MODULE 1 Consumeren hoofdstuk
1
Consumeren doen we elke dag
Planner Oriëntatie
r
d Te
o
en
m tu
Da
aa kl
e or Sc
Oriëntatie e
ePack Computerles Oriëntatie
Kern 1 e
2 e
3 e
4
Schaarste en inkomen? ePack Oefentoets Het kopen van goederen en diensten ePack Oefentoets Reclame ePack Oefentoets Geen risico
e
ePack Oefentoets
e
ePack Diagnostische toets
e
ePack Computerles Kern
Onderzoek 5
De vraag naar goederen
e
ePack Oefentoets
e
ePack Onderzoek op de computer
Afsluiting 6 e
7
Economische vaardigheden ePack Oefentoets Proef op de som Eindtoets hoofdstuk 1
4
509589-509712_H1.indd Sec1:4
31-10-2008 09:39:43
kern
1
hoofdstuk 1
Schaarste en inkomen
Economie is keuzes maken 1
bron 1
a In de economie gaat het om de wensen en behoeften die
Stijgende olieprijs raakt ook de boodschappen
mensen hebben. Noem vier behoeften van jou op die je op dit moment hebt.
Al maanden breekt de olieprijs record op record. Daardoor stijgen ook prijzen van andere grondstoffen en andere producten. De stijgende grondstofprijzen, zoals die van olie, raken de gewone burger dus ook.
b Behoeften kunnen veranderen. Noem drie oorzaken van het veranderen van behoeften.
(Vrij naar: de Volkskrant)
5
a Wat wordt verstaan onder welvaart?
c Hoe kunnen jongeren aan middelen komen om in hun behoeften te voorzien? Geef drie mogelijkheden. b Lees WB bron 1. Leg uit dat de welvaart daalt bij stijgende olieprijzen. 2
a In de introtekst heb je gelezen dat veel Nederlandse jongeren een bijbaantje hebben. Dat levert inkomen op. Noem nog een voordeel van het hebben van een (bij)baan. c Waarom leidt een stijging van de olieprijs tot een prijsb Noem een nadeel van het hebben van een (bij)baan.
stijging van consumptiegoederen? Geef twee oorzaken.
c Bram verdient in 2008 € 824. In 2009 verdient Bram 5% meer dan in 2008. Hoeveel verdient Bram in 2009? d Ook in 2010 verdient Bram 5% meer dan in 2009. Bereken
d Wat voor verband is er tussen schaarste en prijzen?
het inkomen van Bram in 2010. e Stel dat een jongen uit Nederland en een jongen uit Finland
3
ieder € 150 kleedgeld per maand krijgen. Bedenk een reden
e Zoek op hoe hoog de prijs van een vat olie een jaar geleden
waarom de Nederlandse jongen dan toch beter af is.
was en hoe hoog de olieprijs nu is.
Bekijk HB bron 1. a In HB bron 1 zie je wat voor bijbaantjes jongeren hebben.
6
Lees HB bron 2.
Stel dat er in Nederland 368.000 jongeren van 17 en 18 jaar
a Lian heeft € 18 te besteden per week. Ze geeft haar geld uit
zijn. Bereken hoeveel jongeren er in de horeca werken.
aan blikjes cola (€ 1,50 per stuk) en aan belminuten (€ 0,10 per minuut). Vul in. Als Lian alleen maar cola koopt,
b Het percentage jongeren van 17 t/m 18 jaar dat een kranten-
kan ze
wijk heeft, is veel lager dan bij 15 t/m 16 jaar, omdat
ze kan ze nog
blikjes kopen. Als ze alleen maar belt, kan minuten bellen. Als ze 5 blikjes cola koopt, minuten bellen. Als ze 1 uur belt en
3 blikjes cola koopt kan ze € 4
sparen.
Scholieren werken gemiddeld 8,4 uur per schoolweek. Per jaar
b Hoeveel bedragen de alternatieve kosten van 1,5 uur bellen,
werken scholieren meer dan 10 uur per week. Geef daarvoor
uitgedrukt in cola die ze opoffert?
een verklaring.
5
509589-509712_H1.indd Sec1:5
31-10-2008 09:39:44
7
Secundair inkomen
Josefien zoekt woonruimte. Ze kan een huis huren of kopen. Als ze een huis zou kopen, zou ze een hypotheeklening (=
10
Kruis in de onderstaande tabel het juiste antwoord (primair inkomen of overdrachtsinkomen) aan.
lening voor een huis) afsluiten en ook nog € 60.000 van haar spaargeld in haar huis stoppen. De spaarbank geeft 3% rente per jaar. Josefien heeft het volgende staatje opgesteld: Kosten huis kopen per maand
Kosten huis huren per maand
Kosten hypotheeklening € 750
Huur € 600
Verzekering van de meubels en andere zaken in huis € 20
Verzekering van de meubels en andere zaken in huis € 20
Brandverzekering € 30
a Toon door een berekening aan dat Josefien door een huis te
c Geef twee redenen waarom Josefien toch kiest voor het
11
kopen van een huis.
Overdrachtsinkomen
1
Hanna maakt met haar bedrijf € 20.000 winst.
□
□
2
Tijn verdient € 70 met zijn baan als vakkenvuller in het weekend.
□
□
3
Opa Tilburg krijgt € 900 AOW per maand.
□
□
4
Sosan ontvangt € 1.500 dividend (winstuitkering) op haar aandelen.
□
□
5
Har ontvangt € 170 zorgtoeslag per maand.
□
□
6
Janna ontvangt een studiebeurs van € 4.000 voor een stage in Milaan.
□
□
7
Boyan werkt bij Defensie en verdient € 2.200 bruto per maand.
□
□
kopen € 3.960 per jaar méér kwijt is.
b Waarom kun je hier spreken van alternatieve kosten?
Primair inkomen
a Maaike heeft per maand € 1.750 (bruto)loon. Elke maand ontvangt ze € 200 pacht voor een stuk grond dat zij bezit. Zij betaalt elke maand € 350 aan belasting en € 200 aan sociale premies. Zij ontvangt ook elke maand € 160 huurtoeslag. Hoe groot is haar primair inkomen?
Soorten inkomen 8
b Hoe groot is haar secundair inkomen?
