijen bedekt. e s zijn van gele steenen k in specie gelegd, en even zoo dc vloe in de e in . n het middenste gedeelte de t gebouwde n is een l met heet wate , n de pijpen in een e aangelegd , loopende langs de binnenwanden de , geplaatst zijn en gedekt n doo k bee n . e l is

doo den hee . uitmuntend. e kosten van de

Z

te

-

— 268 —

— 267 — d en voldoet

j voo den l nog komt de som van ƒ 1 5 8 5 , zoodat het geheele gebouw, met p n ƒ 10,956.15, J de , ƒ 13,168 20 heeft gekost.

Zeist

e

. Voordragt gehouden in de Afdeeling Botterdam van de

: TOT

door den keer W . C. V A N

Voo

eenigen tijd (1867) is te de tweede n van een , getiteld: » -

k ,

nieuwe

verdiepingen, op

verschillende

deelten

soort

van woonhuizen van tien en elf

met terugspringende hoogten,

geschikt

van groote steden,

door

gevels

en terrassen

voor de drukste geS

,

.

p behandelt. Zonde het nu geheel in onze , zullen wij den aangegeven l taal ove te volgen en uit iede deel zooveel , als voo ons doel noodig is. e begint dan met: E

Wij hebben gemeend dat de g van dit t hie niet misplaatst zal zijn, niet om hetgeen d als een d , e in is l voo ons land, aan te bevelen, maa om te doen zien welke middelen al n n en met 's s g , om van den buitene steden voo bewoning gewoon n d in zoo veel mogelijk j te , zonde de vlakte de wegen enz. te . t plan toch leidt n om dezen , niet, zoo als tot nu k i s , met één huis te bebouwen, maa e twee huizen op elkande te zetten. als het l wij nu g het geheele stelsel in zijne e zullen laten, is het echte niet le ontkennen dat het boekje e wenken bevat, ook voo ons niet zonde belang. s tot het t zelf ove te gaan, een d ove den naam, doo den aan deze huizen gegeven. j noemt ze aérodómes: een nieuw t ; een zuive h h of , dat duidelijk hot denkbeeld , hebben wij e nog niet voo kunnen vinden. Zooveel mogelijk k d zouden wij die woningen luchthuizen moeten noemen, maa deze benaming komt m ons eenigzins onbestemd . W i j zouden d torenhuizen te bezigen. geneigd zijn het zoo

. {Zie pi,

.

civiel

ingenieur."

t boekje is, onde veel deelen gesplitst,

G

e hoofden, in even n elk een bepaald

.

t doel de aérodómes is het n van de e steden. n e plaatsen is de lucht ; de naauwe n n het zonlicht l doo te ; men is e aan dé onaangenaamheden van stofwolken en vochtigheid blootgesteld; het s de n is, l voo zieken, , en zij len gevaa op voo dc , die bovendien slechts zelden schuilplaatsen tegen ongunstig wede aann ; de opstijging naa hoogliggende n is ; j komt dat het n de middelen tot d daa moeijelijk is en de n hooge zijn dan l , en men e ook, naast , kwelling en ellende en een bee s van ziekten in alle n . n alle e steden zijn de open n tusschen de huizen, welke bij den n aanleg bleven bestaan, bebouwd, en uit k aan genoegzame , zijn de huizen zeiven al hooge en hooge . dan 600,000 menschen n elkande dagelijks in de City te wie e e slechts e aanbiedt voo niet mee dan 100,000. Glasgow, Weenen, New-York en vele e e steden bieden, hoewel in e mate, hetzelfde schijnsel aan. Ook t in eenige wijken het schouwspel op van menschenmassaas die elkande d .

— 270 —

269 —

e e n n als om d te n tot g van den ongunstigen gezondheidstoestand van bijna alle bewoonde en s is deze plaatsen in g doo zoo snel en zoo g uitgedachte middelen tot stand t als te t 1853. Voo de gezondheid nadeeligc ; doo gepaste tingen zijn buiten de stad n is een deel de gegoede klasse, hetzij tijdelijk, hetzij voo altoos, naa dc gezonde deelen deioude en nieuwe stad ; n zijn s doo een menigte wijken aangelegd, welke tot e slechts een vloeistof kenden, aan wie heid men moest twijfelen en die bovendien in onvoldoende hoeveelheid n was; een net van wegen, zoowel onde als boven den , is ontstaan, g de n opwekt. t dat de alles moge voo het oogenblik g zijn; ove tien n is het nog maa schoon, ove g middelmatig, binnen vijftig n misschien , e toekomstige, want in onzen tijd gaat alles snel. zich wede k d hebbende bevolking, moet mee lucht en licht, e n voo het , , bloemen, monumenten, gemakkelijke cn e woningen hebben. l wij met een t vau minachting beschouwen wat de d in dagen heeft , beelden wij ons een slem uit dc toekomst te hoo, die ons : dat de n welke thans gemaakt , niet h genoeg zullen zijn.

.

E

.

p vloeit t uit de volgende eenvout dige gegevens: 1°. ccn gedeelte de e e in de hoogte dc n uit te , lige g de steden n op te heffen en op deze wijze e wegen te maken, welke tot nu niet dan ten koste van e geldelijke n n konden : 2°. boven den beganen d voo de s

e wegen van te maken; mechanische middelen het n van de e n te . e schets fig. 1, pi. , stelt voo dc A en li, welke wij e van twee aérodómes, aannemen geplaatst te zijn in een de e wijken eene e stad, waa zij de plaats van de oude huizen, fig. 2 , innemen welke met naauwe n , ongezonde binnenplaatsen n zijn en e twee nieuwe gebouwen hebben iede tien bevatten. , en zijn van elkande gescheiden doo een t ) G van 32 s , welke op 20 s hoogte zich tot 42 s . e t is n doo van dc huizen en N , te e van de t L staande, 11 s te nemen en deze e n ove te n naa C en boven E en F , doch met eenigen . n e d, e f, g h doo boven E en F de open en i k d . e bcnedendcelen de dómes A cn zijn 20 mete hoog en bevatten vijf e ; de bovendeden, hoewel mede vijf t n van zulke eischen t echte n hebbende, zijn slechts 17 s hoog; , welke, als een e taak voo de n c d en e f is 5 s e gegeaan de hunne eigen hulpmiddelen uitgeput zijn, een p ven, zoodat zij te zamen dezelfde e als de . Evenzee t die moeten doen op het e t L hebben en deze alzoo . moeijclijkheid n doo den Staat, welke dikwijls t is hun te hulp te komen, en doo de n t dat dc aangegeven hoogten tusschen , die de n ophoudelijk ziet stijgen. e n kunnen . t e kwestie zou beslist zijn, wannee het mogelijk e beeld 21 of 22 s hoogte gegeven aan de deelen e t de n met een bijna E en F , dan kan men de n g hooeene stad t te zetten, zonde dat het aan de ge maken, l aan de bovendeden, wannee zich gemeente of aan het publiek iets kostte. n niets , zes in plaats van vijf . e aérodómes zijn het uitvloeisel van dit denkbeeld. pingen gegeven kunnen e gezigtse n zullen wij uit punten k , en men zal zien dat zij bijzonde nuttig zullen zijn in de meest e en bemiddelde wijken.

3°. doo

Op een geschikt punt van de , tot g van de als de bij ove de t . e

.

.

e

e zijden van de J

n

t G kan eene c d en e f , gelegd

aérodómes

A en B 18

zijn op dezelfde wijze g , als de zijden welke langs de t G liggen. Zij n wede e n en e n kunnen wede doo n aan die van de e aérodomes n . Een e e g bestaat in het n van aérodómes, gelegen om een e open e van n , zij tot een enkele d . e e kan als tuin n . e aérodómes, fig. 3 , hebben twee , doch minde d dan de bovengenoemden; zij bevatten vijf e n in het benedengedeelte, twee in het middelste en vie in het bovenste gedeelte, te zamen elf . e n bevinden zich echte alle op de, voo de benedendeelen eene zelfde p aangenomen, hoogte van 20, 21 of 22 . Sommige deelen de gevels kunnen ook ove de geheele hoogte, zonde g op de hoogte dein , t n , op die n e en open gedeelten elkande afwisselen. e en 7 stellen de e tingen in f . t zijn twee n aérodómes, geplaatst in het midden eene e stad. ,

,

d p wij wonen, zal de zon die diepte nooit geheel kunnen beschijnen. Tusschen de aérodómes A en , fig. 1, integendeel, zal de l onde 45 , langs de t van A gaande, den d bij b aan den voet van , l de l a, c, welke van den voet van het bovendeel de aérodóme , e aan het tegenove liggende dak n , een hoek van slechts 22 n met den n zal men. Wannee in plaats van 32 mete de t G s d was, zou, om op hetzelfde punt te 30 komen, de l a b onde een hoek van slechts 40° 30' moeten vallen. t men dezen toestand met dien in een t van 10 s e en l met dien van de binnenplaatsen, zoo als deze in de helft de sche woonhuizen bestaan, dan blijkt dat de e tusschen twee aérodómes doo een zee van licht en lucht gevuld is en het f in deze gebouwen bijgevolg gezond zal zijn. e dit is in eene t van 15 s , langs welke de huizen de in bepaalde hoogte (20 mete onde het dak) hebben, is uit fig. 4 op te maken, waa de t als 22 mete d is gesteld. U WEGEN

. VOO

e n licht en lucht, welke in de gewone taal twee n zaken aanduiden, zijn in officiëlen stijl bijna van dezelfde beteekenis, in dien zin namelijk, dat waa licht in d is, lucht niet te s gezocht behoeft te . e d van d de lucht t echte iede oogenblik op dezelfde plaats. t is dus de g hoe dooide aérodómes, ten aanzien van het licht, de d zullen . j den de gezondheid moet ook op den toestand de meeste huizen in de e steden het oog n gevestigd. Op de plaat is L in fig. 2 een t van 10 mete n , met aan beide zijden huizen van vijf met binnenplaatsen. Een l / , m, onde een hoek van 45 n gaande langs de t van het huis N , kan slechts de e g van het e huis . Vóó dat deze l den d in het punt n , moet hij een hoek van 03 n met den n maken. Op de binnenplaatsen is het nog , want onde den

E

T

E

>

N OP

N BEGANEN

. .

e geheele e van de e wegen in n g in 1807 ongevee 14 millioen . , d. i . bijna 18 t van de geheele e de stad. t p van de e pleinen, e e tuinen, monumenten, wegen , hospitalen, n cn de Seine, is t van die . Van genoemd cijfe 22 s n 5 millioen deze 14 millioen d doo die , wie e e de beweging van s cn n en den n toegang van lucht en licht . Volkomen gezonde , dus ongevee een e van de bevolking van vinden goed of t te n te slecht gelegenheid zich een midden van de beweging in de meest bezochte deelen e e deelen is dat de stad. Voo de twee een somtijds e zaak , getuigen de zes- of d menschen die s doo de n gedood of gewond .

Aannemende dat in een p aérodómes de gemiddelde e de n en e tuinen 30 s i s , zal de e n 52 t n van het geheele n doo de p ingenomen. e g van 52 : 100 t zich , dat de aérodómes niet alleen de eigenlijke binnenplaatsen de gewone huizen , maa ook de e onbebouwde , die geheel of ten deele doo gebouwen ingesloten n , in wegen tot zullen . N

N BEGANEN

.

N EN

.

c n zullen gemiddeld 17 aan het ven genoemde getal 52 toevoegen , zoodat in heid de geheele e voo het stijgt tot 69 t van het ingenomen , bij gevolg iets mee dan l de e , welke is 22 . Op deze n in de open lucht, d met boomgewas en bloemen, zullen de , zoowel des nachts als bij dag, e ; zij kunnen zich nu eens naa het eene, dan wede naa een ande punt begeven, om, naa het hun lust, van de zon of de schaduw, de stilte of den wind te genieten. d van de vochtigheid, het stof, de slijk, de ben de e , het s de n met dc aan deze n , zullen zij, bij ongunstig , tot hun k hebben, nu eens gedeelten van e n , dan wede n welke twee evenwijdige n van dezelfde aérodóme met elkande in gemeenschap stellen. e n ove de n liggende n hun doo de stad te gaan , zonde op den d te moeten komen. n één , de geheele bevolking, en in het bijzonde n en n, s en n , zullen hie wandelplaatsen hebben en altijd een kalmte en gezonde lucht, welke meestentijds voo de massaas in de e steden niet te vinden is.

e leemte aanvullen, k iu dc steden van waa de tijden van , koude, wind en sneeuw ove het algemeen lange n dan die n de , doo e zachtheid, de s uit hunne huizen lokt. G

. ,

Een volwassen , wel te been, beklimt gemakkelijk (?) een zestigtal n van een , e hij op de e g kan komen. n t het moeijelijk, en de gevolgen, afgematheid des ligchaams, doen zich gevoelen. Voo kin, , ongestelden enz., is het een half e bezigheid. s n tijd zijn in cn Amerika, tot het n van n cn n toestellen gebezigd , welke men , e , enz. noemt. Ook in e hotels vindt men deze in. t stelsel zal ook in de aérodómes n toegepast. e opheffe zal doo een p , en geplaatst zijn tusschen twee n woningen of magazijnen; hij zal ten minstede dubbele e hebben van die welke eigenlijk noodig is. n de aérodómes van gemiddelde e zullen zij uit twee deelen bestaan , het eene voo de , het e voo de dienstboden; in die van den n g zullen de knechts, , n enz., d den niet uitsluitend bestemde , welke tot in de s afdalen. n zijn zij geschikt voo het naa boven en beneden n van , enz. e n hebben ten doel de s en be, op de gewone wijze, kleine e afstanden te doen afleggen en, in geval van n aan de , de s te . E

N

TEGEN

G

BEGANEN

.

Ol'

N

Zoowel de beneden- als dc bovendeelen de aérodómes zullen van afstand tot afstand n n van hooge n met n voetpaden, welke e toevlugtsplaatsen voo de s zullen zijn. n zullen n om geheel het beneden-gedeelte loopen. t bezit van deze schuilplaatsen zal een be-

E .

.

e t eenige bedenkingen, die tegen de aérodómes gemaakt zouden kunnen n en t ze te . e e t den vasten stand de gebouwen. n dit opzigt biedt de e kunst kostelijke hulpmiddelen aan, n hie een m k zal , begemaakt . e aérodóme A , plaat schouwende, zal men zien dat de deelen e,/, r, s en i, k, t, u van het benedengedeelte de hoogte van de

— 275 —

— 276 —

gewone huizen niet n en bijgevolg als deze kunnen gebouwd . t is evenzoo het geval met het bovengedeelte C ; e blijft dus niets ove dan het gedeelte i, f, s, t van het benedendeel, n een zoodanige e gegeven moet , dat het bovengedeelte p even zeke n kan, als op in den d gemaakte fundamenten. Een niet e oplossing van het k bestaat, zie fig. 5, in het s als van de n zoowel van de steenen n doo gegoten n s op tamelijk e afstanden, welke n zullen n p cle n n bevestigd . Tegen het n zullen aan dezelfde s e n gemaakt , die aan het geheel een stijfheid, vastheid en e zullen , welke in e gebouwen niet s dan, met e uitgaven, doo k te n zal zijn. Een tweede g t de e kosten; wij zullen late zien dat zij in de meeste gevallen s d is. n de e plaats zal men zeggen, de wind en de koude zullen zich in het bovengedeelte zee doen gevoelen. t is niet tegen te , hoewel gen kan d , dat des s de zonnen deze gedeelten veel zullen , en dat des s de e e minde zal gevoeld , omdat dc minste wind daa zal zijn te , men clan ook daa dat physisch en l e gevoel niet zal n als op den . Tegen cle koude zijn dubbele n toe te passen. e

, welke sommige n op e hoogte , zal doo de gewoonte wel . e s komt ook t te pas op de twee hoogste , en deze n slechts een klein gedeelte van de aérodóme. n zal men ook n dat zij dc monumenten kleine zullen doen . t g aan schoonste monument doet zich echte het oog , wannee geen e e e e omheen bestaat, men het goheel met één blik kan . Somtijds zijn zij nu in naauwe n t en dat is zee nadeelig voo hen. e aérodómes zijn echte zeiven monumenten doo e e lijnen, uitwendige g en e . S

E N

G

e zullen volgens fig. 5

N

N

B E O A N E N

n

.

.

t

echte de alleen maa l . A F V O E

d te veel wate bevatten, dan de bovenste de twee

V A N

T

-

E N

,

N

E N

n n aan-

met het gedeelte de stad n zij zich bevinden. Ook is het doo de s mogelijk, op alle diepingen van het benedengedeelte g uit te oefenen.

T

. .

t - en menage-wate zal op de gewone wijze n afgeleid, e eenige van de genoemde s zullen dienstbaa gemaakt . Anj, e deze s zullen t n tot afvoe van ji het vuil uit de woningen en cle . e s zullen op den beganen d ontvang' bakken hebben, welke dikwijls geledigd zullen . t de s zal het even zoo gaan; dagelijks zullen cle meest volkomcne e toestellen n geledigd. S

S

— 278 —

— 277 —

E N

E

J

N

.

n de aérodóme zullen woningen zijn voo , zoowel voo den n koopman en bankie als voo den n , voo den hoogsten n als voo den minsten . Zij welke des s hun f tijdelijk s vesti, stugen, zullen toch hunne magazijnen, n enz. diui hebben. n één , iede g en g zal e zijne tent kunnen opslaan. e g naa n en n kan zijn als volgt: in het benedengedeelte: , koffijhuizen, magazijnen van levensmiddelen, moden en n van kunst; boekwinkels enz.; e hotels, n voo , , zetels van pijen enz.; een g aantal e woningen; eenige stallingen cn koetshuizen; — in het bovengedeelte: een t aantal e woningen, zoowel voo huisgezinnen als voo de bedienden van n welke hunne zaken in het benedengedeelte hebben. Ook kan in de e g van dit gedeelte eenige handel n . e twee bovenste n zijn mee bijzonde gewijd aan die ben welke veel zonlicht behoeven, als die van in, , , , foton enz. e zameustelling zal zeke eenigzins naa de standplaats de aérodómes gewijzigd , zoodat in de eene mee , in de e e ven uitgeoefend zullen n in g

T

T

F

T

E

N

E

N

S

E E N

V O O

G

N

N

?

G

?

t ecu noch het . Volgens het lijk denkbeeld om van wijken woningen voo den aan te leggen, zouden deze wijken buiten het middelpunt eene stad komen, waa cle n dan ook minde duu ; men wilde nl. den man , na zeke , den eigendom zijne woning . d hij d van de g met n en bemiddelden en was zijne woning meestal ve van de plaats de uitoefening van zijn p . e aérodómes echte moeten in cle middelpunten van gemaakt ; daa buiten hebben zij geen n van bestaan; het e doel e van is: , gezonde en k minde e lokalen cn woningen te , zonde eenige g de onafhankelijkheid van cle . Een aérodóme kan het eigendom zijn eene maatschappij of van een ; het meest zal zij d zijn uit vele, mee of minde e huizen, van welke iede zijnen eigenaa heeft en zijnen eigen opheft'e bezit, zoodat elke ook doo en in zich zelve zal bestaan. e e deelen zullen met elkande niets gemeen hebben clan sehoone e lijnen. Stijl, m en afmetingen zullen do aérodóme van de haa e aérodómes , dc n zullen ze tot één geheel . e gebouwen zullen in g met de gewone huizen zijn, wat do n de n zijn ten opzigte de oude diligences en wat een e stad is n bij een kleine. G

E

V A N

E

S

N

.

huis in heeft zijnen , buiten zijn zij in dien zin onbekend. e onaangenaamheden van deze g n ove het algemeen de gemakken welke e aan n zijn. t plan is niet dit k met één slag te tigen, men zal e echte doo de aérodómes toe kunnen komen. Even als de passages te een hebben, zal een k n bij n opheffe

t liggenden gesteld , die ook ove den p het opzigt heeft. j zal aan het publiek de e inlichtingen n en zonde van zijne plaats te gaan met de woningen in gemeenschap zijn, hetzij onmiddellijk doo een , hetzij doo middel van kleine s aan de woningen . t de s zal hij doo e schellen in gemeenschap staan. Een e . e de zal belast zijn met de den, in het k , stellen hem in gemeenschap met de s van alle . een e g is dc veiligheid van n en n zoo volledig mogelijk. n zal in het u van den voo , een g plan van het huis, alsmede van de , n enz. be. e , het geleiden van s enz. is hun mede . O

t Op het

.

, hoe eenvoudig ook, is van belang. e gezigt zou men kunnen , dat do n niet bestand zullen zijn tegen de afwisseling van , de beweging in de n en het gewigt de sneeuw. Aangenomen dat de funden k genoeg zijn, zullen cle n alle n bijna onmogelijk maken; de n de n zullen op cle volgende wijze n . Op het plafond van cle e g t t een dunne laag zand , p een bed van zaamgestampte klei; deze laag wijkt zoo veel noodig, maa t moeijelijk: s een tweede zandlaag; dan twee platte lagen holle nietselsteenen in bitume, zoodanig gelegd dat de gaten in s e komen, alzoo open blijven en met eenige helling naa buiten liggen. Een e laag zand en eindelijk een bedekking van asphalt. t geheel zal ongevee 45 s dikte bekomen. Wannee n in dc asphalt komen, zal het e wate doo de kanalen in de holle steenen naa de algemeene goot of cle p geleid . Een e wijze van g bestaat in het leggen van aan elkande e bladen lood tusschen de kleilaag en de asphalt. Wat de sneeuw aangaat, cle e n is oms 100 . voo 32 s dikte, op

den zelden onnoodig.

n mete . e , belasting maakt mee

G

, slechts n

.

Aan gewone n en kagchels zijn bezwan , en de n in in k gaan de behoeften van ons klimaat (Frankrijk) te boven. met onze gewoonten eenkomende en l goedkoop wannee de gebouwen t zijn, n de s aan het doel. n de aéroddmes zijn zij toepasselijk voo dc g van de s en , van de dieping beneden de , van de e n en de magazijnen j alzoo het e gedeelte de lokalen van de e , en op de e , voo de g de vestibulen, eetzalen en ; de salons en een of twee e n van ccn c woning zullen van steenen n . e n zullen doo hunne e hoogte niet alleen den , maa ook dampen bete n en de s zullen zeiven hunnen k . Onde de n aan dit stelsel n bee t ook een g van 50 t op de kosten. TEGEN

280 —

_

— 279 —

.

e aéroddmes zullen s van e stoffen gebouwd ; behalve het s genoemde n , zullen de daken, de s de s en de n van ijze zijn, deze laatsten met steenen . e n van vestibulen, n , stuc of lei zijn. en gangen zullen tegels van t zal n zijn een n d e stoften tc hebben, en alleen het benedengedeelte mag e n bevatten. e n en kappen zullen n zijn van goed gevulde bakken, welk wate des s zout gemaakt zal den: uit deze bakken n naa alle deelen pijpen geleid, zoodat pompen onnoodig zijn. Aan elke de n van het bovengedeelte, en aan het benedengedeelte om dc e , zijn balkons , in den l voo e woning doo k afgesloten, doch hetwelk in tijd van nood, zonde toestemming de , geopend . e is de sleutel van iede hek in een j in den muu gemaakt nisje gelegd, hetwelk

—

met een e t gesloten is. e sleutel kan niet dan doo het n van bet glas t gelijktijdig in dc naaste genomen , woning een schel in beweging t . G

VAN

T AANTA T

E

N

S

N

GEWONE

E

S

.

Wannee het getal n of woningen in een of mee gewone huizen van vijf n 100 is, dan zal een aérodóme die gelijke e heeft 170 bevatten. t de e van eenige woonhuizen met dc e wegen enz. doo 100 , dan moet, om tot de juiste k bewoonde vlakte te komen, n n : voo , pleinen, passages enz., als . 22 voo de binnenplaatsen 14 voo e onbebouwde n achte en tusschen de huizen 21 te zamen 57, zoodat 43 t de totale e t als k . j een p aéroddmes met wegen te gemiddelde e van 30 , beslaan deze wegen 52 en de aérodomes zeiven 48 t de ingenomen ; maa aangezien bij gelijke e dc e e de aérodóme 70 t is dan die van gewone huizen, moet het getal 48 met 70 t d , men t 81.00 pCt. of 38.00 pCt. mee dan het n gevonden cijfe 43. t e : een p aéroddmes in een k bevolkte wijk gelegen zal 38.00 pCt. mee s kunnen bevatten, dan wannee die gewone huizen op dcnzelfden d staan. n minde bevolkte wijken is die g gemakkelijk tot 45 en zelfs tot 50 t op te . N

, N

01'

N

G E

T

GEWONE

.

e g van kosten kan uit den d de zaak slechts zee algemeen zijn, omdat e toestanden p invloed hebben. j een aérodóme A fig. 1 zijn de deelen efrs ikiu en het geheele bovengedeelte C op de gewone wijze uit te . Voo het gedeelte ifs t, zal van gegoten n s en balken k n gemaakt, welke zamenstelling op alle deelen, behalve de gevels, is toe te passen. e kosten van deze -

281

n staan te gelijk niet die de man , welke men thans voo dc huizen van den n g , dat is te zeggen, bij die huizen waa het hout s uitgesloten is. e n s en de e afscheidingen tusschen behoeven minde dik te zijn dan de steenen s en , e gewonnen . t l iu het doel, e deze , zoo als gezegd is, zullen aangewend , maakt dat al deze n kosteloos n . e fundamenten en de n de s e hebmoeten ecu vasten stand cn e e n ben, maa zij zullen twee , zie fig. 5, zoodat voo dezelfde e bij gewone huizen twee n zouden t . Nog moet j iu g genomen n dat een muu die tweemaal n last moet , slechts een en een half maal dc e behoeft te hebben van een muu welke éénmaal dien last moet . bestaat dus gelegenheid tot bezuiniging op de bouwstoffen, tot éen achtste van den kubieken inhoud de n voo de funden en . e g is nog bete te n doo de e hoeveelheid ijze in het e van de zamenstelling, zullende het gewigt deze deelen ongevee een vijfde minde zijn dan wannee zij uit k bestonden. Wannee het n e niet in het bovengedeelte C t toegepast, zal niets het veelvuldig k van ligte , holle steenen bij beeld, beletten, wie d tegen g en wie eigenschap zich met de l te , is dan die van den . (?) t n van bouwstoffen en n bij den bouw kan gevoegelijk doo stoom en het voe naa hunne plaats langs n geschieden, op e hoogten aangelegd, de toe noodige kosten tot een minimum t . Alles te zamen genomen zal het totale cijfe de kosten, die in het algemeen met gewone huizen weinig zal , in het l de aéroddmes zijn, als men ze t met die huizen welke 900 . de e . ) e kosten. t mee of minde hooge g de bouwkosten zal afhangen van den s van het , in lijking met dien van gehouwen-, - of gebakken steen.

282

-

N

J

-

T

.

c beweging deze toestellen t d k van , te zullen geschieden doo den toe iets minde dan een en een halve atmosfee g voldoende zal zijn. t wate kan doo bestaande , of doo n in s onde het dak te stellen, n op. t nuttig effekt van één , t in 24 n 120000 . tot 40 mete en 210000 . tot 24 s hoog op, alzoo voldoende wate voo de opstijging van 1290 n tot 37 , de hoogte de elfde , of 2100 sonen tot 21 , de hoogte de . e getallen van te n n kunnen dubbel genomen , omdat de , n van zijne tegenwigten, bij het , de e de s zelven als t heeft. t opheft k de behoefte, zoodat, één t m voldoende is. e kosten van één , ontleend aan een g van 15 tot 20 zulke , zal pe jaa ongevee n 1100 s het d van den opheff'e . . . 400 „ belooning van den en diens helpe 3000 „ e uitgaven 300 „ alzoo tc zamen pe . . . 4800 . E zijn twee middelen , om deze uitgaven te dekken : 1°. ove de g of g woningen, welke doo den opheffe bediend , de n met een g g g te ; 2°. een g passage-geld, vijf centimes bij beeld, te heften van die n welke e n k van te maken, en niet tot dc s of hunne bedienden n de. G

VAN

N

N

.

j het maken van een nieuwe t of , in oude wijken, t het wel, dat de s van n cn doo onteigening n d de kosten de g van het gemeentebestuu niet dekt; dit l kan zoo t zijn dat het doo dc gemeente alleen niet kan n , in welk geval de Staat te hulp komt. Onde de op die wijze aan t 1^52, e n komen de volgende :

— 283 — voo den boulevard de Strasbourg. „ „ „ de Sevastopol. „

„ e

„

.

. .

3,149,000 . 25,500,000 „

klein kapitaal uit te

.

.

12,000,000 „

begint

s uit te geven, dan zal

n (wet van 1S5S) . . 00,000,000 „ te zamen . 100,040,000 .

Uit deze som, j nog gevoegd moeten zelf zijn opgeden de s die aan legd, kan men zien hoeveel het maken van e e wegen in een hoofdstad kost. j de aérodómes is dit geheel

.

wij dat het gemeentebestuu van dit stelsel wilde toepassen in eenige nog niet e wijken, ove een e van ccn mile

, om het

k in 7 of 8

e

g is bovendien met een met 20 millioen

k

Stellende dat dc stad

deze som, bij k als boven aangeduid is, tegen het einde van het e jaa met 14 millioen d zijn, welke som van 34 millioen . opvolgend en doo dezelfde middelen zal : tegen het einde van het tweede jaa tot 57,800,000 , bij het e jaa tot 08,260,000 . n einde van het kan de stad de leening, welke met een

n

lioen

— 285 —

— 284 —

n

te voltooijen. Volgens het gezegde zal 52 t of s ingenomen n doo e we520,000 gen, dus 480,000 s doo de aérodómes zei ven. Ten e bestonden 22 t of 220,000 s s uit n enz. zoodat slechts 780,000 s bij onteigening of op e wijze n behoeven te . de gekozen plaats k en , dan moet de d op niet minde dan 400 . pe kanten mete geschat . e , doo de stad van 1802 tot 1S64, in de e tien sementen betaald, is gestegen tot gemiddeld . 3G8.20. j dezen s van den d moet gevoegd den de e van de te sloopen gebouwen en de afkoop-sommen aan s te voldoen, wij stellen 300 . pe n , zoodat deze in het geheel op 700 . komt. Wij hebben gezien dat de aérodómes 70 t mee e e zullen bevatten dan de huizen in wie plaats zij gebouwd zullen ; bovendien zullen zij aan schoone wegen liggen, elke op zich zelve een schoon gebouw zijn, gesticht in de plaats van dc e oude n gebouwen, en bovendien e n genieten, m de s van 700 , d met 70 , dus 1100 , de e t van den n , voo welken s de d wede is af te staan. j dezen staat de zaken zullen de 780,000 s gekost hebben 546 millioen , cn de O s welke wede t kunnen n zullen gen 571 millioen , en alzoo een l n van 25 millioen . e oude gewoonte volgende, zon de zaak aan 300 millioen s kosten.

e van , aflossen 6 pet. na e n 23,600,000 . en nog 74,600,000 . in kas houden, om het k t te zetten. e som zal s 126,922,000 . verschaffen en in iets minde millioen, noodig voo Alzoo, zelfs met

dan zeven

n de 546

het gelieele , . g van de 25 millioen

s winst, zal de gemeente eene e en buitengewoon nuttige zaak tot stand t hebben, zonde het gewone budget met eenige uitgaaf tc . VERMINDERING

DER IIUUEl'RIJZEN.

Even als bijna e zaak moet ook deze in kelijken, en niet in absoluten zin beschouwd

.

e e eene woning hangt af niet alleen van de e of e e en , maa ook van de plaats waa zij gelegen is, en is zij tot uitoefening eene g bestemd, ook ten opzigte van de d langs den n weg. t op dc aérodómes toepassende, vindt de

-

ve de g in de gesteldheid de woningen en magazijnen en de mee opeen gehoopte bevolking. e laatste toch zal in de aérodómes bij dezelfde e 40 t mee n dan in gewone huizen. Alle woningen komen aan den puplieken weg uit en geene, zoo als in de gewone huizen, aan binnenplaatsen of e ingesloten . o lengte de gevels zal bij gelijke e 34 pCt. mee . e uitstalling de n zal op de e wijze kunnen geschieden, daa zij altijd doo een n d van licht beschenen , en s de aérodómes k niet mee kosten dan gewone huizen, zoodat dc s dezelfde kan blijven, moet uit het bovengenoemde noodzakelijk mee en wede mee winst . e d van een en ande hetgeen geschiedt op die plekken, van de oude , nieuwe,

t bewezen doo , in dc plaats e zijn aangelegd.

Tot e de hee . Wij hebben hem in p op den dc g cn g van zijn voet gevolgd en zijn n dan wij ons d hadden. hebben wij echte het l geheel in de zaak te zijn e te schatten. , om het p naa

— 280 — aan den ccn gegeven , ontneemt men den an. e het s mot licht cn lucht in dc niet aan de i,cvcls uitkomende lokalen van de vijf one n gesteld zal zijn, is uit fig. 5 op te maken; alles uit dc tweede hand; in vele opzigten zal n doo kunstmiddelen n moeten .

1

c stelt zich voo een e toepassing van n te maken. e kunnen t ; doch zeke e dingen tot stand wannee e niet alleen n , maa in plaats van n ook n afscheidingen zullen n gemaakt, of wannee in de bovenste deelen., n daa deze n niet toegepast, alleen ligte bouwstoffen, bij d holle steenen, toegepast zullen , dan n wij dat het gebouw aan stabiliteit wel iets te wenschen zal . Wij hebs hoogo ben hie toch met boven den d 40 gebouwen te doen. t de n te n , welke zoo veel stijfheid aan eenig bouwk geven cn deze doo dunne n afscheidingen

n houde het mij ten goede, maa zoo nu en p mij de lust, het , in plaats van " of „luchthuis," „luchtkasteel" te noemen. Niet dat ik de zaak acht, maa ik meen, dat, bij al het goede dat e in ligt, bij de toepassing van goede denkbeelden voo don aanleg van steden cn woonhuizen, e nog al het een en ande in te vinden is, dat het geheel minde aannemelijk maakt, l voo e . Zelfs het pae klimaat achten wij nog niet geheel geschikt e . Schenkt mij nog eenige oogenblikken voo . een paa losse

dan

t komt mij voo dat hel wandelen op dc sen en het gaan ove de , welke die sen aan elkande , in g genomen s boven de , dus zoo hoog als onze dat zij 20 hoogste huizen liggen, veel van het aangename, hetwelk de , niet zal bezitten. Late zegt hij zelf dat bij d , wannee op den d geen dc minste m bestaat, het daa koele zal zijn. e koelte ontstaat doo wind. Zoo lang de m niet k is, gaat alles goed; doch wij allen weten het, als het binnen do steden op den d waait, t het op de daken. Op den bcganen d n wij doo dc ons e huizen , t van 42 s e die g zal in een cn op 20 s boven den d wel niet noemensm zullen dc n en l de d zijn; n veeltijds niet e wandelwegen voo , n en n zijn. Ook zal doo dezelfde n het bewonen van de bovengedeelten veel van het e . e g van den m t mee afkoeling te weeg; het onaangename den wind tc kunnen hooren, zal in e mate n . Of dit alles nu doo dubbele n tc n zal zijn, meenen wij te mogen betwijfelen.

;i te , schijnt ons niet m toe. t is zoo; geheel n gebouwen zijn gemaakt en hebben zich goed gehouden, maa ove het algemeen beslaan ' zij een zee hoogte, y

e l hie de

e in g tot de e slechts iets mee dan

i de halve hoogte boven don d . ook n s zijn gebouwd, welke, aan de kusten de zee, al het geweld de n ; dit is ; het zal echte niet ontkend kunnen ,. den dat die , doo hunne zamenstelling, weinig van den wind tc lijdon zullen hebben, l men, e een m zich in don koepel van hel voor Volksvlijt of iu dc n van een n n bevindende, tamelijk geschommeld

| zal . e zweeping moge nu voo e : gebouwen geduld n of noodig zijn, voo een woning mag dil niet het geval wezen. n wenscht men , doo dc minste beweging onlstaal het besef die d to missen en dc woning zal doo e van aangenaam zijn. e beschouwing van fig. 5 t ons tot de g dat het op de e ecu m alles bebovenste n halve aangenaam moet wezen, l dan wannee e c gevolgd . e n m de benedengedeelten op den dc Gebiedt nu dc veiligheid, van het k van bebeganen d zijn zeke voo s k dunne n cn ligto n ; men is e voo een goed deel d - afstand tc doen, dan zal dit zeke van invloed op de tegen n en feilen zonneschijn, maa aan do te liggende lokalen benemen zij veel licht en lucht. Wat bouwkosten zijn, zoodat de aérodómes k .

.

19

— 289 —

— 288 —

— 287 —

d mee e t naa mate men hooe gebouwen p wenscht te plaatsen. Omdat de aérodómes 70 t mee e e zullen aanbieden dan gewone huizen bij dezelfde vlakte , is de d ook 70 t mee . k twijfel of dit doo hem die bouwen wil wel zoo gaaf weg toegestemd zal . j toch moet, om tot dien n inhoud te komen, ook 70 t en hoogst k nog wel wat mee aan het geWat aangaat het voo de gemeenten financieel niet bouw ten koste leggen. Gaat deze g op, dan e van het n van het benoodigde ' n voo den bouw van aérodómes, gelooven wij was het bete e nog maa een huis op te zetten; dat dit punt doo den ook wel wat te i want dan zou men alligt het dubbele van den inhoud , de e van den d zou d d is. e gunstige uitkomst van zijne becijfezijn en e bleef een niet g winstje . n in deze is geheel d op de stelling: dat zullen n dan de gewone woonhuizen, en alle gevolgen n ten laste de s komen. t dienstbaa maken van de s voo den afvoe van alle n vuil zal ook wel aan bedenking ong zijn. j een e afmeting van 50 , zoo als fig. 5 aangeeft, zullen pingen en hetgeen t t niet tot de zeldzaamheden .

E

de

!

E

E

gebouwd door

TE

,

, architekt te Zurich en honorair lid van de TOT

G

van een ojis/el in kei Christliches Utl

B

.

ji

.

.

Januarij EN

1869.

)

n het midden van Galilea op zeven uu afstand h n liggen die schoone vlekken van van de zee en van Aha (St. Jean Galilea, welke aan deze omgeving een e e a*Acre) ligt hoog boven de vlakte van n, p het e Land zooveel k Jizreël doo een n in stille afzon- heeft. g gehouden. Voo den top van den westelijk , Onde de oostelijke helling van den gelegen , n het stadje gebouwd is, en van men het zoo even n uitzigt heeft, bij hetwelk een met een koepel d niohame- ligt En even als de oude naam aan daansch f staat, geniet men ccn de schoonste gc- reth gelaten is, heeft ook dc stad nog heden dezelfde ziglcn in n het n t de g behouden. Zij telt ongevee 0000 . hooge met sneeuw bedekte Hermon het e meesten n zijn n van den e oog; ook Safed, dc stad op den , schen of latijnscheu , tot de katholieke, de mamen . n het oosten t zich de e en de t sche k , wie alleenstaande g Talon de blaauwe n van d en in het oog loopende e toestand ten beGilead, k tegen het l uitkomende, - wijze , dat zij en geenszins dc mohamedanen men den . Ten zuiden aanschouwt het hie dc d uitmaken. n het zuiden de stad oog de e en e vlakte Jizre'èl vindt men het voo ongevee 150 jaa gebouwde, met drelon), t zich dc kleine g Hermon , een hoogen muu omgeven , aan welks voet dc steden cn liggen. Ach- zoo men t n te plaatse waa het huis, te deze is de Gilboa met Jizreël (thans Serain) of lieve de , van J O Z E F en A stond. Aan het , cn de n van Samaria omsluiten den einde de s van dit kleine dal ziet men e n . n het westen t zich evenwel de de e e n van en boven deze e e uit tot aan de zee; a kan heft zich de kleine e k n het plan men den blik op de schoone golf van Akra vestigen. den m aangeeft. n het midden de stad staat

— 290 —

heid deed zich a te gelden op de lingen, die tot het s n . n 1853 t Z n ontving de engelsche zending g doo de komst de s en uit Zwalen, die het aangevangen k , toen ook N in 1855, na den dood zijne w en omdat zijne gezondheid slecht was, naa . n 185/ kwam , een , naa en t d de d ook tot de omliggende pen . n twee , Ya/a en He nek, deed men eene poging tot het n van scholen. E e zich een zoeken naa , doch veeltijds t doo e , en ook het met mohamedanen scheen niet geheel s te zijn. e , die in 1800 ove de n in den Lilanon en in Damaskus , deed ook hie de zendelingen , en de tanten hadden aanvallen en n te staan, die , gelijk late bleek, in zoove nuttig e e poging tot het vestigen van zendelingen , om met de hulp van d S de in d gedaan in het jaa 1848 doo e gemeente als zelfstandig ligN , kategeet in dienst van den bisschop ning de . e scheen een wezenlijk G O B A T , daa in even als op e plaatsen , chaam tc d ontstond. feit, de vestiging de gemeente, beslist te zijn: zee destijds een k n naa Gods Ook de uitstekende engelsche zendeling , die in te n is het echte dat de e , 1800 als bisschop in Sierra-Leone , e t de g de n te met ijve en goed gevolg. eenigen tijd in pel in 1864, hunne n op alle mogelijke wijze bel dat hun aantal te onbeEen aantal n en latijnen n buiten hunne moeijelijkt, onde n in de k gesteld, daa zij zich openlijk bij de s duidend is; ook de miskenning hunne g (medschlas) stelde hen wede aan e van het Evangelie, hoewel slechts eene kleine n bloot, zij op nieuw aan willekeu ging , aansloten en de dwaling van hunne k bekampten. n s gegeven. Gelijken d als te had men ook in Schefamer te , in welke plaats zich n 1851 zond bisschop G O B A T den zendeling , in 1S60 eene e gemeente begon te vesdie met de e taal d was, naa t doo bekwame n als reth, en met hem kwam tevens de zendeling , tigen, die d doo het Zendinggenootschap de engelsche s bediend . Ofschoon het getal n . e g van het Evangelie e toen niet zoo beduidend zij, is het evenwel , de levendigste tegenkanting van de latijnsche en - dat de g van het Evangelie onde de sche geestelijkheid; zee gemakkelijk was het om het bevolking, die s voo elk k van godsdienst n dat en elk nieuw denkbeeld geheel dweepzieke volk op te hitsen, en te g was, als een aan het k tot uitzetting van deze zendelingen f t heeft, en wel zóó dat de hoofden de gevolg gegeven , j Z k e of latijnsche k genoodzaakt zijn mee d gewond. Alle bijbels en - dan op de leden hunne k acht te geven. ten n p in de latijnsche s openlijk Ook doo onze s t het , dat d en alle n in den ban gedaan. tegen de in tijd telkens e en Ten gevolge de bemoeijingen van den engelschen kone g de n doo mohamesul te Jeruzalem n echte de schuldigen danen , en tengevolge n vele n tot de hunne e ; doch de haat de geestelijk- lee van den m , doo den invloed de

de moskee, met slanke , omgeven doo e g Aan de zuidwestelijke helling van den t het oog onmiskenbaa op den , p volgens het l n in Lukas, hoofdst. i v , de oude stad gebouwd was en op welks hooge gelegen n schoone vlakte de synagoge zou gestaan hebben, S zich aan zijne tijdgenooten als den doo J E S A J A aangekondigden s zou bekend gemaakt hebben. t k gedeelte van dezen d t een e afhelling, aan wie voet de nietisehe k gelegen is, en welke steilte k dezelfde is n de joden S hebben willen . h welke de plekken in zouden wij als e g d kunnen noemen en boven de n kunnen stellen? s dat stille dal nog hetzelfde, en staan daa nog d dezelfde , welke S e 30 n aanschouwd, en p hij als jongeling en man zijne n duizend malen t heeft?

— 291 — Engolschon cn de e zendelingen een e dam n i s , en heden ten dage maakt onde de n van tina, een ! k op de , daa het als een e cn bloeijende stad te n , , als , een even e zin , die het gevolg is van de e d welke de g op de mohamedanen n heeft. Niettegenstaande de e p welke haa in het jaa 1805 doo het schen de a , alle ophield, cn dc e g doo de nen in geheel , in l van het alles behalve loffelijk bestuu cn van de steeds . e stad lasten, is t mee cn mee liet middenpunt voo de bevolking van en een k tegen het . Op dezen d n wij dat juist bijzonde geschikt is voo de zending, want doo , en k doo , moet het Evangelie aan dc mohamedancn d . Onde hen was d het k zee , gedeeltelijk ten gevolge van de e bewaking de c , gedeeltelijk ten gevolge de hie e , het leven van n mohamedaan in gevaa is, wannee zijne g tot het i het is onmogelijk, dat de tendom bekend . mohamedanen op den duu d zullen kunnen bieden aan de mee en mee algemeen e king met cle volken van het Westen, en aan den steeds mee cn mee n invloed de e s voo eenige n beschaving; ook hebben de e in het behee de o g e veel toe n om het. gezag van den n te . liet is m van veel belang, l het s in den diep n toestand de mohamedaansche d t komt, dat e tocli iets gedaan e om aan het Evangelie met zijne n t ingang te . l de evangelisatie zich , had zich s voo n eene e behoefte aan eene k doen gevoelen, doch het aantal , in Beneh, Jaffa, Hefamer en La'iffa, is slechts 500. Eenige n geleden d het plan tot w aan n in Duitschland medegedeeld, en toen n n tot g

van het plan ingezameld, maa de g n d ; het begin was ook hie moeijelijk. Eindelijk g men de toestemming van den sultan, om den d in het midden de stad en bij het zendelinghuis gelegen tot, bedoeld einde aan te koopen. l had de hee , t te Zurich, die in het van 18G8 doo , de goedheid kosteloos het p voo deze k tc . n het n op God d met den bouw begonnen. Vóó alles moest dc bouwplaats, zoowel om de n te n als om e geschillen ove de n van het n te , met een muu afgesloten , en thans is de bouw van cle k zelve zoo goed als voltooid; doch e is hulp noodig om tc kunnen gaan cn het inwendige geheel te kunnen . o behoefte n het e deel de leden van de e gemeente , maakte het haa onmogelijk uit. eigen middelen deze k te bouwen. W e l zijn zij begonnen met hun penningske voo dit doel op tc , maa de omstandigheden dwongen hen om bij hunne s in e landen hulp te gen. t zou hen , bij de vele cn e n die zij hebben tc , in hun geloof , wannee zij mogten n dat deze bede niet d blijft. e nieuwe k kan met ƒ 3 8 , 0 0 0 gebouwd den; tot heden zijn ƒ 2 3 , 7 5 0 n besteed den. n zijn minstens ƒ 3 , 8 0 0 voo de n , aangezien het gebouw op een hellend n n . t n geeft den m aan, cle e is 10.80 , cle hoogte 15.00 . e e e van het p t 14.10 . e k zal 320 zitplaatsen bevatten. c hoogte van het e gedeelte van den n is 10.50 ; tot aan het s zal zij ongevee 30 s zijn. Van dc e middelen zal het afhangen of de spits naa het k p kan gebouwd . t l is gele kalksteen uit de omgeving. e g van den bouw is niet l even . e , van binnen gewelfd, heeft een vlak dak, blijkbaa uit de j behooe afbeeldingen. t de Zendings- en cle GustaafAdolf' n aan deze g een n steun mogen geven, is een zee e wensch van den. stelle van dit, .

— 294 —

— 293 —

— 292 —

OVE

E

N EN

N

N

Verhandeling van den heer Charles Qarnier, architekt van de nieuwe Vertaald door den heer

e

s de Bouwkundige Bijdragen kennen S , zeke bij naam den t bouwmeeste van de e a te gaat het hun zoo als mij, dan zullen zij met veel genoegen lezen hoe hij ove onze kunstkwestien denkt, en meen ik hun geen ondienst te hebben gedaan met eene ting zijne uitmuntende , e in zijn k getiteld: A travers les Arts. t boek is in twee afdeelingen gesplitst; de e bevat, schillende , cle tweede mag een k genoemd . e n ove kunst zijn gedeeltelijk n in den niteur en toepasselijk op enkele plannen, teekeningen cn , die op de laatste e tentoonstelling in 1807 aanwezig ; n n opgenomen in n en dagbladen; de n zijn voo deze uitgave doo den bekwamen bouwmeeste n en uitgegeven, met het doel dat zij allen één bundel beschouwingen ove de kunst zouden . t , dat ecnigzins g heeft op bouwkunstige teckeningen, doelen wij mede, en wij laten uit de e hoofclafdeeling, die 14 hoofdstukken bevat, datgene volgen wat doo mijnen n , don t , ) te lezing is aanbevolen en in het zesde hoofdstuk , handelende ove onzen n bouwstijl.

, .T.

.

e Opera te Parijs. .

n tc weeg, die de n zijn de zeden cn gewoonten; uit de^e n t do g do n , die tevens t cle noodige t voo hun bestaan putten. Afgescheiden van deze e , kunnen bovendien sommige kunsten wel eens met de eischen de mode medogaan, doch dan bepaalt zich dit tot kleine tijdelijke , die den algemecnen gang van kunstzaken niet n en zich spoedig in cle massa de e n . e toegevendheid aan de e eischen van het publick kan geduld n , waa het de kunsten van k en weelde geldt, doch nimme mag dit geschieden voo de bouwkunst, die hovende zwakheden van den smaak n moet zijn.

e bouwkunst is maglig, g en ; zij maakt, k op het publick, zoo niet, altijd doo e , in iede geval zeke doo e afmetingen. Uit het. e de bouwkunst t het d cn d de steden cn staten. e n de bouwkunst zijn dc n die ons boei jen cn onmiddellijk n te weeg ; zij n ons blijvende n aan cle steden. , standbeelden, ja boeken zelfs, doen geen blijvenden k ontslaan; mogten zij die n behagen scheppen ze wede opzoeken, hij die e geen smaak in hooft, laat. ze liggen. e bouwkunst tegen t iede oogenblik tc ; wij leven te midden van e ; wij kunnen ons . niet van han ontdoen, zij is een k goi-d, Over bouwkunstige teekeningen. een conditio sine qua non, of ook bot wezen van dc c bouwkunst zij volmaakt tijdstip t in elke kunst geleidelijke huisvesting de menschen. of middelmatig, men t doo haa omgeven cn ingesloten. Zij oefent., zoowol doo e eindeloos, ') „ W i e iets degelijke lezen wil," zeide de heer heid als doo e , n invloed uit als voorzitter der 16* Algemeene Bijeenkomst van leden der schappij Tot Bevordering -'er Bouwkunst, „ koope zich voor één op de n van hen die haa bewondegulden het hoek van den bouwmeester S , vern en van hen die haa laken. j

schenen bij

Arts, en style

E te

in 18(19 en getiteld: A travers h>

leze daarvan hoofdstuk

,

waarboven

staat:

he

het , dat c!e bouwkunst, inogtig is, dat zij dc geschiedenis de volken t en niet onuit-

—

— 296 —

wischbare n dc n de beschaving afteekent, dan eischt zij d van e n en eene e inspanning van hunnen geest voo het schoone en goede. A l is een kunstenaa nog zoo ontwikkeld, hij mag slechts na n d hopen zijne g niet ong te zijn, en na lange studiën is het hem wel d eens tc zeggen: „ ook ik ben " e dikwijls t bet evenwel niet dat het publiek al die n van n d met een s betaalt! e vele dwazen zijn e niet, die zoowel dc n als hunne n ligtzinnig ! n zijn e niet die meenen dat zij s j zijn, l zij geen het minste p van de kunst hebben. e , zoowel als de meest dwazen ontsnappen zelden aan dezen algemeenen waanzin. Eenigen n met opgetogenheid ove de jonische , n n u de geschiedenis van , allen noemen de s (te een sehen tempel. e inmenging is op zich zelve van geen beteekenis, wannee zij den kunstenaa zijne n niet ontneemt, en zij geeft, zoo niet bepaald de aanwezigheid van smaak, toch ten minste eene neiging te kennen om zich bezig te houden met zaken die de bouwkunst be. Waanwijsheid of bespotting is altijd nog bete dan , en ofschoon het tc n is dat het publiek een valschen en n weg inslaat, kan men het niet t laten, dat het tegen wil en dank den invloed t van een kunst, die de kleine n om tc behagen beneden zich acht en, zeke van e , imme s gaat.

mededoogen. Ove het algemeen is de kunst niet volkomen, voo en alee zij n blijvenden m heeft aangenomen, cn het publiek t t dan te g n wannee het k voltooid is. g de n van bouwkunstige teekeningen ook zijn mogen, slechts voo de mannen van het vak bezitten zij een e beteekenis. e geest t niet volkomen d bij het aanschouwen van het p van een gebouw, en minst bij de plannen, al ligt n de geheele gedachte van den . Evenmin t eene muziekale schepping, hoewel zij het geheele k van den komponist in zich sluit, bij eene bloote lezing dat magtige effekt, hetwelk zij bij de g te weeg . Niettemin is het teekeningen zee

n

van bouwkunstige

.

.

Over den tegenwoordigen bouwstijl.

