Interviews met fairtradeorganisaties

Interviews met fairtradeorganisaties

Inhoudsopgave

VERWERKER

RECHTSTREEKS AANKOPEN BIJ PRODUCENTEN IN HET ZUIDEN

LOBBYWERK EN/OF SENSIBILISERING

Freja Food: snoepen met respect voor boeren in Noord en Zuid

03

GingerLove: eerlijk alternatief voor koffie en thee

09

Fairtrade Belgium

14

Belgian Fair Trade Federation: eendracht maakt macht

20

Ethiquable: afzetmarkten voor producenten uit het Zuiden

25

Latino: Latijns-Amerikaans ambachtswerk mee met zijn tijd

30

Belvas: passie voor chocolade en export

34

Optimart: promotor van sociale verandering

39

La Pachamama: fair trade voor klein en groot (maar vooral voor klein)

43

Café Chorti: fairtradekoffie recht uit Guatemala

48

Couleurs sud: eerlijk en gezellig

53

Fairytale: fairtradetraktaties voor alle gelegenheden

57

Ana Edelsmid: goudeerlijk

62

Biodia: van eerlijke Italiaanse pasta tot Belgische fairtrademelk

67

Leuvens Wereldcafé: dromen van een netwerk van Wereldcafés

71

Meer dan Mooi: fashionable fair

76

Fair in Trade: propere was

81

Femimain: de cirkel is rond

86

Oxfam-Wereldwinkels en Oxfam Fair Trade: handel voor structurele verandering

91

Oxfam Fair Trade Crafts: handgemaakte producten uit het Zuiden

96

Oxfam-Magasins du monde: een burgerbeweging

103

Clarysse: 4 miljoen faire handdoeken

109

ACP: faire promo- en werkkledij

114

Puro koffie redt regenwoud

120

Klingele: chocolade om van te genieten

125

Candico: miljoenen kilo’s eerlijke suiker

130

Ozfair: de grot van Ali Baba voor fair trade

135

Praatcafé Altérez-vous

139

Biodyvino: goede wijn, zonder bittere nasmaak

145

BeFre: duurzame en fairtradetassen

150

Fair Trade Connection: omdat producenten ook verhalen te vertellen hebben

154

Maya Fair Trade: de coöperatie wint stilaan aan kracht

159

FREJA FOOD

Interview met

Roland Dejaeghere

Freja Food zag in 2000 het levenslicht. Intussen produceert het bedrijf meer dan 20 soorten biscuitproducten die je kan terugvinden in ruim 300 Belgische natuurvoedingswinkels. Met zijn ambachtelijke koekjes, wafels en cakes slaat Freja Food de brug tussen boeren in Noord en Zuid. Roland Dejaeghere werkte na zijn studies Toegepaste Economische Wetenschappen twaalf jaar lang in de exportsector van bakkerijgrondstoffen. Het grootste deel van deze tijd werkte hij in het buitenland, voornamelijk in Zuid-Europa. "Na de dioxinecrisis in 1999 begon ik me vragen te stellen bij onze voeding en de duurzaamheid van ons voedselsysteem," herinnert Roland zich. Na enkele cruciale ontmoetingen met pioniers uit de Belgische biosector besloot hij om samen met Marc Boerboom een bioproduct op de markt te brengen. "We hadden beide ervaring in de bakkerijwereld. Marc als bakkerszoon, ik in de verkoop van bakkerijgrondstoffen. Samen besloten we koekjes op de markt te brengen. "Voor de naam van het nieuwe bedrijf vond Roland inspiratie bij de Noorse godin van de vruchtbaarheid, Freja. "We zijn begonnen met een beperkt assortiment van koekjes, wafels en cakes. Freja Food koos resoluut voor biogrondstoffen en een artisanale productiewijze. In het

Freja Food : snoepen met respect voor boeren in Noord en Zuid

begin maakten we enkel producten op basis van tarwe, maar doorheen de jaren zijn we beginnen experimenteren met andere graansoorten zoals spelt, quinoa, haver en hennep. Door de juiste mensen te ontmoeten, raakten we geïnspireerd om te innoveren."

Interview afgenomen door Lisa Develtere voor het Trade for Development Centre, november 2014. 04

Geen meerprijs voor de consument Met hulp van de ngo Vredeseilan-

Fairtradeproducten. "Het prijsverschil

den schakelde Freja Food tien jaar

van de grondstoffen is niet zo groot,

geleden daar waar mogelijk over op

dus we wilden het niet doorrekenen.

­fairtradegrondstoffen. Zo goed als alle

Fair trade zou geen onderdeel van een

producten van Freja Food die worden

marketingstrategie mogen zijn waarbij

verkocht onder de merknamen Be Bene

je het als excuus gebruikt om meer geld

en MONDOh dragen het Fairtradelabel*.

te vragen aan de klant."

"Smaak is voor ons heel belangrijk, dus

"De keuze voor fairtradegrondstoffen is

het was even zoeken tot we de goede

voor Roland een ethische en filosofische

grondstoffen vonden. We gebruiken nu

keuze." Je kiest voor duurzaamheid. Voor

suiker uit Paraguay en India en cacao

mij houdt dat in dat je met respect voor

uit Ghana en Peru."

het leefmilieu, een economisch rendabele

“Fair trade zou geen ­onderdeel in een marketing­ strategie mogen zijn waarbij je het als excuus gebruikt om meer geld te vragen aan de klant.”

activiteit uitbouwt en dat dit alles niet ­Freja Food besloot om geen meerprijs

ten koste gaat van anderen in ontwik-

te vragen aan de consument voor zijn

kelingslanden."

05

Simply tasty De baseline van Freja Food is ‘Simply

Vele andere koekjesproducenten gebrui-

tasty’. Daarmee willen we verwijzen

ken mallen die de vorm van de koekjes

naar onze traditionele, eenvoudige en

bepalen. Bij Freja Food wordt het deeg

smaakvolle recepten. Als de consument

op een bakplaat gespoten. "Dat geeft

naar het etiket kijkt, moet hij kunnen

een totaal andere textuur," zegt Roland.

begrijpen wat er in de koekjes zit. We

"De koekjes smelten haast in de mond.

gebruiken maximum acht ingrediën-

Daardoor zijn de koekjes ook niet altijd

ten. De productie van bijna alle koek-

gelijk van vorm. De amandelen of choco-

jes gebeurt ambachtelijk en manueel.

ladedruppels worden bovendien met de

We zouden het misschien wel anders

hand gestrooid, waardoor niet elk koekje

kunnen aanpakken, maar dat willen

er exact evenveel bevat. Mij stoort dat

we niet."

niet en onze klanten ook niet. Volgens mij is het net veel aangenamer."

"Om de textuur en de smaak van huisgemaakte koekjes te krijgen, moet je met kleine hoeveelheden deeg werken. Hierdoor ligt onze kostprijs hoger. Tot ongeveer 15 kilogram deeg moet je geen emulgatoren toevoegen om een mooi en luchtig product te verkrijgen. Dat soort ingrediënten toevoegen, is misschien wel toegestaan in de biosector, maar toch kiezen we ervoor om dat niet te doen."

06

Brug tussen Noord en Zuid In 2007 stond Freja Food mee aan de

Hoewel Freja Food met het MONDOh-gam-

wieg van een nieuw merk MONDOh dat

ma al heel ver gaat, kan het nog altijd

hetzelfde jaar nog de BeFair-award

beter, vindt Roland. "Daarom blijven we

won. De BeFair-award van BTC, het

zoeken naar manieren om nog duurza-

Belgisch Ontwikkelingsagentschap,

mer te zijn. Voor de verpakking van onze

beloont de beste initiatieven in eerlijke

koekjes gebruiken we nu recycleerbaar

en duurzame handel. MONDOh slaat de

polyethyleen in plaats van PVC. Maar er

brug tussen fair trade in het Zuiden en

bestaan ook verpakkingen op basis van

kleinschalige landbouw in het Noorden.

maïszetmeel die biologisch afbreekbaar zijn. We bekijken momenteel of we daar

"In het MONDOh-charter engageren we

niet op kunnen overschakelen." Ook

ons dat de geïmporteerde producten

steunt Freja Food reeds meer dan vijf

fair trade zijn en dat we de lokale grond-

jaar Cunina, een ngo die zich inzet voor

stoffen aankopen binnen een straal van

de bevordering van onderwijs voor kans-

150 kilometer van ons bedrijf. Concreet

arme kinderen in het Zuiden.

gaat het bijvoorbeeld om speltbloem uit het noorden van Luxemburg, boter uit Recogne en eieren uit Tessenderlo. Ook de hennep in de hennepkoekjes is Belgisch."

07

Innovatie Het Be Bene-gamma kreeg omwille van

die in die koekjes gebruikt wordt. De

zijn innoverende karakter en de keuze

meeste andere haverkoekjes bevatten

voor fairtradeingrediënten in 2009 de

maar weinig haver."

Bio-award. Deze award wordt tijdens de Bioweek uitgereikt door BioForum

De mentaliteit is enorm aan het evolue-

en bekroont bedrijven die een speciale

ren. Toen ik vijftien jaar geleden begon,

inspanning leveren voor de promotie

vonden de mensen het een raar concept,"

van het biolabel of innovatie in de

herinnert Roland zich. "Vandaag heb ik

biowereld. Freja Food experimenteert

toch de indruk dat iedereen begrijpt waar

regelmatig met nieuwe recepten, bij-

bio of fair trade over gaat. Niet iedereen

voorbeeld met grondstoffen als quinoa,

koopt het, maar het is wel gekend en

hennep of maniok. "We horen of zien

meer en meer mensen vinden het een

elke dag rond ons mensen die op een

waardevol alternatief voor conventionele

of andere manier innoveren en dat

voeding."

inspireert ons." Toch is niet elke poging tot innovatie een succes. "We hebben geprobeerd om suikervrije koekjes te maken, maar door onze bereidingswijze hadden we suiker nodig om een smaakvol product te verkrijgen met een zekere houdbaarheid. We konden de suiker niet zomaar door iets anders vervangen. De quinoakoekjes

“We zijn blij met onze groei, maar daarom hoeven we niet groot te worden. We willen nog kunnen volgen.”

nog kunnen volgen. We willen ambachte-

* We gebruiken de schrijfwijze "Fairtrade"

lijk blijven produceren met grondstoffen

uitsluitend als we verwijzen naar het Fairtra-

van goede kwaliteit. Anderzijds zou er

delabel van Fairtrade Belgium (vroeger Max

in ons voedselsysteem sneller veran-

Havelaar) of naar ingrediënten of producten

dering moeten komen. Er zou absoluut

die het Fairtradelabel dragen. In alle andere

iets moeten gebeuren opdat voeding

gevallen gebruiken we "fairtrade".

opnieuw gezonder wordt." Aan motivatie

waren daarentegen wel heel lekker en die

ontbreekt het Roland in elk geval niet. "Ik

hebben we dan ook op de markt gebracht.

doe dit heel graag, het maakt voor mij

Helaas verkochten ze niet goed."

Vertaalt dit zich ook in de cijfers? "We

ondernemen zinvol."

voelen dat de hele biosector groeit, maar Zelf vindt Roland zijn hennepkoekjes het

ik denk niet dat Freja Food sneller groeit

lekkerst. "Die zijn heel krokant en dat

dan de andere spelers in de sector. We

vind ik leuk. De haverkoekjes eet ik ook

zijn blij met onze groei, maar daarom

Meer weten?

heel graag. Haver is de enige graansoort

hoeven we niet groot te worden. We willen

www.frejafood.be

08

GINGERLOVE

Interview met

Alain Indria

GingerLove, een warme drank met een stevige smaak van citrusvruchten, gember en kruiden, vond de weg van de menukaart van eethuis Lombardia naar vele huiskamers. Uitvinder Alain Indria toverde ondertussen nog twee smaken uit zijn hoed: Coconut Vibrations en GreenLove. GingerLove ontstond per toeval in het populaire vegetarische eethuis Lombardia in Antwerpen. Alain Indria, de zoon van de oprichtster van Lombardia, maakte bijna tien jaar geleden een warme drank op basis van citrusvruchten en gember voor zichzelf. Een klant vroeg of hij het mocht proeven en vond het heerlijk. "Verschillende andere klanten wilden het ook proberen en zo is de bal aan het rollen gegaan," vertelt Alain Indria, die we ontmoeten in het legendarisch restaurant. "Ik verdraag geen koffie en thee vind ik nogal flauw van smaak. Ik mengde dus altijd allerlei ingrediënten tot een drankje dat ik lekker vind en dat me de nodige energie verschafte. Vijf builtjes thee, kruiden, bloemen, sappen, enzovoort." Alain doet niets liever dan smaken creëren die mensen graag lusten. "Langs de kant van mijn moeder hebben we al 120 jaar koks in de familie. Ik kook niet graag, maar ik creëer wel smaken. Ik droom er zelfs van." De vegetarische patés die je in de Lombardia kan krijgen, heeft Alain uitgevonden. "Het idee ontstaat in mijn hoofd en ik kan de smaak exact beschrijven. Na ettelijke experimenten in Lombardia bereik ik mijn eureka moment : ‘Dat is het!"

GingerLove: eerlijk alternatief voor koffie en thee Interview afgenomen door Lisa Develtere voor het Trade for Development Centre, november 2014. 10

Peace and love Door de enthousiaste reacties van zijn

Ik kende Vredeseilanden eigenlijk niet.

klanten besloot Alain de gemberdrank

Iedereen die ik aansprak, of ze nu jong,

op de menukaart van Lombardia te

oud, hip, rijk of arm waren, had wel een

plaatsen. Deze gezonde hot drink met

positief verhaal over Vredeseilanden te

schuimlaagje werd een hit. In 2010

vertellen. Bovendien vond ik de naam

werd het de officiële warme drank

heel peace and love klinken en dat past

van het Belgische paviljoen op de we-

wel bij ons," lacht Alain. "Bij Vredeseilan-

reldexpo in Shanghai. Op dat moment

den hebben ze ons echt goed geholpen

was Alain net gestart met de verkoop

om van GingerLove een eerlijk product

van de drank, die GingerLove gedoopt

te maken."

werd, in doosjes. "Mensen wilden de drank ook thuis kunnen drinken. Het

De ontwikkeling van de Lombardia hot

was een lange zoektocht naar de juiste

drinks was een proces van vallen en op-

ingrediënten, maar uiteindelijk lukte

staan. "Het was keihard, maar ook leuk en

het me om een kwalitatief en gezonde

boeiend," zegt Alain. "Ik ben gelukkig niet

drank te ontwikkelen."

iemand die snel opgeeft, maar ik moet toegeven dat het niet gemakkelijk was.

In Lombardia komt de hele wereld bij

Op basis van proefstalen besliste ik welk

elkaar," zegt Alain waarna hij enthou-

ingrediënt ik wilde bestellen. Zo heb ik

siast "Bonjour" roept naar een klant die

eens drie ton besteld van een bepaalde

juist binnengekomen is. "Ik wilde vanaf

grondstof, maar bij de levering bleek dat

dag één iets terug doen voor de wereld,"

het product er helemaal anders uitzag

vervolgt hij. "In het begin was GingerLove

en ook anders proefde dan de staal. Als

een conventioneel product, maar we wil-

klein bedrijf kan dat fataal zijn."

den dat het zowel bio als fair trade zou zijn." Met bio-leveranciers had Alain al veel ervaring omdat Lombardia hoofdzakelijk bio serveert. Voor de zoektocht naar fairtrade-ingrediënten kreeg hij de hulp van Vredeseilanden.

11

Coconut Vibrations en GreenLove

“Ik kook niet graag, ­ maar ik c ­ reëer wel smaken. Ik droom er van.”

"Door de samenwerking met Vrede-

"Veel horeca is geïnteresseerd in iets

seilanden, en sinds een tijdje ook

dat gezond, lekker en fair trade is," zegt

met Fairtrade Belgium, heb ik veel

Alain. "Onze dranken worden toch iets

food knowhow opgedaan. Dat helpt

meer door vrouwen gekocht. Ik merk

me enorm bij het creëren van nieuwe

dat zij meer openstaan voor innovatie

smaken," zegt Alain. "Enkele maanden

dan mannen. Zij zijn mijn ambassadri-

geleden lanceerde we twee nieuwe

ces." Alain wijst een vrouw aan die net

dranken: Coconut Vibrations met kokos

aangekomen is in Lombardia. Ze had

en ananas en GreenLove op basis van

­GingerLove geproefd in een sportcen-

matcha en appel." Uiteindelijk wil Alain

trum, maar kon het bij haar in de buurt

een mooi assortiment met verschil-

niet kopen. Dus heeft ze vandaag een

lende varianten aanbieden, onder de

afspraak met Alain om te bespreken hoe

naam "Lombardia Hot Drinks".

ze daar iets aan kan veranderen.

"Je merkt dat je met het Fairtrade-la-

Er zijn ook enkele Oxfam-Wereldwinkels

bel nieuwe markten aanboort. Er zijn

die de Lombardia Hot Drinks verkopen.

verschillende multinationals die één

Bij een samengesteld product moet mi-

fairtradeproduct lanceren en de rest van

nimum een vijfde van de ingrediënten

hun assortiment onveranderd laten. Maar

Fairtrade* gecertifieerd zijn, alvorens het

door dat ene product raken ze binnen bij

product het Fairtrade label mag dragen.

grootretailers en bespelen ze de publieke

Oxfam-Wereldwinkels legt de lat voor de

opinie over hun volledige gamma. Ik zou

producten in hun winkels hoger. "Er moet

niet weten waarom ik niet volledig voor

voor hen 51 procent eerlijke ingrediën-

fair trade en bio zou kiezen. Ik vind dat

ten in het product zitten. Onze dranken

normaal. Ik ben dan ook met het motto

zijn voor 67 procent fair trade, dus wij

‘peace en love’ opgegroeid."

mochten er zeker bij."

De Lombardia Hot Drinks worden voornamelijk verkocht in bio- en delicatessenwinkels en geserveerd in de horeca.

12

Fair trade én bio Liefst van al wil Alain dat zijn producten

omschakelen naar bio. Zo hopen we om

key-accountmanager die zich eveneens

op termijn 100 procent eerlijk worden.

binnen 4 à 6 maanden het biocertificaat

bezig houdt met export. We verkopen

"Dat is niet evident, omdat simpelweg

te behalen."

in Nederland in winkelketen De Tuinen

niet alle ingrediënten zowel biologisch

en hebben een goede distributeur voor

als eerlijk te verkrijgen zijn. Bij het

"De productie gebeurt lokaal. Ook alle

Zweden. Er lopen ook contacten met

maken van recepturen blijft het steeds

bijkomende activiteiten, zoals de kar-

distributeurs uit Noorwegen, Finland

wikken en wegen welke biologische en

tonproductie en het drukwerk gebeuren

en de UK."

eerlijke ingrediënten voorhanden zijn

binnen een straal van 50 kilometer. Ook

om zo tot the perfect taste te komen."

dat maakt in mijn ogen deel uit van een

Alain wil dat Lombardia Hot Drinks een

eerlijke productie. Ik ga bijvoorbeeld geen

familiebedrijf blijft. "Er zijn al enkele

Indien recepturen enkel biologisch kun-

Tsjechisch karton aankopen omdat er

durfkapitalisten over de vloer gekomen

nen zijn en niet fair trade door de her-

hier in België ook goede kartonprodu-

die wilden investeren. Ik ben nooit goed

komst van de grondstoffen, trachten we

centen gevestigd zijn. Hierdoor kunnen

geweest in het volgen van orders dus ik

intern toch om de productie zo eerlijk

we meehelpen aan lokale tewerkstelling.

heb dan ook steeds vriendelijk bedankt.

mogelijk te voeren, denk maar aan lo-

Dat kost allemaal wat meer, maar ik

Pas op, ons bedrijf moet omzet halen,

kale en Europese bioproducenten bij-

denk dat de consument wel bereid is om

anders redden we het niet alleen. Maar

voorbeeld."

daarvoor te betalen."

ik geloof 100 procent in mijn dranken en ik vind ze nog steeds heel lekker!" lacht Alain. "Het blijft heel boeiend en je ziet

“Veel horeca is geïnteresseerd in iets dat ­gezond, lekker en fair trade is.”

het bedrijf elke dag groeien. Wat een fantastisch gevoel is." * We gebruiken de schrijfwijze "Fairtrade" uitsluitend als we verwijzen naar het Fairtra-

Voor Alain zou fair trade en biologisch

De keuze voor biologische en Fairtra-

de-label van Fairtrade Belgium (vroeger Max

hand in hand moeten gaan. Momenteel

de-ingrediënten en lokale productie,

Havelaar) of naar ingrediënten of producten

zijn 80 procent van de ingrediënten van

zorgen voor een hoge productiekost. "Ik

die het Fairtradelabel dragen. In alle andere

de Lombardia Hot Drinks biologisch en

moet dus ook een goede omzet zien te

gevallen gebruiken we "fair trade".

67 procent Fairtrade. "Fairtrade Belgium

draaien, anders stopt het verhaal," zegt

helpt me nu met het vinden van boeren

Alain. "Daarvoor moeten we met grote

die Fairtrade én bio kunnen leveren of

afnemers samenwerken, wat niet evi-

Meer weten?

eventueel al Fairtrade zijn en ook willen

dent is als klein bedrijf. We hebben een

www.lombardiahotdrinks.com

13

FAIRTRADE BELGIUM

Interview met

Lily Deforce

Wie in de winkel op zoek is naar een eerlijk product, laat zich­­­­ doorgaans leiden door het Fairtradelabel. De organisatie achter het blauwgroene label bestaat intussen 25 jaar en deed zichzelf een nieuwe naam cadeau: ‘Max Havelaar België’ werd ‘Fairtrade Belgium’. Trade, not aid is nog steeds het credo, maar de marktontwikkelingsorganisatie bewandelt sinds kort nieuwe paden met de start van Zuid-Zuidhandel en het Fairtrade Sourcing Program. Eerlijke handel ontstond in de jaren ’60. Trade, not aid, was de filosofie. "Laat ons eerlijke handel drijven met mensen uit het Zuiden zodat ze uit de armoede kunnen geraken. Dat was toen al de basisgedachte en dat is het vandaag nog steeds," zegt Lily Deforce, directeur van Fairtrade Belgium. "Het is een krachtig en eenvoudig principe." De eerste dertig jaar waren de wereldwinkels de belangrijkste motor van eerlijke handel. In 1989 werd Max Havelaar België opgericht door enkele grote ontwikkelingsorganisaties zoals Oxfam, Broederlijk Delen en 11.11.11. Max Havelaar België moest een systeem creëren waardoor de Belgische burger producten van eerlijke handel kan herkennen. "De bedoeling was om meer boeren toegang tot de markt te bieden door meer Belgen te bereiken. Het Fairtradelabel is hier een instrument voor," legt Deforce uit.

Fairtrade Belgium Interview afgenomen door Lisa Develtere voor het Trade for Development Centre, november 2014. 15

30.000 gecertificeerde producten

“Vandaag zijn er 420 verschillende ­productcategorieën en wereldwijd meer dan 30.000 ­gecertificeerde ­producten.”

Het systeem achter het Fairtradelabel

In het begin was koffie het enige Fairtra-

zijn er bijvoorbeeld andere regels op vlak

werkt als volgt: "We bepalen strikte

deproduct. "Vandaag zijn er 420 verschil-

van het gebruik van pesticiden dan voor

sociale en ecologische criteria waar

lende productcategorieën en wereldwijd

rijst, wijn of soja."

producenten aan moeten voldoen om

meer dan 30.000 gecertificeerde produc-

onder het label te kunnen werken. Hier

ten," zegt Deforce. 420 productcategorie-

Naast België zijn er 26 andere landen

stellen we economische garanties te-

ën betekent dat er evenveel lastenboeken

in de wereld die een nationale Fairtra-

genover. In de eerste plaats garanderen

bestaan. Een lastenboek omschrijft in

deorganisatie hebben. "We creëerden

we een kostendekkende minimumprijs

detail aan welke criteria producenten

samen Fairtrade International, dat in-

voor de boer en daarnaast krijgt de

moeten voldoen. "We hebben algemene

staat voor een aantal taken die we beter

coöperatie die de boeren verenigt een

criteria die van toepassing zijn op alle

samen doen dan elk apart. Producenten

organisatie Flo-Cert die instaat voor het

premie die de leden samen investeren

producten, maar er zijn ook criteria die

ondersteunen en lastenboeken creëren,

verlenen van Fairtradecertificaten en de

in de gemeenschap of in de productie."

eigen zijn aan een product. Voor bananen

bijvoorbeeld. Daarnaast is er de aparte

inspecties. Zij zijn onze interne politie."

