Economie De Kern van de Economie deel 1 Hoofdstuk 4

Economie De Kern van de Economie – deel 1 Hoofdstuk 4

Les 1 – Introductie producenten

Ontwerp: Henk Douna

De komende weken: ondernemingen

Producenten

Consumenten

“De markt” Bijvoorbeeld  Goederenmarkt  Arbeidsmarkt  Vermogensmarkt

Overheid

2

Weten we het nog: arbeidsverdeling heeft geleid tot heel veel verschillende bedrijven Zelfvoorziening

•

•

Mensen “produceren” zelf om in hun eigen behoeften te voorzien Geld bestaat nog niet

(Super-) specialisatie

Arbeidsverdeling

•

•

• •

Behoeften nemen toe en het wordt onmogelijk om alles zelf te maken Er ontstaat arbeidsverdeling: het maken van producten wordt verdeeld over verschillende mensen Bakker, slager, etc. Er ontstaat ruilhandel

• • •

De arbeidsverdeling blijft doorgaan Er is sprake van extreme specialisatie Bijvoorbeeld: het vastlijmen van het scherm van een iPhone is een beroep

3

BBP naar sector 2010

1998

BBP (€ mrd)

BBP (€ mrd)

4

We kunnen bedrijven op verschillende manieren indelen

1• Naar het product dat gemaakt wordt 2• Naar het eigendom en de aansprakelijkheid 3• Naar omvang 4• Naar particulier en/of staatseigendom

5

1. Naar het product dat gemaakt wordt

Primaire sector

Secundaire sector

Tertiaire sector

Kwartaire sector

• Bedrijven verkrijgen hun producten (bijna) rechtstreeks van de natuur

• Industriele sector: grondstoffen worden verwerkt tot halffabrikaten of eindproducten

• Commerciele dienstensector • Leveren onstoffelijke goederen

• Nietcommmerciele dienstensector

• • • • •

• Chemische industrie • Voedingsmiddelen industrie • Scheepsbouw

• • • • •

• Gezondheidszorg • Onderwijs

Akkerbouw Veeteelt Visserij Mijnbouw Bosbouw

Banken Verzekeraars Makelaars Notarissen Advocaten

6

2. Naar het eigendom en de aansprakelijkheid Organisatie Eenmanszaak VOF (Vennootschap Onder Firma)

Commanditaire Vennootschap (CV)

BV (Besloten Vennootschap)

NV (Naamloze Vennootschap)

Omschrijving • Eén eigenaar, neemt alle beslissingen • Geen onderscheid tussen privé en bedrijf: bij faillissement kunnen al je bezittingen worden opgeëist • Meerdere firmanten • Geen onderscheid tussen privé en bedrijf: bij faillissement kunnen alle bezittingen van alle firmanten worden opgeëist • (Gedeeltelijke) scheiding van eigendom en bestuur • Beherende vennoten: volledig aansprakelijk • Stille vennoten: alleen aansprakelijk voor het geld dat ze in het bedrijf hebben gestopt • Scheiding van eigendom en bestuur: bestuurders zijn niet privé aansprakelijk • Aandelen zijn in handen van kleine besloten groep en worden niet uitgegeven • Scheiding van eigendom en bestuur: bestuurders zijn niet privé aansprakelijk; aandeelhouders zijn niet aansprakelijk • Aandelen worden verhandeld op de beurs

7

Coöperatieve vereniging

Kenmerken coöperatieve vereniging •

• • •

Fusie van Campina en Friesland Foods 20.000 leden, melkveehouders in Nederland, Duitsland en België Ledenraad (210 leden) kiest de negen directieleden van de coöperatie

• • •

Een groep ondernemers die gezamenlijk eigenaar is van de onderneming Leiding is in handen van het bestuur De producenten / leden zijn de eigenaren De leden zijn (vaak) alleen aansprakelijk voor het bedrag van hun deelneming in de vereniging

8

Opdrachten • 159.1 – 159.3

9


Les 2 – Introductie producenten

Docent: Henk Douna

We kunnen bedrijven op verschillende manieren indelen

1• Naar het product dat gemaakt wordt 2• Naar het eigendom en de aansprakelijkheid 3• Naar omvang 4• Naar particulier en/of staatseigendom