,i Onze tijd heeft geen bouwkunst; de kunst is in . Onze s zijn misschien , n zijn zij zeke niet; zij n niet, zij volgen na; zij scheppen niet, zij n slechts hun geheugen." Aldus luidt de valsche beschuldiging die ons dagelijks t toegevoegd; die n zijn het alledaagsch cn geliefkoosd thema van het publiek. Zoowel als , zoowel als , iede t den steen op ons en t de stokslagen niet. e n mikken op het hoofd, de n mikken op de becnen, de n klapOndanks deze feiten t men op dat hij de - pen in de handen, en de steeniging t , lijksche tentoonstellingen de zalen voo de houwkunst tot t genot van het publiek, t niet besefbestemd, bijna onbezocht zijn. Slechts hie en daa fende dat, zoo het iemand , de s e dwalen eenige s ; zij zijn als - het t doo zullen lijden. kende schimmen, die de leegte en d deze Evenwel t deze e aanval, deze n zalen nog mee schijnen te doen uitkomen. Wij e beschuldiging niet uitsluitend aan onze moeten dit n aan de omstandigheid, dat eeuw. e hebbelijkheid om onze kunst te n is wanneer de bouwkunst de aandacht van het publiek niet nieuw; zij bestond s in lang n eeual eens , dit het gevolg is van den n wen. Onde V d die beschuldiging an de . e uitslag boezemt mee belang ook gedaan, onde S i was zij s bekend. in dan de kunstopvatting. n is volmaakt n Ongetwijfeld heeft zij altijd bestaan, en zoo ons de met. te zien bouwen, zonde zich in het minst te be- bewijzen , ligt de k in de moeijen met hem die het k . Niet de bouwd de toenmalige middelen van e kunst t bemind, maa wel het bouwen. bekendmaking. Echte t dat de t Zulk eene t van d t de spoedige g de gedachten toeliet, hebben 1

— 298 —

— 297 — de s de pen te hand genomen en tige n vol d en domheid het publick, en het publiek, ondankbaa en heeft die s toch toegejuicht.

n tot ,

Wij willen e geenszins te kennen geven dat de kunst doo e aantijgingen kan bezoedeld . Zij i s , Gode zij dank, n boven taal en belecdigingen. Evenwel is het , dat, zoo haa n naa g niet kan n gestuit, de mogelijkheid bestaat om n n gang tc , wannee de kunstenaa ontmoedigd . n ontzinkt den denke de moed, d te zien, doo als hij, in plaats van zich het publiek t aangevallen en miskend. wen en geloof leiden tot het goede. e mensch kan doo d en bespotting tot twijfel en besluiteloosheid n . n die onde weg is blijven steken, zou moedig zijn , als hem slechts welwillende hulp e . Wachten wij ons voo ontmoediging en sluiten wij onze n voo de n van de dommen. Wat schaadt het den , dat hij aangevallen , zoo zijn k slechts blijft beslaan; en is de kunst , dan t het niet of sommigen e aanleiding tot bespotting in vinden. Ons voegt het, naa de lessen onze s te , de n van hen die geen belang bij de zaak hebben te minachten , en l onzen eigen smaak te volgen. e t deze of moeten wij nimme . gene geestige kwant, die zijn talent waant uit te slallen, ons , welken stijl wij in de bouwkunst ken, dan moeten wij zoo vast staan in onze ging, dat wij kunnen ; „ e stijl, dien ik , is de mijne. e stijl is de g van mijne gedachte en mijnen wil. Wat ik leve en toepas is de stijl van mijnen tijd; mijne , zich eenigzins e naa den algemeenen gang onze , geef ik hie te kennen, cn mijn , g hoedanig het ook zijn moge, zal zijn spoo nalaten in de g van een stijl die toegewijd zal n aan den tijd die hem " e n ontkennen juist deze toewijding en loochenen het bestaan van onzen stijl. Zij halen de n en n ten d aan , — die n cn , welke men naa gelang de behoefte laakt of , — om de g te doen: hadden zij geen n bouwstijl? a volgt als van zelf dat zij de middeleeuwen, ja zelfs de e noe-

men en . Evenwel hebben de n e , eeuwen aan de ontwikkeling van hunnen stijl en d de e kunst onde de e koningen aangevangen, zij d onde de g van TiiEouosius . Vijf volle eeuwen n eischt voo de ontwikkeling de gothiek en de sance. En toch beschuldigt men ons dat wij slechts langzaam . e eene stijl volgt den n op om dien te volmaken ; men moet hem tijd tot ontwikkeling geven; n n en gelegenheid tot een stijl moet ding hebben. Zoo min als het mogelijk is op één dag een nieuwe taal te scheppen, even min is het mogelijk in één dag een nieuwen bouwstijl in het leven te . Ongetwijfeld is de e taal gewijzigd , maa of wij haa nu n naa den lalijnschen , n van , E of naa , de g de n is dezelfde gebleven en dc zamenstelling . j die een nieuw d maakt, heeft geen nieuwe taal geschapen, evenmin als hij die een nieuw détail of l uitvindt een nieuwen bouwstijl schept. Zonde haat of ongeduld moeten wij het aan den tijd n zijn k te . Zeke en bepaald komt alles op zijnen tijd, want even onmogelijk als het is in een volkomen stilstand te blijven, is het ondoenlijk met t en geweld n te maken en te doen aannemen. W e l is , al wijzigt zich de menschelijke natuu langzaam, toch ontstaat die wijziging; nu eens naa het goede, dan wede naa het kwade hellende, , e dag eene kleine g te weeg en hebben wij alzoo d volt niet te . e kunst t of neemt af; stilstaan doet zij in geen geval, cn thans hoe lange hoe . e vele stijlen — de eene , de e minde volmaakt — zijn t dc e uitgedacht den! Een opvolgende s van n vinden wij in de stijlen , xv en , in het, van het k cn in dat van , en al die stijlen, ofschoon geen volkomen nieuwe typen , toonen evenwel aan dat e in de gedachten cn neigingen g gekomen is. Wij zijn, even goed als onze , uitvin, doch veel minde s dan zij. d heen een k eenmaal een stijl, dan d die ook e eeuwen toegepast. e toenmalige uit-

— '199 — s volgden slechts den afgebakenden weg, hetgeen k d in k . e het a en naa den smaak van den t d dc indeeling min of mee gewijzigd maa de ; de hoofdgedachten de zamenstelling, de n van den bouwstijl bleven geheel . n noemde dit eene school of , omdat , met g van zijne e ingevingen, de n volgde en de gewijde voetstappen bleef . t valt niet te loochenen dat aan de massa de n mee t d bijgezet. de g die n d een geheel , dat zich aan de k , s k te weeg e in dc toet en zich alzoo eene plaats komst. den eens aangenomen stijl te wijzigen, hadden de n dien zeke gemaakt, maa zij hadden e dan do t van . Zij hadden het volmaakte k van den kunstenaa , maa n het gezag dein benadeeld. g zoekt n en doet zijn best iets nieuws te schoppen. Aan velen mislukt het, l n slagen. maakt men k van de e d en onafhankelijkheid; doch niettegenstaande dat wij zoeken en mee dan ooit aan onze g een hooge vlugt n te geven en stige zijn, beklaagt een publiek, dat alles wat eenigzins twijfelachtig is altijd d , zich ove onze oninagt en onze . Weet, e n dan onze baanden weg, wij gaan onzen eenigen in den modde blijven ons nieuwe paden aan, die zullen .

, dat wij bete ; wij n don goeigen weg, en mogten steken, n toonen eenmaal e wegen

Laten wij dus hopen cn geduldig zijn. Woest echte d dat men niet zoo in eens een nieuwen bouwstijl scheppen kan, zoo als dc onwetenden het e zouden willen. Zoo wel do kunst als de stof heeft e . c schilde en ook de beeldhouwe zullen altijd do natuu tot d nemen en nimme zal het hun invallen s te scheppen, alleen uit zucht om wat nieuws tc maken. e muziek zal altijd e cn welluidendheid ten slag hebben. Wat n niet t is . e kunst t t zoowel uit de e als uit

— 300 — dc ingeving; wat n niet voldoet is smakeloos p en onzinnig. n de bouwkunst bestaan wetten geen k kan n gemaakt, en e gegevens n men zich niet kan ontdoen, zoo als: steunpunten, , , daken, e plaatsen en ten laatste openingen; e uitgangspunten beslaan e niet. e kunst is geheel afhankelijk van deze eischen en kan zich van geen enkelen ontdoen. Altijd moeten e opene cn digte gedeelten zijn, steunpunten cn gedeelten die n ; cijfe een deze gegevens weg, en de bouwkunst bestaat niet . e

n staan aan e n bloot, l e evenwel eene e klasse van vakn ontsnappen. Zij hebben genooten bestaat, die dezen m te danken aan n naam van wetenschappelijke , aan een officieel en aan de naauwe g van het s dat zij hebben gesticht: wij bedoelen de . e klassifikatie van s en n is van jonge dagteekening. n heeft een kunst in tweeën gescheiden en van de eene helft eene e g . n deze g bestaat evenwel een linge . o s moesten zeke , zoo de n zijn die zich niet beklaagden. Want, wat ziet men d gen en welke is de e uitkomst van deze ? j de n b. v. is de zamenstelling vanlootsen, magazijnen, viadukten, n enz. aan den ingenieu ; maa moet het stationsgebouw, het monumentale gedeelte van het k n , dan ziet hij zich n dooiden . n t den s n , , wetenschap en nog mee toe, die eischen; maa wannee men meent dat de kunst alleen in het spel is, dan bedankt men voo hunne dien. sten en t zich tot t is , k cn eene linge toepassing van de kunst om te bouwen. Wie is in staat eene juiste afbakening te maken? Waa , begint de kunst en waa eindigt zij? Een een viadukt, zelfs een loots kunnen zoowel als een stationsgebouw k zijn, en in con hut zoowel als in een paleis kan de bouwkunst zich even goed . e dus aan de s de bouw d van die e monumentale n ove l men hun de zamenstelling van onze ,

— 301 — gebouwen ontzegt? e aan n de bouw van huizen , l men t dat zij n maken? n de kunst hangt steeds het eene van het e af en is alles ten naauwstc g . Wie n afscheiding zoekt tc n handelt . e studiën van den ingenieu zijn zeke als bijzonde te achten, omdat zij mee de wetenschap dan de kunst gelden, maa niettemin zijn die studiën geheel in de e n van den g tekt . m t dus eene gemaakt, die in hoofdzaak niets s is dan eene haling? m n twee zaken gescheiden, die altoos dienen d te zijn?

— 302 — hunne , en het g d tusschen beide blijft bestaan. e toestand moet zee d , te mee omdat zoowol de kunst als dc eigenliefde de nadeelen n . n t den ingenieu wel de leiding toe van een t gebouw, maa dan t hem een t toegevoegd, hetgeen met ane n wil zeggen: „ g i j , , weet niets van de kunst; g i j , , weet niets van de kon" n gaat iede zijnen weg cn t de g van den , een de begane misslagen op l wij n dc tweeslachtige of e monumenten te danken hebben.

Wat e ook van zijn moge, deze kwestie, tot wie aanstipping ik mij hie t achtte, is eenigzins e t heeft of dient te hebben opgedaan gebonden aan die van onzen n bouwstijl, noegzame technische studiën, om even goed als een inwant men is geneigd aan te nemen dat de zamenstellingenieu te kunnen zamenstellen, en had de ingenieu s de oplossing de g zullen geven. nog eenige n zijne e studiën , hij gen de Zij zijn d dikwijls in de gelegenheid het ijze zou volmaakt als een t kunnen bouwen. n bij e hoeveelheden toe te passen, en menigeen zijne studiën niet af, bepaal geene s voo zijne g van een nieuwen bouwstijl op - heeft de , en gij zult niet mee als thans dit l . k wil hie dadelijk zeggen pligt zijn te zeggen: „tot hie en niet ' dat dit eene e dwaling is. t ijze is slechts k ontken niet dat deze zoo gewenschte ineenzijn. e zaeen middel en zal nimme een beginsel smelting van twee mededingende ligchamen thans , ijze of hout een moeijelijke taak is. e zamenstelling van het menstellingen mogen uit steen, zullen altijd blijven afhangen bestaan, zij hangen af en s s is in volkomenc g van den bouwstijl, die in zwang is. e houten huizen g de bumet het f . e uit het k de e hebben denzclfden stijl s gezegd x is bepaald, de , de opvolging in de , behouden . n als de steenen gebouwen van dien tijd, en dc ken , die tot nu d zijn gebleven, toonen duido bouwkunst kan dit het geval niet zijn. Wat dc weg aan. n e t " waa het delijk den tijd hunne tenschap „toezigt" noemt, zullen naa hunnen nieuwe n uitgedacht, zij do kunst geldt. is dc g k d n , maa dan zal de kunst ze of t g lastig. s dc kunstenaa niet in g n met hetgeen zij , dan heeft men ten ecnenmale meeste ove zijn ken wil cn den n passenden m geven. A l voo n te . n kan dus wel ijze zamengestelde hebben de bijna geheel uit n dat sommige ligchamen van dc bestaande e van zaken geen afstand zullen willen doen, e name gebouwen, zalen, stations enz. een ande aanl ontstaat n zigt dan steenen gebouwen, hetgeen g n en het t zullen doo den d de bestemming, zij n m de ineensmelting van het geheel met het l te in geenen dccle eene e bouwkunst. t . afgescheiden van deze malige tentoonstellingsgebouw op het , kwestie zullen zich nog e moeijclijkheden ope school t niet op de nabijgelegen doen. e e n of scholen, het dat gelijkt, geeft m nog geen nieuwen bouwstijl te officieel en het diploma van den een, de onafkennen; het is ccn min of mee e hankelijkheid van den , dit alles kan zamen king, maa eene g n het beginsel ken om eene onmiddellijke g te beletten. n t in duiventillen en , blijft in zijn eigen kamp en t zijnen ' die in de e oudheid s bekend . t man bespotting noch hatelijkheid. e n k van het ijze t bij dit gebouw aangewos achte | schansen zich achte hunne kunst, de .

.

20

— 303 — zen, maa tevens ziet men daa aangetoond dat het uit zich zelf niet hij magte is eene c tc . t metaal is bekend voo dc zamenstelling van lootscn ; de g van dc : dat de steunpunten zooveel mogetnu bes*aat lijk n d en hun n e . e eigenschappen van het ijze zijn duidelijk aangetoond, mam- in e toepassing ligt het moeijclijkc. e eigenschappen van het ijze zijn wel is waa s voo het k bekend, doch tevens is de aangewezen. Zoo dikwijls c een k t , zal uitsluitend van ijze k n gemaakt. t e cchic n afgesloten en omvat, of moet men hechtheid te kennen geven, dan zal het ijze n n als met dc uitg van massief, en daa monumentaliteit en hechtheid de e en gebiedende eischen de bouwkunst zijn, zal men wel moeten n tot dc alen die n kunnen voldoen. l alzoo aan den eenen kant het , uit ccn f oogpunt beschouwd, onuitputtelijke n heeft cn tot ongekende stoutheden , heeft het aan den n kant tils kunst geen e toekomst te wachten dan zijne toepassing tot steunpunten cn dakbedekking. Nak zonde ik n uit dc e gedeelten , j dc toepassing van het metaal geheel j is. Aan n t het niet, om aan tc toonen dat hef ijze met l en smaak doo tekten is gebezigd . Wij noemen slechts dc te 1'arijx, van den t , welke l bekend ; het inwengebouwen thans dige van het , van den ben cn talentvollen bouwmeeste , benevens de smaakvolle zalen de bibliotheek SainleGeiiéoiècc en die de e bibliotheek van den . t Uit deze zamcnstellingen t het k gevoel de . t l is dienstbaa gemaakt aan de bepaalde g van onzen tegend igen bouwstijl. t ijze t aan de eischen de , maa t in de deden het k van de bouwkunst onze eeuw. t l heeft do bouwkunst, niet gewijzigd, maa integendeel zich naa de bouwkunst gevoegd.

— 305 —

— 304 — e eischen voo de mannen van het vak zijn doo nuances duidelijk , doch zij zijn nog duiste voo het publick, dat meestentijds t zonde te zien. k zeg hie met opzet zien en niet beschouwen. Beschouwen is iets dat men in het n doet, en slechts een vlugtige k t te weeg ; zien integendeel t de , doch ciseht eenige inspanning, e echte weinigen den moed hebben. Evenwel is dit de e e om een k te . n men minde g beschouwde, zou men vele zaken zien, wie bestaan men niet d heeft. e aandacht t juist t wannee dc n te d uit de n tc schijn n ; dan schijnen dc n minde bepaald en het . t t getal en de opeenhooping van de nieuwe gebouwen n c toe bij om voo het publiek de g van den n type onze kunst te bemoeijelijken. j de n is voo een gen zijn min deelte dc gebaande weg gevolgd; of mee goed geslaagde namaaksels, l het , maa ste gedeelte n zijn, niet van van . n moet k deze , n elke bouwkunstige e , afscheiden van de wezenlijke l tusschen deze pen , want e bestaat n en de bouwkunst dan tusschen de s van en de e . Ten einde k te maken n onze bouwkunst van die uit e n , komt het mij nuttig voo s de s de e bouwstijlen aan te toonen. k laat de e typen, zoo als den babylonischen en den egyptisehen, te zijde cn k ook niet ove de , sche, e cn chinesche bouwkunst, daa zij niet in t d staan met onzen n bouwstijl. t geldt mede voo e e en e stijlen, die tot de n . k t mij niet de e stijlen , zelfs niet eens al de n van die welke ik aanhaal te , slechts wil ik die n aanloonen welke uit e beginselen zijn afgeleid.

t t van zelf dat de g dient te geschieden ove het middengedeelte van het tijdThans wil ik n de e - vak ; e stijl is aan den n of volgenden ken van onzen stijl aan le toonen, hoewel ik ten volle stijl n doo n die een deel de mneijelijkheid van een dusdanig k . ' uitmaken van beide typen. e bepaling de s

— 306 —

. e bouwkunst is hie bewimpeld of doo l niet duidelijk geschieden wannee de n afgezet cn behoudt in m dc lee de n elkande spoedig opvolgen. e n n d beklimming of het n van een t sluit geene tegenstellingen; de n onmiddellijke g de bouwkunstige n in en gedeeltelijk aan den smaak van den gelaten. s t men e t aan, wel eens zich; het van de eene g t bandeloos, maa nooit slechte smaak. nog in de volgende . e is het g hie aan te toonen, dat zij die iu kunstopvatting hunne e e maakt k van den , , geacht moeten n niet den platten band, zelfs van den spitsboog en schept eeuw zijn tot dat k te , maa wel tot de - | bovendien het . e n zijn fijn, ken welke zij hebben . nietig eu in , en n , g en een weinig zwak. e n eu de e e stijl t in m t uit n zijn een mengsel uit de gothiek en den den pijle (den stut) en den platten band (den legge of : dit is het e uitgangspunt van n stijl en dikwijls onbeduidend; het gemis de bouwkunst. aan tegenstellingen doet zich gevoelen en t slechts . Even als in de t dak heeft eene matige helling. e - in de hoofdzamenstelling middeleeuwen, t de toepassing van metaal , duidelijk aangetoond cn deden zijn fijn en eenvoudig zamengesteld; zij munten l uit doo en leijen voo de bedekking, de daken hooge te e tegenstellingen: e vakken in tegenstelling maken en alzoo het algemeen aanzigt de gebouwen met , l naast gladde gedeelten te wijzigen. Alles te zamen genomen, is dc n zijn . e n hebben bij insance een goed e stijl, doch die, in gegeving een de magtigste n voo de e en e uit de middeleeuwen , bij zijnen schoone kunst de kompositie uitgevonden, namelijk wasdom geheel uit den n stijl is afgeleid. de wet en de e de tegenstellingen: een one stijl xiv eigent zich ten eenenmale de e les die in alle kunsten moet toegepast gegevens de e e toe, maa is ge. wijzigd doo den tijdgeest, t doo de e opvatting de zamenstellingen, l e e n nemen den platten band en den pijle ; bovendien scheppen zij de bogen. e heid in is t doo het toepassen van den gen zijn d en ; e zijn mee wijzigden . n dan openingen, of minstens zijn de e n n g in en doo n zijn juist houdingen gelijk. e snij- en ; de n , de lijsten , sluitend, mei het geheel van den type van den doch m en p getcekend. e stijl is volledig sehen stijl. Evenwel is alles bij dc n en , , d van opvatting en . , het systeem de tegenstellingen t somtijds l eenigzins , t e doo hen , alle beweging le heid, g en ook dikwijls d loo gaat. t k is levendig en , maa aan; niettemin is die stijl levendig en bezield. dikwijls f en ; de scheppingsgeest e stijl xv is nagemaakt en ; t en de g t . e hij stamt af van den stijl , doch is n sche stijl biedt c aauzigten aan, bcvallige en . Alles is in elkande , een magtigeu k , is k , doch dikgeld ea woelig; de e lijn is te zijde gesteld, wijls n doo slechten smaak. wijl n cn gebogen lijnen zoowel in de hoofde middeneeuwen hebben den spitsboog uil ge von- lieden als in de détails n . l is den, althans toegepast, e m is goed beeen , die t heeft , doch zee paald; het aauzigt is d en p afgeteckenbaa is; het t dien stijl niet aan kend. e n zijn aan de natuu cn aan de heid, doch dikwijls geeft hij beuzelachtigheid en antieken ontleend. liet k is gewijzigd cn heeft ligheid te kennen. t met den n stijl. o u e stijl xvi is cenc wijziging van dezen zijn , somtijds vlak en zonde beweging; laatsten. Op weinig na is het een tot deu de lijsten zijn smal; de n weinig stijl x i v , doch hij is , kan dan

20*

— 307 — ge

en bete ; niettegenstaande het p afgeteckend is, valt voo de menigte de kenning nog al mocijelijk. e stijl geeft eene schag die niet kan geloochend , doch geenszins is hij een volmaakte type. t is misschien de ; zeke is het g van den stijl een van zijne wijzigingen. t , niet een de minst schooncn, t aangeduid doo heid in de zamenstelling, wijsheid in de , fijnheid in de n en den tijdelijken tot de lee de tegenstellingen. e stijl van het e k doet denken aan , d met eene schakeden stijl g van den n stijl; doch hie is deze l in opvatting, slecht n wat den m t en k in beginsel. e neiging tot d kan aan het geheel niet ontzegd , doch de n zijn aanmatigend en gezocht. l de m onaangenaam is, ontdekt men n wel is waa geene bije , maa toch een vasten wil. e stijl is mede eene wijziging van het e bouw-, , doch eene wijziging die goed afgeteekend is eu onmogelijk ontkend kan . W e l is waa is het een e en e stijl, maa de stijl van het k is toch een stijl. e stijl uit de g van koning bestaat k in stijlloosheid; hie zien wij een tijdvak van stilstand of . e e stijl, d en gewijzigd, had al zijne wisselingen s n en e den ten die n geene nieuwe ingevingen om toe te passen. Van daa g en k aan leiding. Uit deze g t t d in ting en stelsel, s bandeloosheid in gedachten, die wel eens , doch nooit h .Alledaagschhcid, kleingeestigheid, , l slechte smaak n dezen stijl, die, ofschoon geheel ontbloot van bouwkunstige , toch een p afjgoteekend bezit, en juist haa ontstaan te danken heeft aan de afwezigheid van een e bouwkunstige type mag niet bepaalde leiding. z/stijl" genoemd n ' ) , maa is eene bladzijde uit de kunstgeschiedenis, wel is waa een slecht hoofdstuk , tocli een gedeelte van het boekdeel. s

Even zoo

goed als

dezelfde redenering.

de

stijl van het keizerrijk, volgens

— 308 — Thans ben ik d tot den n bouwstijl. Zijn l is h of , ten minste men t den m en den platten band. Ook t de e boog toegepast, en doo menige schikking de massaas is die stijl aan den stijl V . Ove het geheel maakt onze stijl k van bekende zaken , want men moet het schoone en goede niet n om de kelijkheid na te jagen; bovenal toont hij eene e neiging voo de . t uitwendige de gebouwen is in g met het inwendige, en aan de e zoowel als aan den welstand t voldaan. e d aan de , deze digheid wijzigen zeke het uitwendig aanzien de monumenten en t hun een bijzonde . t de n heeft geen k zooveel moeite gedaan zich te ontslaan van , g en digheden ; geen tijdstip heeft zoo g gezocht naa de g van d en . Zeke is dit een tot d en schoonheid, die op zich zelven s voldoende zou zijn om eene hooge g in de kunst op te . j het k de détails, die even n invloed uitoefenen op het als de n van het gelaat op de physionomie, t men ingenomenheid met of aanwezigheid van de lee de . n vindt de beginselen van het schoone g in de n , in het k en al wat de tot de kompositie . e e on, n n onmiddellijk t uit het cn wel uit het schoonste k van den n bouwstijl, doch zij bevatten niettemin zoowel het soonlijk van den kunstenaa als het van onzen tijd. t zijn geene kopiën, maa wel t geheel nieuwe toepassingen van een stijl die met d . n heeft den geest vnn een mogend k n en dien in onzen stijl doen . e geest t onzen bouwstijl de , die uit een k uitg en gangspunt ontstaat, nl. tigheid, en laat. aan onzen bouwstijl de , g en schepping geheel . e n hebben uitgevonden , omdat zij de n n cn van hunne uitvindingen hebben zij een l gemaakt, dien zij nooit . e n maken k van deze , doch zij ontwikkelen , n haa uit en plooijen , naa hunne middelen, naa hunne behoeften en naa hunnen geest;

— 309 — zij n hunne gedachten in den stijl en doen kunstwisselingen te n , die tot nu onbekend . Toen onze e s de magtige en tot nu onbekende n — die k e toe moesten leiden onze kunst te n — hadden aangetoond, n die nieuwe n zoowel doo de s als doo de n . e juiste m was voo hen nog niet duidelijk zigt; zij zagen slechts dat e iets nieuws was t en weken alzoo van den weg af. Alstoen d de zoogenaamde e stijl in het leven , die echte met den n stijl niets s gemeen had dan den naam. n plaats van m te schijnen d men kleingeestig; om zuive te zijn d men do en gedwongen; wegens de neiging tegen het lompe of e n de len ingesneden, alzoo aan de steenen het aanzien gegeven van antediluviale . h dit tijdvak van g en k , deze g die voo een oogenblik bijna de kunst d had, is langd uitgewischt; e n zijn den , die mee k de schoonheidsbeginselen hebben aangetoond; de d heeft opgehouden; het evenwigt is d en van den gewaanden nieuwn stijl is slechts de g . Alles te zamen genomen, is het t eeuwen nu voo het t dat dc bouwkunst, d zoekende in de e bestanddeelen van d en smaak in de e elementen van smaak, deze twee beginselen heeft : beginselen die, k van elkande , iets nieuws moesten ople. n hadden wij de e die, ofschoon van den n stijl afgeleid, evenwel een e type was. Wij hebben en zullen gen eene nieuwe , die bete t is dan de e en die, niet uit een type, maa wel uit een beginnet afgeleid, tot een kunsttijdvak moet leiden, n de toekomst t zal doen . e e teekenen van onze bouwkunst mogen, zoo als ik t heb ze k te maken, duidelijk schijnen, het is echte voo hen die deze kunst willen , noodzakelijk dat zij de monumenten n die e de laatste twintig n te zijn . n die studie moet de g de kunst haa uitgangspunt hebben. Op die wijze zullen de n het hie e bevestigen.

— 310 — j dit k is het evenwel nuttig scheid te maken tusschen de monumenten die de len aantoonen of vaststellen, en die welke, als e , dezelfde beginselen schijnen te . e laatsten moesten onde e n gebouwd , l de d van den n kunstenaa zich gedeeltelijk heeft moeten achte de eischen van een gekozen . Alzoo moest het nieuwe , die kolossale zamenstelling van , zich n met s bestaande gebouwen en niet alleen n eenige hoofdlijnen bepaald, maa de bouwkunstige type moest nak afhangen van den stijl de e gebouwen. k k blijft, de zamenstelling het van den . m komt de ee de king toe, hij heeft die d en altoos mag hij n een dusdanig monument te het zich tot ee hebben , een h bouwstuk dat van e g getuigt; — maa ondanks den n geest die ove het gebouw heeft gezweefd, t men de beteugeling op, die aan een nieuwen stijl niet zou n zich j uit te . t is mede het geval met de e , doo E U gebouwd. e d van den kunstenaa is n wel op te , doch de volkomene aanneming van den , bij het a , heeft de n van e gedachten met t belet. e k is bepaald een de bevalligste monumenten van het nieuwe het k is zijnen scheppe ; doch wij kunnen het slechts , dewijl wij , voo de kwestie die ons bezig houdt, de n van onze e kunst niet kunnen . t zou mij te ve , wilde ik al de monumenten opsommen, die de beginselen steunen doo mij ontvouwd. n is hun aantal . Eenigen zijn , n zijn e gebouwen, de n zijn k uit het oogpunt van stijl en ten opzigte de kunst onvolledig. t is hie de plaats niet in n tc n ove de n deze gebouwen; het is voldoende ze het publiek aan te wijzen, dut n misschien goed en kwaad , doch zeke de bevestiging van onzen bouwkundigen stijl n zal. Onde mee noem ik maa op: de e school de Schoone , in de Bonaparte en de N ; nieuwe facade op den Quai doo

— 311 —

—

het paleis van justitie, doo C en ; de Julijkolom en het hof van kassatie, doo ; de bibliotheek Ste.-Genéviève en de e bi. A ; bliotheek, doo de nieuwe gebouwen van het e van binnenlandsche zaken, doo ; het e des s et , doo V A U ;

de fontein

n op de place dit Chdtelet en dc , doo ;

het stadhuis te Vincennes, doo het , de , doo ; s en

;

k en de Cen-

e schoolgebouwen, doo ;

woonhuizen doo

,

,

,

, , S en ; en ten slotte nog, daa ik geen g maak . en slechts opnoem, de nieuwe n eenige deze gebouwen is de e stijl nog . d en d van n men n in sommige gevallen te veel doo , doch zij toonen duidelijk een nieuw bouwkunstig tijdvak aan, in het bijzonde een schoon g magtig en levendig k en eene en op goede n gevestigd.

e s n is uit het wijs van de villa e gemeenschap van studiën heeft tot gemeenschap van gedachten geleid, en het in stand houden van de kunstschool te is even k van hebben gemaakt, voo hen die e m niet hebben zien als voo hen die hunnen zenlijken. e titel van kweekeling is geene klassinkatie; hij is slechts een middel voo den d en als zoodanig moet hij n beschouwd, l men tevens moet n dat deze d niet is. Wat e ook van zijn moge, men heeft aan de keie e kunstschool te geene aanvallen ; die aanvallen heeft men in afgietsels t , en evenwel , welke iede op zijne is uit deze school de , de wisseling of kunstbeweging en het zoogenaamd nieuw leven ontstaan. n beschuldigt haa dat zij eene navolgste i s , en zij is juist de , dewijl op e banie " n staat. w

Slaan wij geen acht op de klagten en op de ont. n zij zich , boezemingen van zij zullen van zeiven . Wat schaadt ons lasniet aan het ; onze g gaat wankelen; de toekomst t e niet doo in gevaa . Welken naam men ook eenmaal aan ons tijdvak moge geven, hetzij de naam van een eeuw, hetzij de naam van een vorst, die naam zal altijd de En thans, zoo men t naa het n van ding van een t kunsttijdvak te kennen geven. de mannen, die de g onze kunst hebben n hebben van hen, in het leven ; als men t waa zij Alsdan zal men de aanvallen n sluiten om niet te n en hunne hunne e studiën hebben , dan zal men die hunne om niet te zien. Uit de n oogen digt doen zeke n dat die s n van de zal men dan talent, en misschien te midden van dit bouwkunstschool te geweest zijn. hebben talent, het t kunnen . n BA N , A E cn C hunne jeugd ; , en e an- wij de domme hatelijkheden en volgen wij den weg daa hebben n wij, n d g te blikken op het n cn steeds die ons afgebakend is. Ten slotte als k in ons gevoel en in onze g en s te gaan. s hebben deze e h op onze , de aanwezigheid en de s n , doo wie op hunne t n bouwstijl. wede n n , zoodat het tcgen- magt van onzen

S

OVE

T

N .

Z

r weet waartoe het heijen van palen dient. Wij bedoelen hier palen, die gelijk met den grond ')

n dit opstel is getracht het onderwerp, dat daarin

V A N

.

')

n cn bestemd zijn om

n ons d is het heijen meestal noodig, en soms in d moeten zee lange en zee vele palen ingeheid . Gunstige is zand en zwa; nog bete klei. Wannee men het plan voo een gebouw of ande k maakt, dient men s f te weten of e geheid moet , of e veel of weinig palen noodig zijn, of deze lang of t moeten wezen enz. n t e met n den d van den , maa bovendien en l laat men n inheijen. t inheijen van n moet k dienen om te weten hoe veel gewigt elke paal zal kunnen , zonde diepe in den d te schieten. e e of e d van den d blijkt t ook van zelve.

, of

den

d van palen n gemaakt, die wij .

Wij weten uit het , dat de uitkomst afhangt van de afmetingen van den paal zclvcn, van het heiblok, van dc hoogte tot welke het blok t opgehaald, en van de diepte die de paal bij eiken slag zakt. n heeft voo den paal, dat de lengte maal de e maal de dikte gelijk is aan don inhoud. Gewoonlijk , men echte in g dc e van den paal, die k , zoo de afmetingen . Nemen wij bijv. eens een paal van 7 s lang, in e van 000 e s of 6 e , dan is dit 420 kub. . Slellen wij nu dat de paal van t zij, wegende 0.7 . pe kubicken , dan is het gewigt van den paal 204 . Nemen wij gemakshalve een d getal: 300 . Nu

kunnen wij dat gewigt ook doo eene lette , bijv. . t gowigt van het heiblok noemen wij . o hoogfc, die het heiblok valt, noemen wij h, en dc diepte die de paal met één slag iu den d t d. n heeft men , dat dc last, dien de paal kan n wij L stellen) gelijk is aan maal en dit t digd met h.

e , dien een paal biedt, ontstaat hoofdzakelijk doo de , die do wanden van den paal tegen den n d . Een dikke paal heeft e dan een dunne cn biedt dus mee tegenstand. , hoe diepe men een paal kan in den d , hoe e uitkomst moet nu gedeeld n don de mee g en g van d e is. Een som van cn cn a nog eens gedeeld doo d. lange paal biedt alzoo mee tegenstand dan een . t komend getal is dan het gowigt, dat de paal k echte kan men ove den d kan . dien de paal biedt, of het gewigt dat hij n kan, n kan dit eenvoudige n doo eene n doo de diepte p hij in den d . zoogenaamde : t doo eenige slagen van het heiblok. Wannee bij X y h d alle e omstandigheden gelijk zijn, en ( + )X d een paal zakt in twintig slagen een , cn men n is L de ge/ochte last. X X h is nu met heijen t en de paal late in twintig slamaal cn dat t d mot h. gen maa een halven centimete zakt, dan is het t moet gedeeld n doo een ande , n dubbel zoo t . n de namelijk van ( + ) maal d. paal in het e geval, zonde diepe te zakken, bijv. n zal de e 5000 . , dan kan hij nu 10,000 . X X // . . . . ( + V) X d ^ ë doo toeWannee alle e omstandigheden dezelfde blijven, zeiden w i j , en : het moet. hetzelfde pnsnng. Nemen wij don n paal 300 . heiblok zijn (dezelfde ) en het moet tot dezelfde , dan is = 300; zij hel heiblok zwaa n '). hoogte zijn

behandeld wordt, ook voor degenen die in de wiskunde volstrekt niet bedreven zijn, duidelijk te maken.

n heeft t n genomen en thans nade zullen

=

le 'êGravenhage.

ingeheid

e ligchamen als aanbeelden en , te d niet zee d i s , zal men Wannee de p maa niet dadelijk kunnen bouwen, doch pligt zijn het. k op in den d n palen te doen . s zakt de muu in den , op de eene plaats , op de e min, en .

gen.

n

0

b c

c n

hoog op te balen, en dua ook dat het blok zoo vrij mogelijk ')

t i i bij het heijen natuurlijk

voordeel ig het blok

naar beueden valt.

e kracht zat dan des te meer wezen.

350 , dan is = 350; h is de hoogte van waa het heiblok valt, bijv. , en dde diepte die de paal in één slag zinkt, bijv. twee . Nu moeten wij ons echte aan ééne zelfde t van maat houden, dus bijv. aan . n dit geval is h — 1250 s en d = 2 . N u is de last dien de paal kan :

-

X X h 350 X 350 X 1250

_ last -

(

3

5

0

+

3

0

0

)

x

2

( + ) X d t wil dus zeggen 350 X 350 of 122500 maal 1250 of 153125000 en dit moet nu gedeeld n doo 350 4- 300, dat is doo de som van die getallen, (namelijk 650) d met 2; dat is 1300. Wannee wij nu 153125000 doo 1300 deelen, dan komt e 117788.4 of m d zeventien duizend zeven d en acht en tachtig . De regel is dus.g bet gewigt van het heiblok en van den paal tot kilogr., en de valhoogte van het blok en de diepte die de paal bij één slag int tot millimeters. g s het gewigt van het blok met hetzelfde gewigt van het blok en a met de hoogte van den val. Zet dit eerste getal op zij. Tel nu op het gewigt van het blok en dat van den paal, en g die som met de diepte van , dan t men een tweede getal. l dit tweede getal in het e en de uit. zijn, dat komst of het quotient zal het aantal de paal kan . Nu kan men t met eene g de f nemen, maa de d is dikwijls op de eene plaats zee n van die op eene e nabijgelegen plaats. Ook is de eene paal bete dan do , en t ook het heiblok wel eens tegengehouden doo de scheijen (pooten van het blok of cle . , t dc , is het tig, maa dan ook voldoende, op slechts een zesde gedeelte d te n en dus te stellen, dat . of 19 onze paal slechts een zesde van 117788 a 20 duizend . kan . e

e

t dan: _

1

— 317 —

— 31G —

— 315 —

X X h 6 ( + ) X Om nu de toepassing voo een muu te nemen, die doo palen moet n , stellen wij

eens een muu van 9 s hoog en 2 s dik. n zet de palen gewoonlijk op één mete afstand van , en , bij een dunnen muu op twee, bij een dikken, als , op 3 palen. Neem nu een mete lengte, dan heeft men dus . e inhoud van den muu e palen ove cle is 9 s X 2 s X 1 mete = 1 8 kubieke . Een kubieke mete k weegt 2000 . Alzoo is het totaal gewigt 36000 . Volgens onze e g kon elke paal 19 a 20 duizend . n en behoeven zij niet diepe ingeheid te . g t nog, dat men het gewigt van blok en paal gemakkelijk vindt, en ook de hoogte van den val van het blok. e diepte van g van den paal is echte bij één slag zee . e g is n u : hoe zal men die zuive weten ? t geschiedt doo een k aan den bovenkant van den paal tc maken en den afstand tot den d te meten. Zij die bijv. t 2 . N u doet men 40 of 80 of mee slagen, bijv. 80, en meet dan de hoogte van het . Laat die nu zijn boven den d 1.60 , dan is de paal in 80 slagen gezakt 40 centi, dus in één slag een halve centimete of 5 . n dit geval is d = 5. Wannee men al de n niet wil maken, dan stelt men gewoonlijk bij palen van gemiddelde ) en eene afmeting (een middellijn van 25 e van het blok van f maal die van den paal. e g alsdan pe slag slechts één millimete zijnde, heeft de paal genoeg , tenzij s of zee e gebouwen of n massaas e op n n zal nu ten slotte wel , hoe men de bovengemelde e heeft gevonden. t volkomen uit te leggen zou, zonde kennis van de wiskunde bij den , te moeijelijk zijn. n kan echte eenig denkbeeld van de zaak geven. e d t gemeten doo den val van het heiblok. t is de aanvankelijke last, die op den paal komt. Nadeelig is de moeite, e de paal ; paal en blok zijn nu ééne massa n t , opgeteld bij en hoe diepe g hoe moeije. e e last is . van het blok, die nu d t met het deelige en gedeeld doo het nadeelige; want voo

L

=

X X h p , > -f- 1 ) X a

p

kan ook

— 318 — n

of L , het , d dus de helft , maa dit moet ook juist, want de zakking van 4 mils bewijst dat de paal losse staat (gemakkelij, spoedige in den d .

,

X h ( + ) X d t is: , d met blok maal valhoogte, gedeeld doo e van het blok en den paal te zamen, maal diepte van . , om een d te geven, d = 4 millis geweest e en niet = 2 , dan zou doo 4 zijn gedeeld cn niet doo 2. e uitkomst L =

X

Laten wij nu eens d hetzelfde blijven, maa het blok twee maal nemen, dan zullen wij veel mee gewigt vinden, dat de paal kan , en dit t van zelf; want bij een zóó veel blok zakt de paal maa even veel. j staat dus vaste en kan mee .

N door den

. t van Frankrijk, welks zetel in een even g als monumentaal paleis tegengevesove den des Arts en de Louvre te tigd is, t s op het gebied van kunsten en wetenschappen eenige n uit, en liet dit jaa zijne keuze vallen op e e , die wij bekend maken.

EN J.

.

, .

De prijs zal zijn een gouden eerepenning ter waarde van 3000 francs. c. Eene , bevattende het k naa de e en e middelen tot heffing van de kunst en tot hoogschatting de kun. n t opgave van den invloed, dien tentoonstellingen en e belooningen uitoefenen op den gang de sehoone kunsten en op den smaak van het publiek.

a. Eene g ove de e en e opgave sche bouwkunst, bevattende de in welke opzigten deze twee bouwstijlen men en in welke zij van elkande . E t d dat men doo feiten, of in een g , duidelijk nantoone, welke n en n hebben n tot de g van dc publieke cn e gebouwen, zoowel in Griekenland en als in cle e gedeelten van het , met g van den g de .

De prijs is een gouden eerepenning ter waarde van 3000 francs. Wij zien uit den inhoud van bovenstaande , dat een de e instellingen in ropa het niet beneden zich acht s gen uit te , wie g licht zal kunnen n ove , die, ofschoon bij de e lezing eenvoudig in beteekenis schijnende, k bij de g en na de g zullen blijken niet eenvoudig te zijn. Wij wenschen dat — l bij cle n op het gebied de bouws zich mogen aanmelden, De prijs zal zijn een gouden eerepenning ter waarde kunst — vele cn zijn s nu , dat cle eventueel te van 3000 francs. nen n , e cn e bladb. Eene g van de e of toon voo de algemeene e de neelmuziek, met opgave van n g en e zijden zullen oude en de nieuwe kunst en voo beide . , en met mededeeling van do n doo wie invloed het e clement in dc muziekale kunst t of . Uit dit oogpunt, moet een 11. beknopt t n gegeven van dc geschiedenis de t deu tijd van V tooneelmuziek in Frankrijk, Tc bestaat t 26 Julij 1864 eene cn met p van zijne , tot op onzen tijd. eeniging, die zich de toepassing de sehoone kunsten .

.

ai

— 319 — op de d ten doel stelt. Zij t den naam van Union centrale des Beaucc-arts appliques a l'industrie, en heeft e x op de n°. 15, te Gedachtig aan de k van den keize de schen tot de londensche exposanten den 25 j 1363 gehouden, n o. a. gezegd d „dat de individuele n het t n ontsloegen van de g om als de " was die g ten eene natie op te daad op een e manie aan de kunst en de d , zoowel doo tentoonstellingen en n als doo n of petitiën, en behaalde zij op dit e veld menigen goeden uitslag, menige on. „ Spoo dc menschen aan tot n steun van alles wat schoon cn nuttig is, dan t gij uwe taak," had de keize in diezelfde e gezegd, d is de g w gebleven. en aan dat . 2 statuten doet haa doel volkomen kennen ; dit doel is: 1°. de stichting van een museum voo en uit dezen tijd; 2°. de g eene bibliotheek van n ove oude en hedendaagsche kunst; 3°. e , , lessen, n en inlichtingen te dienste van , die het schoone aan het nuttige willen ; 4°. n tusschen e s en ook tusschen de schillende teekenscholen in Frankrijk; 5°. tentoonstellingen van e n voo de studie en de toepassing de kunst op de .

n en de toegekende het t ove de belooningen op e tentoonstelling van 1867, dat zee k is en dubbel e in zijn geheel te n . Wij ontleenen t dat 220,705 n die tentoonstelling bezochten, en dat de ontvangsten 140,548 . en de uitgaven 105,000 . hebben , zoodat de kas de g e 35.548 . l bij had. e tentoonstelling was ingedeeld als volgt : 1*. e begane d van het , dat een gebouw van steen en ijze is, en wegens zijne inen uitwendige eenvoud en even monumentaal als d n doo wijlen den bekwamen , was in een tuin , en bouwmeeste bevatte in het middenschip de n de . e , besloten tusschen twee n stijlen e het middenschip en liggende , was als het e een winkel, onde dc ingenomen doo één . l in die n n de étalages zee smaakvol en . n zag e geheele s en zalen, met al het ameublement, e n de hooge en zee e , j aan de kunst wel de e plaats toekwam, l bij de , , - en e . , tapijt-, 2°.

e geheele

g bevatte do dee , de teekeningen die als modellen voo do d dienen, vele en schoone , , , , n in was enz. enz., naa welke o. a. de goudsmid en de hunnen d .

e punten sub 3, 4 en 5 d zijn in de maanden Oktobe en Novembe 1869 k ten uitvoe . Wij hadden het genoegen deze e tentoonstelling in het s (Champs-Élysées te n te bezoeken, en telkens zijn wij opgetogen geweest ove de vele even e als e en hoogst nuttige , die allen, volkomen in g met het doel de , met veel smaak en e n tentoongesteld. e dat het museum en de bibliotheek de Union centrale dagelijks, van 10 tot 5 en des avonds van 7 tot 10 , s voo alle d alle den geopend zijn, geeft een comité des inlichtingen aan iede die ze komt , en neemt op die wijze menige d en veel s voo den weg.

3°. Op vele zalen aan den l liggende, en op een t deel de n n tentoongesteld de teekeningen de gemeente-teekenscholen van en de n van Frankrijk.- eene kollektie zoo volledig en uitmuntend als wij e nooit eene zagen. , , , ment-, ontleedkundig-, , nen, met één , elke afdeeling was hie op e schaal . A l het k of g het meeste was van jeugdige en behoeftige , die op den goeden weg , om eenmaal de n hunne , die in het middenschip , te n en te .

Wij hebben voo ons liggen den katalogus van genoemde tentoonstelling, bevattende niet alleen de namen de 357 exposanten in dit jaa en die van vele kanten en s van e talenten, maa ook

4°. n den oostelijken vleugel was een oostersch . Egyptische, aramuseum zee volledig cn bischc, chinesche, japansche koliektien, allen van n en musea, n n t en

— 322 —

— 321 —

— 320 —

ten algemeenen nutte tijdelijk afgestaan. Wij den niet in mee , maa : nooit een zoo net , , en nuttige tentoonstelling, vallende in den geest van onzen tijd en zijnde onde het k van den , t nuttige e zich aan hot te hebben gezien. schoone in , even als aan de ; de kunst d een m d gehad e met de sloten ; de smaak was daa tot een zee hoog standpunt zelfs in de eenvoudigste n als geweven. t geheel had een , , zee d komen. e dienst was e uitmuntend, en geschiedde stil en met . Elke suppoost was volkomen te huis op zijn n en bij uitstek beleefd. e gelingskommissie had e taak met even veel humaniteit als takt , zonde eenig gunstbewijs af te smeeken. E c , en e mag een dochte des hemels genoemd n bij tentoonstellingen. Van , , nonchalante ad, en het t van e handelingen tegenove het publiek en de exposanten, hebben wij geen enkele klagt . n den katalogus n geen e misstellingen te konsta. Wij hadden gewenscht dat de d van n dezen zome naa s en e gegaan, om de n in het t geschetste tentoonstelling te zien en te . Tentoonstellingen zonde n zijn ondingen genoemd. Aan die de kunst- of e d te was k een s , te g en vaststelling van eenige e . n op het gebied de k zijn de n ove dit , l voo . Zij die n een sel willen lezen, nemen o. a. n°. 30 van do Clironique Beige des arts et de la curiosité te hand, welk me den 17 Oktobe 1869 te Brussel, du n°. 14, is n en slechts 15 centimes of 7 /» cent kost. Wij laten het een en ande uit dit g volgen. 1

jaa

tenland niet , en daa n als aan de e van den dag zijn, deelen wij een t g mede van het laatste te p zee e n e de schoone kunsten toegepast op de d behandeld zijn. Wij ontleenen dit uitl aan de Clironique Beige van 17 Oktobe 1869. e zegt: „Wij kondigden s aan, dat doo de e g te een l s d was, om te n ove de schoone kunsten toegepast op de . t , in vele opzigten een gelijk doel beoogende als dat ten e e te Brussel ) , heeft zes n gehouden, die allen goed bezocht n en volkomen aan de g . e ben , n d deelgenomen doo de bekwaamste mannen die het s en de lende toepassingen van de kunst op de d , d met evenveel d als takt geleid doo den hee E , die s te Brussel had bijgewoond en het volkomen bekend was met het . ge

l

t l deze n was s te Brussel behandeld, doch nieuwe gedachten, nieuwe t , d doo mannen van gewigt, zullen zeke mee t bijzetten aan de besluiten, d uit de e . s kan men nuttige n niet te dikwijls . t l tusschen het s te , dat men en dat te 'Brussel bestaat zich in deze stad mee bepaald had tot het openen van een k ove elk , zonde t besluiten af te leiden, en dat te besluiten genomen .

van het s was zamengesteld als , de hee E ; — , dc hee P A U , ; — , de n , van de Union centrale en , van het sington-museum ,— de n o. V O N , , konsul-genel van Oostenrijk tc , divan dc koninklijke akademie te Gent (België); . l , adjudant van den keize van attaché aan het gezantschap te Londen; n zijn eenige n d be, aan de e school te e de zee e tentoonstelling in het Stuttgart (JFurte/uberg) en P A J O U , van 1869 te gehouden, gelijktijdig met dc ine tentoonstelling te Amsterdam.

Een tentoonstelling zonde

s is in het bui-

t bestuu

volgt:

>) Bouwkundig» Bijdragen, deel

, bl. 410—413. 21*

de Union Centrale; : de n T E , , s van de e de Union Centrale; E , beambte bij de akademie, s van de gingskommissie de Union Centrale en J . , te — : de n , teekenaa van n en , in de beeldhouwkunst te Brussel. Zie hie de g behandeld zijn besluiten :

n welke doo n en de

de p gevallen

Eerste onderwerp. Over het gehalte en de voorwaarden der tegenwoordige voortbrenging in de kunst-industrieën. A. t s 1°. dat het sche ten gevolge van

: e

de n

van

e e eischen ;

2°. dat de noodzakelijkheid om in e n en goedkoop gen g van n en ) ove het algemeen in n kunstsmaak in de

hedendaagk is, n getale in t te g van k is met .

. t s : 1°. het n gezag, dat men toekent aan het stelsel van , ten nadeele van soonlijke n of invloeden: 2°. de e stoffelijke volmaking en de liefde voo de n , ten nadeele van de algemeene ; 3°. eene dikwijls slecht n toepassing van de n de wetenschap.

Tweede onderwerp. Over den algemcenen smaak en zijnen invloed op de voortbrenging, en over de middelen om dien smaak door verbetering te ontwikkelen. t s t dat de algemeene smaak de naauwkeuiige g is van den n en zeddijken toestand de maatschappij. e e onvoldoendheid of ste n n men d kan , zijn: 1°. de neiging om het kunstgevoel t te maken aan de volmaaktheid van den stoffelijken ; 2°. de algemeene ingenomenheid met e hoedanigheden lieve dan met e eigenschappen. e n tc zamen genomen oefenen noodza-

— 326 —

— 325 —

— 324 —

— 323 —

kelijk een n invloed uit op de . t s t dat het eenige middel om in een dusdanigen staat van zaken g aan te , gelegen is in een algemeene en volledige opleiding in kunstzaken, welke opleiding de meest gezonde n in al de klassen de maatschappij kan .

e onderwerp. Over de tegenwoordige zamenstelling en de ontwikkeling der studiën van het kunst-teekenonder wijs; over de leiding bij die studiën; over de onderwijzers, de leerwijzen en de voorbeelden. A. t s : dat de e zamenstelling van het. s niet in ming is met de hedendaagsche behoeften, omdat: 1°. de , die de g kan fen , onvolkomen bekend zijn en ove het algemeen ; uit k aan voldoende slecht toegepast opleiding t de geest n miskend; 2°. het teekenen naa de natuu meestentijds onvoldoende en slecht geleid . . t s : 1°. dat men moet blijven n met het lage s in de e teeken-studién; 2°. dat men het kunstgevoel van de e jeugd moet ontwikkelen, doo het dagelijks doen aanschouwen van het schoone in al zijne ; 3°. dat men aan de musea voo het s zoowel in de n als in de steden een nieuw en t gewigt moet toekennen. C. t s geeft den wensch te kennen dat het s opgenomen e onde de pligte n van het lage . t t plcgtig dat volgens zijne inzigtcn het teekens aan geene g moet n zijn. n zake van s staat het één wet en beginsel toe, namelijk: eenheid in de kunst. .

t s t af het g stelsel van het , dat t is op de slaafsche en e nabootsing van een t d (modèle graphiquë). t t den wensch uit, dat s bij den aau-

vang den den, voo

de g de school geplaatst moet voo de k meetkunstige het alfabet de n uitmakende, alsmede de eenvoudigste gewone .

t doo den

s beveelt de mondelinge uitleggingen als onmisbaa aan. .

.

t s t de e , gevolgd bij het t op de e scholen, omdat daa k van het e d t gemaakt. t t dat eene e uitlegging, g of g van het , benevens het n van het geheugen en dc magthebbende keus van de middelen te , e slaafsche navolging moeten . .

.

- OF

prqfcssionncl). e dit s geeft het s den wensch te kennen, dat in de scholen het algemeen s de bovenhand moge hebben op elke toepassing doo de bestelling . t ziet in deze ontijdige n slechts gevaa voo de kunst en voo dc toekomst de . E

.

: ,

, .

.

t s t voo de e scholen de g van het , in de - of kweekscholen doo de hulp van e . g t l voo het dc g van eene de g deze . s op dc

. t s beveelt geene bepaalde e aan en t e geene ; intusschen t het tegen die welke, doo het k maken van halve en mechanische methoden, den g ontheffen van een c e naauwc . . Wat de n , zoo laakt het s het k van de e beelden (modèles-estampes), die het e f hebben de g van het g effekt, is, tc n met dat slechts het toevallig de g van den , die een d bezit.