16

Koppelen De rol van Fairtrade Belgium is marktcreatie voor Fairtradeproducten. "Enerzijds doen we aan sensibilisering van de Belgische bevolking. We willen dat mensen weten wat een Fairtradeproduct is en gemotiveerd zijn om er te kopen. Anderzijds proberen we ervoor te zorgen dat er zo veel mogelijk ­Fairtradeproducten in de winkelrekken liggen." Momenteel werkt Fairtrade Belgium hiervoor samen met 160 Belgische bedrijven, zowel grote supermarktketens als kleine ondernemingen. "Wij kopen of verkopen zelf niets," benadrukt de directrice van Fairtrade Belgium. "Wij helpen boeren om tot het Fairtradesysteem toe te treden en brengen

“Laat ons eerlijke ­handel drijven met mensen uit het ­Zuiden zodat ze uit de armoede kunnen ­geraken. Dat was toen al de basis­ gedachte en dat is het vandaag nog steeds.“

Groeipotentieel in het Zuiden

hen in contact met de Belgische markt.

17

Zo hielpen we in 2003 290 kleine Peru-

Wereldwijd is Fairtrade, met een goe-

viaanse bananenproducenten die zich

derenstroom die in 2013 5,5 miljard

verenigd hadden om tot Fairtrade toe te

euro bedroeg, het grootste ethische

treden. Wanneer ze begonnen te produ-

systeem. "Het label is in alsmaar meer

ceren onder het Fairtradelabel, was het

landen gekend en wordt gezien als

onze opdracht om hen te koppelen aan

een geloofwaardig en goed werkend

de Belgische markt." Omgekeerd kunnen

systeem voor duurzame ontwikkeling.

Belgische bedrijven die op zoek zijn naar

Je betekent dus echt wel iets." In 2012

een Fairtradeproduct ook bij Fairtrade

werd de helft van het eigenaarschap

Belgium aankloppen. "Onlangs zocht

van Fairtrade International overge-

iemand Zuid-Afrikaanse Fairtradewijn.

dragen aan de boeren. "Voorheen wa-

Wij helpen dan met zoeken."

ren we een organisatie die vanuit het

Noorden beslissingen maakte over wat er in het Zuiden moest gebeuren. Nu nemen we de beslissingen samen met de producenten. Dat is uniek, zeker onder certificeerders." Tot voor kort werd fair trade gezien als handel tussen Noord en Zuid. Die Noord-Zuidas wordt iets minder belangrijk, zegt Deforce. "In India, Zuid-Afrika en Kenia zijn er intussen Fairtrade-organisaties. In die landen worden nu dus al producten met het Fairtradelabel verkocht. Binnenkort gaan we hier ook mee starten in Mexico en Brazilië. Alle economische barometers wijzen op het

“Wereldwijd is ­Fairtrade, met een goederenstroom die in 2013 5,5 miljard euro bedroeg, het grootste ethische systeem.”

Met grote spelers aan tafel

groeipotentieel van de markt in het Zuiden. Je ziet dat ook aan de opmars van

De wereldwijde goederenstroom van

Heeft de Fairtrademarkt in het Westen

"Voor een enkelvoudig product zoals

grote spelers als Carrefour en Wallmart

Fairtrade groeit elk jaar, maar toch

dan zijn maximumcapaciteit bereikt?

bananen is het voor een supermarkt

in deze landen."

blijft de vraag naar Fairtradeproducten

"Zeker niet. De groep van bewuste consu-

vrij eenvoudig om over te schakelen op

te klein in verhouding met het aanbod.

menten spelen een voortrekkersrol. Die

Fairtrade. Voor producten die samen-

Deforce staat honderd procent achter

"Voor de meeste producten en vooral

meerwaardezoekers zijn er zeker, maar

gesteld zijn uit meerdere ingrediënten

een vertaling van het Fairtrade-concept

voor cacao en suiker is er al jaren meer

dat is maar een te klein segment van

is dat een heel ander verhaal. Aan het

naar het Noorden, maar Fairtrade Bel-

aanbod dan vraag." Op vlak van cacao

de bevolking. De enige manier om een

recept van een Mars, bijvoorbeeld, wordt

gium is er momenteel niet actief rond

kende Fairtrade een enorme groei in

duurzame markt te ontwikkelen, is door

niet zomaar gemorreld. In het VK zijn

aan het werken. "In de toekomst zal je

het aantal aangesloten organisaties.

keuzes te maken aan de aanbodzijde. Je

we er wel in geslaagd om de populaire

dus misschien melk vinden met het

Veel coöperaties kunnen maar een

moet strategisch met de grote merken

melkchocoladereep van Cadbury Fair-

Fairtradelabel. Maar als het enkel gaat

klein percentage van hun oogst onder

aan tafel gaan zitten." Deforce geeft het

trade te maken. Consumenten kopen die

om een goede prijs voor de boeren, zullen

Fairtradecondities verkopen. Voor de

voorbeeld van twee grote Zwitserse su-

repen niet omdat ze Fairtrade zijn, maar

we niet mee doen. Voor ons is Fairtrade

rest zijn ze overgeleverd aan de grillen

permarktketens die een groot aanbod

omdat ze het een goed merk vinden. De

een verhaal dat rust op drie pijlers: eco-

van de markt. In 2013 haakten van de

Fairtradeproducten in hun assortiment

impact van een omschakeling als die

nomisch, ecologisch en sociaal."

ruim 1000 Fairtradecacaocoöperaties

hebben en waar marktaandelen van 20,

van Cadbury’s Dairy Milk is enorm, maar

ongeveer 100 af. "We zitten dus met een

30 tot 50 procent vlot worden gehaald.

het was heel complex en heeft jarenlang

probleem," zegt Deforce.

geduurd."

18

Jaarlijks is er ongeveer 120.000 ton Fairtradecacao beschikbaar. "De markt neemt daar vandaag ongeveer een derde van af onder Fairtradevoorwaarden," zegt Deforce. "We moesten hier iets aan doen. Daarom zijn we begonnen met Fairtrade Sourcing Program voor cacao, suiker en katoen." Deze programma’s spelen in op bedrijven die een duurzaam aankoopbeleid willen voeren. "Ferrero koopt jaarlijks bijvoorbeeld 100.000 ton cacao aan. We hebben met hen een contract afgesloten waarin staat dat binnen drie jaar 10 p ­ rocent van hun cacao Fairtrade zal zijn."

Nieuw label "Het engagement van Ferrero gebeurt

Geeft het Fairtrade Sourcing Program

eerste prioriteit is dat de boeren meer

op bedrijfsniveau. We zullen enkel

grote bedrijven niet een gemakkelijk

volume kunnen afzetten. Voor de boer

controleren of ze effectief 10.000 ton

instrument om hun imago op te poet-

is er geen verschil als zijn cacao in een

Fairtradecacao aangekocht hebben,"

sen? "Wat de motivatie ook is om met

Oxfamproduct of in een Delhaizeproduct

zegt Deforce. De Ferrero-producten

duurzaamheid te beginnen, het blijft

terecht komt."

zullen geen Fairtradelabel dragen. Er

een stap in de goede richting. Maar we

werd wel een nieuw label ontwikkeld

zullen nooit communiceren over bedrij-

voor het Fairtrade Sourcing Program,

ven die minder dan 10 procent Fairtrade

maar dat mag enkel gebruikt worden

aankopen. Dat vinden we greenwashing,"

wanneer de cacao, katoen of suiker

aldus Deforce. "Onze standaarden blijven

voor 100 procent Fairtrade aange-

bovendien dezelfde. Voor de boeren ver-

Meer weten?

kocht wordt.

andert er niets aan de voorwaarden. Onze

www.fairtradebelgium.be

19

“De enige manier om een duurzame markt te ontwikkelen, is door keuzes te maken aan de aanbodzijde. Je moet strategisch met de grote merken aan tafel gaan zitten.”

BELGIAN FAIR TRADE FEDERATION

Interview met

Claire Cambier

De Belgian Fair Trade Federation (BFTF) omschrijft zichzelf als het Belgisch platform voor eerlijke handel. Het werd na twee jaar grondige voorbereiding opgericht in 2010 en telt 13 effectieve en 4 waarnemende leden.

Het idee van een Belgisch fairtradeplatform naar Frans voorbeeld (­ www.commercequitable.org) speelde al een tijdje door het hoofd van heel wat spelers uit de sector. Ook van overheidswege kwam de vraag naar een gesprekspartner die de sector vertegenwoordigt. Tot dan (en tot nog toe) bestond er immers geen juridisch kader dat eerlijke handel definieert en reglementeert. Het nieuwe platform wordt ondersteund door Waals minister van Economie Jean-Claude Marcourt en heeft drie doelstellingen: a) de sector vertegenwoordigen, b) bedrijven begeleiden die zich op fair trade willen toeleggen, c) de leden promoten, het publiek informeren en sensibiliseren rond eerlijke handel.

Belgian Fair Trade Federation : eendracht maakt macht Interview afgenomen door François Hubert voor het Trade for Development Centre, juni 2014. 21

Strenge toetredingscriteria

Service aan de leden boven alles

Business is business

Wil een bedrijf lid worden van het plat-

Sinds de oprichting heeft de federatie

"Wie zich lanceert in eerlijke handel

Een ander voorbeeld van dienstverlening

form, dan moet een bepaald percenta-

al een aantal leden verloren omdat

heeft een droom en streeft bepaalde

aan de leden die het business-aspect

ge van zijn omzet fair trade zijn: 75 %

sommigen helaas moesten afhaken

waarden na. Maar daarna is het toch

illustreert is de audit. Zes winkels (twee

voor invoerders, groothandelaars en

wegens de crisis. "Onze toetredingscri-

gewoon business. En die mensen staan

Oxfam-Magasins du Monde, Chorti, Bel-

verwerkers, 60 % voor de kleinhandel.

teria zijn tamelijk streng. Die criteria

er vaak alleen voor. Ze doen alles in hun

vas, Couleur Sud en Ozfair) werden op

Maar hoe onderscheiden we fair van

laten enkel spelers toe met fair trade

eentje. Daar komt de federatie tussen

die manier doorgelicht door een externe

niet-fair? De vraag stelt zich niet voor

als hoofd-, en niet als bijkomende

en biedt opleidingen aan, na eerst de

expert op vlak van presentatie, toegan-

producten die een keurmerk dragen.

activiteit", zo zegt Claire Cambier, de

noden en de vragen van zijn leden af

kelijkheid, onthaal, of ze de klant kunnen

Voor andere producten werd geopteerd

huidige coördinator. "Doordat we klein

te tasten."

verleiden en aan zich binden, enz.

voor de benadering die de productie-

zijn kunnen we tegemoet komen aan

keten certificeert volgens de tien cri-

ieders behoeften".

teria van de WFTO (World Fair Trade Organization).

Wat houdt het werk van de Belgian Fair Trade Federation concreet in? Eerst en

“Wie zich lanceert in­­ eerlijke handel heeft een droom en streeft bepaalde waarden na. Maar daarna is het toch gewoon business.”

De consument sensibiliseren en de leden promoten is een andere belangrijke opdracht van de federatie. Naast debatten, aanwezigheid op sociale netwerken en in

BFTF heeft momenteel 13 effectieve leden,

vooral biedt ze haar leden diensten aan,

stuk voor stuk gevestigd in Wallonië

zoals opleidingen en ontmoetingen. In

en Brussel. Latino Fierros, Optimart, La

2013 werd een Business Day georgani-

Pachamama, Ozfair, Café Chorti, Couleurs

seerd om handelsbetrekkingen tussen

Sud, D’ici D’ailleurs, Miel Maya, Maya

de verschillende leden van de federatie

Fair Trade, Oxfam-Magasins du Monde,

aan te moedigen. "Onze leden willen

Ethiquable, Belvas en Tiksy Import. Vier

contacten leggen, een netwerk opbou-

andere, zoals het Trade for Development

wen", vertelt Coline Van de Kerckhove,

Centre, hebben het statuut van waar-

projectleider van het platform. Ze haalt

een spektakel bekijken, een causerie of

nemer. Labels kunnen geen lid worden

een ander voorbeeld aan: het opzet-

een concert bijwonen, een hapje en een

want dan zouden ze zowel rechter als

ten van een collectief - waartoe nu ook

drankje nuttigen, enz.

vragende partij zijn.

niet-leden behoren - voor de verkoop van niet-voedingswaren. Die groep is ondertussen volledig autonoom geworden en organiseert regelmatig groepsverkopen in het Brusselse Centre des Tanneurs.

22

de media, organiseert BFTF bijvoorbeeld het Feest van de Fair Trade ter gelegenheid van de World Fair Trade Day. Het publiek wordt uitgenodigd om de spelers uit eerlijke handel te ontmoeten. In 2014 vond het Feest plaats in Luik. Bezoekers konden er fairtradeproducten proeven en kopen, meedoen met ludieke animaties,

De crisis brengt een collectieve bewustwording op gang Net als vele fairtradespelers heeft ook

Hoe zien de spilpersonen van de fede-

het platform te kampen met financiële

ratie de toekomst van eerlijke handel

moeilijkheden. Het wordt weliswaar

tegemoet? "Ik zie geen radicale veran-

voor 100 % gesubsidieerd door het

deringen voor de komende jaren. Eer-

Waalse Gewest en het stelt twee men-

lijke handel zal stilaan een plaatsje op

sen tewerk. Maar om in hun opzet te

de markt veroveren. De houding van de

slagen, moeten ze vaak roeien met de

mensen is aan het veranderen", ana-

riemen die ze hebben. Dus is er geen

lyseert Claire Cambier. "De crisis heeft

ruimte om echt aan lobbywerk te doen

bepaalde dingen duidelijk gesteld. Als

bij de instellingen. In de plaats daarvan

we zo doorgaan, loopt het slecht af met

houdt BFTF haar leden op de hoogte

de wereld. Welke alternatieven zijn er?

van de nieuwe wetgevingen, zoals de

Wel, onder andere eerlijke handel", gaat

ESE-normen (die staan voor milieu-

Coline Van de ­Kerckhove verder. "Maar

vriendelijk, sociaal en ethisch) en die

eerlijke handel kan alleen werken als er

voortaan in elke offerteaanvraag voor

ook consumenten zijn die de producten

overheidsopdrachten van het Waalse

kopen", besluit de coördinator.

Gewest moeten worden opgenomen.

“De houding van de mensen is aan het veranderen. De crisis heeft bepaalde dingen duidelijk gesteld. Als we zo doorgaan, loopt het slecht af met de wereld.” 23

En in het Noorden? Een andere bron van inspiratie en denk-

Tot de externe opdrachten van de Belgian

werk binnen de federatie is de eerlijke

Fair Trade Federation behoort integratie

Noord-Noordhandel. Momenteel be-

in internationale netwerken. Natuurlijk

antwoordt die niet aan de toelatings-

werkt ze al nauw samen met sommige

criteria van het platform omdat ze

leden van de WFTO (World Fair Trade

gebaseerd zijn op de historische defi-

Organization), de internationale fede-

nitie van eerlijke handel, namelijk een

ratie die eerlijke handel ondersteunt

Noord-Zuidhandel die onder andere een

gebaseerd op ‘ketens’ i.p.v. op bepaalde

gewaarborgde minimumprijs vastlegt

producten. Maar de grootste wens van

en een premie toekent bestemd voor

de oprichters en aanstuurders van het

de ontwikkeling van de gemeenschap

Franstalige platform is toch om ook de

waartoe de producenten behoren. "Hoe-

Vlaamse fairtradespelers te kunnen

wel de producten uit het Noorden en

verwelkomen zodat de federatie repre-

het Zuiden elkaar gewoon aanvullen",

sentatief wordt voor heel het land.

relativeert Claire Cambier. Dus blijft de deur op een kier staan voor eerlijke

Meer weten?

producenten uit het Noorden.

www.bftf.be

24

ETHIQUABLE

Interview met

Vincent De Grelle

Met een gevarieerd aanbod voedingswaren is Ethiquable op een paar jaar tijd een onmisbare fairtradespeler geworden in België. Aan een indrukwekkend tempo heeft deze coöperatieve vennootschap haar netwerk uitgebreid, dat zowel gespecialiseerde winkels als de groot distributie bereikt. Zo biedt ze belangrijke afzetmogelijkheden aan producenten uit het Zuiden en verhoogt ze de zichtbaarheid van eerlijke handel. Het verhaal van Ethiquable begint in de jaren 90 in Ecuador. In de provincie Loja ­helpen de toekomstige stichters van de fairtradecoöperatie koffie­producenten bij het ­opwaarderen van hun lokale productie door hun koffie te laten ­erkennen als één van de betere koffies van het continent. Vincent De Grelle, een ­landbouwingenieur die zijn roots heeft in Charleroi maar is opgegroeid in Andenne, is een spilfiguur in het project. Bij zijn terugkeer naar België is hij een tijdje actief in de sociale eco­ nomie, toch speelt hij reeds met de idee om rond eerlijke handel te werken. "Ik was me ervan bewust dat een van de belemmeringen verder in de keten lag en met een gebrek aan afzetmogelijkheden te maken had," legt hij uit. Hij had al een bedrijfs­ filosofie klaar voor hij er zelf aan begon: als consument in het Noorden hebben we een verantwoordelijkheid ten aanzien van de producenten in het Zuiden en die be­ staat erin het aandeel van eerlijke producten in ons dagelijks consumptiepakket

Ethiquable : afzetmarkten voor producenten uit het Zuiden

te verhogen. Eerlijke handel moet daarvoor wel in staat zijn het nodige volume te leveren. Het succes van Ethiquable France, dat in 2003 van start ging, toont aan dat hij het bij het rechte eind heeft. Vanaf het begin promoot de coöperatie boerenlandbouw en p ­ olycultuur met bijzondere aandacht voor geuren en smaak. In 2007 contacteert ­Vincent De Grelle Ethiquable France en in 2009 zet hij een identieke structuur op ­poten voor de Benelux. Hij werkte daarvoor samen met Stéphan Vincent wiens ­ervaring met ­grootdistributie en bij Oxfam-Magasins du Monde perfect aansluit bij zijn eigen ­ervaring.

Interview afgenomen door Alain De Bast voor het Trade for Development Centre, december 2013. 26

“Wij geloven niet in een ideaal marketing­ kanaal, maar wel in verscheidenheid. Een aankoop in een ­supermarkt botst niet met een aankoop in een kleine winkel.”

Indrukwekkende groei Voor Ethiquable Benelux loopt dit ­s uccesverhaal via verschillende distributie­kanalen en de voortdurende toevloed van nieuwe klanten die zich aangesproken voelen door de w ­ aarden van eerlijke handel.­"We z ­ etten een mooie groei neer: ons o ­ m­zet­cijfer was vier jaar geleden 400.000 euro en liep in 2013 ongeveer op tot 1.700.000 euro.

Het productaanbod van Ethiquable kan

een biolabel. "Die keuze drong zich op,

We zijn begonnen met twee en ­stellen

zeker nog uitgebreid worden. Voor ­Vincent

uit overtuiging, maar ook omdat de

nu zes personen tewerk," vertelt V ­ incent

De Grelle is het des te belangrijker om

­consument erom vroeg. In ­tegenstelling­

De Grelle. Maar hij ontkent niet dat

te blijven uitleggen waarin eerlijke

tot wat men zou kunnen denken, is de

Het succes laat inderdaad niet op zich

de ­crisis zich toch laat voelen in de

­producten verschillen van ­conventionele

prijs als dusdanig niet noodzakelijk

wachten, net omdat Ethiquable Benelux

­verkoopcijfers van ‘historische’ ­klanten.

producten. Op onze verpakking vindt de

hoger. Sommige p ­ roducten kosten

consument uitleg over de­­o ­ orsprong van

even veel als­­gewone bioproducten of

zeer snel een voet in huis heeft bij de grootdistributie. Daar draait Ethiquable

De groei van Ethiquable Benelux is ook

het product en ook­over de milieu-impact

zelfs als gewone niet-bioproducten. Dat

nu 60% van haar omzet. "Wij verkopen

een natuurlijk gevolg van de diver­si­

en de s ­ ociale en economische impact

geldt bijvoorbeeld voor vanille, die we

eerlijke producten aan doorverkopers en

ficatie van het productenaanbod. De ­­

van de aankoop. Ik denk dat eerlijke han­

­rechtstreeks bij de producenten kopen,

het maakt ons niet uit of dat gespeciali­

nieuwe opslag­plaats in W ­ aremme dient

del aan sympathie wint bij de mensen,

zonder tussenpersonen. E ­ en product

seerde winkels zijn of supermarktketens.

niet enkel voor grote h ­ oeveelheden koffie,

­hoewel ze nog niet altijd weten wat het

moet verkocht worden aan de eerlijkst

Wij geloven niet in een ideaal marketing­

maar ook voor thee, chocolade, sappen,

nu precies inhoudt. We moeten dat dus

mogelijke prijs. Dat geldt zowel voor de

kanaal, maar wel in verscheidenheid. Een

snacks, smeerpasta’s, ontbijtgranen,

zo eenvoudig, rechtstreeks en didactisch

producent als voor de consument."

aankoop in een supermarkt botst niet

­kruiden en oliën. "Chocolade is een suc­

mogelijk b ­ lijven uitleggen. Dat is een

met een aankoop in een kleine winkel.

cesnummer bij de consumenten en

werk van lange adem."

Ik vind het essentieel dat we ons in de

blijft het belangrijkste product. In de

plaats van de producent stellen: hij wil

­cacaoketen zijn er trouwens niet veel die

Bij Ethiquable is de promotie van de

eerst en vooral zijn oogst verkopen en

zoals wij volledige traceerbaarheid ga­

boerenlandbouw hand in hand ­gegaan

daarvoor heeft hij afzetmogelijkheden

randeren, van ­producent tot ­consument,"

met een zeer evidente inzet voor bioland­

nodig," zegt Vincent De Grelle hierover.

zegt ­­Vincent De Grelle.

bouwers. Bijna alle producten d ­ ragen

27

Ook in het Noorden Gezien de evolutie die ze doormaakt

Het gaat onder meer om linzen, kastanjes

en dankzij de steun van het grotere

of tomatensap. Aangezien er geen eerlijk

Franse voorbeeld lijkt de toekomst van

label is voor producten uit het Noorden,

­Ethiquable Benelux verzekerd. Die toe-

heeft Ethiquable ervoor gekozen om

komst hangt ook af van de uitbouw van

voor die producten dezelf­de criteria te

een aanbod aan landbouw­producten

­hanteren als voor het Zuiden, binnen

uit het ­Noorden. "De aarde voedt ons

een b ­ ijzondere ­overeenkomst en met

dagelijks, in het Noorden en het Zuiden.

­een gede­tailleerd lastenboek. Weldra

­Daarom heeft Ethiquable France ook

­zouden ook producten van de typische

een productenaanbod uit het Noorden

­Belgische boerenlandbouw aangeboden

­ontwikkeld, met name Paysans d’ici,"

worden. Daarmee volgt Ethiquable alweer

legt Vincent De Grelle verder uit.

het eigen ­credo en stemt het zijn aanbod van ethische producten af op de vraag.

“Ik denk dat e ­ erlijke handel aan sym­ pathie wint bij de mensen, hoewel ze nog niet altijd weten wat het nu precies inhoudt. We moeten dat dus zo een­voudig, rechtstreeks en ­didactisch mogelijk blijven uitleggen.”

"Consumenten hebben steeds meer aandacht voor lokale producten en ver­ kiezen de boerenlandbouw van bij ons. Op die ­manier nemen bio- en fairtrade­ producten de plaats van conventionele producten in op ons bord," vult Vincent De Grelle aan.

28

“Consumenten hebben steeds meer aandacht voor lokale producten en verkiezen de boerenlandbouw van bij ons. Op die manier nemen bio- en fairtradeproducten de plaats van conventionele producten in op ons bord.”

In de toekomst wil Ethiquable­­Benelux ­sterker focussen op gespecialiseer­ de winkels die ­alsnog beter worden ­bevonden om de ­boodschap van ­eerlijke handel over te brengen. E ­ thiquable hoopt ook haar ­marktaandeel te versterken en meer klanten te bereiken. "Daartoe moet het ­bewustzijn rond boerenland­ bouw en rond de impact van duurza­ me ­ontwikkeling nog groeien, zowel in ­Europa als in het Zuiden. De c ­ onsument dient geen eerlijk p ­ roduct te kopen uit liefdadigheid maar moet dit eerder zien als een burgerplicht en een politieke stap. Op die manier steunt hij immers ­rechtstreeks een ­productiemethode met respect voor mens en milieu en draagt hij bij tot een duurzaam ­economisch systeem," besluit Vincent De Grelle.

