PR EV IE
W
Milieuzorg in de creatieve sector
Milieuzorg in de creatieve sector | Inleiding
W
W
Inleiding
4
IE
EV
Dat gaat voor bewoonbare planeten niet op. Ons zonnestelsel heeft er maar eentje van en daar wonen we zelf al. Of er verderop in het heelal planeten zijn zoals de aarde weten we niet zeker, maar stel dat het zo is . . . Dan moet je weten dat de dichtstbijzijnde ster met planeten op zijn allersnelst in twintigduizend jaar tijd te bereiken is. Zo’n reis duurt ruim zeshonderd generaties en is daarmee voorlopig onmogelijk (jammer, maar helaas). Wat moet je weten om zorgvuldig om te kunnen gaan met het milieu: thuis en op het werk? Het is duidelijk dat we zuinig moeten zijn op onze leefomgeving, de aarde. Er is er maar eentje van. Als we onze leefomgeving schoon en gezond kunnen maken en houden, dan hebben we rechtstreeks invloed op ons eigen leefplezier en dat van anderen. Daar gaat dit boek over. Nog een reden waarom dit boek interessant voor je kan zijn: als je nu of later een beroep uitoefent in de creatieve sector, dan moet je werken volgens wettelijke milieuregels. Steeds meer opdrachtgevers willen dat ook. Zodat jij met de producten die je voor hen maakt en met jouw werkwijzen, de leefomgeving gezond houdt. Een belangrijk leerdoel van jouw opleiding en een belangrijk aandachtspunt in elke bedrijfsvoering: je moet weten welke milieuvoorschriften er zijn en er naar handelen. Zoals je uit de tekst hierboven kunt begrijpen hebben we die regels hard nodig om de aarde leefbaar te houden.
PR
PR
EV
IE
Waarom is dit boek over onze leefomgeving interessant en nuttig? Je hoort wel eens zeggen ‘de aarde is ons thuis’. Dat is natuurlijk waar, maar klinkt misschien iets té geruststellend. Bij het woordje ‘thuis’ denk je namelijk aan een huis. Huizen zijn er in alle soorten en maten en zelfs in overvloed (in Nederland meer dan zeven miljoen). Als een huis je niet langer bevalt, dan zoek je een andere woning.
Milieuzorg in de creatieve sector.indb 5
5
10/18/12 11:36 AM
Milieuzorg in de creatieve sector | Inlhoudsopgave
Milieuzorg in de creatieve sector | Inlhoudsopgave
Inhoudsopgave 5
13
5.1
Milieuzorg in het bedrijf
Ontwikkelingen in de samenleving
15
5.2
Wetgeving en overheidsbeleid
177
1.3
Producten en processen
18
5.3
Afvalstoffen
187
1.4
Afsluiting en vooruitblik
22
5.4
Stappenplan milieuzorg
23
5.5
Nieuwe maatregelen
5.6
Afsluiting
Het heelal en de aarde
30
2.2
Gevaren voor het milieu
36
2.3
De gezonde leefomgeving: begin bij jezelf!
51
2.4
Afsluiting en vooruitblik
Case: Vakantieverkeer, stadsverkeer, woon-werkverkeer
IE
2.1
3 Slim ontwerpen
208 209
55
Bijlagen
253
56
Bijlage 1 Toelichting bij het veiligheidsinformatieblad
253
Bijlage 2 Checklists
256
Bijlage 3 Websites
267
63
3.2
Milieukeurmerken
3.3
Afvalpreventie
103
3.4
Kantooromgeving
105
3.5
Afsluiting en vooruitblik
111
Case: Ontwerpers en duurzaamheid
112
Zorgvuldig realiseren
119
4.1
Milieuzorg bij het uitvoeren
120
4.2
Etiketten en symbolen
132
4.3
Afvalscheiding
149
4.4
Werkomgeving
156
4.5
Afsluiting en vooruitblik
164
Case: Duurzaam in de uitvoering
165
EV
202
215
Milieuzorg bij ontwerp en voorbereiding
PR
Case: Cradle-to-cradle, duurzaamheid van wieg-tot-wieg
190
Begrippenlijst
3.1
4
10
29
IE
2 Onze leefomgeving en haar problemen
172
64 97
EV
Case: Nadenken over het ideale wonen
171
PR
1.2
Milieubeleid ontwikkelen
W
13
Mens en natuur
W
1 Onze wereld, onze leefomgeving 1.1
11
Milieuzorg in de creatieve sector | Onze wereld, onze leefomgeving
Milieuzorg in de creatieve sector | Onze wereld, onze leefomgeving
12
W
Leefomgeving
Als je in jouw vriendenkring het woord natuur hardop uitspreekt, dan denkt iedereen aan bos, bergen, duinen en zee. Maar gebruik jij in jouw verhaal het woord milieu, dan kijken diezelfde vrienden misschien een stuk moeilijker. Je gaat hun gezellige avond toch niet verpesten met een hoop milieuproblemen? Het is een beetje vreemd, dat een simpel woord zo’n negatieve bijklank kan hebben. Milieu slaat gewoon op onze leefomgeving. Om precies te zijn op alle levende en niet levende natuur, waarin wij ons bestaan doorbrengen.