Vierde onderwerp. Vergelijkend onderzoek der proeven in verschillende landen tot heden genomen, tol bevordering der kunst-industrieën , lot ontwikkeling van den publieken smaak en lol verbetering van het kunsltecken-onderwijs. A. t s t met genoegen: 1°. dat e vele n is n eene g van de zienswijze, welke de beschaafde maatschappijen t naa de ding en g de , naa de g en algemeene toepassing van het s in de kunsten en naa de ontwikkeling van smaak als onafscheidelijk gevolg van een zedelijke daad; 2°. dat, onde den invloed van dezen uitmuntenden geest, doo het , even als doo het zad cn het k of individucel ven, pogingen zijn en nog dagelijks n aangewend die s geleid hebben tot het n van e instellingen als: musea, scholen en . . t s t den wensch uit: 1°. dat gevolg e gegeven aan het tijdens de pae g van 1S07 t l en d doo al de s de buitenlandsche kommissiën, een l j d t dat iede land afbeeldingen zal doen n van de n welke het bezit, en in e landen, doo alle mogelijke middelen de bekendheid cn het k n zal ; 2°. dat men

g e den toestand de teekens in de kunsten te , dewijl van deze toestand k dc hoedanigheid van het s afhangt.

Zij die ten n c het s tc Brussel hebn dat deze ben bijgewoond, zullen zich wd n en k het tweede en , aanleiding tot e diskussiën hebben gegeven. Wat t de noodzakelijkheid tot g van het kunstgevoel bij het publiek cn de g die aan het s moet gegeven , n al do besluiten van het s te in ming met de beginselen die op het s te Brussel, op den d stonden. n wij deze -

— 328 —

— 327 — eenstemming van gedachten , is het niet zoo zee om onzen g te eischen, als wel om ons zeiven geluk te wenschen met het bewijs dat de oplossingen, bij ons aan n van hoog belang gegeven, zijn bevestigd n doo talentvolle t e hebben mannen, die zich op hunne bezig gehouden. e

n van het s te zijn doo n opgeteekend en zullen in een bundel d . Tot de uitgave van de zaamheden van het s te Brussel was mede besloten , doch tot nu is e niets van in het licht ; deze g is zee te . t e te wenschen geweest dat het boek, welks uitgave wij ons n hadden, onde dc aandacht konde t n van de mannen die in Frankrijk n zijn de n genoemde n te behandelen. Als de zaken met d den behandeld, dan doet men ze slechts ten halve en zou het bijna bete zijn ze als ongedaan te beschouwen. t zal zee

k zijn kennis te nemen van de , ten gevolge n hel s te de boven n besluiten heeft genomen. e bekendheid met die diskussiën zal zeke delijk zijn, als men zich p wil geven van den zin van sommige n die t zijn en welligt voo enkelen nog duiste schijnen. Zonde de loopige , zonde de gedachten-ontwikkeling dio aan het stemmen is , vat men niet genoeg het gewigt van de e n doo het s vastgesteld, als: 1°. het n gezag g dat men toestaat aan het stelsel van boven het nadeel van n invloed; 2°. de zigte stoffelijke volmaking, de liefde voo do len gezocht ten nadcelc van dc algemeene n toepasstemming; 3°. eene dikwijls slecht sing van de n de wetenschap. e n ove beginselen behoeven blijkelijk uitlegging; wij wachten met n naa het boek dat het g de zittingen van het s te zal bevatten. n t het vóó de officiële uitgave van de bescheiden e het s te Brussel in 1S68 gehouden. Alsdan zal het schijnen als of wij n hetgeen wij integendeel t hebben gezegd. het

-

. n de e van 2 Octobe 1869 vinden wij een k l ove les betons agglomérés ') of zaamklevende , naa het sy. Aan dit l steem van den ingenieu ontleenen wij het volgende, omdat die e ook in ons land bekend en t is . e stad heeft steeds k aan eene voldoende hoeveelheid , en t het e te n uit de n de Bhuys en cle Vanne. t wate van de Bhuys is s in . t van de Vanne, mee dan 150 kilomes van , is in aantogt; de konn zijn nog niet geheel voltooid. Een zee t t aangelegd nabij het k van en eenige n (aqueducs) zijn s ove de c n van Arcueil gelegd. e e mocijelijkheid, bij deze g te , is gelegen in den t van de vallei van Fontainebleau, ove eene lengte van 40 ki, tusschen de n Loing en Fssone. e hee - en

, de n in de stad heeft voo , bij k aan geschikte bouwmadeze n op cle plaats zelve, een nieuw stelsel aans vijftien n met gewend, dat hij ken vlijt heeft toegepast en n kennen. t stelsel k e t op de g van eene hoeveelheid zand met eene kleine e den kalk, j een nog deel e cement t gevoegd. t mengsel, k en met weinig wate , , als het in n gegoten en doo e stampingen goed t is, binnen acht dagen van een zoodanig d gehalte, , en men bogen of welven van 12 dat het steen ellen spanning, binnen dat p geheel d ziet, hetgeen met het beste k het geval niet is.

t stelsel is heden algemeen bekend onde den naam van betons agglomérés (systems Coignet) ') en, gelijk wij zeiden, toegepast bij de n te Fontainebleau. zijn e hoogte bij 12

bogen mede geslagen van 15 s spanwijdte, en 40

s s

') Agylomvtc beteekent: zamengepakt, tot klompen opeengehoopt.

Wij achten het

vend, beter.

woord agglutinant, dat

is:

zamenkle-

— 330

329 —

of duimen dikte, e op s uit één blok ies inhoud. t gede van 30 a 40 kubieke heele massieve en als uit een stuk gegoten k schijnt als te zijn van n n en heeft dezelfde kleu en k aanzien. Van bogen wijd 12 s zijn de gekomen tot n van 30, zelfs van , die allen volmaakt zijn geslaagd, en het n dat deze e niet behoeft ken voo de e of e , zelfde wijdte bij n zijn toegepast.

s 35 mebewijs te wijdie te

e hee F A U , die bedoeld opstel heeft , zegt niet ten , dat zulke feiten hem n in eene wezenlijke e voo de kunst om te bouwen. j stelt, aan het slot van zijne mededceling, de uitvinding en toepassing van dit stelsel op één lijn met die de t voo cle s en de e voo de . En k hij heeft gelijk, als wij op de bij het l gevoegde plaat de fl kapitale n nagaan, die enkel en alleen, geheel en uitsluitend met deze e (wij n m het beton niet naa den ingenieu uit- ^ vinde t genoemd?) zijn . Wij vinden op die plaat de navolgende afbeeldingen : n te in a. den licht- en b. de n aan de g van de Vanne, en wel den aqueduc genaamd du Grand in het bosch van Fontainebleau; c. de k te Vésinet, in zee n spitst gebouwd; p van de avenue de d. den kapitalen te Chaillot; e. een huis van vijf n en een kap in de rue de (bij den Boulevard Haussmann) te f. het bassin en het te g. een tweeden aqueduc van de Vanne, in de vallei du Loing te d zal voo velen de k zijn dien deze kapitale zamenstellingen met de hie bedoelde t . *) Wij herinneren ons dat te

voor meer dan

twintig jaren, hetzelfde stelsel op

ruime schaal is toegepast

bij den bonw van het Armenhuis, naar de ontwerpen en onder opligt van uitgevoerd.

den

toenmaligcn gemeentc-boawmeester w.

N.

E

-

s is van de Coignet-beton een m k gemaakt bij het f van bij de gemeentelijke e te en bij de s en n van het nieuwe w . Aan het gebouw de g te in 1867 zijn 2 /» n besteed. ton gouds aan 1

Te is eene g voo eene e toe passing van dit beton ; zij heeft haa ven toegelicht in een t getiteld: sociélés immobilières. e hee T maakt van dit cement bijna alles. e g t , tegels, stoepen met leuningen, , , , balkons, banden, namenten, lijsten, , standbeelden, fonteinen, en goedkoope , huizen, n enz. n t s eenigen tijd te Del/shaven, onde het behee van den hee , eene gelijke k met een kapitaal n doo aandeden. Wannee wij den te Amsterdam voo de S gebouwden l beschouwen en j de e toepassing zien van cement, te g van hetgeen men uit steen plagt te bouwen, dan geven wij e de getuigenis dat de k te Delfshaven volkomen op de hoogte de beton-zaak is en n kan met de e g voo dc e , maa wij doen dan tevens aan alle leden van de schappij Tot bevordering der Bouwkunst en alle aan s van deze mededeeling de e : of niet velen onde hen mcenen dat alles te n i s , en g op den duu de e monumentale bouwkunst niet kan n?

V. Op

h gebied t thans — bij n — ontzaggelijk veel . t eene s volgt het e zoo snel, dat het bijna niet mogelijk is alles te lezen; velen loopen ove e n en aanzienlijke sommen. Onde de e s op het gebied de bouwkunst bekleedt de hee A U G Ü S T E te als opvolge en t 1S63, doo aankoop eigenaa B A N C E , een n van de fondsen en van de e plaats. e katalogus de doo hem uitgegeven boek- en n is een k en lijvig boekdeel, hie en daa met e afbeeldingen geïllu. n van 100 tot 300 gulden pe jaa

— 331 —

— 332 —

zijn bij hem gewone zaken. t is de lijst de technische boeken bij hem . Van n stijl is bij hem de e te , en op deze wijze t die e uitgeve in hooge mate mede tot g van kunstgevoel en esthetische kennis. Niet n met de uitgave van de monumenten uit Griekenland, land, Turkije, Frankrijk, van de e tijden tot en in deze eeuw, heeft de hee deze dagen een s , dat in elk opzigt de aann . t t dacht de den titel: L'art Arabe, d'après les monuments du depuis le siècle jusqu'a la fin du par d'Avenues. Wij ontleenen aan genoemd s het volgende, in de g dat de studie de oudste bouwstijlen — de e t — veel s voo onzen tijd kan . Wij lezen : „ Een de e middelen tot beschaving n de e getuigt, is doo den n . Zijn invloed e zich van Azië tot ove een t deel van Afrika, gaf in een beteekenenden schok voo de sche invloeden, en deed zich zelfs gelden in Sicilië en e e bouwstijlen, het zuiden van Spanje. die men t bij dc volken n aan de wet van , zijn zooveel e kingen van een en dezelfde kunst; dat is te zeggen: zij n tot de school, gevestigd te midden van het , in en Syrië. Tot die n moet men gaan te g van de e kunst. e e s vonden in die landen dc byzank van de . Alleen tijnsche kunst, als de n n de g hun volk , en bleven w aan den , die de g van de menschclijkc en die van het die . Zij schiepen een bouwstijl die op de e kunst een zee gelukkigen invloed uitoefende. t is ons , bij do g de kunsten uit de middeneeuwen, dc beschaving do muzelmannen zee g te kennen. e hee , dc e van hot : f Art égyptien, heeft n a e e n lang f in Arabië, eene zte e hoeveelheid bescheiden , die hij thans onde den titel TArt Arabe bij zal doen " E

A .

zal

t omvatten

k t in twee doelen gesplitst c n dc bouwkunst cn het d bene-

vens de e

n en e

, e de e n in het muzelmansche

e e deze phasen — van de g doo , tot den g de kaliefen, d. w. z. van de 7 tot de 13 eeuw — t ons slechts een klein getal volledige monumenten, en staat onde din invloed de byzantijnschc kunst. t tweede k loopt van de dynastie de n en n tot dc ottomanischc sultans of van de 13 tot de 15 eeuw, en t ons het toppunt de bouwkunst voo n en , l de e n t gelijken op de peesch-gothische kunst. t e tijdvak, beginnende met de g van en loopende tot die van , maakt duidelijk dat de kunstuiting zich doo den n invloed oploste, en t nog eenige e , als de laatste . testen van het h genie tegen den d0

N o it ET

ZEVENTIENDE D E E L

de

E met

B J

A G E N.

geteekende cij/ers zijn dr aanwijzing der bladzijden of kolommen van hel terdag

de

uitgebragt in de algemeene juarlijksche

vergadering van 1869, als bijlage hij dit deel gevoegd).

dc

B O N A

E

e

tekst zal in 4 ° . , en met e afbeeldingen . e e uitgave — zegt het aanbevelend s — „zal niet alleen een helde licht n ove een t deel de kunstgeschiedenis tot heden niet , maa zij zal aan de hedendaagen de kunsten de g talsche bouwkunst e bouwstoffen , geschikt om deze kunsten e aan vinding, op te heffen uit de platheid en te t al degenen zich n die het schoonheidsgevoel weten te " t k zal het licht zien in 50 e en gen , iede van 4 platen, in phie, doo de bekwaamste n . t deel tekst, van 300 a 400 bladzijden, zal eene volledige geschiedenis de e kunst in , van do g doo het s tot dc expeditie de , cn t tegelijk met dc 50 of laatste g de platen. e s is voo de l uitgave op „papier grand raisin" in plano, voo e afl. 20 , en voo dc 2" uitgave met platen op papier demi-pelit colombier" kost . Om de twee maanden zullen e all. 15 twee a lieve n . c

c

n

t plaat- en k zal tegen het eind van 1871 kompleet en eon l zijn op dc n de oude kunst, l voo die do e landen. Gelijk men weet, heeft die kunst als gediend van de gothische en middeneeuwsche bouwmotieven.

A m b a c h t s o n d e r w i j s in Nederland, 110. Ambachtsschool

267—288.

heid ,

271.

Uitgestrektheid

grond verkregen, 272.

Amsterdam van de

, 267. Algemeene. op-

merkingen, 268. Beschrijving, 270.

Amstcl hotel

Verkeer boven den bcganen grond.

Terrassen en bruggen , 273. Schuilplaatsen tegen ongunstig

den? 277. Afschaffing

1868,

, 275.

g ? Wijken voor werklie-

j te — , 9°.

55.

te Amsterdam, 66".

Amsterdam ( A f d e e l i n g ) der

-

, 274.

Waterafvoer enz., 276.

p der

A m p h i t h e a t e r tc

der wegen op den bcganen

sche opheffen, trappen, 274.

j aan dc — , 22".

Amersfoort. —

, lucht, gezond-

weder, 273. Bestijging der bovenverdiepingen.

j van den werkenden

stand" te Amsterdam. — Geschenk v a n / ' 5 0 der afdeeling

A a n b e s t e d i n g e n . — Sommige gewoonten bij — , 1 8 ° . A é r o d ó m e s ,

der

de

„

22".

hh.

G

C U Y P E E S ,

van de concierges, 277. Terrassen,

.

— Verslag over

(Aan de werkzaamheden hebben deelgenomen ,

W.

,

.

en

r de — ƒ 5 0

.).

J .

.

,

bewoners , 280.

n , 2S0. Onkosten bij liet

(Tempel van), te

S

gegeven

j *). — Verschenen atleve-

A r c h e o l o g i s c h k o n g r e s te Carcassone, 107. |

ringen, 24". .

18".

zaamheden, 10"—28".

van beeldende

te Amsterdam.

kunsten

,

scholen

.

Aan — een accessit toegekend voor zijn

Arabe (]') . belangrijk boek- en plaatwerk, 381.

Asphalt.

rijks-

— Zie: P a p i e r

Attische monumenten,

voor de beeldende kunsten, gewenscht en nood-

zakelijk?

i en

—

ontwerp eener openbare burgerschool, 26", 81". Art

„ Z i j n — , als hooge re

. — Verslag over 1868,

V A N

.

k uns te n. e vraag:

van), 21".

deel van een oud-romeinsch huis, 16.

(Aan dc werkzaamheden is o. a. deelgenomen door

dc hh.

— Opheffing der — , 89. Zie B e e l d e n d e

Akademiën. —

area privala,

Arnhem (Afdeeling) der

— Verslag van hare werk-

A f m e t i n g e n van schoolvertrekken, 115. Akademie

r

S

Area,

A f d e e l i n g e n der

n van), op dc parijsche we-

reldtentoonstelling, 217, 218.

14.

de

der), in de rijksbestekken, 1 3 ° .

Arbeiderswoningen

v a n o u d e b e s t a a n d e g e b o u w e n , uit-

door

249.

80.

gebruik der opheffers, 282. Verhooging van den gemeente- I A r b e i d s l o o n en (Tarief

Afbeeldingen

.

—

aan de ambachtsschool geschonken, 22".

A p o t h e k e n te

lijken rijkdom, 282. Vermindering der huurprijzen, 284.

J .

.

278. Verwarming, 279. Zekerheid tegen brandgevaar, 279. \ Anne (Saiiile-). — Gesticht — nabij Aantal

P .

A .

Atria,

g behooren zij te worden ingerigt, meer

(Geasphall). 221, 222.

deelen van een oud-roineinsch huis, 16.

bepaald voor het onderwijs in de bouwkunst?" besproken

door ,

w.

N .

de hh. 81",

88",

,

83"

J .

,

.

O .

cn

,

J B .

E

80", 82", 88", 81",

J Z .

P .

,

J .

A .

B.

-

N .

. C U Y P E E S ,

82",

dent der

Ala, deel van een oud-romeinsch huis, 22.

Banken

zonder verdere aanwijzing, is bedoeld de vordering der bouwkunst.

j te

14".

B a k s t e e n h o u w , 230.

Album, monumentale muurbekleeding , 13.

') Waar in dit register gesproken wordt van de

. — Over de benoeming van — tot korrespon-

S

88°.

j j Tol be-

in schoolvertrekken, 186, 264.

Barbaarschheid

in de kunst, 171.

Bardo, paleis van den bcv van Tunis, 206. Basilica, gcregtshof, 12.

— 336 — Baubackstein-Qonslruetionen. schenen, Bassin

— 336 —

— Boekwerk

tc

Berlijn

ver-

80". te

,

829. 319.

kunsten.

der

over den

r der Staten-Gene-

gaan van

94. — Prijsvraag

99. — l)e — in

raal en aan den minister van binnenlandsche zaken, be-

aangemoedigd,

105.

rijk

—

aan een akademie voor — , en tegenadres van het bestuur

van

der

sprong en ontwikkeling der — ,

school te

Beeldhouwkunst. — ling, België.

n ten behoeve der schoone kunsten , 1 0 8 . (J.

O . ) , neemt

deel aan de

de afdeeling —

werkzaamheden

der

Vereeniging

Prijsvraag voor het

,

van architekten

ontwerpen

te

12°.

— , 103.

—

eener hoofdkerk aldaar,

251.

Bestekken

van openbare rijkswerken. — Tarief der ar181. , 8", 3 1 ° . — Wijze van voor-

ziening in de vakaturen, 3 2 ° — 3 5 ° . Beton aggloméré

van

Betonfabriek

,

van

O

te

Bibliotheek

der

216.

, 27°.

Bibliotheek

) Sainle-Geneviève,

te

van

N

(Algemeene)

, te Amsterdam, 6 0 ° .

van leden der

114.

korrespondent

der

j te

wip-

in «choolvertrekken,

13".

sche oefeningen,

, neemt

, 21°.

deel

aan de

afdeeling 's Gravenhage der

. —

werkzaamheden

van

de

, 20".

24". — Over een eventuele verandering in de zamenstel-

Aan —

van een

parijsche

E U E U S O N

wereldtentoonstel-

( G .

V A N

)

A

.

voor een

163.

—

van

— ,

,

der

lusthuis,

op

de parijsche

wereldtoonstel-

.

neeml deel aan ue werkzaamheden der

van de ( E .

Amsterdam van de

diskussie

, 2 2 ° ; aan de

als hoogere

Buitensocieteit

S

, 21".

A .

,

N .

rijksscholen

,

P

cn

,

a.

J.

W .

T

E N

Z O N E N ,

12,

13.

Aan — een accessit toegekend voor zijn

F.

A

Forum

,

stoffen.

— Afleiding van — ook bij terrei-

der

tc

Francais

(O r d r e), bouworde, 68".

Funderen

met luchtdruk, 18".

k

te

G. )

arts, 71". Gasthuis Gebouwen

,

schrijver

van

het werk A travers les

Uittreksel van dit boek, 293—312. (Oud en Nieuw), te Zutphen.

, 159—164.

voor lager onderwijs en gymnastiek.— Zie:

Schoolgebouwen.

te Venetië,

te Berlijn,

36.

12.

V A N

fabriekanten van Portland-cement, 11".

, 15°.

w

83—88. , 8 0 ° , 43°.

(Tempel van), te

)

ingenieur. — Waterwcrktuig van — , 1 4 ° .

s

-

groote zalen, 19.

20.

,

der

ontwerp eener hoogere burgerschool, 2 6 ° , 31".

F i n a n c i ë n

van schoolvertrekken, 110.

j , 241.

schappij, 2 6 ° , 81", 51"—56". — Beschrijving der grond-

korrespondent

voor

. — Verslag over 1868,12".

E

J .

(VAN),

-

—

de werkzaamheden is deelgenomen door dc hh. J . J .

voor eene stad van 20,000 tot 80,000

inwoners. — Prijsvraag der

O.).

( J .

Faecale

(Afdeeling) der

koffijhuiszaal. — Prijsvraag van de af-

tot

schappij te Amersfoort, ü°.

over dc klassieke stijlen, 74"; aan de

over akademiën

, 11".

benoemd

V A N ) ,

s (Paleis van), le

g met geasphalt papier, 12°.

n

deeling Zwolle der

221.

neemt deel aan de werkzaamheden der afdee-

V A N ) ,

.

, 18°.

— Sloppen en spouwen tusschen de huizen te — , 13".

verwen

te Athene,

ling

.

,

s te

j te — , 10".

nen zonder veihooging; op

(Aan

over

van den bouwmeester op zijn werk, 103.

Erechtheion

18.

afdeeliug Arnhem vau de

de

C

werkkamers, 19.

(brug le). — Zie: S t e i g e r .

diskussie

k met

van

Over het vestigen van een korrespondentschap

212.

afdeeling

i van — :

Be^cllouwingcn

265.

828, 1 1 ° .

231—288.

Over de kleur bij het

keizerlijken prijs van

.

—

—

Eigendomsregt

tentoongesteld, 216.

Steiger.

den

E i k e n h o u t (Soorten van), 2 1 ° .

Beton aggloméré

—

Culenborg

.

.

loop,

, neemt deel aan de werkzaam-

heden van de afdeeling Zwolle der — , 2 1 ° .

g d e r huizen van te

met

de bouwkunst, 165—202. — Oranjerie van het

voorgevel van een winkel-

— , 15".

Buffet

de

een accessit toegekend

van redaktie, 8 7 ° . — Nieuwe serie ' B u r g e r s c h o o l ( O p e n b a r e ) . — Prijsvraag der

met ongevouwen platen, 3 9 ° .

Chalets, zomerhuizen, op

uan

— ,

152.

Brugleuningen. van

B o u w k u n d i g e B i j d r a g e n . —Verschenen stukken der — ,

ling der kommissie

te

bekroond

E.

de beeldende kunsten, 8 2 ° .

B r u g bij Culenborg. — 7.ie:

(J, W . ) , neemt deel aan de werkzaamheden van de

afdeeling Zwolle der

j te — , 9 ° .

259—264. V A N

e gegevens

—

.

van inrigtingen van gebouwen voor

r toestellen,

106.

s (r. J . l i . ) , neemt d e e l : aan dc werkzaamheden d e r

onderwijs

V A N

bedehuis, 32.

(VAN),

B r u g ( G r o o t e en k l e i n e ) . — Werktuigen bij gymnasti-

189, 141.

architekt,

diskussie over de bouwtypen van woonhuizen, 6 1 ° , 6 2 ° ; lager

J .

Cella alriensis, kamer, 16.

, 13°.

p der

A .

ontwerpen

100,000 fr., 247.

214.

stichter der archeologische kongressen,

,

124.

, neemt deel aan de werkzaamheden der afdee-

! Broodbakkerij,

n van — , 1 1 ° .

te Salamanca,

Curiae, vergaderzalen, 12. — Curia isiaca, geregtshof, 14.

B r u g over den Theems te

& co. —

T

,

& Cons., 124.

B O Y E U

,

gebouw, 2 6 ° , 3 1 ° .

zijne vastheidscliaal voor groefsteeusoortcn, Z

van

Cnbicnla, kamers, 9,

57.

voor

en

(A.)

over het

Castillanos

ling,

geoktrooijeerd voor eene nieuwe

Burgerschool

.

Calorifères

Cottage, engelsch

van de

—

c

tegenwoordigen),

& Gons. — Verwarmingstoestellen van — , W . )

m u z i e k . — Zie: T o o n e e l m u z i e k .

n van metselspecie, 11". O

Composita, bouworde, 6 8 ° .

voor zijn ontwerp

(Eentoonigheid van), 6°.

overleden, 9 ° .

S

zijne

42.

Breda. —

— , 243.

Blok woningen

BOSBOO

den

van heipalen, 811—318.

n e

j te Amersfoort, 8°.

S

van den — op

over

j te — , 9°.

spijkers, 1 6 ° .

, eervol ontslagen als korrespondent

V A N )

W .

Coenacnla, slavenkamer, 19.

(Beschouwingen

& co. te

( J .

( B .

der

gebezigd, 41.

— Eigendomsregt

B o u w t e r r e i n voor schoolgebouwen,

— > Brielle.

N

259—264.

in Nederland, 1 4 ° .

l i n g , 211.

293—812.

Verslag der zestiende — , 5 9 ° — 8 4 ° . — Vragen voor de

J . ) ,

bouwstijl, 298—812.

B r a n d b l u s s c h i n g . — Toestellen, op gedempte grach-

Over liet houden van meer dan é é n — in het jaar, 2 6 ° . —

zeventiende

Beschouwingen

werken, 103.

( F .

voor lager onderwijs tc Brielle,

Burgerwoonhuizen

C e m e n t . — Zie: P o r t l a n d - c e m e n t . —

p der

85°—88".

-

ten, voor — , 81—84.

Bierbrouwerij Bijeenkomst

Bouwmeester.

ling

rijs , 808.

Borden

Oor-

—

175. —

teekeningen.

B o u w m a t e r i a l e n te

T

—

ontwerpen,

lager onderwijs cn gymnastiek, 113 —156.

Beschouwingen

165—202.

— ,

over — en den tegenwoordigen

B O Y E

bekroonde

. — Gebruik van — , in plaats van gewone

Burgerschool

Cella,

Bouwkunstige

heistelling,

l eener bewaarschool

op de parijsche wereldtentoonstelling,

,

—

B o u w k u n s t . — Verhandeling over de grieksche en ro-

Bow

shaven, 330.

B e w a a r s c h o l e n , 140—143. —

B O O Y ,

106.

B o u w t y p e n van woonhuizen. — Zie: W o o n h u i z e n .

328, 1 1 ° .

accessits

e prijsvraag in

over de

B o u w s t i j l in

der

( G .

—

betreffende, C

B o u w s t ij 1

beidsloouen, Bestuur

o. a. de

indische — , 21*.

r oorsprong en hare ontwikke-

met

bevorderd en

meinsche — . Prijsvraag, 317.

—

Berlijn.

104,

-

176.

T

van

28", 2 9 ° . —

Akademiën.

de

invloed dien de — in Nederland heeft onder-

treffende het onderwijs iu de schoone bouwkunst als leervak

Polytechnische

— Adres ter

van

r der Staten-Gencraal, 98. — Onderwijs in de —

Adres

— Zie: A k a d e m i e . —

j aan de Tweede

scholen v o o r — , zie:

.

aan de Polytechnische school te

worpen door — , 101. Beeldende

— Verband tusschen de — en het onder-

zake van het onderwijs in de schoone — , aan de Tweede

l voor woningen van werklieden, ont-

—

plannen

) te Amsterdam, 6 7 ° .

wijs in de schoone kunsten; zie:

Union centrale des — appliques a Vindustrie,

.

j

Bouwkunst.

en r é s e r v o i r

Beaux-arls.—

Bouwkas

— 338 —

— 337 —

101,

226. 251.

253—260.

Geel worden T

( A .

van lichte glansverwen, 15".

r.. VAN). Aan — een tegemoetkoming

voor zijn ontwerp eener muziektent, 20", 31".

toegekend

— 340 —

— 339 — A.).

(J.

N

Beschrijving van de ijshut

—

Oude en Nieuwe gasthuis te Zulphen, Geschenken, in 1 8 6 8 voor de ,

N

neemt

deel

in het

ling 't Gravenhage van de

N.)

(A.

afdeeling

,

p der

e

j ontvangen, 26".

aan de werkzaamheden der afdee-

A

216.

,

Amsterdam van de

i n de bouwkunst

l

, 22"; aan de

aan de diskussie over het bouwen in en op slappe gronden,

n

te

mes,

267—288.

der

afdeeling

Beantwoordt

— Neemt

Botterdam

deel

te

, 11°. —

n

deeling Amsterdam van de „Gouden

poort"

Grafmonument

. — Verslag over

1868,

19". (Aan de werkzaamheden hebben E .

hh.

,

S

,

W . N .

.

,

.

S

,

,

en

O

deelgenomen

,

,

A . C

—

P O S T ) .

,

.1.

J . C

Prijsvraag door de —

worden

Guadagni (Paleis),

te

plaatsing

,

N

n

en

J .

.

—

Aan

—

,

gerschool, 2 6 ° , 3 1 ° .

.

neemt deel aan de werkzaamheden der afdee-

ling Amsterdam van de

, 22".

n van), g

Wip

huis,

68°, 74°

van

7 4 ° , 75", en

A .

.

J .

B O O Y

heistelling.

Z

& co.,

Y

wereldstentoonstel-

11°.

—

Zie:

—

79",

andere

te

wet tot regeling

S

g van — betreffende de

( J .

w.

van het onderwijs

. genwoordige

J .

u

n

J .

,

G .

s

t

van rijkswege

z

a

n

— Gehalte en voorwaarde der te-

voortbrenging in de — , 3 2 3 , 3 2 6 .

d

s

te

2 0 ° , 21". te e

n

250. van

,

11°,

17",

19°,

21°,

71°.

,

namens

, 7 6 ° — 8 0 " ; be-

.

J .

N .

— Over

,

79",

80°

7 9 " , 80", en

.i.

A .

o.

N .

,

G O -

79".

de — bij de Pompejers in gebruik ,

219—232.

—

N

( J .

—

.

voor

31°.

Zie

—

11",

.

Union

Centrale

, ,

bij gymnastische oefeningen, 1 5 4 .

architekt, l

gehouden, georganiseerd dooiArts

appliques

a

(N.),

korrespondent

e

l van Ardjusk,

2 1 6 . — St.-Cunibertskerk te

( A . )

,

der

j te

Breda,

207. —

-

van de

224. —

m

der

j bekroond

P

cn

A .

V A N

)

S

te

13". N

( J .

.

n

—

van — : a.

e schoone

kunst, 8 9 — 1 0 0 .

b.

t park van het gebouw der parij-

d

99—112,

245—252,

201—220.

317—832.

der afdeeling

—

c.

e berigten,

Neemt deel

aan

Amsterdam van de

de

-

bouwtypen de

vraag:

voor woonhuizen, 6 1 " , 62". — Beantwoordt t

men in vroegere tijden de klassieke

bouwstijlen goed gekendï" 6 8 , 7 5 ° . — Neemt deel aan de

prijsontwerp , 2 0 ° .

—

w.

uit de fabriek van

schappij, 2 2 " , 23". — Neemt deel aan dc diskussie over de

j , 8°.

r de afdeeling 's Gravenhage der

.

den,

J .

(Gekleurde),

werkzaamheden

j , 11".

m e t s t o l p r a m c n voor een voornaam huis. —

224. —

in Breisgaa, 2 2 4 . — St.-A7eits-

neemt deel aan de werkzaamheden der

n n

, opgerigt, 1 0 ° . — Ver-

sehe wereldtentoonstelling,

-

prijsvraag, 1 0 4 , 2 5 1 . —

, 222.

kunsten cn het onderwijs daarin, in verband tot de bouw-

afdeeling

(Atrecht), prijsvraag, 1 1 1 . — St.-Pieter te

nomen door de hh.

Fin-

overleden, 9 ° .

7 8 , 108. —

, 8°. te

slag over 1 8 6 8 , 1 5 ° . (Aan de werkzaamheden is deelge-

n

dustrie, 3 2 2 S

7.

der

(Afdeeling) der

*

des Beaux

,

12".

t

zijn ontwerp van een muziekgebouw, 2 6 " , ook:

— Neemt deel aan de werk-

zaamheden der afdeeling Botterdam van de

t

Aan — een tegemoetkoming toe-

, in 1 8 6 9 , te de

, 237.

m te

—

g van — : over het schoolge-

bouw te Brielle , 2 5 9 — 2 6 4 .

t aan kerken en

i n de middeleeuwen, 2 2 4 . —

.

V A N

A .

gekend

34.

te

224. —

j aan den minister

— , 93.

,

.

76°.

derbouwwijzen. —

gebouwen

voor een bataillon infanterie. — Prijsvraag uit-

e kerk te dom

,

m p a l e n , bij gymnastische oefeningen, 1 5 4 .

218.

m aldaar, 2 5 0 .

te Berlijn,

d r a a l te

,

beantwoord door den hr.

,

231—238.

Bome, 1 7 7 . — 311—318.

besproken door de hh. p. J.

N .

de afdeeling Amsterdam der

j te

op de parijsehe

— Notre

— Zie : A k a d e m i e . —

van binncnlandsche zaken, naar aanleiding van het ontwerp

in de

en door den hr. 1. li.

6 8 ° , 76°

,

N .

België

Beaux-arls).

(Beeldende).

voor het kleuren van muren, 1 1 ° .

kerk te Arras

Heinrichshof te Weenen, 2 2 9 . n

kerk

men i n

1 0 . — Over het gebruik van — aan het uitwendige onzer

geschreven door de , 14°,

e vraag: „

van

schupkalk, steenkalk, 1 5 ° .

e

n

hr. w.

.

—

een

accessit toegekend voor hun ontwerp eener openbare bur-

( V A N ) ,

bouwstijlen. —

— Wat

die zich dc toepassing der — op de nijverheid ten doel

met loop, op de buitenplaats

sproken door de hh.

. 2 4 9 , 303.

.

in verband tot de bouwkunst, 8 9 — 1 0 0 .

vroegeren tijd de — goed gekend ?" beantwoord door den

ten,"

i n het park van het ge-

330.

( C e n t r a l e ) , te V A N )

k van den sultan van

Prijsvraag, 3 1 8 .

e — en het onderwijs daarin

om systematischer dan tot dusverre is geschied op te me-

38.

, 22".

(Winkel van), te Amsterdam ,

( J . J .

E

73.

(Tempel van), te

neemt deel aan de werkzaamheden der afdeeling

218. —

—

aan de — ten koste legt, 1 0 8 . — Vereeniging te

land te klassificeren en dat tevens tot leiddraad kan dienen

te

gebouwen,

,

Amsterdam van de S

e

Jeruzalem. — Ontgravingen aldaar, 9 9 . J O N G

k te — , 2 5 3 .

(Schoone).

des),

(Arbeiderswoningen van),

.

n

,

ling, 2 0 7 . J A P Y

en tot hoogschatting der kunstenaren.

Adres van het bestuur der

gebouwen,

1 5 0 ; 4 ° . werktuigen en geschikte

. — Verhandeling, bevattende het onderzoek naar de

m

korrespondent der

Japansch

keling der — , 1 7 1 .

e vraag naar:

225.

daarvan, 1 5 2 .

N

Gasthuis te Zulphen,

J.

1 4 6 ; 1 ° . grootte en indeeling

— Barbaarschheid in de — ; verband tusschen

„ e e n kort en bevattelijk systeem om te bouwwijzen in ons

van metselwerken, 1 1 ° .

lokalen, 1 4 7 ; 2 ° . vloeren, 1 1 9 ; 8 ° . verwarming en

verlichting,

N.),

.

waardigste en krachtigste middelen tot verheffing van de —

daal, 1 6 4 .

overleden, 9".

Gymnastieksc holen, der

en Nieuwe

, neemt deel aan de diskussie over het bonwen

de — en den staat van beschaving van een volk; ontwik-

e

206.

249.

)

stelt, 3 1 8 . (Zie:

k

bouw der parijsehe wereldtentoonstelling, 2 1 4 . (G.

(G.

in en op slappe gronden, 6 6 ° , 6 7 ° .

d e r w ij s in Nederland, 1 1 0 .

e

ÏTZ

329. —

i n het park van het gebouw der parijsehe we-

73°.

Tsis (Tempel van), te

E

uitgeschreven, 20". Groen

Turkije,

russische boerenhut, 2 0 9 .

V A N

te Vésinel,

e

(Hotel

219.

m te

n van — , op de parijsehe wereldten-

leggen?" 1 2 ° .

voor den maire van

de

,

b a l k e n . — Beantwoording der vraag: » W a t

, 224.

'* Gravenhage (Afdeeling) der

k

reldtentoonstelling,

is beter — met de ronde of met dc holle zijde boven te

, 22°.

253. —

— Scholen te — , 1 3 5 . —

159—164.

, neemt deel aan de werkzaamheden der af-

k te

. —

beeldhouwer, bekroond voor zijn ontwerp

T J s h u t in het Oude

de vraag betreffende het bouwen in en op

-

toonstelling, 2 1 5 .

voor een grafmonument voor den maire te

slappe gronden, 6 3 ° , 6 7 ° . )

m van),

,

( A U G U T S E )

Brandenburg,

224. —

2 4 9 , 3 1 0 . — St.-rerdinand te Bor-

£49. —

—

14—32.

S

T G U E

te Saragossa,

kerk te Nootdorp, 1 4 ° .

.

aan de werkzaamheden

van de

288.

, 13°, 14°.

aan de diskussie over a k a d e m i ë n als rijksscholen voor het

g van — : over de aérodó-

deaux ,

, 33.

onderwijs in de beeldende kunsten, 8 1 ° , 8 3 ° .

k te

l

heidskerk te j

225.

aan de diskussie over de klassifikatie der bouwwijzen, 7 9 ° ;

—

224. —

2 5 8 . — Nieuwe Evangelische kerk te Nazareth,

6 6 ° , 6 7 ° ; aan de diskussie over de klassieke stijlen, 76";

V A N ) .

, 19".

neemt deel aan de werkzaamheden der afdeeling

,

van de

( W . C .

Siena,

226. —

9°.

voor woonhuizen, 6 1 ° , 6 2 ;

G O O

te

Hollandischer Steinverband, 8 0 ° .

neemt deel: aan de werkzaamheden der

diskussie over de bouwtypen

j — , 9".

benoemd tot korrespondent der

S.),

( S .

te

, 20°.

G l a s s c h i l d e r k u n s t . — Werken van Y

Helder. —

Herculanum. — Ontgravingen aldaar, 1 0 6 .

159—164.

— 342 —

— 341 —

bij metselwerken, 1 2 ° .

Oordeel van — over het gebruik van kleuren

bij de grieksche monumenten, 2 2 2 .

diskussie over de klassifikatie der bouwwijzen, 79", 8 0 » , en aan die over akademiën als rijksscholen voor beeldende kunsten, 8 2 " , 83".

— 344 —

— 343 — E

van de -

E

nale en van uit de hand gevormde — , 1 8 ° .

, 14".

e n k u s t t o r e n te

( A .

V A N

deeling

van dc

( A .

, 13", 14".

deeling

van de neemt

(VAN),

, 17".

Bridge,

, 20".

T

( A . ) ,

herbenoemd

, 18".

E

43«_60".

aan

bouwwijzen,

stellen,

29".

F i n a n c i ë n , 36".

Jiekrooningcn, 25",

kommissie

betreffende het voorstel

—42".) —

in vroegere tijden van de klassieke

de diskussie over de klassifikatie der

7 9 ° ; aan dc diskussie over akademicn als kunsten , 81", 83".

van nederlandsche nijverheid te Arnhem, en aan de internatioiale tentoonstelling te Amsterdam, 28". — Eercmedaille

. —

te — ,

door de — beschikbaar gesteld i n d e afdeeling „ h u i s v e s -

van schoolvertrckken, 117. —

ting

witten van muren, 11".

van den ambachtsman" der internationale tentoon-

stelling te Amsterdam, 28". — Adressen der — aan den minister

van hinnenlandsche

zaken

m

met betrekking tot

fabriekant van gekleurde leijen te

A O N E S ,

deel van een egyptisch gebouw,

ling

13".

der

Prijsvraag,

verhoogd voetpad, 10. r ken,

(Bont),

vordering der

gebruikt bij de romeinsche bouwwer-

schappij

224. n

en

berigten,

Bouwkunst in

Tol

vereeniging mcl de

3 1 ° , 45"—50".

99—112, 245—252, .

—

Afvoer

Nazareth. —

van faecale stoffen, 83—88. —

t -chap der

—

n te — , ZÏZ. in den winter, 15". n

n van), 1 1 ° .

Naos, bedehuis,

j te—, 9°.

N

,

3'.

e nieuwe evangelische kerk te — , 2S7—292.

neemt

( N .

deel

aan

wipheistelling,

—

57.

g van — betreffende een

,

het

, 11°.

F

gebouw,

ter bezigtiging op de parij-

achterbouw, 19, . VAN

,

neemt

23. deel

aan de werkzaamheden der

van de

, 11°.

hexagonal lubel, zekere bouwwijze, 2 1 ° . Prijs

.

—

Ventileerlijsten van

— ,

van 100,000 fr., van keizer

architekt

C toegekend,

106,

aan den

uitgeschreven door de

j 237,

—

n

der

kommissie

van

beoordeeling,

van

j , 20°.

.

—

heeft ondergaan , 99,

koninklijke akademie van België); 104,

251 ; — katholieke

(uitgeschreven door de — hoofdkerk te

kerk te Arras,

111;

Berlijn, -

stad-

huis te Weenen, 245; — grafteeken voor den maire van

11", 1 8 ° , 2 0 ° .

draagvermogen van heipalen,

-

12"; door dc

afdeeling 's Gravenhage, 20"; door de afdeeling Zwolle, 2 1 ° .

, neemt deel aan dc werkzaamheden der af-

g

van — : over

311. — Neemt deel

aan de werkzaamheden der afdeeling 's Gravenhage van de , 20°.

,

N

247.

P r i j s v r a g e n : — invloed dien de bouwkunst in Nederland

zekere bouworde, 68".

.

11°.

P r ij s v r a g e n , uitgeschreven door afdeelingen der

n te — , 222.

C . )

van

schappij: — door de afdeeling

Pijpwelpntten,

de werkzaamheden der afdeeling , 19^.

.

( A .

19.

cessits bekroonde ontwerpen , 8 5 " — 8 8 ° .

deeling 's Gravenhage van de

Arnhem van de ,

N

. Tempel-

. Bezoek aan dc schouwburgen ,

45"—60". — Beschrijving van een gedeelte der met ac-

P c t r o l c u m g a s , 20°.

N.

. Al-

sche wereldtentoonstelling , 214.

31".

221.

18. —

—

2 4 ° , 25", 2 6 ° . — Bekrooningen, 21". — Prijsuitdeeling,

14".

123.

Pestuin-orde,

1—58.

en na de verwoesting,

15", 18", 19", 20".

— ,

P O T S

overdekte zuilengang, 37.

-

vóór

fabriekant van geasphalt papier, 1 2 ° .

Portugeesch

250.

, kamer, 19.

j Tot be-

bevordering der Toonkunst, 2 4 ° , 25", 26",

317—332.

n

dooi dc

te

Prijsvragen,

,

stad

e woonhuizen, 14—30. —

.

afdeeling

23.

P a r t h e n o n te Athene,

— Vervoerbaar gebouw v o o r — , ten-

uitgeschreven

g van), 107. — Zie: A f b e e l d i n g e n .

201—220.

j , 1 3 ° , 14°. .

van

van het gebouw der parijsche wereldtentoonstelling,

toonstellingen en vergaderingen van drieduizend personen.

(Glassohilderwerken van), 216.

—

op de

zuilengang, 1 8 ,

POT

Parketvloeren,

vau het bestuur der

zijne o n t g r a v i n g e n , blik

Portland-cement

s van), tc

Park

adres

P o r t l a n d - c e m e n t . — Ondervinding bij het gebruik

van sehoone kunsten te

P A N S A

der — op het

bezoek , 31—43. —

ten gebruike bij gymnas-

gebouwen

. — Zie: T o o n e e i i n u z i e k .

posthuis, 12. .

111.

(i'ransch), 14".

k

203.

plank,

P a p i e r (G e a s p l i a 11), voor dakbedekking , 1 2 ° .

neemt deel aan de werkzaamheden van de afdee-

,

gemeene

,

P.

t voor liet kleuren en

— Over het on-

P o r t a l e n . — Zie: V o o r p o r t a l e n .

Ostium, voorhuis, 16.

Paleis

te

, tolhuis, 18.

265.

218.

van kunst (Centraal), in

r vernis

het onderwijs in dc sehoone bouwkunst, 28", 29".

-

210. n

school

bouwkunst aldaar, 94. — Antwoord van

j betreffende het onderwijs iu de sehoone bouw-

Ourassa, woning van nomadische stammen in het noorden van

20. —

oefeningen,

43—58).

tc Buurlo,

Oude gebouwen.

n der huizen van

korrespondent der

Orchestra , koor, 44, 4S.

Oude 10.

— Cité ouvrière

tot

schappij te Breda , 9". Oranjerie

— Vintilatictoestel van — , 121.

.

bestuur

1—14.

320.

benoemd

Oltiarins , portier, 16.

(S1 o t v a n ) , opgemeten , 22".

,

g der — aan de tentoonstelling

,

9 ° ; te Herculanum, 106.

tische oefeningen , 154.

]8".

o i a ï k - v 1 o e r e n te

J.)

gymnastische

kunst, 2 9 ° .

museum,

.

Ortliopacdischc

j , 20". ,

in de

en

O o s t e r s ch

bij

van gevels, 227.

sehoone kunsten, in verband tot de

onderwijs.

, 13"; aan de diskussie

26",

het

14°.

gebruike

Polytechnische derwijs

als rijksscholen voor de beeldende kunsten, 8 3 ° .

in de

ten

154.

Pleisteren

202.

O n t g r a v i n g e n : te Jeruzalem,

, neemt deel aan dc werkzaamheden van de af-

N

31", 32". Bestuursvoorstellen naar aanleiding van het rapport der

330.

deeling 's Gravenhage der

Voor-

153,

, neemt deel aan de diskussie over akademiën

Onderwijs

van schoolvertrekken, 118.

Planken,

bouwkunst, 89—100.

soort van egyptische zonneblinden, 203.

Uitgegeven werken, 23". Prijsvragen, 24". Geschenken 26".

(JB.)

, 20°.

, bakkerij , 26.

Onderwijs (Gebouwen voor lager). — Z i e : S c h o o l -

voornaam uitgever van archi-

rijksscholen voor beeldende

-

Verschillende handelingen, 28".

te

bekendheid 74";

Afdeelingen en hare werkzaamheden, 10"—23".

bibliotheek, 27".

prijsontwerp door dc afdeeling

van dc

stijlen,

vergadering, 1"—42"; bijlagen

, 8°. Uestuur, 8", 31".

ten, 8".

-

(c. J . ) , neemt deel: aan dc werkzaamheden der af-

over de Tol bevordering der bouwkunst. — Ver-

27'' algemeene

zijn

tektonische werken, deeling

der

der

e 1'riesclie), 14".

(AÜGÜSTB),

,

te Schoonhoven, 159.

slag

bestuurder

J Z .

deel aan de werkzaamheden der afdee-

Gravenhage van de

Plafonds

14.

Okel, egyptisch gebouw, E

, neemt

P O S T

, waterkom met fontein , 18.

Oeei, zalen, 19.

j bekroond, 20".

n

aannemer win den bouw der openbare school

j

tot

's Gravenhage der

281—23S. — Funderen met

Odeum te

Oliewctsteenen, , voor

.

. — Verwarming met heete — , 123. .

116.

schappij , 31".

deel aan de werkzaamheden der afdee-

ling 's Gravenhage van de

(n.),

O

11°, 18°, 20°.

O.

aan het. uitwendige onzer gebouwen , 219. S

pijpwelpntten,

208.

beschouwingen over het gebruik van kleuren

—

.

op de parijsche wereldtoon-

ling

Nortonsche

(Tempel van), te Aegina , 222.

A

neemt deel aan de werkzaamheden der af-

V A N ) ,

tempel,

— Scholen te — ,

neemt deel aan de werkzaamheden der af-

,

N .

c

330.

woonhuis,

in schoolvertrckken, 136.

83—S8.

. — Betonfabriek van — te ( A .

n

g betreffende den afvoer

—

.

Noorwcegsch stelling, 212.

. — Groen worden van — , 1 1 ° .

329.

van faecale stoffen in hef gesticht

T

n e n . — Verbindend vermogen van machi-

neemt deel aan de werkzaamheden der afdee-

( V A N ) ,

ling

— 346 —

— 345 —

Bouaan , 249. P r i j s v r a g e n , uitgeschreven door het van Privaten

k

317. in schoolgebouwen,

132,

142, 261 , 262.

t

S c h i l d e r k u n s t (Oorsprong en ontwikkeling der),

tc Athene, 221. Putboring

volgens

Putboring

te Goes, 20".

"childerwerk

stelsel, 11", 1 8 ° , 20".

S

en

Springbok,

aan het uitwendige van gebouwen , 228.

chooigebouwen. werpen

176.

— Eenige

werktuig bij gymnastische oefeningen,

(W.) ,

gegevens voor het ont-

neemt deel aan de werkzaamheden der af-

deeling Amsterdam van de

en gymnastiek , 113—150.

neemt

(B.),

S

in

te Bremen , 225.

B.

deel aan de werkzaamheden van de

de trappen. 3 ° .

152,

154.

neemt

VAN),

(G.

N

afdeeling n (j.

S

Brielle,

, 13"; — te

N (T.). —

(W.

deeling

'tGravenhage

der

, 10"; — neemt

deel aan de diskussie over: a. het bouwen in en op slappe gronden,

76"; e. over dc klassifikatie der bouw-

Sclamlick,

Oordeel

bij gebouwen,

10". (Aan de werkzaamheden is deelgenomen door

hh.

w.

c.

G .

,

C

j.

B .

. — Verslag over

V A N

,

V A N

,

V A N

, ï'OT.)

V A N

J .

C .

W .

,

1'.

J .

N

.

,

J .

,

.

A .

V A N

C .

T

Sm» het gebruik van kleuren

F .

vraag:

„ Welke voorzorgen

de den hr. w. c. hh.

G .

,

.

V A N

66",

, 6 3 ° , en besproken door dc

G O O

67",

A .

N .

,

66",

Vragen ter beantwoording, 12". —

W .

N .

,

66",

67",

d

van keizer

N

s te). — Oranjerie op liet — ,

,177.

265.

67",

67"

Sloppen

W .

en

C .

V A N

.

A .

,

67°,

V A N '

S m a a k . — Opstel van

C

g van — : over bouwen

den tegenwoordigen

bouwstijl,

, neemt deel aan de werkzaamheden van de afdee-

ling 'sGravenhage der

S

(J.

A.).

over — , 65—82. —

gebouw te Schoonhoven, 157—160.

, 19", 20"; — neemt deel

Spaanse h ling,

gebouw

Speelplaatsen Specltrom,

afdeeling

W.),

neemt deel aan de werkzaamheden van de der

j te

Toonkunst.

, 16", 17".

op dc parijsche

13,

Spoorweg Spouwen.

in schoolgebouwen,

131,

, 66". — Zie: S l o p p e n .

, 22".

omschrijving van

de

tot bevordering der). —

dra-

Tra])

10,

11,

r de

j Tot bevordering der Bouwkunst gezamen-

te Nyland

Triclinia,

25", 2"6",

bij gymnastische oefeningen,

zalen, 9 ,

l S , 23,

,

.)

24,

25. oefeningen,

154.

den Groote, 2 4 ,

N

215.

neemt deel aan de werkzaamheden van

de afdeeling Zwolle der Trottoirs

829.

12S.

bij gymnastische van

(n.

20".

154.

te Chaillot,

in schoolgebouwen,

Trijschtouw,

45"—50°.

in loodregten stand gebragt,

van de Avenue de

48—58.

werktuig bij gymnastische oefeningen, 153.

in

j , 21". 10,

Trottoirstecnen,

11.

18".

12.

U.

l van het),

204.

Union centrale, te

— Zie : Beaux-arts.

TA

142.

(B. V A N

U r i n o i r s in schoolgebouwen,

Teekeningen.

—

der

, 11°.

Zie:

Bouwkundige

Vastheidschaal Vensters.

teeke-

—

t

kunst—

in

Vormen en k o n s t r u k t i ë n

stel iu

, 820.

140,

van

Ventilator

Tempel

Venus van

en

tempelbouw

Templerhaus te Hildesheim, (J.

te

31—48.

225.

de afdeeling

der

.

.

—

j , 11".

118.

—

van — , 18".

voor gymnastiekzalen,

van w.

150. — Toe-

P O T S

, 11".

n kopij van de — , 215.

(Tempel van) te

V E N U S

Vergaderingen

C . w.), neemt deel aan de werkzaamheden van

schoolvertrekken,

(Zelfwerkende), 1 8 ° .

Ventileert q sten

van Jeruzalem , 99.

18".

,

van

121.

,

Temenos, bedehuis, 82.

.

29.

16"; — in schoolvertrekken, ] 19, 268; voor

bewaarscholen

826.

van

— Vcusters

Ventilatie,

Teekenonderwijs.

B

te

132.

V.

, neemt deel aan de werkzaamheden van

de afdeeling

T

uithangteekens

22.

Tempels 152.

en

in schoolvertrekken, 186.

Teekensc holen wereldtentoonstel-

werktuig bij gymnastische oefeningen,

neemt deel aan de werkzaamhe-

— Oorsprong en ontwikkeling der — , 1 74.

Triomfboog

j , 18".

in

Tablinum,

884,

214.

61"; b. over het bouwen in en op slappe gronden, 67". ( J .

,

A .

Touwen,

ningen.

g van — , betreffende het school-

—

aan de diskussie: a. over de bouwtypen van woonhuizen,

P

45.

Toren

T. Tafels

Sonnette « levier, wipheistclling, 57—64.

29S—212. ( E . )

18".

neemt deel aan de werkzaamheden van de afdee-

Suez-kanaal

68°.

13".

tering te ontwikkelen, 823—826.