Meer weten? www.ethiquable.be

29

LATINO

Interview met

Philippe Vander Elst

Eerlijke handel onderscheidt zich van traditionele handel door zijn eigen principes en waarden. Dit neemt niet weg dat ook hier bepaalde onwrikbare wetten van de markt nageleefd ­moeten ­worden. Philippe Vander Elst leidt een import- en export­ onderneming van Latijns-Amerikaanse ambachtelijke producten en weet als geen ander dat je ook in fair trade creatief moet zijn en voortdurend moet innoveren om de zaken te doen draaien. In de sector van eerlijke handel zijn ambachtelijke artikelen en sieraden sterk vertegenwoordigd. Of ze nu afkomstig zijn uit Azië, Afrika of Latijns-Amerika, deze producten worden vaak gemaakt door straatarme vaklieden voor wie ze de enige bron van inkomsten zijn. In 1998 richtte Philippe Vander Elst in Brussel het bedrijf Latino op dat gespecialiseerd is in de import-export van ambachtelijke producten en sieraden uit Latijns-Amerika. Hij groeide op in Peru en werkte daarna lang in Colombia, waardoor hij een voorliefde heeft voor dit werelddeel. "Ik ben begonnen met mandenvlechtwerk in Europa in te voeren. De eeuwenoude en wereldwijde knowhow, waarmee hoeden, tassen, manden en allerlei soorten voorwerpen worden gemaakt, heeft me altijd geïntrigeerd. Vijf jaar lang was dit mijn hoofdbezigheid", vertelt Philippe Vander Elst. De bekende en tijdloze panamastrohoed uit Ecuador maakt uiteraard deel uit van zijn gamma, naast sjaals in alpaca.

Latino: Latijns-Amerikaans ambachtswerk mee met zijn tijd

Vanaf het begin heeft Philippe Vander Elst gekozen voor een benadering die aansluit bij de principes van eerlijke handel. "Latino kiest voor fair trade en dat vertaalt zich in onze betrokkenheid bij de Belgian Fair Trade Federation. In de ambachtssector bestaat er geen echt label of eerlijk keurmerk voor producten. Wat hier telt, is dat de speler eerlijk is in zijn aanpak en gedrag. Of het nu gaat over een coöperatie, een familiebedrijf of een individu, aan de producenten met wie ik samenwerk kan ik een duurzame relatie en respect voor de prijs garanderen. De hoofdverantwoordelijkheid voor het respect van de werknemers en hun arbeidsomstandigheden ligt natuurlijk bij hun werkgever, maar op mijn niveau is het belangrijk geen prijsverlagingen af

Interview afgenomen door Alain De Bast voor het Trade for Development Centre, december 2013. 31

te dwingen tijdens een onderhandeling

Elst zijn artikelen doorverkoopt als bij

zodat de werkgever ze niet zou doorreke-

hun klanten: "Ik heb miljoenen parels

nen aan zijn werknemers", legt Philippe

geïmporteerd. Het waren gouden tijden

Vander Elst uit.

voor tagua: de mensen vroegen grote hoeveelheden knopen, parels, kettingen,

Via zijn contacten in Zuid-Amerika ont-

handvaten... Maar modeaccessoires zijn

dekte Philippe Vander Elst in 2005 een

een kort leven beschoren: na enkele jaren

ideaal materiaal voor sieraden: plant-

heb ik de vraag zien minderen. Dat is

aardig ivoor, tagua genaamd. "Dit is

normaal, modeontwerpers zijn immers

eigenlijk het zaad van de taguanoot die

voortdurend op zoek naar nieuwe din-

op de taguapalm groeit. Ik heb in Bogotá

gen", zegt Philippe Vander Elst.

een man ontmoet die parels maakte uit plantaardig ivoor en ik heb besloten om

Zo moest Latino begin 2013 het atelier

de zaden zelf in te voeren en die hier

en de winkel in Brussel sluiten, maar in

uit te snijden en te beschilderen om er

plaats van zijn toevlucht te nemen tot

sieraden van te maken". Zo heeft Latino

andere materialen, bleef Philippe Vander

een kleuratelier geopend in Brussel om

Elst de tagua trouw. Hij zag het als een

te kunnen werken met ecologische, ge-

uitdaging om er nieuwe afzetmarkten

certificeerde kleurstoffen en om de kwa-

voor te vinden. "Ik hou van dit materiaal

liteit en de kleuren beter te controleren

en één van de grondbeginselen van eerlij-

en de voorraad beter te beheren. In die

ke handel is een duurzaam partnerschap

tijd was tagua duidelijk in trek, zowel

met de producenten. Dat is zeker even

bij de winkels waaraan Philippe Vander

belangrijk als een eerlijk loon".

“Of het nu gaat over een coöperatie, een f­ amiliebedrijf of een individu, aan de ­producenten met wie ik samenwerk kan ik een duurzame relatie en respect voor de prijs garanderen.” 32

Jobs creëren in Zuid-Amerika Zoals hij trouw zweert aan tagua, zo

plaatse, maar ook kwaliteitsparameters,

met een Europees ontwerp meer kans

zweert Philippe Vander Elst ook bij

modellen en kleuren bepalen, enz. Niet

om aan te slaan dan eentje met lokale

Latijns-Amerika. Ondanks alle moeilijk­

vanzelfsprekend als je producenten diep

tekeningen uit Latijns-Amerika, wat

heden. "Doelstelling nummer één van

in het Ecuadoraanse of Colombiaanse

eerder een reissouvenir is. De Europese

Latino is contacten aanknopen met

Amazonewoud wonen!

aanpak vereist dan wel grotere en meer

Latijns-Amerikaanse landen en er jobs

risicovolle investeringen.

“Als je zelf ontwerpt, kan je je ook onderscheiden van de rest en een tijd lang iets exclusiefs creëren.”

creëren", vat hij samen. In een ­sector

De nieuwe technologieën maken alles

waar de concurrentie bikkelhard is,

wel iets eenvoudiger. "Met de hulp van

Daarom en omdat hij het absoluut nood-

loopt dat niet van een leien dakje.

twee ontwerpsters teken ik hier wat ik

zakelijk acht om altijd de vinger aan de

"Op internationale beurzen moet ik

wens en stuur ik de schetsen op per

pols te houden, beheert Philippe Vander

van de Rode Duivels? Philippe Vander

vaststellen dat de basisprijzen van

e-mail. Door de globalisering en de li-

Elst tegenwoordig een collectie ringen en

Elst heeft bijvoorbeeld al een gestileerde

het Latijns-Amerikaanse ambachts-

beralisering van de wereldhandel evo-

sieraden uit tagua, met de merknaam

tennisbal gemaakt voor Roland Garros.

werk hoger liggen dan de Zuidoost-­

lueren vraag en aanbod steeds meer

Ring me Up®, naast zijn meer traditionele

"Eens het logo of het ontwerp goedge-

Aziatische. De meeste producten die

in elkaars richting, waarbij het design

koopwaar van het merk Latino. "Ik heb

keurd is, worden de sieraden op grote

worden tentoongesteld op de beurzen

steeds beter aansluit bij de wensen van

die sieraden gelanceerd als modeartikel

schaal gemaakt in Colombia. Ik geloof

komen trouwens uit landen als India,

de potentiële koper. Als je zelf ontwerpt,

maar nu probeer ik ze een promotionele

hier heel sterk in. Als het prijsgamma

de Fili­pijnen of Indonesië, waar de

kan je je ook onderscheiden van de rest

twist te geven, met de afbeelding van

lager is dan voor een echt sieraad, ligt

basisprijzen grotere marges toelaten

en een tijd lang iets exclusiefs creëren",

een event, een merk, een concept of een

het volume hoger en daar heeft iedereen

en de handel winstgevender maken".

merkt Philippe Vander Elst op. Volgens

boodschap". Wie weet komt er op een dag

baat bij, zeker de ambachtslieden die de

hem heeft een ambachtelijk product

een sieraad uit tagua met een afbeelding

voorwerpen maken".

Daarom wil Philippe Vander Elst op zoek gaan naar producten die aantrekkelijk zijn voor de eindgebruiker én voor de

Meer weten?

winkel die ze doorverkoopt. De prijs moet

www.latino.be

haalbaar blijven voor iedereen, vanaf de eerste aankoop bij de producent tot de laatste verkoop. Daarvoor heb je feeling nodig en moet je van alle markten thuis zijn: je moet producenten ontmoeten, de producten spotten die het zullen maken, zorgen voor goede contacten ter 33

BELVAS

Interview met

Thierry Noesen

Een kleine chocolaterie uit Gellingen stond tien jaar geleden nog op de rand van het faillissement en werd daarna over­genomen. Wie had ooit kunnen denken dat hun pralines onvermijdelijk ­zouden worden in biowinkels over de hele wereld en hun plaats zouden veroveren tussen de grootste Belgische chocolatiers, mét respect voor de fairtradeprincipes?

Zoals bij de meeste bedrijven bots je bij Belvas eerst op de receptie, met de ge­ bruikelijke balie en tegen de muur wat diploma’s en certificaten die goed zichtbaar zijn opgehangen, zodat de bezoeker weet dat hij zich in een degelijk en erkend bedrijf bevindt. Het bureau achter het loket is leeg. De receptionist komt er zo aan, denk je bij jezelf. Na enkele minuten word je ongeduldig en begeef je je naar de gang, op zoek naar een aanspreekpunt. Daar komt iemand aan. Je zegt dat je een afspraak hebt met directeur Thierry Noesen. "Geen probleem, hoor je zeggen, ik stap met je mee naar zijn bureau." En je staat in een leeg bureau, achter een onthaalbalie. ­Inderdaad, bij Belvas is de directeur ook de receptionist... Deze anekdote illustreert de sfeer die in het bedrijf hangt en typeert de directeur; een toegankelijke, hartelijke man die alle touwtjes in handen heeft, die zowel pakketjes in ontvangst neemt als de plaats bepaalt van het lintje op de pralinedozen.

Belvas: passie voor chocolade en export Interview afgenomen door François Hubert voor het Trade for Development Centre, juni 2014. 35

De smaak vóór alles Hij werd een beetje gepusht om in 2005

Het verkrijgen van een label voor eer­

chocolaterie Devas (de vroegere naam

lijke handel (in dit geval het label van

van Belvas) over te nemen. Hij had het

Fairtrade Belgium, het voormalige Max

al heel druk met de lancering van zijn

Havelaar) van een complex product zoals

eigen merk natuurlijke babyproducten.

pralines is sowieso een hindernissen­

"Er werkten zeven mensen bij Devas.

parcours, maar de grootste uitdaging

Ik was niet klaar voor een overname.

bestond er voor Thierry Noesen in hoog­

Maar toen de baas me vertelde dat hij

staande kwaliteit te blijven leveren. Er

de zaak zou sluiten en het personeel

was geen sprake van om de smaak op

zou ontslaan, kon ik dat niet verdra-

te offeren aan de fairtradecriteria! En

gen", zegt hij. Op twee, drie dagen was

omgekeerd ook niet. De huischocolade­

de zaak beklonken. En vanaf de dag na

meester werkt aan zijn recepten tot hij

de effectieve overname werd de cho-

de gewenste smaak heeft bereikt.

colaterie helemaal fair trade. En een beetje later, in 2007, ook bio.

"We zoeken eerst het ingrediënt", legt de ondernemer uit. Daarna maken we

“We voegen nooit ­aroma’s toe, wat ons verplicht om meer ­cacao en ­amandelen en minder suiker toe te voegen om tot sterkere smaken te komen.”

de praline. We hebben bijvoorbeeld een biologische vijgenpasta gevonden. De chocolademeester heeft gezocht tot hij de juiste combinatie vond. We gebruiken alles wat fair trade, bio en lokaal is. Wij zijn 100% fair trade, in tegenstelling tot andere chocolatiers die fairtradepro­ ducten aanbieden naast hun gewone producten."

36

Een beperkt gamma Hier spreken we niet over pralines met

De Belvaspralines zijn authentiek

ansjovis of roze peper uit Madagaskar:

­Belgisch en zijn de enige op de bio-

"We blijven in de basissmaken, heel

fairtrade­markt, waardoor ze vrij snel hun

‘terroir’, met noten, karamel, slagroom,

gat in de markt hebben gevonden. Ze zijn

pistachenoten, enz.", bevestigt Thierry

te verkrijgen in Delhaize, Oxfam-Wereld­

Noesen. Dit is de reden waarom het

winkels en de biowinkels. "Wij moeten

pralinegamma van Belvas beperkt blijft

met geen enkele andere chocolatier de

tot een twintigtal soorten. "We voegen

concurrentie aangaan. " Tegen 45 euro

nooit aroma’s toe, wat ons verplicht om

per kilo plaatst Belvas zich op hetzelfde

meer cacao en amandelen en minder

prijsniveau als Galler, tussen Leonidas

suiker toe te voegen... om tot sterkere

en Neuhaus of Marcolini.

“Fair trade is een kans om de wereld te veranderen. Ik denk niet dat het een mode is. Ik merk bij jongeren een honger naar ethiek.”

smaken te komen. "

37

Mileuvriendelijk, ook in België

Ethiek, een waarde voor de toekomst

Maar het is in het buitenland dat Belvas

Sinds 2013 heeft Belvas ook haar eigen

Aan zijn parcours te zien was het noch-

Wat is zijn visie over fair trade en de

het grootst is: 80 % van de productie

verkooppunt, dicht bij het chique Zavel­

tans niet vanzelfsprekend dat Thierry

toekomst van de sector ? "Ik zie zowel

wordt uitgevoerd en belandt in bio-­

plein in Brussel. Naast het prestige die de

Noesen succes zou boeken in de fair-

mogelijkheden als risico’s. Fair trade is

afdelingen wereldwijd, vooral in Duits-

ligging aan de zaak verleent, "krijgen wij

tradesector. Zijn eerste job was bij

een kans om de wereld te veranderen. Ik

land en de Verenigde Staten, maar ook

op die manier ook rechtstreeks reacties

Nestlé, één van de meest bekritiseerde

denk niet dat het een mode is. Ik merk

in China, Spanje, Nederland, Frankrijk...

van de consumenten. Vanaf het moment

multinationals in de agrovoedings­

bij jongeren een honger naar ethiek. Ik

En er is nog een serieus groeipotentieel:

dat we een nieuw product op de markt

sector omwille van zijn relaties met het

denk dat het idee van producenten uit

" Wij bevinden ons in de bioniche, dus

brengen, wordt het daar uitgetest", ­vertelt

Zuiden, zowel wat de leveranciers als

het Zuiden te helpen door hun producten

alle bioverkoopspunten staan open

de baas.

de marketingprincipes betreft. Thierry

te kopen zal blijven bestaan. Daarom

voor ons. In vele gebieden kunnen wij

Noesen zou er drie jaar blijven als chef

moeten er heel strenge controles zijn.

nog groeien, zoals in Brazilië, Groot-­

van de "chocolade"-producten voor de

Ik ben bang dat grote merken nieuwe

Belgische markt.

labels lanceren die veel minder ethisch

Brittannië..." Belvas bewijst nog op een andere manier haar milieu-engagement. In 2007 verliet het bedrijf de streek van Moeskroen om

“Ik ben bang dat grote merken nieuwe labels lanceren die veel minder ethisch zijn. Sommige van die labels hebben duidelijk een commercieel doel.”

zijn. Sommige van die labels hebben Om te komen waar het vandaag staat,

duidelijk een commercieel doel. "

werd het bedrijf echter niet gespaard van moeilijkheden: eerst betrouwbare

Maar het optimisme van deze chocola­

en gecertificeerde leveranciers vinden,

defanaat valt moeilijk te ondermijnen.

en daarna de personeelskosten. Er zijn 15

"Ik ben ook manager geweest van cho­

mensen fulltime tewerkgesteld, en daar­

colaterie Gudrun in Antwerpen. Ik heb

bij komen nog een tiental interimarissen.

er de passie voor export ontdekt. En ik

"Jammergenoeg kan ik met de nieuwe

denk eerlijk gezegd dat ik de mooiste job

regelgeving niemand meer aanwerven",

ter wereld heb : ik werk met een plezant

nelen en een warmteterugwinningssys­

zegt de ondernemer met spijt in het hart.

product, we hebben een fantastisch team

teem op de machines. "Het is niet enkel

Gelukkig heeft hij steun gekregen van

en in ben de hele tijd in gesprek met de

voor het imago of voor wat we daarmee

het Waals gewest en in het bijzonder

hele wereld." Wordt er ook niet beweerd

uitsparen, maar ik vind het ook heel

van het Waals exportagentschap Awex

dat chocolade een goed antidepressivum

boeiend om te zien welke gevolgen zo’n

(Agence wallonne à l’Exportation).

is? In Ghislenghien is dit in elk geval

zich te gaan vestigen in de industriezone van Ghislenghien. Thierry Noesen stond erop dat zijn fabriek volledig werd ge­ bouwd volgens ecologische principes. Zo heeft het bedrijf een voor 70% autonome energievoorziening, dankzij de zonnepa­

manier van bouwen kan hebben voor het

bewezen.

milieu", verklaart de ondernemer. Meer weten? 38

www.belvas.be

OPTIMART

Interview met

Philippe Deman

Sinds 1991 zet Optimart zich in voor eerlijke en sociale handel via partnerschappen met West-Afrikaanse ambachtslieden. De ­artisanale sector is echter aan vernieuwing toe en dus gooit ­Optimart het over een andere boeg met een fairtrade-conceptbar.

Philippe Deman, sociaal assistent van opleiding, stond aan de wieg van Optimart. In de jaren 1980 vervulde hij zijn burgerdienst bij Artimo, dat ambachtswerk uit Rwanda promootte en verkocht. Toen Artimo werd opgedoekt, wou niemand ambachtelijke producten. Philippe kocht de voorraad op en stichtte een nieuwe vereniging: Optimart. Wat later kreeg hij het gezelschap van Thierry Ouedraogo, een Burkinees die in België kwam studeren. Jarenlang was Mbeubeuss, een winkel in hartje Brussel, het uitstalraam van Optimart. De naam verwijst naar de grootste vuilnisbelt van Dakar. Het winkeltje was bijzonder intrigerend. Je vond er gerecycleerde producten in alle geuren en kleuren: een reeks te verwachten voorwerpen zoals autootjes vervaardigd van drankblikjes en handtassen gemaakt uit kranten of plastic zakjes, maar ook verrassende ontdekkingen, bijvoorbeeld krukjes met schokdempers van vrachtwagens als poten. Optimart werkte samen met Senegalese ambachtslui uit Soweto Village die het nodige recyclagemateriaal kochten bij de afvalrapers. Op die manier pikte iedereen een graantje mee. Waarom moest de winkel dan zijn deuren sluiten? Philippe Deman: "Artisanaat

Optimart: promotor van sociale verandering

ligt niet meer goed in de markt. Zolang er vraag naar was, had het zin. Vijfentwintig jaar geleden zat dit soort ambachtelijke producten echt in de lift. Maar nu gaan de mensen veel meer op reis en ontdekken ze deze producten zelf in het land waar ze worden gemaakt. Bovendien moet er voortdurend worden vernieuwd. Met ambachtslui is dat niet altijd makkelijk."

Interview afgenomen door François Hubert voor het Trade for Development Centre, juni 2014. 40

Het gaat niet alleen om het vervaardigen

vijftien jaar hadden wij met hen een

Voeg daarbij de ligging van de winkel,

straathoek. De vereniging heeft de over-

zelf... Net als vele andere fairtradeonder-

partnerschap met één doel voor ogen:

weliswaar in het centrum van Brussel,

namesom van de oude winkel al twee

nemingen, vooral in de ambachtelijke

verandering bewerkstelligen. Waarom

maar verre van ideaal. "Onze klanten-

jaar geleden betaald, maar een hore-

sector, kreeg Optimart te maken met

is er ginder dan niets veranderd terwijl

kring bestond uit mensen die de winkel

cazaak openen heeft blijkbaar heel wat

bevoorradingsproblemen: deadlines die

wij hier alles op alles hebben gezet?" "Om

kenden maar we trokken geen toevallige

voeten in de aarde! 18 maanden liet de

niet werden nageleefd, de soms ongelijke

verandering teweeg te brengen, moet ze

voorbijgangers. We lagen niet op het

stedenbouwkundige vergunning op zich

kwaliteit van de producten, het eeuwige

van binnenuit komen", voegt zijn collega

gebruikelijke toeristische circuit", legt

wachten, enkel en alleen omdat de stad

gehakketak over de prijzen...

daaraan toe.

Thierry Ouedraogo uit.

zich ertegen verzette... en dit terwijl ze zelf eigenaar is van het gebouw!

"Artisanaat invoeren is een dure zaak.

Je merkt dat hun ervaring een wat wran-

Maar genoeg over het verleden. We kij-

En de impact van zo’n project valt heel

ge nasmaak heeft achtergelaten. Het

ken nu naar het heden en de toekomst.

Philippe Deman vindt het trouwens jam-

moeilijk in te schatten", merkt Philippe

eindresultaat was dat de verkoop fel was

Voor Optimart, dat lid werd van de Bel-

mer dat hij zo weinig steun krijgt van

Deman op. "In Soweto Village leven de

teruggevallen. Zelfs op evenementen en

gian Fair Trade Federation, start die toe-

de stad. "Er is geen aanspreekpunt rond

mensen van dag tot dag. Er is geen lei-

markten waar Optimart aanwezig was,

komst met de oprichting van zijn ‘Café du

eerlijke handel in Brussel, hoewel de stad

der met een toekomstvisie. Uiteindelijk

voelde je dat het publiek geen interes-

commerce...équitable’. Het fairtradecafé

de titel van fairtradegemeente draagt."

krijg je een vertrouwensprobleem", zo

se meer had. "Op de laatste kerstmarkt

bevindt zich — al dan niet toevallig — te-

weet Thierry Ouedraogo, zelf afkom-

raakten we zelfs de snuisterijen van vijf

genover de vroegere winkel Mbeubeuss

stig uit Afrika, te vertellen. "Gedurende

euro aan de straatstenen niet kwijt."

maar dan wel op een meer opvallende

“Vijfentwintig jaar ­geleden zat dit soort ambachtelijke ­producten echt in de lift. Nu gaan de ­mensen veel meer op reis en ontdekken ze deze producten zelf in het land waar ze worden gemaakt.” 41

"Ons café is bovenal een gezellige ont-

Voor een fairtradepionier als Philippe De-

Philippe, die zichzelf bestempelt als

De toekomst van eerlijke handel? "Het zal

moetingsplek", zegt Philippe Deman. Ze

man is dit "geen werk maar een passie".

"promotor van sociale verandering", lijkt

niet lukken als de mensen die fair trade

serveren geen maaltijden (en hebben

Hij heeft fair trade zien evolueren, van de

terug te mijmeren naar het ‘small is

uit het slop kunnen halen niet het nodige

geen vergunning voor een keuken), maar

liefdadigheidsaanpak over de deelname

beautiful’-concept. Met Optimart en zijn

doen." Indien hij omringd was geweest

schenken onder meer lekkere koffie. Het

aan de sociale en solidaire handel, tot de

spitsbroeder Thierry blijft hij nadenken

door marketingmensen, aankoopdirec-

café heeft een partnerschap afgesloten

tijd dat de sector van de grootdistributie

over de maatschappelijke mechanismen

teurs, kapitaalkrachtige aandeelhouders,

met Chorti-koffie, die je er ook kunt ko-

en de multinationals mee op de trein

die de wereldhandel en de lokale handel

bankiers, politici of economisten, ja, dan

pen, net als thee, chocolade, bier... alles is

sprong. Het minste dat je kunt zeggen

beheersen. Hij neemt deel aan leraren-

was hij ver gekomen. Maar je hebt het

fair trade of ten minste toch duurzaam.

is dat hij een zeer scherpe blik heeft op

opleidingen, organiseert vormingsse-

vast al begrepen: Philippe Deman is in

Daarnaast kan je er biomanden bestel-

die evolutie: "Eerlijke handel werd op-

minaries over de sociale economie aan

die wereld niet thuis.

len en afhalen. Ondanks alles hopen de

gestart en uitgebouwd door militanten

de Hogeschool Francisco Ferrer en ont-

oprichters van Optimart ooit nog een

die ijverden voor meer rechtvaardigheid

wikkelt participatieve projecten. Hij is

table d’hôte te openen.

in de economische verhoudingen, maar

trots op zijn traject, ook al heeft hij niet

heeft uiteindelijk zijn ziel verkocht aan

het verwachte succes geoogst: "Wat een

Meer weten?

de grootdistributie en werd opgeslokt

vrijheid, dat ik dat allemaal heb gedaan!",

www.optimart.org

door het kapitalistisch systeem."

roept hij uit.