1
EV
Dit hoofdstuk behandelt de relatie tussen mens en natuur. Om te weten waarom het woord milieu misschien zorgelijk klinkt, moet je iets weten van de geschiedenis. De eerste paragraaf gaat over de verschillende manieren waarop mensen omgaan met de natuur. Daarna wordt behandeld hoe diverse samenlevingen zich ontwikkeld hebben en met welke gevolgen voor de leefomgeving. De derde paragraaf doet uit de doeken hoe wij de natuur gebruiken bij het maken van allerlei producten.
1.1 Mens en natuur
PR
PR
EV
IE
1
Onze wereld, onze leefomgeving
IE
W
1
Het goede gevoel ontstaat meestal op vakantie. Je ligt lekker op het strand en geniet van het zonnetje. Of je maakt een prachtige wandeling door de bergen, waarbij het ene uitzicht nog mooier is dan het andere. Als je honger krijgt scoor je ergens een broodje en een flesje water is meestal binnen handbereik. Wat een zorgeloos leven: voor eventjes ben je één met de natuur. Waarom kan dat niet het hele jaar door?
Genieten van zon, zee en strand!
13
De eerste paragraaf gaat over keuzes bij de start van een opdracht en over de milieu-aspecten van verschillende materiaalkeuzes. Daarna worden de milieukeurmerken op een rij gezet. Bij de voorbereiding kan ook al nagedacht worden over afvalpreventie, dat is het volgende onderwerp. Tot slot wordt gekeken naar jouw eigen werkomgeving. Is het werken milieuvriendelijker en gezonder te maken?
Ook de marketingafdeling van jouw eigen bedrijf denkt na over het beste reclamemiddel (medium). Zelfs binnen deze grenzen zijn er mogelijkheden om het milieu mee te laten spelen in jouw keuzes en ontwerpen. Zo is het maken van kleine oplagen van hoge beeldkwaliteit met de nieuwste machines en technieken, heel goed te realiseren. Als je er voor zorgt dat je steeds op de hoogte bent van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van milieuvriendelijke oplossingen, dan kan jouw bedrijf de opdrachtgever daarin adviseren.
W
Milieuzorg in de creatieve sector | Slim ontwerpen
W
Milieu-aspecten
Milieuzorg in de creatieve sector | Slim ontwerpen
Print
Non-print
64
Een belangrijke vraag voor een mediavormgever: wordt het print of non-print? Print en non-print zijn termen die slaan op de middelen waarop een reclame-uiting naar buiten gebracht wordt. In andere woorden: kies je voor drukwerk of voor het beeldscherm? In deze keuze heb je meestal niet de vrije hand, een opdrachtgever heeft vaak speciale wensen.
Er zijn veel bedrijven die gebruik maken van print en non-print: folder en website
In de rest van deze paragraaf worden de volgende onderwerpen achter elkaar behandeld: - Drukwerk (print) - Beeldscherm (non-print) - Systeembouw - Decoratie - Apparatuur - Dragers - Inkten - Papier en karton - Textiel.
PR
PR
Minder inkt gebruiken door gaatjes in de letters
3
EV
IE
Praktijkvoorbeeld Mediavormgever Dat verzin je toch niet: minder inkt gebruiken met behulp van gaatjes in de letters? Je zou denken van niet, maar het is toch echt bedacht. Door een Nederlands communicatiebureau nog wel. De ontwikkelde software ‘schiet’ bij het printen van teksten kleine gaatjes in de letters. Resultaat: met slechts één druk op de knop een inktbesparing tot wel 50%. Het geheim van het idee is de ontdekking dat onze hersenen alleen de buitenkant van een letter nodig hebben om te kunnen lezen. Onze hersenen vinden die gaatjes in de letter helemaal niet interessant.
