H
ENDRIK KUN MET STK AAR T
beelden buiten
INTERVIEWS & FOTOREPORTAGE OTTO SNOEK & VERHAAL VAN K. SCHIPPERS
H
ENDRIK
INHOUDSOPGAVE
4
Hendrik-Ido-Ambacht is niet van gisteren Tijdlijn
6 Beelden Buiten Een reis door de tijd
8 COLOFON
10
Deze publicatie wordt uitgebracht als advies van de projectgroep Kunst Volgerlanden over beeldende kunst in de openbare ruimte van Hendrik-Ido-Ambacht. HENDRIK werd aangeboden aan de wethouder van Cultuur Michiel van der Vlies op 20 juni 2009.
11
De projectgroep Kunst Volgerlanden bestaat uit Marcel Doodkorte (voorzitter), Janneke van Lisdonk (secretaris) en de leden Henk van Bennekum, John Blaak, Martijn Boelhouwers, Esther Didden en Martine Herman. Tekst en coördinatie: Martine Herman Interviews: Trudy Wehrmeijer Tekstredactie: Projectgroep Kunst Volgerlanden en Marjolein Brouwer (De Wijde Blik, Delft) Tekstcorrectie: Ineke Soeterik Vormgeving: Anneke Auer Verhaal: K. Schippers Fotoreportage: Otto Snoek Oplage: 225 Drukwerk: Printshop Sliedrecht Foto's kunstwerken: Henk van Bennekum Met dank aan: Alexandre van den Berg van het Historisch Genootschap Hendrik-Ido-Ambacht Overige bronnen: Historisch Genootschap Hendrik-Ido-Ambacht G.P. Alders e.a., Hendrik-Ido-Ambacht 1332-1982, (Hendrik-Ido-Ambacht, 1982) A.J. Verseveldt-Sesselaar, Die Zandtdelinghe, (HendrikIdo-Ambacht, 2001) B.J. Tideman, De geschiedenis van twee scheepssloperijen in Hendrik-Ido-Ambacht, (Zutphen, 2002).
Huidig Hendrik-Ido-Ambacht
Drechtsteden en Wijken
"Verbind oude bebouwing met elkaar"
Gesprek met Anneke Verseveldt van het Historisch Genootschap Hendrik-Ido-Ambacht
“Verrassingen in het landschap” Gesprek met Lucien den Arend, landschapskunstenaar
12 Kunstkaart 14 "Samen aanpakken" Gesprek met Inge Zeeuw, coördinator Volksuniversiteit Bouquet
15
Van afzondering naar uitstraling
Speerpunten kunst in de openbare ruimte
16
Fotoreportage Otto Snoek
18
"Maar geen 'WELKOM' in viooltjes"
20
"Denk aan het Centre Pompidou"
21
“Kunst moet passen bij de wijk”
22
Beeldend kunstenaar
Gesprek met de jongeren Robbert, Wendy, Roy, Patricia en Thijs
Gesprek met Carlo Oostindie, directeur Woningcorporatie Rhiant en Bep Besse, lid van de huurdersraad
Gesprek met Peter Gommans, ondernemer en interim-directeur van CAI H.I.Ambacht
Van afzondering naar uitstraling Vervolg van pagina 15
23 Valentijnsdag Een verhaal van K. Schippers
¶
DE KUNST VAN HENDRIK-IDO-AMBACHT
meerwaarde voor de gemeente
Door de jaren heen zijn in de openbare ruimte van Hendrik-Ido-Ambacht verschillende beelden geplaatst. Door
de komst van Vinex-locatie De Volgerlanden neemt het aantal kunstwerken nog verder toe. In 2002 is daarom speciaal voor De Volgerlanden een projectgroep Beeldende Kunst opgericht.
De projectgroep heeft een 'scenario voor beeldende kunst' voor de wijk gemaakt. Hierdoor is al in de planfase ruimte gecreëerd voor verrassende kunsttoepassingen. Dat maakt dat de kunst in De Volgerlanden - in tegenstelling tot de spreekwoordelijke toef slagroom op de taart - een onmisbare smaakmaker en een wezenlijk ingrediënt voor de beleving van de wijk is geworden. Het project maakt daarnaast zichtbaar dat kunstwerken in de buitenruimte een meerwaarde geven aan de woonomgeving; kunst geeft de wijk een unieke uitstraling.
De projectgroep Kunst Volgerlanden kan de verleiding niet weerstaan om over de 'kunstgrens' van De Volgerlanden heen te kijken naar de hele gemeente. Het HENDRIK magazine is bedoeld om bestuurders, bouwers en bewoners te enthousiasmeren en te adviseren over de (meer)waarde van kunst in de gemeente.
Foto: Ann Bousema Uit fotoboek 'De Volgerlanden. Impressies van nieuw Nederlands landschap', Uitgeverij 010, 2008
Hendrik-Ido-Ambacht
is niet van gisteren
Repelen, roten, braken, zwingelen en opmaken In Ambacht verwerkt rond 1817 een kwart van de bevolking - inclusief vrouwen en kinderen - vlas voor linnen. Het vlas werd ‘gerepeld’ met een soort kam, de repel, om het vlas van de zaaddozen te ontdoen. Daarna legde men het vlas in de Waal om te ‘roten’. Dit hield in dat de vezels van het vlas van elkaar werden geweekt.Vervolgens kwam het ‘braken’ - het vlas werd gebroken -, het ‘zwingelen’, - het vlas van stengeldelen ontdoen - en het ‘opmaken’ - het vlas in tweeën vouwen en opbinden. Romantisch was het werken in de vlasteelt niet; een dertienjarige jongen verdiende 12 cent voor 11 uur werken en het sterftecijfer lag bij de vlasverwerkers vijftig procent hoger dan normaal. De sociale- en hygiënische omstandigheden werden pas aan het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw beter met de invoering van diverse wetten en de opkomst van de industrialisatie van de vlasverwerking.