“In Soweto Village ­leven de mensen van dag tot dag. Er is geen leider met een toekomstvisie. ­Uiteindelijk krijg je een vertrouwens­ probleem.” Het fairtradecafé zal natuurlijk enkele sensibiliseringsactiviteiten van de vereniging verwelkomen. Denk maar aan thema-avonden rond duurzame voeding, workshops over moestuintjes in de stad of groepsaankopen.

42

LA PACHAMAMA

Interview met

Isabelle Steenebruggen

Pachamama betekent ‘moeder Aarde’ in de Latijns-Amerikaanse indianencultuur. La Pachamama is de aarde die ons voedt en is een vrouw. Dat komt goed uit, want het is ook de naam van een Belgische coöperatie die artikelen voor baby’s (en mama’s) verkoopt. De producten zijn naast fair trade ook mens- en milieuvriendelijk.

Isabelle Steenebruggen is een ‘mompreneur’, een mama die tegelijk ondernemer is. Deze mama van twee kinderen heeft La Pachamama opgericht, een coöperatie met sociaal oogmerk, importeur en distributeur van artikelen voor baby’s en mama’s. Isabelle, jij bent vertaalster van opleiding. Hoe ben je op dit idee gekomen? "Toen ik kinderen kreeg, besefte ik dat er heel wat rommel op de markt was, artikelen waar een heleboel chemicaliën en schadelijke stoffen in zitten en die op de koop toe gemaakt zijn in mensonterende omstandigheden. Toen ik hierover sprak met andere ouders, kwam ik erachter dat er vraag was naar ethische producten voor kinderen. En ik dacht: waarom zou ik er niet voor zorgen dat die artikelen er ook effectief komen?"

La Pachamama: fair trade voor groot en klein (maar vooral voor klein) Interview afgenomen door François Hubert voor het Trade for Development Centre, juni 2014. 44

Dingen met een ­verhaal Dus gooide ze zich in het avontuur en

"Ik was erop voorbereid dat de zaken

ging op zoek naar ethisch verantwoord

niet meteen goed zouden lopen. Maar

en fairtradespeelgoed, knuffels, pop-

eigenlijk is alles vrij snel gegaan, mede

pen, babykleertjes, wasbare luiers,

dankzij Lanka Kade, dat we praktisch

draagzakken, spullen voor de baby-

van bij de start hebben verdeeld." Lanka

kamer, enz. Eerlijke handel was voor

Kade is een Engels fairtrademerk van

haar trouwens geen onbekende want

speelgoed, knuffels en decoratie voor

ze had nog vrijwilligerswerk gedaan

de babykamer. De producten zijn in Sri

bij Oxfam-Magasins du monde. "Het

Lanka vervaardigd door ambachtslieden

is onze taak om de vakman of -vrouw

die zich verenigd hebben. Met duizend

die het product vervaardigt met veel

artikelen is Lanka Kade meteen een grote

liefde en talent, in contact te brengen

speler in de sector.

met iemand die een product wenst aan te schaffen waar een verhaal van menselijke waarde en waardigheid aan vastzit", schrijft ze in haar presentatietekst.

“Toen ik kinderen kreeg, besefte ik dat er heel wat rommel op de markt was: ­artikelen waar een heleboel chemicaliën en schadelijke stoffen in zitten en die op de koop toe gemaakt zijn in mensonterende omstandigheden.” 45

Waar blijven de ­poppenserviesjes en de muziek­ instrumenten? "In België was de onlineverkoop zes jaar

Na drie jaar als zelfstandige in bijbe-

jeugdboeken in China wordt gedrukt? De

geleden nog niet goed op gang gekomen.

roep te hebben gewerkt, heeft Isabel-

boeken van Pourpenser worden gemaakt

In Frankrijk wel, daar realiseerden we 75%

le Steenebruggen haar activiteiten

van gerecycleerd papier in beschermde

van onze onlineverkoop, zelfs al moes-

ondergebracht in een coöperatie met

werkplaatsen", vertelt Isabelle. Toch is

ten we opboksen tegen grote websites.

sociaal oogmerk. Die coöperatie staat

er één ding dat ze jammer vindt: er zijn

Maar tegenwoordig kopen de Belgische

open voor iedereen. Een twintigtal leden

geen poppenserviesjes of muziekinstru-

gezinnen veel meer via internet", weet

heeft al een aandeel — van 100 euro —

menten verkrijgbaar in eerlijke handel.

Isabelle. De vraag naar eerlijke produc-

gekocht dat recht geeft op 5 % korting

ten voor kinderen was zo groot, dat we

op hun aankopen.

ons snel tot de detailhandel richtten.

Frankrijk, eerste ­online afzetmarkt voor particulieren

Onze producten zijn nu te koop in een

Andere bekende merken die La Pachama-

veertigtal verkooppunten verspreid over

ma vertegenwoordigt, zijn Akha Biladjo

heel België, en verder ook in de Oxfam-­

(een ngo uit Laos die decoratieve voor-

Magasins du monde.

werpen vervaardigt), Barefoot (stoffen speelgoed), Global Affairs (Nederlands fairtrademerk dat zijn kinderartikelen laat maken in China en India). "Wij

Isabelle Steenebruggen heeft haar

houden vooral van speelgoed dat lang

showroom ingericht op de eerste ver-

meegaat en dat een band schept. Spel-

dieping van haar huis, dat open is op

len die ouders aansporen om samen

afspraak. Je waant je in een babypa-

met hun kinderen te spelen. Met ‘fair

radijs! Het huis is zelf ook heel kind-

trade voor klein en groot’ bedoelen we

vriendelijk, je ziet enkele tekeningen

dat je nooit te groot bent om te spelen."

van haar eigen kinderen aan de muur

Uiteraard beantwoorden alle artikelen

in de andere ruimtes en hier en daar

aan de veiligheidsnormen vastgelegd

wat rondslingerend speelgoed zoals in

door de Europese Commissie. Nog een

elk doorsneegezin. Je kan ook via de

bekend merk: de Pourpenser-boeken.

webwinkel de leuke spullen bestellen.

"Wist je dat 80 % van de Franstalige

46

“Wij houden vooral van speelgoed dat lang meegaat en een band schept. Spellen die ouders aansporen om samen met hun ­kinderen te spelen.”

De crisis stemt hoopvol Crisis? Daar heeft ze niet veel onder geleden, ook al schommelt de prijs van de meeste artikelen rond de tien euro. "Je kon de crisis zelfs positief noemen in die zin dat heel wat mensen begonnen na te denken over hun koopgedrag. Bovendien worden in de speelgoedsector gelijkaardige prijzen gehanteerd als die in de traditionele handel, dat wil zeggen: buiten de grootdistributie."

Educatief spel zoekt investeerders... “Ik heb de ambitie om eerlijk speelgoed te koop aan te bieden in winkels die beweren dat ze daar geen plaats voor hebben.”

Meer weten? www.lapachamama.be

47

"Er is een toekomst weggelegd voor eer-

ze nog een andere droom: een sensibi-

lijke handel. Het is een beetje zoals met

liseringsspel op de markt brengen dat

de biologische producten twintig jaar

kinderen tussen de zes en tien jaar aan

geleden. Er is veel aan het veranderen.

het denken zet rond handel. Er werd al

De mensen zijn slim en worden steeds

een prototype ontwikkeld en uitgetest.

veeleisender", meent Isabelle Steene-

Alleen ontbreekt er nog 3.500 euro om

bruggen. Zij heeft "de ambitie om eerlijk

het te produceren. Het spel zal worden

speelgoed te koop aan te bieden in heel

gemaakt in Sri Lanka. In september 2014

wat winkels die beweren dat ze daar geen

wordt een crowdfundingcampagne ge-

plaats voor hebben". Daarnaast heeft

lanceerd om de productie te financieren.

CAFÉ CHORTI

Interview met

Dimitri Lecarte

De kleine producent uit Guatemala een eerlijk inkomen voor zijn koffie garanderen en de consument uit het Noorden een ­kwalitatief hoogstaand product bieden: dat is de dubbele uit­ daging van Chorti. Chorti is een fairtrade-initiatief dat ervoor zorgt dat de koffie recht van de producent in ons kopje komt. Op de koffiebeurs van New-York staat de arabica uit Guatemala heel hoog aangeschreven om zijn kwaliteit. En terecht: het is een van de beste koffies ter wereld. Maar dat wil niet zeggen dat het de kleine producenten een inkomen bezorgt waarmee ze waardig kunnen leven en hun activiteit kunnen uitbouwen. De Chorti-indianen houden een slechte herinnering over aan de jaren ‘90 toen de koffiekoersen instortten. Paradoxaal genoeg heeft net die tegenslag hen gedwongen om oplossingen te zoeken waarmee ze nu fatsoenlijk kunnen rondkomen en de toekomst met vertrouwen tegemoet zien. Zo hebben ze in 1999 beslist hun oogsten samen te brengen in een coöperatieve vereniging La Cuna Chorti. Een van de spilpersonen van de coöperatie is Dimitri Lecarte uit Ciney. Hij tekent present sinds 1994. "Wij hebben ons al snel toegespitst op eerlijke handel. Onze structuur heeft zich verenigd met coöperaties die hierin reeds actief waren. Wij hebben geprofiteerd van de bestaande ervaring", vertelt Dimitri Lecarte. De coöperatie was de beste manier om een kwaliteitskoffie met intense aroma’s, die geteeld wordt op heuvels van meer dan 1200 meter hoog, volop tot zijn recht te laten komen. Op die manier konden de producenten een stabiel minimumloon

Café Chorti: fairtradekoffie recht uit Guatemala

verwerven, tweemaal zo veel als via de gebruikelijke kanalen. Daardoor konden ze eindelijk hun teelt rendabel maken, de lokale economie nieuw leven inblazen en investeren in hun eigen ontwikkeling. "De coöperatie is een structuur die niet alleen maar koffie produceert en verkoopt. Ze stelt de kleine producenten ook in staat zich te verenigen, in hun behoeften te voorzien en hun kinderen school te laten lopen. De koffie en de verkoop ervan zijn instrumenten om cruciale evoluties te bereiken", besluit Dimitri Lecarte. Om hun koffie op de markt te brengen, zijn de leden van La

Interview afgenomen door Alain De Bast

Cuna Chorti aangesloten bij de spaar- en kredietcoöperatie Coosajo.

voor het Trade for Development Centre, december 2013. 49

Alle begin is moeilijk In 2006 keren Dimitri Lecarte en zijn

Maar dat loopt niet van een leien dakje.

keuze. Door het feit dat we hem recht-

Guatemalaanse echtgenote terug naar

"Wij wilden de hele commerciële keten

streeks op de markt brachten en de hele

België. Ze willen hier een onderneming

doorbreken door importeur-distribu-

keten controleerden, is Chorti-koffie in

oprichten die de koffie rechtstreeks op

teur te worden maar botsten hierbij op

onze ogen de eerlijkste van alle eerlijke

de markt brengt zonder tussenperso-

meer tegenstand dan ondersteuning",

koffies. We legden telkens onze manier

nen, en die rechtstreeks afhangt van

zegt Dimitri Lecarte. Wanneer hij op de

van werken en ons project in Guatema-

de Guatemalaanse coöperatie. Het is

Belgische markt komt, heeft de Chor-

la uit en zo heeft uiteindelijk iedereen

de bedoeling de koffie recht van de

ti-koffie immers geen fairtradelabel

begrepen wat we doen. Nu zijn we trou-

Chorti-producent bij de Belgische en

maar beweert hij wel fair trade te zijn.

wens lid van BFTF, de Belgian Fair Trade

Europese consument te brengen.

"De prijs de hoogte injagen om een label

Federation, voegt Dimitri Lecarte eraan

te bemachtigen, was wel het laatste wat

toe. Hij is ervan overtuigd dat eerlijke

we wilden. Doordat we geen label hadden,

handel een mooie toekomst tegemoet

gingen heel wat deuren voor ons dicht.

gaat wanneer hij trouw blijft aan zijn

Toch stonden we voor 100 % achter onze

beginselen en aan zijn processen.

50

“Het is de bedoeling de koffie recht van de Chorti-producent bij de Belgische en ­Europese consument te brengen.”

Mooie vooruitzichten Dimitri Lecarte is boswachter van op-

Voor Dimitri Lecarte zijn de eerste moei-

leiding. Hij is niet echt commercieel

lijke jaren na de lancering van zijn on-

aangelegd en is niet goed in onder-

derneming in België nog slechts een

handelen met grootwarenhuizen. Hij

vage herinnering. Hij is optimistisch

verkoopt de Chorti-koffie liever aan

en enthousiast van natuur en kijkt vol

particulieren, aan aankoopgroepe-

vertrouwen naar de toekomst, vooral nu

ringen en aan speciaalzaken. "Wat ik

korte ketens goed in de markt liggen. "Ik

vooral wil, is de producent in contact

denk dat de crisis van 2009 vele men-

brengen met de consument en een kli-

sen de ogen geopend heeft. Er werden

maat van vertrouwen scheppen. Daar

aankoopgroeperingen opgericht en ik

vaart de producent wel bij", zegt hij vol

ben meteen op de kar gesprongen. Want

overtuiging. En de kwaliteit van zijn

dat is precies waar onze markt en onze

koffie is zeker en vast de beste troef

klanten liggen. Met korte ketens voel ik

om de consument te bereiken en hem

me in mijn sas." Dat is niet verwonderlijk

aan het merk te binden. Naast de intrin-

want Chorti-koffie en de verschillende

sieke rijkdom van de arabicabonen uit

soorten korte ketens hangen dezelfde

Guatemala wordt er ook veel werk ge-

filosofie aan: een rechtstreekse band

stoken in de oogst en de verwerking. Dit

scheppen tussen de producent en de

houdt onder meer in: manueel oogsten,

consument door zo veel mogelijk tussen-

gecontroleerd fermenteren, drogen in

personen te schrappen. "Chorti-koffie is

de zon en de bonen streng selecteren.

het levende bewijs dat je biologische en

"Met Chorti zijn de producenten ook

eerlijke koffie kunt verkopen tegen een

meteen distributeur. Ze zijn nog nooit

schappelijke prijs. Dat bewijst eveneens

zo gemotiveerd geweest als nu, omdat

dat de industrie en de conventionele ke-

ze de koffie waar ze het hele jaar door

tens grote winstmarges hebben", merkt

zorg voor dragen, nu ook zelf verkopen! "

Dimitri Lecarte op.

51

“De prijs de hoogte injagen om een l­abel te bemachtigen, was wel het laatste wat we wilden. ­Doordat we geen label ­hadden, gingen heel wat ­deuren voor ons dicht.” Chorti-koffie is van begin tot einde trouw aan zichzelf: de koffie wordt op traditionele wijze traag gebrand door Cafés St Médard in Dinant. Met dat familiebedrijfje heeft Dimitri Lecarte eerder vriendschappelijke dan commerciële banden. Daar wordt elk jaar 15 ton Chorti-koffie gebrand maar de volumes zouden wel eens snel groter kunnen worden. "Ik heb echt het gevoel dat we op een keerpunt gekomen zijn. Nu de korte ketens zich ontwikkelen en op zoek gaan naar nieuwe producten, zie ik groeipotentieel en is er duidelijk interesse voor onze koffie. De

crisis kan ook een deel van de bevolking wakker schudden. Die mensen worden zich ervan bewust dat ze anders kunnen consumeren." Hij rekent ook op die bewustwording om het Chorti-avontuur onder een andere vorm verder te zetten: de in 2006 opgerichte bvba wordt vanaf 1 januari 2014 een coöperatie met sociaal oogmerk. Er wordt een oproep gelanceerd naar potentiële leden in België zodat de coöperatie zowel producenten als ‘consumactoren’ van Chorti-koffie in ons land telt. Is een nauwere band tussen die twee denkbaar?

“De producenten zijn nog nooit zo ­ge­motiveerd geweest als nu, omdat ze de koffie waar ze het hele jaar door zorg voor dragen, nu ook zelf verkopen.” Meer weten? www.chorti.be

52

COULEURS SUD

Interview met

Serge Lenaerts

Couleurs Sud is een fairtradewinkel in het Waals-Brabantse Court-Saint-Etienne. Meer dan tien jaar geleden zijn twee leraren voluit voor dit project gegaan. Nu verkopen ze kleding, juwelen, ­ambachtelijk vervaardigde producten en een uitgebreid ­gamma voedingswaren aan klanten uit de buurt. En dat alles in een ­gemoedelijke sfeer.

Wanneer een klant bij Couleurs Sud over de vloer komt, krijgt hij of zij een kopje thee aangeboden. Dat is misschien een detail, maar het schetst wel de gezellige sfeer die heerst in de winkel van Serge et Nadia Lenaerts. Het is een ongedwongen plek waar je goede tips meekrijgt en waar je gerust ideeën kunt uitwisselen. "Wij stonden vroeger allebei in het onderwijs. We reisden af en toe naar India en daar is het idee gerijpt om een winkel in fairtradeproducten op te starten", vertelt Serge Lenaerts. "We hebben wel vijf jaar nagedacht voor we effectief met de winkel gestart zijn. Ik heb vele jaren als vrijwilliger gewerkt in een Oxfam-winkel en was de spil van een andere Wereldwinkel in het Brusselse college waar ik lesgaf." Hij is dus al heel lang met eerlijke handel bezig en is niet over één nacht ijs gegaan. Toen Serge en Nadia in contact kwamen met artisanale juwelenmakers in India, dachten ze aanvankelijk alleen deze producten aan te bieden en hun job in het onderwijs te behouden. Maar op aanraden van andere mensen die actief waren in fair trade besloten ze kleding en ambachtelijke producten aan hun gamma toe te voegen. "Met juwelen heb je een piekverkoop rond de feestdagen maar de rest van het jaar heb je weinig omhanden. Je diversifiëren betekent automatisch zwaardere

Couleurs sud : eerlijk en gezellig

investeringen en een grotere winkel en je moet ook eigen middelen aanspreken. En toch hebben wij voor die optie gekozen", zegt Serge Lenaerts. Eerst namen ze een jaar verlof zonder wedde om lessen bedrijfsbeheer te volgen, te onderhandelen met leveranciers en de winkel te kopen. Daarna pas was Couleurs Sud klaar om zijn deuren te openen.

Interview afgenomen door Alain De Bast voor het Trade for Development Centre, december 2013. 54

Een brede waaier producten De zaak is sinds december 2002 ge-

Tegenwoordig vind je bij Couleurs Sud

vestigd in de buurt van het station van

een brede waaier producten uit eerlijke,

Court-Saint-Etienne. Met zijn warme

solidaire of ethische handel: ambach-

kleuren, rustgevende muziek en een

telijk vervaardigde artikelen, zilveren

grote verscheidenheid aan fairtrade-

en fantasiejuwelen, decoratieve voor-

producten nodigt de winkel uit tot een

werpen en voedingswaren. Verder is

ontdekkingstocht. Hier neem je rustig

er een ruim assortiment kleding. Die

de tijd om alles te bekijken, te voelen, te

kleren komen hoofdzakelijk uit India en

besnuffelen, om het verhaal achter het

Nepal terwijl de rest uit verschillende

product te vernemen. "Het was niet de

landen afkomstig is: Ecuador, Namibië,

bedoeling om een winkel van dertien in

Indonesië, de landen rond de Sahara...

een dozijn te openen maar om eerlijke

De zilveren juwelen zijn dan weer van

en biologische producten te promoten.

bij een Mexicaanse vrouwencoöperatie.

Onze aanpak is anders dan die van een winkelier die alleen maar uit is op winst",

De meeste voorwerpen komen via erken-

Naast eerlijke producten uit het Zuiden

verkrijgbaar zijn, zeker de etenswaren.

voegt Serge eraan toe.

de fairtradespelers maar soms ook via

vind je in de winkel nu ook producten uit

"Nu bieden meer en meer winkels eerlijke

rechtstreekse contacten die Serge en

het Noorden, vooral voedingswaren: een

producten aan maar wij werken liever in

Nadia aanknopen met producenten die

zeventigtal lokale biersoorten, wijn en

synergie dan dat we elkaar beschouwen

ze op hun reizen ontmoeten. "Zo waren

olie uit de landen rond de Middellandse

als concurrenten. Wij bieden gelijkaar-

wij bijvoorbeeld in Ecuador en logeerden

Zee. "In 2008 begonnen we ons gam-

dige producten aan maar zijn niet per

in een dorp waar de bewoners heel fijn

ma voedingsproducten uit te breiden,

se actief in dezelfde regio, dus doen we

aardewerk vervaardigen volgens oeroude

omdat de mensen door de crisis voor

elkaar geen concurrentie aan. Op die

tradities. Een andere stam maakt juwelen

feesten of verjaardagen veeleer kleine

manier is het ook makkelijker om een

van zaden. Wij hebben hun producten

voedingswaren cadeau doen dan kleren

product te vinden. Het feit dat verschil-

gekocht om hen te steunen want hun

die duurder zijn. De crisis blijft maar

lende winkels het aanbieden, maakt het

territorium wordt onder de voet gelopen

aanslepen en het publiek heeft van-

ook geloofwaardiger", legt Serge uit.

door oliebedrijven. Om hun advocaten te

daag nog steeds moeite met duurdere

betalen en hun zaak te bepleiten, kunnen

stukken, zoals kleren. De gestage, maar

alleen het ecotoerisme en hun ambachte-

trage, ontwikkeling van eerlijke handel

lijke producten voor inkomsten zorgen."

maakt dat de producten makkelijker

“Onze aanpak is ­anders dan die van een winkelier die ­alleen maar uit is op winst.”

55

Eerlijk en bio, onafscheidelijk Bij Couleurs Sud is het gamma voedings-

model, in tegenstelling tot de logica van

turen maar wij kunnen er een voorbeeld

Serge en Nadia halen een groot deel

producten volledig biologisch. Voor Ser-

de grootwarenhuizen." Ook de eerlijke

aan nemen. Los van het commerciële

van hun motivatie uit deze waarden.

ge en Nadia zijn ‘eerlijk’ en ‘biologisch’

Noord-Noordhandel zal zich noodge-

kunnen zij ons ook andere waarden

"Zo dragen we ons steentje bij tot een

onlosmakelijk verbonden. Beide gaan

dwongen ontwikkelen.

doorgeven. Dat is waarschijnlijk waar-

betere samenleving" vat Serge Lenaerts

naar onze klanten op zoek zijn wanneer

het samen.

samen, dat geldt voor voedingswaren maar ook voor de rest. "Neem nu bij-

In de loop der jaren zagen Serge en Nadia

ze producten kopen die van heel ver

voorbeeld katoen. Dat is een regelrechte

dat de mensen steeds positiever gingen

komen: een culturele uitwisseling waar

ramp voor de mensen en voor het ­milieu

staan tegenover fair trade. "Je voelt dat

wij beter van worden."

omdat er gigantische hoeveelheden

ze solidair zijn. Het bewijs is dat onze

pesticiden worden gebruikt. Er moeten

klantenlijst steeds langer wordt", lacht

meer biologische alternatieven komen,

Serge. Ook al volgt het zakencijfer deze

“Nu bieden meer en meer winkels eerlijke producten aan maar wij werken liever in ­synergie dan dat we elkaar beschouwen als concurrenten.” zeker omdat de kwaliteit beter is wat

tendens niet altijd, toch kan de interesse

de verf en de weerstand van de vezels

voor een andere soort handel het koppel

betreft", zegt Serge Lenaerts. Volgens

motiveren. "In de westerse landen heb-

hem zullen op de lange duur winkels

ben wij soms de pretentie te geloven

met eerlijke en biologische producten

dat we de landen van het Zuiden een

nog nauwer samenwerken om de klant

ontwikkelingsmodel bijbrengen. Eerlijke

een globaal samenhangend gamma

handel bewijst dat de producenten uit

aan te bieden. "Ideaal gezien zouden we

het Zuiden een maatschappijmodel en

buurtwinkeltjes moeten hebben die al

structuren hebben die niet alleen goed

deze producten aanbieden. Dat is een

werken maar die ook milieuvriendelijk

sociaal en economisch samenhangend

zijn. Natuurlijk zijn het eenvoudige struc56

Meer weten? www.couleurs-sud.eu

FAIRYTALE

Interview met

Barbara Brugmans

Het hart op de juiste plaats en uiterst gedreven, maar ook ­nuchter als het moet: op haar manier draagt Barbara Brugmans haar steentje bij in samenwerking met en voor vrouwen in de hele ­wereld. Tien jaar geleden stampte ze de faire doopsuiker­ webwinkel Fairytale uit de grond. In 2010 werd ze beloond voor haar harde werk met de Be Fair Award van het Trade for ­Development Centre. In de grote hal van Brussel-Centraal weet ik al gauw wie Barbara Brugmans is: een dame bepakt en bezakt met kleurige snuisterijen uit alle windstreken. "Vanuit een zoektocht naar een eerlijk, nieuw product hadden enkele vrienden en ik het idee om iets in de babysector te gaan doen. De doopsuikertraditie in Vlaanderen leek ons het ideale uitgangspunt. Aangezien het niet voor iedereen weggelegd is om een goed doel te steunen in plaats van een geboortelijst aan te leggen, wilde ik doopsuiker en een goed doel combineren." Niet lang daarna was de vzw Fairytale een feit. In ruil voor een halftijds minimumloon zet Barbara zich in voor de vzw. Of ze bepaalde criteria hanteert bij het zoeken naar samenwerkingsverbanden met buitenlandse projecten? "Ik bezoek niet alle projecten zelf, vaak komen samenwerkingen tot stand door ontmoetingen met mensen uit het circuit. Op die manier kom je al snel te weten welke projecten blijvend zijn en evolueren in positieve zin. Niet allemaal zijn ze immers in staat om vrouwen bij elkaar te brengen, op te leiden, een kwalitatief product te vervaardigen en het transport te organiseren."