EV
Mediavormgever
IE
3.1 Milieuzorg bij ontwerp en voorbereiding 3
Het gaat bij deze onderwerpen om ontwerpkeuzes en materiaalkeuzes. Wordt het print of non-print? Welk soort inkt gebruik ik? Je krijgt informatie over de milieu-aspecten van materialen, waardoor je een goede afweging kunt maken.
65
Milieuzorg in de creatieve sector | Slim ontwerpen
Milieuzorg in de creatieve sector | Slim ontwerpen
PR
Recycling
EV
Hergebruik
Een vormgever ruimtelijke presentatie komt op tal van manieren met textiel in aanraking
92
Hergebruik (recycling) van materialen is het milieuvriendelijkst omdat er niet opnieuw een beroep op grondstoffen wordt gedaan. Biologisch afbreekbare materialen zijn het veiligst voor het milieu. Als deze materialen eventueel niet opnieuw gebruikt worden, zullen ze het milieu uiteindelijk weinig schade toebrengen.
W
IE
Er zijn diverse milieuvriendelijke, flexibele textielsoorten op de markt. Als een product uit een monomateriaal (één soort grondstof) bestaat, is het eenvoudig uit elkaar te halen voor hergebruik. Let op: er is verschil tussen biologisch afbreekbare materialen en herbruikbare materialen.
3
Een ander probleem van katoen is het gebruik van insecticiden en pesticiden (insectendodende giffen). In de natuur is er een evenwicht tussen insecten en insectenetende vogels. Maar een akker is het paradijs voor insecten. Daar kunnen vogels niet tegenop eten. Hierdoor ontstaat een overschot aan insecten. Voor het doden van deze overige insecten wordt veel gif gebruikt. Jaarlijks wordt er wereldwijd zo’n 200.000 ton aan insecticiden en pesticiden over de katoenvelden uitgestrooid. De gifstoffen komen via de grond in het grondwater terecht en via de waterkringloop (zie hoofdstuk 2) in het drinkwater van mensen en dieren. Veel initiatieven proberen katoen milieuvriendelijker te maken. Bijvoorbeeld door het inzetten van insecten die de plant niet schaden maar wel de schadelijke insecten verjagen. Omdat er ontzettend veel katoen wordt gebruikt in de textielindustrie is elke verbetering welkom.
EV
Textielbewerking
Katoen Katoen is een van de oudste en belangrijkste textielsoorten. Het heeft een sterke vezel, is goed ademend, neemt makkelijk vocht op en is relatief goedkoop. Er is wel een keerzijde. Katoenakkers hebben heel veel water nodig, veel meer dan er op natuurlijke wijze via regen valt. Voor kunstmatige bevloeiing wordt veel water uit bronnen, rivieren en meren gebruikt. Berucht voorbeeld is wat de katoenteelt met het Aralmeer in Rusland heeft gedaan. In veertig jaar tijd is het meer vrijwel opgedroogd waardoor het drinkwater voor mens en dier is verdwenen.
PR
3
IE
W
Hierna worden de textielgrondstoffen katoen, linnen, hennep, bamboe, technisch wolvilt, tencel en gerecycled polyester en polypropyleen beschreven.
Katoen is een prachtig materiaal, maar de productie ervan is niet schoon
93
Milieuzorg in de creatieve sector | Zorgvuldig realiseren
Milieuzorg in de creatieve sector | Zorgvuldig realiseren
PR 118
W
IE
Praktijkvoorbeeld Sign Als je de reclame van de printer- of plotterleverancier van tien jaar geleden eens zou kunnen vergelijken met de reclame van nu, dan zouden er opvallende verschillen zijn. Toen kreeg je een full color, hoogglanzende brochure met daarin ronkende teksten: de nieuwste machine was altijd sneller dan snel, want tijd is geld. Daarbij was zo’n apparaat steevast geschikt voor de meest flitsende kleurenreeksen en folies, die weer oneindig weerbestendig waren en ga zo maar door. De tijden zijn flink veranderd. Zo is de papieren brochure meestal vervangen voor een exemplaar dat je kunt downloaden van de website. Vooral de informatie die je krijgt is compleet anders. Die gaat over de afgenomen hoeveelheid inkt, over de verminderde milieubelasting van de gebruikte grondstoffen, over dunner plaatmateriaal en over kleinere oplagen (op maat, namelijk). Wat er niet veranderd is? Dat zijn de teksten over de snelheid van de apparatuur: het werk moet nog steeds gisteren klaar zijn!