Bekijk HB bron 3. Vul in. De heer Hendrix is gemeenteambte. Zijn zus, Marij,
naar. Hij ontvangt voor zijn werk
c Hoe groot is haar besteedbaar inkomen?
heeft een eigen boerenbedrijf. Haar inkomen is . Zij verhuurt ook een stuk grond aan haar . De buurman heeft een
buurman en ontvangt
. Alle hier genoemde
spaartegoed en ontvangt inkomens zijn 9
bron 2
Studiekosten en studiefinanciering
inkomens.
a Vul in: loon, winst, rente, huur, cd’s. Voorbeelden
Thuis wonen
Op kamers wonen
Studieboeken
€ 600
€ 600
Collegegeld per jaar
€ 1.538
€ 1.538
----
€ 450
Inkomen
Harold heeft spaargeld. Daniëlle werkt in haar eigen restaurant.
Kamerhuur
Leo heeft een aantal huizen die hij aan studenten verhuurt.
Kosten eten per maand
€ 200
Achmed werkt bij een kwekerij. Zakgeld per maand
€
150
€
150
Joris werkt in een muziekwinkel. Hij mag als beloning uit de winkelvoorraad kiezen.
b Bekijk je antwoorden bij vraag a. Wie ontvangt:
12
Nina zit in 6 vwo. Zij wil gaan studeren aan de TU Delft. Zij
inkomen uit arbeid?
twijfelt tussen thuis wonen en op kamers wonen. Ondanks het
inkomen uit bezit?
feit dat ze recht heeft op een basisbeurs en een aanvullende
primair inkomen?
beurs, moet ze een deel van de studiekosten betalen uit haar bijverdiensten.
inkomen in natura?
a Bereken met de cijfers van WB bron 2 de totale kosten per jaar voor de ouders van Nina als ze thuis blijft wonen.
6
509589-509712_H1.indd Sec1:6
31-10-2008 09:39:44
b Bereken de totale kosten per jaar als Nina op kamers gaat
14
wonen.
In deze opgave gaan we in op de aantasting van het draagvlak door middel van een cijfervoorbeeld. Stel dat in een land 2 miljoen mensen wonen die 65+ zijn. 8 miljoen mensen
c Bereken hoeveel studiefinanciering Nina krijgt als ze thuis
werken en betalen belasting en premies. Gemakshalve nemen
blijft wonen. Gebruik daarbij HB bron 4.
we aan dat een AOW-uitkering € 1.000 per maand is. a Bereken hoeveel de overheid van dit land per jaar kwijt is
d Bereken hoeveel studiefinanciering Nina krijgt als ze op ka-
aan AOW-uitgaven.
mers gaat wonen. e Hoeveel moet Nina per maand bijverdienen om haar studie b Hoeveel premie moet iedere werkende gemiddeld betalen
te kunnen betalen als ze thuis blijft wonen?
om de AOW te financieren? f
Hoeveel moet Nina per maand bijverdienen om haar studie c Stel dat een werkende gemiddeld € 30.000 verdient.
te kunnen betalen als ze op kamers gaat wonen?
Hoeveel procent van zijn/haar inkomen betaalt een werkende dan aan de financiering van de AOW? g Voor Nina is het gaan wonen op kamers duurder. Toch besluit ze in Delft een kamer te zoeken voor haar studie. Geef d Stel dat na enkele jaren 1 miljoen werkenden de pensioen-
een mogelijk argument voor die keuze.
leeftijd bereikt hebben. Er zijn nu 7 miljoen werkenden en 3 miljoen bejaarden. Is het draagvlak toegenomen of afgenoh In de kostentabel van WB bron 2 staan geen reiskosten.
men? Motiveer je antwoord.
Waarom niet?
15
Je kunt in het ePack de oefentoets bij deze paragraaf maken.
bron 3
Kennis en vaardigheden hoofdstuk 1, §1
Wie zal dat betalen? Economen stellen nogal eens dat de primaire inkomens ‘het draagvlak’ zijn voor de secundaire inkomens. Door de vergrijzing (er komen steeds meer ouderen en ouderen leven gemiddeld langer) zouden er problemen kunnen ontstaan met de betaalbaarheid van sommige uitkeringen, zoals de AOW (uitkering voor mensen van boven de 65 jaar).
13
Kennen • • • • Kunnen • •
De begrippen welvaart, behoeften en schaarste De betekenis van het begrip alternatieve kosten De begrippen inkomen uit arbeid, inkomen uit bezit, inkomen in natura De begrippen primair, secundair en overdrachtsinkomen De begrippen toepassen Eenvoudige berekeningen maken rond inkomens
Lees WB bron 3. a Leg in eigen woorden uit wat verstaan wordt onder ‘het draagvlak’.
handboek §2 blz. 12
b Wat is vergrijzing?
c Waarom tast de vergrijzing het draagvlak aan?
7
509589-509712_H1.indd Sec1:7
31-10-2008 09:39:45
kern
2
hoofdstuk 1
Het kopen van goederen en diensten
Soorten goederen 1
e Uit HB bron 1 kun je afleiden dat de jongeren steeds meer
Hieronder staat een lijstje met goederen en diensten. Geef aan
gaan consumeren naarmate ze ouder worden. Aan welke twee
of er sprake is van een gebruiksgoed, een verbruiksgoed of
gegevens kun je dat zien?
een dienst. Gebruiksgoed
Verbruiksgoed
Dienst
Bezoek aan PinkPop
□
□
□
Iglo diepvriesmaaltijd
□
□
□
Diepvrieskist
□
□
□
Mobieltje
□
□
□
Bezoek aan het geldmuseum in Utrecht
□
□
□
Agenda
□
□
□
Na enkele jaren heeft het gezin een inkomen van € 2.600.
Glas cola
□
□
□
Welke combinatie van uitgaven is juist?
Prioriteiten 4
Welke goederen en diensten uit opgave 1 zijn luxebehoeften?
5
Een gezin heeft een inkomen van € 2.000 per maand. Er wordt € 1.200 aan basisbehoeften uitgegeven (waarvan € 200 aan inferieure goederen) en € 800 aan luxebehoeften.