Fairytale: fairtradetraktaties voor alle gelegenheden Interview afgenomen door Sara Vercauteren voor het Trade for Development Centre, februari 2014. 58

Popjes en vogeltjes van geluk Afhankelijk zijn van sponsoring en

"Intussen werk ik samen met een zestal

"Fair trade werkt alleen als je er zeker

vrouwen kunnen vergelijken met die in

subsidies was geen optie voor Barba-

vierdepijlerorganisaties rond projecten

van bent dat het geld naar de juiste

Vlaanderen en daaruit afleiden dat de

ra. Daarom besliste ze zelf geld in het

uit alle windstreken. Een ervan is Mama

personen gaat." Barbara is zich bewust

kloof nog altijd erg groot is, maar in hun

laatje te brengen om dat op zijn beurt

Alice die straatkinderen met een school-

van de moeilijkheid die hierin schuilt.

specifieke context zijn ze wel fair. We

in projecten te investeren. "Dankzij

achterstand opvangt en begeleidt. Hun

"Voor het project in Kenia staat een Ke-

hebben ervoor gekozen om de vrouwen te

een kennis in Kenia ben ik in contact

moeders maken onze gelukspopjes en

niaanse vrouw ter plaatse in voor de

betalen per stuk dat ze afleveren. Er zijn

gekomen met een school in Kibera,

krijgen daar een eerlijk loon voor. Dankzij

correcte uitbetaling van de vrouwen.

immers verschillende factoren waar we

een sloppenwijk in Nairobi. We hebben

hun aandeel in het gezinsinkomen krij-

Zij heeft in Leuven gestudeerd, woont

rekening mee moeten houden: het gaat

een oproep gedaan om een vrouwen-

gen ze meer zelfvertrouwen en hebben ze

in Kenia en reist de wereld rond met

bijna altijd om sociaal zwakkere vrou-

groep op te richten en de productie van

thuis meer te zeggen. Bovendien hoeven

haar eigen juwelencollectie. Ze kan dus

wen met kinderen die niet voltijds voor

­levensbomen en het transport ervan

de kinderen niet meer de straat op om

zowel mijn noden als die van de vrou-

het project werken. Als het voldoende

naar België te regelen. Voor de verkoop

een inkomen te vergaren." Een andere

wen inschatten. Aangezien het leven er

regent, werken ze ook op het veld om te

en marketing sta ik in. De vrouwen

partner is het Indiase Opus III, eveneens

op tien jaar tijd duurder is geworden,

voorzien in hun levensonderhoud." Om

krijgen een eerlijk loon, de opbrengst

een vrouwengroep die geluksvogeltjes

moeten de lonen stijgen. Uiteraard moet

na te gaan of de andere projecten hun

gaat naar een kinderproject."

vervaardigt. De opbrengst gaat naar

het salaris in verhouding en redelijk

werknemers eerlijk uitbetalen, bekijkt

schooltjes, gemeenschapshuizen en

blijven, om geen afbreuk te doen aan de

Barbara de jaarverslagen en heeft ze

gezondheidscentra.

lokale economie. Je zou de lonen van die

contact met de projectleiders.

“We hebben ervoor gekozen om de ­vrouwen te betalen per stuk dat ze ­afleveren. Het gaat bijna altijd om ­sociaal zwakkere vrouwen met kinderen die niet voltijds voor het project werken.” 59

Eigen inkomen "Dankzij mijn contactpersoon in Kenia

Wat de levensomstandigheden van de

loopt alles meestal goed. Als zij er niet

vrouwen betreft, is er volgens Barbara

is, gebeurt het dat hier containers toe-

nog een lange weg af te leggen. Toch is

komen met scheve boompjes of mand-

er al heel wat verbeterd: dankzij het pro-

jes die te klein gemaakt, verkleurd of

ject kunnen de vrouwen intussen hun

slecht geverfd zijn... Die moet ik dan

kinderen naar school sturen. Barbara

allemaal zelf herstellen. Er zijn ook

benadrukt het belang hiervan: "Doordat

eens zakken mandjes door termieten

hun kinderen naar school kunnen gaan,

opgegeten. Ik betaal de lonen wel, maar

raken ze uit de vicieuze cirkel van armoe-

heb dan geen mandjes voor mijn geld.

de. In oktober 2013 heb ik het project in

We hebben ook soms problemen met

Kenia nog bezocht. De vrouwen mogen

het verschepen van de containers.

zelf kiezen wat ze met de opbrengst van

Soms komt een container een maand

de levensbomen doen, we leggen hen

later toe dan voorzien. De redenen zijn

niets op. In de eerste plaats gaat die ui-

divers: piraten die het scheepverkeer

teraard naar onderdak en voedsel. Toen

vertragen, grondige controles op de

ik voor het eerst in Kenia was, heerste

containers tegen ivoorsmokkel ... Ik leg

er hongersnood in de streek waar de

me daar wel bij neer, maar het is niet

mandjes worden gemaakt. Dat houdt in

fijn. Mijn publiek, voornamelijk zwan-

dat vooral mensen zonder inkomen die

gere vrouwen, kan niet altijd wachten.

louter afhangen van wat ze zelf kweken,

Sommigen bestellen ruim op voorhand,

honger lijden als de oogst mislukt. Dank-

maar anderen niet en dan is dat een

zij het project kunnen ze nu mandjes

kleine ramp."

maken en met de winst voedsel kopen. Daarnaast investeren ze de opbrengst in de gemeenschap, bv. in de bouw van een kerkje. Voor hen is het erg belangrijk om een eigen kerk te hebben. Voordien deden ze er een uur over om de dichtstbijzijnde

“Dat mijn doop­suiker­ verpakking fair is, mag een pluspunt zijn maar het product moet hen in eerste instantie aanspreken.”

kerkgemeenschap te bereiken."

60

Eerlijke handel als norm Een eerlijk product betekent niet per se

Dat eerlijke handel de norm zou moeten

In de toekomst wil Barbara het aan-

een duur prijskaartje volgens Barbara.

zijn in plaats van een uitzondering, staat

bod en dus ook het marktaandeel van

"Dat mijn doopsuikerverpakking fair

vast voor Barbara. "Eerlijke handel zou

Fairytale uitbreiden. "Om originelere en

is, mag niet de reden zijn dat mensen

algemeen aanvaard moeten zijn en er

hippere spullen te kunnen verkopen, zou

overgaan tot aankoop. Het mag een

zouden alleen maar eerlijke producten

ik graag een productontwikkelaar onder

pluspunt zijn, maar het product moet

op de markt verkrijgbaar mogen zijn.

de arm nemen. Op die manier zou Fairy-

hen in eerste instantie aanspreken.

Ook al is de huidige situatie een gevolg

tale kunnen evolueren naar een sociaal

Ook in Nederland, waar men geen tra-

van de vrijemarkteconomie, het is be-

ondernemerschap. Eventueel wil ik het

ditie van doopsuiker heeft, worden

treurenswaardig dat er vanuit overheden

ook dichter bij huis zoeken en in zee

mijn producten verkocht. Daar doen

niet meer regels of wetten ingevoerd

gaan met sociaal zwakkere vrouwen in

ze vooral dienst als geschenkjes bij

worden om eerlijke handel te verplichten.

Vlaanderen."

verjaardagen en andere gelegenheden.

Als je in het Westen aan de lonen van

Fairytale-hebbedingetjes kan je niet

werknemers raakt, komen ze ook in op-

enkel gebruiken als doopsuikerver-

stand. Helaas wordt fair trade of eerlijke

Meer weten?

pakking, maar voor traktaties in het

handel nog al te vaak geassocieerd met

www.fairytale.be

algemeen: verjaardagen, huwelijken,

alternatieve producten. Van dat imago

communies ..."

moet fair trade af."

“Om originelere en hippere spullen te ­kunnen verkopen, zou ik graag een ­product­ontwikkelaar onder de arm ­ nemen en op die manier evolueren naar een ­sociaal ­ondernemerschap.” 61

“Helaas wordt fair trade nog al te vaak geassocieerd met ­alternatieve produc­ ten. Van dat imago moet fair trade af.”

ANA EDELSMID

Interview met

Ana Kindermans

In de bosrijke omgeving van Heusden-Zolder heeft Ana ­Kindermans haar atelier. Hier ontwerpt zij juwelen van fairtrade­ goud. Ana is een pionier: zij was de eerste Belgische ontwerpster die koos voor goud dat op een eerlijke en menswaardige manier wordt ontgonnen. Het was in Latijns-Amerika dat Ana de smaak van juwelen maken te pakken kreeg. "Toen ik een nieuwe uitdaging zocht en voor een stage naar Nicaragua trok, deed een vriendin me materiaal cadeau om sieraden te maken. Ze wist dat ik dat daar veel zou tegenkomen en misschien iets nieuws kon leren. Op zoek naar een alternatief voor de draad die gebruikt wordt voor oorbellen maar waar veel mensen allergisch aan zijn, kwam ik in een atelier terecht waar smeden uit verschillende landen aan het werk waren. Ik had geen flauw idee of ze draad konden maken, maar voor ik het wist, begon een van die mannen uit een klompje zilver draad te trekken. Fascinerend! Ik kreeg de kans om een maand in het atelier te werken. Terug in België wist ik wat ik wou doen en startte ik meteen een opleiding tot goudsmid." Stapje voor stapje bouwde ze haar zaak op: "Wat ik fijn vind, is dat mensen soms gewoon om juwelen komen en dan fairtradegoud krijgen. Sommigen weten niet eens wat dat is. Een deel van de klanten kiest bewust voor fair trade, zij komen soms van ver. En er zijn ook mensen die speciaal voor mijn ontwerpen komen en het hopelijk als meerwaarde ervaren dat ik enkel met fairtradegoud werk."

Ana Edelsmid: goudeerlijk Interview afgenomen door Lene Van Langenhove voor het Trade for Development Centre, februari 2014. 63

De zoektocht naar een leverancier In de beginjaren werkte ze nog part-

In België is er vandaag nog steeds geen

time bij ngo’s als Vredeseilanden en

leverancier van fairtradegoud. Ana koopt

Max Havelaar. Ana was zich bewust

haar goud nog altijd bij de Nederlandse

van de mijnproblematiek en dat voelde

groothandel die bestelt bij Oro Verde, een

dubbel: "Ik maakte mooie dingen voor

gecertificeerde coöperatie in Colombia.

heel speciale momenten, maar werkte

Ana, steeds op zoek naar een duurzamere

met een grondstof die op een minder

manier van leven, is blij met het label:

mooie manier wordt ontgonnen." Toen zij bij Max Havelaar iets opving over fairtradegoud was ze meteen geprikkeld en volgde ze de ontwikkelingen op de voet. Uiteindelijk kwam er fairtradegoud op de markt in Groot-Brittanië, daarna volgde Nederland. Maar het fairtradegoud naar België krijgen was geen sinecure. Ana kocht al bij een Nederlandse groothandel en gelukkig

“Op dit moment loont het vanuit ­commercieel oogpunt niet de moeite om er mee te beginnen.”

ging die mee in het fairtradeverhaal. Daarna kwam de uitdaging om het

"Het is niet zozeer een economische keu-

Fairtradelabel te verkrijgen voor haar

ze, als je dit niet doet met overtuiging,

juwelen. "Dat was niet evident, ik was

stop je er beter mee. Je betaalt meer

de eerste in België. Het uitzoeken heeft

voor het goud, de hele certificering kost

ongeveer een jaar geduurd."

veel en het is een echte papierenwinkel. Maar ik heb het er voor over." Ana kiest heel bewust voor fair trade, niet om ‘iets anders’ aan te bieden. "Natuurlijk moeten er ook mensen zijn die het gat in de markt zien, maar voor mij gaat het daar niet om. Op dit moment loont het vanuit commercieel oogpunt niet de moeite om er mee te beginnen." 64

De hele keten moet mee Ana werkt ook samen met Catapa, een organisatie die sensibiliseert rond mijnbouwproblematiek. Toen ze hoorde van hun goud:eerlijk?-project in Gent is ze met de gemeente van Heusden-Zolder gaan praten waarna een project werd uitgewerkt rond goud:eerlijk? in Limburg met talrijke partners. Ana hield er een goed contact met Catapa aan over en werd nadien uitgenodigd op een vergadering met de Zuid-Ameri-

Daarom vindt Ana het heel belangrijk

Ana botst nog vaak op een muur van

kaanse mijnverantwoordelijken in Lon-

dat er juweelontwerpers bij komen die

papieren. "Als goudsmid wil ik vooral

den. Ze bespraken de toekomst en de

zich laten certificeren en kiezen voor

in mijn atelier werken. Bovenop mijn

problemen van het ontginnen van fair-

Fairtradegoud, eerlijk goud met het

boekhouding komt er nu ook een hele

tradegoud. Wat Ana het meest bijbleef,

­Fairtradelabel: "Ik merk dat Max Have-

administratie bij voor Max Havelaar.

is dat slechts een klein percentage

laar dit geen prioriteit vindt, ze kunnen

Spijtig dat de ideologie van Fairtrade

van wat de mijn bovenhaalt, kan wor-

natuurlijk niet op alles inzetten, maar

Belgium zich voor mij vertaalt in een

den verkocht aan eerlijke handelaars,

ik vrees dat het op deze manier niet zal

papieren controlesysteem en dat er wei-

terwijl heel de mijn moet voldoen aan

blijven bestaan. Iemand zou zich daarin

nig inhoudelijke ondersteuning is. Zoals

eerlijke voorwaarden. De mijnbouwers

moeten vastbijten en uitzoeken hoe de

het nu in elkaar zit, blijf je vastzitten op

hebben daarin heel wat geïnvesteerd en

goudsector in elkaar zit, wat de weg is

het niveau van goudsmeden zoals ik,

verwachten een grotere omzet. "Jam-

van grondstof tot afgewerkt product,

maar ik maak het verschil niet voor die

mer want als de fairtrademijnen niet

welke tussenschakels er zijn. Mijn keten

gecertificeerde mijnen met een halve kilo

voldoende goud verkopen, zullen zij

is heel kort: ik koop grondstof en bewerk

goud per jaar. Er is absoluut een grotere

ermee stoppen."

het tot een afgewerkt product, maar de

omzet nodig. Er moeten meer spelers

meeste juweliers kopen half afgewerkte

met fairtradegoud aan de slag gaan, dan

producten of maken mallen die ze laten

krijgt het een plaats in de markt. Zoals

gieten. Als je een hogere omzet van Fair-

fairtradebananen een plaats hebben

tradegoud wil bereiken, moet je inzetten

verworven in de supermarkt."

op de certificatie van gieterijen."

65

“Bij Fairtradegoud is er extra aandacht voor het milieu. Ik vind dat misschien nog belangrijker dan een ‘eerlijk loon’. Wat ben je met geld als de ondergrond vervuild is, er geen drinkbaar water is en de dieren ziek worden?”

Het eco-verhaal Er is veel te doen rond de arbeidsom-

Wat ben je met geld als de ondergrond

Ana legt de lat steeds hoger en bruist

Een weekendje weg om je partner ten

standigheden in de mijnbouw, maar de

vervuild is, er geen drinkbaar water is,

van de ideeën. Omdat er vaak klanten

huwelijk te vragen en meteen een unieke

vervuiling van het milieu is minstens

de dieren ziek worden,... Onze afval-

van ver komen — zo kwam er onlangs een

ring uitkiezen, kan het romantischer?

een even groot probleem. Het meeste

berg is een goudmijn. Uit 200 gsms

koppel uit Poperinge trouwringen kiezen

goud wordt met behulp van kwik of

kan je voldoende goud halen om een

— is Ana volop een arrangement aan het

cyanide ontgonnen. "Bij Fairtradegoud

nieuwe gouden ring maken. Inzetten

uitwerken met de focus op duurzaam en

Meer weten?

is er extra aandacht voor het milieu,

op recyclage en bewustmaking van

lokaal. Doen al mee: B&B moka&vanil-

www.ana-edelsmid.be

onder andere door het gebruik van kwik

onze eigen goudmijnen vind ik zeer

le, wijnhandelaar ‘maison simple’, een

en cyanide in te perken en vervuild

belangrijk. Samen met Catapa geef ik

artisanale bakker, cc Muze en natuur-

* We gebruiken de schrijfwijze "Fairtrade"

water op te vangen en te recycleren.

hier vormingen over. Tijdens de Dag van

lijk Ana Edelsmid. Mensen kunnen het

uitsluitend als we verwijzen naar het Fair­

Ik vind dit zeer goed en misschien

de Ambachten kregen de bezoekers een

atelier bezoeken, een juweel bestellen,

tradelabel van Fairtrade Belgium (vroeger Max

nog belangrijker dan een ‘eerlijk loon’.

atelierbezoek en informeerden we hen

een hapje eten, fairtradewijn proeven,

Havelaar) of naar ingrediënten of producten

over de mijnbouwproblematiek in het

genieten van cultuur en overnachten in

die het Fairtrade-label dragen. In alle andere

Zuiden en het belang van recycleren."

een B&B midden in de natuur.

gevallen gebruiken we "fair trade".

“Ik maak het ­verschil niet voor die ­gecertificeerde ­mijnen met een ­halve kilo goud per jaar. Er is absoluut een ­grotere omzet nodig.” 66

BIODIA

Interview met

Nils Mouton (boer) Mieke Lateir (Biosano)

Een landbouwbedrijf waar drie generaties het werk verdelen, het is bijna een curiositeit geworden. Een mooi voorbeeld is De ­Zwaluw in Lovendegem. Maar ook op andere vlakken vervult de boerderij een voorbeeldfunctie: innovatie en een langetermijn­visie gaan er hand in hand met een faire en ecologische werk­wijze. Een gedroomde partner dus voor de groothandel in biovoeding ­Biosano, die onder het label Biodia faire melk en chocolademelk produceert.

Op je eenentwintigste aan het hoofd staan van een groot landbouwbedrijf, het is maar weinigen gegeven. Toch is Nils Mouton erg nuchter over zijn carrièresprong. "In 2010 heb ik de boerderij van mijn vader overgenomen. Ik ben al de vierde generatie op rij die dat doet. Momenteel werken zowel mijn grootmoeder, mijn beide ouders, mijn vriendin en ik samen om het werk gedaan te krijgen. Het lijkt wel alsof er binnen de familie een soort coöperatie is. Zonder hen zou ik het niet kunnen bolwerken." Tot 1998 was De Zwaluw een ‘gangbaar’ landbouwbedrijf, maar door een samenloop

Biodia: van eerlijke Italiaanse pasta tot Belgische fairtrademelk

van omstandigheden is er beslist over te stappen op biologische producten."Een van de redenen is dat er toen varkenspest was vastgesteld op een boerderij uit de buurt, waardoor ook onze varkens vernietigd moesten worden. Mijn vader is toen heel bewust gaan nadenken over onze werkwijze. Hij staat heel erg open voor innovatie en hij is ervan overtuigd dat je je werkwijze moet aanpassen als die niet meer rendabel of werkbaar is. Hoewel we nadien ook als biologische boerderij niet zouden kunnen ontsnappen aan eventuele opruimingen, heeft hij toch de stap gezet."

Interview afgenomen door Sara Vercauteren voor het Trade for Development Centre, februari 2014. 68

Prijsberekenings­ model Stilaan kreeg men het idee om iets

anderen daar respect voor hebben. Op die

gelijkaardigs te doen in België. Op

manier klopt het financiële plaatje voor

dat moment werkte Lateir voor Vrede-

elk bedrijf en kan ieder zijn visie en be-

seilanden."Naar het voorbeeld van de

drijfsvoering voortzetten. Niemand werkt

pastaboeren hebben we Biodia opge-

voor niets, wordt uitgebuit of ondermijnd.

richt. Vredeseilanden heeft vervolgens

Daarom weigeren we samen te werken

een lastenboek ontwikkeld waarin het

met boeren die te grote marges zouden

hele prijsverhaal gedetailleerd aan bod

hanteren. De marktprijs is eerlijk omdat

komt. Biodia wil een eerlijke prijs beta-

hij berekend is op de productiekosten die

len aan de melkleveranciers in de hoop

elk lid van de Coöperatie maakt om melk

dat andere afnemers deze werkwijze

te produceren en niet op procentuele

overnemen. De prijs wordt bepaald aan

marges." Lateir vult aan: "Ook Biosano

De Zwaluw is een van de 24 leden van de

Een van hun partners en vaste afnemers

de hand van het kostprijsmodel van

krijgt in dit verhaal een eerlijke prijs voor

Coöperatie BioMelk Vlaanderen. Jaarlijks

is Biodia, een project van Biosano. Mieke

expert Wim Govaert en wordt jaarlijks

de verwerkte melk. Opnieuw draait het

haalt die van haar leden ongeveer 6 mil-

Lateir, verantwoordelijke bij Biosano,

opnieuw berekend. In 2011 bedroeg die

om de productiekosten en wordt er onder

joen liter melk op die ze in samenspraak

doet het verhaal achter deze groothandel

44,52 eurocent per liter melk. Dit jaar

meer rekening gehouden met transport-

met alle boeren verwerkt en vervoert.

in biologische voeding uit de doeken. "Het

stijgt die tot 45,10 eurocent per liter.

en marketingkosten, wat veel eerlijker is

Samen ijveren ze voor een eerlijke melk-

idee achter Biodia is deels gegroeid uit

Aanleiding hiervoor zijn heel concrete

dan te werken met procentuele marges."

prijs door het product deels samen te

samenwerkingen die zaakvoerder Lode

kosten zoals een prijsstijging van het

verhandelen. Heel veel boeren combine-

Speleers had met Italiaanse boeren. Hij

stro. We baseren ons niet alleen op het

ren dit met thuisverwerking, omdat ze

doet al een tijd zaken met een coöperatie

model, ook de boeren zelf worden erbij

op die manier hun melk het beste kun-

van een honderdtal pastaproducenten.

betrokken en hebben inspraak."

nen valoriseren en rechtstreeks contact

Die bepalen hun prijs op basis van de

hebben met de consument.

productiekosten die ze hebben en de

Mouton is een overtuigd voorstander van

hoeveelheid graan die ze oogsten, on-

het prijsberekeningsmodel en op die ma-

geacht de wereldmarktprijs. In de prijs

nier ook van eerlijke handel. "Het unieke

zitten ook risicomarges vervat die de

aan dit concept is dat met alle schakels

leden van de Coöperatie beschermen

in de keten rekening wordt gehouden.

tegen bijvoorbeeld misoogsten door

Als de ene problemen ondervindt door

weersomstandigheden."

onvoorziene omstandigheden moeten de

69

“Biodia wil een eerlijke prijs betalen aan de melkleveranciers in de hoop dat andere afnemers deze werkwijze overnemen.”