11

1. Naar het product dat gemaakt wordt

Primaire sector

Secundaire sector

Tertiaire sector

Kwartaire sector

• Bedrijven verkrijgen hun producten (bijna) rechtstreeks van de natuur

• Industriele sector: grondstoffen worden verwerkt tot halffabrikaten of eindproducten

• Commerciele dienstensector • Leveren onstoffelijke goederen

• Nietcommmerciele dienstensector

• • • • •

• Chemische industrie • Voedingsmiddelen industrie • Scheepsbouw

• • • • •

• Gezondheidszorg • Onderwijs

Akkerbouw Veeteelt Visserij Mijnbouw Bosbouw

Banken Verzekeraars Makelaars Notarissen Advocaten

12

2. Naar het eigendom en de aansprakelijkheid Organisatie

Eenmanszaak VOF (Vennootschap Onder Firma)

Commanditaire Vennootschap (CV)

BV (Besloten Vennootschap)

NV (Naamloze Vennootschap)

Omschrijving

Hoofdelijke aansprakelijkheid

• Eén eigenaar, neemt alle beslissingen • Geen onderscheid tussen privé en bedrijf: bij faillissement kunnen al je bezittingen worden opgeëist • Meerdere firmanten • Geen onderscheid tussen privé en bedrijf: bij faillissement kunnen alle bezittingen van alle firmanten worden opgeëist • (Gedeeltelijke) scheiding van eigendom en bestuur • Beherende vennoten: volledig aansprakelijk • Stille vennoten: alleen aansprakelijk voor het geld dat ze in het bedrijf hebben gestopt

✔ ✔ ✔ Alleen beherende vennoten!!

• Scheiding van eigendom en bestuur: bestuurders zijn niet privé aansprakelijk • Aandelen zijn in handen van kleine besloten groep en worden niet uitgegeven • Scheiding van eigendom en bestuur: bestuurders zijn niet privé aansprakelijk; aandeelhouders zijn niet aansprakelijk • Aandelen worden verhandeld op de beurs

13

Aandelen: een bewijs van (een stukje) eigendom van een bedrijf Voorbeelden van NV’s Grote onderneming (NV = Naamloze Vennootschap) In stukjes gehakt

Een aandeel (verhandeld op de beurs) Rendement op aandelen bestaat uit Dividend: aandeelhouder is mede-eigenaar en heeft recht op deel van de winst (=dividend) Koersrendement: stijging van de koers van het aandeel

14

2. Beleggen op de beurs AEX index: mix van aandelen van de 25 grootste bedrijven op de Amsterdamse beurs

+250% +0%

15

Organisatiestructuur van een NV Voorbeeld: Heineken Algemene vergadering van aandeelhouders

Uiteindelijke zeggenschap en dus macht!

Heineken NV

Controle van en advies aan de raad van bestuur

Raad van Commissarissen (RvC)

Raad van Bestuur

Regionaal management

Dagelijkse leiding

Groepsafdelingen (IT, accounting, etc.) 16

Voorbeeld The Children’s Investment Fund vs. ABN AMRO

17

Beschermingsconstructie Heineken . . . vrij complex . . . Publiek verhandelbaar

L’Arche Green NV

50,82%

34,24%

Heineken Holding NV

14,94%

Publiek verhandelbaar

50,005%

FEMSA

10,143%

39,852%

Heineken NV Raad van Commissarissen (RvC)

Raad van Bestuur

Charlene de CarvalhoHeineken •Dochter van Freddy Heineken •Rijkste vrouw van NL Bron: heinekeninternational.com, juli 2011

Regionaal ranagement

Stafafdelingen (IT, accounting, etc.) 18

Bespreken opdrachten 159.1 – 159.3 • 159.1 – 159.3

19

3. Naar omvang Vaak op basis van aantal werknemers

Grootbedrijf

Middenbedrijf

Kleinbedrijf

> 250 medewerkers

250 > medewerkers > 50

< 50 medewerkers

20

4. Naar particulier en/of staatseigendom

Xxx Xxx

Particulier eigendom

Staatseigendom

Doel

 Winst maken

 Het publieke belang dienen  Winst maken is van ondergeschikt belang

Voorbeelden

 Alle commerciële organisaties in Nederland (eenmanszaken, CVs, BVs, NVs)