1000-1300 Eerste ontginning van de Zwijndrechtse Waard o.a. door monniken van Sint Paulus Abdij te Utrecht.
1896 Frank Rijsdijk koopt een terrein langs de Rietbaan, een kreek van de Noord, om hier een scheepssloperij te beginnen.
1855 Fusie van Sandelingenambacht met Hendrik-Ido-Schildsmankinderen-Ambacht-en-de-Oostendam tot Hendrik-Ido-Ambacht.
De quade en gemene volgerlanden Bakermat van de Nederlandse scheepssloperij
In 1332 gaf Graaf Willem III van Holland delen van de Zwijndrechtse waard uit aan enkele ambachtsheren. In ruil daarvoor betaalden zij mee aan het bedijken van dit laaggelegen land. De landerijen bestonden voor een deel uit vruchtbare akkers en weilanden, maar ook uit minder goede gronden: de ’volgerlanden’. Een lijn (de Langeweg) verdeelde de waard in twee stukken. Iedere deelnemer kreeg een stuk vruchtbare grond, het Hoofdland, en een stuk slechte grond: het ‘quade’ deel ofwel de volgerlanden. Deze slechte gronden lagen in het oostelijke deel van de waard. De allerslechtste stukken werden de ‘gemene’ volgerlanden genoemd.
In Nederland is de scheepssloperij ontstaan aan de rivier de Noord in Hendrik-Ido-Ambacht. Dit begon met een oud ijzerhandeltje van Frank en Arie Rijsdijk. Het eerste object dat ze kochten om te slopen, was een oude baggermolen. Al snel volgde een scheepssloperij aan de Rietbaan. Belangrijk voor de ontwikkeling van de sloperij was een groot internationaal sloopprogramma van verouderde oorlogsschepen uit 1911.Vooral Duitsland werd een grote afnemer van schroot uit Hendrik-Ido-Ambacht. Internationaal stond Hendrik-IdoAmbacht heel lang bekend als het scheepskerkhof. Als een schip afgeschreven was, ging het naar ‘Ambacht’.
1991
Van veen tot steen
De Vinex-locatie
Tunnel onder de Noord (A15).
Door de vele overstromingen op de laaggelegen ‘quade’ en ‘gemene’ volgerlanden bleef een laag zeer vruchtbare klei achter. Deze klei was geschikt voor landbouw, maar werd ook gebruikt voor de productie van bakstenen en zout.Vanaf de 15e eeuw ontstond er zoutwinningsindustrie langs de dijk. De bevolking verbrandde de met zeewater doordrenkte veengrond tot as. Deze as werd vervolgens in grote kookketels gezuiverd tot zout.Van de rivierklei werden stenen gebakken.
In 2000 werd de eerste steen gelegd in De Volgerlanden, een 120 hectare grote Vinex-locatie, gelegen op het grensgebied tussen Hendrik-Ido-Ambacht en Zwijndrecht. Ooit was het volgerland een slecht stuk grond dat men in 1331 cadeau kreeg bij een vruchtbare akker. Maar het volgerland bleek beter dan gedacht en de locatie floreerde lang als tuinbouwgebied. Begin jaren negentig werd De Volgerlanden aangewezen als Vinex-locatie. De gefaseerde aanleg van een grootschalige, 4.800 woningen tellende nieuwbouwwijk markeert een omvangrijke landschappelijke transformatie.
1939
1936
Brug over de Noord naar Alblasserdam.
A16 gereed.
2000
4
14e
15e
19e
20e
Eerste steen wordt gelegd in Vinex-locatie De Volgerlanden.
21e
5
BEELDEN BUITEN
Kunstwerken in de buitenruimte staan er niet voor niets. Opdrachtgevers van beelden hebben er vaak een bedoeling mee, willen het publiek iets tonen. Door de jaren heen hebben keizers, directeuren en burgemeesters verschillende motieven gehad om beelden te plaatsen in onze gezamenlijke buitenruimte.
6
Foto: Pieter Vandermeer
een reis door de tijd Het beeld van de belangrijke man
Kunst als leefbare omgeving
Het is het jaar 113 na Christus als keizer Trajanus op een openbaar plein in Rome een dertig meter hoge zuil opricht. Deze zuil draagt zijn naam, om de mensen te herinneren aan de vele triomfen van de Romeinse keizer. Zijn voorbeeld wordt al snel gevolgd door andere machthebbers. Marcus Aurelius beeldt zichzelf te paard af in verguld brons en zet daarmee de trend voor vele ruiterstandbeelden over de hele wereld.