A basisbehoeften € 1.300 (waarvan € 220 aan inferieure) en 2
a Zonlicht is een voorbeeld van een schaars goed • vrij goed, want
luxebehoeften € 1.300
Het bezoeken van
B basisbehoeften € 1.800 (waarvan € 180 aan inferieure) en
een zonnebankstudio is een voorbeeld van een schaars • vrij
luxebehoeften € 800
goed, want
C basisbehoeften € 1.480 (waarvan € 200 aan inferieure) en
b Verdedig de volgende stelling: ‘Schone lucht was in de
luxebehoeften € 1.120
oertijd een vrij goed, maar tegenwoordig niet meer.’
D basisbehoeften € 1.300 (waarvan € 180 aan inferieure) en luxebehoeften € 1.300
Koopkracht en inflatie 3
Bekijk HB bron 1.
6
a Jesper heeft een inkomen van € 120 per maand (zakgeld en
a Hoeveel procent van de groep 15- t/m 16-jarigen geeft geen
bijbaantje). Jesper geeft zijn hele budget uit aan blikjes cola
geld uit aan kleding en schoenen?
die hij koopt in de kantine van school. De prijs van een blikje
b Hoeveel euro wordt in de groep van 17- t/m 18-jarigen méér
cola is € 1,50. Hoeveel blikjes kan Jesper iedere maand kopen?
aan snoep uitgegeven dan in de groep van 12- t/m 14-jarigen? c Hoeveel dvd’s koopt een 12- t/m 14-jarige gemiddeld per
b Stel dat het inkomen van Jesper met 10% stijgt. Hoeveel
jaar, als een dvd gemiddeld € 12 kost?
blikjes kan hij dan kopen?
d Stel dat er in Nederland 760.000 jongeren zijn van 12 t/m 14 jaar. Waar geven zij meer geld aan uit: aan roken of aan
c Stel dat vervolgens de prijs van een blikje cola stijgt met
cosmetica e.d.? Laat je berekening zien.
20%. Hoeveel blikjes kan Jesper dan kopen?
d Wat gebeurt er met de koopkracht van Jesper als zijn inkomen minder hard stijgt dan de prijzen?
8
509589-509712_H1.indd Sec1:8
31-10-2008 09:39:45
bron 1
d Wat kan die maatregel voor gevolg hebben voor de werkgelegenheid in Europa?
Hoge voedselprijzen dwingen tot nadenken Voedselprijzen stijgen wereldwijd enorm en daar komt voorlopig geen einde aan. Zetten we de prijs van rijst op 100 in 2004, dan kostte rijst in 2007 132 en in 2008 201. Anders gezegd: de prijs van rijst is verdubbeld. Voor graan en maïs gelden soortgelijke prijsstijgingen. De prijsstijging kent diverse oorzaken.
e Wat betekent deze ontwikkeling voor de welvaart in de VS en in Europa?
(Vrij naar: de Volkskrant, 19 april 2008)
f Welke behoeften zullen in de genoemde situatie meer 7
Lees WB bron 1.
bevredigd gaan worden? Luxebehoeften • basisbehoeften,
a Voedselprijzen zijn sterk gestegen. Er is sprake • geen
omdat
sprake van inflatie. De koopkracht neemt daardoor toe • af. b Geef twee mogelijke oorzaken van de stijging van de voedselprijzen. 10
Er zijn mensen die vinden dat er sprake is van overconsumptie. Zie ook de uitspraak van Derk Geldof in de intro. Ik ben het wel
8
a Een gezin verdient € 25.000 per jaar. € 15.000 wordt
• niet met Derk Geldof eens, omdat
uitgegeven aan basisbehoeften en € 10.000 aan luxebehoeften. 40% van dat laatste bedrag wordt uitgegeven aan luxeartikelen en uitgaan. De rest wordt besteed aan kortere en langere vakanties. Een vakantiedag kost het gezin gemiddeld € 250. Hoeveel dagen kan het gezin op vakantie gaan? b Stel dat de basisbehoeften 5% in prijs stijgen. Hoeveel
11
Je kunt in het ePack de oefentoets bij deze paragraaf maken.
vakantiedagen ‘kost’ dat dan?
Kennis en vaardigheden hoofdstuk 1, §2 c Door de inflatie is de welvaart van dit gezin toegenomen • afgenomen, omdat
Kennen • • • •
d Met hoeveel procent zou het inkomen moeten toenemen om weer de oude koopkracht te bereiken? •
e De basisbehoeften stijgen met 5%. Toch hoeft het inkomen maar met 3% toe te nemen voor behoud van koopkracht. Geef hiervoor een verklaring.
• Kunnen • • •
De begrippen vrije en schaarse goederen De begrippen goederen en diensten en gebruiksgoederen en verbruiksgoederen De betekenis van het stellen van prioriteiten De betekenis van de begrippen basisbehoeften en luxebehoeften en van het begrip inferieure goederen De betekenis van de term inflatie en het verband met koopkracht Het begrip recessie De begrippen toepassen Eenvoudige berekeningen maken rond het thema koopkracht en inflatie Aflezen van en conclusies trekken uit tabellen
handboek §3 blz. 14 9
Lees HB bron 4. a Wanneer is er sprake van een recessie? b Waarom kan het uitdelen van cheques aan Amerikaanse gezinnen een recessie (misschien) voorkomen?
c Wat betekent de maatregel van Bush voor de werkgelegenheid in de VS?
9
509589-509712_H1.indd Sec1:9
31-10-2008 09:39:45
kern
3
hoofdstuk 1
Reclame
Reclame 1
3
a Wat willen bedrijven met het maken van reclame bereiken?
Lees WB bron 1. a Bedrijven die adverteren, houden bij hoeveel mensen naar de verschillende zenders kijken. Bedrijven willen zo onderzoe-
b Lees HB bron 1. Noem drie redenen waarom veel bedrijven
ken of ze hun doelgroepbereiken. Wat is een doelgroep?
zich op jongeren richten. b Hoe kun je doelgroepen onderscheiden? c Wat is het nut van reclame voor de kopers?
c De percentages hebben betrekking op het aantal personen dat tv kijkt. Stel dat gemiddeld 3,5 miljoen mensen tv kijken, bereken dan het aantal kijkers bij SBS6.