—

kundige teekeningen

44,

lijk eene prijsvraag uitgeschreven,

9".

,

brenging , cn over dc middelen om dien — door verbe-

Saeellum , huiskapel, 19.

319. Prijsvraag. — Zie :

Theatron , ruimte voordo toeschouwers in den schouwburg,

Slrigilis , huidkrabber, 9*.

Over den algemecnen — en zijnen invloed op de voort-

s

—

67°,

.

,

tusschen de huizen der stad helft,

Union Centrale, des

17".

Uithangborden

—

J . ) .

,

Stormplank,

,

Terra-cotta,

Toonkunst

) , eervol ontslagen als korrespondent der

V A N

Straten

wege de

« 1'industrie, te

Tentoonstellingsgebouw.

Trappen

ling Arnhem der

die laag liggen en ophooging behoeven ?" beantwoord door

Prijsvraag 12".

S

C .

j aan de — , 2 8 ° .

van

appliqués

en de

(Groef-),

(O. VAN

italiaansche wijze van kleurendekoratic, 225.

e

13°.

(Surcarburatie van), 20".

S t i j l der bouwwerken vau

behooren te worden genomen bij het bouwen in en op —

g der

T o o n c c 1 m u z i e k. — Eene

j te Helder , en als zoodanig vervangen door

223.

gronden. —

,

(p.), houdt op korrespondent der

204.

van — over

van voorwer-

den van de afdeeling Amsterdam der

Wormerveer te zijn, .9".

-

en

210.

der burg bij Culenborg, 14".

,

Slappe

153.

(Nieuwe engclsehe), 11".

Steensoorten

20".

)

Tentoonstelling

(.i.

van den keizer van

S t e e n k o l e n gas

13 , 48—58.

dam. —

2S7—292.

( G e b a k k e n ) . — Teekeningen van prof.

Steiger

te

pen van gebruik enz. voor den ambachtsman, tc Amster-

Beaux-arls

S t e e n k a l k , 15".

.

nijverheid

j — aan de, 2 8 ° .

matische ot — , enz. Prijsvraag, 317.

Steenboor

15".

Skene , tooneel, 44 , 49.

de

Steen

118.

148.

— /.ie :

te

Sgraffitto (Al),

1868,

Vensters,

in loodregten stand gebragt,

len voor beeldende kunsten, 83". der

Plafonds, 118.

egyptisch gebouw,

—

.

20", 81".

g van — : over de nieuwe evan-

Stalgebouwen

— Afmetingen, 115. Vloeren, 116.

kunsten.

Schulpkalk,

een

rijs , 303.

117.

nederlandsche

g der

.

(F.). —

te

van

Arnhem. — Tentoonstelling

S

S t a t i o n s g e b o u w ( N o o r d e r - S p o o r w e g - ) , te

wijzen, 7 9 ° , 80"; d. over akademiën als hoogere rijksscho-

(Afdeeling)

id.

V A N

S p r i n g p l a n k , werktuig bij gymnastische oefeningen, 153.

136.

Schouwburgen

66", 67"; b. over de bekendheid met dc klas-

sieke stijlen, 68,

157—160 ;

p.

werktuig bij gymnastische oefenin-

gelische kerk te Nazareth,

Schoonhoven,

j.

Tentoonstelling

153.

G

, neemt deel aan de werkzaamheden van de af-

N . )

en

S p r i n g p a a r d , werktuig bij gymnastische oefeningen,

g van de lokalen.

voor lager onderwijs,

Schoorsteen

dempte grachten, tot brandblussching, * \ . E

gen,

.

Ventilatie, 119. Verwarming, 122. Verlichting, 127.

Schoone

g van — : over toestellen, op ge-

—

Springinrigting,

Schoonhoven. — Schoolgebouw aldaar, 157—160.

17".

Aan

den voorgevel van een winkelgebouw,

. Bewaarscholen,

(1°.

—

gerschool, 26", 31". — Bekroond voor zijn ontwerp van

4 ° . Privaten en urinoirs.

Pomp). —

)

accessit toegekend voor hun ontwerp eener openbare bur-

259—264.

Scholen

in het krankzinnigengesticht

83—b8; — van

6°.

te

n en wanden,

g van — : over het gebruik

van kleuren aan het uitwendige onzer gebouwen , 219—232. :

e speelplaatsen.

Schoolvertrekken.

, 20".

N

2 ° . Voorportalen en

Schoolmeubelen,

, 11".

—

<;.).

1 ° . Schoolvertrekken.

Schoolgebouw

deel aan de werkzaamheden van de

van

J.

van de bouwplaats.

gen en geschikte plaatsing daarvan).

, 11".

der

e

Gymnastiekschoen, 146.

N (P.), neemt deel aan de werkzaamheden van de der

c vereischten van scholen

2 ° . Vloeren. 3 ° . Verwarming en ventilatie. 4 ° . Werktui-

j , 14".

afdeeling

.

(A.

140. — l i l . Scholen voor lager onderwijs, 143. —

(o.), neemt deel aan de werkzaamheden van de

afdeeling helft der

:

114.

5 ° . Schoolmeubelen.

, 21'.

werktuig bij gymnastische oefeningen, P

algemeen,

n van), 11", 17", 19", 21", 71".

afdeeling Zwolle der ,

het

j , 22".

inrigtcn van gebouwen voor lager onderwijs ( J .

s

153.

12. (Gebouw

voor).

—

Zie:

-

ziekfeesten. Y

(J.),

herbenoemd tot bestuurder der

, 81". 23

— 351 — Vernis.

— Zie :

— 352 —

.

Vervoer

Werktuigen

n van). —

d van de verbe-

tering der — op de bouwkunst, 21". Verwarming, van

id.

16", 18"; — van school vertrekken,

Z te

van

,

O.)

(C.

E

Zeist,

van

& Cons.,

B O Y E

124;

24.

26°,

van een burgerwoonhuis; prijsvraag door de

prijsvraag door

de

j

winkelge

Winkels

T

.

,

V A N

A .

128.

voor

neemt deel aan de diskussie over

W anden

j , 243. van bouwstoffen enz., 19".

.

van

—

81",

28.

57—64. t voor het — , 11",

voor den werkenden stand,

Woningen

( E i g e n ) . — Vereeniging

te

doeltreffende

101.

101. van werklieden,

te Amsterdam, tot het verkrijgen van — ,

e

vraag:

„Welke

zijn

de

meest

bouwtypen voor deftige en burgerwoonhuizen

zoogenaamde

p.

J .

J .

blok woningen te vermijden?" behandeld ,

.

,

.

ül",

A .

E .

62".

Wormerveer. — opgeheven,

,

N .

p der

j te —

9".

x.

117. Xochicalco

e tempel van), 208.

— , 99. op

de parijsehe

ling, 216.

Zandsteen

iu

11 ; te

328,

329. van den ingenieur VAN

,

14".

— Stadhuis te — , 245.

W e e n e r b a k k e r ij ling,

)

van

,

11",

13",

17",

19", 21". Zulphen. — tJshut in het Oude en Nieuwe Gasthuis te — ,

Water werktuig Weeticn.

(W y b u r g e r ) , 14".

Zandsteen

W a t e r . — Verwarming met heet — , 123. Waterleiding

z

wereldtentoonstel-

op de

parijsehe

wereldtentoonstel-

216.

Zwolle ( A f d e e l i n g ) 1868, 21".

Wereldtentoonstelling het gebouw,

159—164. Zwolle. —- Gemeentescholen te

te

1867. — Park

201—220.

Werkenden stand

de hh. B O O

n van den),

101.

, B .

schreven, 2 1 ° .

, 138,

144. . — Verslag over

(Aan de werkzaamheden hebben

B .

en

der

.

G .

V A N

.

—

deelgenomen ,

Abadie, 249. Adler, i04. Aeschylus, 49, 50. Ahlert, 256. Akkerhuys J E z . , 160. Albertus , 254. Alexander Sevcrus, 6. Allebé , 114, 119, 120, 121, 137, 138. Arnz & (Jo., 258. Augustus , 4.

B

102.

14—32.

Neder/and, en wat is er te doen om de eentoonigheid

van

en

Ontgravingen te Jeruzalem ouder leiding

"Waschinrigting,

bij

— Prijs26",

verwarmingtoestel voor gymnastiekscholen,

door de hh.

van school vertrekken,

N

-

der

v a n een).

uitgeschreven,

Woningen

in

w. W

en

's Gravenhage

van muren. —

S

de zeventiende algemeene bijeenkomst 'van

leden der Vuurproef

25, 27,

Woonhuizen. —

het bouwen in en op slappe gronden , 68". Vragen

j

te

Woonhuizen

van schoolgebouwen,

afdeeling

(Voorgevel

W i p h e is t e l l i n g ,

uitgeschreven,

31", 56"—60".

Voorportalen

de

door de

Witten

j uitgeschreven , 242 ; — van een bouw,

g van — :

— Neemt deel aan de werk-

56"—60".

V l o e r e n : van schooltaken, 126; in gymnastiekscholen, 149. Voorgevel:

van

Winkelgebouw

vau — : Over deu

g aangaande zijne werkzaamhe-

T personen,

schappij, 20".

108. Verhandeling over de bouwkunst, 165 — 202. ,

—

.

O.

J .

vraag

Vertaalde opstellen

smaak, 65—S2.

( J .

zaamheden

j , 22".

S

, 22".

zijne ontgravingen , 1—58.

j , 14".

—

.

S

J

Olie-wetsteenen.

neemt deel aan de werkzaamheden van de afdee-

,

neemt deel aan de werkzaamheden van

der

L — Zie:

ling Amsterdam der

, neemt deel aan de werkzaamheden van de afdee-

(B.)

ling ltelfl

den,

122;

150.

266.

de afdeeling Amsterda/n der V E T

op de gymnastiekscholen en hunne plaat-

152.

Wetsteenen.

bewaarscholen, 140; van gymnastiekzalen,

Verwarmingstoestellen

sing,

— 35'i —

— 353 —

J .

W .

B O S -

Prijsvraag door de — uitge-

Ballu (Theodore), 249, 310. Baltard, 249, 303, 311. Bance, 330. Banks, 233. Bany, 73". Baudrv (Ambroise), 245. Baumer, 322. B è d e - T e s t o n , 101. Belgrand, 828, 329. Benard (Paul), 322. Benda (Julius), 246. Bernini, 177. Blondel, 311. B l u m , 13". Bluntschli (A.), 246. B o i s s e r é e , 256. Booy Nierstrasz & Co., 11". Boren, 289. Borie (Jules), 267. B ö t t i c h e r , 15". Bouchardon, 82. Bovy & Co. , 57, 58, 04. Boyer en Cons., 124, 143. Breidenbacil & C o . , 258. Brutus , 55. Brutus , 55. Bugeaud, 207. Bulwer, 2, 5, 9, 21.

C Canned, 322. Cappelle . van), 1 1 4 , 1 1 9 , 120, 121, 137, 188. Carolina, koningiu van N a pels, 7. Cattoir , 107. Caumont , 106. Championet, 7. Champollion, 73". Chardon (Ernest), 245. Charles, 211. Charnay , 205, 208.

Chlandini, 4 8 ° . Cicero, 4. Claudius , 4, 78. Clerget, 311. Coignet, 328. Cole, 322. Collins, 213. Conrad, 258. Crevy , 235, 238.

. m

(A. W . van), 82". , 311. , 311. t (E.), 246. , 205. n a i n é , 73". T en zonen, 1 1 ° . k (van), 14". , 10. , 78°. , 282. , 249, 310. , 34. , 247, 248, 249, 311. s , 290. , 15". , 4.

£. Ebe (Gustav), 246. Ende, 104. Engelbert von Berg, 254,255. Ennen , 255. Euthoven & Co. . J.), 26a. Eshuys, 152, 153. Euripides, 2.

Ealsemberg (W.) 14". Farncombc, 138. Fergusson, 73". Ferstcl (Von), 245. Flavier (Paul), 329. Florus, 2. Frederik Willem , koning van Pruissen, 105, 257.

Grasse, 120. 's Gravenveert (J. van), 21. Griendt (J. van de), 64. Gropius, 104. Grosz, 245. Guichard, 322. Gunning , 120.

, 18". , 10r>. , 3. n (Von), 245. s , 38. , 245. , 245. r s (F.), 19". l (Baron n van van), 265. , 194. llelmholtz ) , 48". s , 3. , 100. l , 240. , 104. , 254. llittorll', 303, 73". , 104. d von) , n 255. t (Jhr. W . ) , 64. , 64. , 195. u act Teston , 101. , 290. o (Victor), 7 2 ° .

l (Auguste), 249. g (Friedrich von), 255.

J. Janssen, 53". Jolifi'e, 23:!. Josephus (Flavius), 101. Jordan, 245. Junere , 254.

.

G. Gamier (Charles), 248, 293, 72". Gartner, 104. Gesta (Victor), 216. Gobat, 289. Godeboeuf, 311. G ö t h e , 72". Grangcdor (J.), 828.

249,

, t , n , , g 214,

211. 72". (Franz), 245. 2 8 9 , 290. 148. , 246. n de Groote, 177, 215.

s z

Bruvn), 90, , 18". , 138. , 221, 222 , 253. , 104.

, 249, 303 , 311. z , 48". t , 245. g ) , 246. c , 73°. , 311. e (Ernest), 32o. e (Victor), 323. , 2 4 8 , 249 , 310. , 15". e , 311. , 75". , 15". , 84 , 13". o & C o . , 261 , 330. , 215. k , koning van Frankrijk, 7 3 , 74 , 198, 29S, 30 i, 807, 808. k X V , koning van Frankrijk, 298, 306. k , koning van Frankrijk, 71, 298, 306, 307. k Filips, g der Fransehen , 29S. r de , 322. , 4. k (A.), 159. k , 160. , 215. f

. , 13". , 215, 216. , 5. k . J . ) , 266. , 7, 12, 49. n , 208. o , 215. , « 3 . , 74. , 104. r (Franz), 256. l (Auguste), 330 , 331. r , 290.

N. Napoleon i , 256. Nero ) ,4,5.

— 356 —

— 355 — Neumann, 245. Nicod (Paul), 216. Nodier (Charles), 2. Noviteky, 322.

Quast (Von), 104. Quatremcre de Quincv, 76. Questel, 249.

0 Olivier, Ottirj

211. ,

,

215. r s

11!). . P.),

158. , 4. c (John), 233. s (Prof.), 80". , 71". , 48". e (Gerhard von), 255. a a ) , 225. n , 103. , 811. o , 245. e (W. N . ) , 329. , 72". , 323. i , 215.

P Pajou, 322. Pallnndt van l (baron) , 168. Parville . dc), 201. Pausanias , 221. Peck & C o . , 88. P é c l c t , 123. Pennethorne, 78". Pericles, 178. Perraud , 2 4 » . Perugin, 216. Pettenkofer, 120. Phaedrus, 4. Pichler, 104. Pijnappel . , SO, 196. Plautus, 74. Plinius, 5 , 223. l , 48". Porigneuu, 12. Portius , 66. Pots (William), 1 1 ° . Poumct, 120. Poussielgue-ltusaud , 215. Prisse d'Avenncs , 831. n , 78".

Schroder (Albert), 205. , 205. Schroder Schiitz , 267. Schwarz, 2 8 9 , 290. Schwarz ((!. von), 322. Sedille, 811. Semper, 220 , 223 , 245. Seneca, 4. Silius , 55. Sophoklcs, 51. Speilberg, 104. Stack, 245. i Stadler (Ferdinand), 292. ! Statz, 104. Sterkman & Zoon (Wed.), 264. Stier (Wilhelm), 105. Strack (li.), 15". Stroobant (F.) , 15". Stuart, 7 4 ° . Stiller (A.), . Sweden , 289.

T.

S Sabinus ( N . ) , 20. Sanders, 138. x von), 256. Schier, 256. Schinkel, 105, 256 , 16". Schliiter (Andreas) , 105; Schmidt (Friedrich), 245, 247. Sohmitz (Franz), 258. Schraubc , 136.

Taylor (Baron), 2. Terentius , 2 , 5 . Telford '), 281. Thienemann (Otto), 246. Tiberius, 4 , 73. Tollens, 16. Tullius , 36. ') n den tekst staat abusievelijk Te t ford.

G VAN

Bis. 158, reg. 23 v. b. 212, „ 32 v. 1). >»

11

221 , „ 831,

„

staat „

9 v. b. 18 v. 1). 8, 11 cu 12 v. b.

it

236,

n

234,

„

33 v. b.

>>

236,

„

32 cu 36 v. b.

u

237,

„

9 v. b.

j 1" „

E

parkotlijstcn,

W. Waaser, 211. Wallraf, 256. Warren (Charles), 100, 101. Weale, 15". Westbroek ((J. , 160. Willem , koning der Nederlanden , 89. Winckcbnann, 72". Wintgens . W . ) , 95. Wolpcrt , 121 , 150. Wren (Sir Christoph), 231. W u r m (Aloys), 246. Wyatt, 73". Z. Zahn, 15". Zammincr (Friedrich), 4 8 ° . Zcllcr, 290. Zwirner, 256, 257.

lees: pcrklijsteu.

„ Basetigemiit'le, „

verglaasde Vasengemalde.

span,

„

spanning

kroou

„

kruin.

spijkers

„

bouten. strekken.

246.

Valgus (tiaius Quinctius), 56. Vasari, 72". Vaudoyer ! 311. , 65, 107, 108, 248, 249, 73", 81". Visconti, 141. Vitruvius, 2 0 , 42 , 221. Voigtcl, 257.

.

verniste,

stukken

Ü. Uchard, 811. Ullmaun (J.),

POMPEJI

EN

ZIJNE ONTGRAVINGEN .

PLAAT

II.

/vizi, e e tusschen cle wanóen

/w/./. Opslaiidïcuivoren.

laai

van

1 a bo

voorTiö.12.v,3

BEWAARSCHOOL

met

voor

200

KINDEREN

onderwijzeressen woning. Vooróevel.

S c h a a l van 1 a Zoo

PLAAT

B E W A A R S C H O O L voor met

200

KINDEREN

o nel er wij z e r e s s e n w o n i.nc5

T

voo

70

.

PLAAT VIII

N

e lan£s AJ3.

Schaalvan1a2oo

A

voo

80

"

N

met onderwijzerswon mó . j

Voorgevel.

o

1

El

I

DcorsTieae laiós

e iaiiós C

AB

b

,' 'r

.1

-/

i

X .

2Ö0

T

.

el a n g sC ( P l a a t . l l )

li

ï

J

T~

li

l,

;

a

voor 275 J O N G E N S en 2,75 met onderwijzers en onderwijzeressenwonLng V

óevel

S

S

e

n

Ftó 1. Kölnlsche Elemenbiscnulen.

.1.1

Fiö 2. Gemeente scholen te Zwolle rAmeri.ka.an.sch systeem.) Ac/ilcrstfr /*>n/,-

N

T X'

T

U

E

Voorgevel.

e kngs A

i

(plaal 17.)

Sell aai van 1 a 200 . -

T I

ióe ö

X

G Y

NAS

U

T XX.

N

£fef«ir

iifit

Vntsjr

H E T S C H O O L G E B O U W T E SCHOON H O V E N

Doorsnede over de lijn CD.

TEEKENING

VAM E E N E

BURGERSCHOOL

A A N DE L I J N B A A N

TE

BRIELLE

e volóens

Schaal van 1 duun pe E l . 'i

7

5

x

7,

7;

7,

}

1:

'i

m

.

S

T XX' e eene e lie n

4

5

S *

e .

PROTESTANTSCHE

KERK

TE

NAZARETH.

P L A A T XXVII.

H.

tiouwlmiiiW

7

ii'.jni: frr. l ' d c e l

6*3

li'.

.

N". 286.

, October 180'J.

t

Bestuur der

j voornoemd hooft,

1

tor behandeling op do 17 ''

de eer aan heeren

op ocu nader

n de hieronder volgende vragen,

te bepalen dag te houden in het jaar 1870,

voor te stollen. Schriftelijke antwoorden worden bij don Sekretaris, aan het bureau dér E 181, tc 1°.

,

Vrij algemeen wordt een nieuwe rojrolinjr van het g moet die regeling zijn en geschieden? to bekomen over het

of

der gouie door het .

,

uiterlijk tot 1 Junij e. k. ingewacht. t in

noodzakelijk geacht.

j de beantwoording dezer vraag verlangt men inlichting

doeltreffende, dat beambten van deu waterstaat

eu officieren bij het wapen

k belast worden niet allerlei werken, die uitsluitend tol de hoogere bouwkunst behooren.

Welke middelen zijn met good gevolg aan tc wouden, tot zuivering van do stads kanalen of grachten, waaruit eeu even ongezonde als ondragolijko atmosfeer opstijgt?

3". Welko algemeene bouwtypen zijn voor

de meest doeltreffende, eu wat is te doen om aan deze

ingang to verschaffen P 4°.

Bestaan er proefhoudende stelsels voor den aanleg r a n sokreetkiiilcn eu stadsriolen? Zoo ja, welk systeem is voor heido in eene gemeente of bevolkte buurt het besto?

5°.

Op weikeu grond spreken sommigen over

en zijn dc door hen bedoelde

bouwvormen thans geschikt te achten voor publieke, monumentale eu burgergebouwou? 6°.

r ziju iu behoort

verschillende klassen van arbeiders, al naar gelang van hun loon, te stellen.

g

de familiewoning voor elko dozer kategoriën te zijn ingerigt, en welke is de beste wijze van

plaatsing, kombinering, konstruktie en administratie? 7°.

Welke beteekenis moet nion geven aau het woord

iu de Bouwkunst, eu naar welke regelen moet dat

kunstkarakter aanschouwelijk worden gemaakt, opdat bet voor beoefenaar en leek rijke vruchten drage? 8°.

g was het onderwijs iu de verschillende bouwambachten ten tijde der „gillen.'"

s sedert dien

tijd het ambacht, dat tot deu bouw behoort, vooruitgogaau, ou ia welke opzigten verschillen de openbare waardeering cn do uitoefening vau heden bij die van toen?

Als cr verbeteringen noodig zijn, op welke

wijze kan men ze tot stand brengen? 9". Sommigen zijn der luceuiug toegedaan, dat dc bouwkunst kracht ontleenen moet uit dc leer der konstruktie. berust zij dan?

voornamelijk eene wetenschap is en al hare

Als zulk eene opvatting de juiste is, op welke gronden

s zij onjuist, hoo behoor! de houwkunst te worden beschouwd, on is het gepast haar, ovou 1

als dc vakken van den ingenieur en don tochuoloog, te onderwijzen! Tot welke hoogte moet dc bouwkunstenaar, in gemeenschap met de heide genoemde, worden opgeleid, en waar behoort de scheiding tc ziju, opdat verwarring eu miskennng van wederzijde worden voorkomen? 10°.

Wat hebben gemeentebesturen in het oog te houden hij dc uitbreiding van steden, dou verkoop en de inrigting van terreinen, hel aanleggen van wogen, en bctgocu uit een hygiënisch . ckouomisch, veiligheids- eu koustruktief oogpunt — iu deze — voortvloeit?

11".

g behoort de bouwkunstbeoefenaar to werk tc gaan bij hel ontwerpen van gebouwen?

Welko regelen

ou voorwaarden moet hij aau zich en zijner kunst stellen ton opzigte der in- en uitwendige verhouding, der indeeling, der konstruktie eu der versiering? Of korter: men verlangt cone handleiding voor deu ontwerper van gebouwen. 12°.

Op welke hoogte staan thans in

de monumentale en de biirgcrbtiuwkunsl, vergeleken bij die vi'n'.r

twoe a drie eeuwen ? O

'

:

G

VAX

.

o r l o a m

li.

. 1. :

Aan Tot

1869.

Bijlage tot de „ B o u w k u n d i g e

Bijdragen", dl.

. stuk 3.

J

ZEVEN-EN

E

E

G

N VAN

/i

si

ii

E

J i; i; \

N TE

O n si

N 15'"" E N 16»"

' tvT

& 1869.

J

.

VAN

J

1860.

,

Bijlage tot is

,, Bouwkundige Bijdragen", dl

. stuk 3.

G VAN

E

E gehouden den 15 Julij

Ter l,

vergadering

T E T A

.

G

e

en

O.

B .

Geene stukken

worden door de-

stempel van den sekretaris

voorzien

voor echt erkend, zijn.

dan die,

welke mei den

digden

c.

N

w. j .

,i.

is onderteekend door 78 leden, onder

('S

E .

(Hoorn),

N

Gravenhage);

van de

Leiden,

afdeeling

w. c.

de afdeeling de afdeeling Amsterdam, w. afdeeling Arnhem, en w. van

V A N

J B .

A

A .

N.

E

en

en

i.

E .

E

J B Z .

S

E

J .

E

en

S W A A N

c.

J .

c. G O O

7 ure opent

de

voorzitter de

cijfer aantoont,

rijk toenemen;

dat de

niet

getuigen

hunne

29 hier ten-

toongestelde ontwerpen, en dat de archieven, de boekerij, voorraad van tot

heden niet uitgegeven of iu druk en

gravure zijnde opmetingen,

ontwerpen

en bijdragen

verre

van onbelangrijk is. „ Z u l k e feiten, mijne heeren, vermelden wij gaarne, omdat zij

in werkdadige belangstelling de

van de

zelfs pligt kan zijn,

vertrouwt

bet

werking,

overtuigd

dal

en

wensch

hunnen oorsprong vinden.

Ofschoon

vergadering met de

te voren

beantwoorders der prijsvragen zich

hebben doen wachten,

van de

afdeeling '* Gravenhage. Te

Amsterdam.

overtroffen; dat jaarlijks inkomsten en uitgaven vrij belang-

A .

van

i nden

e verklaring vindt haai- goed regt iu de feiten: dat

de

i.

G .

benevens de afgevaar-

van de afdeeling Delft,

S

en

W .

,

ons ledental op heden een

niet

B .

E i k-e

bestuurders

.

presentielijst

en

,

.

welke de korrespondenten (Delft)

de

vice-voorzitter, p. l.

,

sekretaris; afwezig de heeren

,

V A N

1869, in hel lokaal

tegenwoordig

penningmeester,

,

E.

zijn

voorzitter, i.

,

.

E

is het

naar meer en

beter te bestuur

billijken en

op uwe mede-

daar waar het

weinig of onvoldoend wordt uitgesproken,

woord

ook kluchtige ar-

men zich aan het werk zullen zetten, om zelf en door eigen

volgende toespraak :

voorbeeld te verbetereu wat verbetering behoeft. „Geachte

t is den heeren sekretaris cn penningmeester toever-

medeleden! trouwd,

t oogenblik eener algemeene vergadering is en blijft, mijne

heeren,

altijd

gewigtig

iu velerlei opzigt.

vooral

verblijdend wanneer een

t is

n dat geval verkeeren wij tot onze vreugde

dezen

die

bestemd

is,

om

ook welke

tot

buitengewone

reden

ik

werkzaamheden

ditmaal

zeer

beknopt

„

te brengen

voor de geschiedenis der

j van bijzonder belang zijn. „Zoo menig zij

als

u bekend is,

mag onze instelling wijzen op

feit dat haar en hare historie siert, te meer omdat

nooit noodig had eenige lands- of andere

vragen of tc genieten en zij op die wijze

wil zijn. e

algemeene

vergadering

mag ik openen met dc

verklaring dat in het afgeloopen jaar 1868 hooge mate het

leed heeft overtroffen,

en

nu achter

ons liggend tijdperk als een der meest belangrijke door de j Tot bevordering

der Bouwkunst

beleefd is aan

hare

subsidie

te

volkomene

zelfstandigheid behield. n voortdurenden bloei dankt zij aan u , mijne hee-

het lief in zeer het

-

schappij bekend te maken, en liet zal u blijken, dat de verslagen door hen uit

jaarverslag van veel goeds

kan getuigen. avond,

u straks in bijzonderheden den toestand der

ren,

vooral aan hen, die zich hare werkzame leden mogen

noemen, geringe

en

as.n allen die

jaarlijksche

met goeden raad

kontributie

de

en een zeer

algemeene zaak, in al

hare volheid, op nederlandsche wijze gelieven te steunen.

te merken.

„ Aan hen , aan u , breng ik iu het bijzonder den dank

„ n naam des Bestuurs heet ik u allen hier welkom. Uwe trouwe opkomst bewijst uwe gewaardeerde belangstelling. „ A l - dadelijk veroorloof ik mij j zich in

te konstateren, dat de

een toenemenden

staat van welvaart

en geleidelijke uitbreiding te verheugen heeft.

der

j en van haar bestuur. „Aan

hen, aan u,

durf ik de algemeene belangen der

waardige — niet zelden zwaar beproefde — nederlandsche bouwkunst en die van hare beoefenaren bij hernieuwing her-

]

iiuicren

cn

op het harte drukken; op hen en alle belang-

stellenden mogen wij hier roemen in het volle licht. „ A a n hen cn u behoort de toekomst, en met ccn steeds

bragt heeft, en door hem verzocht is geworden den vergader-

poging

den leden van zijne voortdurende belangstelling in de

pondentschap

, hier

oude

vrienden

eu

goede

Op uitnoodiging van den voorzitter leest de

bekennen

bijeen

te

schappij

gedurende

het

jaar

1868/69.

t

-

verslag luidt

aan

gelieven

op te

ii

t

„1°.

Ons gezamenlijk

streven

dezer

naar

j is niet

bereiking van

het

doel

anders beschouwd eu

mag

niet anders beschouwd worden, dan te zijn ontdaan vau

elk

onpassend

trachten

te zijner stede cn omgeving, j te taak

op

zich,

beoefenaren

van

c

heer

verbond zich

voor é é n

onzer

te

dentschap mogt gevestigd worden, hem is gemeld, dat het be-

i\

te Wormerveer, voor het korrespon- aanwezig zijn.

,

„Afdeelingen.

de drie overblijvende leden

,

Wormerveer onder het korrespondentschap Zaandam in-u

te

Waar echter de ont-

gedeeld.

tal

„Onze

tijdstippen even groot kan zijn, zoo

hebben wij reden ons te verheugen, dat hier in dit opzigt

ijver

korrespondent

te

Helder, de

heer c. V A N

U

die gedurende meer dan 20 jaren zijne diensten met

,

mededeeling

en

liefde

aan de

j gewijd had,

gaf het

afdeelingen onzer

werd

het

heiden

deeling

p.

cept-reglement,

in deze hebben gegeven, uit het oog verloren.

gestalsterkte

„2°.

t komt mij geenszins overbodig voor te doen uit-

komen, dat de uitvloeisels onzer onderlinge goedgezindheid, zelfs bij verschil in mcening, len van

de

boeken,

vele schoone

waarin

over den

bladzijden vul-

vcelomvattenden en

zich telken jarc uitbreidenden werkkring dezer wordt gesproken. tot

heden

geen

„Op men,

sprekend

het

bewijs

i dezes jaars tot 966.

Gedurende dat tijdsj afgevallen

35 leden

V A N

Aan dit tweeledig

bestuur gevolg gegeven.

n heer c.

werd, voor zijne zoo lang betoonde

S T E U

ding aan dc belangen der

,

V A N

waarbij

gevoegd was

nieuwe

afdeeling mededeeling

daaraanvolgende aau

werd gedaan, onder bij-

beste wenschen voor den bloei der

„Ten

on-

dert

aanzien

het

laatste

van

den werkkring der afdeelingen,

algemeene

verslag,

der

hem een welwillend eu toegedaan opvolger van zijnen waardi-

mededeelingcn

enkele aanval van bijzonder belang op de

verpligtingen van de ledenlijst werden afgevoerd; — te za-

gen oom zal vinden, in diens

zijn bij de rangorde in acht genomen de tijdstippen, waarop

j is be-

of er

feit,

onze

men ccn verlies van 54 leden, welk verlies vergoed werd

c.

door dc toetreding van 60 nieuwe leden.

tot de

dc nadeclen van moest tor-

j en haar streven een

te meer, dat de grondslagen, waarop deze

V A N

S T E U

l

de

heeren

J .

N

,

en

w.

, die tijdens hunne periodieke aftreding als be-

stuurders,

ter

vorige algemeene

vergadering, met

groote

des

plaats

j in

benoemd.

berigtte aan het bestuur

die

u

de afdeelingsverslagen

de maand

April 11. verloor de

bij hel bestuur zijn ingekomen.

deu heer

zijner

leden,

namelijk die van den heer

in wiens plaats dc heer

.

A .

V A N

terstaat, in de nabij gelegen gemeente Havelte woonachtig,

het laatste afdeelingsjaar uit de heeren c. B . V A N

jaar

waren, zoo was dc zamenstelling des bestuurs dezelfde als

deed bij het bestuur aanzoek o m , ter vervanging van den

voorzitter, li.

vrijwillig is gesticht en sedert met trouwe zorg

gekweekt, zijn hecht cn ster/:, dat is wel doordacht; die welke ten vorigen jarc werd vermeld.

zoo wèl doordacht dat die grondslagen, bij herhaalde herzie-

zamenstelling

ning der wet, deugdzaam zijn bevonden en niettemin gevoe-

uitgaven der

tusschentijds

Even zoo is in de

der bestuurskoininissië.11 voor de verschillende

ingevolge

art. 69 onzer wet,

toestaan. „En deze

. respondenten c

nu verklaar i k , mijne heeren, geachte medeleden,

2 7 ° algemeene jaarlijksche vergadering van de

-

schappij Tol bevordering der Bouwkunst voor geopend."

heer

ontvangen. . n.

W .

V A N

N

wisselingen

voorgevallen.

, het verlangen tc kennen

gegeven hebbende van het korrespondentschap te Amersfoort

te

r

hij tevens als lid bedankte, was het

Amersfoort en omstreken tot op drie gedaald,

waarvan slechts é é n in dc stad Amersfoort woonachtig. A l -

e voorzitter deel! mede, dat hij aan den heer

vorens tot de indeeling van dit kleine getal bij andere kor-

, president honorair, dezen (lag een bezoek ge-

respondentschappen

over te gaan,

besloot het bestuur eene

opzigtcr van den wa-

t

G W O U T ,

heer

.

,

.).

toetreding

c

werd benoemd

gemeente-architekt

te Bcrgcn-

„(Jcvoelig onzer

tc

c was het verlies van den heer o. N . korrespondenten,

die

,

1842 tot korrespondent te

kommis-

sekretaris.

,

van

7

nieuwe

leden,

verloor de afdeeling

e

financiële

toestand is gunstig.

onderwerpen in de negen vergaderingen behandeld

e n

heer

w. e.

V A N

sprak over een nieuw soort

G O O

van woonhuizen, volgens het stelsel van den heer

benoemd, vervulde hij en

door dezen aéroddmes genoemd.

die betrekking tot aan zijnen dood, derhalve sedert de op- li zelfde rigting der

,

A .

C .

waren de volgende :

den

k

den 4' '" dezer maand

in den ouderdom van 69 jaren overleed.

en

.

E

V A N

J .

vergaderingen werden gemiddeld door 21 leden bij-

gewoond.

op-Zoom. oudsten

V A N

, ,

F .

17 leden, zoodat zij thans 134 gewone en 2 eereleden telt.

Ter ver-

.

N .

vulling van de daardoor ontstane vacature, de

de

dezes jaars overleed tc Breda

onze korrespondent aldaar, de heer

.

penningmeester,

t ledental onderging eenige vermindering. Tegenover

leedwezen moeten nog twee sterfgevallen vermeld n de maand Juni

,

J .

sarissen, en w. c.

verzoek door het bestuur is gevolg gegeven.

ontslagen te worden, werd met dankbetuiging als zoodanig gedechargeerd. ledental

e toespraak wordt met tcekenen van algemeenen bijval

B .

n het personeel der kor-

—

zijn onderscheidene

,

tot korrespondent tc worden benoemd; aan welk

,

worden.

eener progressieve reeks zóu dikwerf vatbaar zijn , als onze inkomsten,

heer

j geene verandering gekomen.

gelijk voor het allengs wijder uitzetten der bakens in de mate

.

J .

t

bestuur der afdeeling Botterdam bestoud derhalve gedurende

o.

mutatien

,

is opgetreden.

A .

noodig

geene

e heer s. s.

Als naar gewoonte

— ln het bestuur dezer afdeeling valt geen

, dooic. a.,

onwelkom zijn.

verandering te vermelden, dan de gewone aftreding van een

portret als aandenken.

den dood, haren korrespondent te

niet

mededee-

gaan van de aanbieding, aan elk der leden

bestuurs, van zijn fotografisch n

e heer

dat hij als lid

j bleef behooren, en deed

ling vergezeld

„Bestuur. —

mijne heeren, is voor u en

uitdrukking van het vertrouwen dat de

meerderheid van stemmen herkozen zijn, die herkiezing heb-

maatschappelijke

se-

zullen de navolgende

ben aangenomen, en

wordt

afdee-

ling

instelling als vereeniging van kunst- cn vakgenoolen in het 1842

een kon-

de goedkeuring des bestuurs weg-

droeg, waarvan op den 16''"' Januari de

voeging van de

toewij-

, de hartelijke dank

des bestuurs gebragt, eu de heer p. c.

ontvangen, hetwelk

door bedanken, 9 door overlijden, (i ten gevolge van ver-

laatste

voor

i 1868 was het aantal leden tot 960 geklom-

en op 1

aldaar, tot zijnen opvolger voorstellende. verzoek is door het

verloop waren er van de

e dat voor nu en altijd zoo blijven!

„Vooral

1

adjunkt-opzigter van den waterstaat

trek naar elders, terwijl 1 wegens het niet nakomen hunner

te bestrijden

uw bestuur,

ge-

,

U

1869, der af-

j

grondbeginselen cn het hoofddoel uwer

schen.

vermeld kan worden, zich tot een

V A N

f>ij mis-

Januari

A l verder, vermeld ik met genoegen dat

proefd geworden, en zij dien gelukkig evenmin had te verduren als

welke

ring cijfer bepaalt

c.

7

officiële berigt van het tot stand komen

verlangen te kennen om af tc treden, zijnen neef den heer

zij liet ook dat de vermeerdering in

werd opgerigt.

sive van den korrespondent aldaar, dd.

niet van stilstand, veel minder van achteruitgang sprake is,

onzer heeft ooit het

, en wel met die, welke

in het begin dezes jaars te

maar van toeneming,

A iemand

t voldoening kan het bestuur

—

doen van eene vermeerdering van het aan-

goede voorbeeld, dat de leden elkander gedurende 27 jaren

bijoogmerk.

opzigler van den

,

dat daar ter stede een korrespon-

hoven en omstreken het bij de wet vereischte aantal leden zal

e heer

wikkeling van maatschappelijke instellingen niet in alle gelijkmatig afgebakende

nog te vermelden, dat in antwoord op

hij werd derhalve tot korrespondent voor Amersfoort stuur gaarne aan dat verlangen zal voldoen, zoodra te

, gedurende het laatgeringer.

valt

het verlangen van den heer it. waterstaat

nam

V A N

slechts

„Eindelijk

het

op te wekken om leden

worden. doch

charge van den heer

l

, waarin nog niet door de benoeming van een opvolger is voorzien.

deutschap aldaar bedankt hebbende, werden, na eervolle de-

ling doen van eene belangrijke vermeerdering van het

ste jaar was die toeneming de

vak,

t ik ter vorige algemeene vergadering u mededee-

te mogen wijzen,

en deze met wenschen zaftm te vlechten:

, door te

jaar;

e heeren, geachte medeleden!

is mij een aangename pligt hier in uwe zeer verlangde tegenwoordigheid, nog op twee andere feiten

der

, ook

t afsterven van den achtenswaardigen

direkteur van het stadsfabriekambt

,

V A N

.

gezetheid.

10 —

doen, cn wendde zich tot door andere vrienden betreurd, is een waar verlies voor de

Amersfoort te

benoemd.

j hebt

dragen, niet noodeloos te verzwaren.

te

aldaar, met verzoek zich te willen belasten met dc belangen

die

welke gij, mijne heeren, als uwe medeleden, de dage-

lijksche behartiging van de belangen dezer

instandhouding en uitbreiding van het korres-

der

als volgt:

zien, en draagt de volle overtuiging in zich, dat een vriendschappelijk overleg onmisbaar is, vooral om dc taak van hen

tot

den heer

sekretaris

het verslag voor van de verrigtingen en den staat der

die de eer heeft tot u te spreken, verheugt zich

vele

-

schappij Tol bevordering der Bouwkunst te verzekeren.

in welgezindheid en aantal klimmend ledental staat elk bestuur een aangename werkkring tc wachten.

-

— 9—

— H—

, met groote belangstelling en naauw- \ heer

lid i.

c.

gehandeld w.

over

kleuren en .

hield

J .

,

r werd door belhaar gebruik.

eene

voord ragt

e over

— de roeping

der kunst

in den tegenwoordigen

tijd.

—

— 13 —

— 12 — e jlis beter, ijzeren balken met de ronde of met de holle zijde

„

e heer

„ V a n de „ v r a g e n " door het bestuur der

sprak over de vormen en konstruktiën

E

14 — j ter

bouwkunst; bragt de vergadering in kennis met ventileer-

dekkingen al of niet aanbevelenswaardig?

lijsten, uitgevonden door

tc leve.'en dat onder alle omstandigheden het kruisverband

van vensters, en lichtte zijne mededeelingen toe met eenbehandeling op de 16''algemeene bijeenkomst uitgeschreven, werd ter bespreking gekozen vraag 1, luidende: „ w e l k e zijn aantal platen op zwart papier. e strekking van zijn betoog de meest doeltreffende bouwtypen voor burgerwoonhuizen in was te doen opmerken, hoeveel er nog uit vroegere bouwstij-

sterker is dan andere metselverbandcn ?

len te leeren is; voorts wees hij op het vele verkeerde der

Nederland, en wal is tc doen om de eentoonigheid van zooge-

vormen en het gebrekkige' der konstruktiën van onzen tijd.

naamde blokwoningen te vermijden?"

heer

leverde een opstel over smaak in de

A .

deelingen

P O T S ;

deed eenige mede-

over russische bouwkunst, met fraaije platen op-

gehelderd,

cn stelde

monsters

boven tc leggen?

van tegels met ingebrande

„Op

s1

de

2 ° . s het geasphalt papier voor dakbe-

'' vraag leverde

3°.

de heer .1.

antwoord,

opmerkingen

onderzoek in handen euier kommissie te stellen.

ding

ter bezigtiging.

Xaar aanlei-

van in een der vergaderingen tentoongestelde voor-

werpen

van

deelde mede.

kunstzandsteen (belgisch fabriekaat),

S

hetzelfde

lid daarover nog eenige

e heer o.

V

A

N

e heer

mededeelingen nortonsche besproken.

en C°. ter

Z

,

N

.

deze

eener hei-

verstrekte

Onderscheidene

leden

met deze

kregen. bij

den bouw eener kerk

ook door den heer j.

TA

c.

J.

.

N

werd behandeld..

e heer

bragt een recept voor het witten en

T

kleuren van muren ter sprake, met welk

recept proeven

zullen genomen worden.

een antwoord geleverd,

F

E N

Z O N E N

te Amöneburg

bragt rapport u i t , en vol-

betreft, zou de bouwstijl zeer veel verbeterd kunnen worden,

waarbij hij monsters van

bron zijn van onreinheid en bederf der lucht in de wonin-

wanneer men in de aanwending van horizontale houten kroon-

gen , en dus hel op deze wijze afvoeren van feealc stoffen

lijsten zoo spaarzaam mogelijk ware, en hij streven naar meer

te

Ü

ter

weder

eenig

van het materiaal

e keuze

vestigde

voorstel van den heer

Hollandsche

zich op een portaalgevel van de kerk tc Amersfoort.

werden

nader aangetoond.

e heer J . V A N

POT,

depot-houder

van dit fabriekaat, vertoonde monsters van met dit cement vervaardigde beton, brug te e

zoo als die gebruikt is aan de

-

en aan de spoorwegbrug bij den

„Voorts ten

werd nog rapport uitgebragt

eener

door de mede

leverde

ter voorkoming daarvan.

e heer J .

.

-

een antwoord op de vraag betreffende het

droogen van metselspeciën.

4

vragen in de daarvoor bestemde bus gevonden, als: l . Wat

V A N

P

bood ter bezigtiging aan een har-

ceerwerktuig, alsmede eene teekening op kalkeerlinnen, ver-

waarvan men zich de enorme

voor vele steden zou vereischen, niet ontveinsde. e

in die boekverzameling eenigzins toegenomen is. aanleiding van dc vroeger door het bestuur der j gedane uitnoodiging, werd ook nu weder besloten een programma voor eene door de schrijven prijsvraag op te maken.

j uit te

e keuze vestigde zich .

dat programma, hetwelk bij het bestuur der

e

j ont-

zal zijn. „ Eindelijk

werd nog op voorstel van het bestuur dei

afdeeling besloten, een of meer prijsvragen ter beantwoording voor de leden der afdeeling uit te schrijven. paalde

zich tot een tweetal,

de leden uitgereikt werd.

e keuze be-

waarvan het programma aan e antwoorden daarop kunnen

heer

—

t aantal

leden

het afgeloopen jaar 43. de heeren

G .

president, c.

vice-president, o. B .

V E T

,

A .

N .

,

E

was in

t bestuur was zamcngesteld uit

,

J .

dezer afdeeling

T

J .

E

N

penningmeester, w.

en F. w.

T

„

hield eene voordragt over gebakken dit belangrijk onderwerp,

inkt lijnen op gezegd linnen kan trekken. r den heer

werd de: afdeeling bekend ge-

hetwelk eerst historisch behandeld en daarna praktisch toe-

sche, luxemburgschc en engelsche' olie-wetsteencn;

gelicht werd met een aantal monsters, alsmede teekeningen

rikaansche waren door hem ingevoerd en verkrijgbaar ge-

de ame-

B uit Hannover, kunnen niet in een be- steld; — 2 ° . engelsche, fransche en belgische parketvloeren, van ƒ 3 . 5 0 tot ƒ 1 5 per vierkante e l ; — 3 ° . wyburger

van professor

knopt o\erzigt weergegeven worden. e

heer

steensoorten, en

E

bragt ter tafel eene verzameling groef-

ten getale van 167, die wetenschappelijk gevan eene

vastheidsschaal

naar

voorzien

zandsteen

der natuurlijke steensoorten.

e kollektie was

aangeschaft ten behoeve der Polytechnische school en verzameld door den mineraloog dr.

Z

te Bonn.

friesche

als afdoend middel

moppen; — 1°. franseh tegen

e het

heer

ingenieur „Ook

Ook werden

P

lichtte proeven toe genomen met

model van een waterwerktuig, geprojekteerd door den , ter besproeiing van landen in

V A N

een model van den steiger

de fabriek van de heeren

over hij uitvoerige mededeelingen de'ed.

te

ter bezigtiging

gesteld.

r den hciT A .

N .

E

vestigde de aandacht der verga-

T

Jndië.

werd door genoemd lid ter bezigtiging gegeven

door hetzelfde lid eenige monsters van gekleurde leijen, uit S

het doorslaan van

vocht en roet, waarbij proeven werden overgelegd.

j toonde daarbij de noodzakelijkheid aan van het

studievak

en machinale

muurvernis,

B .

V E T

der brug

te Cnlenborg, waar-

Verden fotografische afbeeldingen

vertoond van de r. k. ke'rk te-

naar dc plannen

Y te e bezigtiging daardering op de rijksbestckken, waarin het tarief der arbeids- van den heer loonen in de laatste dertig jaren onveranderd was gebleven. van gaf aanleiding tot bespreking van het verschil tusschen

Na breedvoerige bespreking van dit verouderd tarief werd op

het bouwen tegenwoordig.

,

, sekretaris.

T

E

maakt met: 1°. modelh'n van nmerikaansehe, grieksche, turk-

voorstel van den heer

in die vergaderingen

kan het volgende medegedeeld worden:

ken

met een door hem bereiden inkt, die de eigen-

,

e afdeelingsvergaderingen, geregeld gehouden, werden „ Aangaande de werkzaamheden

N

kosten, welke die toepassing

steen. Zijne mededee'ingen over

e heer

door gemiddeld tweederden van het aantal leden bijgewoond.

„ Gedurende het laatste afdeelingsjaar werden weder drie

e heer

ter verkrijging van

bruik gemaakt dan ten vorigen jare, zoodat de belangstelling

„helft.

tot beantwoording

schappij van

ring van de afwisseling, als dienstig voorgesteld.

gereikt, is nog wel een gering, maar toch iets grooter ge-

echter eerst in het volgende afdeelingsjaar ingewacht worden.

vraag over het groen worden van metselwerken, en

de middelen N

kommissie

tot een schrijven aan de

vaardigd

werden daardoor gekonstateerd.

vorigen jare benoemde

,

E

schap bezit dat men gemakkelijker dan nut den gebruikelij-

hardheid en de sterke verbinding van het cement met

gladde steensoorten

N .

inlichtingen, aangaande de bezwaren, die zich op haar gebied

n de later ingekomen rap-

de goede hoedanigheden dezer cementsoort

A .

en lager opgetrokken gedeelten werden voorts, ter bevorde-

mogten voordoen bij de toepassing van genoemd rioolstelsel,

ordend

porten

toe-

de in bezit der afdeeling zijnde bock- en plaat-

„Van

waien.

kundig lid vermeerderd werd.

T

lijken steen in verband met baksteen. Voorsprongen, hooger

werken, waarvan een gedrukte lijst aan de leden werd uit-

dere

voort te zetten, waartoe zij met een schei-

door den heer

,

gelicht, gaf aanleiding tot leerzame bespreking, en verder, op

had verrigt, werd uitgenoodigd, dit onderzoek nog in an- vangen werd en het onderwerp van eene eerste prijsvraag opzigten

eenvoud, gebruik maakte van vormsteenen en van natuur-

t rioolstelsel van

oud bouwwerk te

voorzitter der afdeeling belastte zich met het opstellen van

wederstand

hetgeen vooreen groot gedeelte uit

-

wedijveren.

e kommissie, die haar onderzoek alleen in be-

venhage en te

van privaattrechters, gootsteenpijpen enz , zoodat dergelijke

op dat van eene infantcrie-kazerne voor één bat uil

tot den relatieven

en bragt als voorbeeld bij het verschillend bouwen te '* Gra-

afleid buizen, daarin bij menigte aangebragt, een voortdurende

gens dit rapport kan deze cementsoort met andere soorten trekking

legen is aan de hoogte boven peil waarop het bouwterrein ligt,

dat dc spouw zeer verkeerdelijk gebruikt wordt tot inbrenging

ten hoogste af te keuren is.

besloot

, aanne-

de hoosrte van het bouwterrein voortvloeide. Wat het uiterlijke

doen opmeten en iu teekening brengen.

e ten vorigen jare benoemds kommissie tot onderzoek van -

t bleek dat de meeste spouwen gedekt zijn met zakgoten;

te onderwerpen.

papier uit de fabriek van

afdeeling

„Naar het Portlandccment uit de fabriek van de heeren

gere keurboeken, en beschreef den tegenwoordigen toestand.

d

e

c heer

r hetzelfde lid werd de aandacht gevestigd op den mende dat de vraag het uiterlijke en de distributie tevens gold, beschouwde' verschillende hedendaagsche bouwtypen te 'sGratoestand der sloppen en spouwen tusschen de huizen der stad venhage, cn helft. j deed uitkomen hoeveel er gehelft, liij sprak over hun ontstaan, helderde dit op uit vroe-

„ O p de 3 '' vraag werd nog geen antwoord ontvangen.

T

had opgeleverd, welk onderwerp

aan een praktisch onderzoek

bezigtiging stelde.

sprak over de onvan

antwoord en hield tevens bet voorstel in

de 2°" vraag werd door den heer J . c. V A N

geasphalt

deelden over dit onder-

resultaten, welke de beton aggloméré

zaak

T

welputpij pen op verschillende plaatsen ver-

e heer c. B . V A N

gunstige

geleverde

e

werp hunne ondervinding mede, en vermeldden de uitkomsten

t rapport

die kommissie uitgebragt, was in den geest van het

„Op

in verschillende vergaderingen

,

werd dit onderwerp lot verder

i derzoek is nog niet bekend.

werden, meestal op het initiatief

V A N

een

t voorstel werd aangenomen, doch de uitslag van het on

eenige

over eene nieuwe engelsche steenboor.

pijpwelputten

van den heer

B O O Y

P .

reeds

bijzonderheden

gaf het model

N

Stelling, naar het systeem van bezigtiging.

door

waarna besloten

N

.

kleuren voor parketvloeren, (engelsch fabriekaatj, met eenige dienaangaande

s het bewijs

staande

uit de heeren

deze zaak schappij

eene kommissie benoemd, be-

T

,

verzocht

en

,

-

in dezen

toestand,

te on-

kerken in de middeleeuwen en

„ V o o r t s valt nog te vermelden dat de vergade'ringen ver-

om over

werd, de afdeeling, in hare poging tot

het brengen van verbetering dersteunen.

T

te rapporteren, terwijl het bestuur der

van gothische

aangenaamd werden door kunstbeschouwingen, waartoe door den heer der w.

E

de volgende plaatwerken, uit de bibliotheek

Polytechnische school, ter tafel gebragt C

,

werden, als:

Allchristliche BandenktnSler von Conslantinopel,

— 15 — vont V. bis par

Jalirliwiden'.

p.

—

.

mothers in

Christian

tion el de

—

decoration.

'ornementation

chitecloniques.

an

siècle,

Architectonische

,

en Belgique,

d'architecture

dessinés

par r.

—

ar-

op

kosten

in druk gebragt, en aan de

der afdeeling

veel

leden rondgedeeld te worden. „Tengevolge

van deze belangstelling, verkreeg dc deel-

versche

lucht

verbranding,

neming aan de d i s k u s s i ë n veelal ccne zeer groote uitbreiding,

wordt,

zeer onmerkbaar te

beschikbare tijd, in verband met andere aan de

en

onmerkbaar binnen te laten, als door

ademhaling

zoodat

de

enz.

verloren gaat

of

gelijktijdig de schadelijk geworden verwijderen.

bedorven

lucht even-

orde gestelde vraagpunten, gewoonlijk niet toeliet elk punt

van

af te handelen, maar de diskussie herhaaldelijk op eene vol-

vestigd op de ventilatickagehel naar liet systeem van

gende bijeenkomst moest voortgezet worden.

t was oorzaak

dat, de drie laatstvermeldc punten nog aan de orde bleven.