Eind jaren zestig komt er steeds meer kritiek op kunst als verfraaiing. De dure en prestigieuze werken in het centrum van de stad staan wel heel ver af van het alledaagse leven in de volkswijken. In de jaren zeventig komt daar verandering in doordat kunstenaars steeds meer gaan samenwerken met bewoners. Gezamenlijk maken ze grote protestschilderingen om de misstanden in de wijk zoals woningnood en sociale ongelijkheid, aan te kaarten. Tegelijkertijd komt ook de omgevingsvormgeving op. Deze vorm van kunst vermengt zich met de inrichting van de stad, het landschap en de architectuur. Soms zo sterk dat het niet meer zichtbaar is wat nu bij het kunstwerk hoort en wat bij het straatmeubilair. Vanaf de jaren tachtig en negentig wordt kunst in de openbare ruimte steeds meer een onderdeel van de totale beeldcultuur op straat. Kunst, mode, reclame, graffiti en stickercultuur; alles wordt op één hoop gegooid.
Het eerste standbeeld in de lage landen is echter geen heerser of machthebber. Dwars als altijd kiest Nederland voor een schrijver en denker en daarmee krijgt Rotterdam in 1622 het standbeeld van Erasmus. Na de filosoof verwerven ook de zeehelden als Michiel de Ruyter, rechtsgeleerden als Hugo de Groot en kunstenaars zoals Vondel en Rembrandt een prominente plaats op openbare pleinen of in parken.
De beelden moeten zorgen voor een nationaal gevoel van saamhorigheid en eendracht.
Voel je beter met beelden In de jaren twintig van de vorige eeuw werden kunstenaars bij de bouw en inrichting van openbare gebouwen uitgenodigd om samen te werken met de architecten. De Beurs van Berlage is daarvan een sprekend voorbeeld. Vóór de Tweede Wereldoorlog zagen politici in dat ze hun idealen aan de man konden brengen door kunstenaars opdrachten te verlenen. Amsterdam stelde hier zelfs een stadsbeeldhouwer voor aan. Na de Tweede Wereldoorlog bloeit de opdrachtverstrekking op door de grote vraag naar gedenktekens. De oorlogsmonumenten zoals de ‘Dokwerker’ in Amsterdam en ‘De verwoeste stad’ in Rotterdam stimuleren na de oorlog bedrijven om kunstenaars vernieuwende kunstwerken te laten maken bij de wederopbouw van hun vestigingen. Een bekend voorbeeld hiervan is ‘het Ding’ van Naum Gabo bij de Bijenkorf in Rotterdam. De overheid kan daarbij niet achterblijven en stelt in 1951 de regeling in dat 1% van de kosten van Rijksgebouwen gereserveerd moet worden om politiebureaus, scholen, kerken en ministeries te voorzien van kunst of een decoratieve aankleding.
De confrontatie met de schoonheid en waarde van kunst verhoogt het welzijn van bezoekers van gebouwen. Individualiteit en de persoonlijke beeldtaal van de kunstenaar is de trend. Karel - ik rotzooi maar wat an - Appel wordt een veel gevraagde kunstenaar.
Cultureel erfgoed als inspiratie Eind jaren negentig wordt in de stedenbouw en landschapsarchitectuur steeds meer een relatie gelegd met de lokale cultuurhistorie. Archeologische vondsten, historische elementen in het landschap en cultureel erfgoed inspireren ontwerpers bij de inrichting van stad en land. Naast de geschiedenis van een plek vormt ook de levende cultuur in de vorm van verhalen en tradities een interessante inspiratiebron voor stedenbouw. In de planologie en de ruimtelijke ordening worden daarom steeds vaker kunstenaars en vormgevers ingezet.
Het opnemen van unieke cultuurhistorische elementen in grootschalige inrichtingsopgaven gaat eenvormigheid tegen.
Naar een breed publiek Vanaf 2001 legt de staatssecretaris van Cultuur de nadruk op het publiek. De wens is om méér publiek in aanraking te brengen met kunst en een gevarieerder publiek te trekken. Ook wil de overheid dat het publiek actiever deelneemt aan kunst en cultuur. De komende jaren krijgen vooral de amateurkunst en de volkskunst de aandacht van subsidieverstrekkers.
Geraadpleegde bronnen: Wikipedia Ilse Wessels, Afstudeerscriptie: Kunstgeschiedenis Universiteit Utrecht CBK Noord-Holland, cultuurnota 2001-2004
7
Drechtsteden De Drechtsteden vormen een gebied aan de zuidrand van de Randstad, waarin 6 gemeenten op een groot aantal beleidsterreinen intensief met elkaar samenwerken. De regio is 17.000 ha en heeft 281.000 inwoners.
Alblasserdam Oppervlakte: 9,96 km2 Land: 8,78 km2 Water: 1,18 km2 Inwoners: 18.836 (2145/km2)
De zes gemeenten Alblasserdam, Dordrecht, Hendrik-Ido-Ambacht, Papendrecht, Sliedrecht en Zwijndrecht, worden omgeven door water en natuurgebieden. Een van de meest bepalende factoren van de ontwikkeling van de Drechtsteden is het water. Daarom hanteren de Drechtsteden ook het motto: "Samen stad aan het water".