2
a Merken zijn belangrijk voor jongeren. Schrijf vijf merken op
d Een Koreaans bedrijf wil een compleet nieuw product
die je als eerste te binnen schieten.
in Nederland introduceren. Daartoe wordt eenmalig en op hetzelfde moment een STER-spot uitgezonden van een minuut op Nederland 1, 2 en 3. Een onderzoeksbureau heeft uitgezocht dat 65% van alle kijkers tot de doelgroep van het Koreaanse bedrijf gerekend moet worden. Ga weer uit van 3,5 miljoen tv-kijkers. Hoeveel personen van zijn doelgroep bereikt
b Wat voor soort reclame wordt er gemaakt voor de vijf
dit bedrijf met deze spots?
genoemde merken? e Een STER-spot kost gemiddeld € 8.000 per 30 seconden per zender. Bereken de kosten van deze reclamecampagne. c Noem twee voorbeelden van ideële reclame.
f
Bereken de kosten per bereikte persoon uit de doelgroep.
g Noem nog vier manieren waarop de Koreaanse onderneming haar doelgroep had kunnen bereiken. d Noem twee voorbeelden van misleidende reclame.
Marketing 4
Doelgroep
a Noem de vijf marketinginstrumenten. b Bekijk HB bron 3. Welke van de P’s herken je?
bron 1 5
a Noem twee supermarkten die vooral concurreren via het
Nederland 1 marktleider in week 15
instrument ‘prijs’.
Nederland 1 was in week 15 marktleider op tv (tijdvak 18.00-24.00 uur, 6+) met een aandeel van 19,3%. Nederland 2 had 5,9% en Nederland 3 8,5%. RTL4 scoorde 14,6%, RTL5 kwam uit op 7,9, RTL7 scoorde 4,3 en RTL8 2,5%. SBS6 had een aandeel van 11,8%, Net5 had 5,4% en Veronica 6,3%.
b Bekijk HB bron 2. In 2006 was Albert Heijn volop gewikkeld in een supermarktoorlog. De reclame-uitgaven van Albert Heijn zijn van 2006 naar 2007 gedaald. Geef een mogelijke verklaring.
(Vrij naar: www.adformatie.nl)
10
509589-509712_H1.indd Sec1:10
31-10-2008 09:39:45
c Bereken met hoeveel euro de reclame-uitgaven van Blokker
e De uitgaven per consument stegen met 20%. De totale
zijn gestegen tussen 2006 en 2007.
verkopen via internet stegen met 40%. Welke conclusie kun je trekken?
d Stel de verkoopopbrengst van het Kruidvat in 2007 op € 730 miljoen. Bereken hoeveel procent van de verkoopopbrengst
9
Het bedrijf Funtronic verkoopt in een bepaalde maand 800 spelcomputers à € 140 per stuk. Het bedrijf wil meer verkopen
wordt uitgegeven aan reclame.
en verlaagt de verkoopprijs met 10%. Daardoor worden 15% 6
Bij Douglas (parfumerieën) klopt de marketingformule: er
meer spelcomputers verkocht.
worden dure • goedkope producten verkocht die eenvoudig •
a Met welk bedrag is de verkoopopbrengst gestegen?
luxe zijn, in winkels op goede, dure • goedkopere locaties. Het personeel is chic • gewoon en er wordt reclame gemaakt in glossy tijdschriften • eenvoudige folders. 7
Een winkel die huishoudelijke apparaten verkoopt, wil de omzet uitbreiden en overweegt een aantal acties. Geef aan om b Van welk marketinginstrument maakt Funtronic gebruik om
welk marketinginstrument het gaat. Actie
Prijs
Plaats
Promotie
het koopgedrag te beïnvloeden?
Product
Installatie door bezorgers
□
□
□
□
Kortingsactie
□
□
□
□
Beter servicepakket
□
□
□
□
Huis-aan-huisfolders
□
□
□
□
Uitbreiding showroom
□
□
□
□
Op maandag geen btw
□
□
□
□
Spotje op regionale tv
□
□
□
□
10
Vul aan. De marketingmix is de combinatie van Een bedrijf wil met de marketingmix een bereiken om zo het te beïnvloeden.
11
Je kunt in het ePack de oefentoets bij deze paragraaf maken.
Kennis en vaardigheden hoofdstuk 1, §3 Kennen •
bron 2
Consument koopt meer op internet Consumenten gaven in 2007 gemiddeld ruim € 530 uit aan inkopen via internet, een stijging van 20% ten opzichte van 2006. In totaal spendeerden Nederlandse consumenten in 2007 € 3,9 miljard op het net, bijna 40% meer dan het jaar ervoor.
• • • • • Kunnen • •
(Vrij naar: de Volkskrant, 20 mei 2008)
• 8
Lees WB bron 2.
De betekenis van reclame voor de consument en voor het bedrijf De begrippen misleidende reclame en ideële reclame De betekenis van de term doelgroep De inhoud van het begrip marketing De vijf marketinginstrumenten en het begrip marketingmix Waarom jongeren een belangrijke doelgroep vormen De begrippen toepassen Eenvoudige berekeningen maken rond het thema reclame De relatie zien tussen doelgroep en de daarbij behorende marketingmix
a Welke twee marketinginstrumenten spelen bij aankopen via internet (bijna) geen rol? b Noem twee nadelen van het kopen via internet voor de
handboek §4 blz. 16
klant.
c Noem twee voordelen van het kopen via internet voor de klant.
d Hoeveel gaf een consument gemiddeld uit in 2006 aan inkopen via internet?
11
509589-509712_H1.indd Sec1:11
31-10-2008 09:39:46
kern
4
hoofdstuk 1
De kritische consument
Consumentenorganisaties
3
bron 1
Lees WB bron 2. a Waarom adverteren reisorganisaties met ‘kale prijzen’ (zonder toeslagen)?
Lagere medicijnprijzen doorberekenen in premies zorgverzekering
b Waarom adverteren reisorganisaties met ‘onvindbare’ aanbiedingen?
Onder druk van de zorgverzekeraars zijn de prijzen van tientallen geneesmiddelen recent flink gedaald. Prijsverlagingen van 80 tot 90% zijn daarbij geen uitzondering. De Consumentenbond wijst erop dat de prijsverlaging zich ook moet vertalen in de premies voor de zorgverzekering.
c Waarom reageert de Consumentenbond in dit geval?