.

„Op

elke

bijeenkomst

werd

ook

eene

den

laatsten

en Consorten toestel

tijd

Arnhem,

van

1 April

„liet r

te LudwigshaJ'en

aan den

n

einddoel des sprekers, en op groote schaal vervaardigde teekeningen stelden in staat deze, bij den eersten aanblik ta-

ming

melijk gckomplicccrde, inrigting te verklaren.

zamengesteld

gen jaars tot stand gekomen,

sommige leden.

een

reglement

komst

een bestuur zamengesteld cn

ontworpen was, en zij zich door tusschen-

van den korrespondent met het bestuur der

-

ken

tot

e aldus ter beschouwing aangeboden wer-

waren: 1 ° . Bekroonde

oud-vaderlandsche

schappij Tot bevordering

leden,

ling van

drie

maanden tot 43

klom,

allen be-

prijsvragen

en

Afbeeldingen

van

gebouwen, beide uitgegeven door de

schappij in betrekking had gesteld, vermeerderde het aantal dat binnen

dc partikuliere verzamelingen van

der Bouwkunst;

tooneeldckoratiën,

-

— 2 ° . de verzame-

ontworpen door

;

—

oefenaars van het bouwvak, zoodat de afdeeling zich al da-

3°. eene

delijk in een betrekkelijken bloei mogt

merwerken op groote schaal; — 4 ° . een twintigtal kolossale

„Trouwe deelnemen

verheugen.

opkomst ter vergadering, en

van vele leden

het werkdadig

van belangstelling.

werd, in verband met een aangenamen

r

geest die de bijeen-

platen,

voorstellende

détails

van

tim-

dier

en

eene

gebouwen

uitnoodiging tot het aangeven van eenige

binnen de

stad

Leiden,

toegelicht,

tot

toestand

van behandeling betreft, werd dit

iu

deel

naar

V der

hetgeen

in dat

gaf de voorzitter der afdee-

van het

te

Leiden

der riolering, een

opzigt

bestaanden

aanhangige plan

overzigt

toestand,

van deu al-

door uitvoerige

behulp

wezig, niet onbeantwoord.

r werd eene lijst van de

riolen der stad, met hunne honderden takkeu en nog groo-

ging aan allen, die bij haar waren toegetreden, onmiddellijk

merkwaardigste gebouwen verkregen, waaruit, om te begin-

ter aantal uitmondingen voorstelden, kon de bedoeling van

te leeren kennen, meende

nen , eene keuze werd gedaan , die zich vestigde op den voor-

bestuur,

met

terzijdestel-

ling van wat den schijn van theoretische bespiegelingen zou

gevel

van een burger-woonhuis daar ter stede.

Nadat be-

kunnen hebben, zich voor het eerste tijdperk alleen tot het

paald was om van dien gevel twee teekeningen te doen ver-

voorstellen van zooveel mogelijk praktische onderwerpen te

vaardigen, namelijk eene van den tegenwoordigen, en eene

g werden achtervolgens

van den oorspronkelijken toestand, voor zooveel er in late-

in de vergaderingen behandeld de volgende punten: 1 ° . Wat

ren tijd, door restauratie enz. blijkbaar verminking was ge-

heeft de ondervinding geleerd

komen, werd voor het leveren van de beste teekening

moeten

bepalen.

Portland-cement? boven dat

van

2°.

gedurende

in

te

wen.

6°.

ijzeren

het

nemen

is.

5°.

t

dockplafonds. c

het

gebruik

keuze

van

draadnagels

van

wintersaizoen, en hetgeen daarbij

jongere

leden

4°.

e

te bevelen?

beste

behandeling

geel worden van lichte

7°.

enz.

3°.

van

glansver-

bij het verwen van

t gebruik

van

e

onderwerpen,

grootendeels

tot

het

gebied

der

ervaring beperkt blijvende, waren geschikt om

algemeene

bespreking

schillende

praktische

verwachten

soortige

gulden uitgeloofd,

en namen eenige der

dien arbeid op zich.

dat

eerlang

een

werkelijk

fraaije

n drie bijeenkomsten werd aan een der voornaamste oog-

Zoo als uit de ver-

door

het houden van voordragten over de bouw-

kunst en dc technische wetenschappen in het algemeen. eerste bijdrage, door den voorzitter, den heer

als

vraagstukken

opmerkingen, terwijl ook

onderscheidene

van

het hoogste belang.

het

opstellen hunner denkbeelden,

stukken

werd belangrijk genoeg geoordeeld

J .

w.

e ,

op

de

voor

vele bijzondere

voorgesteld, strekkende

beproefd, om

met

de

de

gezondheid n

van

den

inrigtingen,

in de

laatste jaren,

verworpen of verbeterd, cn minste

hoeveelheid

allen

brandstoffen

bewerkte alle

bereikt worden,

kaarten hoofd-

toegelicht. en

t

ondergeschikte

om op aanschouwelijke

woonten

achtereenvolgende

vergrootingen

der stad

Leiden,

voorgesteld

P

water

toirstecnen.

e

benoemd.

beknoptheid van dit verslag laat niet toe alles te

vermelden wat getuigde vau dc belangstelling der leden van

bij

werden

belegstukken

weg

genen; van monsters van t

te

nemen; van naar binnen

glasdeuren, met waarborgen tegen het inreS

kunststeen

enz.

medegedeelde ten aanzien der jeugdige

afdeeling

getuigt dat zij, reeds dadelijk bij hare oprigting, vele blijken

van levensvatbaarheid

heeft getoond, cn alzoo aan-

leiding geeft tot het koesteren eener gegronde hoop op het

goedkoopst

luchtdruk

kunneu

e n dc

hoewel

het

CUYheer

diep funderen

geheel o n b e k e n d zeer

de

monsters

het

was,

trok-

aandacht. ter b e z i g t i g i n g eu

van

aantrot-

benoemd

om

proeven

te

nemen

aan-

verbindend vermogen van machinale en uit de

gevormde

metsclsteenen,

deelde

iu haar

van haar onderzoek

deuren naar verschillende zijden te doen draaijeu; van

dc

toe-

gestichten,

bespreking.

„ Eene k o m m i s s i e ,

hand

zonder

ge-

Nortonsche stelsel vau putboring was het onder-

navolgende u i t k o m s t e n

opendraaijende

zalen,

mozaïk-kuusttegels

van

uit eenige tentoongestelde modellen, als: van eene inrigting

eene andere om de koorden van schuiframen te vernieuwen

scheuren

over sommige

Beide voordragten w e r d e n

en

leden niet

de

deze afdeeling, welke belangstelling o. a. ook blijkbaar was

om

vra-

naar a a n l e i d i n g

van k l e i n e

en

met

funderen

werp eener levendige

gaande

a.

over de v r a a g : welke

doelmatigst

opgehelderd,

namelijk

t

ook naar aanleiding van het verslag

21.35.

l e v e r d e n b i j d r a g e n , a l s : d c heer V A N het

paar malen

die spoedig iu overweging bij het stedelijk bestuur der stad zullen komen,

o.

kamers,

dc gegeven m e d e d e e l i n g e n

als inleiding tot een later tc geven verklaring der plannen,

der k o m m i s s i ë n van specialiteiten des betrell'eudc

van f

i n dc bus g e v o n d e n

het o n t s t a a u

en

genoemd

verantwoording

b a t i g saldo

over d u i k e r t o c s t e l l c u .

,

teekeningen

geboden,

Leiden

leden over

,

„ Een

ongunstig

werd

van

sekretaris.

S W A A N ,

en

was V A N

penning-

,

niet

A .

worden.

„Enkele

ken

aftreden,

president,

E .

Portlands c e m e n t ;

verwarming

beschouwd

Zoo

aanbestedingen;

tot

wijze

gedurende den loop van zes eeuwen veranderingen zijn gemaakt. Een en ander werd door den heer

bij

over

met

broeikasten c u z . als het

onder

de

e heer A . V A N moest

A .

rekening

met een

bespreking.

gehandeld

stellen

bij

mensch

die voordragt werd gewezen

schaal

kaarten, die

tot

i..

gewoonte l e v e r d e n

bepleistering

met

op zich genomen, handelde over ventilatie en verwarming,

niet aan veel-

ontbrak

van wezenlijke belangstelling deden blijken. dier

namelijk

den spreker

hollandsche

uit het midden der 17°* eeuw, meer bekendheid zal

groote dezer

stof

eene soort van geschiedenis tc geven van dc wijze waarop,

s is het te

verkrijgen.

dan ook

was,

leerzame

uit tc lokken.

elementen, die de afdeeling vormen,

leden, door liet schriftelijk

„Een

gevel,

tien

merken ter bereiking van het doel der afdeeling beantwoord,

dagelijksche

te

verwachten

schulp- en

steen kalk.

een

premie van dertig gulden, en voor de naastbijkomende een premie

van kleur

brugleuningen.

het gebruik van

t

gewone spijkers aan

metselen acht

s

aangaande

op

naar

daarvan in

aangenomen.

,

kan

laatste

den penningmeester „Als

Bouwkun-

ning te worden gebragt, bleef bij het ruime aantal aldaar aan-

cn

van

37.

leden

bij v e r n i e u w i n g

A .

kommissaris, en

,

de

slotte

werden

vice p r e s i d e n t ,

,

financiële

verwijzing ten

voren,

had m e n drie

bestuur

w.

sluitende

dc derde gelegenheid

verbetering

het

e

bereiding en

Bijdragen.

daar

zoodat

worden,

de

het jaar te

d e u rooster

volgens

u i t de heeren

meester, u .

gen

ling, naar aanleiding

leden

de

dienaangaande is medegedeeld dige

„ terra

meende

haar

om in teeke-

wijze met

genaamd

in

kwam geen v e r a n d e r i n g .

welgevallen,

be-

,

V A N

A .

fabriekaat,

grondbestanddeelen,

meest doeltreffende punt

het

vestiging der afdeeling, zeer vergemakkelijkt. einde den aard en het doel der jeugdige vereeni-

bezitten

naar men

de

van

komsten kenmerkte , de taak van het gekozen bestuur, bij de

„Ten

genoegzame waarde zouden

welke

overzigt

Wat

„Bij

t opmeten van oude gebouwen werd hoogst belangrijk geacht,

tweede bijdrage, van den heer

een

cotta."

platen van kerkfacades uit de middeleeuwen.

aan de ter behandeling voorge-

stelde onderwerpen, getuigden

kollektie

„Een vatte

als

bijeenkom-

algemeene stemmen h e r k o z e n eu liet z i c h die benoe-

kunstbeschouwing gegeven , bestaande uit bouwkundige plaatbehoorende

was,

negen

afdee-

loopende

werden.

vertrek naar elders

die

,

werken,

— Spoedig nadat deze afdeeling door de deel-

leden en

het bestuur

neming van een dertigtal personen, in November des vori-

„Leiden.

t 1869,

tot 31

d o c h d r i e nieuwe

werd met

d o o r de

S

voorstelling tc geven was het

dusgenoemde

werden

welke redelijk bezocht

aantal

verloren,

gewoonte

het laatste afdeelingsjaar,

sterfgeval

Van dezen

Volgtus

gedurende

sten g e h o u d e n ,

werd meer bepaald de aandacht ge-

eene aanschouwelijke

—

ling

Als een dier inrigtingen

alter el

„Arnhem.

een gewenschten warmtegraad te verspreiden, cn juist zoo-

.

—

Ornemenle

—

de sculpture

.

de planches

,

—

om

decora-

Ornement'-Vorbilder.

Details.

klassisehe»

of ear///

par

el collection ,

—

Works

— Specimens de la

Oenvres d'architecture

,

de Home moderne, Diverse

,

J .

— 18 —

— 17 —

— 16 —

rapport

de

mede:

uit do baud gevormd, machinaal.

best bleek in kalkinortel (1 deel kalk en l'/s deel zand keurrood

in kalkmortel (1

1

en l / , deel zand) boerengraauw (1

deel

in

slappe

kalk, 1

deel

voortduren van een, voor hare leden, aangenaam en nuttig

(1

bestaan.

deel tras)

in

ÖOkiiogr.

146

„

130

„

201

„

22o

„

205

„

245

„

basterdspecie zand eu

l

/j

deel tras) boerengraauw

75kilogr. deel kalk

slappe basterdspecic

deel kalk, 1

deel

zand en

'/s

li) uit de baad

e heer

, machinaal.

hardgraauw in sterke basterdspecie (2 deel kalk,

fende het

deel zand en 1 deel tras.) 275 kilogr. 310 kilogr.

boven

en l / » deel tras klinkers in sterk tras als boven

„

267

„

door

320

„

393

„

tlO

„

301

„

aansloten.

V A N

rondzenden van boeken geschiedde

is

het moeijelijk over

oordeelen.

Evenwel

leden op artikelen

werden

liet nut van

werd

toch

nu

en

ook dit jaar,

door

enkele

van meer algemeen belang ter vergade-

kening

tijdens

het

klommen terwijl

laatst

tot

70,

aantal leden

dezer

uitgebragte

verslag

62,

zijnde

nieuwe

leden

de afdeeling

18

door sterfgeval

is

ge-

en bedanken 5 leden

C.

A .

ningmeester, J.

vice voorzitter, Z

.

en

S

J .

,

J .

c.

,

,

E

,

,

pen-

E .

P .

,

J .

sekretaris.

van

en

v

de

opkomst der leden was gemiddeld '/« » n het

aantal.

e heer

e nam

mede

heer

over

vuurproef van

bouwstoffen

en

vuurproef van *

verkregen

lijke

proeven

vaardigd,

en

met

gaf

voorwerpen

verschillende

uit Portland-cement vergravures

ter

bezigtiging,

ontwerpen van bouwwerken voorstellende. e S

heer

E

liet monsters en teckeningen van

-

gaande zamenstelling en prijs van dit fabriekaat. e lid sprak, naar aanleiding van dc achtste der j gestelde „ v r a g e n " , over ,/het hibrydi-

sche in de bouwkunst."

van

.

ter

te 's Gravenhage proeven met ge-

de resultaten spr.

bij de toepassing

uit

O

P O S T

Portland cement,

t

e leesin-

het

tijdschrift

onzer

daarvan verkregen.

de

als

gedeelte

gegeven.

uit

e

teekeningen

vice-voorzitter, i.

, kommissaris en

,

N .

heer

stelde het vervolg zijner

en

,

.

schetsen van uitgevoerde

bestaande

en onuitge-

voerde bouwwerken. e heer

„

uit verschillende buiten-

kunststeen,

van de geschiedenis

Perzen,

F .

r..

S

l.

liet fotografiën van de hoofdkerk

N

.

B .

S

der bouwkunst, en be-

die meestal

w.

S

.

het werk van

V A N

sprak hij over de bouw-

E

gaf de monografiën van de

N

en

afbeeldingen ,

teekeningen en platen van ver-

N

E

N.

.

schillende onderwerpen ter bezigtiging aangeboden. e

gehouden verhandelingen war^n de na\olgende:

e heer muntend

J .

verdedigde in een uit-

A .

gevoerd pleidooi de stelling van

:

foute forme gui n'est pas indiqnée par la structure doit étre e lieer

sprak over de heden-

S

genie,

terwijl de daar algemeen in

over

doel

zijn

ring der

ll.

behandelde de vraag:

N

Bouwkunst opgcrigt.

de

J .

t welk

j Tot bevordeBeantwoorden zij aan haar N

E

werd gesproken over

, hare beoefening bij onze voorouders, cn haar

tegenwoordig bestaan.

sprak over de verschillende soorhare gebreken, de wijze waarop

ontstaan, en de methode waarnaar men eiken-

„Tengevolge bachtsschool,

van het

werd

uitgebragt

besloten

rapport over de am-

dit jaar weder eene som van

f 50 voor die school beschikbaar te stellen. t betrekking tot opinctingen van oude gebouwendoor

werd door den heer

B .

.

T E O O S T E

eene ver-

en stukadoors, waarbij uitsluitend hare leden mogen mede-

handeling gehouden over den invloed der verbetering in de

dingen.

middelen

van vervoer op

J .

de afdeelingen van de

doul f" — en door den heer

hout dient te keuren. „Voorts

J .

,

hexagonal tube" en over de zooge-repoussée."

B O S B O O

van eikenhout,

P .

S

„ V o o r t s werden door den beer i .

, Egyptena-

zijnde materialen naauwkeurig werden beschreven,

J .

heer

Y

, B a b y l o n i ë r s en Chinezen,

V A N

der

arts du moyen-

alsmede dat van

van het. stadhuis te Breslau, en door de heeren

met aanwijzing van het nut hunner aanwending. t lid

e

getiteld:

X

A

Halles Centrales te Parijs ter bezigtiging; en de heer A .

dakpannen van buitcn-

verduidelijkt werden door plaatwerken,

Bij latere gelegenheid

als officier

ten

smeden

v. vloertegels

voordragten

zijnde: het ontwerp van een kozijn met stolpramen voor een

nieuw drie prijsvragen uit, en wel voor schilders,

b.

S

Assyriërs,

voornaam huis, een ingekomen antwoord van den heer . op

,

N

E

„ V e l e en daaronder belangrijke kunstbeschouwingen werden

werden 11 vergaderingen gehouden,

vaardigd, gebakken aardewerk enz.

gebruik

e afdeeling schreef

leden

daagsche indische bouwkunst, en over zijne verrigtingen in

.

J .

.

, sekretaris. van de „ E r werden 18 vergaderingen gehouden, die gemiddeld enz., mag gezegd worden te zijn door 20 leden werden bezocht.

naamde „ aérodómes?

„ T e n slotte kan vermeld worden, dat op de prijsvraag,

voorzitter, i .

,

penningmeester,

uit de heeren P . J .

wijlen den hooggeachten kunstbroeder

wijze genaamd „potenter

vergaderingen belang-

was zamengesteld

Grammaire des arts et du dessin in den kring rondgaan.

kaarten enz.

r

bestuur

derzoeken cn bespreken van nieuwe of minder bekende bouw-

e heer o.

bekroond geworden.

J .

lust tot het lezen van

als

was op Januarij dezes

jaars 127, waaronder een honorair lid. Sedert zijn er drie

dge et de la

welke

en

andere onderwerpen.

is

e

werken,

A .

t aantal leden der afdeeling Amsterdam vermindering en

beelden over het gesprokene, kunstbeschouwingen en het on-

rijke en leerzame d i s k u s s i ë n gevoerd over de genoemde en

T

geregeld.

en

-

—

eenige

te Bourges, het werk van

ren,

over

werden.

nieuwe leden bijgekomen, zoodat het aantal thans 130 is.

paaldelijk die der celtische volken, der

vorm, kleur en hardheid boven de gebakken tegels

gedurende

S

n drie bijeenkomsten behandelde de heer

werden door hem vervaardigde tegels ter tafel gebragt,

werden

V A N

en dat van het

t dc

e pogingen bleven echter zon-

voorwerpen

vooruitgang in het bouwen van

voornamelijk gewijd aan voorlezingen, het wisselen van denk-

een

van

V A N

J .

landsch fabriekaat, rioolbuizen uit verschillende stoffen ver-

verkrijging van gelde-

gevolg.

fabriekatie

zeer

vervaardigd,

„ B i j de behandeling van de 22'"' der door de afdeeling

de

G .

landsche fabrieken, kunstmarmer door den heer

aanleiding daarvan werden door de

aangewend

G .

J .

bereidde in die bijeenkomsten de meeste zaken

materialen,

over de

groote

en de daartoe behoorende kunstwerken bespro-

„Amsterdam.

t bestuur vergaderde zoo dikwijls als het dit noodig

deden uitvoerige medepijpwclboring, en

ken

onderging

15 uitgeloofd.

achtte, en

dit stelsel in verschillende steden

ook

,

werkte

den

handelde over petroleumgas, en

vooral de

Aan de welwillende Zwolle of Zwoltekerspel woonachtig. Als onderwerp werd kollektie fotografiën ter bezigtiging. tusschenkomst van den heer w. had men twee kunstgekozen een buffet voor eene koffijhuiszaal, en als prijs, gegeven uit de nagelaten portefeuille van beschouwingen voor liet beste antwoord daarop, een vereerend getuigschrift

welke door de afdeeling voor hare leden werd uitgeschreven,

kunststeen zien, opgehelderd door mededeelingen aan-

door de

met

noemd stelsel te nemen.

„Voorts

deelde dc uitkomsten mede van ge-

B .

sekretaris en penningmeester.

voor.

S

Naar

bijdragen om

uitmuntten.

nomen

welke

zijn.

den ventilator; sprak over de zamenstelling en fabriekatie van kunststeen;

beschrijvingen

en

S

E

pogingen

e lid gaf eene beschrijving van een zelfwerken-

S

e

aangaande

uitkomsten,

die in

.

,

,

wetenschappelijke

met f

proeven met surcarburatie van steenkolengas. e heeren

der afdeeling

n dc laatste voorjaarsvergadering werd besloten eene

vervolgde zijne mededeelingen over de

S

voorzitter,

,

B .

vooruitgegaan.

werden nadere bijzonderheden

van

het. doel

prijsvraag uitteschrijven voor aankomende bouwkundigen te

gestelde vragen, sprak inzonderheid het lid deelde verscheidene bijzonderheden

bouw, hoofdzakelijk naar aanleiding van opgaven van p, T E

S

E

heer

deelingen

onderwerpen kan het navol-

gende vermeld worden: e

sprak over het draagver-

N

in

was in het afgeloopen jaar zamengesteld

Opmerker, de

keningen op groote schaal.

der

„ A a n g a a n d e de behandelde

met teekeningen

ruim 162 ncd. ellen gevorderd was.

afdeeling

e vergaderingen werden geregeld maandelijks gehouden

meer

en verklaarde eene formule ter bere-

r den heer

„ N .

heeren

rigting

daarvan, die zich door eenvoudigheid en gemakke-

„

toegetreden,

t bestuur is zamengesteld uit de heeren w.

de

bestuur

j

Z

hunner

e financiële toestand was niet ongunstig.

medegedeeld over dc putboring te Goes, die tot eene diepte

verloor.

voorzitter,

uit

afdeeling, schouwburg en het amphitheater werden toegelicht met tee-

sedert

t

Zoowel

.

van velen

waarbij

Ten aanzien van de be- ! spoorwegen

kwamen gunstige berigten in.

gehouden,

V A N

t aantal leden dezer afdeeling is belangrijk

vermeerderd en gestegen tot 32.

van kunstmarmer, en

konstruktie en werking van dezen oven,

heer

ontgravingen t

de

—

langstelling

lijke bewerking onderscheidde.

„

Gravenhage. —

voorwerpen

uitvoerig besproken en toegelicht

e

ring de aandacht gevestigd.

„'*

schoor-

en een model van hout.

den leescirkel tc dan

als

mogen van heipalen,

doch te rekenen naar de kosten van aankoop en rondbrengen,

een

werden ter bezigtiging gesteld

N

vervaardigde

vorm

waarbij, op verzoek der kommissie, en

van

werd gehandeld over den ringoven van de

men meende dat sommige steenen onder het

aandroogen konden geleden hebben, werd besloten nogmaals

t

hem

,,Tn eene voordragt door den heer

van elk fabriekaat de proef op twee koppels toegepast.

A

brengen

muurvernis.

„ G e l i j k uit deze tabel blijkt, was van de meeste soorten

proef te nemen,

stand

dc uitkomsten medegedeeld van genomen proeven met fransch

1

zich de heeren

loodregten

r den heer 295

klinkers in sterk tras van 1 deel kalk

eene

in

„Zwolle.

deelde bijzonderheden mede betref-

N

steen te Bachum en een toren te Nyland.

hardgraauw in sterke basterdspecie als

„Aangezien

—

— 20 -

dc

bouwkunst, en omgekeerd,

de afdeeling vallen

geene bepaalde mededeelingen te doen.

e toezending der door den lieer i . meting

van het

slot

te

werd door

beloofde opverschillende

— 23 —

— 24 —

omstandigheden vertraagd. Even zoo bleef men steeds wach-

van de Bekroonde ontwerpen.

ten op dc door den heer w. c.

de verschijning van de 14

V A N

N

N

toegezegde opmeting van het stadhuis te 's Gravenhage. n den loop des jaars werd cenc kommissie benoemd, bestaande uit de heeren de

om

tie-verordening te

,

en

S

,

door het stedelijk bestuur ingediende koncept-poliop het

bouwen en sloopen van woningen

hun deswege uitgebragt rapport werd ge-

onderzoeken;

drukt, en den raadsleden toegezonden.

de

t bestuur wenschte dat ook aflevering der Afbeeldingen van

derwijs; n ° . 4, Jn een gezond ligchaam woont een gezonde ziel; architekt

belangwek-

kende afbeeldingen der gevels en fragmenten van het stadhuis tc

zal bevatten,

oorzaken vertraging.

ondervindt wegens bijzondere

e kommissie, met dit deel der maat-

schappelijke werkzaamheden belast, hoopt echter nog in den

naar

het

bestuur

zich

vleit,

geen minder belangstellende

T)it rap-

de vroegere afleveringen van deze verzameling het geval was.

port, mede gedrukt, werd aan de leden der afdeeling rond-

„ V a n de. Bouwkundige Bijdragen zagen, sedert het vorige

, hl. 155,

opgenomen.

zal ten deel vallen, dan over het algemeen met

d

J .

t

bevattende ver-

,

.

volgende

schillende voorstellen in het belang van den bloei der afdee-

bevatten

ling,

ling, van de heeren

werd met het daarop door het bestuur der afdeeling

uitgebragte preadvies, gedrukt en onder de leden verspreid. „Eindelijk militair

valt nog te vermelden dat de bouw van het

hospitaal

en

de

voorgenomen

opheffing

van

de

Akademie van Beeldende kunsten te Amsterdam tot

vele d i s k u s s i ë n aanleiding gaven, welke ter kennis ge-

bragt werden van de ministers

van oorlog en van- binnen-

inrigten

stelling

van de

maakt,

het

geschiedde

omdat

daarin

behandeld

werden.

d

dc

stuk des 17 " deels het licht.

stuk,

dat

verrigtingen

van

j aangekochte G

tekst

gedrukte

platen

ophelderende

zal bevatten

en

verhande,

V A N

houtsneden,

15

den

gegraveerde

en wegens hare kostbaarheid als een

n ° . 9, Vlijt gedijt; n°. 10, Volharding;

worden, van

Toko; n ° . 3, Boutique; n ° . 4, Niels zonder

n ° . 0, Zonder motto; n ° . 7,

cher que ce

qui

ne coute rien;

u'est pas

un vain mot, quiconqne n'y croit pas;

„Even ontwerpen,

en de korte tijd,

waarin

bevordering der Ter

het

Toonkunst

beoordeeling

„ O m den inhoud van het tijdschrift in belangrijkheid te

de inhoud daarvan meer van nabij ter kennis van de leden

vroeger als

der

worden

waartoe het tijdschrift der

dc natuurlijke en als van zelf aangewezen worden.

r

toezending

ge-

Voorts zou de uitgave van plaatwerken, als

afzonderlijke

naar gelang

de heeren

daarin ook niet uitgevoerde ontwer-

van den terminus van den Eijn-spoorweg enz., uitgaven verschenen,

daartoe

geschikte

worden, doch zoodanig dat die uitgaven

welke

voortgezet

alhier, en

J .

„Voor prijsvragen heeren w. c.

bijdragen geleverd

J .

niet meer afzon-

„

bestond w.

e

derlijke of op zich zelf staande cahiers vormen, maar, met

woonte hier

der in het afgeloopen jaar en in vroegere jaren in de afdee-

van

poneerd.

ling gehouden

zoodanige regeling kan strekken om het tijdschrift meer en

voordragten, zal men medewerken tot ver-

meerdering van den bloei der

.

e belangstel-

t bestuur

meent

dat

uitbreiding

gesteld, en dc welwillendheid door de afdeelingen meermalen

ondersteund.

door

de

leden

met

hunnen bijval zal worden

„Uitgave van boek- en plaatwerken.

—

Behalve

le

het verslag der 26" algemeene vergadering met daarbij be-

te

T E T A

te

te 's Gravenhage,

,

,

V A N

k

Helder, .

het

verdienstelijke in de grondplannen

ingezonden ontwerpen gelegen der opmerkontgaan.

e werd voorgesteld aan de Volhar-

met een premie van

5 0 , en aan het grondplan van het ontwerp n ° . 5, gemerkt

onder pen

du travail, bepaling

een eervol getuigschrift

dat

te verleenen;

alleen de platte gronden dier ontwer-

in gravure gebragt

cn op

verkleinde schaal

bij het

verslag uitgegeven zouden worden.

is vervaardigd door 's Gravenhage; en

het

J .

Zij zijn volgens ge-

den

heer

ontwerp

door dc heeren J .

.

bouwkundigen tc Am-

,

V A N

F .

bouwkundige te

,

.

N ° . 11

sterdam, cn het ontwerp N ° . 5 door den heer J.

,

G .

bouwkundige te „ T e n aanzien van dc antwoorden op de derde prijsvraag, ontwerp

N ° . 8,

gemerkt:

Benaissance

met algemeene stemmen dc uitgeloofde prijs toegekend; en het ontwerp N ° . 13, gemerkt:

een eervol getuig-

schrift als tweede prijs waardig gekeurd. „Bij

-

te Amsterdam.

voor belanghebbenden ter kennisneming gedebepaal mij derhalve

was

der

werd aan het

beide andere

,

G .

doch

gebleken

opening

van

het

dat

prijs

was

te zich te

de

Amsterdam;

dc heer

J .

.

V A N

naambriefje behaald

van het

den

ontwerp ,

N

des bekroonden is

door

heer J .

N ° . 13

te

.

heeft

tijdelijk

Weenen als vervaardiger doen kennen."

tot het mededeelen van

„Geschenken. —

de k o n k l u s i ë n dier rapporten. „ V o l g e n s de uitspraak van beoordeelaars kon aan geen der beide antwoorden op dc eerste prijsvraag bekrooning of

heer ingenieur

V A N

G .

Van onzen oud-bestuurder, den ,

ontving dc

j een

blijk van belangstelling en aandenken, door aanbieding van een

twaalftal fotografien, den stand van den bruggenbouw

bij

Cnlenborg, Bommel en Crevecoeur, op verschillende, tijd-

uit-

aanmerking nemende het moeijelijke en bewerkelijke der prijs-

stippen,

prijsvragen werden 29 antwoorden ingezonden,

vraag, voorts overwegende dat beide antwoorden getuigen van

ving van den brug bij Culenborg, door den heer

Op de

voor het jaar 1869

verdeeld als volgt: „Op

Tot bevordering

op de

de tweede

ontwerpen vele goede elementen werden aangetroffen, en in

„Prijsvragen. — geschreven

ontwerpen

der antwoorden op

accessit worden toegekend; doch bij erkenning dat in beide

wederkecrig betoond , doen de hoop koesteren dat een nader beroep op hare medewerking ten deze niet te vergeefs zal zijn.

C O E -

te Amsterdam.

B .

werden door het bestuur aangenomen.

meer aan het doel te doen beantwoorden, en hoopt dat die

ling door het bestuur in de werkzaamheden der afdeelingen

f

door deze beide k o m m i s s i ë n ingediende rapporten

doorloopende paginering en plant nominering , deel uitmaken Bijdragen.

.

S

de kommissie van beoordeeling nit de ,

.

ter

Bouwkundige

G .

N

en

opname in de Bouwkundige Bijdragen van de meest geschikte

de

ingekomen

V A N

S

en

N

j

geen

toe te kennen een eervol getuigschrift

tc 's Gravenhage, met

,

N .

en

T E X

van wege de

.

de

N

kon aan

e inzenders dezer ontwerpen zich bij het bestuur be-

der prijsvragen stond.

A .

Alkmaar.

kend gemaakt hebbende, is gebleken, dat het ontwerp N ° . 10

c

de heeren mr. c. i.

te

j Tol

j Tol bevordering der

zeer vele nuttige onderwer-

pen opnemen.

tot een

bouw- en werktuig-

,

V A N

.

door de be-

werden benoemd: voor de

der Bouwkunst: dc heer w.

doen winnen, wil men

werd

de

ontwerpen op de l " prijsvraag

NEN

van

wenschelijk;

van dc

afzonderlijken omslag bij den tekst geleverd zullen worden.

wetenswaardige

voor de beoordceling

bestuur vau

ge-

t

welke

regeling bovendien noodzakelijk

trekking,

A .

(openbare burgerschool) eene bekrooning verleend

drie

fruit

overbleef, de benoeming van twee k o m m i s s i ë n welke

enz.

als ten vorigen jare, maakten het groote aantal

Toonkunst,

gewag

Benaissance;

S

ding en X ° . 11, gemerkt: Openbaar ouderwijs elk als accessit

Omega; n ° . 13,

het loopende deel van het tijdschrift, eene nieuwe serie aan

afdeelingen

n'y a rien de si

n ° . 8,

V A N

A .

grondplannen van de ontwerpen Ts°. 10, gemerkt:

9 , Con amore; n ° . 10, Alle begin is moeijclijk; n ° . 11,

n". 12,

heer

zaamheid niet

de waarheid immer hel uitgangspunt der

te vangen, waarbij de platen niet meer gevouwen, maar in

der

oordecling,

kelhuis; n ° . 2,

kunst zij;

doen kennen, van

J .

„ V o l g e n s het rapport van de tweede kommissie van be-

n ° . 11, Openbaar on-

bouw, kwamen in dertien antwoorden, gemerkt: n ° . 1. Win-

n ° . 5,

dc heer

's Gravenhage, cn van het ontwerp, gemerkt:

de

n ° . 6,

„ O p de derde prijsvraag: een voorgevel van een winkelge- prijsvraag

dubbel nommer der Bouwkundige Bijdragen zal verschijnen, .

tc

ontwerp,

n ° . 8, Al doende leert men; kundige bij de staatsspoorwegen

derwijs; n ° . 12, Volksschool; n ° . 13, Beta; n ° . 14, Onderwijs.

over het

een aantal tusschen

du travail est le plus doux des plaisirs;

namelijk als n ° . 2 en n ° . 3 van deel

die

mag beschouwd

fruit

has/a

Schoolgebouw; n ° . 7,

n°.

schoolgebouwen voor lager onderwijs en gijn-

verschillende mededeelingen, bijdragen, verhandelingen enz.

j kome,

n ° . 5,

ter perse is, zal uitsluitend

eene voor de

in de afdeelingen behandeld, doet den wensch ontstaan dat

legenheid

d

„ B i j het bestuur bestaat het plan o m , na het einde van

„ W e r d in dit beknopt algemeen jaarverslag met belang-

schappij als

B l e

nasliek; welke bijdrage, behalve

landsche zaken.

pen

d

verslag, achtervolgens het 3 ", 4 '' en 5 '' stuk van het 16 ' deel, benevens het l

„ E e n brief van den heer

eerstgenoemde

doch de uitgave van dit nommer, hetwelk zeer

uitbreiding

gedeeld cn in de Bouwkundige Bijdragen, deel

n ° . 3 , On- het

n ° . 1, Schoolgebouw; n ° . 2 ,

ontvangst

verslag uitgebragt.

gegeven; als vervaardigers hebben zich

oud-vader/andsche gebouwen hier had kunnen vermeld worden;

eens door dc kommissie, benoemd in zake der voorgestelde van Amsterdam,

„ A a n de oproeping bij advertentie is gereedelijk gehoor

„ O p de tweede prijsvraag: eene openbare burgerschool der tweede klasse, zijn ingekomen veertien ontwerpen, gemerkt:

loop van dit jaar gereed te komen met het cahier, waaraan,

„ B i j monde van den sekretaris der afdeeling werd even-

— 26 —

— 25 —

de

eerste

groote belangstelling in het doel der prijsuitschrijving, stelprijsvraag: een vervoerbaar gebouw voor

t

afbeeldende;

geschenk

is

benevens een exemplaar der beschrij-

heden

avond

hier

J .

ter

.

.

bezigtiging

den beoordeelaren voor om als blijk van waardeering cn als

aanwezig, als een getuigenis dat, hoewel een twaalftal jaren

hoorende bijlagen cn platen, en eene nieuwe ledenlijst, wer-

muziek/eesten, tentoonstellingen en vergaderingen ran 8000

tegemoetkoming

verloopen zijn, sinds de heer

den

personen, uitgeschreven in gemeenschap met de

j

den

vervaardiger van het ontwerp

Tol bevordering der Toonkunst, kwamen twee ontwerpen i n ,

den

de

u de gravures uitgereikt van het ten vorigen jare be-

kroonde X E Y S E

ontwerp en

J A C O B

van een gedenkteeken V A N

,

voor

vormende de 17

E de

aflevering

gemerkt: n ° . 1, Help u zelf, en n ° . 2,

voor de bestede moeite en tijdsopoll'ering,

som van ƒ 200, de som

en

van/'150.

aan

Help u zelf aan te biedien

van

het ontwerp

Amsterdam

ook

het

V A N

bestuur

moest

schappij cn haar werkkring niettemin lende herinnering gebleven zijn.

N

door vertrek

verlaten, in zijne

de

uit -

belangstel-

— 27 —

— 28 —

e verder ontvangen geschenken zijn de navolgende: 1°. van de

doel ruime gelden beschikbaar te stellen.

Akademie van Wetenschappen: het jaar-

hoek 1868

dit onderwerp niet vergeten.

der instelling; en van hare afdeeling Na-

tuurkunde, stuk 1 en

2

van

deel

der Verslagen

tot

de

haar verslag over 1868; 3°. van het

„ V e r s c h i l l e n d e handelingen. —

van

e

inzending tende

5 ° . van het

zijne Handelingen over het

in

jaar l a 6 8 ; tot bevordering van

het 11°" en 12"" stuk van deel 7°. van de Holl.

Nijverheid:

8 ° . van de Smithsonian board of

1

N ° . 2 van

Annual

the Smithsonian

report of lie

for

Annual report of

1

Boards of Trustees of

the public Schools of the city of Washington,

1867. —

1

15 deelen, en

Col-

lections, 7 deelen. Arti

el Amiciliae:

naamlijst der

leden; afdeeling

's Gravenhage onzer

:

haar verslag over 1167/68, voorts: het tijdschrift: de Volksvlijt 1869 N ° . 1;

12°.

de

en 3

0,:

aflevering

186S van den

sciences historiques; heer

j . o.

der Bouwkundige Bijdragen

T

:

het 3e stuk van

J .

is

woord over de rege-

N :

van den heer

„Opmerker;" w.

heeft

deelnemen de inzending te

allen de

uitnoodiging gerigl te

sluiten.

welke

gevolg

door

gegeven.

e

beperkte

ruimte

de regelings-kommissie is toegestaan,

veroorzaakt, dat slechts een klein gedeelte der verza-

de opneming in

en

voorts

der

„ Van

deze beide

Bijdragen denten

stukken

opgenomen)

en

de

(reeds in

der

„ Voorts werd door het bestuur, namens de een gouden

medaille ter waarde van / 1 5 0

van den jury van

beoordeeling,

gezonden

aan heeren Burgemeester en Wethouders en aan

hare goedkeuring

van den Gemeenteraad

antwoord.

leden

aan

eenige kunst en

van

Amsterdam,

voorts

hierachter met

j ge-

van

gerigte

zijnde ƒ

alles

vermeden

wat daartoe

aanleiding zou

houding.

korporatiën

bovengenoemde

dam)

kennisneming

ter beschikking

zich bij die gelegenheid door-

des vorigen jaars door den heer i .

van het wetsontwerp tot regeling van

bovengenoemde

belangrijke buitengewone

—

e

boekerij

geschenken,

uitbreiding

kunnen

is vermeerderd met

doch heeft overigens geen ondergaan.

Verscheidene

verwijzing nische

drukken

uitgaven hebben niet veroorloofd om tot dit | een

de

in de schoone bouwkunst niet memorie

tc

bestaande

bij

onderwijs aan de Polytech-

V a n genoemd

aan de leden der Tweede

missive,

van toelichting

de grond daarvoor aangegeven werd, met

naar het

school

in

waarbij

eerbiediglijk

5

minder dan in

voorzitter noodigt

uit,

de

en w.

gedane wen-

de

Bouwkunst, leidden tot

rekening

2»50.77«

1868.

de heeren

en

5

B .

N (Hoorn),

V A N

(Amster-

N

verantwoording

te willen na-

j het besluit

tentoongestelde e

Tol bevordering

1868

bij

het

is

geweest

gende,

cn

ingediend ,

tot

bestuur

ontvangen

onderzoek

op

10

in

laatstgenoemde

October en

zijnde,

benoemd, 7

adres werden af-

W .

C .

V A N

G O O

en

voorwerpen

ingekomen

platen

worden bezigtigd.

zijn hoofdzakelijk

de

29

ter beantwoording der prijsvragen,

fotografiën

aan de

j als geschenken ver-

tc

is daarna

Culenborg door den heer

J.

,

de

stadhuis teekenin-

gen eener ijzeren brug, ontworpen door den heer w. ,

November daaraanvol-

parketten uit de fabriek der heeren iiocn

maand haar rapport heeft

-

en eindelijk monsters enz. van harde vloertegels voor F B E B E S

& C°. te

t du Nord).

te wil-

len nemen , den uitslag van dat onderzoek met de beschei-

van

is

gaan

het

Bij hervatting der werkzaamheden wordt het woord ge-

j in druk

Ten gevolge daar-

rapport der kommissie met bijlagen, voorafge-

door eene inleiding en verdere stukken, cn gevolgd

1

geven

aan de kommissie van verifikalie der rekening.

monde

van

den heer

kening in volkomene orde bevonden te hebben. zitter

brengt

namens

de

Bij

verklaart zij die re-

A .

e voor-

vergadering en het bestuur den

door het preadvies des bestuurs, eenige weken geleden aan

heer

al de leden der

dig beheer, waarna de rekening ten blijke van goedkeuring,

r gezonden, met de wensch werd uitge-

,

eerd, de in teekening gebragte opmeting van het

welke vergaderd

met verzoek den inhoud in overweging

V A N

en voorts, behalve de in het bovenstaande jaarverslag vermelde

e schriftelijke voorstellen bij missive d.d. 27 Augustus

.

pauze ingesteld, gedurende welke de

teekeningen

tentoongestelde

ontwerpen,

de regeling dezer

A .

, die zich deze benoeming laten welgevallen. a wordt de

schriftelijk zou zijn ingekomen.

den heer

eene kommissie

de beeldende kunsten, 20 April 1869 bij

terwijl

2060.51

zitter benoemd de heeren

e ter algemeene vergadering

—

zaak aan het bestuur over te laten , nadat het voorstel van

naar gewoonte uitgenoodigd tot de

r van de Staten Generaal ingediend, werd

is,

10069.41

zien, welke heeren die taak bereidvaardig op zich nemen.

„Voorstellen.

,

bestuur een adres aan Zijne Excellentie den mi-

wetsontwerp

be-

13020.19

Tot kommissie van stemopening worden door den voor-

drie leden uit zijn midden doen vertegenwoordigen.

genoemd

dat

ƒ

(Botterdam) en <:. J .

exemplaren ter

toegezonden.

bijwoning der jaarlijkschc prijsuitdeeling aan de leerlingen der

het

Bibliotheek.

c A .

dering van 1869 aan de orde te stellen.

Heer-Hugo-waard.

—

inkomsten

/

Ook van dit stuk werden aan

werp,

zijnde kerk te

blijkt

de

zoodat voor dit jaar in kas blijft het bedrag

der

onderwijs

waaruit

waardigheid van beide instellingen niet in overeenstemming , is in het tweede tot den minister van binnenlandsche zaken

die hoofdzakelijk op de huisvesting het onderwijs en de op-

waarbij het

)

1867/68

de uitgaven

van den heer

fotografie eener in aanbouw

van

mijding evenwel van een onaangenanien woordenstrijd, met de

te doen geworden, en verder de zaak in de algemeene verga-

,

(Bijlage

der cassa

droegen.

den der kommissie aan de leden der

C .

opgenomen

inbegrip

meend heeft het stilzwijgen niet temogen bewaren. Ter ver-

nister van binnenlandsche zaken gerigt, inhoudende de ge-

A .

gevolg gegeven

door de voorlezing der staten van inkomsten en uitgaven,

zaken ingediend, waarop het bestuur der

nen gegeven worden aan

het

rekening en verantwoording over het afgeloopcn boek-

van een protest bij Z. Exc. den minister van binnenlandsche

toonstelling behoorende, dat is: voor zoodanige inzendingen

onderwijs in

penningmeester hierna verzocht zijnde tot het doen

jaar, wordt daaraan door den heer

r laatstgenoemd bestuur werd naar aanleiding daar-

te beraadslagen over de wijze waarop uitbreiding zou kun-

het

hecht, wordt die vraag toestemmend be-

schappen en instellingen, alsmede aan het bestuur der Po-

adres

uitgebragte

van de vele zorgen j gewijd; en zich tot

lytechnische school te „

door hem

getuigt

van

motiveerde bezwaren tegen enkele artikelen van dit wetsont-

,

e

wetenschappen bevorderende genoot-

andere uitmuntende inzending tot dc eerste klasse der ten-

aanleiding

voor het

vernieuwing

de

schen en zijn verlangen tot benoeming eener kommissie, om

als

bij

de vergadering rigtende met de vraag of zij aan dit verslag

, exemplaren

voor de eene of

bestuur,

bestuursleden

dat

met belangstelling aan de

werden, behalve aan de korrespon-

afdeelingen

voorzitter brengt den sekretaris zijnen dank en dien

andere

verslag,

de Bouwkundige

eene Akademie van Beeldende kunsten noodig?

J .

e

dat de te stichten kunst-aka-

melde stukken ter expositie is opgenomen geworden.

door eene brochure, getiteld:

tot

eene verdedigende

van het onderwijs in de beeldende kunsten, overge- de Tweede

drukt uit de

j welke aan deze

willen

werd tot

toezendingen

„Naar

U .

mogt

hebben kunnen geven, en heeft het bestuur zich bepaald tot

Bernouil/i's vademecum. van den heer

zouden

ambachtsschool alhier, heeft V A N

worden aan de behandeling der voorstellen , welke aan het slot van het gemotiveerd preadvies voorkomen, en die het

r

rijke

t des

onderwerp leiden

over

Tweede

in zijnen geheelen omvang, gemeenschappelijk met de andere

en

voeding van den ambachtsman betrekking hebben.

11°.

de

bouwhoeven

bij de zoo even genoemde inzending aan

gesteld

9°. van de

gewigtig

beraadslaging der

Aan die uitnoodiging is door een vijftal leden met belang-

1866. — Smithsonian Contri-

butions to

ling

j berus-

van arbeiderswoningen,

vergemakkelijken,

echter,

the controllers of public Schools of

the city of

van den

alhier, door

het archief der

verschillende jaargangen

zich

Annual report of the

regents of

—

UC

voor Volksvlijt

in

„ T e n einde den leden der

en berigten over 1868;

2

ontwerpen

X van haar tijdschrift; : Tentoonstelling

van

hare

de

het

de

opgenomen.

6 ° . van de

van

van

genootschap van kunsten en weten- volksscholen, ' en voorts door hetgeen over die onderwerpen

schappen in Noord-Brabant:

1866.

j dit jaar te tentoonstelling

voorwerpen voor de huishouding en het bedrijf van den

i handwerksman in

de 1"" en 2" aflevering van deel V van

de

het wetsontwerp van het onderwijs in de schoone Bouwkunst bestuur straks aan uwe beslissing zal onderwerpen.

Even al-

j werd deelgenomen

te Arnhem, wenschte het bestuur dc

Historique et Arehcologique dans le

dit

dat

demie mogt gevestigd worden in de hoofdstad des

doen vertegenwoordigen op de

en de 2*

sproken,

schoone kunsten,

1867/68 N ° . 3 en jaarg. 1868/69 N « . 1—3;

haar tijdschrift;

16°.

drietal, die voor de biblio-

1868/69;— Uiltreksels uil vreemde Tijdschriften, jaarg.

de

15°.

van een

Verhandelingen ' aan de tentoonstelling van nederlandsche nijverheid en kunst

d

14°.

geleid

ten vorigen jare namens de van

en 3 " aflevering van den katalogus zijner boekerij;

13°.

keuze

Akademie van weienschap-

pen, voor de overblijfselen der oud-vaderlandsche kunst,

10°.

Eene belangrijke prijsvermin-

theek zijn ontboden.

2 ° . van de koinmisse der

4 ° . van de Sociélc

n wordt

dering van eenige duitsche bouwkundige plaatwerken heeft

en mededeelingen;

— 30 —

— 29

„Onze veel

tegenwoordige

gewigt.

Een deel

j toegezonden. vergadering,

.

, is van zeer

van dezen avond toch zal gewijd

P .

3.

ingevolge

als penningmeester dank voor zijn zorgvul-

art. 21

der

wet,

sekretaris wordt onderteekend.

door

den

voorzitter

en den

— 32 —

— n wordl overgegaan tot de verkiezing van twee bestuurders, ter vervanging

de

voordragt, door liet

geplaatst de heeren ,

en

Y

J .

.

aan wie dit jaar de beurt van aftreden is.

,

Op

van dc heeren

J B .

E

J B Z ,

,

.1. Cn

.

,

C.

.

P .

//

P .

11

J B .

.1.

li.

Aan

de

orde

de

werken zal, wanneer het uit verspreid wonende leden is zaderheid van stemmen gedaan," andermaal bij de eerstko-

namens de afdeeling

vraag N". 5, de heer

J .

N

.

mengesteld, en dat de wensch ter voorkoming van de daaruit mende weisherziening zal worden in behandeling genomen. voortvloeijendc moeijelijkhcden tot het amendement heeft ge-

is thans de

behandeling der vraag over

naar aanleiding van het rapport enz., des-

j.

dus met en

Y

groote

r

ander den leden vier weken vóór deze vergadering ter overweging was toegezonden.

5

//

van

v

dig zijnde leden ondersteund worden en te Amsterdam woonachtig zijn.

,

waarschijnlijk toe te schrijven

in het Valeis voor Volksvlijt. Aangezien het boekje, waarin het bovengenoemde

rapport, preadvies en verdere stukken

vervat zijn, den leden in tijds toegezonden, en er derhalve

Alsnu wordt overgegaan tot de uitreiking der eercblijken

accessit en eereprijzen in aanmerking zijn gekomen,

worden

achtereenvolgens

uitgenoodigd

om dc hun toege-

J.

die de eer van de

s

den

de

hun

en / ' 150 gen G E

J.

A .

.

V A N

tegemoetkomingen

i. v.

V A N

S

200

werp op de 3

heer

A .

J.

.

geopperd zijn, en dus verklaart dat die voorstellen

met de hun te beurt geval-

e heer w. c gende

beschouwing;

vader,

den heer

.

J.

V A N

en aan den heer

J.

heeft een wijdere strekking dan

missie.

derhevig.

men,

n het doorgaat, wordt uitdrukkelijk aangenodat Amsterdam

en

blijven.

het

Tot het

centrum der

genoemde

uitspraak des

Bestuurs,

welke

vraag

e stellen,

voorzitter leest alsnu voor N ° . 1 der bestuursvoorgeplaatst

aan

het slot van het preadvies, cn lui-

1°.

Het Bestuur kan en mag, op grond der gewigtige be-

raderwerk ook

r geen der leden wordt over dit

e voorzitter treedt alsnu door den heer w.

o.

V A N

G O O

in eenige weerlegging van het C .

S.

al omslagtig is. bezwaarlijk

, op eene Algemeene Vergadering kan

op

de

voorgestelde

worden opgemaakt;

zoodanige

zijn,

het

en

dan

zou

wijze lijst

eene goede en na her-

haalde stemmingen.

door en uil al de leden der

door cenc bestuursvoordragt, gelijk die tot

, in October des vori-

G O O

wenscht te handelen over de

dragt van vijf personen.

voordragt van kandidaten i»

echter in geen opzigt verbindend om daaruit eene keuze te doen. Geene benoeming is geldig dan die met volstrekte meer-

gedaan

is,

moeijelijklieid wordt voorkomen

vergadering dit jaar de vraag beantwoorde, of zij wenscht

Ter regeling van de spreekbeurten op 1 6 « algemeenedal het in 1865 niet aangenomen bestuursvoorstel, ten aanbijeenkomst, vraagt de voorzitter, wie der aanwezige heeren zien van art. 14 der wet, welk voorstel luidt: „Tol benoeming der beide nieuwe bestuurders doet het bestuur eene voorleden opstellen wenschen voor tc dragen naar aanleiding der

gevolg

e

den

V A N

zou zeer lang kunnen

moeijelijk wezen tot

en ruime keuze werd aangeboden.

heer w. 0.

eeue kandidatenlijst

tc geraken, tenzij met veel tijdverlies

voorstel deswege le doen, zoo verzoekt het Bestuur dal de

e

aangevoerde, en doet op-

merken, dat dc maatregel in het amendement aanbevolen nog

stel der kommissie, om de bestuurders voortaan le doen kiezen

u

, die inlichting

E .

tusschen

zegt dat het verschil hoofdzakelijk daarin gelegen is,

dat volgens het bestuursvoorstel eene voordragt van kan-

den

gebonden

zou

de kandidatenlijst

het

hetwelk

meest geschikt

om

zoodanige de taak

en waarbij steeds eene voldoende

stuursleden

volstrekt tot Amsterdam leden

G O O

het

amendement

algemeene

daartegen

vergadering moeten

der aanwezige leden werden aanbevolen, onder bepaling dat geen andere dan te Amsterdam wonende kandithueu in aanmerking kunnen komen. c j

heer J. v.

ondersteunt het amendement.

wenscht geen officiële kandidaten ter algemeene verga-

dering voorgesteld te zien. c heer

N

meent dat men volgens het amende-

ment evenzeer officiële kandidaten zal verkrijgen.

j stemt

c voorzitter zegt dat het voorstel oorspronkelijk is uitgegaan

in hunne keuze geheel onbelem-

niet

van het tegenwoordige,

maar van een vroeger

verworpen te zijn geworden, te dezer gelegenheid voor eeno eerstvolgende wetsherziening op nieuw wordt aangeboden om te

V A N

ter

zouden beperkt blij- bestuur bij de laatste wetsherziening iu 1865, eu, na toen

merd laten. e heer

Volgens

voor het voorstel van het bestuur.