Hendrik-Ido-Ambacht Oppervlakte: 11,99 km2 Land: 10,75 km2 Water: 1,24 km2 Inwoners: 26.343 (2405/km2)
Sliedrecht Papendrecht Oppervlakte: 10,77 km2 Land: 9,48 km2 Water: 1,29 km2 Inwoners: 31.695 (3343/km2)
Zwijndrecht Oppervlakte: 22,77 km2 Land: 20,38 km2 Water: 2,39 km2 Inwoners: 44.276 (2173/km2)
8
Dordrecht Oppervlakte: 99,45 km2 Land: 79,12 km2 Water: 20,33 km2 Inwoners: 118.390 (1496/km2)
Oppervlakte: 14,00 km2 Land: 12,77 km2 Water: 1,23 km2 Inwoners: 23.903 (1872/km2)
Wijken 01 CENTRUM Oppervlakte: 210ha Inwoners: 11.019
05 DE OEVERS Oppervlakte: 324ha Inwoners: 132
03 DE VOLGERLANDEN Oppervlakte: 223ha Inwoners: 6.351 04 SANDELINGEN-AMBACHT Oppervlakte: 240ha Inwoners: 111
02 KROMMEWEG Oppervlakte: 202ha Inwoners: 8.246
D E N
RD OO
WAAL
RIETBAAN
01 04
05 02 03
Kerkstraat / Dorpsstraat / Achterambachtseweg
Lintbebouwing Lintbebouwing Veersedijk / Onderdijkserijweg Vrouwgelenweg
9
De gemeente Hendrik-Ido-Ambacht heeft vele kwaliteiten; het dorpse, rustige karakter, het vele groen en natuurlijk de ligging aan het water. Naast de feitelijke gegevens, zoals de geografische ligging, bestaat er ook zoiets als het 'beeld' dat bestaat over een gemeenschap. Deze 'verbeelde' gemeenschap noemen we 'culturele identiteit'.
De culturele identiteit van Hendrik-Ido-Ambacht is terug te zien in de oorspronkelijke architectuur, de originele lintbebouwing en de historische gemeentekern. Naast de gedeelde historie dragen ook de mate van verzorging van de openbare ruimte, het oprichten van bijzondere monumenten, het houden van festivals en de aanwezigheid van actieve verenigingen bij aan het ontstaan van een culturele identiteit.
Culturele identiteit ontstaat als inwoners trots zijn op hun eigen cultuur, kunst en erfgoed en daar de waarde van inzien. Ook is het van belang dat een gedeelde visie bestaat over de plaats die cultuur inneemt in de gemeenschap.
&
Trudy Wehrmeijer, eindredacteur van de Kombinatie, sprak met een aantal bewoners, ondernemers en betrokkenen over kunst in de openbare ruimte van Hendrik-Ido-Ambacht.
"Verbind oude bebouwing met elkaar" Gesprek met Anneke Verseveldt Historisch Genootschap Hendrik-Ido-Ambacht
Als het gaat om kunst in de buitenruimte vanuit
Denk ook aan de oude begroeiing van bijvoor-
historisch perspectief, dan moeten we vooral zuinig zijn op wat er nog vanuit het verleden is. Denk aan de historische Lindelaan, die loopt van de Achterambachtseweg naar boerderij Vredebest. Vroeger hadden oude buitenhuizen zo’n laan maar je ziet die bijna nergens meer. Hier wel, laten we daar zuinig op zijn.
beeld zwanenbloemen. Ik zou dergelijke groene, levende elementen in de buitenruimte willen bewaren en koesteren. Hetzelfde geldt voor details als de kleine dakkapelletjes (koekkoeken) en versieringen van dakgoten van oude boerderijen en de haan op de kerktoren. Met kunst in de buitenruimte zou je de aandacht op al die elementen kunnen richten.
Dat geldt ook voor de majestueuze oude beuken bij oude boerderijen. Er staan nog prachtige exemplaren bij Café de Landbouw en bij het renteniershuisje van boerderij Bouwlust. Leuk om te weten is dat een bruine beuk vroeger werd geplant als teken dat 'het goed' schuldenvrij was of in ieder geval eigendom was van de bewoner. Bij een groene beuk was de bewoner niet de echte eigenaar.
10
De mooiste buitenruimte die we hebben is het beschermde dorpsgezicht met de oude lintbebouwing langs de Kerkstraat, de Dorpsstraat, de Paulusweg, de Achterambachtseweg en de Vrouwgelenweg. Het zou mooi zijn om die oude bebouwing met routes aan elkaar te verbinden. Laat maar zien dat H.I.Ambacht in een halve eeuw explosief is gegroeid en dat veel Ambachters wonen op het vroegere land van grote boeren.
"Verrassingen in het landschap" Gesprek met Lucien den Arend Landschapskunstenaar Lucien den Arend
woonde het grootste deel van zijn leven in Zwijndrecht en maakte voor talloze steden landschapskunst. Het meest in het oog springend zijn de grote, vaak geometrisch gevormde staalconstructies. Daarnaast werkt hij graag met bomen en water om zo een stukje landschap opnieuw te vormen.
"In Nederland is al het landschap ooit met mensenhanden gemaakt. Het is interessant om de omgeving opnieuw vorm te geven en daarbij gebruik te maken van natuurlijke elementen die relevant zijn in die omgeving. Aarde, gras, bomen, water en riet kun je een nieuwe betekenis geven door er lijnen, bogen, vierkanten of andere geometrische of wiskundige vormen mee te maken. Zo'n met mensenhand gemaakt stukje landschap krijgt dan iets verrassends en onverwachts. Extra spannend wordt het als je aan die natuurlijke elementen ‘harde’ elementen als beton of staal toevoegt."