Kiezen voor ­duurzaamheid Duurzaamheid gaat over meer dan al-

Elke keuze voor duurzaamheid heeft ook

wordt afgenomen door de Coöperatie,

leen eerlijke handel en daarom zijn in

een economische consequentie, bena-

telen we groenten en houden we schapen

het lastenboek van Biodia ook heel wat

drukt Lateir. Het grootste verschil met

en varkens. Een bioboer met wie we een

duurzaamheidcriteria opgenomen."Zo

‘gangbare’ bedrijven is volgens haar de

samenwerking hadden, bood ons eens

wordt onder meer het gebruik van lokale

langetermijnvisie waaraan fairtradebe-

een veel te lage prijs voor onze groen-

eiwitten bevorderd en komen ook het

drijven vasthouden . Mouton vertelt:"In

ten. In plaats van ze onder de prijs te

verminderen van antibioticagebruik en

2012 waren de melkprijzen laag en die

verkopen, hebben we beslist ze aan de

het stimuleren van biodiversiteit aan

van het krachtvoer erg hoog. Toen hebben

dieren te voederen. Wij kiezen liever voor

bod vanaf 2015", legt Lateir uit. Mouton

we beslist om de koeien voornamelijk

de duurzame oplossing. Een bedrijf kan

concretiseert:"Naast zelfoogst voor onze

gras en gedroogde klaver (ruwvoer) te

maar succesvol overgaan van generatie

groenten en de biologische manier van

geven, aangevuld met een minimum aan

op generatie als er op een duurzame

vee telen, passen we in samenwerking

krachtvoer. De melkproductie was veel

manier wordt gewerkt. Als De Zwaluw op

met het Agentschap Natuur en Bos en

lager, maar wel veel goedkoper. Boven-

deze manier blijft standhouden, zullen

de stad Gent ook natuurbegrazing toe.

dien waren de koeien veel vruchtbaarder

ook mijn kinderen het bedrijf met een

Dit houdt in dat we onze dieren, in dit

waardoor het minder moeite kost om

gerust gevoel kunnen overnemen en

geval schapen, gecreëerde of reeds be-

ze te insemineren. Daarnaast raakten

verder zetten."

staande natuurgebieden laten begrazen

ze minder snel uitgeput en hadden ze

zoals de bermen langs de Coupure en

minder pootproblemen. Voor ons is deze

de Watersportbaan in Gent. Het is een

werkwijze winstgevend op lange termijn,

win-winsituatie want de natuur wordt

want de dieren zullen langer leven, we

Meer weten?

onderhouden en tegelijkertijd verdienen

moeten er minder manuren in steken

www.biosano.be

we er iets aan. Bovendien is het een fijn

en we kunnen die uren investeren in

gezicht voor voorbijgangers. Dankzij na-

onze andere bedrijfstakken. Dankzij die

tuurbegrazing kan ik nu wel 300 schapen

spreiding van inkomsten komen we ook

houden want deze werkwijze brengt geen

nooit echt in de problemen wanneer het

kosten mee voor omheining, erfpacht

in één bepaalde tak minder goed gaat.

of dergelijke. Schapen laten grazen op

Naast de productie van melk, waarvan

landbouwgrond brengt immers niets op."

we een deel hier verwerken en een deel

70

“Naast de productie van melk telen we groenten en h ­ ouden we ­schapen en ­varkens. Zo ­komen we ook nooit echt in de problemen ­wanneer het in één bepaalde tak minder goed gaat.”

LEUVENS WERELDCAFÉ

Interview met

Peter Raymaekers

Nippend van een Mongozo, een Afrikaans fairtradebiertje op basis van banaan, doet Peter Raymaekers de krachtlijnen van het ­Leuvense Wereldcafé uit de doeken. Dit unieke concept ­bestaat intussen al tien jaar. De succesformule? De eigenzinnige ­combinatie van een bedrijf in de vorm van een coöperatie en een vereniging die gesteund wordt door wel negentig vrijwilligers.

Eén jaar lang hebben de oprichters gebrainstormd, gereflecteerd en visieplannen uitgewerkt. In 2004 opende het Wereldcafé zijn deuren in de Bondgenotenlaan in Leuven, vertelt een trotse Peter Raymaekers, voorzitter van de raad van bestuur. "Het idee komt van een medeoprichter die in Canada geïnspireerd werd door een fairtradekoffiebar. Zijn doel was om het concept te introduceren in Leuven. De basisprincipes die we toen hebben vastgelegd, gelden nog altijd: in de eerste plaats willen we fairtradeproducten uit het Zuiden verkopen, maar dan in een laagdrempelige context zoals een café-restaurant." "Voor onze gerechten werken we onder meer samen met sociale economiebedrijven. Zo levert het Dagcentrum De Wroeter in Kortessem onze quiches. De werknemers van De Wroeter kunnen niet in het gewone circuit aan de slag en worden als Arbeidszorgproject gefinancierd door het Vlaams Agentschap voor Personen met

Leuvens Wereldcafé: dromen van een netwerk van Wereldcafés

een Handicap" gaat Raymaekers verder. "Op activiteitenboerderij De Brabander uit Kersbeek-Miskom wordt het brood bereid dat in het Wereldcafé op de plank komt. Een van de vrijwilligers is lid van de Leuvense Biertherapeuten en is verantwoordelijk voor de exclusieve bierkaart die telkens wordt aangevuld met enkele bieren van de maand. De fairtradebieren en lokale Belgische biersoorten op de drankkaart zijn streekproducten met een eigen verhaal. Voor een Stella of een Jupiler kun je niet terecht bij het Wereldcafé, maar een frisse Anker, het huisbier van een Mechelse brouwerij, staat er steevast op de kaart.

Interview afgenomen door Sara Vercauteren voor het Trade for Development Centre, februari 2014. 72

Vrijwilligers aan de basis Fairtradeproducten, streekbieren en

Als sociale onderneming draait het We-

smakelijke, eenvoudige gerechten: op

reldcafé dankzij de inzet en het engage-

het eerste gezicht is het concept niet

ment van zeven vaste krachten en meer

revolutionair. Wat het Wereldcafé uniek

dan negentig vrijwilligers, onder wie ook

maakt in zijn soort is de bedrijfsvorm.

de leden van de raad van bestuur. "Het

Het is opgericht als een coöperatie

Wereldcafé houdt het midden tussen

waarin aandeelhouders medezeggen-

een klassiek café en een beweging",

schap hebben. "180 vennoten hebben

legt Raymaekers uit. "We willen een ont-

samen een kapitaal van 90.000 euro in-

moetingsplek bieden voor mensen en

gebracht en bepalen vanuit de algeme-

organisaties die werken rond duurza-

ne vergadering mee welke richting het

me handel en ontwikkeling of rond de

Wereldcafé uitgaat. Een winstuitkering

Noord-Zuidproblematiek."

krijgen ze niet. Hoewel het niet evident is om in de horecasector veel winst te

Of het geen uitdaging is om telkens weer

Een café-restaurant vijf dagen per week

maken, herinvesteren we de gemaakte

voldoende gegadigden te vinden, die

open houden en daarnaast op zondagen

winst in het Wereldcafé of steunen we

hun vrije tijd kosteloos opofferen voor

en maandagen activiteiten organiseren,

er boeren(gemeenschappen) in het

het goede doel? "Nadat we ons eerste

vergt een doorgedreven planning. "Onze

Zuiden en sociale economiebedrijven

filiaal in de Bondgenotenlaan moesten

vrijwilligers doen echt álles, ook achter

in het Noorden mee. Zo ging een deel

verlaten, lag het Wereldcafé een jaar

de schermen. Ze doen de bestellingen,

van onze winst onder andere naar een

lang stil. Sinds de opening op het Joris

poetsen of volgen de boekhouding op.

coöperatieve graanbank en microkre-

Helleputteplein, op een boogscheut van

Samen met onze vaste staf zijn zij de

dietinstelling van de ngo Hundee in

de Oude Markt, zijn heel veel vennoten

kracht van het Wereldcafé, want dankzij

Ethiopië. Daarnaast steunen we ook

vrijwilliger geworden. Bijna wekelijks

hen kunnen we onze prijzen democra-

acties, zoals 11.11.11. Zelfs eventuele

biedt jong en oud zich hier aan om een

tisch houden: een studentencafé zijn

fooien staan onze vrijwilligers graag

handje te komen helpen zonder dat we

we uiteraard niet, maar onze prijzen

af aan een goed doel. Ze beslissen zelf

er grootse campagnes voor hoeven te

zijn vergelijkbaar met de prijzen op de

naar welk project het geld gaat."

voeren."

Oude Markt. Voor tien euro krijg je hier een lekkere maaltijd."

73

“180 vennoten ­hebben samen een kapitaal van 90.000 euro ­ingebracht en ­bepalen ­vanuit de ­algemene ­vergadering mee ­welke richting het Wereldcafé uitgaat.”

Stamgasten In het Wereldcafé kun je niet alleen

Verder staat elke maand een Wereldse

terecht voor een dampende kom soep,

Zondag op het programma. Samen met

bieren uit exotische landen en huis-

een vierdepijlerorganisatie houdt de

bereide chocomousse, soms doet het

vrijwilligersploeg het café dan een hele

café-restaurant ook dienst als decor

dag open ten voordele van een project

voor academische informatieavonden

in het Zuiden. "Een voorbeeld hiervan

met gastsprekers van onder meer de

is het straathoekwerk van de Mobile

universiteit van Leuven. Op zulke mo-

School in de Boliviaanse stad Sucre. De

menten zijn alle vennoten en vrijwilli-

Wereldse Zondag heeft toen 2000 euro

gers welkom om samen bij te komen

opgehaald, een bedrag waarmee de orga-

leren over fair trade. "We organiseren

nisatie iemand acht maanden in Bolivia

die avonden niet alleen zelf, ook andere

kan tewerkstellen. Tot de stamgasten

organisaties maken van de infrastruc-

van het Wereldcafé behoren het Femma

tuur gebruik om kennis over te brengen

naaisalon, KVLV haak- en breicafé, Am-

en te delen. Zo komen onder andere

nesty International, het Filosofisch Café,

The Blue Academy en The School for

(W)arme landen, Okra, Mayong en Kazou."

Social Entrepreneurship hier reflecteren over eerlijke handel en sociaal ondernemen. Verder krijgen we weleens internationale studenten over de vloer die benieuwd zijn naar hoe het er aan toe gaat in een sociale onderneming."

74

“Onze vrijwilligers doen echt á ­ lles, ook achter de ­schermen. Dankzij hen k­ unnen we onze prijzen ­democratisch ­houden.”

Not all small is beautiful Raymaekers gelooft in een economie

Over de toekomst is Raymaekers voor-

waar winstmaximalisatie niet op de

zichtig positief. "Hoewel het Wereldcafé

eerste plaats komt, zodat aandeel-

nog kleinschalig is, zou ik het concept

houders niet zomaar kunnen overgaan

graag zien uitbreiden in Vlaanderen. We

tot het delokaliseren of sluiten van

merken dat er interesse is en voelen

bedrijven omwille van meer winst.

ons verbonden met buitenlandse fair-

Wanneer we het over de rol van fairtra-

tradecafés, zoals het Weltcafé in Wenen

deorganisaties in een globale context

en binnenlandse initiatieven zoals het

hebben, is Peter Raymaekers duidelijk:

Wereldhuis Bonangana in Sint-Niklaas.

"Op wereldschaal bekeken is fairtra-

Laatst hadden we Nederlanders op be-

deproductie slechts een druppel op

zoek die bijzonder enthousiast waren

een hete plaat. Er worden certifica-

en in Amsterdam een dergelijk concept

ten uitgereikt en controles gehouden,

willen opstarten. Het zou geweldig zijn

maar not all small is beautiful: soms

als er een netwerk van Wereldcafés kan

hebben kleinere bedrijven nu eenmaal

ontstaan, net zoals er tien jaar geleden

niet de knowhow en de capaciteit om

maar één filiaal van de Wereldwinkel in

op een eerlijkere manier te handelen.

Antwerpen te vinden was, dat intussen

Vaak zijn het iets grotere bedrijven die

verspreid is geraakt over heel Vlaande-

dit wel kunnen waarmaken. Dat je wel

ren."

degelijk een rendabele onderneming kunt runnen vanuit sociale en ecologische principes is de boodschap die we willen uitstralen."

Meer weten? www.wereldcafe.be

“Dat je wel degelijk een rendabele onderneming kunt runnen vanuit sociale en ecologische principes is de boodschap die we willen uitstralen.” 75

MEER DAN MOOI

Interview met

Nancy De Poorter

Vijf jaar geleden startte Nancy De Poorter met een cadeautjeswinkel en webshop in Zammel, bij Geel. Haar passie voor geschenken die op een eerlijke manier tot stand komen ontdekte ze als vrijwilliger bij de wereldwinkel van Westerlo, waar de nadruk vooral op voeding lag. Meer dan Mooi groeide al snel uit van een winkel voor fairtradegeschenken en interieurspulletjes tot een fairtradekledingzaak waar ook bio van belang is. Oorspronkelijk wou Nancy geen kledingwinkel, nu biedt ze zelfs mannen- en kinderkledij aan. Vanwaar die ommekeer? "Ik vond zo zelden mooie fairtradekleding voor mezelf dat ik er maar zelf mee ben gestart. Soms moet ik mezelf tegenhouden. Ik zag eens een hele mooie theedoos, maar dan moet je ook thee aanbieden. Als je daar mee begint, moet je ook koffie aanbieden. Ik wil ook geen schoenen of bh’s verkopen, dat vind ik een vak apart. Maar ja, soms verander ik van mening, zoals met de kleding." Zo groeide langzaamaan het aanbod in de kleine maar gezellige shop. Vandaag vind je er kleurrijke sjaals van wilde zijde uit Vietnam, tijdloze tassen van ecologisch gelooid leer uit India, fijne oorbellen uit Colombia en een zilveren armband met edelstenen uit Nepal, naast casual kleding van biokatoen met het Fairtradelabel. Dat is het bekendste keurmerk, maar niet het enige. Alle kledingstukken hebben het GOTS-keurmerk, wat staat voor ecologisch en sociaal verantwoord textiel. Sommige sjaals zijn van gewoon katoen maar fair trade gemaakt, voor de kleding is het altijd een combinatie van beide labels.

Meer dan Mooi: fashionable fair Interview afgenomen door Lene Van Langenhove voor het Trade for Development Centre, februari 2014. 77

Stoute schoenen aantrekken Nancy studeerde psychologie en had in

Met Meer dan Mooi hoopt Nancy niet

"Mensen uit de buurt komen voor de

een vorig leven een gewone kantoorbaan.

enkel mensen te bereiken die al bezig

cadeautjes en sieraden, zoals de bloe-

Een eigen zaak was nooit een droom: "Ik

zijn met fair trade. Daarom organiseert

mencollectie uit Thailand die uniek is

wou gewoon fair trade stimuleren, zoveel

ze evenementen zoals de jaarlijkse mo-

in België. Voor de kleren komen ze van

mogelijk producenten uit verschillende

deshow of een workshop sjaals knopen.

Antwerpen, Leuven of Hasselt omdat er

werelddelen helpen. Een eigen zaak was

Daarmee bereikt ze een ander publiek.

zo weinig aanbod is in Vlaanderen. Er zijn

geen doel op zich maar een middel om

De modeshow is 100% fair trade en bio,

wel online shops, maar mensen passen

dat doel te bereiken." Haar missie is

dus ook de make-up, de schoenen en

toch liever. Juist die klanten die voor fair

fairtrade- en biokleding bekend maken

de kapsels.

trade en bio kiezen, vinden het belangrijk

bij een breder publiek. Daarbij botst ze

te weten hoe de stof aanvoelt."

nog steeds op vooroordelen, alsof je

Uit de organisatie van de modeshow

fair kleden gelijk staat aan een juten

heeft ze vooral geleerd dat je niet mag

En klant is hier koning. Of je nu iets

zak aantrekken. Vaak hebben mensen

denken dat je maar een kleine speler

klein koopt of gewoon eens komt kijken,

een heel ander beeld van fairtrade- en

bent: "Toen mijn partner voor de schoe-

je wordt altijd vriendelijk geholpen en

biokleding en zijn ze verbaasd als ze de

nen plots afzegde, trok ik mijn stoute

het eerlijke advies krijg je er gratis bij.

mooie ontwerpen zien. Nancy selecteert

schoenen aan en belde ik naar Torfs. Die

Het contact met de klant vindt Nancy

dan ook met zorg: "Ik kies voor een stijl

waren meteen bereid om hun schoenen

heel belangrijk. Dat gebeurt in de eer-

die niet zozeer alternatief is en vermijd

van ecologisch gelooid leer uit te lenen.

ste plaats in de winkel, maar zeker ook

de typische sieraden uit Nepal of de

En dankzij deze samenwerking zal Torfs

via Facebook. Geregeld krijgen volgers

Afrikaanse maskers. De bloemensiera-

de eco-merken voortaan meer in de

de kans om mee te kiezen wat in de

den uit Thailand die ik aanbied zijn wel

kijker zetten. Ik leer nog elke dag bij, er

shop komt: ze beslissen of er al dan niet

typisch voor dat land, maar ze worden

zijn veel meer merken bezig met goede

jumpsuits komen, welke kleur van een

soberder bewerkt."

doelen of met recyclage dan je denkt."

artikel wordt besteld of ze maken kans

Toch blijft zo’n modeshow organiseren

om ondergoed te testen en er hun on-

een intensieve job: "Het is niet gewoon

gezouten mening over te geven. Voor ze

een plan b of c bedenken, maar twee keer

startte met mannenkleding deed Nancy

het ganse alfabet." Maar het loont de

eerst een rondvraag. Daaruit bleek dat

moeite. "Veel van mijn klanten kochten

mannen geen prints of logo’s willen en

nog nooit bewust fair trade."

dat het niet te strak mag zitten.

78

“Ik vond zo zelden mooie fairtrade­ kleding voor mezelf dat ik er maar zelf mee ben gestart.”

Strenge selectie Nancy speurt zelf naar leveranciers

betaalbaar. Als je mensen laat kiezen

Nancy vindt het belangrijk om met een

zelfde producenten. Zij bewaken ook de

op het net en schrijft hen aan. "Het is

tussen twee vergelijkbare kettingen

importeur te werken: "Je kan niet we-

kwaliteit: als iets niet in orde is, kan je

echt een zoektocht. Als ik iets vind dat

met dezelfde prijs waarvan de ene

reldwijd rechtstreeks werken. Als ik op

het terugsturen. Het zou heel naïef zijn

de moeite lijkt, ga ik op onderzoek:

fair trade is en de andere niet, kiest

bezoek zou gaan in ateliers in landen

te denken dat ik dit allemaal zelf kan.

wat zijn de voorwaarden, hoe is de

niemand voor unfair. Maar er moet

waar kinderarbeid normaal is, zullen ze

In het Westen vinden wij zoveel dingen

kwaliteit? Het heeft geen zin als het

genoeg keuze zijn en de klant moet het

me verzekeren dat ze niet met kinderen

vanzelfsprekend: wij vinden het een

enkel een mooi project is maar na een

ook mooi vinden. Je koopt niet iets om

werken. Zodra het contract getekend

ramp als twee oorbellen niet gelijk zijn,

week uit elkaar valt. Of als het bio is

een project te steunen om het dan in

is, verlies ik de controle. Ik vertrouw de

de producenten daar niet. Dat elk stuk

maar door kinderen werd gemaakt. Het

de kast te laten liggen."

importeurs waarmee ik werk want zij

in een bepaalde kledingmaat identiek

hebben al jarenlang een band met de-

moet zijn, leg dat maar eens uit!"

moet van goede kwaliteit zijn, mooi en

“Er moet genoeg ­keuze zijn en de klant moet het ook mooi vinden. Je koopt niet iets om een project te steunen om het dan in de kast te ­laten liggen.”

79

Een kleine stap voor de mens... Voor Nancy is fair trade een manier van

ten gaat, zou je denken dat grote bedrij-

leven. Ze kiest vanzelfsprekend voor

ven iets meer van hun winstmarge met

fairtradeproducten en -voeding uit

de producent delen, maar daar wordt

respect voor de mensen die ze maken.

altijd op beknibbeld. De producent kan

"Eerlijke handel, goede werkomstan-

makkelijk een hogere vergoeding krijgen

digheden, dat is een ideaal. Ik denk

zonder dat het product veel duurder

dat het nooit wereldwijd kan worden

wordt. En als grote kledingmerken niet

bereikt, maar iedere stap telt. Als je

meer met ‘oneerlijke’ producenten zou-

in een streek waar kinderarbeid heel

den werken, dan zou iedereen gewoon

normaal is kan bereiken dat er in een

fairtradeproducten kopen." Inderdaad,

gezin twee kinderen werken en twee

een grote stap voor de mensheid.

naar school gaan, ben je al een stap vooruit. Dat is hoe de wereld werkt. Zulke zaken veranderen geleidelijk. Als consument kan je wel het verschil maken: als je bij alles wat je koopt eerst bekijkt of er een eerlijk alternatief is, ben je je tenminste bewust van de problematiek. Als je iets koopt dat niet fair trade is, zoals een leren jas made in Bangladesh, zie er dan even het beeld bij van wie het gemaakt heeft." Fair trade is niet enkel eerlijke productie, het gaat ook om handel volgens een totaal ander principe. Maar het blijft wel trade natuurlijk. "Als elke handelaar een

“In het Westen vinden wij zoveel dingen vanzelf­ sprekend: wij vin­ den het een ramp als twee oorbellen niet gelijk zijn, de ­producenten daar niet.”

beetje anders zou werken, zou er al veel veranderen in de wereld. Als je weet dat

Meer weten?

slechts 2% van de prijs naar de loonkos-

www.meerdanmooi.be

80

FAIR IN TRADE

Interview met

Stefan Peeters

Op de display in het kantoor met uitzicht op het atomium prijkt de slogan ‘respect people and planet’. Dat vat de missie van Fair In Trade goed samen: met was- en onderhoudsproducten gemaakt van palmpitolie steunt deze organisatie de lokale bevolking in Senegal én de natuur. De palmpitten van de bomen die daar in het wild groeien, werden tot voor kort als afval beschouwd. Nu ­worden ze bijeengeraapt door lokale coöperaties en ter plaatse geperst. Stefan Peeters was in een vorig leven managing director van het grootste huishoudapparatenmerk ter wereld voor de Benelux. Op zijn veertigste kreeg hij een dubbele hartaanval. "De trein rijdt verder, ofwel spring je er af, ofwel blijf je er op zitten", blikt hij terug op deze periode. Zes jaar geleden nam hij ontslag bij de multinational en richtte een consulting bureau op. Een van zijn klanten, Jan Huyghens, vroeg om mee te stappen in Fair In Trade wanneer het project, dat hij eerder toevallig uit de grond stampte, uit zijn voegen barstte. Palmpitolie is een plantaardige olie afgeleid uit de pitten van de vruchten van de oliepalm. Het mag niet worden verward met palmolie, dat verkregen wordt door door het warm persen van het pulp van de vruchten. Een aantal jaren daarvoor, toen Jan met een paar vrienden per moto Senegal doorkruiste, zag hij palmpitten liggen langs de kant van de weg. De pitten waren te hard om te kraken maar bevatten heel voedzame bestanddelen. Palmpitolie is naast kokosolie de enige niet-kankerverwekkende olie die op zeer hoge temperatuur mag worden verwarmd. Op de terugvlucht zat Jan toevallig naast iemand van een huma-

Fair in Trade: propere was

nitaire organisatie en al pratend kwam hij tot het besef dat hij iets kon doen met die palmpitten. Hij keerde terug naar Senegal en zette contracten op met verschillende dorpen om de pitten te verzamelen tegen een eerlijke vergoeding. De volgende stap was het neerzetten van een fabriekje waar de pitten ongeraffineerd worden geperst.

Interview afgenomen door Lene Van Langenhove voor het Trade for Development Centre, februari 2014. 82

Overschot In eerste instantie was de olie bestemd

iets terug te geven aan de wereld." Op

voor de lokale bevolking, onder andere

zoek naar een investeerder klopte Ste-

om mee te koken. Later ontdekte men

fan aan bij zijn ex-baas. En toen waren

het hoge gehalte laurinezuur, een be-

ze met vier: Jan, zijn zoon, Stefan en de

langrijk bestanddeel voor reinigings-

gepensioneerde Whirlpool-directeur. In

middelen, waarna er werd gestart met

het begin maakten ze enkel vloeibaar

het maken van zeep. Ook weer om ter

wasmiddel, het poeder moest worden

plekke te gebruiken. Meer en meer

aangepast aan de waterhardheid van

dorpen schreven zich in, het aanbod

de Belgische markt, maar sinds januari

palmpitten werd groter en zo ontstond

2014 is het aanbod uitgebreid.

de idee om de palmpitolie naar België te verschepen en er detergent van te

De Rhytmic Power lijn bestaat uit o.a.

maken. Niet veel later, ondertussen vier

wasmiddel voor witte, gekleurde en deli-

jaar geleden, kreeg de organisatie het

cate was, babywasmiddel, afwasmiddel,

Ecocert Fair Trade-label, wat staat voor

ontkalker, allesreiniger en vloerzeep. De

bio én fair trade. Het label omvat een

handzeep uit het Rhytmic Energy gamma

gewaarborgde minimumprijs voor de

wordt binnenkort uitgebreid met baby-

producenten, goede arbeidsomstandig-

producten in samenwerking met een

heden en een sociaal fonds voor de fi-

Franse apotheker die momenteel enkel

nanciering van ontwikkelingsprojecten.

bioproducten maakt. "In combinatie met onze fairtrade-aanpak, staan we

Het is dan, nu drie jaar geleden, dat

drie stappen verder dan wat er nu op de

Stefan de vraag kreeg om Fair In Trade

markt is. Onze klanten zijn heel bewust.

mee te leiden. "Ik heb meteen ja gezegd

Je merkt dat mensen op zoek zijn naar

omdat het eens iets anders was, niet

iets anders, iets dat de wereld een beetje

commercieel. En het is mijn kans om

beter maakt."