    

Omschrijving

 Als de productie niet winstgevend is,

 Als het algemeen belang wordt gediend, zal ook verliesgevende productie niet worden gestaakt

NS Schiphol Gasunie Holland Casino Onderwijs

21

Privatiseren: staatseigendom wordt particulier eigendom

13 miljard euro voor provincies De verkoop van Nuon en Essent leverde de provincies ruim 13 miljard euro op en de gemeenten 5,7 miljard euro. NoordBrabant had met ruim 30 procent de meeste aandelen Essent, terwijl Gelderland met ruim 44 procent de meeste aandelen Nuon bezat. Drie provincies en ruim de helft van alle gemeenten hadden geen aandelen Nuon of Essent. 22

Opdrachten • 162.2 – 162.3

23


Les 3 – Bedrijfskolom en bedrijfstak

Docent: Henk Douna

Arbeidsverdeling

Zelfvoorziening

•

• •

Mensen “produceren” zelf om in hun eigen behoeften te voorzien Geld bestaat nog niet Er is sprake van directe ruil

(Super-) specialisatie

Arbeidsverdeling

•

•

• •

Behoeften nemen toe en het wordt onmogelijk om alles zelf te maken Er ontstaat arbeidsverdeling: het maken van producten wordt verdeeld over verschillende mensen Bakker, slager, etc. Er ontstaat ruilhandel

• • •

De arbeidsverdeling blijft doorgaan Er is sprake van extreme specialisatie Bijvoorbeeld: het vastlijmen van het scherm van een iPhone is een beroep

25

Drie soorten arbeidsverdeling

1. Externe arbeidsverdeling

• •

Specialisatie tussen ondernemingen De een maakt schoenen, de ander verkoopt hypotheken

2. Interne arbeidsverdeling

• •

Specialisatie binnen ondernemingen De een is directeur, de ander doet de administratie

3. Geografische arbeidsverdeling

• •

Specialisatie tussen landen of regio’s Landen: in Spanje sinaasappels, in Nederland bloembollen Regio’s: varkensboeren in Noord-Brabant, veehouders in Friesland

•

26

Arbeidsverdeling in horizontale en verticale richting Bedrijfskolom:

weg die een product doorloopt van de oerproducent naar de consument

Bedrijf dat delfstoffen (bauxiet) wint Aluminium smelterij Exporteur Buizenfabrikant

Bedrijfstak:

groep bedrijven die zich bezighoudt met het maken van verschillende soorten van een product

Kinderfietsen

Elektrische fietsen

Fietsfabrikant

Stadsfietsen

Ligfietsen

Groothandel Fietswinkel 27

1. Integratie Arbeidsverdeling wordt verminderd Oud

Nieuw

Bedrijf dat delfstoffen (bauxiet) wint Aluminium smelterij

Bedrijf dat delfstoffen (bauxiet) wint en smelt tot aluminium

Exporteur

Exporteur

Buizenfabrikant

Buizenfabrikant

Fietsfabrikant

Fietsfabrikant

Groothandel

Groothandel

Fietswinkel

Fietswinkel 28

2. Differentiatie Arbeidsverdeling wordt vergroot Oud

Nieuw

Bedrijf dat delfstoffen (bauxiet) wint


Aluminium smelterij

Aluminium smelterij

Exporteur

Exporteur

Buizenfabrikant

Buizenfabrikant

Fietsfabrikant

Fabrikant frames Assemblage fietsen

Groothandel

Groothandel

Fietswinkel

Fietswinkel 29

3. Specialisatie Fabrikant richt zich op een specifieke productsoort Oud

Nieuw



Aluminium smelterij

Aluminium smelterij

Exporteur

Exporteur

Buizenfabrikant

Buizenfabrikant

Fietsfabrikant

Racefiets fabrikant

Groothandel

Groothandel

Fietswinkel

Fietswinkel 30

4. Parallellisatie (ook wel: branchevervaging) Fabrikant maakt verschillende soorten producten Oud

Nieuw

Bedrijf dat delfstoffen (bauxiet) wint Aluminium smelterij

Bedrijf dat delfstoffen (bauxiet) wint Aluminium en ijzer smelterij

Exporteur

Exporteur

Buizenfabrikant

Buizenfabrikant

Fietsfabrikant

Fietsfabrikant

Groothandel

Groothandel

Fietswinkel

Fietswinkel 31

Opdrachten: 154.1 – 154.3, 154.5 1. a. b. c.