(Vrij naar: www.consumentenbond.nl)
1
Lees WB bron 1.
d Noem een voorbeeld van een andere branche waarin ook
a Welke functie van de Consumentenbond zie je in de tekst
vaak met ‘kale prijzen’ wordt gewerkt. Licht je antwoord toe.
terug? b Noem nog een functie van de Consumentenbond.
De overheid en de consument 4
Geef bij verschillende producten aan welke eisen de overheid
c Leg uit: lagere medicijnprijzen kunnen leiden tot een daling
stelt. Gebruik bij deze opgave je eigen ervaring, je gezonde
van premie van zorgverzekeringen.
verstand en zoek eventueel bepaalde informatie op. Voedingsmiddelen
d Noem nog een organisatie die aan vergelijkend warenonderzoek doet.
2
Wat is een geschillencommissie? Speelgoed
bron 2
Reissites nog altijd misleidend
Elektrische apparaten
Websites waarop vliegreizen geboekt kunnen worden, blijken de consument nog altijd op het verkeerde spoor te zetten. Het gaat daarbij om prijzen exclusief toeslagen, aanbiedingen die niet te boeken zijn en voorwaarden die onvindbaar zijn. De Consumentenbond heeft eind 2007 zelf onderzoek gedaan naar Nederlandse websites en daaruit bleek dat nog lang niet alles koek en ei is.
Auto’s
(Vrij naar: www.consumentenbond.nl)
5
Bekijk HB bron 2. Verklaar waarom de Warenwet in deze bron de consument beschermt.
12
509589-509712_H1.indd Sec1:12
31-10-2008 09:39:46
10
Bekijk HB bron 3. a Verpakkingsbelasting draagt op twee manieren bij aan een beter milieu. Leg dat uit.
bron 3
Waarschuwing Bayer Garden Clear-up spray en HG Onkruidweg Bayer heeft geconstateerd dat een aantal flacons Bayer Garden Clear-up en HG Onkruidweg ongewenste bacteriën bevatten. Een risico op infectie is aanwezig bij personen met een ernstige longziekte. De producten kunnen worden teruggebracht naar de winkel. Klanten krijgen het aankoopbedrag terug.
b HB bron 3 heeft geen titel. Bedenk zelf een kop voor dit krantenartikel.
bron 4
Schadelijke gevolgen van consumptie
(Vrij naar: www.vwa.nl)
6
Onderzoek toont hogere blootstelling voor scholieren bij een snelweg aan
Lees WB bron 3. a Terughaalacties zijn vervelend voor een bedrijf. Waarom?
Onderzoek van Milieudefensie toont aan dat scholieren aan hogere concentraties van luchtvervuiling worden blootgesteld dan tot nu toe wordt gedacht. Milieudefensie: ‘De luchtkwaliteitsnormen worden lang niet overal gehaald en zijn bovendien gebaseerd op jaargemiddelden. Op de momenten dat kinderen op school zitten, op werkdagen net na de spits, is de feitelijke emissie nog veel hoger.’
Geef drie redenen.
(Vrij naar: www.milieudefensie.nl)
b Terughaalacties kunnen ook positief zijn voor een bedrijf. Waarom?
11
Lees WB bron 4. a Leg de titel van de bron uit.
7
a Wat houdt de Colportagewet in? b Leg uit dat een betere titel zou zijn: ‘Schadelijke gevolgen b Geef een voorbeeld van de werking van deze wet in de
van consumptie en productie’.
praktijk.
c Noem drie maatregelen die de overheid zou kunnen nemen
Consumptie en milieu 8
om de schadelijke gevolgen te verminderen.
a Leg uit: het eten van een (Spaanse) sinaasappel is meer vervuilend dan het eten van een (Nederlandse) appel.
b Bij jouw dagelijkse consumptie kun je zelf ook bijdragen aan een beter milieu. Geef daarvan drie voorbeelden.
12
Je kunt in het ePack de oefentoets bij deze paragraaf maken.
Kennis en vaardigheden hoofdstuk 1, §4 Kennen • •
9
a Recycling draagt op twee manieren bij aan een beter
•
gebruik van het milieu. Leg dat uit. • Kunnen • •
Consumentenorganisaties en hun werkzaamheden De begrippen vergelijkend warenonderzoek, geschillencommissie, Warenwet en Colportagewet De rol van de overheid bij de consumptie van goederen en diensten De begrippen keurmerk en recycling De begrippen toepassen Het verband zien tussen consumptie en milieu
b Geef drie voorbeelden van recycling. handboek §5 blz. 18
13
509589-509712_H1.indd Sec1:13
31-10-2008 09:39:46
onderzoek
5
hoofdstuk 1
De vraag naar goederen
De vraag naar goederen 1
bron 1
Vraaglijn brood van bakker Verdiest.
Bekijk HB bron 2. a Vul in de vergelijking Qv = –100P + 24.000 een prijs van € 20 in en laat zien dat bij deze prijs een gevraagde hoeveelheid van 22.000 kaartjes hoort. b Bewijs met de vergelijking van de vraaglijn dat bij een prijs van € 80 16.000 kaartjes verkocht worden. c Stel dat Jan Smit een aantal avonden in de Rijnhal kan boeken met een totale capaciteit van 18.000 plaatsen. Alle plaatsen worden voor dezelfde prijs verkocht. Bij welke prijs worden alle plaatsen verkocht?
bron 2
Broodjes gezond 2
Bakker Verdiest is bakker in een dorp. De vraag naar brood bij
P = prijs per brood in euro’s
De leerlingenraad van scholengemeenschap Erasmus heeft gevraagd of er in de kantine ‘broodjes gezond’ verkocht kunnen worden. De directie vraagt aan vier leerlingen om te onderzoeken of daar vraag naar is. De vier leerlingen komen na onderzoek tot de volgende vergelijking van de vraaglijn naar broodjes gezond: Qv = –2P + 700
a Bereken de gevraagde hoeveelheid brood bij een prijs van
Qv = aantal verkochte broodjes per week
€ 2 per brood.