Bovendien zou eene bestuursvoordragt overeenkomstig preadvies de

zijn.

gevormd worden uit al de personen welke door een zestal

e sekretaris zegt dut het bestuursvoorstel eene wijdere

het

als

van een aftredend bestuurslid te vervullen, doch zonder dat

dusverre met

strekking heeft dan het amendement, volgens hetwelk de beven.

uitgaan van het bestuur,

aanbeveelt

de leden ter algemeene vergadering aan die voordragt zou-

dig te zijn, zal het hem tc beurt gevallen getuigschrift wor-

.

p het woord

verlangd.

goed

vragen, bij circulaire N ° . 148

c

inrigte, steeds zullen dc zaken,

,

dit punt

heer

cn

het

plaats gevestigd zijn.

personen

de

van den

aanzien van het eigenlijke verschil

kortelijk de strekking van elk der beide voorstellen zamen,

leden in é é n e

,

gen jaars ter beantwoording gesteld.

ten

waaraan een bestuur in zijne werking onderworpen is, wan-

N

toegezonden.

verzoek

neer niet alle

O .

verhinderd zijnde tegenwoor-

Op wenscht

het bestuursvoorstel cn het amendement, vat de voorzitter

men

de overweging geleid

van te kieschen aard is om aan de vergadering een bepaald

door tijdelijk verblijf te Brunei

j moet

voorgestelde amendement heeft

zeer beperkt en aan groote wisselvalligheden on-

van het verlammende,

schrift

hand gesteld;

„Het

j niet ver-

e voorzitter beaamt het door den sekretaris aangevoerde.

didaten zou

met algemeen applaudissement bevestigend wordt beantwoord.

N

j acht bovendien het voordragen van kandidaten door zes stemmen

keuze

ter

dit amendement nader toelich-

G O O

het bestuurs-voorstel, en gaat minder ver dan dat der kom-

zwaren, zich niet dan voorwaardelijk vereenigen met hel voor-

aan zijnen

V A N

lijkheid en eenparigheid kunnen verrigt worden."

met

V A N

cenigbaar te zijn?

tende, komt zijn betoog in hoofdstrekking neer op de vol-

niet tegenwoordig zijnde, zal het door hem behaalde getuig-

worden

van zaken, en met de belangen der

in dc vervulling der vakaturen voorzien."

wanneer de bestuursleden verspreid zijn, niet met geleide-

.

zegt, dat, toen de heeren

G O O

leven roepen wat vroeger gebleken is met een rigtigen loop

niet kunnen beschouwd worden als bevorderlijk aan dc ver-

dende als volgt: wegens uitlandigheid

N

V A N

uit Amsterdam vertrokken, zij als leden des be-

N

betering of de uitbreiding van den werkkring der

de vergadering zich vcrklare, en vraagt of zij zich vercenigt

en

V A N

zich in hoofdstrekking vercenigt niet dc bezwaren,

ieder het getuigschrift met de

len onderscheidingen geluk gewenscht. e

stuur

ü e heer

door de vergadering bij volstrekte meerderheid van stemmen

voornamelijk

boekje, iu welke konklusie het be-

hun de noodzakelijkheid inzien om

stuurs bedankt hebben. Waarom zou men thans iets in het

blz.

van genoemd

en dit deed

lijst van kandidateu wordt

u Uit de aldus geformeerde

zijn

08

r hunne verandering van woon-

als leden der kommissie van redaktie af te treden.

en

leest daarop de konklusie voorkomende in het preadvies op

heeft, niet beantwoord wordende, verzoekt de voorzitter dat

prijsvraag. Allen worden door den voorzit-

ter hartelijk toegesproken

e voorzitter

-

.

opgeroepen als bekroonde voor zijn ont,!E

dat dit lid kan geacht worden

a ontvanJ.

50 als accessit. Eindelijk wordt nogmaals de

.

regt van amendement,

e vraag wie der aanwezigen tegen die konklusie bedenking

benevens de heeren

,

.

het

,

van f

door den voorzitter uitgereikt.

premie van f lieer

en

S

" prijsvraag hebben opgehouden, wor-

toegekende

de lieer en

V A N

A .

geen gebruik is gemaakt van

welke door de kommissie tegen de voorstellen van den heer

kende onderscheidingen te komen ontvangen. Aan de heeren

zoo meent de voorzitter, op grond

zich met het preadvies te hebben vereenigd.

c vervaardigers der ontwerpen, die voor tegemootkomingen,

rijpelijk te overwegen, dat door den heer

behaald op de prijsvragen voor 1869.

hunne kwaliteit van bestuurders, maar als leden der kom-

uitgave,

e kandidaat moet ten minste door zes tegenwoor-

c voorzitter betuigt zijn leedwezen over de afwezigheid

ruimschoots gelegenheid geweest is het daarin voorkomende

j bij vernieuwing mogen aanvaarden, zich

Vergadering tegenwoordig,

den heer i .

voorzitter om gelioor te geven aan den wensch der verga-

daartoe bereid verklaren.

Algemeene

voor kandidaten voor te stellen.

ii

dering dat zij hunne betrekking als bestuurders ten beste der

ter

plaats ontstonden toen moeijelijkheden en vertraging in de

algemeene vergadering, en het

//

, die op uitiiootliging van den

S

.

lid

door dc jaarlijkschc aftreding van twee bestuurs-leden, daar-

AE

6

de heeren

j herinnert het aftreden, in vroegere jaren, van dc

daarop door het bestuur aangeboden preadvies, welk een cn

besluit der 26

6

meerderheid gekozen

ook

en E , wegens vertrek naar elders. namens nog zes leden uit , bij het bestuur inge- heeren V A N e heer A . >'. Y merkt aan, dat het ontslag, diend zijnde, leest de sekretaris dat amendement voor, hetdoor de zoo even genoemde heeren verzocht, niet was in welk van den navolgenden inhoud is:

aan diens bemoeijingen met de internationale tentoonstelling Zijn

,

V A N

missie van redaktie.

//

te zamen 131 stemmen.

door den heer w. c

leid.

heeft dc bevoegdheid ter vervulling der vacaturen, ontstaande

60

N

amendement

wege ingediend door de kommissie te dezer zake benoemd, ingevolge

J B Z

C .

E S ,

G .

Een

57 stemmen,

S

E

J .

dc wijze waarop uitbreiding zou kunnen gegeven worde» aan

s //

over dc

-

.

.

Y

H

Amsterdam,

J .

bestuur opgemaakt, zijn

e zijn uitgebragt 184 stemmen verdeelt als volgt: J .

de heer

stelt zich voor over de vragen N*. 3 en N". 5 te spreken.

Er zijn ingekomen 07 geldige stembriefjes en 3 in blanco.

de heer

vraag N ° . 2;

—

—

antwoordt dat het bestuur minder goed

zien of dc vergadering het voorstel thans meer genegen

is dan vroeger.

e heer

V A N

sluiten: idat het uitschrijven eener tweede algemeene bijeen-

voorziet de mogelijkheid dat, volgens

G O O

het bestuursvoorstel, kandidaten buiten Amsterdam kunnen komst , te honden elders dan le Amsterdam, afhankelijk gegekozen worden.

j zou d i t , uit een oogpunt van orde en

eenheid, niet wenschen. c

heer

zegt de noodzakelijkheid te erken-

gelooft

niet dat buiten deze stad wonende

leden gekozen

zouden worden, ook al wielden zij voorgesteld. e sekretaris herinnert dat in het preadvies de bezwaren zijn aangetoond, zeer

verspreid

welke bestaan wonende

leden

tegen een bestuur, uit te zamengesteld,

dement, strekkende om het aantal dier k o m m i s s i ë n veel ver-

voorstel,

der

van

maakt zal worden van de. behoefte; dat aan Bestuurderen het regt verblijft zoodanige tweede algemeene bijeenkomst, uil te

korrespondent bevindt en het ledental niet minder dan 12

schriften, wanneer zij dit ter bevordering van de belangen

is,

/iij nuttig achten; en dat voor/s ieder lid de

e heer

afdeelingen, welke laatste zich, na aanneming daarvan, ver-

ken,

der tot hel bestuur rigt."

lieer

maken.

E j ziet

t voorstel heeft geene diskussiën ten gevolge en wordt

zou kunnen verbinden met art. 12

oppert

1 denkbeeld, dc kandidatende vergadering

sekretaris

antwoordt dat de herkiezing van bestuur-

e heer

n de aftredenden worden altoos drie andere

leden op de voordracht geplaatst. e heer

j punt tot

zou voortvloeijen; doch

merkt op dat dit

thans buiten de orde is, en men zich moet bepalen de bespreking

van het amendement.

stel in den grond zoo groot niet is, cn beide wel tot dén geheel zouden te brengen zijn. e heer

iidal,

stelt aan de vergadering

jaar te amenderen is; waarop de voorzitter antwoordt, dat.

zoodanige wijzigingen

mei beleid en trapsgewijze van hel

V A N

G O O

het amendement over te dra-

kunnen

uitoefenen

dan de tegenwoor-

E

weer-

dragen verhandelingen,

zegt: dat ieder lid vrij blijft zijne

stukken al of niet ter beschikking voor de Bouwkundige Bijmaar dat mondelinge aanbeveling tot

medewerking ten algemeenen

nutte

van veel invloed kan

zijn tot het bevorderen der inzending. e heer

merkt aan dat de redaktie op zekere

voorwaarden honorarium teekent. e

voorzitter wijst er op dat dc heer

regt

heeft om aan te dringen op de uitvoering van zijn voorstel, dewijl

dit ook door anderen gedaan en door het bestuur

noodiging

bevallen." Na eenige toelichting door den voorzitter verklaart nie-

mand der leden zich tegen dit voorstel en wordt liet met

t

aan de leden tot het leveren van een of ander.

bestuur der

heden, ontlast,

gedrukte uit-

j zou dan van vele werkzaam-

genoemd

zouden worden overgedragen.

Voorstel n ° . 4 is aldus geformuleerd : 4°. hel

wordt voorgesteld: dat de kommissie, door

Bes/uur

ingevolge

mogtiging

der algemeene

van 18CS benoemd, zal worden ontbonden onder voor het verriglen t e

voorstel

vergadering dankbetuiging

der haar opgedragen werkzaamheden.

danige

nu door hel bestuur of

hij herinnert

dat de wel geredigeerde notulen der

kommissie-vergaderingen pen van den heer voorstel

N

G O O

gelooft

opstellen of verhandelingen, in het belang der

e

N .

voorzitter heeft

amendement. V A N

.

tegen het

S.

niet minder dan 80 leden voor de redaktie

en stelt voor, naast de

arbeid zal ontstaan , die zeer bezwaarlijk een goeden en een-

s.

,

met algemeen

U

dank te zeg-

applaudissement wordt

e voorstellen aan het slot van het preadvies worden gevolgd door een aantal punten, waarop het bestuur de aanhad, als wenken van den bloei

Op enkele

bedenkingen

werkzaam zijn, daardoor een veel te groote verdeeling van voudigen gang van zaken zal bevorderen. tegenwoordige tig.

van tijd,

ernstige

ter bevordering, voor en de, uitbreiding der

applaudissement wordt geantwoord en deze bepaling derhalve

maatschappij.

noemde leden uit Botterdam eenige aanmerkingen gemaakt.

daarvan waren door de bovenge-

Punt A , handelende over het benoemen, in iedere afdeeling, van eene kommissie tot bet verzamelen van bijdragen

Het Bestuur stelt aan de rergadcring roar, te le- voor het tijdschrift, had aanleiding gegeven tot een amen-

e paald

heer worde

ondersteunt het gevoelen van den voorzit-

daarin gelegen is, dat men eene proef neme met het bestuursvoorstel. e

heer

uit zich in gelijken geest, en ge-

looft dat men van dc benoeming der voorgestelde kommisvan redaktie in elke afdeeling de beste resultaten mag

tegemoet zien. r den heer

V A N

e

herhaalt dat de voorgestelde uitbrei-

middel zou zijn om het nantal

afdee-

gelooft dat zoodanige bemoeijing in ste-

stellen

kommissie

wordt nog de vraag gedaan,

voorzitter

dc plaatselijke

het bestuur

aan

de afdeelingen

in huishoudelijke kwestiën

alle vrijheid

laat, en deze dus ter onderwerpelijke

zake handelen kunnen zoo als zij dit goed oordcelen, en ten meesten nutte der

en integendeel dc vorming van afdeelingen zal tegenwerken.

dering

meent dat door de bepaling van het

korrespondent worde

antwoordt dat zulks wenschelijk is, doch

dal

den waar geen afdeeling gevestigd i 3 , tot niets leiden z a l ,

e heer

G O O

1'lcne kommissie in iedere afdeeling, of liet volstrekt noodig is dat aan de uit drie leden zamen

lingen te doen toenemen. E

acht het doeltreffend dat nader be-

Y

zoo zeer aanbevolen maatregel tot uitvoering te zien komen,

toegevoegd.

heer

niet aan de afdeelingen kan over-

wat het bedrag is, dat als honorarium voor

c sekretaris

te

c

amende-

geplaatste stukken wordt toegekend, met uitzondering van

genoeg. G O O

zijn

N G O O

die welke in eene afdeelingsvergadcring zijn voorgedragen.

dat is dus zeven s u b - k o m m i s s i ë n , waarlijk, dit is vooreerst

V A N

A

vraagt ot' de wijze van zamenstelling

redaktie-kommissiën

t bestuur heeft geen beter voorstel kunnen vinden

e heer

V

gelaten worden.

e ophelling van de sie

kommissie van redaktie acht hij niet doe'ma-

ding een geschikt

kan de heer

ter, en zegt dat het geschiktste middel om dezen door velen

j betoogt dat, indien volgens het voorstel

C .

beantwoorden,

e heer der

,

gaarne ter plaatsing in het tijdschrift zullen afstaan.

dan het gedaan heeft.

vervolg

A

te danken zijn aan dc. bekwame

beantwoord.

gevestigd

V

wordt mede zonder diskussie aangenomen.

des bestuurs aan de kommissie voor dc door haar volbragte

welk

e heer

dat, door de bemoeijingen der k o m m i s s i ë n , de leden hunne

n

onverhoopt niet aan de gegronde verwachting

ment herhalen.

Voorts meent men dat zoo-

regeling krachtig zou kunnen bijdragen tot oprig-

ting van meer afdeelingen."

voorzitter brengt daarop den dank der vergadering cn

inogl

op bladz. 62 van het preadvies, worden

dewijl vele bemoeijingen

eenige leden daarvan verrigt, op de plaatselijke k o m m i s s i ë n

is goedgekeurd.

e voorzitter leest het voorstel n ° . 2, luidende:

invloed

e S Ü personen zou-

het gevoelen van den heer

,

V A N

worden genoegzame waarborgen voor een goeden uitslag in zich

e voorzitter rigt. zich tot de vergadering met dc vraag dacht

2°.

e heer

leggende, ten aanzien van onvergolden afstand van voorge-

te

voorstellen, welke het zal doen ter eerstkomende algemeene

of zij zich daarmede vereenigen kan, waarop met algemeen

kan zijn in die plaatsen waar de korrespon-

dent tevens lid is van het afdeelingsbestuur.

de uitkomst

geacht

gen aan het bestuur, om daarvan gebruik tc maken bij de vergadering, als wanneer eene wetsherziening aan de orde is.

geen bezwaar

zoo als het door het bestuur bij punt A is gedaan.

advies van den penningmeester der

en in overleg der algemeene vergadering,

decharge der kommissie ook den heer

den heer

meer

e voorzitter antwoordt dat het bestuur de korrespondenten niet wenschte voorbij te gaan, en tegen deze bepaling

zijn zou, dan eene jaarlijks terugkomende

na ingewonnen

gen,

j

spreid zijn en 80 leden tellen. den

op de vrijheid der afdeelingen.

ren van bijdragen van veel gunstiger invloed op den oogst

bestuur,

telken jare, voor of op het bij de wet bepaalde tijdstip, de bestaat tot het indienen van voorstellen.

neerkomende:

zijn

wordt

ondersteund is; en verzoekt de goedkeuring op het voorstel

gelegenheid verzoekt

voor, te be-

even als tol dusverre geschiedde, ook in hel

tot stand komen , die, blijkens de inlichtingen

taak;

E vraagt of het voorstel tegen liet volgende

hierop

e nieuwe redaktie zou dan over 22 plaatseu ver-

t komt hem

voor dat het verschil tusschen het amendement cn liet voor-

hool'dstrekkiug

staan.

Hel Bes/uur

teekenen van algemeene goedkeuring aangenomen.

dat daaruit ongerief voor de

in

korrespondent lid moet

van redaktie, inbreuk gemaakt

dige redaktie, doordien mondelinge aansporing tot het leve-

vier jaren uit geheel nieuwe leden zoude zamengesteld zijn. antwoordt

voor,

leest eene toelichting van ziju amen-

3°.

Y geeft in overweging de aftredende be-

voor/.i/ter

G O O

zoo als zij nu is zamengesteld, ophouden te be-

zullen

stuurders niet herkiesbaar tc maken, zoodat. het bestuur elke

e

V A N

38 —

dat de plaatselijke

de kommissie

dragen te stellen;

verrigt wordt.

»Uij aanneming van het amendement zou de kommissie van

vervolg allen

ders, die volgens den rooster aftreden, nooit verpligtend geweest is.

het werk door het bestuur

redaktie,

e herkiezing der aftredende bestuurders

moest volkomen vrij zijn.

niet gratis zullen afstaan, en vraagt

in alle maatschappijen

Voorstel n°. 3 luidt als volgt: sluiten:

in de voordragt staande

eene verrassing.

e

hunne opstellen

of niet

voorzitter zegt dat men, bij latere wet8voordragt,

lijst drie dagen vóór de algemeene vergadering bekend te

j

voorziet mislukking, doordien de leden, welke niet door afdee-

dement

bestuursvoorstel

j met twee gewone leden.

heeft bezwaar tegen dit amendement.

E

lings-vergaderiugeu opgewekt worden verhandelingen te ma-

doch vraagt

der bestaande Wet.

kommissie te benoemen, bestaande uit

aan te vragen bij hel bestuur of voor te stellen bij eene der

stuur uitmaakten.

e

dergelijke

den korrespondent der

niet al tc ver verwijderd wonende leden deel van het be- met algemeene stemmen goedgekeurd.

het

is, nog bovendien in alle steden, waar zich een

eene

bevoegdheid zal bezitten eene bijzondere algemeene bijeenkomst

waarin het groote nadeel zou gelegen zijn, indien een paar

c

uit te breiden, en behalve daar waar eene afdeeling

gevestigd

j der

nen dat de bestuursleden te Amsterdam gevestigd zijn.

-

— 37 -

— 30 —

— 36 —

.

de vraag rigtende,

verecnigt

met de wijze

p lot de verga-

of zij in hoofdstrekking zich

waarop dit onderwerp door het 3*

7

— 39 — bestuur

—

bij lr. A is geformuleerd,

luide en algemeene

wordt die vraag onder

teekenen van goedkeuring

bevestigend

pas aangevangen

beantwoord. Op de vraag van den voorzitter of iemand der leden zich er soms tegen

ging

zal

en

ingevoerd

p volgende

discussie

uit.

zonderlijke

punten

15,

C,

l'unt E , — behelzende het uitgeven in af-

gravure gebragt

van

zijn,

— heeft bij den heer

dat,

waar zelfs de

G O O

waar de

het

oordeel

met

accessit-ontwerpen

tc voorzien i s ,

de voorgestelde

heeft, met de grootste moeite slechts ƒ 6 0 0 jaarlijksche sub-

nieuwe wijze van uitgave.

punten

, handelende over het openstellen van het tijd-

en

wordt

door de

vergadering,

t beide punten

onder blijkbaar

welgevallen,

Xicmand

goeden zin heeft om

der aanwezige leden verder iets wenschende

voor te stellen of over de punten van het preadvies het woord verlangende, zjjn de diskussiën over het rapport en preadvies afgeloopen.

het geen

ken

e heer

vraagt of het niet in het belang der

E

vangen

ziet hij dat dit

door

is

maar al

noodig,

zal

de voorzitter de hecren

dadige

cn

voor hunne

bevordering

opmerkingen, en zegt, dat wanneer blijken zal dat de leden

staat zijn opmetingen laten doen

minder genegen zijn, zij van zelve komt te

vervallen.

betrekking tot punt G : het aanvangen eener nieuwe Bijdragen met

ongevouwen

platen,

het verkieslijk met dc tegen-

woordige wijze van uitgave voort te gaan.

tc

waar dat zonder geld niets kan

het

bijzonder acht hij ruimere in-

de

, naast

van den goeden gang

deze uitgave

van

belangrijke oude

de kracht-

van zaken, in gebouwen

te

en dc uitgave dier opmetingen sneller voort te

zetten.

j meent dat, met het oog op deze noodzakelijk-

heid , het

voorstel tot verhoogde

kontributic wel kans van

slagen zou hebben. e voorzitter dankt den heer

E

voor zijne opmerking,

beaamt zeer de noodzakelijkheid dat dc

j ruimere

j geeft de voor-

inkomsten crlaugc, en uit de hoop dat deze wenk algemeen

keur aan platen tusschen den tekst gevouwen, als zijnde ge-

weerklank moge vinden, zoodra het onvermijdelijke van dien

makkelijker bij het lezen.

maatregel zal worden ingezien.

e sekretaris antwoordt, dat de tegenwoordige wijze van der afleveringen wel

hare voordcelen heeft,

e

heer

.

O .

T E T A

V A N

vercenigt zich gaarne

N

met het gevoelen van de beide vorige sprekers, en zegt dat

bij de lektuur betreft, cenc

alle pogingen tot krachtige voortzetting van den maatschappe-

plaat die men los naast zich leggen kan toch zeker als een

lijkcn werkkriug op gebrek aan geld moeten afstuiten, doch

gemak te beschouwen i s , dewijl men alsdan tekst cn platen

zou het

tegelijk

perking

onder

het

oog

heeft,

zonder

telkens,

wanneer

betreuren indien verhooging van het

ledental

zou

van kontributie be-

na zich slepen.

e

-

men de plaat met de beschrijving vergelijken wil, de bla-

schappij is thans op vaste grondslagen gevestigd,

den van den tekst te moeten omslaan; voorts dat het denk-

door hetgeen zij verrigtte

beeld ontstaan is, doordien het vouwen der platen aan on-

hij vraagt of men zich op grond daarvan niet tot het gou-

derscheidene leden minder aangenaam is.

vernement zou kunnen wenden ter bekoming van subsidie.

e

heer

Y

afdeelingen

en

van heeren

ook

voor den

korrespondenten

voor

tegenwoordige

vervolge tot bevordering van de algemeene

belangen der

j mede te werken.

e aanwezige

leden uitnoodigende de bijeenkomst van den volgenden dag

zegt, dat

deze verandering met de

e

heer

E

eervolle

antwoordt,

en heeft

bekendheid verkregen;

dat dergelijke aanvrage zeer

gebouwen,

ten deele worden betaald,

j uitgeeft gra-

j meent dat zoodanige regeling

van

het

gouvernement

woorden

niets

te ver-

en hiermede is dc diskussie over dit punt af-

een brief van den heer

door

hein gesproken ter

en zeggen: zie, ik heb gedurende korten lijd moeite en arbeid voor de

tot Bevordering der

t gehad,

en daarvoor grooten troost of genot gevonden."

vercenigt zich met het gevoelen van dat

de

eenmaal alle leden dit van. zich kunnen getuigen

ingeval de kontributie aanmerkelijk verhoogd

E

is,

vergadering niet

24' algemeene vergadering en van 27 Junij 1S66.

Goedgekeurd door bet bestuur van de Tol bevordering

N

NAA

UES

S :

De

, van welks inhoud,

de te late inzending, men geen naauwkeurige kennis

j

Bouwkunst in zijne zitting van

14 Augustus 18(iÜ.

voorzitter berigt dat heden bij het bestuur is ont-

schappij zoude zijn dc kontributic te verhoogen. Wel voor-

komsten

G O O

heer

e

-

verlies van leden ten gevolge kan hebben,

oude

c heer den

wachten

het

van

den toestand niet gunstiger zou maken.

geloopen.

tuele uitgave door middel van autografie is geopperd, daukt

doch dat, wat het geriefelijke

, slechts vijf

zeer gering is, doch dat ook een paar

tis afgeleverd te worden.

wezigen nog iets heeft in het midden te brengen.

n

konditioneren

der

wierde, dan behoorde alles wat de

zen avond zoo ruimschoots betoond, en vraagt wie der aan-

uitgerigt.

S.

de

hunne betoonde medewerking, verder aan alle

en afwezige leden, en wenscht allen kracht en lust toe om

merkt aan dat wel is waar de kontri-

zoodat te zamen ongeveer negen gulden door de leden wordt

e voorzitter brengt zijnen dank voor de blij-

van welgezindheid en belangstelling, door de leden de-

doch

het denkbeeld van even-

c.

Y

butie voor het lidmaatschap

bijgedragen,

worden

G O O

e heer

e voorzitter geeft vervolgens eenige toelichting van de

geschie-

, en met

namelijk dat de kosten van zoodanige uit-

V A N

g aan

tingen van oud-vaderlandsche gebouwen.

Nadat door den heer

heer

brengt daarop de dankbetuiging aan zijne mede-bestuurders,

voor

overigens zooveel invloed bij 's lands

sidie heeft kunnen erlangen.

tc doen betalen; en voorts dat-het eene

serie der Bouwkundige

dat

met hunne tegenwoordigheid te verecren, sluit de voorzitter

prijzen bekroonde ontwerpen den leden

V A N

woord bekomen heeft, en het nieurs ,

voor dit blijk van heuschheid,

de

gave nimmer door inteekening zullen worden gedekt.

acht de

vergadering gevraagd zijnde,

gevoelig

metingen

zeer ijdele poging zoude zijn, waarvan de uitkomst ligtelijk

t

der

voorzitter,

der plaat- en boekwerken, namelijk het tijdschriften de op-

voert daartegen de bedenking aan,

gratis worden afgeleverd,

e

schrift ook voor niet uitgevoerde ontwerpen, en het uitschrij-

uitdrukkelijke bepaling dat de kosten door inteekening

G O O

uitmuntende leiding der vergadering. Akademie van Wetenschappen

mede dat o. a. de

op eene dergelijke aanvrage ccn hoogst onbevredigend ant-

ingestemd.

V A N

hebben.

ven van belooningeu voor inzendingen van de beste opme-

voorzitter zegt dat die uitgave zou moeten

heer

zou

t geopperde bezwaar bestaat

behooren gedekt tc worden.

dat

dc werking eener

gevolg

bekroonde ontwerpen niet vrij

van minder gehalte eene afzonderlijke verzameling aan

c

onder

j beroept zich op de | heeft kunnen nemen, doch dat dit stuk eenige punten van adhesie op het preadvies schijnt te bevatten. weinige gezindheid van het gouvernement om kunst- of e heer E betuigt den voorzitter dank voor diens wetenschappelijke instellingen te ondersteunen, en deelt

zeker geen

gulden bedragende,

den buiten bezwaar van de kas der de

V A N

leggen. e

dan

j

gebreken zijn, cr geen aanleiding bestaat om voor stuk-

ken te

worden

schenkt zij door teekenen van bijval hare goedkeuring aan

van vroegere jaren, die niet

c. s. geen bijval gevonden. daarin,

cn V lokken geenerlei

cahiers der in het archief van de

aanwezige accessit-ontwcrpcn, in

nog op de oude wijze wordt

dat noch deze, noch eenige andere wijzi-

herziene wet.

bewaard. e

deel

42

41

—

wet in strijd is, waarop de sekretaris doet opmerken dat het

voortgezet,

verklaart, wordt hel stilzwijgen

40

11.

.

t VAN

N

7

46 —

— 45 —

Bijlage OS «O

o

O

"

* ifl

O Oi

O N

O ^

raj ^ O r-t tf3

5 *

00 30 O OJ CO CO r -

—c CO

F

CO

03 CO

lO N b-

Ol

GO O i 00

^ C

ƒ)

.

o

iO OS O* 6B

T

00 i— CO O) OJ W

E VAN

G OVE

ingekomen als antwoorden op de eerste prijsvraag: . . E E N

E

,

GEBOUW VOO

,

uitgeschreven in het jaar 1868.

00 0

SB

- a

9 -

a

id

S

at

a

E

s.

i

w

00 60

a

FX

he

O

bo a

3 60 § g #

p.

S

..

9

1

Ü B o «

OT

u

c

--

00 00

tl ~

| a

5

O

—

fa

Jo §

.

3

-

g

^

ai J —

—

«

>

e

a

O

O

a = O O

met nsphaltpapier.

vergadering

voorkeur.

tot

het

doen

van

uitspraak,

gt houden

den

band

15 .Tunij j l .

de Ontwerp n°.

0

P

S

3 fl

3

O

—

rt—

3

g -S

1 , gemerkt:

gen, memorie, bestek en o

e

9

bewijs

ellen niet be-

g> —

-

31Ü

meerendcel bekrompen.

afsluitingen,

zoo

paaldelijk is

verlangd.

e ingangen zijn

Zij hebben geene

togt-

e

stemzaal

niet gelukkig en niet waardig geoordeeld.

en die voor koristen

.1

1—1

l-

.2 33» PQ

1

Ü

2

if S

per niet in deze geslaagd. ameublement,

e gaanderij wordt als ondoeltreffend beschouwd, vooral

gunstig

c afme-

geplaatst.

Eene

el zijn te klein.

een

e garderobes van 3 l

e gasverwarming is

l de eenvoud

e wat dc memorie over het verwarming enz. zegt, zal dc

doen klimmen.

e is blijkens dc

181.137 of per vierkante ned. e l , — het ont-

werp meet 200S

politiekamer en brandspuit-

e keuken, van 2 7 / i

behangwerk,

bouwsom nog hooger begrooting ƒ

e privaten zijn bij de voorname toegangen verre

5g

1£ «

e meesten daarvan

hier der waarheid zeer getrouw moest blijven, is dc ontwer-

cn solo-partijen zijn in strijd met d (bl. 4 programma) gele-

bij

I

onderdeden worden aanmerkin-

ramen is verre vin altijd aan te bevelen tot het ongehin-

gen.

lokaal zijn in het gebouw overbodig.

a

voorname

smaakvol, liet bouwkarakter en de vormen der ramen zijn

als sub « b l . 4 van het programma be-

if,

—

al deze

niet geteekend cn niet omschreven; de dekoratie is verre van

r j el oppervlakte — ongeveer f

62.50;

cijfer dat weinig kans tot verhuring met voordeel zal

geven.

el, achtte

e

men evenmin gunstig geplaatst als voldoend van oppervlak.

détails

Vele der gangen zullen donker zijn. Eene buiten-afsluiting

ten of verdiepingen gelegen, zijn niet gevraagd; ook maak-

door laag hekwerk is niet aangetoond en niet begroot.

*1

0


^

iedere kolom met ccn paal.

der zangeressen en zangers verkieslijk voor.

25 ellen.

« s

van

derd verkrijgen van versclie buitenlucht.

van

E

onderheijen

Onder de gaanderij zal het donker zijn; het openzetten van

ting en vorm van de zaal wordt goed geoordeeld. Zij is 00 bij -a

het

worden in het ontwerp onvoldoend beantwoord geacht.

zangeressen en musici opgevat.

omdat er 560 zitplaatsen zijn tegen 1700 beneden.

n

als

musici te weinig ruimte hebben, kwam eene andere plaatsing

voor het

S

tic plet lood had bij 'de beoordeelaars de

met zinken goten en gegolfd zinken afdekking voor

0]i

Zeer juist heeft de ontwerper de bedoeling der gevraagde

s

dan zeer be-

t gebruik van geheel ijzeren spanten, in ver-

gen en bezwaren te kennen gegeven.

e afmeting en vorm van het orkest is voldoende: dewijl dc

0

niet

e groote kap is te

de memorie geheel, of zij is daarover zeer kort en duister.

planverdeeling is eenvoudig en goed, en levert het dat de bepaalde ruimte van 3600

plaatsruimte voor zangers,

zijn

Over verlichting, ventilatie, verwarming en dekoratie zwijgt

.ti

S3

el breedte

overdekte rijtuigportalen, werd niet aangeprezen, even-

min

Help u zelf, zes teekenin-

begrooting.

hoeft te worden overschreden.

a

spanten van 25

zwaarlijk te vervoeren en te stellen.

vlak cn vond geene goedkeuring, evenmin als de bedekking

be a

4:

O 05 O EC

, hebben de eer het

komst van hun onderzoek, ieder afzonderlijk, en van hunne

-3

37 -a a

e

ondergeteekenden, als beoordeelaars benoemd door de

hieronder volgend beknopt rapport over tc leggen, als uit-

3 — 9

o

6

c X

e

beide prijsuitschrijvende

si e -> =

T3

o :=> a a o

m

-3

-

-e

E

e regelen der gcluidsleer, bij dit ontwerp vrij goed in het oog gehouden, worden niet toegelicht.

Verkleining van

het gebouw is zoo goed als onmogelijk en zou het uiterlijk aanzien zeer sterk benadeelen.

n strijd met dc memorie,

zouden de ververscbings, rook- en andere lokaliteiten geheel vervallen, wanneer de zaal, aan het vooreind — want achter

is

verkleining door het orkest niet mogelijk — wierd

ingekort met een,

twee of meer spanten.

zitplaatsen, 70 duim, is te gering.

e afstand der

ten 1

gevels zijn niet geoordeeld.

beoordeelaars

zeer smaakvol in hoofdvormen en

e vertrekken

op de hoogere

gedeel-

bezwaar tegen de mogelijkheid van

het

vervoer van vele der deelen, o. a. van de kapitale trappen daarheen leidende, en van het groot aantal glasramen. e

konstruktiën

algemeen

te zwaar.

zijn duidelijk aangetoond en over het Zij schijnen zonder eenige berekening

met het praktisch oog te zijn bepaald. e

spanten zijn gerust op dubbele afstanden te plaatsen,

of aanmerkelijk in zwaarte en gehalte te verminderen. t gesteld.

dekoratieve vooral is zwak eu niet aangenaam voort

is

ook van toepassing op het overige kleur-

—

werk

— 48 —

«

t bestek, de geheele konceptie, ; hebben geen afzonderlijken toegang.

der teekeningen.

n de ververschingza-

len werden buffetten gevraagd.

blijken van eene deugdelijke praktische kennis en naauwgc-

weinig,

zette wijze van arbeiden.

wetende 13.20 bij 5.75 e l , kunnen geen derde deel van het

peil is hier noodcloos

in

gegeven.

Algemeen wordt dit ontwerp beschouwd als uit te munten boven zijnen mededinger, en in beteren zin te zijn opgevat ingevolge het programma. Ondanks de onvolledigheden,

gebouws.

prijsantwoord

zelfs

met genoegen opgemerkt.

e

men in strijd met het programma en het doel des

Ontwerp n ° . 2 , gemerkt

negen

twee gangpaden ieder a 1 el breed aangetoond.

strijden

e

teekeningen

toegangen

Een

Al aanstonds valt in het oog, dat de ontwerper zijne taak in een geheel anderen zin heeft opgevat dan zijn mededinger.

t

voor

hooggeplaatste

memorie

de

ten eencninalc onverschillig is of men dc zaal vierkant, half-

der behoeft 40

binnen

palm oppervlakte, behalve de gangpaden.

e hoorder is te beschouwen als de zanger of zangeres, en behoeft niet meer ruimte dan deze.

r die opvatting is

ontwikkeld.

de

r leest men: dat het

regthoekig of cirkelrond maakt, als zij slechts blijft

Akuslik;

,

eene

Bovendien

Acoustique et optique des sulles de reunions pub/ir/ues, enz., ,

c groote gehoorzaal is 42 ellen breed en bevat drie zoogenaamde schepen, waarvan het middenste schepen ieder 9>/ el breed zijn. 2

24, de beide zij -

die

,

von den Tonempjindungen;

Akuslische Bricj'e;

,

N

ZA

,

n

die de meeningen des ontwerpers tegenspreken.

stisch

wanden aanbevelingen

verworpen.

Zitplaatsen aanwezig

Ofschoon het gevraagd aantal

is, werd de aanmerking gemaakt op

verdienen , heeft

zijner

en zigtbaar zijn, is

onderdeelen

niet

ongeluk-

van voorstelling, aangenaam

wel wat al te kleurige

perspektievische

dekoratief, teekening

kostbare

inrigting betrekkelijk

zeer

geringen bijval

deelaars bestaat, zoowel aan het doeltreffende van de inwen-

bouws.

t harde

n wordt voor dit gebouw een terrein

vereischt van 64 bij 76 = 4864

ellen.

c ontwerper er-

kent zelf het aangegeven terrein oppervlak met ' / te heb5

gebouwde muziektent, die algemeen voldeed, ten decle gedc gladheid der wanden met pilasters, busten cn draperiën

besproken, door de beoordeelaars zoowel schriftelijk als mon-

moet worden gebroken.

deling en daarna in overleg met elkander toegelicht waren,

bereiken

en op het bekrompene en ineenge-

pakte der zitplaatsen zelven; voorts op dc tc kleine garde-

c bekapping is in dit ontwerp zeer grootsch. ren

worden zeer noodzakelijk geacht.

-

Eenige beoordeelaars

robes, de te kleine zalen voor koristen en de verversclung-

maken zwarigheid hoe zoodanige kap gemakkelijk is te stellen en rooklokalen, dc privaten voor heeren cn dames aan den cn uiteen tc nemen. Geen der beoordeelaars prijst ccn z ó ó voorgevel gelegen, die, zoo al door »zonnebordjes" volgens kostbaren aanleg voor een vervoerbaar gebouw, dat volgens

de memorie gelucht, dan toch onvoldoende verlicht zullen zijn; voorts op de donkere

het programma kans op verhuring met voordeel geven moet.

gangen, en bergplaatsen voor

kleederen aan de zijden van het gebouw.

Algemeen ontwerp

n kon geen der beoordeelaars het goedkeuren,

f

6

128,279.58 .

dat schier elk onderdeel een afzonderlijke bekapping had

merkelijk

verkregen.

metselde

Algemeen werd dit kostbaar geacht.

Alle bij-

lokalen zijn te klein voor dc dienst en de bestemming. keuken is ondoelmatig gelegen.

wordt de begrooting, in vergelijking tot het

Help « zelf, laag geoordeeld.

Zij sluit met

Enkele beoordeelaars achten deze som aan-

tc min. Zakgoten

vonden afkeuring.

c ge-

voeting cn zeer vele kleine versieringen zijn niet

e ! in dc bcgrooting geprijst of opgenomen.

c zangeressen en zangers

Over

ventilatie

worden geene afdoende

belangstelling

in het doel dezer prijsuitschrij-

Toonkunst voor te stellen: dat, als blijk

van waardering

en als eene geldelijke tegemoetkoming voor de groote zorbeide

n zullen worden aangeboden aan

hunne vervaardigers

sommen

inzender van het ontwerp

in geld: dc eerste, aan den Help u zelf, groot ƒ 200, de

dora , groot ƒ 150. Niet twijfelende

of genoemde besturen zullen dit voor-

der benoeming, zijn de ondergetcekenden van meening, dat leest

geschoeid,

ongetwijfeld een grooter aantal mededingende antwoorden zal ten gevolge hebben, en welligt daardoor een meer gunstig resultaat voor de belanghebbenden kan worden verkregen. e beoordeelaars, benoemd door de

naar den ten onregte met balustrades afgescheiden kunnen

dat in beide ontwerpen

dat dc prijsvraag mocijclijk

ben overschreden.

de te

Nadat beide ontwerpen tot in de kleinste bijzonderheden

te

erkennende

lering en d é t a i l , in overeenstemming met het doel des ge- eene herhaling der prijsvraag, op kleiner

Evenmin beamen beoordeelaars de meening dat

tweeden

beoordeelaars,

hebben gevonden, en dat er sterke twijfel bij al de beoor-

logenstraft.

op het bezwaarlijke om de middiustc rijen stoelen

bekrooning, noch

v i n g , veroorloven zich aan de besturen van dc

door wijze

te smalle gangpaden, op enkele der bekrompen zijtoegangen rang,

volledige

en strekt hij hierin zijnen mededinger tot ; gen en de vele uren, aan deze ontwerpen ten koste gelegd,

zakelijkheid van den overdreven rijkdom in ornament, profi,

Nederland zijn goed voldoende muziekzalen bekend,

hare breedte en lengte niet goedgekeurd en uit een acouoogpunt

die

Algemeen wordt de zes- en van nog andere even geleerde als bevoegde schrijvers.

kantige achtervorm der zaal, alsmede dc verhouding tusschen

noch

dige inrigting en van den vorm der zaal als aan de nood- ' stel gelieven goed tc keuren, en dank zeggende voor de eer

uitgegeven in 1S55, te Giessen bij J.

twee deelen

derhalve

van het geheel, nemen niet weg, dat het grondplan en dctweede, aan den vervaardiger van het plan gemerkt zeer

,

Theorie der Verbreitnng der Schallen;

.

geslaagd,

Goede

de grens dat het geluid van de menschelijke stem

werken over de geluidslcer van:

1

voorbeeld.

de ontwerper gekomen tot een orkest, dat veel te groot is. inrigting onpraktisch, wat betreft de

e

op de zoogenaamde schilder-

te voorschijn treden

ontwerper i n vele

kig

die zich 22 el voortplant; beoordeelaren beroepen zich op de

plaatsing van de musici cn van den direkteur oi kapelmeester.

wordt

achtigheid mag gronden, maar utl en door de eischen van pijen Tol bevordering der Bouwkunst cn tot Bevordering der

de mcening volstrekt niet, die in

geeft hij aan de zangers en zangeressen een gelijk oppervlak als

rond,

wordt

En

eenige premie aan een der beide ontwerpen toegekend.

geheel geeft bewijzen van bekwaamheid, cn is met veel goeds wordt aangetroffen,

haar doel moet

Beoordeelaars deelen

prijsvraag — behoeven ieder gemiddeld 120 cn ieder hoor-

r en daar veel te minutieus in detail,

zij met het doel der prijsvraag, die eenvoud en

naar het pittoreske hier en daar is overdreven, en de kon-|! van groote

personen

aan de musici.

— de 200 musici, nl. zegt de

bouw- en konstruktie-moticven zijn i in ontkennenden zin beslist.

strukticleer zich allerminst toegang

t vier van de vijf stemmen wordt ook op deze vraag

e aangenomen

prijzenswaarde uitvoerigheid voorgesteld. Ofschoon de zucht { en van bcwerkelijken aard is en beide ontwerpen getuigen

met rijtuigen zijn te digt aan den voor-

overdekte

300 de tweede

waardigheid bij nog andere voorwaarden stelde, welke door

wordt gemist.

n strijd met dezen, en met dc bedoeling van het programma,

hand te laag.

den ontwerper niet getrouw zijn nagekomen.

gevel bijeen.

met vijf bijlagen in twee cahiers.

laatste

en goed volgehouden

lijk het aangegeven oppervlak.

is zijne

zoogenaamde

twee voorste uitbouwen overschrijdt dit ontwerp aanmerke-

eenige beschouwingen volgen.

Bestaat er reden, naar aanleiding van de bepaling

' verdeden in twee p r e m i ë n , de eerste il f

niet onbehagelijk.

Algemeen

2°.

t amsterdamsche

als maatstaf der hoogtematen aan- ll op bl. 7 van het programma voorkomende, dezen prijs te

begrooting is uitvoerig, doch voor het afwerken of ! a ƒ 200?

e de

meening dat het beter en degelijker voor het doel is, dan keurde men den grondvorm van het plan , als zijnde uiterst kostbaar in aanleg, niet goed. Buiten de twee zij-, cu de het ontwerp gemerkt over hetwelk hieronder

e laatste»,

acoustiek is uitvoerig omschreven.

36 rijen elke ii 18 zitplaatsen op den eersten rang, zijn slechts

erkend en

Algemeen zijn beoordeelaars van

e stem- en koristenzalen,

0]> 18 rijen elke van 35 stoelen van den tweeden rang en

aangestipt, worden in dit

eigenaardige eigenschappen

antwoord.

het programma gevraagde verwarming met gas — opgesloten.

deze zalen verlangde aantal personen bevatten. Ook dit

achtte

waarvan hierboven enkelen zijn

e ontwerper levert er te

tc klein.

e vraag is met algemeene stemmen ontkennend be-

gedaan, en toch lag dit punt stilzwijgend — tegenover de in

de begrooting en de konstruktie geven niettemin zeer vele

en zij zijn

— 50 —

— 49 —

mededeelingen

werden zij aan de voorwaarden van het uitvoerigprijs programma getoetst. e navolgende vragen zijn ter beantwoording gesteld en Bestaat

den prijs van f kennen ?

TEX, S COENEN.

e

beoordeelaars, fungerende in naam van de

schappij

bij stemming uitgemaakt als : 1°.

N

j

er reden

eene volledige

bckrooning met

500 aan een der beide ontwerpen toe te

W. N . G. B. J . Jl.

, , ,

-

— 51 —

— 54 —

53 —

— 52 — vel,

als vervolg van den hoofdtrap, is te breed.

ook nog van 3 ramen in den achtergevel, nadat dit licht

van

onder de overdekte speelplaats op een afstand van 10 ellen Bijlage

.

is doorgegaan, dus veel van zijne kracht verloren heeft. inrigting

T

E VAN

G OVE

ingekomen als antwoorden op de tweede en derde prijsvraag: „ E E N VAN EEN

E

,

E

van

" en „ E E N

" uitgeschreven in het jaar 1868.

der

kommissie, vereerd met en gevolg ge-

den bij eenigzins

vende aan dc uitnoodiging tot beoordeeling der ontwerpen,

hebben.

ingekomen

over C

op

dc

prijsvragen vermeld

onder

N°. 2

en

N". 3 uitgeschreven in het jaar 1S68, hebben, nadat ieder hunner vooraf van

de ingezonden stukken had kennis ge-

nomen, zich, ingevolge den

29

i 1869

het bepaalde bij art. 28 der wet,

vereenigd

tot het doen van uitspraak,

en nemen de vrijheid den uitslag van hun onderzoek hierbij aan

liet bestuur ter overweging aan te bicden. Op

eene

dc als

tweede

geene aanbeveling. cenenmalc gemist.

worden, dat

c aanwijzing van de dagverlichting der

ontbreekt;

volgens

e plaat-

voldoende aangebragt, het algemeene

verlicht;

verhoogen

ook

in dit

het programma bijna

1

j

3

de

; leerling

school

heeft

5 teekeningen en memorie.

is het licht zeer goed aangebragt; ieder

15

palm oppervlak in het schoollokaal

schoollokalen opleveren. vestibule

te

de bedoeling der vraag; de vertrekken voor kleedcren, 2 bij

voor is

3 c l , zijn veel te klein; dc teekenzaal, 5 bij 8 el, is geheel

voldoende.

onvoldoende.

den

c achtergevel vertoont eene smakeloozc bij-

onder

wordt

gemist, de ruimte daar-

deu zoldertrap aangegeven, doch zij is niet t

de

ondergelegen

plaatsing

van

den

zoldertrap boven

trap in de onderwijzerswoning ware een

eenvoeging van groepen deuren cn vensters; de woning van

beter vertrek op dezelfde plaats verkregen.

den

wijze

t

geheel

getuigt

om het geluid

te

weren

is goed.

e aangegeven e inrigting der

meer van goeden wil, dan van bekendheid met de geformu- ; teekenzaal en van het gymnastie-lokaal is zeer goed. leerde eischen.

e met consoles ondersteunde

waarde.

de vorm van het gymnastie-lokaal is niet gelukkig; aan het toe-

e

zigt

memorie.

e

gymnastic-

en

de teekcnzaal zijn te

van den onderwijzer is goed

doch niet n strijd

denkt onwillekeurig aan eene werkplaats.

daarom niet wanneer hij de ervaring heeft

t geheel is flink

uitgevoerd. e

bekende

belgische

motieven

uit het

werk van den

de

verwijt, want het verstandig toepassen van hetgeen anderen

hasta

t ontwerp is beter dan hel voorgaande; de schoolzalen

warming naar het systeem van

B O Y E

& Cons, waarvan de-

zijn niet aangenaam van vorm; de privaten en bergplaatsen

zer dagen een

voor kleedcren bij dc school worden gemist; dc privaten bij

Xaar een doeltreffend bouwkaraktcr wordt te vergeefs gezocht.

de gymnastiezaal

zijn te ver van de school verwijderd, om

voor deze op passende wijze gebruikt tc kunnen worden. bestemming

van

de

gangen

tot

bergplaats

voor

ren is gelijk te stellen met het gemis daarvan.

e

kleedc-

ken der sprongen voor den gevelmuur der schoollokalen, en

maakt

van het

het geheel niet aangenamer.

goten liggen binnen de muren; deze inrigting verraadt

is zeer voldoende.

p zijn, c beide ingangen der

school welker deuren 3.20 e l , dus veel te hoog zijn, zou-

N°. k

Op het plan,

vangt

al het

zelfs

een gezond ligchaam woont een ge-

hoewel beperkt wat oppervlakte aangaat,

wat aan te merken; dc benedenschool b.v. ontlicht, behalve

van

de 3 ramen in den voorge-

beproeven; het ontuioedige hem niet

geslaagd

doch wij sporen hem aan met dezelfde bescheiden-

voort

te gaan;

het gevraagde ontwerp gaat blijkbaar

te

prijzen; alles hangt echter af t geprojektcerdc gebouw

Ontwerp N° 9. Vlijt gedijt, 7 teekeningen cn memorie. n worden,

iedere dc

school memorie

kan

het

spreekt

aantal abusief

meer.

moet voordoen.

door veel tc wenschen overlaten.

leerlingen

geplaatst

van een honderdtal

c school is te hoog a 6.80 el; dc verlichting zal daare wijze van ventilatie en

verwarming is niet nieuw; dc privaten zijn niet gunstig geleOntwerp !N°. 6.

Schoolgebouw,

4 teekeningen

morie. n

dc

schoollokalen

dan gevraagd worden.

zonde ziel, 9 teekeningen en memorie.

is nog

is

heid

krachten te

mist evenwel het karakter waardoor het zich als eene school

22 Ontwerp

hebben

van de wijze hoc men dit doet.

e uitvoering der teekeningen

c teeken-

zaal is behoorlijk van afmeting; de versiering met paneclwer- ,

waarachter dc bergplaatsen

e

,

voldoende proefneming is bekend gemaakt.

weinig konstruktieve kennis.

zijne

Baius et lavoirs publics, zijn bepaald in vooralsnog zijne krachten te boven.

smaak.

gemaakt

memorie de poging van den ontwerper prijzen om na-

te zijn,

bouwmeester

Ontwerp N*. 2.

verdere beoordeeling treden, dan is het omdat wij na lezing

doel van het gebouw wordt niet genoegzaam uitgedrukt, men

het ontwerp terug te vinden; wij maken hiervan echter geen

memorie.

dc plaatsing der privaten is slecht; dc wijze

van verwarming weinig beteckenend. Wanneer wij hier niet in

melijk

dc vertrekken zijn klein; eene zaal boven wordt evenmin als

5 teekeningen en privaten hebben voldoende licht en lucht; het ameublement der school is volgens het bekend systeem, even als de ver-

e kleedcren in den corridor te hangen verdient geen

aanbeveling;

met den ontwerper missen wij een gepast bouwkaraktcr: het

nissen in de beide schoollokalen getuigen niet van ecnigen

e

dit ontwerp zijn dc schoollokalen van voldoende af-

der

gang tot de woning van den onderwijzer is niet aangenaam;

n het geheel zijn er

n meting.

schoorsteen-

vierde kamer beneden gevraagd.

e hoogte der tre-

Ontwerp N°. 8. Al doende leert men, 4 teekeningen en

met historische voorstellingen is

gelukkig geplaatst; de k o n s t r u k t i ë n zijn onvolledig.

e toe-

slechts drie kasten, waarvan twee in de spreekkamer.

van den hoofd-onderwijzer op de verschillende lokalen

t denkbeeld om dc wanden dezer

beschilderen

klein; de woning

ingedeeld.

geenzins dc

steld, doch dit zal zeker veel bezwaren voor de belendende

bij

boven-schoollokaal

me-

e bebouwde oppervlakte is te groot. Ont-

toezigt op dc privaten is zeer onbeduidend cn niet volgens

het

cn

Ontwerp N°. 5. fruit du travail est le plus doux den van den grooten trap, volgens dc memorie 0.063 e l , is blijkbaar een schrijffout, dc teekening geeft hiervoor 0.15 des plaisirs, 7 teekeningen cn memorie. el, dat zeker beter voor het gebruik zal zijn. t ontwerp c plaatsing van het gebouw op 2 el achter de rigting mist het gewenschte bouwkarakter. der belendende perceelen zal het licht in dc schoollokalen

zeer eigenaardig.

slecht

ontwerp

werper heeft de vestibule tevens als speelplaats dienstbaar ge-

n

4 teekeningen

morie.

is niet gedacht; de details zijn mislukt.

te groot, de gymnastic zaal daarentegen is veel te klein; het , meer dan bij programma gevraagd wordt. Een kleederenkamer

is

Ontwerp N°. 7.

deze op de

gevels hebben geen dc minste artistieke verdienste.

niet bevorderen.