4
EV
EV
4
Zorgvuldig realiseren
Dit hoofdstuk gaat over de uitvoeringsfase op het werk. Hoe kun je er in de dagelijkse praktijk voor kiezen om milieubewust te werken? In elke branche kom je situaties tegen waarin jouw werkwijze gevolgen kan hebben voor jezelf en voor het milieu. De eerste paragraaf gaat over de keuzes op de werkvloer. Daarna wordt wetgeving en etikettering besproken. In de bedrijfsomgeving speelt de kwestie afvalscheiding en afvalverwerking een grote rol, dat is het volgende onderwerp. Afsluitend wordt net als in het derde hoofdstuk gekeken naar de eigen werkomgeving, maar dan buiten het kantoor. Kan het gezonder voor jezelf en jouw leefomgeving?
PR
IE
W
4
119
Milieuzorg in de creatieve sector | Zorgvuldig realiseren
PR 164
IE
W
We weten allemaal wel hoe je er met kleine dingen voor kunt zorgen dat je het milieu minder belast. Er zijn voorbeelden genoeg te noemen: energiezuinig autorijden naar je werk of stagebedrijf (niet als een malle optrekken), ook als de zon níet schijnt toch de fiets pakken, dubbelzijdig printen, papier gescheiden houden van ander afval en ga zo maar door. Duurzaamheid is veelbesproken. Iedereen wil er wel iets mee doen. Maar doe jij dat ook echt? Hier en nu? Want juist in een groep collega’s, die ook nog van goede wil is, schuilt soms een adder onder het gras: wie begint?
Het maakt niet uit of je op dit moment een betaalde kracht bent of een stagiair. Aan het milieu denken bij de diverse werkzaamheden die je verricht, kan vandaag ook al. Jij gaat toch niet pas milieuvriendelijk werken als jouw leidinggevende erom vraagt? Of als er stickers en werkbladen hangen waarop precies staat hoe dat moet? Is het mogelijk om iedereen een paar stappen voor te zijn? Zeker weten dat dat mogelijk is. Zet jij de airco op je werk bijvoorbeeld uit als je ‘s avonds naar huis gaat? Terwijl je weet dat het eigenlijk wel prettig is als het de volgende morgen alvast lekker koel is bij binnenkomst? Wat doe je als je net voor het verlaten van je werk langs een lege kamer komt waar het licht nog brandt? Het is dan wel niet jouw werkplek, maar het is een moeite van niets om even het licht uit te zetten. Vind je het niet vervelend om te zien dat anderen soms zo gemakzuchtig omspringen met het milieu?
4
EV
EV
4
IE
W
Dit vierde hoofdstuk behandelde het maken van milieubewuste keuzes tijdens de uitvoering van jouw werkzaamheden. De Europese wetgeving kwam aan de orde die moet helpen om de leefomgeving en jouw werkomstandigheden gezond te houden. Bij deze wetgeving past een wereldwijd systeem van etikettering op stoffen en mengsels: met behulp van standaardzinnen en symbolen kun je veiliger werken. Ook ging het over hoe je als bedrijf je afval kunt scheiden. Tot slot kwamen de milieu-aspecten van de eigen werkomgeving aan bod. In het volgende hoofdstuk staat bedrijfsvoering centraal. Hoe gaan bedrijven om met milieuzorg en aan welke wettelijke milieuvoorschriften moeten zij zich houden?
Case: Duurzaam in de uitvoering
PR
4.5 Afsluiting en vooruitblik
Milieuzorg in de creatieve sector | Zorgvuldig realiseren
Het opwekken van stroom doet meestal een aanslag op het milieu
165
Milieuzorg in de creatieve sector | Begrippenlijst
Milieuzorg in de creatieve sector | Begrippenlijst en bijlagen
Aardatmosfeer De aardatmosfeer is het luchtomhulsel van de aarde, waar het weer zich in de onderste laag (tot vijftien kilometer hoogte) afspeelt. Een ander woord voor de aardatmosfeer is dampkring. De lucht bestaat vooral uit waterdamp, stikstof en zuurstof. Daarnaast is er een kleine hoeveelheid andere gassen, zoals kooldioxide en ozon. Vlak bij de aardoppervlakte tref je in de lucht verontreinigingen aan zoals vulkanische as, zout, rookdeeltjes en roetdeeltjes.
32
182
EV
IE
30
Aardkorst De bovenlaag van de aardkorst is de vruchtbare laag, waar we voorzichtig mee moeten omspringen. Zonder vruchtbare bodem blijven er kale rotsen over. In de aardkorst bevindt zich een beperkte voorraad fossiele brandstoffen. Activiteitenbesluit Het Activiteitenbesluit bevat algemene milieuregels voor bedrijven. Bedrijven die onder de regeling van het Activiteitenbesluit vallen, hebben vaak geen vergunning nodig voor het plaatsen of veranderen van installaties die eventueel gevolgen voor het milieu zouden kunnen hebben.