Lucien den Arend werkt graag met knotwilgen en populieren, bomen die van oudsher thuis horen in het Hollandse landschap. "Door de oprukkende woningbouw verdwijnt dat landschap maar maak in die nieuwe omgeving dan iets dat zich onderscheidt van de rest en waarin je natuurlijke elementen van dat oude landschap tegenkomt. Soms kun je het nieuwe ook benadrukken door juist met bomen te werken, die van nature niet in Nederland voorkomen." Wat hij bedoelt is te zien op de grens van De Volgerlanden met Zwijndrecht. Lucien den Arend ontwierp daar
11
een grote waterpartij met een kruisvormig eiland, dat enerzijds herinnert aan oude tiendwegen en anderzijds de loop van de voormalige hoogspanningslijn volgt.
1
Moeder met tweeling
9
Marcus Ravenswaaij, 1969
Lieveheersbeestje
2
Schoofje
Marcus Ravenswaaij, 1974
Roel Teeuwen, 2001
2 Mozaïek
Wereldbol
Fietsenstalling, 1997
3
Dichtregels
Baxpark, 2002
Cultureel Centrum Cascade
Spelende kinderen
10
Ben Aalbers
9
Gevelreliëf
J. Querido, 1972
Jacques Soler, 1995
Bart Sanders
Gevelreliëf
Plaquette
Vuur, water, lucht en aarde
één beeld per duizend inwoners
Ben Aalbers
Aquarium
Varken Marcus Ravenswaaij, 1972
5
Spelende kinderen
De Dukdalf
4
Harry Boley
3
Kikker
Gevelreliëfs
Marcus Ravenswaaij, 1971
Ben Aalbers
Schepen varen door de wereld Ben Aalbers, 1968
4
Kennismaking in de wei
1
Marcus Ravenswaaij, 1983
10
Droomeiland Lianne de Lepper, 2007
Lichtgedicht René Knip en K. Schippers, 2007
8 Scheepsschroef Roel Bendijk
Het kompas Nico de Wit, 2007
6
8 Oost, west
5
Aris de Bakker, 2007
6
7 7
12
Jaap Hartman, 2008
Spinnenweb Marcel Kronenberg, 2007
Walburgproject Lucien den Arend, 1971
'Faller 574' AE Kliest, 2007
Oude tijd, nieuwe tijd
Net als sport, onderwijs en groen is aandacht voor kunst onderdeel van het gemeentelijke aanbod. Activiteiten op het terrein van kunst nodigen uit tot meedoen, ontplooiing, ontmoeting, het delen van ervaringen en interesse in de eigen historie. Een levendig klimaat op het terrein van kunst draagt bij aan actieve deelname aan het gemeenschapsleven. Cultuur inspireert en maakt mensen bewust van hun identiteit. Identiteit op haar beurt is een inspiratiebron voor culturele activiteiten.
In Hendrik-Ido-Ambacht zijn volop kunst- en cultuuractiviteiten te bewonderen. Zo zijn vanaf eind jaren zestig verschillende kunstobjecten geplaatst. Sommige zijn geschonken door bedrijven, andere objecten in opdracht gemaakt van de gemeente of aangekocht. In totaal loopt er een kunstroute langs zesentwintig beelden. Dat komt neer op één beeld per duizend inwoners.
13
“
Gesprek met Inge Zeeuw Coördinator van Volksuniversiteit Bouquet
"Samen aanpakken"
Er is in Ambacht best al veel kunst in de buitenruimte. Wat er staat is ook allemaal mooi. We hebben hele mooie beelden op de rotondes, die ze ook heel herkenbaar maken. Kortom, opvallende kunst, die mensen echt zien, is er wel.
Daarnaast zijn veel mensen als amateur met kunst bezig. Daar zou je iets mee kunnen doen.
Je zou amateurkunstenaars kunnen vragen om een deel te maken van een groot kunstwerk. Samen één groot schilderij maken, waar je misschien wel foto’s van andere kunstvormen in kunt verwerken.
Het zou ook mooi zijn als je braakliggende stukjes grond in een wijk samen met bewoners en amateurkunstenaars zou kunnen omvormen tot kleine parkjes en plantsoentjes. Er zouden bankjes kunnen komen en stenen muurtjes waar mensen op kunnen zitten. Daar zou je geprepareerde kunstwerken in kunnen verwerken of tot stand kunnen laten komen. Voorwaarde is wel dat het onder professionele begeleiding gebeurt en dat het gemaakt wordt van goede en degelijke materialen, zodat het tegen een stootje kan.
In het algemeen zou je amateurkunstenaars kunnen inzetten om gezamenlijk een project te doen. Misschien
14
kun je op een rij achtereenvolgende lantaarnpalen amateurkunstenaars iets laten schilderen in een bepaald thema. Ook dat onder begeleiding van een professionele kunstenaar en wel zodanig, dat het kunstwerk niet na één regenbui wegspoelt.
{
Kunst is meer dan alleen een bronzen ruiter te paard; de creativiteit van kunstenaars en ontwerpers kan op ieder terrein een unieke bijdrage leveren. Zo kan kunst veilige routes naar school creëren voor kinderen, kan kunst laten zien dat industrieterreinen meer zijn dan een verzameling schoenendozen of er voor zorgen dat 'eilandjes' van groene gebieden beter op elkaar aansluiten. Kunst in de openbare ruimte toont op een bijzondere en unieke manier waar de gemeente voor staat.
Van afzondering naar uitstraling
HISTORISCHE KWALITEITEN
Amateurkunst mag en moet gezien worden, ook in de buitenruimte. Unieke projecten kunnen ontstaan wanneer de vele verenigingen in de gemeente samenwerken met professionele kunstenaars, theatermakers, muzikanten of filmers. Deze samenwerking kan tijdelijk zijn, zoals een manifestatie, voorstelling of workshop, maar het mooiste is als er ook een blijvende herinnering achterblijft op een veelbezochte, openbare plek.