Ontwerp N°. 3. Onderwijs,

onderwijzer

is

men op den rug van stoel of

1

schoollokalen zijn volgens

memorie

lucht voorzien, zijn goed geplaatst; de teekcnzaal is te klein;

ontwerpen, tc zamen op 82 teckeningen voorgesteld.

e

de

e gymnastie-zaal is te klein en slecht

privaten is slecht; de op consoles geplaatste schoorsteennissen

verschillenden aard ontbreken, de speelplaats is togtig,

Ontwerp N" 1. Schoolgebouw, 4 teekeningen en memorie.

bouwkarakter wordt ten

op de doorsnede

onmogelijk. burgerschool 2'" klasse, zijn ingekomen toezigt 14

openbare

gepaste

e konstruktie der school-

bank moet schrijven van iemand die voor ons zit.

verwarming niet

t

e school vertrekken zijn goed van afmeting; de klecde-

gewonnen

sing der borden en kaarten is niet aangegeven; bergplaatsen

de

is kunnen beoordeelaren

renkauiers zijn goed; de privaten, hoewel slecht van licht en

e kap-konstruktic, voorgesteld

genoemd

e bijgevoegde stu-

aangetoond

e konstruktie der gevellijsten verdient

de aangebragtc trappen voor de deuren cn ramen

zeker veel

geschikt aanbcvolene, gepast voor liet doel kan het toch nimmer

dak niet

raden.

in den achtergevel zijn zeer af tc keuren; het toezigt op dc

verdeeling

, is verre van solicde.

e toegang tot de scholen

den onderwijzer is niet voldoende.

deerkamer is goed.

banken moge ook al gevolgd zijn naar dc algemeen als dc meest

van

onderwerp uitgeschreven prijsvraag:

andere

moeijelijk

van

teekening vergeten. leden

waarom het

op é c n e plaats cn wel door de benedenschool uit de woning

teekenzaal

e

tot de school op de eerste verdieping ware wel wcnschelijk;

e

der schoollokalen met betrekking tot de plaatsing

borden enz. is zeer goed.

e woning

den onderwijzer is goed ingedeeld, doch een toegang

el overschreden;

bergplaatsen

voor

zijn 10 plaatsen meer aangewezen

werp de kroonlijsten zijn aangebragt is niet praktisch. Ver-

c ruimte voor iedere school is met

klaarde de memorie niet dat de gevelmuren „ v a n best gevel-

de privaten zijn slecht geplaatst;

kleederen

ontbreken;

krachtbalken veroorzaken eene dubbele ning el

van den

e glazen afscheiding der twee scholen wordt niet alge cn me- gen. meen als dc beste aanbevolen; de wijze waarop in dit ont-

dc

aangetoonde

balklaag in de wo-

onderwijzer, waardoor eene ruimte van

1'/

pleisterwerk

denken

doet.

E r is niet het minste karakter

in den gevel te vinden. Wij brengen echter gaarne hulde aan 4

boven deze woning verloren gaat; boven het schoollokaal

bedraagt deze hoogte 1 el.

graauw met basterdspecie opgetrokken waren," beoordeelaars zouden het er niet in gezien hebben, daar alles eerder aan

Een zoldertrap, breed 1.50 cl

de keurige, dé'tail-teekeningen, hoewel zij niet in alle deelen aan de konstruktieve eischen voldoen.

— 55 — Volharding,

Ontwerp N ° . 10. t

keurig geteekend

gedeeld

plan,

dat

7 teekeningen en memorie.| derwijzcr op de bovenverdieping ook gelegenheid

ontwerp heeft een zeer goed in-

zien cn niet vrij van gebreken is, doch aan de behoefte op eene zeker voldoende wijze voldoet.

e verwarming is goed;

de schoolbanken zijn niet genoegzaam voorgesteld.

e uitvoe-

had, om

in de school te kunnen komen.

wel wat ruim van binnenplaateen voor-

t ken

denkbeeld, in de memorie vervat, om door het ma-

van

twee schoollokalen boven elkander het gebouw tc

ter eerste verdieping zwaar 0.15 bij 0.27, zijn voor cenc span-

. 6 , zonder spreuk, 1 teekening cn memorie.

ning van 12 cl tc zwak.

t ontwerp, even bekwaam getcekend als het voorgaande,

van

„lichtgeaderd

kunnen releveren, had op betere wijze uitgewerkt kunnen wor-

voor

teckent,

t de beide ronde ramen in den voorgevel meer voor

symmetrie en welstandshalve

allen lof, cn ware cr meer uitdrukking en geene kunst on-

zijn aangebragt, daar zij niet

c middenstijl in dc winkelkast

marmer" waarin ccn kokergat cn twee

sponningen mogen gemaakt en gesteld kunnen worden, wat

den.

ring der details verdient, even als die van het ontwerp N ° . 0,

— 58 —

— 57 —

— 56 —

zulk

ccn

zal

stuk marmer lang 2.35

spoedig

cl nog al iets be-

blijken niet solicdc te zijn, cn alzoo

in strijd met het bij programma gevraagde bevonden worden.

!

zou zeer dc in; zijn

goed

cr

in

kenbaar.

om

de vaardigheid van den inzender als constructeur , wat trou-

niet vrolijker.

ste

wens uit de zeer zwak ontworpen en uitgevoerde teekeningen

veel

gewonnen;

thans

erkennen beoordeelaars dat het een

Ontwerp X ° . 13. Be/a, t

Ontwerp N". 11. Openbaar onderwijs, 9 teekeningen cn

e die

indeeling

van

het

van dit ontwerp is niet zoo gelukkig als

voorgaande, want om in de tweede school te

plan

5 teekeningen cn memorie.

is slecht ingedeeld; de bijzaken worden hier

ste

zwart

wanneer

geschilderde er

van

ijzeren

lijst

en versieringen, zijn,

een winkelgebouw

voor den verkoop van

altijd onder den hoofdtrap doorgaan om tot de school te ko-

de

pilasters

zuiver

bevestigd

bewerkt;

zijn.

doch ware

Als schets is deze teekening zij

dit

is groot; men kan bezwaarlijk zeggen dat dit

boven het magazijn, laten beoordeelaars liefst onbesproken.

c plaatsing van de kasten in de school, en van de

gebouw

dan

had de

onderbouw

Ontwerp X ° . 14.

t

Onderwijs, 5 teekeningen cn memorie.

t plan is niet gelukkig cn zwak ontworpen; de door-

niet

rijk

van opvatting cn zeer zwak

gang, de gang is donker.

dergelijk gebouw. Bij den voorgevel zijn het vooral de versie-

geteekend, doet echter, volgens de meerderheid der kommis-

ringen aan de voorsprongen cn lijst, die iets gedwongens aan-

sie van beoordeeling, aan geen school denken. Beoordeelaars kunnen

de lijn

A B.)

t school-

hij een vergelijking maakt met n°. 8; daarom

N°.

4,

gemerkt: Niels zonder moeite, 2 teekeningen cn

e

ingang is niet tc breed; 0.85

schen bouwstijl te vinden is, met het gebruiken van dezen

niet

gemakkelijk

stijl

bepaald slecht, maar heeft ook niets dat regt geeft op eenige

wijze

kwalijk

vercenigen.

Eene

ameublcment is overvloedig voorgesteld; beoordeelaren had-

toepassing of liever omwerking dezer bouwvormen komt hun

onderscheiding.

den gewenscht dat, in plaats van een gedeelte hiervan, cenig

gepaster

zoowel wat

ander d é t a i l , bijv. een gevellijst

keningen laten boordeelaars alle regt wedervaren.

of afscheiding tusschen de

voor dan eene getrouwe navolging.

Aan de tee-

Op X ° . 12.

Volksschool,

7 teekeningen

cn me-

morie. t

als

derde

prijsvraag uitgeschreven onderwerp:

Twee

ingangen

e

bovenbouw

is ten cenenmalc

mislukt

proportie als versiering betreft; vooral om het

kunstwaarde ontzegd

worden.

in dc doorsnede

den voorgevel beteckent

van

delijk.

woorden, voorgesteld op 18 teekeningen.

ren stijlen voldoende geacht worden.

afmeting, waarvan de eene voor de school cn de andere voor de ondcrwijzerswoning is, zullen tot verwarring aanleiding t voorgestelde ontwerp doet denken dat de gymnas-

1 teekening en memorie.

e gevel is grillig van vorm, cn hoewel het mocijelijkc erkend

wordt

om

punt der kunst zij, c

het voorgestelde zoo zeer aan bekende en bestaande zaken,

straat,

tie hier hoofdzaak en het leeren eene bijzaak is geworden; dc

dat men bijna

men

inrigting der privaten is niet gelukkig; de voorsprong van

ren

het middengedeelte des gevels zonder behoorlijk motief ver-

dc voornaamste

dient geene navolging;

in

gaarne had men gezien dat de on-

te

het

denken;

in de dc

verzoeking zou

komen aan

kopië-

harmonie is hierdoor niet bevorderd;

verdieping heeft te weinig licht, het kruis

middenraam doet

hieraan geen goed.

e balken,

15

is

wel wat

t

zwaar; de

bij 30 duim, voor eene spanning

is tc gering.

t hekwerk in de deuren is niet

de overige' versieringen; de aangetoonde de

deuren

is minder

gelukkig; de kn-

h het geheel is goed

van proportiën en in deze ligt een groote kunstwaarde.

N ' . 9, getcekend: Ccn amore, 2 teekeningen en memorie'. t ontwerp is sierlijk noch deftig; van onderen heerscht zekere armoede,

te sterker

lende der bovengelegen

uitkomende

door het ramme-

verdiepingen; er is niet het

minste

gepaste bouwkarakter in.

N ° . 10, gemerkt: Alle begin is moeijclijk, 2 teekeningen

is niet dui-

e zwaarte der balken kan bij dc aangegeven ijze- j en memorie.

N". 5, gemerkt:

iets geheel nieuw te leveren, herinnert

den gekozen stijl achten

t bovengedeelte

harmonie met

e

waarheid dezer gepaste spreuk is, volgens dc zeer

bescheiden X ° . 1, gemerkt: Winkelhuis,

en me-

Wat de gestipte cirkelboog

een voorgevel van een winkelgebouw, zijn ingekomen 13 ant-

naast elkander van gelijke

van dc voorgaande;

verlichting hoven

e onderpui is niet

plan van dit ontwerp is niet met genoegzame zorg

zamengesteld.

geven.

het

tc behandelen zijn.

bovenmiddenraam cn de zijramen moest aan dit ontwerp alle

twee scholen, gegeven ware.

Ontwerp

el voor icdero deur is

genoeg; de luiken zullen, wanneer zij zetluiken zijn,

voorgestelde

geheel.

ontwerp geeft een aan-

ryntieden laten tc wenschen over.

memorie.

min

de

breed opgevat en geteekend

van 12 el

hoeveel schoons er ook in den middeneeuw-

op

t

in

e voorgevel, flink, ja meesterlijk

geven cn het ernstige voor het grillige hebben doen plaats ma-

over

als

tc ver van den in-

plafondversiering in dc onderwijzerswoning past niet bij een

doorsnede

renaissance, 2 teekeningen

S, gemerkt:

zwaarte der balken,

woning ontbreekt; de

zich,

e

ontbreekt

morie.

geheel is deftig.

zij

geplaatst en dat van dc ondcrwijzersspreekkamer is

tusschen het onder- eu het bovengedeelte

beoordeelaars voor den hedendaagschen tijd zeer gepast.

is

onthouden beoordeelaren zich van verdere aanmerkingen.

slecht

motieven huldigen, kunnen zij zich met dc

ontwerp

gestemd

zijn

dezer

getcekend; een cn ander zal door den inzender worden toe-

privaten

(zie de

denkbeeld

aanmerkelijk

sneden verduidelijken het sombere dat hier heerschen zal; dc

het aanzien der overdekte speelplaats voldoet hiervoor

geen

3 , gemerkt: Bott/iejue, 1 teekening cn memorie.

goed; de schoolborden zijn niet volkomen juist voorgesteld,

ken;

geeft

genamen indruk, de wijze van behandeling verschilt in alles N°.

Waarom, vragen beoordeelaars, heeft dc ontwerper bij

het tweede en later bijgevoegde plan den trap van plaats doen

beter,

ontwerp

alles is eene herhaling van bekende gewij-

toepassing in dit geval toch niet geheel vercenigen.

cr zeker bij gewon-

t metselwerk, te beginnen met den bovenkant der lijst

ontwei]) bijzondere verdiensten heeft.

zocht; de open- en de overdekte speelplaats zijn wat zij moeten

moeten tot den grond kunnen schuiven, de aangegeven

is;

wat ruwer en wat degelij-

nen.

e verwarming is

nieuw

1 teekening cn memorie.

getcekend

op de ijzeren draagbakken rusten, cn deze laatsten weder in

e kinderen moeten

t getal ingangen (drie) aan den voorgevel van

t was niet noodzakelijk.

dat

keurig

verlicht; dc verwarming is ondoelmatig.

duidelijk hoe de houten balken

is slecht.

veranderen?

t

zigde grieksche motieven, en hoewel beoordeelaars gaarne het

niet

gyinnnstic-za.nl gaan; dit is niet ordelijk.

wezen.

//nine cou'te rien,

schoone

is het

ker geweest,

worden deze echter tc vergeefs ge-

7, met de spreuk : 11 n'y a rien de si cher que ce

de teekening

men.

afmeting; de plaatsing van banken en privaten is zeer

c gele kleur maakt het geheel

artikelen van smaak cn weelde sprake is, zeer tc onpas. Op

bergplaatsen voor schoolbchoeftcn en kleederen-vertrekken,

van

geen dak is aangetoond

hoofdzaak; de gymnastie- en de teekenzaal zijn goed; dc scho-

komen , moet de helft der leerlingen volgens het cenc plan

goed; bij de teekenzaal

er

len niet gelukkig van vorm, te laag van verdieping en slecht

door de eerste school, cn volgens het andere plan door dc e scholen zijn goed

l

toch ccn familietrek

niet; het is toch dc bedoeling niet

het vlak af te dekken.

N°.

e dus-

genaamde gepolitoerde steenen pilasters cn daarop geplaat-

scheidt van de anderen.

er

t onduidelijk geteekend cn gedetailleerd ontwerp kan niet op bijzondere onderscheiding aanspraak maken.

duidelijk is.

ernstig cn stil aanzien heeft cn zich hierin gunstig onder-

memorie.

X". 2, gemerkt: Toko, 2 teekeningen cn memorie.

Waarom

begrijpen beoordeelaars

open kunnen, doordien de kap dit belet, bewijst niet voor

met betrekking tot dc gymnastic-school

heerscht

de algemeene geest en het streven naar hetzelfde doel

waarheid in dc gevels, dan had het ontwerp, wat het laatbetreft, vooral

van dezelfde hand kunnen komen.

hoofdvorm anders is,

Bal

de waarheid immer het uitgangs-

memorie', door

werkelijk een

laars hem geluk

1 teekening en memorie.

den ontwerper gevoeld.

jeugdig beoefenaar, dat h i j , hoewel

dan wenschen

s hij

beoordee-

niet geslaagd, toch niets

uit de

wanstaltigs heeft geleverd. Aanmerkingen op zijnen arbeid wil-

is wat hoog; de twee middenstijlen der deur, te za-

len beoordeelaars niet maken; doch in plaats daarvan geven

borstwering

0.60

der winkelramen, boog

1

el

c l , zijn tc breed en nemen onnoodig licht weg.

e

zij hem liever een raad, die, naar zij vertrouwen, even goed

versiering boven de 4 pilasters is niet bevallig; de kapkon-

zal ontvangen

worden

struktie

hij

de

bel-étage

U vergeten.

t puntstuk in de ramen van den

maakt het geheel niet aangenamer.

van

vergelijke het

ontwerp

als zij welgemeend

ontwerpen

cn

zie

renaissance

wat

gegeven wordt: dc vervaardiger

gemaakt

heeft,

en

— 59 — hij zal overtuigd worden dat zoowel eenvoudig en lang bekend

lijsten als ornamenten

niet

kunnen zijn, doch dat het dc

kunst is zich hiervan op de juiste plaats

te bedienen.

het

n

goed.

geheel steekt evenwel zoo gunstig af bij

t

vorige

dat dit ontwerp aan den inzender van n ° . 12

Beoordeelaars zijn eenstemmig in hun gevoelen dat op dc

sen van het bekende ligt dc weg tot het schoone.

gunstiger uitslag bekroond worden.

de spreuk:

n'esl pas nu vain mot,

hooger,

is

veel

te

hoog,

versiering om de bovenste ramen in elkander zit.

versiering

op

bekrooning

de hoekdummen

van het

fruit

opmerken,

j zonder meer, onder voorwaarde dat

en

ook alleen deze plannen

als

accessit-prijzen

vreemde

kombinatie

maakt, is beoordeelaars onbegrijpelijk.

X*. 8 met mag

X ° . 12, gemerkt: Omega, 1 teekening en memorie. c

ontwerper heeft blijkbaar het programma wat haas-

de spreuk:

oordeel harer leden aan het

voorzitter

herinnert de

is geboden. Spr. meent echter dat men ook hier zich voor overdrijving moet en kan wachten ; hij erkent dat het pleis-

gen

naast

geschiedt,

verscheidene

elkander gemaakt

heeft;

gelijkvormige hij meent

wonin-

te mogen

in,

om het even of zij vroeger al dan niet toegepast is, goed tc

even

ongepast

keuren;

een

bouwtrant

integendeel

geeft

hij de voorkeur aan woningen

bestuur in overweging om, aan het ontwerp X". 13 gemerkt

huizen

met dc spreuk:

onmogelijk gemaakt wordt.

door

Vereenigingcn of

n bijna geheel

j ziet dikwerf in den lastgever,

door het

een

bepaalde hulp of beletsel in het maken van het

Over het geheel is hier te veel jagt gemaakt op vreemde

dit ontwerp, ware het voorgaande er niet geweest, zeer zeker

heel iets anders is, dan dit was voor 100 en 150 jaar.

vormen,

op de overigen de overwinning zou behaald hebben.

moet vooral niet voorbij gezien worden.

X ° . 13, geteekend: t

goed

14 Junij 1809. J. W.

1 teekening en memorie.

W . C. v.

geteekend ontwerp geeft geene aanleiding tot

bijzondere aanmerkingen.

. . W.

G.

.

.

e ronde ramen boven de deuren

.

. TETA

en de halfronde ramen in het drielieht keuren beoordeelaars

.

E

VAN

TOT

i " Junij

1809.

J .

p. J.

,

vice-voorzittcr, n. ,

. T E T A

penningmeester, w.

J .

.

V A N

voorzitter,

,

sekretaris,

, ,

W .

-

en

O E

dc

,

korresponJeuten E

B .

(afwezig

de ('S

E .

S

(Zwolle),

heer

o.

;

B .

Gravenhage), B .

N

o.

eene

goede keuze

e heer

»plasteraars,"

die

b. v. geen

A .

zegt dat het niet altijd even

Y

N .

gemakkelijk is om bij een eenigzins omvangrijken bouw in

n vergete daarbij niet dat de konstruktic onbelangrijke rol speelt, en geve slechts

wierde als met den eisch van goed werk overeenkwam, zoude

niet

wijze aan hoe de bekapping is aangebragt, dan zal de

gen;

hij

en

c heer r. J .

wen,

overtuiging

gedacht

zijn,

systemen

geven aan,

op

die

vroegere

gebouwen ver-

hunne beurt als onderschei-

men wel moet eerbiedigen doch waaraan niet altijd op ge-

.

J .

.

S

is het meer eens met de heeren

gebruik

pleisterwerk

j

waarom hij dan ook gedacht heeft, dat volgens zijne

dc orde is.

de vorm

de kwestie beheerscht die thans aan

j erkent dat in enkele gevallen het pleisteren,

met verstand toegepast en door bekwame handen uitgevoerd,

schijn

voor werkelijkheid te

men zich wachten

willen geven,

die toch niet

te vinden is cn het allerminst bij pleisterwerken. Xa

nog eenige

diskussie

tusschen de vorige sprekers,

stelt de voorzitter aan de orde vraag n ° . 2 : „ Welke het bouwen

-

van

S herhaalt zijne geuite mecning.

voorzorgen behooren te in en

worden genomen bij

op slappe gronden, die laag liggen en

J .

e heer p.

het

Wanneer het slechts zoo gedaan

nuttig kan zijn; doch vóór alles moet

is van oordeel dat het in veel ge-

E .

tot

blijft er bij dat men voor eiken stand eigenaardig kan bou-

voorbeeld kan strekken.

Ofschoon niet alle produkten even

men

nemen.

cr ongaarne den stal' over breken.

denheid bij de gebouwen van vrocgcren tijd hierin ons tot

paste wijze voldaan kan worden.

(Hoorn);

van

namaken zoo als het nooit mag of kan wor-

pen aangeeft. steeds eene

dene bouwwerken gegronde aanmerkingen te maken zijn, daar

.

prijs, dan het

en vestigt vooral

dat

zegt, dat het gebruik der bouw-

hij niet zelden eischen stelt en wenschen kenbaar maakt, welke Tegenwoordig: de bestuurders i .

hoogeren

moet

Y

N .

vallen aan den bouwheer tc wijten is, wanneer op onderscheigehouden den

op

buitengevelmuren,

toevlugt

e heer

l

baksteen

alle

materialen cn vormen als van zelf het verschil der bouwty-

A .

dene k o n s t r u k t i ë n te beschouwen.

11

berg- en van

j stelt niettemin

van meening dat ook dit ongerief niet zelden

schillende J

genoemd worden.

den geest van onzen vroegeren huizen-

is

schoon E

in

in

korten tijd de gewenschte hoeveelheid goeden steen te verkrij-

de gevels, van zeer veel belang is, cn de groote verschei-

VAN

rol speelt cn

de aandacht van hen die met het pleisteren zijn ingenomen op

overtuiging zich vestigen dat de invloed van deze, vooral voor

, rapporteur.

groote

is

de

.

tc

oorzaak

e heer

weelde aangevende is verloren gegaan.

t

eene

tevens aan dat het niet in alle gevallen

den zaamgesteld.

rust,

thans

moet

stcenverband

goede, terwijl het voldoen aan dc tegenwoordige behoeften ge-

en het

neemt

naarmate deze met meer of minder kennis cn geld is toege-

plaat te brengen achter het bekroonde ontwerp

smaak

doch

bepleisteren

accessit-prijzen der schoolgebouwen aangegeven is, doch in

deftige

teren van gebouwen

dikwerf geschiedt tegen alle regelen en het gezond verstand

eeuw terug gaan. Spreker is cr verre af deze eenvormigheid,

van hout gemaakt, zoo als zijne memorie zegt, dewijl hier-

gevolge waarvan een

millionnairs zijn, wel tot'spaarzaamheid ge-

thans

tig gelezen, anders had hij zeker zijne winkelpui niet geheel

ten

is gezegd, doch doet

vele gevallen, als de bouw-

stad Amsterdam, waarbij men niet zelden, op dezelfde wijze

bouw

8, daar

spreker

in zeer

als

elke met een eigenaardig uiterlijk en innerlijk , waarvan dc

-

men

dwongen wordt, cn zelfs o. a. het gebruik van pleisterwerk

toepassing bij het thans in zwang zijnde bouwen van woon-

het eervol getuigschrift der

vorigen

vroegere uitleggingen der

schappij toe te kennen, onder dezelfde bepaling als voor de

massief karakter moeijelijk aan te wijzen zal zijn.

geene

vercenigt zich in hoofdzaak met

N

den

dat

prijs

uitgeloofde

.

door

doch zij geeft bovendien aan het

renaissance de

worden toegekend;

e

aannemen dat wij hierin zoo zachtjes aan tot de 16''" en W''

genoegen verklaart de kommissie van beoordeeling dat naar het eenstemmig

heeren

mijden ?"

j

eene onderscheiding aan het ontwerp X". 14. t

e heer l .

om de eentoonigheid van zoogenaamde blokwoningen te ver-

ontwerp van een gevel voor een winkelgebouw, vermeld onder

eene

eene bouwmaatschappij dit beginsel niet

door hierop de aandacht gevestigd tc houden.

du travail enz., toe te kennen het getuig-

zijn

zulk

waarom

hetgeen

verder

uitvoering,

in,

„ W e l k e zijn de meest doeltrcll'ende bouwtypen voor def-

huis; hoe het mogelijk is dat iemand, die meester toont te dc

e presentielijst is geteekend door 66 leden.

tige en burger-woonhuizen in Nederland, en wat is te doen

plannen van deze drie ontwerpen aan de

hagelijk ; de winkel-ingang ware beter voor een deftig woon-

over

Niets staat hierin iemand in den weg. Spreker althans ziet niet

j

Een der beoordeelaars adviseerde voor het toekennen van

e proportie der ramen is bepaald onbe-

voorzeker dc eentoonigheid voor verscheidenheid plaats maken.

50, en aan N*. 5 met de

in gravure gebragt worden.

van de ramen der daaropvolgende verdieping

zijn niet gelukkig.

.

zou

afgestaan

e

magazijn, en de

.

luidende:

dc

daar deze lijst met

B .

voorde

harding en X". 11 met dc spreuk: Openlaar onderwijs, ieder

schrift der

gevellijst

en

n denkt aan deze waarheid te

weinig; want wanneer ieder bouwmeester er steeds op uit was

werken; hij meent dat men dc goede zaak zeer bevorderen

el,

hier nog

S

B .

;

N

E

heid als van zelve verdwijnen.

e voorzitter opent de vergadering met eene inleidende

gewonnen

de

om wegens het verdienstelijke

en c. i .

E

hij wil dat men

van buiten te doen zien wat binnen te vinden was, dan zou

voor de afdeeling

;

A .

J .

,

F .

;

toespraak en stilt daarna voor dc 1"* vraag te behandelen,

veel

de

voor te stellen,

de heeren

dan met den heer

Y

in de grondplannen der hieronder vermelde drie ontwerpen

2.70

hebben;

en

G .

voor Arnhem, de heeren w.

;

E

voor

en

N

steeds blijve acht geven op de waarheid, dan zal die eentoonig-

voorkomende, en vermeld onder X ° . 10 met de spreuk: Vol-

spreuk:

toont

c.

voor 's Gravenhage, de heeren

ES;

zou kunnen huldigen, in plaats van in den blinde voort te

maakt ontwerp zou bij een spaarzaam gebruik van zandsteen

en

J .

E . S W A A N ;

V A N G O O

heeren

G .

bekrooniug geen sprake kan zijn, doch hebben besloten, aan

met eene tegemoetkoming van f

t goed geteekend en harmonieus met kleur duidelijk ge-

J .

J .

afdeeling Zwolle, dc heeren

als accessit aan te bieden het getuigschrift der

enz., 1 teekening en memorie.

en

A

J .

2 ' vraag geen volledig antwoord is ingekomen en alzoo van

het bestuur

tot eer strekt, en zijne volgende pogingen zullen zeker met

en

E

N .

w. c.

en

J B Z .

de

dt

Ontwerper betrachte dit, bij de bescheidenheid die hem

11, met

E

A .

maar wel in het bedaard cn met verstand toepas-

N°.

de afgevaardigden, voor de afdeeling Amsterdam, de heeren j. w.

veilig ter bestudering mag worden aanbevolen.

het zoeken naar nieuwe vormen is het wezen der kunst niet gelegen,

— 62 —

— 61 —

— 60 —

ophooging behoeven ?"

_ c heer vr. c. pin

V A N

63 — leest het volgende opstel voor:

C O O

de vergadering van

r 1867 der Afdeeling

werd door eenige de algemeene bijeenkomst jaar voorgestelde den die

genomen

j in het vorige

in en op slappe gronden,

het

leidde

nalezen

destijds

heeft,

wat

het

kilogr. te dragen.

gebouw

betreft,

niet meer dan 2000

c belasting van den grond gaat het ge-

wigt van 2250 kilogr. op den vierkanten meter niet te boven.

en met enkele opmerkingen en voorbeelden te vermeerderen. k

liggen dan toen zij gemaakt werden.

zal ieder toen uitgesproken denkbeeld afzonderlijk behandelen.

voorkomt, wel een bewijs dat het niet alleen noodig is zware,

den

Op die diepte is de zamendrukking

ondergrond nog

zoo aanzienlijk geweest, dat dc

t is, naar het mij

maar ook voor den bouwgrond lang genoeg zijnde palen te Het is nuttig, vóór dat met bouwen begonnen worde, den grond op te /wogen en deze ophooging daarna voorgebruiken. in den grond uit te voeren werken weder ie ontgraven. „3°. slappe gronden moet de fundering meer dan gewoon ar t deze wijze van werken, hoewel eenigzins kostbaar, zwaar, en moeten de verschillende deelen goed aan elkander vooral wanneer de ophooging belangrijk is, van goeden ingekoppeld zijn. vloed zal zijn, zal niet veel woorden tot bewijs behoeven. e slappe ondergrond toch wordt daardoor meer of minder

hoogst

zelden

volkomene volgen die

h de

uitvoering

zoo

groot

van

zijn,

tijd die het

dat

dc

mate,

als

ook

dan

wanneer

daarna dc ophooging.

ondergrond zijne

voorbeeld

bragt,

maar men heeft, in de lengte, halve zware denneu

daarop gewerkt, met dito koppelingen dwars door het ge-

eerst het werk was uitgevoerd cn

op deze dennen bevestigde schuinliggende koppelingen, bij

e eerste en

wijze

van het

grootste

indrukking

nut

mede op palen rustende.

van karbeclen.

j werd tevens aan-

e op die wijze gemaakte fundering-

had zich toen reeds acht jaren goed gehouden.

dezer wijze van werken

„4°. ligging van het bouwterrein moet niet uit het oog verloren worden.

Een gedeelte daarvan was

vervaardigd en verkreeg eenige zetting

t

levert toch een groot verschil op of dc omringende

steun steeds in dezelfden toestand is, of dat deze, door de

t andere gedeelte,

ligging van het bouwterrein aan op- en nedergaand water,

de ophooging van den grond uitgevoerd, bekwam later

nu eens door het hooge water eenigen steun verkrijgt, welken

geen het minste gebrek.

het bij laag water mist.

Zetting van het werk kan hiervan

het gevolg zijn. 2°. Hel is, vooral in dit geval, beter korte en dikke, dan lange doch dunne pa/en voor de fundering te bezigen. „5". trachte den bouwgrond te verbeteren, door vóór de n e grond dezer stelling was gelegen in de overweging ophooging , onder de funderingen een goede zandlaag aan te dat ccn zware paal meer wrijvingswederstand in den grond brengen. ontmoet dan een dunne, ten gevolge van het grootere wrijvingsvlak twijfelt

van den eerste boveu den laatste. echter

of

dit

wel altijd het

Steller dezes

pakhuis

„Aan werk

zeven jaren geleden, of

„ 6 ° . Vóór het maken van een kaaimuur langs op te hoogen grond, neme men de uiterste voorzorgen in acht.

verwachte resultaat

zal opleveren. »Nu

loots gebouwd,

is onder zijne leiding een

zonder

bovenverdieping,

op

welke slappen

kolossale krachten men voor een dergelijk grond weerstand moet bieden toone het

volgende voorbeeld aan.

op

van

eiken schoorpaal, lang 16 meters, onder de helling 1 op

3 ingeheid.

Op de koppen dezer schoorpalen

de

opgehoogden grond.

ring voor een later daarlangs op te trekken kaaimuur bepaald.

c ingesloten ruimte is in drie span-

Onder ieder draagpunt voor de kap zijn

te

e

was tevens het maken van dc funde-

fundering bestaat uit twee rijen op 1 meter hart op

vier 16-meters palen geslagen, welke 1 meter van den kop 0.90

hart geheide zware palen lang 18 meters. Op de eene plaats

meter omtrek hebben. Zij zijn met de engelsche heistelling

meer op de andere minder, verkregen de slapsten nog een zeer

zwaarte van hetgeen gebouwd moet worden en aan den toestand van den bouwgrond, dan zal het gewigt gelijkmatig over de geheele bebouwde oppervlakte verdeeld zijn, en mogt er dan

ook al eenige zakking door de ophooging volgen,

zal om de genoemde

van 8

houtschrocven

zelf

spreekt,

centimeters

bevestigd

en

ge-

daartusschen, zoo als

in de rigting van de dikte des muurs,

dikke

vloerplaten

op dc sloven gespijkerd.

e ophooging verkreeg aldaar op den rivierbodem een hoogte l

van

4 /j

tot

6>/j

meter.

Buiten de fundering is tot aan

reden

gelijkmatig

zij

zijn en daardoor

het werk zoo min mogelijk schaden." e beer o.

en met kepen over de sloven, zijn zware eiken kespen, met

zegt dat het opvolgen van de voor-

.

zorgen door den heer

V A N

G O O

genoemd van groot belang

is. Volgens sprekers ervaring bestaat er dan ook maar é é n middel om eene zetting of verschuiving van den grond te voorkomen , van te

namelijk

reeds geruimen

tijd

vóór

den bouw den grond op te hoogen.

den aanvang t

Amstelhólel

Amsterdam is hem daarvoor een krachtig bewijs,

juist

want

bij dezen bouw heeft hij ondervonden, dat daar waar

den onderkant der sloven een kleiplcmping in de rivier gemaakt onder de valling van 1 op 2, welke plemping met . de grond vroeger was opgehoogd geene zetting was te bespeuren, doch dat dit wel het geval is bij dat gedeelte van een gedeelte van den rivierbodem, over een breedte van 25 meters buiten de fundering met rijzen zinkstukken is bezet, op een goede hoeveelheid ballast is gestort.

welke ging

binnen dc

rijzen

pakwerk,

fundering waarvan

e ophoo-

is aangebragt op een drie dik het

onderste

stuk

12

ging is geweest.

„ X i c m a n d zal ontkennen dat hier alle voorzorgen geno-

gebeurd?

Verliepen er

soms enkele dagen, dat

door

e

heeft hij ondervonden bij den

bouw der stoom-bierbrouwerij van den heer

A .

-

aan den Buiten-Singel tc dezer stede, met een tc ligt

N

onderheiden

men zijn om een goede uitkomst te verwachten. is

het gebouw waar de hoofdtoegang is en alwaar geene ophoo-

meters

breed is.

bijbouw.

Slechts

in

enkele

gevallen

is het

dat eene ophooging van het terrein vóór

spreker gebleken

h wat ' den bouw niet op alle plaatsen noodig is, daar de beide blokken nieuw gebouwde woonhuizen aan het Oost- en

den stand van het water

noch aan het leggen der sloven,

noch aan het plaatsen der kespen kon gewerkt worden, dan

het Westeinde te dezer stede als tegenbewijzen

kunnen die-

nen. Eenige gedeelten der gebouwen aan het Oosleinde heb-

was, door de persing van den achterliggcnden, nog nergens

ben door eene latere ophooging van den grond aanmerkelijk

tot

geleden, terwijl de huizen aan het Westeinde onder gelijke om-

dc

volle

hoogte

opgeworpen

grond, de binnenste rij

palen reeds merkbaar, somtijds zelfs belangrijk veel, tot de

standigheden gebouwd

buitenste genaderd.

Toen de beide palenrijen door de kes-

tinanciële bezwaren hierbij niet zoo groot als de nadeelen, die

pen aan elkander verbonden waren, gingen zij gezamenlijk

later door het verzuimen der voorzorgmaatregclcn daaruit

goed zijn blijven staan.

voortvloeijcn, daar het

der

niet zoo verbazend lang behoeft te duren cn bijgevolg het

schoorpalen langzamerhand hooger en hooger stegen,

zelfs zoodanig dat het na eenigen tijd niet tot dc zeldzaamheden

behoorde dat de eiken kespen, welke ongeveer 2.50

meter lang zijn, van 0.20 tot 0.25

meter van hunnen oor-

spronkclijken waterpassen stand waren afgeweken. aan

weest om ze tc overwinnen ? E r werd gedacht aan het diep landwaarts

in verankeren van

de fundering, doch dit zou

liggen

van den grond

renteverlies van het kapitaal, volgens de juiste aanmerking van den heer

J .

, niet van zoo groot belang is

V A N

als men wel eens opgeeft. c

Wat zou

deze enorme bewegende kracht tegen te stellen zijn ge-

ongebruikt

j acht de

naar de rivier over, waarvan het gevolg was dat de koppen

heer

bouwwerken aan

A .

Y

N .

zeer

omzigtig

zegt

dat men bij dergelijke

moet zijn,

eventuele gevaren blootstellen.

dat het Burgerlijk Wetboek

wil men zich niet j herinnert daarom,

den bouwmeester en aannemer

zeker niet geholpen hebben, aangenomen dat de ankers zelven

onder zekere bepalingen voor de latere schade aansprakelijk

aan

dc trekkende kracht hadden kunnen wederstaan; want

stelt, en dus geeft spreker aan ieder den raad, den bouwhecrwel

het was hier niet alleen inklinking, maar vooral verschuiving

degelijk met de verschillende omstandigheden bekend te ma-

van

ken , alvorens met den bouw aan te vangen.

den

gezien,

„Bij den aanleg van de Oosterkade (ccn aanplemping in

een toen onbelasten en een viertal jaren vroeger 1 a 2 meter

ningen bekapt.

zware

r is op de palen niet de gewone funderingvloer aange-

geraden de fundering aan de hoeken nog tc versterken door

ten gevolge van de latere ophooging. na

gemaakte fundering gewezen.

bouw,

aangevoerd.

vuur de ophooging

bij

doch niet in

voorkomen,

werd het gebeurde met de fundering van een belangrijk gebouw bij

van

Nadeeligc ge-

nog

is geschied, daarvan zal het werk geen last hebben. »Als

„ A l s voorbeeld werd op een in den uiterst moerassigen grond

tusschen die

werk verloopt, zal

zamendrukking heeft verkregen.

kunnen

Om de drie palen is tegen de buitenste sloof een

vestigd.

maakte

middelste steunpunten voor de kap nu 20 centimeters lager

de

ven, zwaar 0.2 bij 0.4 meter, met zware hakkelbouten be-

onder A . P . voortdurend met ruim 41000 kilogr. op den vier-

voor de verschillende denkbeelden tot een geheel te brengen

en

Op deze palen zijn in de rigting van de lengte dennen slo-

gesprokene, scheen het mij

kanten meter belast.

ophooging

centimeter in de laatste togten.

f

lange, 3 en 2 centimeters dikke, daarvoor expresselijk

beoogde

van

vaster.

/

r deze belading en de zwaarte van den bovenliggcnden

besproken.

het

toe dat het eenige bouwstoflen voor een antwoord op deze,

en

l

vele tot

grond zelven wordt dc ondergrond op de diepte van 16 meters

tot

nu weder voorgestelde vraag bevatte, en daarom stelde ik mij

zamengedrukt

stuit,

e

niet

van het toen

len

r dezer pa-

goeden

doel.

laag liggen en ophooging behoeven?"

bespreking Bij

der

bouwen

e zakking in den laatsten slag wisselde af van 6

de ter behandeling op tot 16 (gemiddeld voor alle 9) centimeters.

leden

vraag: » w e l k e voorzorgen behooren te wor-

bij het

met een blok van 600 kilogr. en valhoogte van 4 il 5 meter ingeheid.

— 66 —

— 65 —

— 64 —

maken

grond, ware

het

die

in

het

spel

kwam.

Van achteren

wel beter geweest de fundering later te

en dit zou ik nu in dergelijk geval ook aanraden;

e

heer

w.

N .

E

is het in veel opzigten met den

vorigen spreker eens, doch zegt tevens dat alles afhangt van

doch nog eens, hier waren de meest mogelijke voorzorgen

den grond waarop of waarin men bouwen moet;

genomen.

als voorbeeld den spoorweg

hij noemt e weg is op

enkele plaatsen reeds viermaal opgehoogd, en nog zal de vraag r nog een enkel zijn of hij niet verder zal wegzakken. t op-stuit-heijen, woord. Wordt onder het geheele bouwwerk een bctonlaag zegt spreker, behoort dikwerf tot de vrome wenschen van van meer of minder dikte aangebragt, evenredig aan de „7°.

make belonfunderingen.

— 67 — eiken

bouwmeester;

— 68 —

althans te

beweegt zich na ; den aan wat de bedoeling is geweest van hetgeen hij zeide

tien jaren de ondergrond nog, hetgeen hem ten duidelijkste is gebleken bij het bouwen van het ziekenhuis aldaar. waarschuwt dezer

dat

houden

j

men zich

alvorens

betreffende

vooraf wel

goed

verzekerd

de

gelijkstelling

van

een

spoorbaan met een

e

heer

.

A .

V A N

deelt mede dat langs de

T

. ' Zaanstreek in den regel de veen uitgebaggerd wordt en daarna

moet i ccne zandaanvulling volgt, waarop men met goed succes bouwt.

men besluite met den bouw een aanvang

te maken.

Alsnu resumeert de voorzitter het gesprokene.

e heer

— 70 —

-

met vreugde opgemerkt, met snelheid begrepen, met diepte

veuhage gedaan,

j ter

gevoeld

worde, en tot in het harte des beschouwers door-

voor deze algemeene bijeenkomst,

dringt-.

t alles moet zonder omhaal, zonder opzettelijke

1868 geene beantwoording, maar

voorbereiding geschieden.

en door het bestuur der

aangeboden

nadat dezelfde

vraag in

wel eene juiste interpellatie had uitgelokt, over de beteekenis van de woorden vroeger lijden.

ten zijne kunstneiging ingang te doen vinden en elke af-

k had het genoegen op die interpellatie te antwoorden dat het in het

belang der vraag was het

woord vroeger

wijking bestrijden.

neer gemeentebesturen de te verkoopen polder- of laagliggcnde

in

gronden met de omliggende wegen bij tijds doen ophoogen,

deel

ik die mcening, ofschoon mij eenige nadere definitie,

Zoo

dan wanneer men dezen grond, zoo als tot heelcn gcschieelde,

van

dc zijde der afdeeling die de vraag deed, niet overbo-

ten

zijn toegepast, wordt de drukking meer gelijkmatig over het

voor een tamelijk

dig

toeschijnt.

gezag

te bebouwen vlak verdeeld en derhalve op de fundering ver-

toch

minderd.

prijzen ten slotte zeer duur kunnen worden.

als zij aan de

palen,

nieuwe

n behoeft

op

wier

koopmansbeurs

in Amsterdam

voor die stortvloeren eenige reijen

kespen

houten

en waarop de benoodigde grondaanvulling geschiedt.

n

men dit over de geheele vlakte doen, dan zal het voorzeker het meest

een

bevloering

over

de

geheele vlakte in de meeste

gevallen moeten achterwege laten. e

heer

w.

c.

V A N

G O O

wenscht den tijd gedurende

bcschouwc

c

bouwtypen

tijden tot ons is gekomen; wij vreezen daarom dat zij die haar

der verlatene systemen, — liggen in de oudheid, en zoo ge-

gekend ?" e heer w.

E

N .

verklaart, dat men vroeger tot de klas-

sieke stijlen het Griekse!', Pomeinsch en Etrurisch rekende te behooren, doch volgens zijne meening ten onregte.

t

beantwoorden, bij gebrek aan voldoende bescheiden, sterk van

beurde het dat

elkande

zullen gaan

den meest oorspronkelijken typus gaf, omdat er toen weinig

woorden

hunne meening

verschillen,

met een

uit

verkrijgen van inlichtingen.

nasporingen

is

gebleken

dat

men ten onregte

r

ook

dat

heeft zijn goeds of kan het meebrengen. Althans wij beoogen

Grieksch is ontwijfelbaar de meest klassieke bouwstijl, doch latere

tenzij zij met een paar

kenbaar maken.

kort antwoord

te k o p i ë r e n viel.

„Wat

niets anders dan diskussie en het

ieder

is nu meer klaarheid gekomen.

dit

geven

van onderwijs

Eertijds

niet zoo goed op

e vruchten van de verschil-

ten moet over een grooter oppervlak, dan voor liet daarop

lende nasporingen, zegt spreker, moeten wij ons ten nutte ma-

te plaatsen gebouw noodig is.

ken,

en daartoe kan het dienstig zijn dat wij ons herinneren

„ W i j hebben tc doen met vroegere tijden cn met de klassieke bouwstijlen toen in zwang.

ressort

wil niets anders zeg-

kennen wij slechts weinige

als schoon erkende bouwstijlen. dien der Grieken, zelfs dien der

geprononceerde en

n de allereerste

plaats

, als hunne opvol-

als de zetel der oudste kunst, ook

, waar niet is verliest zelfs de keizer

zijn regt.

gen dan voorbeeldig, naar kunstregelen, gezaghebbend, en in van

en

die

hoe

lezen

de vroegere en latere tijden zijn,

kan

en boeken

het

menschdom

bouwwerken. uit,

en

het

allermeest

en niemand onzer zal

het ontgaan

bouwvormen van al hunne voorzaten tot zeer groote verede-

te leggen spoorbaan cn een opgehoogden bouwgrond in den

ken,

ling en schoonheid bragten.

genvorm in metselsteen uitgevoerd.

zin

is bekend onder

tusschen

eene nieuwe

waarvan thans hier en in de vraag sprake is.

vereenigt

zich

meer

aan

Spreker

het advies door den heer G .

met

.

uitgebragt. e heer <;. n.

verklaart nader, dat tic belasting of

met

een

zesde werden

vermeerderd.

e

den naam van ordre

laatste Op den

n de tweede plaats mag men

die

kunstlievende

klassieken gunnen doch niet zonder voorbehoud.

de voorstanders van den spitsen boog welligt een ander denk- j die soorten welke

zoo als het meestal gaat, begeeren en strekte zijne wenschen

beeld aankleven, is er geen stijl die meer nan vaste regelen

hoe

groot

Ook in de bouwkunst

vorst een voorstander van den bo-

stijlen alleen, cn zoo als het gebruikelijk is, te tellen zijn

duur scheen deze stelselmatige indeeling niet tc bevallen en

Ofschoon

zijn,

„ U i t g a a n d e van de mecning, dat onder dc klassieke bouw-

zelfs aan den zoogenaamden spitsboogstijl een plaats onder de

men stelde zich met de eerste vijf tevreden.

n bleef,

die der kunst en

de invloed is gewxest dien b.v. wijlen onze koning op de kunst in Nederland oefende.

worde

weet

ecuwen

n den regel ging de beweging van vorsten

was

gemaakt

hoedanig het onderwijs vroeger was. Algemeen werden toen

t alle

in é é n typus hebben opgeleverd, bewijst ons dc geschiedenis

vijf bouworden gevolgd, die, om het half dozijn vol te ma-

vergelijking

kan niet toegeven dat eene

heeft.

oogenblikken van bloei en verval in de bouwkunst, en zelfs

gers; want zij waren het die vóór dertien en meer eeuwen,

A .

gelukt

wijs te leveren, dat hunne kunstkracht beter was dan die

de hoogte als thans, want waar vroeger verwarring heerselite

heer

het

maken, omdat betrekkelijk zoo weinig officieels uit vroegere

vraag wordt in behandeling gebragt.

grond.

e

waarmede

te krijgen, cn die, als de uiting van een krachtig deel

men in vroegenn tijd dc klassieke bouwstijlen goed

meest billijke

de beide antieren ook bij dezen heeft opgenomen.

oordeelt dat men den grond belas-

de oude en de nieuwe gebouwen, boeken, pla-

archieven.

ben gedrongen, — zonder dat het evenwel noodig was het be-

de

was men met het

E .

en

Zij luidt:

de

of bouwlustigen

welken de grond belast is niet te kort gesteld hebben, want

heer

alle duisternis in

e dat gedaan is, hoe

van den publieken kunstzin, menige anderen op zijde heb-

koopers

zelfs zonder belasting ontstaat er een zamendringen van den

e

ook

e vraag is kort, maar toch ingewikkeld. Wij ontken-

8

t

afdoende zijn; doch bij het groote financiële be-

zwaar zal men deze laatste toepassing moeten beperken en dus

e

en nog

hij moet

nen niet dat hare volledige beantwoording ons verlegen zou

voor dc

vloeren bevestigd worden

billijken prijs tracht te verkoopen, daar

een zoo ruimen zin als mogelijk op tc vatten,

r

men dat doet, daarvoor is het verleden en het heden; men

is van gevoelen dat zoogenaamde

Y

N .

te maken in zijne werken; hij moet trach-

zijn hart tot klaarheid brengen.

stortvloeren in veel gevallen goede diensten zullen bewijzen.

A .

c kunstenaar moet trachten zich

aanschouwelijk

j is van

metning dat daaruit is af te leiden dat het voordeeliger is, wan-

69

goed gekend? Zoo luidt de vraag door de afdeeling 'sGra-

behandeling

opgehoogden bouwgrond.

tegen het geringschatten

en deelt hit gevoelen van d m heer G .

bezwaren ,

nadruk

daarom met

-

meer of min op de

grieksche

vormen

zijn gegrond, of in dc kolom met het hoofd - en ondergestel

de ophooging met zand door hem bedoeld moet geschieden

andermaal tot het vroeger gedachte half-dozijn uit, doch thans

gehouden is dan die welke zich grondt op het driehoek-, of, , hun

vóór de heijing, en dat dc tijd van drie maanden genoeg zal

was het de zoogenaamde

l'estnm orde die men meende niet

zoo ik het eens heb hooren noemen, het balanceer-systeem. j de waarde van dien stijl zal gekend hebben, dan zij die hem

zijn.

n ieder geval komt dc paal dan in het zand, en men zal

te kunnen ontberen.

t eens aangenomen getal bleek ech-

erkennen dat eleze voorzorg niet te kostbaar is, wanneer men

ter

doch

weet dat de poldergronden, althans van Amsterdam, ook al

dat de

krijgt aan

men

ze

voor niet,

de woningen

voor

toch duur zijn.

de

te

moeten

orde genaamd

Zijne ervaring

j de

Jlouwias op

blijven,

het

composita de

e stijl of type, elke vorm of karaktertrek, die op bo-

bestaan vinden, komt het ons voor, dat niemand beter

in verheven zin toepasten.

Zoo ligt voor ons in den egyphiërogliefen-

was,

vengenoemde kunstbeginselen berust, heeft dus het regt zich

tischen tempel, met zijne kolom, kapiteel en

l'cstum-orde verving.

oud of jong klassiek te noemen; want kunst zonder regels,

schrift eene even groote

kunst zonder dat

en waarheid als — ja nog grooter dan — in de grieksche

gevolg

daarvan

heeft door zijne kunstgeschiedenis

veel hiervoor

zij voorbeeldig is, kunst zonder gezag,

mate van ontwikkeld kunstgevoel

kan geen edele kunst zijn, maar is vaak te beschouwen als

principiële

het Zuidelijk Zaagmolenpad alhier opgedaan, is: dat de zak-

men den griekschen stijl niet goed gekend heeft. Aan eene

een uitwerksel van de verbeelding van hem die ze voort-

zoo

king der fundamenten waarvoor 8-els-palen waren gebruikt

betere

brengt.

met dc schoonheidsbegrippen, het dogma der kerk, den stand

over eene lengte van 80 cl zeer voldoende was, doch dat cr

danken dat

eene

beoefend

schuiving

van den

grond

was

ontstaan

gedurende

aan

het

licht

gebragt

en

ons

duidelijk doen

bekendheid met de geschiedenis dc

bouwkunst

hebben

zien

dat

wij het te

thans weder op waardige wijze

wordt en zich van het ambacht,

waartoe zij eer-

r weet dat de verbeelding zeer produktief is

in de bouwkunst.

Ons is geen sehoone kunst bekend die

regt op haren naam heeft,

wanneer zij niet steunt op en

den wintertijd toen men de fundering had moeten laten lig-

tijds vervallen was, tot eene sehoone kunst heeft verheven:

gen, een schuiving die vrij belangrijk was, zoo zelfs dat de

een kunst die eene hooge mate van gevoel en verstand ver-

konstruktie en

muren tot naast de fundamenten geschoven waren. Spreker

eischt om den beoefenaar tot kunstenaar te vormen.

taak van den kunstenaar is, die

zegt ten slotte dat men dus niet te voorzigtig zijn kan. e heer

E

toont den heer

met voorbeel-

e heer j . „

.