P = de prijs van een broodje in eurocenten
b Bereken de gevraagde hoeveelheid brood bij een prijs van
De leerlingen krijgen vervolgens de opdracht om met de verkoop te beginnen. Ze kunnen de broodjes inkopen bij een plaatselijke winkelier voor € 1 per stuk. Andere kosten zijn er niet.
bakker Verdiest is gegeven met de vergelijking: Qv = –200P + 800. Qv = gevraagde hoeveelheid brood per dag
€ 1 per brood. 3
Lees WB bron 2.
c Je hebt nu twee punten van de vraaglijn, waardoor je de lijn
a Hoe zijn de vier leerlingen tot de vraagvergelijking in de
kunt tekenen. Maar het is voor een nauwkeurige tekening ook
bron gekomen? Geef twee mogelijkheden.
goed om de ‘eindpunten’ van de vraaglijn op de horizontale en verticale as te berekenen. Stel: P = 0. Wat is de gevraagde
b De vier leerlingen hebben een verschillend idee over de
hoeveelheid bij deze prijs?
prijs die ze moeten vragen. Ze rekenen bij een aantal prijzen
d Stel Qv = 0. Bewijs dat bij deze gevraagde hoeveelheid een
uit welke strategie de meeste winst oplevert. De winst is
prijs van P = 4 hoort.
het verschil tussen de omzet en de kosten. Vul daarvoor de
e Je hebt nu met vraag a t/m d vier punten van de vraaglijn
volgende tabel in.
gevonden. Teken de vraaglijn in bron 1. f Toon aan dat bij een prijs van € 1,50 per brood de dagomzet € 750 is.
Prijs in eurocenten
Verkochte hoeveelheid
Omzet in euro’s
Kosten in euro’s
Winst in euro’s
150 200 250 300 350
14
509589-509712_H1.indd Sec1:14
31-10-2008 09:39:46
c Bij welke prijs (prijzen) is de omzet het grootst?
e Coca-Cola wordt goedkoper.
e De vier leerlingen discussiëren over de beste prijs. Ze willen
bron 3
zoveel mogelijk winst én zoveel mogelijk de consumptie van
Spanje naar rechts.
gezonde producten bevorderen bij de medeleerlingen. Zij
prijs van een busvakantie
d Bij welke prijs (prijzen) is de winst het grootst?
kiezen voor de prijs P =
, omdat
Het verschuiven van de vraaglijn van busvakanties naar
De prijs verandert 4
Bekijk HB bron 3 en 4. a Hoeveel procent is de prijs van een fles Coca-Cola in het voorbeeld gestegen? vraag naar busvakanties
b Hoeveel procent is het aantal gevraagde flessen Coca-Cola
6
gedaald als gevolg van de prijsverhoging?
Bekijk WB bron 3. Streep de foute antwoorden door. De vraag naar busvakanties in Spanje is toegenomen • afgenomen. Dit kan verschillende oorzaken hebben: – Vliegreizen naar Griekenland zijn goedkoper • duurder
c Een merk heeft relatief trouwe klanten als de gevraagde
geworden.
hoeveelheid procentueel minder daalt dan de prijs stijgt. Heeft
– Consumenten hebben minder • meer te besteden.
Coca-Cola trouwe klanten? Verklaar je antwoord.
– Spanje is minder • meer in trek bij de jeugd. – De tarieven voor kamperen in Frankrijk zijn gedaald • gestegen. 7
Stel: de prijs van een bepaald type scooter stijgt van € 1.800
d Waarom stappen niet meer klanten over naar Pepsi, dat de
naar € 2.200.
prijs niet verhoogd heeft?
a Is het gevolg van deze prijsstijging een verschuiving van of langs de vraaglijn van de scooter? Verklaar je antwoord.
Een verandering van de vraaglijn 5
b In welke richting verschuift als gevolg van deze prijsstijging
Bekijk HB bron 5. Geef bij vraag a t/m e aan in welke richting
de vraaglijn van benzine? Verklaar je antwoord.
de vraaglijn van Coca-Cola verschuift en waarom dat zo is. a Het inkomen van de consumenten daalt. c In welke richting verschuift als gevolg van deze prijsstijging b Een aantal consumenten vervangt Coca-Cola door bron-
de vraaglijn van fietsen? Verklaar je antwoord.
water. c Het aantal consumenten stijgt. d Leg uit waarom de vraag naar benzine anders reageert op een prijsstijging dan een vraag naar fietsen. d Pepsi-Cola wordt goedkoper. 8
Je kunt in het ePack de oefentoets bij deze paragraaf maken.
handboek §6 blz. 20
15
509589-509712_H1.indd Sec1:15
31-10-2008 09:39:47
afsluiting
6
hoofdstuk 1
Economische vaardigheden
Basisrekenen 1
5
Lees WB bron 1.
Bekijk HB bron 1. Bereken uit je hoofd.
a Reken uit hoeveel je besteedt aan een dagje Efteling. Op de
a De som van 548 en 1. 213 =
juiste manier afronden!
b De som van –84 en 312 = c Het verschil van 438 en 56 =
b Hoeveel spaar je?
d Het quotiënt van 81 en 9 =
c Hoeveel broeken kun je kopen?
e Het product van 12 en 13 = f Het quotiënt van 63 en 7 =
Rekenen met breuken 2
d Op de dag dat je broeken koopt, geldt de actie: 3 voor de
Bekijk HB bron 2, 3, 4 en 5. Maak de volgende berekeningen
prijs van 2. Hoeveel broeken kun je kopen?
met breuken. a 5/8 + 4/8 =
bron 2
b 4/12 + 2/12 = c 1/4 + 1/3 =
Vakantiereis
d 2/3 + 1/5 =
Sibel heeft haar vwo-diploma gehaald en wil haar familie in Istanbul opzoeken. Ze verblijft twaalf dagen in Istanbul. Ze gaat uit van de volgende kosten:
e 2/11 : 1/4 = f 3/6 : 4/5 = 3
4
Verander onderstaande breuken in een decimale breuk. Rond
Enkele reis per trein van Breda naar Schiphol
€ 17,20
af op 2 decimalen.
Vliegticket Amsterdam–Istanbul retour
€ 242,40
a 1/2 =
Luchthavenbelasting (eenmalig)
€ 25,00
b 3/4 =
Kosten per dag tijdens haar verblijf
€ 40,00
c 7/11 =
Om de reis te financieren gaat Sibel vakantiewerk doen. Ze werkt 16 dagen en verdient € 40 per dag. In die 16 dagen zitten 4 weekenddagen en dan verdient ze 20% meer.