Nieuwe inzichten en veranderende behoeftes maken dat woningbouw, bedrijfslocaties, infrastructuur en natuur altijd in beweging zijn. Culturele planologie betrekt beeldend kunstenaars en vormgevers bij deze ruimtelijke ontwikkeling. Ook maakt het gebruik van inspiratiebronnen zoals de geschiedenis van de plek, waaronder historische gebouwen, bomen en wegen én de levende cultuur, zoals gebruiken, verhalen en tradities.
Cultuurhistorische kwaliteiten tonen het unieke karakter van de leefomgeving, inspireren en geven karakter aan ruimtelijke projecten. Beeldend kunstenaars, vormgevers, theatermakers en schrijvers kunnen in Hendrik-Ido-Ambacht bij grote veranderingen de sporen uit het verleden op een onverwachte en spannende manier verweven met de actualiteit.
LEVENDIGE AMATEURKUNST Een belangrijke bron voor het culturele leven in de gemeente is de amateurkunst. In Hendrik-Ido-Ambacht wordt deze door veel inwoners op een hoog niveau beoefend. Zowel jong als oud, ieder op zijn eigen manier, neemt deel aan het rijke verenigingsleven. Op deze manier geeft de amateurkunst de gemeente een unieke, culturele uitstraling. Een levendig klimaat op het terrein van kunst draagt bij aan een actieve samenleving.
KUNST ALS SOCIALE STIMULANS Een aantrekkelijke openbare ruimte is belangrijk. Maar het uiterlijk zegt niet alles. Gemeentes zijn ook betrokken bij maatschappelijke en sociale vraagstukken zoals duurzame industrie, de ontwikkeling van de Brede School, uitdagende én veilige speelplekken voor kinderen, een plek voor de jeugd en veilige routes met goede verlichting. Hierin werkt de gemeente samen met bedrijfsleven, opvoeders, scholen of gezondheidscentra. Kunst maakt zichtbaar wat niet meetbaar is. Sociaal maatschappelijke veranderingen gaan vaak langzaam en zijn niet altijd goed zichtbaar. Kunstenaars en ontwerpers kunnen een gezicht geven aan deze geleidelijke ontwikkelingen. Bijvoorbeeld door met kunst of een groene inrichting te laten zien dat een bedrijventerrein en een ecologische zone best samen kunnen gaan. Ook kunnen zij met een speciaal kunstproject laten zien dat jongeren een positieve bijdrage kunnen leveren aan de openbare ruimte. Verder kan de gemeente bewoners stimuleren om vaker de fiets te pakken of lopend te gaan door kunstenaars veilige maar vooral ook bijzondere routes te laten ontwerpen die 's avonds sprookjesachtig worden aangelicht. Vervolg op pagina 22
15
OTTO SNOEK
Otto Snoek (1966) fotografeert op straat. Hij doet dit meestal in zijn geboortestad Rotterdam. Het liefst fotografeert hij op zaterdag, dan gaan veel mensen winkelen, naar de voetbalclub of naar één van de vele festivals. Op zijn foto’s laat hij zien hoe de Rotterdammers hun vrije tijd doorbrengen. Voor de Hendrik. maakte Otto Snoek een uitzondering. Hij bracht een zaterdag door in HendrikIdo-Ambacht. Hier trof Snoek geen drinkende voetbalsupporters of schaars geklede dansers van het zomercarnaval aan. Met een groot gevoel voor details legde hij het dorpsleven van Hendrik-IdoAmbacht vast.
16
Recent is het boek WHY NOT met 65 kleurenfoto’s van Otto Snoek uitgegeven en was er in het Fotomuseum Rotterdam de gelijknamige tentoonstelling te zien. Tegelijkertijd bracht het kunstcentrum Witte de With zijn fotoboek ROTTERDAM uit.
17
#
"Maar geen WELKOM in viooltjes"
Gesprek met de jongeren Robbert, Wendy, Roy, Patricia en Thijs Voor jongeren blijkt de band met het verleden in de kunst niet te hoeven. "Waarom altijd kijken naar het verleden, we leven nu en Ambacht is niet meer de kleine gemeente van een halve eeuw geleden." Jongeren hebben volgens hen niet zo veel met kunst. "We weten niet waar de voorstellingen op slaan. Over kunst na moeten denken is te moeilijk voor jongeren. Pas als iets meteen opvalt, vinden wij het mooi." Voor hen daarom geen kneuterig en priegelig gedoe. Kunst mag, nee moet van hen groots en stoer zijn, strak en kleurrijk. Grote groene objecten en imposant water zien jongeren ook wel zitten. "Maar geen 'welkom' in viooltjes. Wees trots op het dorp en maak een stoere entree. Een soort eigentijdse Arc de Triomphe met grote bogen, zoals bij de haven in Barcelona. Werk met grote gebaren. Denk aan een waterpartij met veel en hoge, verlichte fonteinen of met een waterval." "De Brink kan vrolijker en gezelliger worden met grote gekleurde potten, misschien met verlichting erin. En dan niet één of twee maar een hele groep bij elkaar." "Maak een groots en kleurig lichtobject, dat een gebouw accentueert en waarin de kleuren steeds veranderen. Of doe iets met glas, waarin je de kleuren ziet als de zon er in valt."