Parallellisatie Stabiele(re) omzet Internet marketing

2. a. b.

Parallellisatie Kolom wordt breder

3. a. b. c. d.

Goedkoper Differentiatie (1) Grotere winst: minder voorraad- en transportkosten, (2) Kennis toepassen Integratie

4. a. b.

Processen afstoten, uitbesteden Ja

32

Opdrachten: 154.1 – 154.6 5. a. b.

Specialisatie: de bedrijfskolom wordt smaller, horizontale beweging Differentiatie: de bedrijfskolom wordt langer, verticale beweging Geld- en goederenstromen

6. a. b.

Integratie (1) Kostenvoordeel, (2) Versheid garanderen

33


Les 4 – Arbeidsproductiviteit en loonkosten (deel 1)

Docent: Henk Douna

Onrust in de fabriek van de wereld Made in China

35

36

Berekening van de verkoopprijs

Berekening verkoopprijs – simpel voorbeeld Loonkosten per product Grondstofkosten per product Overige kosten per product

+

Kostprijs Winstmarge

+

Verkoopprijs (excl. BTW)

37

Procentuele verandering van de loonkosten Nederland: 1970 - 2010

38

Loonkosten per (eenheid) product

Totale loonkosten Loonkosten per (eenheid) product

= Totale productie

39

Kapitaalintensief versus arbeidsintensief Kapitaalintensief

Arbeidsintensief •

“Veel mensen ten opzichte van het aantal machines”

•

“Veel machines ten opzichte van het aantal mensen”

•

Per werknemer worden er relatief weinig kapitaal(goederen) worden ingezet

•

Per werknemer relatief veel kapitaal(goederen) worden ingezet

40

Arbeidsproductiviteit (APT) De gemiddelde productie per arbeider per periode In € of in aantallen

Totale productie Arbeidsproductiviteit

= Aantal werknemers

41

Hoe neemt de arbeidsproductiviteit toe?

1. 1. Arbeidsverdeling / 2. specialisatie

•

•

Werknemers doen hun werk sneller en beter omdat zij zich volledig op hun taak kunnen richten Nadeel: saai!

42

Nadeel van (super-)specialisatie

43

Hoe neemt de arbeidsproductiviteit toe?

1. 1. Arbeidsverdeling / 2. specialisatie

•

•

• 2. Scholing •

3. Diepte-investeringen

•

Werknemers doen hun werk sneller en beter omdat zij zich volledig op hun taak kunnen richten Nadeel: saai!

Toegevoegde waarde van hoogopgeleid personeel is (vaak) groter Denk aan: computer chip fabrikant ASML

Onderneming koopt nieuwe machines die productiever zijn dan de oude machines

44

Diepte- en breedte-investeringen Bij vervanging of uitbreiding van machines

Diepte-investering

Breedte-investering

•

Een onderneming gaat over op een kapitaalintensievere techniek

•

Een onderneming kiest voor de bestaande techniek

•

Per werknemer wordt meer kapitaal gebruikt

•

Per werknemer blijft evenveel kapitaal in gebruik

•

De arbeidsproductiviteit stijgt

•

De arbeidproductiviteit blijft gelijk

•

Het gevolg is vaak ontslag van een deel van het personeel

45

Voorbeeld kostprijsberekening Situatie • • • • • •

In de eenmanszaak Lompe Klompen werken 3 mensen Zij maken gezamenlijk gemiddeld 300 paar klompen per maand De loonkosten bedragen € 1.000,- per werknemer Per product is 2 kg hout nodig met een prijs van € 3,- per kilo De overige kosten bedragen € 2,- per product De winstmarge bedraagt 50% van de kostprijs Arbeidsproductiviteit