83

Nog veel werk

Vertrekken vanuit hun noden

Rhytmic is te koop in alle Vlaamse Ox-

het geen fair trade was. Er zijn genoeg

Fair In Trade moest elke keer het ver-

Jaren geleden ben ik mee geweest met

fam- en Originowinkels. Stefan hoopt

wasmiddelen op de markt, maar bij mijn

trouwen winnen van de lokale bevol-

een organisatie die waterputten maakte

België helemaal te veroveren. Duitsland,

weten wordt nergens ter wereld een fair-

king. "Na een tijdje komt dat vertrou-

in Senegal. Zij hadden een dorp voorzien

Engeland en Frankrijk tonen interesse.

trade- én biowasmiddel geproduceerd.

wen wel, we betrekken hen ook bij de

van een volledig elektronische waterput,

Sinds de uitbreiding van het gamma

Ons doel is niet om zoveel mogelijk te

werking van de fabriek. Natuurlijk

een week later was de motor weg en was

heeft hij het gevoel dat ze eindelijk se-

verkopen, we willen vooral dat de men-

maak je ook dingen mee, zo heeft onze

alles uit elkaar gehaald om er iets anders

rieus worden genomen. Voorlopig houdt

sen ter plaatse hun ding kunnen doen.

eigen vennoot drie jaar lang ‘s nachts

mee te doen. Ik vind het belangrijk om in

hij de boot af bij grote ketens uit schrik

De overschot brengen we naar hier. Geld

zijn camionette volgeladen en voor

ontwikkelingslanden niet zomaar iets op

voor een prijzengevecht. "We hebben

verdienen is niet onze prioriteit, we heb-

honderdduizenden euro aan producten

te starten als de lokale bevolking er niet

niet zoveel reserve doordat we ook een

ben allemaal andere jobs naast Fair In

gestolen.

om vraagt. Vertrekken van producten die

engagement aangaan met de lokale

Trade waarmee we ons brood verdienen.

bevolking en het moet verkoopbaar

Als je aan zoiets begint, doe je dat toch

blijven. Maar de grote ketens zullen op

vanuit een idealisme. We zijn een kleine

lange termijn wel volgen."

organisatie, we hebben een heel direct contact. Jan zit de helft van de tijd in

Klinkt alsof die trein toch weer vertrokken

Senegal. Het is fantastisch, maar er is

is. "Ik zou het niet gedaan hebben als

ook nog veel werk."

de mensen nodig hebben, helpt alvast

“Je moet ervoor zorgen dat de lokale bevolking niets ontnomen wordt en dat er meer dan genoeg volume blijft voor hen.” om hun buy-in te krijgen en er samen met hen een succes van te maken. Eerst

“Geld verdienen is niet onze prioriteit, we hebben allemaal andere jobs naast Fair In Trade waarmee we ons brood verdienen.””

en vooral moet je ervoor zorgen dat de lokale bevolking niets ontnomen wordt en dat er meer dan genoeg volume blijft voor hen. Daarna komt het erop neer deze producten in de handel te brengen zodat een groot deel van het geld terug kan keren naar het land van de grondstoffen."

84

Wildpluk In tegenstelling tot Maleisië, waar 90%

werking tussen de verschillende certi-

van de productie van palmolie vandaan

ficeringsorganismen. Heel naïef van me

komt, groeien de palmbomen in Sene-

om te denken dat dit allemaal idealisten

gal in het wild. In Azië wordt ontbost

zijn die het goed menen. Het blijkt één

en jaagt men orang-oetangs weg om

commerciële boel te zijn en het zijn con-

plantages aan te leggen. Omdat de

currenten van elkaar. Zij doen de keuring

grond ongeschikt is, gebruiken ze pes-

en beslissen of je het label krijgt of niet,

ticiden. Bovendien wordt de olie daar

maar dat is niet bepaald goedkoop. Dat

geraffineerd waardoor al het goede

mist zijn doel volledig."

uit de olie verdwijnt. Bij palmpitolie worden de pitten, die vroeger werden

Helemaal verontwaardigd is Stefan

weggegooid, nu geperst. Fair In Trade

over de affaire met FairTradeGemeente.

ziet het opboksen tegen de negatieve

Gemeenten krijgen die titel als ze een

berichtgeving over palmolie als één van

minimum hoeveelheid fairtradekoffie,

de grootste uitdagingen. Voor hun olie

-chocolade, enzovoort, verbruiken. Op

worden geen bomen gekapt, geen pesti-

zijn vraag of het gebruik van fairtrade-

ciden gebruikt en de niet-geraffineerde

onderhoudsmiddelen ook een vereiste

versie is bovendien heel gezond en niet

kon worden om de titel van FairTrade-

kankerverwekkend. Om de boodschap

Gemeente te verwerven, kreeg hij een

van gezonde palmpitolie naar buiten

njet. "Waarom? Omdat Fairtrade Belgium

te brengen, zou de organisatie over

dit organiseert en zij doen geen certi-

een groter budget moeten beschikken.

ficatie van palmpitolie. Als dat in het

Ondertussen investeert Fair In Trade

FairTradeGemeente charter zou worden

in Senegal ook in de aanplanting van

opgenomen, zijn we weer een stap dich-

nieuwe palmbomen. En in omheiningen

ter bij een betere wereld. En daar draait

voor de jonge scheuten, want de geiten

het toch om."

die er rondlopen eten alles op. Wat Stefan het meest heeft verbaasd als ‘leek’ in dit wereldje, was het hele

Meer weten?

keuringsgebeuren. "Er is geen samen-

www.rhytmic.be

85

FEMIMAIN

Interview met

Trees Candaele

Op haar eentje tilt Trees Candaele fair trade naar een hoger niveau. Voor Femimain, haar collectie handgemaakte producten vervaar­ digd door Marokkaanse vrouwen, zoekt ze zelf coöperaties uit die ze regelmatig bezoekt om samen de ontwerpen te bespreken. Zij garandeert hen een eerlijke prijs en correcte arbeidsomstandig­ heden, de vrouwen leveren op hun beurt originele producten.

Femimain versterkt niet enkel de sociale en economische positie van vrouwen in Marokko, ook in eigen stad schept het werkgelegenheid voor vrouwen. Dat is geen toeval: het project ontstond in de schoot van de Pianofabriek, het gemeenschapscentrum in Sint-Gillis dat sterk inzet op duurzaamheid en solidariteit. In 2003 reisde Trees met vijftien Marokkaanse vrouwen uit de gemeente naar het voor hen onbekende zuiden van Marokko. Samen bezochten ze een aantal militante vrouwenorganisaties, om te laten zien dat die vrouwen met weinig middelen tot heel wat in staat zijn. De ervaring was zo intens dat de vrouwen van de Pianofabriek er een vervolg aan wilden breien, vertelt Trees: "Ik ben vrij snel daarna teruggekeerd om organisaties te zoeken die wilden werken volgens de principes van fair trade en die redelijk bereikbaar waren qua ligging en communicatiemiddelen." Onder fair trade verstaat Trees niet alleen goede werkomstandigheden, een correcte verloning en gebruik van duurzame materialen, maar ook een economische relatie gebaseerd op gelijkwaardigheid. "Ik heb veel geïnvesteerd om tot een kwaliteitsvol product te komen dat we op de westerse markt kunnen verkopen, rekening houdend met hun savoir faire en de materialen die zij hebben."

Femimain: de cirkel is rond Interview afgenomen door Lene Van Langenhove voor het Trade for Development Centre, februari 2014. 87

Leren lezen en leren loslaten “Femimain heeft geen certificaat maar belichaamt fair trade ten volle.”

Trees selecteerde tien coöperaties die

In de loop der tijd zijn er nieuwe coöope-

nog geen samenwerkingsverband had-

raties bijgekomen maar ook afgevallen,

den met andere partners, opdat ze gelijk

omdat de producten niet verkoopbaar

van nul konden starten. De verschillende

bleken of het charter niet werd geres-

ateliers leveren heel diverse producten:

pecteerd. Femimain heeft geen label

armbanden en kettingen in ‘passemente-

maar belichaamt fair trade ten volle.

rie’, een oude Marokkaanse weeftechniek,

Vaak hangt het partnerschap samen

met de hand geborduurde bedovertrek-

met een alfabetiseringsproject. Als je

er aan gewerkt hebben. Het is aan mij

ken, rieten manden en arganolie. Verder

in het atelier wil werken, moet je daar-

om uit te rekenen hoeveel het uitein-

nog authentieke, met de hand beschil-

naast lessen volgen.

delijk zal kosten en af te wegen of dat

dood geërgerd aan het mentaliteitsverschil, maar je moet het kunnen loslaten. Ik zou het verschrikkelijk vinden als ze het gevoel hebben dat ik hen iets opleg. Over prijzen ga ik niet keihard onderhandelen, zij weten perfect wat het basismateriaal kost en hoe lang ze

verkoopbaar is."

derde theeglazen. Ook leren babouches, normaal het terrein van de mannen, maar

Bij de coöperatie Atma (foto) is het zelfs

veerd voor de aankoop van grondstoffen

Trees kon een jongen overtuigen om het

zo dat als een tapijt wordt verkocht, 50%

en één derde gaat in een fonds voor

aan zijn vrouwelijke dorpsgenoten te le-

van de verkoopprijs naar de vrouw gaat

­alfabetiseringslessen. Trees: "Wij zijn

ren. En dan zijn er nog portemonnees en

die het heeft geweven; van de ­andere 50%

geen commercanten, het gaat ons om de

toilettasjes gemaakt uit grote, bedrukte

gaat één derde naar de bedrijfsvoering

sociale economie. Ik heb er ongelooflijk

rijstzakken.

van het atelier, één derde wordt gereser-

veel uit geleerd. In het begin heb ik me

88

“In het begin heb ik me dood ­geërgerd aan het mentaliteits­ verschil, maar je moet het ­kunnen loslaten. Ik zou het­ ­verschrikkelijk vinden als ze het gevoel hebben dat ik hen iets ­opleg.”

Geen massaproductie Bij de Pianofabriek komen veel ver-

De collectie is voornamelijk bestemd

worden de producten veel duurder, terwijl

Als de antipode van de neokoloniale wel-

schillende nationaliteiten over de vloer.

voor de Belgische markt, maar af en toe

ik rechtstreeks aan de wereldwinkels

doener probeert Trees hen te overtuigen

Mensen stellen vaak voor om partner-

komt er ook een bestelling uit Amerika

wil verkopen. Ik begrijp niet waarom zij

om in te zetten op de lokale markt en op

ships met coöperaties uit hun land

en Nederland. Momenteel zijn er vijf-

zo protectionistisch zijn. Het project

export, of om een opleiding te volgen die

van afkomst aan te gaan. Trees aarzelt:

tien winkels die regelmatig bestellen,

verloopt volledig volgens de regels van

meer commercieel inzicht biedt. "Het

"Femimain is ingebed in de Pianofa-

waaronder Letude in Leuven, Phulkari

fair trade en bovendien is het niet de

atelier van de sjaals bijvoorbeeld ligt heel

briek, niemand moet er een inkomen

in Gent en Ozfair in Sint Gillis. En een

massaproductie die je in veel wereld-

afgelegen, ze verstaan enkel Berbers. Zij

uit genereren. Ook al is het belangrijk

aantal Oxfam-Wereldwinkels. "Toen ik

winkels ziet, van Knokke tot Hasselt. Het

weefden prachtige dingen, maar hadden

voor ons imago, het is een verlieslaten-

begon, wou ik onze producten in de mooie

is jammer voor de ateliers want als we

geen afzet. Hun voorraad stapelde zich

de post en uitbreiden kost geld. Om ter

winkelstraten van de grote steden zien.

meer afzet hebben, kunnen we regelma-

maar op. Ondertussen gaat het beter." In

plaatse te gaan, maar ook om te pre-

In wereldwinkels komen mensen die

tiger bestellen. En als we 1000 in plaats

eigen land moeten de ateliers concurre-

financieren. En ik heb m’n handen al

al overtuigd zijn en ik wou een nieuw

van 100 oorbellen bestellen, kan de prijs

ren tegen de soeks waar de spotgoedkope

vol." Gelukkig kan Trees rekenen op de

publiek aanspreken." Trees heeft haar

ook naar beneden en zullen meer kopers

producten niet onder de meest correcte

vrouwen die hier worden ingeschakeld

mening moeten herzien en ondernam

geïnteresseerd zijn."

arbeidsomstandigheden zijn gemaakt,

via een tewerkstellingsproject. Zij tellen

een aantal pogingen om de interesse

de levering na, regelen de stock, volgen

van Oxfam-Wereldwinkels te wekken. "Zij

Sommige ateliers, zoals die van de man-

schap verkondigen is blijkbaar nog een

bestellingen van winkels op en houden

willen de verdeling doen via hun depot,

den en de sjaals, verkopen goed, andere

brug te ver, maar daar wil ik zeker op

geregeld een stand open op festivals.

maar dan krijg je er een schakel bij en

zijn volledig afhankelijk van Femimain.

blijven inzetten."

vaak door kinderen. "De fairtradebood-

89

Een blik op Europa In Marokko wordt veel gekopieerd, de

"Het eerste wat ze zeiden is dat ze dankzij

creativiteit is soms ver zoek, waardoor

Femimain een blik op Europa hebben

het moeilijk is om iets origineel aan

gekregen. Ook het persoonlijke contact

te bieden. "Vorig jaar zag ik ergens

vonden ze heel belangrijk. Het zijn de

schitterende ontwerpen, heel modern

vrouwen en ik en daar zit niemand tus-

maar toch typisch Marokkaans. Via via

sen. Ik blijf altijd bij hen logeren, je staat

kwam ik te weten dat ze van de hand

samen op en je gaat samen slapen. Waar

waren van een Japanse ontwerpster,

geen water is, was je je samen buiten in

geboren en getogen in Marokko. Met

emmers. Ik vind dat belangrijk voor de

haar heb ik binnenkort een afspraak.

gelijkheid: zij hebben mij nodig, maar ik

Het is goed om de blik van de vrou-

heb hen evenzeer nodig. Die wisselwer-

wen te verruimen. In het begin vond

king is essentieel."

Assiya van de Bensllou-coöperatie de kleurencombinatie voor de juwelen

Trees weet niet goed hoe het verder moet

verschrikkelijk, nu fabriceren ze soms

met Femimain. "Mijn grote bekommernis

zelf iets dat helemaal beantwoordt aan

is meer afzet. Er zijn zoveel initiatieven.

onze smaak. Het is ongelooflijk als ik

Maar ik vind de sterkte van dit project

zie hoe we begonnen zijn en waar we

dat de cirkel rond is: het gaat om te-

nu staan. Ik herinner me mijn eerste

werkstelling van kansengroepen in het

bezoek. We hadden alles afgesproken,

Zuiden én hier."

maar twee dagen na mijn thuiskomst belde Assiya met de vraag of ik niet kon komen om toch nog wat zaken te bespreken. Ik zei dat ik terug in België was, en toen antwoordde ze: ‘Ik heb juist couscous gemaakt, dat blijft heel lang warm!"

“Zij hebben mij ­nodig, maar ik heb hen even­ zeer nodig. Die wissel­ werking is ­essentieel.“

In 2012 deed Trees een effectenmeting bij alle coöperaties om te weten of de samenwerking beantwoordde aan wat ze

Meer weten?

hen vijf jaar daarvoor had voorgesteld.

www.feminain.org 90

OXFAM WERELDWINKELS OXFAM FAIR TRADE

Interview met

Joris Rossie

Al meer dan veertig jaar brengt Oxfam-Wereldwinkels vrijwilligers samen die structurele verandering willen zien in de handelsrelaties tussen Noord en Zuid. “Als pioniers proberen we altijd zo hoog mogelijk te mikken en anderen vervolgens mee te nemen in ons verhaal,” zegt Joris Rossie. In 1971 opent in Antwerpen de eerste Belgische wereldwinkel. Het concept kent al snel navolging. Amper vier jaar later houden 31 wereldwinkels het doopvont onder de vzw Oxfam-Wereldwinkels. "In de beginjaren was Oxfam-Wereldwinkels vooral een solidariteitsbeweging rond handel, maar zonder duidelijke fairtradecriteria. Je bewees je solidariteit met de Algerijnse bevolking door Algerijnse koppijnwijn te kopen," lacht Joris Rossie, directeur van Oxfam-Wereldwinkels. "Gaandeweg zijn we geprofessionaliseerd en geëvolueerd naar een eerlijke handelsbeweging. Onze wijnen winnen nu prijzen." Vandaag houden 8000 vrijwilligers de 234 Vlaamse ­Oxfam-Wereldwinkels draaiend. "We kunnen mensen in het Zuiden helpen door op een eerlijke manier handel te voeren. Een eerlijke handelsrelatie wil ook zeggen dat de producten van een goede kwaliteit moeten zijn zodat we ze verkocht krijgen," zegt Rossie. "Vaak denken mensen dat kleine boerencoöperaties in het Zuiden niet in staat zijn om kwalitatief hoogstaande producten te maken. Integendeel, je kan het vergelijken met kleine producenten van

Oxfam-Wereldwinkels en Oxfam Fair Trade: handel voor structurele verandering

bij ons die ambachtelijk werken: hun producten zijn vaak beter dan die van de grote fabrieken die mainstream producten maken."

Interview afgenomen door Lisa Develtere voor het Trade for Development Centre, november 2014. 92

Huismerk Oxfam-Wereldwinkels vormt samen

Fair Trade ook in kleine spelers die zeer

met Oxfam-Solidariteit en de Frans-

kwetsbaar zijn. "Met die partners starten

talige wereldwinkels Oxfam-Magasins

we een diepgaand ontwikkelingstraject

Du Monde de Belgische tak van Ox-

op, want ze hebben nog veel ondersteu-

fam International. "We zijn drie aparte

ning nodig. We kopen bijvoorbeeld koffie

organisaties. Oxfam-Solidariteit is

van enkele ontwikkelingspartners uit de

veeleer een klassieke ngo die onder

Kivu-streek in Congo, waar veel ­geweld

­andere geld verzamelt in het Noorden

heerst. We reiken hen tegelijkertijd ken-

om ontwikkelingsprojecten in het Zui-

nis aan over schaduwteelt, hoe ze de

den te kunnen financieren," legt Rossie

kwaliteit van de koffie kunnen verhogen

uit. "De wereldwinkelketens in beide

en de bonen beter kunnen bewaren. En

landsdelen ondersteunen elkaar. Wij

we geven vormingen aan de boeren over

concentreren ons op het importeren van

de voordelen van samenwerken in coöpe-

voeding en Oxfam-Magasins Du Monde

raties. We geven ontwikkelingspartners

is gespecialiseerd in het importeren en

soms ook financiële steun waardoor ze

creëren we eigenlijk onze eigen concur-

een nieuwe kleine kwetsbare partner. Het

verkoopklaar maken van niet-voeding."

bijvoorbeeld nieuwe wasinstallaties voor

rentie, maar ons doel is dat de partner

klinkt misschien als een idioot business

hun koffie kunnen kopen."

zo snel mogelijk onafhankelijk van ons

model, maar we zien het als onze maat-

wordt. Eens de partner van ons is losge-

schappelijke opdracht.

Eind jaren negentig introduceert ­Oxfam-Wereldwinkels het eigen huis-

"De partner kan er op rekenen dat ze de

merk Oxfam Fair Trade. "Bij de ontwik-

koffie aan ons kunnen verkopen. In tegen-

keling van onze eigen producten gaan

stelling tot reguliere bedrijven kunnen

we anders tewerk dan een doorsnee-

we ook leven met het feit dat er soms

bedrijf," zegt Rossie. "We zoeken naar

moeilijke tijden zijn. Als er plots terug

handelspartners die baat hebben bij een

oorlog uitbreekt of als er kwaliteitspro-

langetermijnrelatie. Vaak zijn het kleine

blemen zijn, blijven we hun partner," zegt

coöperaties die niet meteen met grote

Rossie. "We proberen hen ook te helpen

bedrijven kunnen onderhandelen, maar

met het vinden van toegang tot de markt.

wel op hun eigen benen staan."

Wij zullen met hen en hun koffie naar andere bedrijven in Europa trekken en

Naast de relaties met tientallen handels­

vragen of zij niet ook rechtstreeks bij

partners in het Zuiden investeert Oxfam

deze partner koffie willen afnemen. Zo

komen, kunnen we terug op zoek naar

“Vaak denken mensen dat kleine ­boerencoöperaties in het Zuiden niet in staat zijn om kwalitatief hoogstaande producten te maken. Integendeel, je kan het vergelijken met kleine producenten van bij ons die ambachtelijk werken.“ 93

Nek uitsteken Er zijn verschillende fairtradestandaar-

­Fairtrade International te voldoen, heb-

Oxfam-Wereldwinkels stond mee aan de

den* waarvan de bekendste die van

ben we een commissie van vrijwilligers

wieg van keurmerkorganisatie Max Ha-

Fairtrade International zijn. "Dit is de

die zich hierover buigt. De koffiepro-

velaar, die sinds kort Fairtrade B ­ elgium

minimumstandaard die we hanteren

ducent uit Kivu, bijvoorbeeld, had de

heet. Toch zullen de producten van

voor onze handelspartners. Wanneer

eerste jaren van onze samenwerking

­Oxfam Fair Trade niet langer het bekende

er voor een product nog geen fairtra-

nog niet de capaciteit om aan alle

­Fairtrade-keurmerk dragen. "Onze produ-

decriteria bestaan of wanneer een

administratieve vereisten te voldoen.

centen in het Zuiden krijgen regelmatig

ontwikkelingspartner op een eerlijke

Wij steken dan graag onze nek uit voor

controleurs over de vloer die nagaan of

manier werkt maar administratief nog

dergelijke partners."

ze de Fairtrade-standaarden wel volgen.

niet in staat is om aan de criteria van

En wij betalen een externe organisatie die controleert of wij onze producten

“De partner kan er op rekenen dat ze de koffie aan ons kunnen verkopen. In tegenstelling tot reguliere bedrijven kunnen we ook leven met het feit dat er soms moeilijke tijden zijn.”

wel bij gecontroleerde boeren aankopen. Een Fairtrade-label communiceert naar de klant dat we die twee dingen effectief gedaan hebben. Ik begrijp dat

leven riep. Onder dit programma kan

dat voor een gewoon bedrijf interessant

een product dat slechts één van deze

is en dat zij bereid zijn om daarvoor te

drie Fairtrade-ingrediënten bevat het

betalen, maar consumentenonderzoek

label van het Fairtrade Sourcing Program

leert ons dat wij dat niet nodig hebben.

krijgen. Om een gewoon Fairtrade-label

Ons merk krijgt veel vertrouwen. Onze

te mogen gebruiken, geldt de regel dat

klanten hoeven geen extra bewijs van

alle ingrediënten van een product die

hoe fair we zijn in de vorm van een label.

Fairtrade kunnen zijn het ook effectief

Ze verwachten van ons als ngo veeleer

moeten zijn. Zo moet een Fairtrade-cho-

dat we onze middelen gebruiken om

coladereep zowel Fairtrade-cacao als

onze ontwikkelingspartners verder te

Fairtrade-rietsuiker bevatten. Onder

ondersteunen."

het nieuwe programma kan een chocoladereep al een label krijgen als enkel

94

"Daarnaast hebben we soms een andere

de cacao Fairtrade is. "Wij hanteren een

kijk op fair trade," zegt Rossie. Hiermee

strenge definitie van fair trade. Als pio-

doelt hij op het Fairtrade Sourcing Pro-

niers proberen we altijd zo hoog mogelijk

gram voor cacao, katoen en suiker dat

te mikken en anderen vervolgens mee te

Fairtrade International vorig jaar in het

nemen in ons verhaal."