PR
EV
PR 214
W
De cursief gedrukte woorden werken als een verwijzing: deze woorden komen ook in de begrippenlijst voor.
IE
W
Begrippenlijst
104
Afvalpreventie Afvalpreventie is het voorkomen van het ontstaan van afvalstoffen. Of op zijn minst beperking van de milieuschade van producten en productieprocessen.
215
Milieuzorg in de creatieve sector | Begrippenlijst en bijlagen
IE
ontwikkelingen aan het werk of wacht je tot ze verplicht zijn? ✔ Heb je onderzocht wat de meeste strenge milieunormen zijn? Stel je aan je eigen bedrijf strenge eisen op het gebied van milieunormen? ✔ Heb je jezelf tot taak gesteld om het milieubewustzijn van anderen (bijvoorbeeld leveranciers) te vergroten? ✔ Heb je al eens overwogen om processen en technologieën die het milieu verbeteren (of minder belasten) uit te wisselen met andere organisaties in de branche? Door nieuwe gegevens uit te wisselen, kunnen meerdere bedrijven er hun voordeel mee doen.
EV
Checklist 2: Betrokkenheid van personeel en het milieuteam
✔ Is
PR
er een directielid direct verantwoordelijk voor de milieuactiviteiten? ✔ Is in de organisatie een team met kwaliteitszorg en/of arbozorg bezig? Zo ja, kan dit team zich ook bezig gaan houden met milieuzorg? (Milieuzorg heeft raakvlakken en zelfs overlappingen met kwaliteitszorg en arbozorg.) ✔ Zijn er personen binnen de organisatie die tot taak hebben de activiteiten van de verschillende afdelingen onder de loep te nemen? ✔ Zijn er doelstellingen en verantwoordelijkheden benoemd met betrekking tot milieubescherming voor iedereen in de organisatie? ✔ Zijn de werkzaamheden op milieugebied duidelijk in de taken van medewerkers omschreven? ✔ Is er informatie over het milieubeleid van de organisatie en wordt daar gebruik van gemaakt bij de introductie van nieuwe medewerkers? ✔ Hebben de medewerkers de noodzakelijke kennis (opleiding)
256
W
✔ Volg je de ontwikkelingen op de voet? Ga je gelijk met nieuwe
IE
W
Checklist 1: Normen
om bepaalde milieuaspecten te betrekken in advisering en uitvoering? ✔ Zijn er voldoende middelen, tijd en geld beschikbaar gesteld om iedereen in staat te stellen vrijwillig activiteiten te ondernemen? ✔ Worden medewerkers aangemoedigd milieusuggesties aan te dragen? ✔ Komt de boodschap over, voelen de mensen zich betrokken bij het milieubeleid? Zo niet, wat kun je doen om medewerkers te motiveren om milieuzorgmaatregelen in het bedrijf na te leven? ✔ Neemt iedereen actief deel: afdelingen, klanten, distributeurs en leveranciers? ✔ Welke methoden en procedures worden gebruikt om de voortgang van het milieubeleid te controleren? ✔ Zijn er plannen om beoordeling en controle binnen de organisatie op een regelmatige basis (bijvoorbeeld ieder jaar) te laten plaatsvinden? ✔ Moet er een externe organisatie worden aangetrokken voor controle en toezicht op naleving en verbetering van het milieuzorgsysteem of de milieumaatregelen? ✔ Is er voor al het personeel training op het gebied van de milieuproblematiek? ✔ Is het mogelijk om andere bedrijven te bezoeken die al belangrijke vorderingen hebben gemaakt op milieugebied? Zo ja, stel dan vragen en maak aantekeningen. ✔ Gaan de interne milieueisen mee met nieuwste milieutechnische ontwikkelingen en worden ze besproken? (Denk bijvoorbeeld aan moderne spoelinrichtingen of afvalverwerkingsapparatuur.)
EV
Checklists
PR
Bijlage 2
Milieuzorg in de creatieve sector | Begrippenlijst en bijlagen
Checklist 3: Input: de materialen en middelen die gebruikt worden.
✔ Welke registratiemethode gebruik je voor het voorraadbeheer? ✔ Zijn er milieuvoorschriften met betrekking tot materialen en voorraden, en hoe worden die gehandhaafd? je vóór de aanschaf of materiaal en middelen schadelijk voor het milieu zijn en hoe je je er op een veilige manier van kunt ontdoen?
✔ Overweeg
257