18
"Doe iets groots met groen en planten. Maak een eilandje, dat jongeren aan vakantie doet denken, een kleine oase met water en bankjes."
"Laat jongeren onder begeleiding elektriciteitshuisjes met graffity beschilderen of het gebouw van Dock-03 zelf. Maak er een wedstrijd van en er komen de mooiste dingen uit, die anderen ook zullen respecteren. Of maak een muurschildering, waarbij het lijkt of de straat 6 keer zo groot is." "Laat zien dat Ambacht een onderdeel is van Europa en de wereld met vlaggen en symbolen van andere landen."
19
~
Gesprek met Carlo Oostindie, directeur Woningcorporatie Rhiant en Bep Besse, lid van de huurdersraad
"Denk aan het Centre Pompidou" " Kunst in de buitenruimte moet functioneel zijn, vinden zij. "Kunst verfraait maar het kost ook geld. Dat geeft niet, als er ook nog een nuttige functie aan is verbonden. Als je kunst 'leuk en nuttig' kunt maken, is het voor iedereen aardig. Zo kan kunst helpen om je in je wijk, in je woonomgeving thuis te voelen en er iets eigens van te maken. Je zou hiervoor verlichting kunnen inzetten. Verlichting moet er toch zijn en met net iets anders of iets mooiers kun je een wijk of een straat een eigen identiteit geven. Buurten kunnen dan herkenbaar zijn aan hun verlichting, die in de ene buurt anders is dan in de andere. Je zou ook iets kunnen doen met stroken neonlichten of met het aanlichten van bepaalde gebouwen. Denk aan het Centre Pompidou." "We hebben nu enige reliëfs op kopgevels van flatgebouwen maar je kunt ook iets doen met teksten op gevels. Ook daarbij geldt, dat het een buurt iets ‘eigens’ geeft."
Nog meer ideeën? "Het Baxpark en Sandelingen Ambacht zijn plekken waar meer te beleven zou moeten zijn. Al ontwerp je er maar bijzondere speeltoestellen, waar kinderen in kunnen klimmen. En dan geen gewone, houten klimrekken maar sprookjesachtige bouwsels. Langs de Waal zou op die manier 'spelen en kunst' ook gecombineerd kunnen worden."
••••• Een andere plek die het verdient om er iets van te maken is voor Carlo het gebied rond de Dorpskerk.
Gesprek met Peter Gommans
Ondernemer en interim-directeur van CAI H.I.Ambacht
"Kunst moet passen bij de wijk" " Bij sociale woningbouw hoort een wat meer sociale buitenruimte, met speelruimte voor kinde-
ren of een open plek waar een wijkfeest kan worden gehouden. In een wat meer zakelijke buurt, met veel kleine ondernemers moet de buitenruimte ook meer zakelijk zijn. Daar hoort een wat strakkere sfeer bij en het is ook belangrijk dat je je vervoermiddel kwijt kunt. En in een historische wijk past een bronzen beeld. Kortom, je moet niet 'zomaar' ergens iets neerzetten, omdat je het hebt of omdat het moet.
20
;
"Kunst in de buitenruimte moet passen bij de wijk, de architectonische uitstraling van de bebouwing en bij het type bewoners."
Een kunstuiting moet ook niet op zichzelf staan of toevallig voor handen zijn maar een betekenis hebben. Het is mooi als kunst refereert aan of een relatie heeft met de zakelijke geschiedenis of de huidige knowhow van de gemeente. Zo spreekt het schip op de rotonde in de Antoniuslaan, dat refereert aan de scheepsbouw en sloperijen, iedereen aan.
Op de Nijverheidsweg
zou een kunstwerk van bijvoorbeeld bijen of mieren kunnen uitbeelden, dat de bedrijven samen een conglomeraat van hard werkende ondernemingen vormen. Op het genieterrein zou je een relatie kunnen leggen met de pontonniers die er vroeger lagen. Zij hadden bemoeienis met het water en sloegen bruggen.
De kunstuitingen moeten wel herkenbaar zijn en
er moet een relatie zijn met de plek, de geschiedenis en de bedrijvigheid. Het is niet erg om er moeite voor te moeten doen om die relatie er uit te halen maar de kunstenaar moet die er wel in hebben gelegd.
21
vervolg van pagina 15:
Van afzondering naar uitstraling NATUUR ALS INSPIRATIEBRON Kunstenaars zoeken altijd naar alternatieve plekken om buiten het museum of de galerie werk te maken en te exposeren. Bij landschapskunst is natuur de bron van inspiratie. De natuur levert het materiaal en het kunstwerk krijgt door de relatie met het landschap extra betekenis.
22
Het kunstwerk als middel om het landschap intensiever en bewuster te beleven.
In Hendrik-Ido-Ambacht liggen twee belangrijke ecologische verbindingszones die drie grote groengebieden aan elkaar verbinden; recreatiegebied Sandelingen-Ambacht, de polder Oud-Reyerwaard en de Sophiapolder.
Het ene gebied is bedoeld voor recreatief gebruik, het andere voor struinen door de natuur en in de Sophiapolder kan de natuur zo ongestoord mogelijk zijn gang gaan.
Om de beleving van de verschillende natuurgebieden te versterken, kunnen kunstenaars of ontwerpers fantasievolle kunstwerken, unieke rustplekken, doenatuur voor kinderen, uitkijktorens, bruggetjes en loopplanken, eendenkooien en vogelspotplaatsen ontwikkelen.