N

leest het volgende voor:

t men in vroegere tijden de klassieke bouwstijlen

haar

wezen

ontleent sier;

aan algemeene waarheden en

daarom gelooven

in vorm,

wij dat het de

waarheden of anders dat

redegevende op te zoeken cn voor zich en in zijne werken zoodanig duidelijk te maken, dat het bij den eersten oogopslag

vormen , die voornamelijk ten tijde van

aanmerkelijk

zijn

verfijnd en

S

omgewerkt in verband

des gebouws, of naar dc materialen des lands. Trouwens, de Grieken waren geboren kunstenaars, en wanende te leven in gemeenschap met weinig

de goden cn godinnen, hebben zij stellig

middelmatig werk voortgebragt, want zij arbeidden

onder den heiligen invloed van het sehoone cn van de beschaving. r aannemende dat, gelijk wij hierboven hebben gc-

5»

— 71 —

-

— 72 —

-

73 -

74 -

ker is de weg om dien te leeren kennen; hoe verder wij daar

lende deelen der aarde onwillekeurig en tegelijk worden toe-

steunt, antwoorden wij, dat men in vroegere tijden de klassieke ; en uitsluitend ten gevolge van zijn bouwen, opklom, cn wij bouwstijlen z ó ó goed heeft gekend cn g e ë e r d , dat men van gelooven dat zij die dit moeijclijk kunstberoep uitoefenen, de niet klassieke weinig of niets heeft willen weten; hierin al meer en meer tot de dienaren des publieks, in plaats van

van

gepast. Onze aandacht cn studie is daardoor afgetrokken en

verschillen onze dagen met de vroegere, omdat thans ieder

tot zijne voorlichters bestemd zijn.

gen lag getracht op tc sporen.

zoo wat zijn eigen regelcnboekje op zak heeft.

woord om den wille van kei smeer, likt de kat de kande-

zegd,

elke

„

t

stijl

klassiek

mag heeten die op vaste regelen

is mogelijk en zeer

meester als het ware tot eenigen aanzienlijken rang, door

O f verliest het spreek-

waarschijnlijk dat enkel in . leer misschien zijne kracht? Wel verre dat wij het met dc

plaat of omschrijving die monumenten en kunstgewrochten

grieksche stof- cn vorm-vergoding en met de middeleeuwsche

tot ons kwamen, waaraan zich belangrijke historische, gods-

dweepzucht

verwijderd zijn, hoe meer waarheden er zich door den

tijd me c zullen verliezen.

wel magtig

is of zal worden,

betwijfelen wij,

e

egyptische

hiërogliefen

zijn

N

school;

den

eiussON,

F

,

C

en

-

en zooveel anderen schreven uitvoerig over

C

E

en

den

en zelden

naissancc-kunsten; zij vormden scholen, zelfs zeer klassieke

e'ouw

hare

eigene kunstneiging deed te voor schijn treden

en dat dit ook thans met onze eeuw het geval i s , want

te

vinden is. Wie iets degelijks

voor

é é n gulden

alle systemen worden verwerkt.

wil, koope zich

het boek van den bouwmeester

verschenen

,

lezen

bij

E

te

bouwkunst

was sedert

zeer hoog geëerde kunst. sen

der wereld een

waarboven staat: le style aclttel. Tegenover

waren meermalen prin- kelde

deze

kunst

aan de hoven be-

vraag:

„heeft

de ingewik-

men in vroegere tijden dc klassieke

stijlen goed gekend?" stellen wij deze: „ k e n t men ze n u ? "

tuigen

verklaard.

dat het bouwberoep

toen

e middeleeuwen geniet

meer

zoo bijzon-

hoog in aanzien stond, en onze dagen hebben te veel

dan doen wij dit met minder voorbehoud, en zelfs op grond dat

zeide,

dat menigeen

gedrongen,

gezorgd. zien.

weinig voor latere geslachten

Van daar al dat gissen,

Buiten en behalve

gewerkt en

ronddolen en verkeerd

dit alles is ons geen geval be-

kend, dat in de laatstverloopen

en hij zelfs eene onvolkomene beoefening der

dichterlijke en pittoreske, en zijn beweren dat in den stijl van

den Straatsburger

sloten.

m iets bovennatuurlijks lag opge-

e nader wij menschen als beoefenaars van dezelfde

twee eeuwen een bouw- : kunst leven bij eenigen klassieken bouwstijl, te gemakkelij-

voet

r

daar wat nemen, aau ieder een schoen naaimaken,

of bouwkunst

naar zijnen wil en beurs

leveren, dat wordt immers nu als eene principiële levenswet, ook voor den kunstbeoefenaar erkend. „ A l l e stelsels zijn goed, behalve de vervelende, en om die

n

ontmoeten

lende

typen

wij in dezelfde

voor dezelfde

buurt twintig verschil-

gebouwen.

E n werkelijk dit

- sen wij de kracht der vroegere eeuwen en al geeft het bouwend publiek nu niet veel meer om eenheid in de N É voor en N voor Beide kunst, toch doet onze tijd niet voor die van voorheen, zijn bij hunne vaderen. n schreven anders dan zij, en onder. Wie dit betreurt of om kent, hij kan daarhoeveel gissingen deden zij zonder bewijzen hooren. over zijn leven lang filozoferen, maar het volk gaat zijn enz. vertegenS O N , , , W Y A T T , Y e

middeleeuwen

vonden wakkere lofredenaars in

woordigen de Grieken en

n in Briltannië.

tegen zijn bekwame mannen opgestaan, als: , P C O T T

E

met hunne scholieren,

ieder zijne' voor- en tegenstanders. besluit,

dat onze

Ook daar,

-

en zoo vindt een

Juist daaruit volgt het

tijd het lang niet eens is over de al of

weg en blijft

het volk, dat alleen zijne eigene geschiede-

nis, ook die der bouwkunst, iloor zijne daden en zijn oordeel vormt.

E n of al die daelen nu de vuurproef wel kunnen

doorstaan? Ziet mijne heeren, op die vraag kan ieder voor zich,

en zal de tijd die na ons komt, wel antwoorden." e

niet klassieke en oude bouwstijlen en deze betrekkelijk nog

heer

J.

G .

E

weinig kent, ja ze niet wil kennen en toepassen, want an-

anders op dan de vorige

ders zou cr geen weerstand in de allereerste erkenning der

den heer

kunst-principcu i n deze zijn.

moet

„ E n zoo het nu gaat, zal het vroeger ook wel gegaan

leelijke.

e grieksche stijl is daar in al zijnen reinui

dien ik enkel verdedig omdat het een Parthenon

was, maar er staat ook een Parthenon in den vorm eener kerk te

,

genoemd T

vat het woord klassiek eenigzins spreker.

j is het eens met

dat alleen de grieksche stijl als de klassieke worden.

e geschiedschrijvers

T

cn

hebben ons met hunne beschouwingen veel dienst

e verder van het ware schoon, hoe digtcr bij het gcetaan, want juist door ecu beter inzigt in het geheel kunnen wij veiliger dan vroeger over zaken oordcelen. Een Parthenon staat nog altijd bij de stad der

zijn.

c heer

J.

ooreletlt echter, dat het geheel ter

N

.

zijde stellen van wat dc

n hebben voortgebragt eene

te groote miskenning is van hunne talenten, bij den bouw

; van water-, vesting- cn andere groote werken, zoo ruimschoots te Amsterdam, en die allen zijn sterk getoond cn nog aanwezig. j althans acht hunne uitvin-

te

afwijkend in optisch schoon, konstruktie en détails van dat

ver- ding cn breede toepassing van den rondboog van zeer hoog kunstbclang, en dus kan hij het niet goedkeuren dat den loren is gegaan en niet schijnt gekend te zijn, al worden n het hun toekozijne kapiteclen, loof- en lijstwerken ook duizendmaal op- moedigen, tieren, kunstlievenden dat dc mende regt ontzegd worde, ofschoon erkennende en overgemetcn. te

t blijkt dat het kunstgeheim van

S

ning dat men thans dc klassieke stijlen niet zoo goed kent

antieken lang niet afkeurde tegenover zijne neiging voor het

op menig punt

en eloen andere meeningen kennen.

bestudeerd zonder tot het wezen van dien stijl te zijn door-

de'tails der vroegere tijden.

doodt het cenc na

heeft, in allen ernst gesproken, zijn voordeel; zelfs al mis-

n korte woorden zaamgevat, zeggen wij als onze mee-

omhanden, dan dat zij zich bijzonder kunnen inlaten met de Zelfs hebben die vroegere tijden

,

leerlingen schrijven andere boeken

de antieken heeft

E

reeds

en hunne

zeven heuvelen.

in 1869 en

n Griekenland zijn hare beoefenaars tot halve goden en als wij op deze vraag ontkennend moeten antwoorden,

of minstens tot heiligen

der

n

met de zorg over

last.

het begin

kunstscholen

eenvoud,

S

getiteld: A travers des Arts, cn leze daarvan hoofdstuk e

grieksehen bouwstijl; anderen over ele ogivale- en re-

principen kneden; hij wijzigt onze fantaisie,

het andere en rigt zich niet meer naar é é n beginsel. wat geven,

teekeningen van de bouwwerken van meer dagelijkschen aard,

overeenkomende met het doel des gebouws, de materialen vindt men daarin de omschrijving van al die en het land waarin dat gebouw werd gesticht. gebouwen welke in vroegeren tijd toch zeer bepaald noodig s het vreemd dat de jongeren de ouderen schelden voor en aanwezig waren, en toen een groote rol voor de burbarbaren ? s het vreemd dat als deze of gene groote geest, gerij te vervullen hadden. Wien kwam ooit een school, wiens gemoed altijd in verrukking kwam cn dichterlijk of een bakkerij, een volledig woonhuis, een stal, een boerderij, schilderachtig werd, bij het zien van cenig bouwgewrocht, en nog zooveel meer onder de oogen , die allen even goed aan zoodanigen proza-schrijver of dichter het regt van oordeel in het als in het Griekenland van voor vele wordt ontzegd, zoodra hij van dc zienswijze des oordeelaars eeuwen over de aarde verspteid zijn geweest? Paleizen, t is niet vreemd meer een , T en verschilde? tempels, kerken, kloosters, versterkingen e n , als gij wilt, , een , i en , daar chinesche muren, ziedaar in hoofdzaak datgene, waarover wij waar zij met hunne geschriften over kunst geheele landen en onze s t u d i ë n kunnen doen loopen. Niettemin zijn enkele gevolken wisten tc stichten, ja te betooveren, te hoore-n bouwen uit Griekenland en de middeleeuwen ons fanbestempelen met den naam van romanschrijvers; maar daartastisch afgebeeld geworden, als kunstwerken die ieder voor uit blijkt dan ook dat cr groot verschil bestaat in de apzich een klassieken bouwstijl vertegenwoordigen, gebaseerd preciatie van vroegere tijden cn bouwstijlen. op de kolom en haar hoofdgestel. O f zou men durven e een zegt: de Griek wist het niet; een ander verdebeweren dat het ogivale stelsel niet geput was uit dat digde hem, ofschoon hij juist tegenovergestelde kunstvormen der Egyptenaren en der Grieken? t kan niemand, die aanwendt; een derde vindt de middeleeuwen, en een vierde in de geschiedenis een weinig te huis is en den spitsboog oordeelt de e het best van allen, cn op deze tegenkomt, zoowel in het veiór 11 eeuwen als in wijze krakeelen deze heeren, tot dat een vijfde erkent, dat de zaamgestelde bouworde der Grieken en in die van het er in alle tijdperken en bouwstijlen iets goeds cn redegevends Vatikaan te m komt het ons voor dat elke

onze

eerst voor een veertigtal jaren ontcijferd; hij voimde eene zijne leerlingen gaan verder en spreken hem reeds

in-

e gang des tijds wil onze plannen

op onze lievelingsdenkbeelden,

treedt

door

k eens aan de

kruiwagen, de te betalen belastingen , dc jaarlijksche vermeer-

breken,

zaak

want alles handelt over dooden, en dooden zwijgen.

als kwaad

standvastig zijn.

der

boeken,

zoo goed

zoo zelden

trige, den invloed van buiten, het bezit van een protector of

dering van het gezin, enz.

nu tegen.

toenmaals

Opgravingen, musea, his-

kan

torie en wetenschap hielpen hierin, maar of men het fijne

dienstige en oorlogsherinneringen vastknoopten, of waarbij il het in onzen tijd niet onopgemerkt blijven, dat men in de beschavingsgeschiedenis der volkeren zich aansloot. Bevroegere dagen geheel anders dan in moderne tijden dacht trekkelijk zeer gering cn onvolledig zijn, in de oude kunstover hen, die hunnen tijd zoek bragten met het bouwen stelregels,

Zij hebben veel geschreven en wat verbor-

eenigzins vergoed.

en pressie op geest en hart eens zijn, mag

archieven en oorkonden, de mededeelingcn en de naar erkende

Enkele geleerden hebben dit verlies

als vroeger, omdat de ziel die ze beheerschte gegaan. stijlen

gegrond

te loor is

Grieken hunne meesters zijn. e

heer

P .

J .

.

S

heeft een eenigzins andere opvat-

ting der vraag, die naar zijne mcening eene andere insluit,

e op de vele voortbrengselen die op deze

namelijk: „ h e b b e n dc hervormers der klassieke stijlen deze-

zijn,

goed gekend?"

trekken

wij voor ons de konklusie,

dat het gemis aan kennis der klassieke stijlen geenszins de

Grieksch

Spreker deelt

de naam van klassiek

schuld onzer eeuw i s , maar geweten moet worden aan den behoort te worden verleend. alleen Grieksch en chaos of berg van andere stijlen, die thans in de verschil-

het gevoelen

dat aan het Jt

eerst sedert de l6 ' eeuw e klassieke litteratuur kent

, en het is zijns inziens d u i -

— 75 — delijk dut men deze kend.

in de 16

de

eeuw niet goed heeft ge-

j kan liet den vorigen spreker niet geheel toege-

ven,

dat

zouden

wij alleen

paleizen

en

tempels ter bestudering

hebben en geheel in het onzekere zouden zijn wat

c heer w.

in de konstruktie. kunst

het

deleeuwen.

huizen.

gevolgde

s zijn wij door de opgravingen van Herenmet geheele steden bekend geworden en

gebouwen beaamt

van verschillende

niet

het

beweren

soort

dat

zijn ontbloot.

de

spitsboog

Spreker

reeds

bij de

Egyptenarcn te vinden en van hen overgenomen zou zijn; hij

kan

niet

toegeven

dat

deze

13''"-eeuwsche

vorm

uit

de konstruktie der middeleeuwsche bouwkunst voortgespro-

betoogt dat dc

E

N .

j is van gevoelen

Bijna

alles

de muren zijn alleen afsluiting, het

geheel is optisch zeer schoon en sedert niet overtroffen.

doel

gansch

verschillend van de antieken;

gere den

bouwstijlen heer

en dagen is ontleend. N

j verschilt met

te zien geheel volgens den geest van

noemt

eenige

voorbeelden,

die

ten; o. a. het praalgraf van

het

tegendeel

inslui-

t

grieksche

volk

had

gevoel

voor

het

schoone;

dit

was

des

den

invloed der goden; ook dit wenscht hij in aanmerking

te nemen,

in plaats

van den prikkel voor het schoone te

zoeken in het geld en de betaling der kunstwerken.

heer

voordragt

en

vroegen

J .

verdedigt

N

.

voert

paleisbouw

o. a. aan, dat ,

in

den inhoud zijner

tot zelfs bij een zeer

afgebeeld

in

verschenen jaargang van dc Hluslrirle Zei/ung,

den

laatst

de spitsboog

en

bijna

alle

partikulicre

gebouwen

diskussie

eertijds de

goed heeft gekend, cn voert hiervan

heeft

losse fragmenten bestaat, of op platen gerestaureerd is

rekenen, voornamelijk van hare zeven afdeelingen, dan zou

loop verkrijge, is de hulp der verschillende afdeelingen, die

voor de uitgave de keuze uit dien voorraad niet moeijelijk

zich meer en meer uitbreiden, een eerste vereischte, cn het

niet verder voortgezet en de vern

vraagt naar een kort en bevattelijk systeem om de bouwwijzen van ons land te classificeren, en dat tevens tot leiddraad

kan dienen

om

systematischer,

dan

tot

dusverre

hunnen

j niet zullen onthouden, maar ieder

j een grooter debitt en meer inkomsten zou ver-

voor zich en uit zijne omgeving haar datgene bijbrenge wat

krijgen ; want niet zelden blijkt het dat de oplage van de eene

noodig is om tot het doel te geraken.

opmeting niet voldoende en die van de andere te ruim is.

is

te

hopen,

e heer

J .

J .

S

G .

leest, in naam van de afdeeling

Zulke

het geheel te vormen, kunnen alleen de vraag beslissend be-

aangekocht; de vrijheid van aankoop moest worden opgehe-

aanleiding van de vijfde vraag, door de

handeling gesteld, heer

werd, ingevolge

-

de opmerkingen door

in de afdeelingsvergadering van 19

N

11., eene kommissie benoemd, bestaande uit de heeren ,

,

en

S

ven

antwoorden. e trouwe arbeid en hulp zal ook hier een bewijs zijn, dat bedoelde schouwd als datgene

uitgave te

op

zijn

E

,

t -

welke in last kreeg

vast tc stellen.

gelegenheid

te

Verlaat zij dien weg, om meer systematisch of

worden

ontrukt.

n kieze

het

allereerst

dc

plaats

den waren weg is

naar ccn stelsel tc gaan opmeten, dan is het te duchten dat de groote kosten hieraan verbonden haar weldra tot een toe-

in betrekkelijk weinig jaren een overzigt verkregen worden

stand van werkeloosheid zouden brengen; bovendien is hitte

van

doordien alle plaatsen wel iets

hetgeen

in ons

land in dit opzigt

aanwezig

is, en

vreezen,

ten wille van het vasthouden aan een vooral'

dat

zoodoende zal eene groote verzameling ontstaan, die boven-

aangenomen systeem, de werkende handen niet gereed zou-

dien nog het nut zal hebben, dat het

den

bestuur der

-

voor de uitgave der AJbeeldingen

gesteld

van oude bestaande gebouwen.

,

kunnen worden van het bestuur der

zijn op het oogenblik dat hare hulp gebiedend gevor-

derd wierde. „Bij

het

sloopen

waardig bouwprodukt was omvergehaald, eer dat. men het,

of van eene daartoe opzettelijk te benoemen regelings-kommissie

in overleg met hit bestuur, ten einde de bijeenge-

worden.

bragte

afbeeldingen

klassitikatic van de bouwwijzen in ons land te komen, is de

overeenkomstig jaartal Zoo doende

van

rangorde

openbaar te maken.

zou

bepaalde

bouwwijzen behoeven aan te geven,

bouw

cn

men geen

om daarnaar

Om echter

heeft

daarom de

en leden zeer noodig.

den

sche bouwstijlen en der bouwkunst in Nederland.

hij hoog, omdat zij aanspraak

s werd reeds de vraag gedaan, die hier aan het hoofd is gesteld.

e daartoe te geraken ?

c

j

was gewaar ge-

korten tijd tot eene

m

j bij circulaire andermaal meer mede-

zou

te

geven met

het

e kom-

eer het bestuur dc bovenstaande in

acht

misschien

ieder jaar door de

medewerking van de

die der heeren korrespondenten

wenschelijk

zijn,

dat

j eene belooning in geld i n

j zelve den

het getuigschrift wierden uitgeloofd voor hem, die de belang-

voorraad klassificeren, vaststellen tot welke kategorie iedere

rijkste of een zeker aantal opmetingen van eenige beteeke-

opmeting in haar archief aanwezig behoort, en hiervan bij

nis,

gelegenheid den leden een overzigt geven.

digc gebouwen, inzond.

een

vcrdeeling

in

negen

tijdvakken

n dat geval is

verkieslijk,

t.

w.:

den

hetzij gekozen uit eene vastgestelde lijst van merkwaar t zou een prikkel kunnen wor-

tot eene meer algemeene krachtige medewerking en ge-

doch hij twijfelt of zij in die mate geëerd waren als dit bij

gaf

dc ouden het geval was.

metingen in het licht, hield daarentegen enkelen, als min-

1 ° . het celtische, 2 ° . het germaansche, 3 ° . het galloromaan-

wis nader brengen tot het doel waarmede de vraag is aan

der

belangrijk voor dadelijke uitgave in het archief terug,

sche, 1°. het lomaansche, 5 ° . de overgang van den romaan-

de

en liet vele gebouwen, die onder den moker moesten zwich-

schen tot den ogivalen stijl, 6 ° . het ogivale tijdperk, 7 ° . het

gebragt en toen volledig behandeld werd.

eeuwen, door

Waar is b. v. de prins der middel-

die, even als bij de Grieken

den

regcrenden

tot halfgod verheven,

vorst aan het hoofd van zijn bouw-

en kunst-departement is gesteld?

e beeldhouwwerken der

middeleeuwen en menig ander détail hebben sprekers bewondering alle

op

verre na niet onverdeeld, wel bewondert hij in

opzigten

die

der

Grieken,

schoonheidsgevoel goed doen.

omdat

deze laatsten het

tot heden eene keur der beste bij haar ingekomen op-

betrekkelijk

aard der kostbare zaak vrij langzaam geweest.

missie

van hun ontstaan, als van zeiven eene geschiedenis vormen.

opgave en omschrijving van alle nog bestaande

in

tred, waarmede men op den ingeslagen weg is voortgegaan , uit den

Wanneer de

aanbiedt tot bestudering der oud-holland-

te

met het oog op een aangenomen beginsel,

Afbeeldingen van oude gebouwen, welke op dit oogenblik voor dagen behoort een

toch gaat men niet systematisch

werk, en het zou dus best kunnen gebeuren dat een merk-

tegelijk

vroeger

en daarop moet blijven

belangrijks bezitten,

kan,

aan

tot

bestaande

Op die wijze

denkbeelden

wat

, wat

op

afdeelingen,

van

desbetreffende

voortgaan.

gebouwen,

liefhebber

aan, bepalingen

e kommissie is van mecning, dat de

voor zoo verre deze bekend waren, ook wat betreft de jaren

door hare tusschenkomst het licht zien, de verzameling van

j voor groote na-

gebouwen,

de voorhanden zijnde opmetingen te regelen, en zouden de

j telt onder de belangrijke werken, die

der

tc vrijwaren; ook biedt de wetsherziening

der esthethiek waard geacht kan worden aan dc vergetelheid

haal vinden. Bij gebreke hiervan kan dc

hebben op onzen dank voor hunnen geloofs- cn kunstijver,

de

kas

leden te worden

betreft het verzamelen der opmetingen van oude

fraai album vormt cn tevens voor iederen bouwkunstenaar

e middeleeuw-

1870

wat belangrijk voor de geschiedenis der bouw-

de gelegenheid

acht

de

door alle

kunst is, en tevens uit het oogpunt der historie en uit dat

naar de denkbeelden van hem die zijne fantaisie dikwerf wat

bouwkunstenaars

om

voortaan

in

r geve

al te sterk dost werken, en geenszins naar opmetingen van het

sche

enkel

deelen

door iedertn deskundige wordt bei-

werking verzocht, dan zou die uitnoodiging welligt eengul ont-

bestaande of naar onbetwistbare gegevens.

plaatwerken behoorden

van belangrijk gehalte.

„ W a n n e e r die voorraad verkregen is, zou hij in handen

schappij op de algemeene jaarlijksche vergadering ter be-

den

Eendragtige zamen-

werking en aaneensluiting van alle deelen, die bestemd zijn

Amsterdam, het volgende opstel voor: „Naar

heeren korrespondentcn hierin

dat

steun aan de

schappij met meer gemak en orde eene goede keuze kan doen

geschied is, op tc meten?"

vallen. Welligt waren er middelen tc vinden om bij iedere uit te geven opmeting meer kooplustigen te winnen, waardoor de

zijner inwoning en ga daar aan het opmeten.

wordt

e

opgeleverd, daar het meeste wat wij er van te zien krijgen uit

dat men

1

j kan op zijne beurt niet toegeven dat

vele

gelooft

Y

N .

het ter sprake gebragte punt te onderzoeken.

chitektuur reeds lang vóór de middeleeuwen buiten

peji zoo

projekt door een opvol-

gadering gaat over tot dc behandeling der 5' ' vraag:

in al zijnen rijkdom is toegepast, ten blijke dat deze soort ar-

bekend was.

der vrijmetselaars zeggen trou-

eenige voorbeelden aan.

n ieder

geval zijn dc kunstenaars geroepen om het volk te onderwijzen

A .

klassieke stijlen niet

cn voor te lichten, en niet om zijne dienaars te worden. e

heer

e

roem cn geenszins een gevolg van

bouwmeesters

e

in de kerk tc

als bewijs dat men wel degelijk hun veel achting betoonde.

e reglementen

genden bouwmeester stipt moest gevolgd worden.

in gevoelen wat betreft de hooge achting

die men in dc middeneeuwen aan de kunstenaars betoonde, en

hun

— 78 —

-

een zoo mogelijk geregeldcn en naar rangorde ingedeeldcn

lijdende type was werkelijk dominerend; de uitdrukking is duidelijk en in alles

wens dat een in bouw begonnen

vroe-

e

détails kunnen gebrekkig zijn, doch de beelden hadden een bepaald

dien tijd.

aan

uit het toen ge-

stelsel verdedigbaar; het gewelf is

konstruktieve

slechts eene vulling,

is in die dagen

ten en tot den ojiefvorm opgevoerd, al wordt die ook aan bouwwerken teruggevonden,

dat de burgerbouw-

nooit zoo ver heeft gebragt als tijdens de mid-

enkele

egyptische

waarde der gothiek

niet zoo zeer gezocht moet worden in den spitsboog als wel

betreft de gebouwen van minderen rang, zoo als b. v. woon-

lanum en

— 77

— 70 —

„ O p die wijze werd reeds een gunstig resultaat verkregen, waarom het wenschelijk blijft op den gevolgden weg voort te gaan. „Opdat

echter

de

uitgave

der bedoelde

afbeeldingen

en

die

trouwens

reeds

in 1>>58 ter sprake

„ W i j mogen ons verlangen niet onderdrukken naar een

" eeuwen, 9°. het tijdperk der moderne gebouwen.

talentvol en bevoegd bouwkunstbeoefenaar, tevens ernstig ge-

ten, door opmeting aan de vergetelheid ontrukken. de

gesteld,

pittoreske bouwtrant der 16'''

, 17

orde

8 ° . de

1

d

„ W a n n e e r de

j voortgaat jaarlijks is hare ver-

schied- en oudheidkenner, die het zal ondernemen een ge-

slagen opgave te doen van alle voorhanden of ingezonden op-

schiedenis

metingen,

en zijn van meening, dat zoodanig leerboek niet moet uit-

en hierin op meer belangstelling mogt kunnen

der

bouwkunst

in ons vaderland op te stellen

— 80 —

— 79 — gaan

van cent

, maar slechts door haar be-

is geschied,

en wel naar aanleiding van dc opmetingen in

hoort tc worden voorbereid en gesteund met al de stoffe-

den tijd door dc

lijke en zedelijke middelen, die onder haar bereik zijn."

nen de stad

c voorzitter herinnert dat eene vraag, van genoegzaam dezelfde strekking, zeer uitvoerig is behandeld ter algemeene bijeenkomst van 7 Julij 1S5S. jaar.

nen

belang

zijn.

oorsprong,

stemmend

dagen

moest worden beantwoord.

grootendeels toegedaan,

Spr. is hetzelfde ge-

blijkens zijne artikelen i n

Opmerker van 24 October 1868,

gekomen

e vergadering vereenigt

werk

van duit-

Baubackslein-Conslructionen,

getiteld:

gadering een brief van den heer

voelen

te

Berlijn verschenen, waarvan dc platen zeer goed uitgevoerd

t bestuur heeft, om te voldoen aan den wensch van

de konklusie kwam dat het eerste gedeelte dezer vraag toe-

j vraagt daarna, naar aan-

leiding van een hem ter hand schen

n leze het verslag over dit

j uitgegeven van gebouwen binwaarvan volgens zijne meening de plan-

van veel

— 82 —

— 81 —

zitters,

den inzender dezer vraag, ze dit jaar op de lijst geplaatst,

zijn of ook aan iemand een hollandsch verband bekend is zoo

c

en stemt met het in 1S5S en thans gesprokene grootendeels

als in dat werk is opgegeven, bestaande uit eene rei koppen

school

in. Naar de meening van den voorzitter zal bet blijken dat

en de daarboven liggende uit strekken plus koppen.

eene rein stelselmatige methode van opmeting en uitgave eene

matiën

r

e infor-

naar de afkomst daarvan, door den heer

E

bij

met de konklusie

noodzakelijke

zich,

15 en 22

het gewenschte en

van akademiën als hoogere rijkskunstscholen.

algemeene wordt

mag

door

den voorzitter

besproken.

bepaald staat hij stil bij het tweede of laatste gehandelende

over het hoogere bouwkun-

een zeer

oordcel

aanprijzend

over deze

den wensch

school

glementen, dat zijn de officiële stukken.

stige onderwijs; hij zegt dat dit in Nederland aanmerkelijk

ring

werkdadige

den ijver der docenten,

kunnen worden.

-

afdeelingen

cn der leden aan.

fen,

als voorbereiding

kunst, dc hoofdzaak

setter Steinverband,

Gelijk voor tien jaren te regt

is beweerd, moet nog heden het verzamelen

van bouwstof-

tot eene geschiedenis der bouw-

blijven.

bewaren over het door hcu genoemde Holland!-

stilzwijgen

e heer w. staan

konstateert

van het aldus genoemde dam-verband cn

gave van het meest belangrijke, en jaarlijks kan men dit aan-

ook van het duivelsclz-vcrbund, welke beide in de 16

vullen.

voorkomen,

die

Alleen

overigens

op deze

wijze

is klassifikatie

mogelijk,

door de koopers der Afbeeldingen van oude zaak

doch

thans

des duitschen

niet

schrijvers

meer worden gebezigd. zou dus, hoewel

de

aannemende

betreffende

cn de meerdere leeruren die zij

onvcrpligt aan

dat die mondelinge betuigingen cn die daden van ijver een

e heer

A .

herinnert dat de heer

Y

N .

de bouwmeester

,

eeuw e

beeldhouwer

S

heeft hoe noodzakelijk

onvolledig

hunne leerlingen wijden, zegt de voorzitter,

reglement

niet kunnen verbeteren, maar de ge-

breken daarvan het allereerst aan den dag brengen. Slechts

vau de nieuwe opera te

onder zeer belangrijk voorbehoud kan hij het zoo gunstige des beaux arts, beadvies des heeren V A N , architekt te deelen.

in zijn werk getiteld: toogd

misschien

spreker

toestanden wordt gegeven.

dat men hiervan voorbeelden gehad heeft, daar hij het be-

a komt eerst de uit-

van den vorigen

dan naar de re-

Gaarne de verkla-

ting bestaat, waar het volledig en overeenkomstig met onze

oordeelt dat het niet onmogelijk is

E

N .

zal en kan geleerd worden,

doch dat niemand anders mag oordeelen

kan en moet worden uitgebreid, aangezien er geene

hulp levendig gehouden

ver-

Spreker

e voorzitter antwoordt dat ontegenzeggelijk veel goeds op de Polytechnische

herhaling aan de schrijvers gedaan, zijn tot heden onbeant-

beveelt hij dit punt in de bijzondere bescherming der

en van anderen

inrigting voorkomt.

deel over deze school te bepalen.

woord gebleven, en hieruit is af te leiden, dat zij liefst het

toe

dezer

niet onderdrukken, dat ook anderen ko-

utopie is, cn zal de belangstelling in deze zaak alleen door

inrig-

,

medegedeeld,

men zien hoe cn wat er geleerd wordt, om daarna hun oor-

inrigting van eene dusdanige rijkskunst-

vervolgens

deelte der vraag,

waarin

i 1869.schillend

op voorstel des voor-

betreffende

en

A . W .VAN

door den druk ook aan kunstbroeders

het is dat kunstschilder en

j herinnert daarna het schrijven in deze zaak aan den

de bouwkunst moeten kennen, opdat bijv. de

beeldhouwer, in vereeniging met den schilder, dc bedoeling

-

nister van Binncnlandsche Zaken, door het bestuur van de j Tot bevordering der Bouwkunst (zie Bouwkundige

onvolledig voorgesteld, toch niettemin in beginsel zeer juist

van den bouwmeester leere begrijpen eu men niet gedurig aan

kunnen zijn.

eene disharmonie zij blootgesteld, waarvan de treurige ervaring

Bijdragen,

cn deck mede

helaas! door hem opgedaan niet alleen staat. Spreker kan zich

hoofdzaak

dat de afbeelding der Watcrslootsche poort, waarop de geachte

zaak zich bij herhaling heeft moeten doen hooren, maar haar

als van zelve volgen; vooreerst is het noodig dat er worde

daarom vercenigen met elke kunstinrigting, wier streven op

opgemeten,

korrespondent der

gebouwen zelven geschieden kan. e heer

A .

wil den weg tot nu gevolgd

Y

N .

e voorzitter beantwoordt den heer

bestendigd zien. Eene klassifikatie zal bij genocgzamen voorraad

ten einde het archief uit te breiden.

c heer w.

kundige

lende k o n s t r u k t i ë n en bijzonder op het metselvcrband der oude

lijk

sprake is; want wanneer men hierop behoor-

der materialen

veel

twijfel

tc doelen, was een

eu precies

,

j deelt den wensch des heeren

vlaamseh

lijke

verband te vinden, alleen de stootvoegen waren

niet

O ] ) elkander,

dat

dit gebouw

tot de vierde periode der 18

eeuw; daarna kwam eerst het staand- en eindelijk het kruisverband.

d0

groote

sommen kosten en veel tijd

van konstruktieve

een aanvang

détails

eischen.

op het voortreffe-

cn fragmenten op grootere E

of door zijne

bemiddeling de plannen van de bedoelde gebouwen niet voor

e vraag wordt toestemmend e

nam was moeijelijk

voorzitter stelt vraag

met juistheid aan te wijzen; doch over het algemeen zal het

dag,

als hoogere rijksscholen voor de beeldende kunsten gewenscht

zijn

voor de bepaling

was gebouwd.

van den tijd waarin bedoelde kerk

Zoo kunnen

bijv.

oude

kapspanten welke

cn

is rug

spr. van gevoelen geven

dat onze

tijd

n het algemeen

dc zaken

moet te-

zoo als zij zijn en niet zoo als zij kunnen ge-

e heer G.

noodzakelijk?

J .

E

wenscht dat er meer gelet worde

op dc platte gronden der opgemeten gebouwen dan tot heden

g behooren

zij te zijn ingerigt,

Geen der aanwezigen op de uitnoodiging des voorzitlcrs het woord verlangende, herinnert hij dat deze kwestie als van hoog

belang

van meer dan cenc zijde besproken cn toege-

licht is, en zegt dat de direkteur der klasse graveerkunst aan

dc

weest zijn.

Zij is van dezen inhoud: „ Z i j n akademiën

nicer bepaald voor het onderwijs in de bouwkunst?"

bijna alle verschillen cn van beslagen hout zijn, en alle andere konstruktiën daarvoor belangrijk wezen.

aan de orde.

beantwoord.

7, als eene kwestie van den

aangeven

van het gebruikte metselvcrband van veel waarde

Akademie van beeldende kunsten te Amsterdam

het onderwerp breedvoerig behandeld heeft in cenc brochure verschenen

goedkeuren dat

dusdanig onderwijs op de Polytechnische school

grootendeels

e heer

J .

N

.

zegt dat vele invloedrijke kunst-

bij

E

N

T

U

wijs onder de zorg van den Staat

tc Zwolle, cn waarin hij tot

en de staats-tusschen-

komst zelfs noodzakelijk achten. laatsten

tijd

ingenomen

niet

zoo hoog

,

die in den

met een officieel de

het bestaan van eene enkele, maar dan ook volledige inrigting. Als pendant het advies des heeren V A N

berigt dc voor-

zitter dat een ander adres, waarbij deze

j niet is

betrokken,

dans

tegen een al te strenge reglementering;

onlangs

aan den minister van binncnlandsche

zaken is opgezonden

onderwijs

schijnt, waarschuwt in het dezer dagen overge-

drukte boekje, getiteld:

zelfs een paar staatskunstscholen voor ons land niet overbodig zijn! ofschoon hij zich voorloopig bijzonder zal verblijden in

over het hoofd schijnt te worden gezien.

gnement,

het archief verkregen kunnen worden.

c tijd waarop het gebruik van het eene ophield

dat van het andere

kan het niet

dag bezig houden, zeer ernstig gestemd zijn voor een onder-

schaal, en hij vraagt aan den heer

waarom hij meende te mogen aannemen behoorde

is, doch

j cn hare platen toe te passen is, aangezien

geeft hij tot voorbeeld; daaraan was geen Vooral vestigt de voorzitter de aandacht

kerk van

ter verdere behandeling aan de bevoegde autoriteiten overlaat. Slechts é é n wensch heeft hij: moge het eenmaal blijken dat

gevestigd

en geschiedschrijvers, die zich met de onderwerpen van den

verkleiningen

j in deze

dit onmisbaar verband in de bouw-, schilder- eu beeldhouw-

direkt teekene op de schaal, die voor de werken

der

c thans gesloopte

z ó ó is uitgegeven als

, bl. 89), zet nader uiteen wat dit in en berigt dat de

kunst

en voegt cr een tweeden bij: namelijk, dat men de op-

metingen

aan den ouderdom

van eenig bouwwerk opgeheven worden.

en

,

acht geeft, zal bij de bekendheid van het verschillend

gebruik

prof.

deze opmeting was ingekomen.

bouwwerken in de onderscheidene bouwperioden, waarvan bij de opmetingen

j schijnt

geschenk van wijlen den geleerden nederlandsehen oudheid-

vestigt de aandacht op de verschil-

E

N .

E

l behelst,

e heid

heer

i>.

J .

n.

S

bespreekt

der vereeniging van bouw-,

de noodzakelijk-

beeldhouw- en schilder-

enseikunst,

daar het bestaan der laatste afhankelijk is van de

welke eerste.

e bouwkunst, zegt spreker, gaat voorop en niet

mcening door iederen vrijen beoefenaar van kunsten en we- zelden baart de onbekendheid van schilder en beeldhouwer tenschappen,

voor

zijn eigen vaderland ongetwijfeld

wordt

gedeeld. e heer o. schil

met de bouwkunst vele moeijelijkheden. gebeurd is in het universiteitsgebouw

J .

is tusschen

E

verklaart dat er ccn zeer groot ver-

een reglement en dc uitvoering daarvan,

schilder-decorateur een kolom

j deelt mede wat te Geut, alwaar de

had doen wegnemen,

omdat

deze hem voor zijn schilderwerk in den weg stond. Spreker

cn herinnert dat op de Polytechnische school aan enkele vak-

komt tot de konklusie dat het volstrekt noodzakelijk is, dat

ken en wel bijzonder aan dc bouwkunst meer leeruren door

de

de docenten

met goed gevolg te doen zamenwerken.

zijn.

worden besteed dan bij het reglement

bepaald

bouwmeester

wete wat hij w i l , om de andere kunsten

j betreurt het dat genoemde inrigting bij velen al-

thans niet genoegzaam bekend blijkt te zijn, cn zegt tevens dat het wel degelijk dc overtuiging is van vele der docenten, dat dc Polytechnische school in eene groote stad beter op hare plaats ware. Spreker brengt ter kennis van de ver-

') t adres en de vele namen der onderteekenaars, alsmede het advies of de brief van den heer A . w. V A N , hun in druk gezonden, zijn opgenomen in Opmerker van Zaturdag 14 Augustus 1869. e overname is hier derhalve overbodig te achten.

— 84 —

— 83 — e

heer

J .

wenscht

N

.

dat

in

Nederland

een bepaalde scheiding tot stand koine bij dc opleiding van

ook de ouders der aldaar onderwezen jonge lieden op deze praktische rigting allereerst hebben aangedrongen.

hen die zich voor den waterstaat wenschen te bekwamen cn

e voorzitter resumeert het gesprokene, cn zegt dat de

diegenen welke zich voorstellen bouwkunstenaars te worden.

d i s k u s s i ë n duidelijk hebben bewezen dat het eerste deel van

Thans

heerscht

er verwarring.

en ongelijkmatige naar zijne

mcening

beide vakken,

r eene gelijke leiding

bescherming worden, zoo als tot heden ook

in

andere

landen het

geval is,

maar vooral het laatste kunstvak veronacht-

heer

E

vraag 7 toestemmend

der

dat niet

t

is van meening dat aan eene akademie

vier vragen, die door den heer

dat hij zich niet met het adres der

j

den minister heeft kunnen vereenigen, wat betreft het dc

afdeeling „ bouwkunst" van de

te

naar de

te

stichten

Polytechnische

rijkskunstschool

te

geeft den raad dat al het mogelijke

E

N .

moet gedaan worden om elke

deze aangelegenheid, Zaturdag '6 Julij

J.

,

.

betredende

1S69,

zijn gedaan,

e

heer

a.

geeft

E

Polytechnische school te

zegt Spr.,

verwacht

„moeten

in

kan worden.

ons

wel

of

„ W i j Nederlanders",

wachten, zijn.

tc denken dat wij

Bij ons moet tevens dc

stad beter op hare plaats is, doch

vreemde verder bekwaam maakt.

e meening wordt door

den voorzitter en andere leden der vergadering zeer bejammerd,

en

dc

praktijk het doel zijn van hem die bouwkunstenaar en later

beelden

een bruikbaar mensch worden wil; want de wis- en natuur-

mogen komen.

kunde zullen den architekt nimmer vormen.

groote

toe dat eene dergelijke in-

gelooft dat het steeds zal noodig ziju dat men zich in den

toekomst

heer

door uen heer

S

uit deu wensch dat dc denk-

E

ontwikkeld tot verwezenlijking

Alleen de om-

Geene sprekers zich meer aanmeldende en het uur verstre-

geving, het bouwen en zien bouwen, het toepassen van ver-

ken zijnde, verklaart de voorzitter deze zestiende algemeene

schillende zaken kunnen hier slechts goede vruchten opleve-

bijeenkomst voor gesloten.

ren, en deze vruchten kan niemand in

alle aanwezigen

c

heeren

E

en

E

en laatstgenoemde spreker eindigt gedurende minstens vier jaren te tt f

1400

gaan plukken."

voeren

nog

met de

het

woord,

verklaring dat

een som van/'1200

zal noodig zijn voor een jong mensch, die zich

door

opkomst

meen

en

J B .

E

JZ.

voor zonen van werklieden,

bedoeld,

voor

een

zeer

V A N

G

den

Achter

.

der vraag: » t w e e schoollokalen" heeft ont-

werper, na ingewonnen

advies van bekwame onderwijzers,

het noodig geacht de lokalen naast

Tol

in

het

werkkringen van de

bevordering der

Bouwkunst in

elkander te

plaatsen,

deze

op de Weteringschans in deze E

speelplaats, warming

groot gedeelte aan de beoefening

der praktijk wordt dienstbaar gemaakt, en het bestuur, maar

a

m

a

""

h e l

n

t

bebouwde oppervlak is zoo mogelijk ingerigt naar

e

overdekte

tot ver-

speelplaats heeft

den

linkervleugel van het gebouw bevindt zich het met een

uitgang naar de plaats en des

noods een naar buiten op de straat.

t lokaal wordt ver-

ellen

Consorten.

oppervlak in het programma aangegeven, en met in-

achtneming van dc afscheiding der leerlingen in iedere school. Bovenbedoelde

deskundigen

waren dit gevoelen toegedaan.

e ventilatie

B O Ï E

en

geschiedt door een kanaal in den schoor-

steen en door de. tuimelende bovcnlichtrainen. Op de tweede verdieping, den hoofdtrap opgaande, vindt men enz.

.

het en

portaal, een

J .

F .

N

E

V A N

N

T E

T

J.

,

G

.

E N

E N

N

N

S

n

het

middengebouw

bevindt zich de

een

teekcnzaal

gymnastieklokaal. ,

bij-

r:

cn tevens gelegenheid

warmd door eene kagchel volgens het stelsel van

j

''"" , waameii.end sekretaris.

voor boeken enz.; tusschen

het aantal leerlingen, in verband met de hoeveelheid vierkante

leden der

hes

ventilatie

is aangebragt.

gymnastieklokaal,

bijeenkomst, aan het hoofd dezer vermeld: m

waar

andere

een gang leidende naar de overdekte

wijzer, de andere op dc opene speelplaats uitkomt.

vaten.

Overeenkomstig de aanteekeniiigeu van de algemeene.

'" ' .

de is

twee uitgangen, waarvan de eene in den tuin van den onder-

T

Amsterdam, 12 Augustus 1809.

en

bergplaatsen

het aan- en uitgaan der school, c. om de plaatsing der pri-

alge-

het

dc school zijn twee bergplaatsen, de eene voor

a. om de surveillance, b. wegens het bewaren der orde hij

j aanbevelen, en uit de bloei der kunst

linkerzijde van de lokalen bevinden zich de priva-

ten en urinoirs, geheel vrij uitgebouwd.

bergplaats verwarmd

voor

tt ekenbehoeften

en geventileerd als het

n het portaal is

een deur tot

naar de kap boven de schoollokalen.

E E N

onderwijzer bevindt zich in den anderen vleugel, namelijk ter regterzijde, en bestaat uit vestibule, gang en spreekkamer,

ingang tot de

in

de vestibule

van

de

school,

de

des noods tot

keuken, kelder en bergplaats voor brandstoffen.

gymnastieklokaal gebruikt

twee woon-

kamers, privaat en trap naar de eerste verdieping, waaronder

school, regts dc toegang naar dc woning en links eene die uitgang van het

toegang

c woning van den

.

uitkomende

doet opmerken dat de ambachtsschool

stad, als geheel werkende in den geest door den heer

voor

der verschillende j

opzigte

zonder.

som veler krachten te boven gaat. e heer

j dankt met hartelijke woorden

en door deelneming aan de d i s k u s s i ë n .

wenschen

aldaar in dc bouwkunst zou wenschen te bekwamen en deze

E

Ter

T E

T

voor hunne belangstelling, vooral betoond

blijft hun de'belangen der beste

E E N E

,

.

E E N

schoolineubelen Ten

J .

in eene

T

school hier ter talel gebragt en breed-

rigting

betrekkelijk weinig goeds voor

E N

voerig toegelicht heeft.

verbrokkeling van kracht tc

N

,

de zaak

E

N

,

'S

en weike hij enkel

heeft herhaald en besproken, omdat de heer Polytechnische

lichtramen.

iu het bijvoegsel tot de Opmerker van

voorkomen, en spreekt als zijne overtuiging uit, dat van dc

de

)

aangebragten koker van plaatijzer en door tuimelende boven-

de ontkennende beantwoording van de der drie eerste

der

verplaatsen. e lieer w.

EENE

tweede klasse.

algemeene stemmen vercenigt de vergadering zich

herinnert

verzoek

T

de stad is waar zulk eene hoo-

met

school

.

e beschrijving der drie grondplannen van eene Openbare Burgerschool,

heeft de vergadering zeer duidelijk haar gevoelen uit-

gesproken,

G

beantwoord moet worden cn over haar

tweede gedeelte zeer belangrijke wonkeu zijn gegeven. Ver-

het onderwijs in de bouwkunst niet gemist kan worden, en

aan

J TOT

gcre rijkskunstschool moet gevestigd worden.

zaamd en benadeeld. c

— 86 —

— 85 —

toegang

naar het sousterrain, hetwelk bestaat uit eene e tweede

verdieping bestaat uit ceuc woonkamer, twee kamers cn suite

kan worden. het midden-

en daarnaast een garderobe of alcove, benevens privaat en

gebouw, dc reeds genoemde ingang met vestibule waarin toe-

trap naar den zolder, waar eene dienstbodenkamer is en die

gang tot de gymnastiek- en de spreekkamer, een bergplaats

verder tot droogzolder gebruikt kan worden.

Op

de

verdieping gelijkstraats

zijn,

in

voor kleederen, de trap naar de eerste verdieping, waaronder de

toegang

tot

de

bergplaats

voor

brandstoffen

in

het

Achter de onderwijzerswoning bevindt zich de tuin voor den onderwijzer, en achter het gymnastieklokaal de opene

sousterrain gelegen; tusschen den trap cn de bergplaats een

speelplaats,

toegang naar de schoollokalen, die door een met glas voor-

en twee waterplaatsen wordt aangetroffen.

waarop mede een gebouwtje met twee privaten

zienen wand van elkander zijn gescheiden. n van

deze

afsluiting

is

een kagchel

(volgens het stelsel

.

Elk

lokaal wordt geventileerd

door een in het plafond 6 '

— 87 —

— 88 — plaats

uitkomen,

lokalen.

kagchels, alsmede , ,

N EN

N

N

G. J .

EEN

T

S

TE

-

S

ziet

men van weerskanten in de school-

e plaatsing van de kaarten, schrijfborden, banken, van de oefeningstocstellcn

in het lokaal

voor gymnastiek, zijn aangetoond. n

.

de tcckcnzaal moeien

de ramen, gelijk die aan de

straat, beneden met paneel voorzien zijn, om het licht meer e ontwerper heeft het gebouw

geplaatst op 4'/

8

el af-

van boven te laten binnenkomen.

stand van de straat en 2 el achter dc belendende gebouwen, om

aan de schooljeugd

meer ruimte te geven op het ver-

hoogde voetpad. e plaats,

entree

e op

spreek- en bewoonkamcr hebben elk é é n raam, dat

de overdekte

speelplaats uitziet, en uit den salon kan

de onderwijzer aanhoudend en ongemerkt de kinderen gais door drie deuren in de overdekte speel-

die tevens dient tot vestibule; deze heeft ongeveer

deslaan bij hunne uitspanningen op dc speelplaats. Op

de

eerste verdieping is een vertrek meer dan ge-

de grootte der vier lokalen tc zamen, en is van boven ver-

vraagd is.

licht.

den ingang onder den trap.

e wanden zijn in paneelcn afgedeeld.

Op de be-

nedenste kunnen landkaarten geschilderd worden, en op de bovenste

doorgaande

paneelcn

schilderijen

in

eene sepia

kleur, voorstellende merkwaardige feiten uit de geschiedenis. Elk

der vier

lokalen

zoo

gesteld,

dat

deze

een

Een dienstbodenkamer is op

den zolder aangebragt. speelplaats

grenst aan eene

straat afgesloten met ccn ijzeren hekwerk.

t

terrein van de opene

n onderwijzer,

dc

die niet onmiddellijk aan dc straat woont, is, bij wijze van ver-

e plaats van den onderwijzer is

goeding daarvoor, de gelegenheid gegeven dat hij uit zijne

komt

overdekte speelplaats uit.

e kelder is geplaatst onder de keuken en heeft

door een

aanhoudend

portaal op

toezigt heeft

op ; woning op de straat kan zien. zijn,

zoodat

e uitgang kan ook naar

de retiraden, urinoirs, alsmede op den ingang der school;

dien kant

de onderwijzer niet altijd verpligt

en door middel van de ramen, die op dc overdekte speel-

is over de overdekte speelplaats naar buiten te gaan.

. Verslag der ïeven-en-twintigste nlgoniuono vergadering blz. 5— Toespraak van deu voorzitter blz. 5. Verslag van dou sekretaris „ 8. Onderzoek en goedkeuring der rekening en verantwoording , 30. Benoeming van bestuurders „ 31. Uitreiking van de eereblijken aan de bekroonden , 31. e over do bestuursvoorstellen, vervat iu het preadvies op het rapport der kommissie tot ouderzoek van bet voorstel (lossehalk „ 32. Bijlage , Staat van ontvangsten eu uitgaven , 43 eu Bijlage . t der kommissie vau beoordeeling van de ontwerpen ingekomen op do oersto prijsvraag , 45— Bijlage . t der kommissie van bcoordoeling van do ontwerpen ingekomen op de tweede en derde der prijsvragen „ 51— Verslag van het verhandelde op do zestiende algeineeue bijeenkomst van lodeu „ 59— Behandelde vragen: a. Welke zijn do meest doeltreffende bouwtypen voor deftige ou burgerwoningen iu Nederland , en wat is to doen om de contoouigboid van zoogenaamde blokwouiugeu te vermijden? blz. 01. Welke voorzorgen behooren te worden genomen bij het bouwen in eu op slappe gronden, dio laag liggen on ophooging behoeven? „ 02. c. t ïneu iu vroegeren tijd de klassieke bouwstijlen goed gekend f , 08. Zijn akademiën als hoogero rijksscholen voor do beeldende kunsten gewonscht ou noodzakelijk? g behooren zij te zijn ingerigt, meer bepaald voor bot onderwijs iu do bouwkuust? » 80. e beschrijving der niet accessits bekroonde drie grondplannen vau ceuc openbare burgerschool tweede klasse blz.

42.

14. 50. 00. 84.

S5.

WERP

////uw/;/ tp/t/t 'Vttrifht'ffittj \
VAN E E N E

'/ihn'i ii///t'Xo//t/'/t /oor t/t't/ //
/tttr van

'(f

.

OPENBARE

aiilwmmi

BURGERSCHOOL

X' fwjf'wiiitiifmn lui i
ffitftfeit /'.%

KLASSE.

rnm/rn t/rmr/t ffrrrrii

/'/,/> wt/at'c/t/n rs/ft/(*////ty.frw/rft

TWEEDE

/..

(W/f'/j/'f////r it//t x'ij

V

,

//,.;

//./.

A

'A7/.V /,

o

t\ /<- v / / / / > / / / / .

t/it

#jgg#

31 v a n 5 s t r e p e n p e i

i . i

$<'hou

k alen.

ll

.

l

plaat 1.

r» Corridor,

11 Tuin

4 Teektniaal

12

:

Gytnnasifek lokaal,

«l

Overdfkla tpeelplaaU.

7 Opene tpeel|il«ats, Trimlfii r i l urinoirs.

1.1

W

ka

Ui

r. lll<-||'U\t-ll l i l ' u v « -

l voor

,

2(t .

l'i ivi.it.

'Hi>' v i - r i r i k f c v t a l » ' -

Vetifbule,

tl

.

tS

.

Si'liuiillmtiJi'ii. S

3

10 Spreekkamer,

Berfrplatila voor

Vertibule,

' tl'1 llt< W O * ,

:

Bergplaali n

lü W kleederen, wuriio-

- lokaal, '

waarboven

||.

n

Conimuiiti'ailegang.

7

Beuoollokalea.

Ondcrwijzrrawoning* 16 Vestibule. it; Gang.

n e ove17 Trap naar rtc rt,.'!' vertrekken liela verdieping. O lol üe wo-

Bergplaat! V W srhooliiii'iitxli'ii. '.i

1>lt: klUS

s tour li'i'ki'iilii-liui'nt'ii.

t> O v

1« . | £ : > l i j j j f .

Urlnolra.

11 Opene ipee)]>laat>.

1 Tr:ip niiiir de 1st o v'ri!icjlii(t.

iiioji van ilen onder-

SchooIIohaal,

12 Prlvaien.

i Trapportaal

17 Pomp.

Berfplai.il voor achoolbehoellen,

10

.

11

Overdekte

lü

Spivi-VkannT.

ning

Woonkamer.

wijier.

3" Privaat. i

Tl

den onder-

Hl/immsthl.-lof.-a

21 jongen*,

i

»

k

f'le

i

Sd«

-

>

lik'

.

i

i

ale laddert.

Bcbulna ,

i

in

n

:.iii'

. tt

ii

Silifijl'ljoritci),

\>

Ode

.

ui,

; bruggen.

,

1

Overdekte fpeelplaiit*.

0 Bergplaat! \uor kleerJeren.

2

Purlaal.

7

3

Schoollokaal.

»

i

in

scbjoluialeiiêV en

btandiioflen.

Spreekvertrek \ Woonkamer.

13 S j | o n .

n de ove-

/ rigu vertrekken vuur 1 de v\oniii|jF van deu

4 Teekenual.

s Opene plaatsen.

1">

> Gymnasilek-lokaal,

0

44 Opene tpeelpttuU.

.

onderwljwr.

.

g naar
,