Bereken een deel van een getal. a 3/5 deel van de 4300 aanwezigen op een popconcert was ouder dan 45 jaar. Hoeveel mensen waren jonger dan 45 jaar?
Het geld dat ze nog tekortkomt, neemt ze op van haar spaarrekening.
b Van de 5000 geënquêteerde mensen vond 4/7 het een goed idee om ook kunststof (zoals plastic) te recyclen. Hoeveel
6
a Bereken met behulp van de gegevens van WB bron 2 de totale kosten van de reis van Sibel.
mensen zijn voor het recyclen van kunststof?
b Bereken hoeveel Sibel verdient met haar vakantiewerk.
bron 1 c Hoeveel moet ze van haar spaarrekening opnemen?
Bijverdiensten Je hebt in de zomervakantie hard gewerkt en in totaal € 800 opzijgelegd. Je besluit 2/5 deel van dat bedrag meteen te besteden en de rest te sparen. Van het bedrag dat je besteedt, geef je 1/6 deel uit aan een dagje Efteling en de rest aan nieuwe kleren. Van het ‘kleedgeld’ koop je een jas van € 126,67. Van de rest van het kleedgeld koop je nieuwe broeken. Die kosten € 35 per stuk. (Vrij naar: de Volkskrant, 19 april 2008)
7
Gebruik WB bron 3. a Bereken hoeveel mannen er in 2007 in de industrie werken. b Bereken hoeveel mannen er in 2008 in de industrie werken. c Hoeveel vrouwen vinden een nieuwe baan buiten de industrie?
16
509589-509712_H1.indd Sec1:16
31-10-2008 09:39:47
d Ga ervan uit dat degenen die een nieuwe baan vinden,
per maand.
allemaal op 1 mei 2008 in dienst treden. Hoeveel wordt er dan bespaard op de uitkeringen in 2008?
bron 3 bron 5
Werk en werkloosheid Uitgaven van jongeren
In een kleine stad hebben 30.000 personen betaald werk in 2007. 2100 personen zijn werkloos. Van de werkenden zijn van iedere 100 personen 65 personen een man. Van de werkende mannen is 2/5 deel werkzaam in de industrie. In 2008 hebben 700 werklozen een baan gevonden. Van die groep nieuwkomers is de helft vrouw. 1/5 deel van de vrouwen die een baan vinden, gaat in de industrie werken. 2/5 deel van de mannen die een baan vinden, gaat in de industrie werken. Andere gegevens blijven allemaal gelijk. Een uitkering voor een werkloze is gemiddeld € 1.400 per maand.
In de tabel staan de bedragen en budgetaandelen van 14-jarigen (gemiddelden) per maand. Bedrag
bron 4
Kosten van een huisdier
Voer
€ 25 per jaar.
Dierenarts
Jaarlijkse entingen tegen o.a. rabiës. Kosten: € 80.
Hondenpension
10 dagen per jaar. Kosten € 8 per dag. (NB: tijdens het verblijf in het pension lopen de voerkosten gewoon door.)
€
8
Frisdrank
€
14
Snoep
€
28
6,4%
22,4% 21,6%
Roken
€
4
Alcohol
€
6
Kleding
€
21
Boeken/cd’s
€
17
Totaal
€
125
3,2%
16,8%
100%
Er zijn 220.000 14-jarigen.
9
Bekijk WB bron 5. a Geef een goede omschrijving van het begrip budgetaan-
Lobke eet 2 x per dag 200 gram brokken van ‘Happyfood’. 4 x per week wordt een brokkenmaaltijd vervangen door 200 gram vlees.
Hondenbelasting gemeente
Snacks
Cadeaus
Van maanden naar weken en van weken naar maanden
In het gezin Felix willen de kinderen graag een tweede hond als speelkameraad voor de labrador Lobke. Vader is tegen. Hij zegt dat Lobke al meer dan € 50 per maand kost. De kinderen geloven hem niet en samen slaan ze aan het rekenen met de volgende gegevens:
Budgetaandeel
deel.
b Vul de ontbrekende cijfers in WB bron 5 in.
Wormbehandeling
2 x per jaar. Kosten per keer € 20.
Diverse kosten
€ 3 per week.
c Hoeveel geld geven 14-jarigen uit aan snoep?
Afronden van getallen 10
Bekijk HB bron 7. Rond de onderstaande getallen af. Geld op 2 decimalen en procenten op 1 decimaal. a 5,4534% = b € 11,54488 =
De Happyfood-brokken kosten € 30 voor een zak van 15 kilo. Het vlees kost € 2,50 per kilo.
8
c € 1,3552 =
a Bekijk WB bron 4 en HB bron 6. Bereken de kosten per week voor het voer van Lobke.
d 88,1611% = 11
Bekijk WB bron 6. a Bereken wat het budgetaandeel is van frisdrank bij Harrie. Antwoord afronden op twee decimalen.
b Bereken de totale kosten per jaar. b Bereken het besteedbare bedrag van Christel. c Bereken de kosten per maand. 12
Je kunt in het ePack de oefentoets bij deze paragraaf maken.
d Stel dat de gemeente de hondenbelasting afschaft en de brokken 10% in prijs stijgen. Bereken dan opnieuw de kosten
509589-509712_H1.indd Sec1:17
handboek §7 blz. 22
17
31-10-2008 09:39:47
afsluiting
7 1
hoofdstuk 1
Proef op de som
Lees HB bron 1. Waarom is het verstandig om jongeren die nog
5
Kruis in het schema de juiste stellingen aan. □
Bij welvaart gaat het om de vraag hoeveel inkomen iemand heeft.
□
Recycling is het scheiden van afval.
□
Als de prijs van Pepsi-Cola stijgt, stijgt de vraag naar Coca-Cola.
□
Tot de marketingmix rekenen we plaats, promotie, personeel, prijs en klantvriendelijkheid.
□
Verbruiksgoederen zijn vrije goederen.
□
Ideële reclame wil een goed doel bereiken.
van de (2) behartigt. Wat moet er op plaats 1 en 2 staan? Kies
□
Schaarse goederen hebben een prijs.
uit: afhankelijke – consumenten – overheid – onafhankelijke
□
Secundair inkomen is primair inkomen – belastingen – sociale premies + overdrachtsinkomen.