Valentijnsdag K. SCHIPPERS
Ze schrijft het op. Heel vlug. Ze weet al wat. Daar komt het, roef-roef, Als jij er bent met je palmpjes op je armen en korte maautjes hebt dwaal ik weg naar Afrika… Even denkt ze na, hand tegen haar voorhoofd. O nee, te vlug gedacht, dat ene woord klinkt wel zo, maar het moet mouwtjes zijn en hebt kan er uit. Ze leest het nog eens, als jij er bent met je palmpjes op je armen en korte mouwtjes dwaal ik weg naar Afrika, ze schrijft door, waar precies die palmpjes staan. Nu vlug het slot en als hij dan vraagt waar ik was in m’n gedachten zeg ik: Afrika. Niet meer overlezen, vlug in een envelop, een bruine, en die in haar tas. Ze gaat naar buiten en loopt door de lange straten naar Suze. Die is jarig, haar bvvdw, beste vriendin van de wereld. Het is ook nog Valentijnsdag en dan moet ze niet alleen Suze, maar ook hem iets geven. Op de andere dagen lukt het soms niet, nu kan het. Niet voor Teun geschreven en ook niet van Liza met allemaal kruisjes ernaast. Dat is te kinderachtig. Op het schoolplein heeft ze met Teun een aftelrijm bedacht. Hen-drik I-do Oos-ten-dam en Schild-mans-kin-de-ren Ambacht en wie een lettergreep mist, die is ‘m. De School voor het Geringste is nog veel leuker. Die heeft ze samen met Teun bedacht. Zal ze de weg nemen door de supermarkt? Nee, ze loopt een eind en slaat dan rechtsaf. Die weg loopt langs het water. De School voor het Geringste en dan vind je van die leuke onderwerpen. Je kunt het overal doen, nu hier, al dat gemaaide gras. Het ruikt al zo lekker en dan ligt het nog tussen het onkruid en dat onkruid staat dan weer tussen de stoeptegels. Nooit mis, overal wat, kijk maar om je heen, al die witte strepen tussen het baksteen. Zo mooi. Wie heeft het daar nou over? Niemand. En dan schrijf je het in een schrift en dan krijg je van die lange lijsten en daar staat dan al afgeknipte nagels, kruimels van een broodje en zo’n pindakaaspotje met van die laatste vegen van binnen. Die krijg je niet weg en dan komt het ooit in het Museum van het Geringste. Daar zie je alles, ook foto’s van anderen die je soms op straat vindt. Al lopend kijkt ze nog een keer in haar tas. Ze vouwt het open, een blik op het papier, nee, het is goed. Suze krijgt Hoe overleef ik mijn eerste zoen? Het wordt een keer tijd. Ze is nu elf, net als Liza. Altijd praat ze over jongens, heeft er vast nog nooit een gehad.
23 Drie uur later loopt ze weer terug naar huis. Alleen, langs de deftige huizen. Haar vriendinnen moeten een andere kant op en Teun bleef nog even. Moeder wil dat ze op tijd thuis is. Liza zweeft. Hij vond de palmpjes prachtig, die had ze er nog bij getekend. En zij kreeg een Valentijnshart, helemaal rose, zo mooi, borstplaat of hoe noem je het, ja, ze weet het zeker, borstplaat, zo heet het. En het is de anderen niet eens zo opgevallen. Niemand begon te joelen of te duwen. De school voor het geringste, hoe hij even iets langer haar arm aanraakte toen hij bedankte. Met een ander speelde en toch naar haar keek. Hard klapte toen zij zong. Ze loopt maar door, langs het theater, het gemeentehuis, de sportvelden. Heeft nog geen zin om naar huis te gaan. Dan kijkt ze weer naar het hart. Het zit nog in haar hand. Afgehapt, helemaal afgehapt, aan alle kanten, terwijl ze liep. Ze wilde het altijd bewaren, de afdruk van haar tanden overal. Ze kijkt om zich heen. Daar zou het kunnen, het hart van borstplaat, oneindig groot, op dat grasveld, tot de hemel. Dat je het niet meer kan eten en het er altijd zal zijn.
K. Schippers is schrijver en dichter. In 1996 kreeg hij de P.C. Hooftprijs voor zijn hele oeuvre. K. Schippers schreef voor de vluchttoren van de Sophiaspoortunnel in De Volgerlanden de zin: 'Alles bedelt om betekenis, deze toren staat hier voor jou alleen.' Typograaf en grafisch vormgever René Knip zorgde voor het ontwerp van het lichtkunstwerk.
Inwoners : Gemiddeld inkomen : Woningen : Gem. WOZ-waarde : Provincie : Coördinaten : Oppervlakte : - land : - water :
§
26.343 € 13.400 per inwoner 9.700 € 224.000 Zuid-Holland 51°51’ NB 4°38’ OL 11,99 km2 10,75 km2 1,24 km2
CBS-code : CBS-wijkindeling : - wijk 01 (053101) - wijk 02 (053102) - wijk 03 (053103) - wijk 04 (053104) - wijk 05 (053105)
0531
Centrum Krommeweg De Volgerlanden Sandelingen-Ambacht De Oevers
Burgemeester (lijst) : Herman Jonker (PvdA) Gemeentewebsite : hendrik-ido-ambacht.nl Verkeersaders : A15, A16 Postcode : 3340-3344 Netnummer : 078
Statistieken: Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)