Berekening verkoopprijs Loonkosten per product Grondstofkosten per product Overige kosten per product

+

Verkoopprijs (excl. BTW)

= (3 x 1.000) / 300

6,-

=2x3

2,-

+

18,-

Kostprijs Winstmarge

10,-

+

9,- +

= 50% x 18

27,46

Arbeidsproductiviteit en de loonkosten per product Uitgangssituatie

APT (per maand) Loonkosten Loonkosten per product

Arbeidsproductiviteit stijgt met 5%


315 producten € 3.000,€ 9,52

• Bij een gelijke verkoopprijs zal de winst van de ondernemer stijgen • Er is ruimte voor een loonstijging

300 producten € 3.000,€ 10,-

Arbeidsproductiviteit daalt met 5%


285 producten € 3.000,€ 10,53

• Bij een gelijke verkoopprijs zal de winst van de ondernemer dalen • De ondernemer zal de verkoopprijs moeten verhogen • Als dit niet kan door concurrentie, zal de winst dalen

47

Arbeidsproductiviteit en de loonkosten per product


Loonkosten Loonkosten per product

APT stijgt met 5%

300 producten

315 producten

€ 3.000,-

€ 3.000,-

€ 10,-

€ 9,52,-

Loonkosten stijgen met 2%

Loonkosten stijgen met 10%

APT (per maand)

Uitgangssituatie

315 producten € 3.300,€ 10,48

APT (per maand) Loonkosten

315 producten € 3.060,-

Loonkosten per product

€ 9,71

Als loonstijging > APT stijging

Als loonstijging < APT stijging

Loonkosten per product stijgen

Loonkosten per product dalen

48

Hetzelfde voorbeeld met indexcijfers Berekening in euro’s

Uitgangssituatie

APT (per maand)

Loonkosten Loonkosten per product

300 producten

€ 3.000,€ 10,-

• De loonkosten zijn gestegen van € 10,naar € 10,48 • Een procentuele stijging van (10,48 – 10) / 10 x 100% = 4,8%

Berekening met index cijfers APT stijgt met 5% en loonkosten met 10%


315 producten € 3.300,€ 10,48

• − − • − − • − −

Indexcijfer loonkosten Oud: 100 Nieuw: 110 Indexcijfer arbeidsproductiviteit: Oud: 100 Nieuw: 105 Indexcijfer looonkosten per product: Oud: 100 Nieuw: 110 / 105 x 100 = 104,8 49

Opdracht 149.2 klassikaal

50

Opdracht 149.1, 150.4, 150.5

51

HAVO eindexamen vragen

52


Les 5 – Toegevoegde waarde

Docent: Henk Douna

Economische groei Procentuele verandering van het bruto binnenlands product Procentuele verandering BBP

54 Bron: CBS

Situatie Nederland

€ 1.100 miljard

Totale productie Inkoopwaarde van grond- en hulpstoffen en diensten van derden Bruto binnenlands product (BBP)

Bron: CBS

–

€ 600 miljard € 500 miljard

55

De toegevoegde waarde van een bedrijfstak / sector De sector “Bouw” in Nederland Grondstof

Bakstenen100 mln 200 mln fabriek

Toegevoegde waarde = Hulpstof • Energie • Water

(Omzet – inkoopwaarde grond- en hulpstoffen = 200 – 150 = 50)

50 mln

Bouwbedrijven

Grondstof 200 mln

50

500 mln

Toegevoegde waarde =

300

(Omzet – inkoopwaarde grond- en hulpstoffen = 500 – 200 = 300)

+ Totale toegevoegde waarde

350 56

Toegevoegde waarde

Waarde van de productie Inkoopwaarde van grond- en hulpstoffen en diensten van derden

– Waardevermindering van machines, gebouwen, auto’s

Bruto toegevoegde waarde Afschrijvingen

–

Netto toegevoegde waarde

Loon

Rente

Huur

Pacht

Winst 57

Economie De Kern van de Economie deel 1 Hoofdstuk 4

Recommend Documents