□
Jongeren zijn voor reclamemakers een belangrijke doelgroep, want ze zijn gemakkelijk te beïnvloeden.
thuis wonen, mee te laten betalen? Gebruik bij de beantwoording de begrippen ‘basisbehoeften’ en ‘luxebehoeften’.
2
a De Consumentenbond is een (1) vereniging die de belangen
– producenten 1= 2= b Leerkracht Petra vraagt aan een groep leerlingen: ‘Wie van
3
6
Maak gebruik van HB bron 3. Ralph en Benita hebben de
jullie kan een taak opnoemen van de Consumentenbond?’
laatste twee jaar elke maand een vast bedrag gereserveerd
Ilse: ‘De Consumentenbond onderzoekt wat voor gevolgen de
om een parketvloer te kunnen kopen. Ook het vakantiegeld
aanschaf van een product heeft voor het milieu.’
van Ralph, € 920, wordt gebruikt voor de aanschaf van de
Kavita: ‘De Consumentenbond helpt als je ontslagen wordt.’
parketvloer.
Stein: ‘De Consumentenbond doet aan vergelijkend waren-
a Geef een argument voor Ralph om ook zijn vakantiegeld
onderzoek.’
te besteden aan de parketvloer. Gebruik in je antwoord de
Welke leerlingen(en) heeft/hebben gelijk?
begrippen ‘behoefte’ en ‘prioriteit’.
Bekijk HB bron 2. Daan vertelt wat zijn vader overkomen is. Zal de Consumentenbond de vader van Daan gelijk geven? A Ja, want volgens de Prijzenwet heeft de vader van Daan met
b Ralph en Benita laten voor de parketvloer een offerte
de aanschafprijs van de ladder ook betaald voor dit soort
opmaken. Ralph weet nog een eenmalige korting van € 160
risico’s.
te bedingen op de legkosten. Het gereserveerde geld plus de
B Ja, want volgens de regels van de consumentenkoop moet
rente hierover van € 40 en het vakantiegeld van Ralph blijken
de fabrikant niet alleen de ladder vergoeden, maar ook de
samen precies genoeg te zijn om de parketvloer te kunnen
schade die ontstaat bij het gebruik.
betalen. Hoeveel geld hebben Ralph en Benita de laatste twee
C Nee, want volgens de Prijzenwet moet de vader van Daan zich apart voor dit soort risico’s verzekeren.
jaar per maand gereserveerd voor de parketvloer? Laat de berekening zien.
D Nee, want volgens de regels van de consumentenkoop is de fabrikant alleen verantwoordelijk voor de levering van een goed product. 4
c Hoeveel bedragen de alternatieve kosten (uitgedrukt in
Bekijk HB bron 2. Lees het verhaal van Dave van Schie. Dave
maanden aan reserveringskosten) van het vakantiegeld van
kan wel • niet van de koop af, omdat
Ralph?
18
509589-509712_H1.indd Sec1:18
31-10-2008 09:39:47
7
a Gerdi heeft € 65 per maand te besteden. Zij geeft al haar
9
De koopkracht van de mensen kan door inflatie veranderen.
geld uit aan zakken muntdrop. Die kosten in 2007 € 2 per zak,
Hieronder staan twee uitspraken.
maar in 2008 is die prijs met € 0,60 gestegen. Hoeveel zakken
1 ‘De koopkracht van het inkomen is de hoeveelheid goederen
muntdrop kan zij kopen in 2008?
en diensten die met dat inkomen gekocht kunnen worden.’ 2 ‘Door inflatie stijgt de koopkracht van het inkomen.’
b Gerdi vraagt (en krijgt) verhoging van haar zakgeld. Hoeveel
Welke uitspraak/uitspraken is/zijn juist?
moet haar zakgeld bedragen, zodat ze net zoveel kan kopen als eerst?
10
Juliet heeft een eigen kledingzaak. Per maand bedraagt haar (bruto) loon € 1.950 en ontvangt ze € 325 aan winst. Elke maand ontvangt ze € 250 voor de verhuur van een stuk grond
c Is de welvaart van Gerdi gestegen? Motiveer je antwoord.
dat zij bezit. Zij betaalt elke maand € 360 aan belasting en € 180 aan sociale premies. Zij ontvangt elke maand € 160 huurtoeslag en € 35 aan rente op haar spaarrekening. a Welke vormen van inkomen uit bezit ontvangt Juliet?
bron 1
b Hoe groot is haar primaire inkomen?
Zonnepanelen DEN HAAG – Er komt weer extra subsidie voor zonnepanelen, maar dat is volgens de minister van Economische Zaken dan wel de laatste keer dit jaar. De CDA-bewindsvrouw liet eerder weten dat het bij de huidige hoge gasprijzen niet nodig is om het energiezuinig opwekken van stroom te subsidiëren. De minister stelt nu dan toch € 28 miljoen ter beschikking. (Vrij naar: www.nu.nl)
8
c Hoe groot is haar secundaire inkomen? d Hoe groot is haar besteedbare inkomen? 11
De Heinekenbrouwerij levert aan een winkelier behalve Heinekenbier ook diverse (goedkopere) bieren onder een andere merknaam. a Wat is de belangrijkste doelgroep van Heineken?
Lees WB bron 1. a Hoe beïnvloedt de overheid de consumptie via de subsidie van zonnepanelen?
b Leg uit waarom Heineken behalve Heinekenbier ook goedkopere bieren aan de winkelier levert.
b Welk argument heeft de overheid voor deze subsidie? c De meeste winkeliers verkopen behalve de bieren van de c Verklaar de uitspraak van de CDA-bewindsvrouw.
Heinekenbrouwerij nog veel meer merken bier. Van welke marketinginstrumenten maken deze winkeliers gebruik? Geef een verklaring.
d Stel dat een investering in zonnepanelen per woning € 2.800 vergt en dat de minister de helft van dat bedrag aan subsidie geeft. Hoeveel woningen kunnen dan door deze subsidie van panelen worden voorzien?
e Het gezin Hermans vraagt en krijgt subsidie en plaatst zonnepanelen. Er wordt per jaar 700 kubieke meter gas bespaard met een prijs van € 0,50 per kubieke meter. Na hoeveel jaar heeft het gezin zijn investering eruit?
19
509589-509712_H1.indd Sec1:19
31-10-2008 09:39:48