Structurele verandering "Met Oxfam-Wereldwinkels streven

te importeren. Dat is een moeilijke afwe-

we naar structurele verandering in

ging, omdat de boeren in het Zuiden het

de handelsrelaties tussen Noord en

eerst zullen geconfronteerd worden met

Zuid. Europa voert nog altijd een veel

klimaatverandering. Maar we willen dat

te protectionistische handelspolitiek.

de boeren zich ook kunnen ontwikkelen

Als we ruwe grondstoffen invoeren

en niet tot het einde der dagen leveran-

zoals groene koffiebonen betalen we

ciers van alleen grondstoffen blijven.

vrij weinig taksen, maar wanneer we

We trekken dan toch de kaart van meer

een verwerkt product Europa willen

toegevoegde waarde voor het Zuiden. Al

binnen krijgen, worden veel hogere

maken we deze afweging heel zorgvuldig

douanetarieven gehanteerd. Men wil

en bekijken we het product per product."

stimuleren dat de toegevoegde waarde hier gecreëerd wordt en laat dat nu net

De 8000 vrijwilligers vormen echt de

het verkopen van fairtradeproducten, ook

zijn waar het meeste winst op te maken

drijvende kracht achter Oxfam-Wereld-

een verhaal vertellen. De winkels enthou-

valt. Wij vinden dat die regelgeving

winkels. "We zijn een vrijwilligersor-

siasmeren en brengen mensen samen.

moet veranderen en we proberen er

ganisatie. De beroepskrachten onder-

Veel vrijwilligers zijn hier meerdere dagen

tegenin te gaan. Het kan niet dat de

steunen de vrijwilligers. Zij zijn onze

per week mee bezig. Het is en blijft een

ontwikkelingskansen in het Zuiden

baas," beklemtoont Rossie. "Toen we onze

fantastisch model om de energie van die

geblokkeerd worden door jarenlang

Oxfam Fair Trade-producten in de super-

vrijwilligers in te kanaliseren."

enkel grondstoffen in te voeren, maar

markten begonnen te verkopen, had dat

geen afgewerkte producten."

een invloed op de verkoopcijfers van de Oxfam-Wereldwinkels. Er werd toen wel

Meer weten?

Momenteel bottelt Oxfam Fair Trade het

eens in vraag gesteld of we de winkels

www.oxfamwereldwinkels.be

gros van zijn wijn in het Zuiden. "Andere

wel moesten houden. We hebben toen

producenten bottelen hun wijn meestal

radicaal ja gezegd. We zijn een vrijwil-

* We gebruiken de schrijfwijze "Fairtrade"

in Europa. Nu creëren we een veel grotere

ligersbeweging die de structuren in de

uitsluitend als we verwijzen naar het Fairtra-

toegevoegde waarde in het Zuiden. Dat is

wereld wil veranderen. Dit doen we door

de-label van Fairtrade Belgium (vroeger Max

natuurlijk fantastisch," zegt Rossie. "Je

campagnes te voeren en mensen te laten

Havelaar) of naar ingrediënten of producten

kan de bedenking maken of het ecolo-

meewerken aan dat ideaal. In onze eigen

die het Fairtrade-label dragen. In alle andere

gisch gezien wel wenselijk is om flessen

winkels kunnen onze vrijwilligers, naast

gevallen gebruiken we "fair trade".

95

OXFAM FAIR TRADE CRAFTS

Interview met

Erik Devogelaere

In het distributiecentrum van Oxfam Fair Trade Crafts in Bierbeek (bij Leuven) komen vrijwilligers van alle Oxfam-Wereldwinkels de producten kiezen die ze in hun winkel willen verkopen. “Ik werk doodgraag met deze vrijwilligers die vanuit een fantastische fierheid en verontwaardiging hier hun vrije dag komen doorbrengen,” zegt directeur Erik Devogelaere.

Oxfam Fair Trade ontwikkelt, promoot en verdeelt producten uit het Zuiden, voornamelijk aan de Vlaamse Oxfam-Wereldwinkels. Tot voor kort kon je bij Oxfam Fair Trade enkel terecht voor voedingsproducten. Sinds ze de artisanale activiteiten van Fair Trade Original in België overnamen, verdeelt Oxfam Fair Trade nu ook handgemaakte producten uit het Zuiden. Servies, juwelen, sjaals, speelgoed en verzorgingsproducten: het gamma is even uitgebreid als divers. Voor de Oxfam-vrijwilligers verandert er niet veel: zij kochten al jaren hun niet-­ voedingsproducten in het distributiecentrum in Bierbeek. Achter de schermen ­verandert er wel heel wat. "Vroeger waren we enkel leverancier, nu zijn we een onderdeel van de Oxfam-Wereldwinkelbeweging geworden," zegt directeur Erik Devogelaere.

Oxfam Fair Trade Crafts: handgemaakte producten uit het Zuiden

“Fair trade in artisanale producten is ­moeilijker te omschrijven dan fair trade in voeding.”

Interview afgenomen door Lisa Develtere voor het Trade for Development Centre, november 2014. 97

Distributie Devogelaere stond dertig jaar aan het hoofd van Fair Trade Original in België. Fair Trade Original is een Nederlandse stichting en groothandel in eerlijke handelsproducten. "Fair Trade Origi-

“Organisaties uit het Zuiden zijn soms zo danig gebrand op het verkopen van hun producten dat ze de kosten onderschatten.”

nal zijn de echte pioniers op vlak van ­eer­lijke handel in Europa," vertelt Devogelaere. Het verhaal van de stichting begon in 1959 toen een groep idealistische jongeren het Komitee Steun Onderontwikkelde Streken (S.O.S) oprichtte. Ze stuurden melkpoeder naar ondervoede kinderen op Sicilië. Onder de naam SOS Wereldhandel professionaliseerde de organisatie. "SOS Wereldhandel, en later Fair Trade Original, is altijd een import- en groothandel geweest. Sinds 2015 zorgt de Franstalige organisatie Oxfam-Magasins du Monde voor de import van de producten. Wij doen de distributie voor Vlaanderen. We bepalen mee het assortiment en proberen er met onze zeven personeelsleden voor te zorgen dat er zoveel mogelijk artisanale producten worden verkocht in de wereldwinkels."

98

Solidariteitsproducten In het distributiecentrum in Bierbeek snuisteren groepjes Oxfam-vrijwilligers tussen de producten uit het Zuiden. "Particulieren mogen hier ook komen winkelen. En er komen wel eens eigenaars van designwinkels uit Antwerpen snuffelen op zoek naar bijvoorbeeld recyclageproducten, maar de meeste mensen die hier komen shoppen zijn van Oxfam-Wereldwinkels," zegt ­Devogelaere. Naast handgemaakte producten uit het Zuiden vind je bij Oxfam Fair ­Trade Crafts ook solidariteitsproducten z­ oals kalenders van 11.11.11 of kaarsen van ­Amnesty International. "De gemiddelde wereldwinkel kiest per jaar 300 of 400 uit de ongeveer 2000 producten om in hun winkel te verkopen. Elke wereldwinkel beslist zelf of ze een product in hun ­assortiment opnemen of niet. We proberen hun keuze een beetje te sturen door bepaalde producten te promoten in Fair, het magazine van Oxfam-Wereldwinkels."

99

“Het is niet de ­bedoeling dat hier alles bepaald wordt en de ­fabrikant in het Zuiden ­gewoon uitvoert. ­Productontwikkeling gebeurt samen.”

Mix van organisaties De producten komen van een mix van verschillende soorten organisaties uit het Zuiden. "Sommige producten ­worden gemaakt door grote, sterke ngo’s. Een deel van hun werking ­bestaat uit eerlijke handel, maar ze doen veel meer dan producten op de markt brengen. Tara uit India is hier een goed voorbeeld van. Ze werken rond educatie, ondersteuning van beginnende ondernemers en ze hebben werkplaatsen waar vrouwen sieraden maken. Tara vermarkt de producten in India, Europa en Noord-Amerika." Andere producten komen van bedrijven, groot of klein. "Vrouwen die aardewerk bakken op een klein vuurtje voor hun hut is een romantisch idee. Als je kwalitatief aardewerk wil, moet je bij een serieus bedrijf aankloppen. Ze moeten uiteraard voldoen aan de fairtradecriteria," zegt Devogelaere. "Fair trade in artisanale producten is moeilijker te omschrijven dan fair trade in voeding. Er zijn uiteraard enkele criteria. Bijvoorbeeld over de bedrijfsvoering, inspraak van personeel en oog voor het milieu. Maar de context is ook heel belangrijk. Je kan niet verwachten dat in Rwanda dezelfde dingen gelden als in Guatemala of India."

100

Productontwikkeling Wat de producten bij Oxfam Fair T ­ rade

"Alle Europese organisaties die bezig zijn

Crafts ‘eerlijke’ handelsproducten

met fair trade crafts in het Zuiden steken

maakt, heeft volgens Devogelaere veel

ook veel energie in productontwikkeling.

te maken met de relatie die met de part-

Er zijn natuurlijk ook producten die je,

ner uit het Zuiden wordt opgebouwd.

zoals wij dat noemen, van het schap kan

"De importeur gaat een relatie aan met

kopen. Daar kunnen dan eventueel nog

de partner vanuit de vraag: ‘Wat kun-

kleine wijzigingen gebeuren. Bijvoorbeeld

nen we de komende jaren voor elkaar

vragen of een theepot wat kleiner kan. Of

proberen te betekenen?’

vragen of de bloemenprint op een vaas wat minder druk mag. De bedoeling is

De partner wordt gevraagd om een be-

dat de producten hier verkocht geraken.

rekening te maken van wat een product

Daarvoor hebben sommige partners veel

zou moeten kosten en daar wordt dan

assistentie nodig. Maar het is niet de

samen naar gekeken. Organisaties uit het

bedoeling dat hier alles bepaald wordt

Zuiden zijn soms zo danig gebrand op

en de fabrikant in het Zuiden gewoon

het verkopen van hun producten dat ze

uitvoert. Productontwikkeling gebeurt

de kosten onderschatten. Sommige grote

samen."

spelers die niet voor fair trade kiezen, gaan anders te werk. Die vragen: ‘Kan je dit product maken voor vijftig cent?’ Als de fabrikant ‘Nee’ zegt, zoeken ze verder tot ze een fabriek vinden die het wel voor die prijs wil produceren."

101

Loskomen Devogelaere was dertig jaar directeur

het Fairtradelabel altijd omarmd, maar

voelen zich daar ongemakkelijk bij. Ze

over de oneerlijke handelsverhoudingen

van Fair Trade Original en zat daarnaast

zijn er nu wat van aan het loskomen.

zeggen dat je door meer afzet te creëren

en de behoefte om mensen hierrond

25 jaar in de raad van bestuur van Max

Natuurlijk is er veel meer eerlijke han-

voor de boeren niets verandert aan de

samen te brengen.

Havelaar, dat nu Fairtrade Belgium

del dan dat wat gelabelled is met het

regels. Oxfam Fair Trade is onder andere

heet. "Ik vind dat we in alle jaren waar-

keurmerk."

om die reden geen licentiehouder van

Meer weten?

het Fairtrade-label meer. Ik begrijp de

www.oxfamfairtrade.be/crafts

in ik actief ben heel veel gerealiseerd hebben. Fairtrade* is een gekend be-

"Fairtrade Belgium zet momenteel sterk

redenering van Fairtrade Belgium, maar

grip geworden. Ik ben dus ontzettend

in op volume en gaat daarom met de gro-

ik ben er van overtuigd dat we daarnaast

* We gebruiken de schrijfwijze "Fairtrade" uit­

fier als ik terugblik. Toen ik de eerste

te jongens in zee. Hun redenering is dat

een basisbeweging nodig hebben die

sluitend als we verwijzen naar het Fairtrade­

keer in een supermarkt rondliep en er

je op die manier echt iets kan bereiken

kritisch blijft. Ook als voor de grote be-

label van Fairtrade Belgium (vroeger Max

producten met het Fairtradekeurmerk

voor de boeren in het Zuiden. Ze weten

drijven fair trade slechts een hype zou

Havelaar) of naar ingrediënten of producten

zag staan was ik enorm blij. De alter-

ook welke gevaren daaraan verbonden

blijken, zal die basisbeweging er nog zijn.

die het Fairtrade-label dragen. In alle andere

natieve handelsorganisaties hebben

zijn. Alternatieve handelsorganisaties

Ze doet door vanuit een verontwaardiging

gevallen gebruiken we "fair trade".

102

OXFAM-MAGASINS DU MONDE

Interview met

Douchka Van Olphen

Wie de naam Oxfam-Magasins du monde hoort, denkt in de eerste plaats aan de winkels waar je een heel gamma fairtradeproducten van uitstekende kwaliteit vindt. Vaste klanten kopen er hun wijn, fruitsap, ontbijtgranen en koffie of eerlijk ambachtelijk handwerk en producten voor lichaamsverzorging. Anderen trekken er vooral rond de feestdagen naartoe omdat je er massa’s leuke en originele geschenkideeën vindt. Achter de vitrines gaat een actieve burgerbeweging schuil, een pionier op vlak van eerlijke handel, die erin slaagt duizenden vrijwilligers op de been te brengen met als doel een mentaliteitsverandering teweeg te brengen.

De organisatie werd in 1942 opgericht in Engeland onder de naam Oxford Committee for Famine Relief om de hongersnood in Griekenland tijdens de Duitse bezetting een halt toe te roepen. Intussen is de ngo uitgegroeid tot een verbond van zeventien onafhankelijke organisaties, in het Noorden, maar ook meer en meer in het Zuiden, zoals Oxfam India, Oxfam Mexico, Oxfam Zuid-Afrika... In België, waar de beweging sinds 1964 actief is, tellen we drie organisaties: Oxfam-Solidariteit, een ngo rond ontwikkelingssamenwerking, Oxfam-Wereldwinkels/Oxfam Fair Trade (opgericht in 1971) in Vlaanderen en Oxfam-Magasins du monde (opgericht in 1976) in de Federatie Wallonië-Brussel. De winkelnetwerken in

Oxfam-Magasins du monde: een burgerbeweging

beide landsdelen zijn niet op hetzelfde moment geboren maar ze houden dezelfde filosofie aan, die van ‘trade not aid’, zeg maar handel en geen liefdadigheid.

Interview afgenomen door François Hubert voor het Trade for Development Centre, juni 2014. 104

Professionalisering "De eerste fairtradeproducten op

de eerste plaats naar maatschappelijke

Op de vraag of de markt voor ambach-

en de duurzaamheid van onze vereni-

de Belgische markt waren politieke

verandering, maar de producten die we

telijk handwerk niet complexer is,

ging waarborgen. De eerlijke handel van

producten", zegt Douchka van Olp-

verkopen moeten voldoen aan een hele

met beperktere volumes en lastigere

Oxfam is en blijft (samen met andere)

hen, communicatieverantwoordelijke

rist veeleisende kwaliteits- en echtheids-

­kwaliteitscontroles, antwoordt Douchka

een middel om verandering teweeg te

bij Oxfam-Magasins du monde. "Ze

criteria, bovenop de vereisten om als fair

het volgende: "Het klopt dat een door-

brengen met als doel sociale en economi-

waren een heel concrete manier om

trade te kunnen worden bestempeld",

sneegezin sneller eerlijke voedingspro-

sche onrechtvaardigheid aan de kaak te

de aandacht te vestigen op de so-

aldus Douchka.

ducten zal kopen omdat het producten

stellen. Bijzondere aandacht gaat daarbij

ciale en economische ongelijkheid

voor alledaags gebruik zijn. Winst is in

uit naar de meest k ­ wetsbare bevolkings-

overal ter wereld." Sommigen her-

elk geval nooit het enige doel geweest,

groepen uit het Zuiden, maar ook naar de

inneren zich vast nog wel de eerste

en dat zal het ook nooit worden. We zijn

landbouwers in het N ­ oorden sinds de lan-

vzw’s: door winst te boeken, kunnen we

cering in 2012 van het i­ nitiatief Paysans

investeren in projecten van onze partners

du Nord. We streven naar verandering."

Oxfam-boetieks, waar strijdlustige vrijwilligers je leidden naar boeken

Delen

die de macht van de grote fruitmultinationals aan de kaak stelden, maar

Aanvankelijk verdeelden de twee ‘eer-

evengoed naar poncho’s gemaakt door

lijke’ Belgische Oxfams de taken: voe-

Boliviaanse landbouwers.

dingsproducten uit het Zuiden werden beheerd door Oxfam Fair Trade (Gent),

Die strijdlust mag dan verre van ver-

terwijl Oxfam-Magasins du monde

dwenen zijn, maar die periode ligt nu

zich specialiseerde in de ambachte-

wel achter ons: net zoals de rest van

lijke producten. Maar in de winkels

het verenigingsleven pakt ook Oxfam-

van beide Oxfam-takken vond je de-

Magasins du Monde de dingen nu pro-

zelfde producten. Tegenwoordig biedt

fessioneler aan. De winkels worden nog

Oxfam-Magasins du monde niet en-

steeds opengehouden door vrijwilligers,

kel Oxfam-producten aan, denk maar

maar de producten zijn van uitstekende

aan voedingsmiddelen van het merk

kwaliteit en het aanbod enorm gevari-

Ethiquable die voldoen aan dezelfde

eerd. "Onze partners uit het Zuiden zijn

veeleisende criteria (voor billijkheid

professionals. We streven wel degelijk in

en kwaliteit) als die van Oxfam.

105

Zorgvuldig ­uitgekozen partners Als lid van WTFO (World Fair Trade

tisanaal) en is de voorraad zo beperkt.

Oxfam-Magasins du monde hanteert

Europese actoren. De organisatie laat

Organization) ziet Oxfam-Magasins

De licentiekosten zouden bovendien

uiterst strenge selectieprocedures voor

zich bovendien begeleiden door externe

du monde de certificering van fair-

te hoog oplopen voor producenten die

zijn partners. Voor ze met een nieuwe

evaluatoren.

tradeproducten niet als een doel op

het zo al moeilijk hebben. Anderzijds is

partner in zee stappen, wordt hij eerst

zich. "Een label is een hulpmiddel",

de bevoorradingsketen wel korter dan

geëvalueerd door een commissie van vrij-

Het doel van de ‘premie’ voor eerlijke

verklaart Douchka. "Bij Oxfam-Ma-

in de voedingssector, wat de certifice-

willigers en werknemers van Oxfam, op

handel, maar ook van het systeem voor

gasins du monde werken we per keten

ring dan weer zou vergemakkelijken.

basis van een reeks veeleisende criteria.

prefinanciering, is dat de partner in

samen met de betrokken actoren, niet

Ondanks die wat aparte context heeft

Transparantie is hierbij het sleutelwoord.

zijn project kan herinvesteren en blijft

per product. Ambachtelijk handwerk

WTFO onlangs toch een speciaal label

"Het kan maanden duren vooraleer een

streven naar maatschappelijke veran-

een label toekennen is trouwens las-

in het leven geroepen voor eerlijk en

nieuw partnership in kannen en kruiken

dering, met bijvoorbeeld investeringen

tig, gezien de tijdelijke aard van de

ambachtelijk handwerk. Aan dat label

is", verduidelijkt Douchka. Voor haar eva-

in materiaal en gezondheidszorg, maat-

producten (lente- en wintercollectie,

zijn een aantal veeleisende criteria

luaties (aftoetsen van de criteria) brengt

schappelijke, educatieve of infrastruc-

evolutie en veranderlijkheid van de

gekoppeld, om het kwaliteitswerk te

Oxfam-Magasins du monde ook gere-

tuurprojecten... "We pakken de dingen

voorwerpen)." Bovendien wordt elk

erkennen van de eerlijke organisaties

geld een bezoekje aan de producenten

niet paternalistisch aan. We staan op

product met de hand gemaakt (ar-

die voldoen aan die criteria.

en wordt er samengewerkt met andere

gelijke voet met onze partners."

106

Voorrang aan sensibilisering Wat het potentieel van eerlijke han-

De jongste campagne van de ngo bij-

del betreft, blijft Douchka van Olphen

voorbeeld hekelt hun wurggreep op de

nuchter: "Eerlijke handel is een alter-

sinaasappelteelt in Brazilië. Het land is ‘s

natief, geen oplossing voor alles. Het is

werelds grootste producent en uitvoerder

een manier om te tonen dat je op een

van sinaasappelsap, toch is maar liefst

andere manier kan produceren, verko-

99 % van de sinaasappelproductie in

pen en consumeren. Dat blijkt uit de

handen van drie grote multinationals!

positieve invloed die een veeleisende

Voor dergelijke campagnes wordt soms

eerlijk handel heeft op het vlak van so-

samengewerkt met zusterorganisatie

ciaaleconomische realiteit, gezondheid

Oxfam-Wereldwinkels, zoals in 2010 voor

en milieu. Tegelijkertijd moeten we de

de campagne rond de productieomstan-

burgers blijven sensibiliseren voor de

digheden van cacao in West-Afrika, waar

uitdagingen die eerlijke handel met

nog steeds kindslaven worden ingezet.

zich meebrengt." Dus lanceert de beweging geregeld grote campagnes. Zo was Oxfam-Magasins du monde een van de eerste om te pleiten voor ‘schone’ kleding, gemaakt in menswaardige arbeidsomstandigheden. En ook nu nog blijft Oxfam-Magasins du monde zich verzetten tegen het onrecht dat multinationals berokkenen.

“Eerlijke handel is een alternatief, geen ­oplossing voor alles. Het is een manier om te tonen dat je op een andere manier kan produceren, verkopen en consumeren.”

107

Noord, Zuid, dezelfde strijd De problemen waar landbouwers mee

als protest tegen de dumpingprijzen.

"De wereld waarin we leven, raakt steeds

Oxfam-Magasins du monde is een bur-

geconfronteerd worden, gaan over de

Door de toenemende industrialisering

meer vervlochten. De agro-industrie,

gerbeweging die iedereen oproept tot

grenzen heen. Zowel in het Zuiden

van de landbouw is het verdwijnen van

het klimaat, de sociale ongelijkheid... de

actie. Dat doet ze soms op een heel gezel-

als in het Noorden moet de klassie-

honderdduizenden jobs in die sector

strijd in het Noorden is tegenwoordig

lige manier: de ngo organiseert elk jaar

ke landbouw plaats ruimen voor de

in een stroomversnelling terechtgeko-

niet anders dan die in het Zuiden", ana-

Oxfam-ontbijten tijdens de Week van de

agro-industrie, die de wereld echter

men. En ook België blijft niet gespaard.

lyseert Douchka. "Elke dag worden we

Fair Trade. Het is een originele manier

niet duurzaam kan voeden. Steeds

Daarom schaart Oxfam-Magasins du

ons er steeds meer van bewust dat wij

om fairtradeproducten te ontdekken

meer landbouwers gooien de handdoek

monde zich nu ook aan de zijde van de

als burger alternatieven moeten bieden.

en "de consument aan te moedigen zijn

in de ring, omdat ze niet meer kunnen

landbouwers uit het Noorden, door in

In België worden zo tal van initiatieven

consumptiegedrag om te gooien en in

rondkomen van hun werk. In 2009 bij-

haar winkels producten aan te bieden

op poten gezet: tweedehandskleding,

actie te schieten".

voorbeeld goten wanhopige melkvee-

uit duurzame landbouw van bij ons.

gedeelde woningen, melkcoöperatieven,

houders hun melk uit over hun velden,

groepsaankopen, verenigingen zoals Terre en vue...".

108

Meer weten? www.oxfammagasinsdumonde.be

“De wereld waarin we leven, raakt steeds meer vervlochten. De agro-industrie, het klimaat, de ­sociale ongelijkheid... de strijd in het Noorden is tegenwoordig niet anders dan die in het Zuiden.”

CLARYSSE

Interview met

Peter Bauwens

Meer dan 70 jaar geleden begon Jules Clarysse met de productie van badtextiel op zeer kleine schaal. Vandaag is Clarysse N.V. Europees marktleider en produceert het jaarlijks 20 miljoen handdoeken, waarvan in 2014 één vijfde fairtradebadtextiel. Ook tijdens de crisis is Clarysse blijven geloven en investeren in duurzaamheid.

Het bedrijf is nog steeds in handen van de familie Clarysse. De twee kleinzonen van Jules Clarysse, Luc en Bernard, hebben nu de algemene leiding samen met Peter Bauwens die commercieel directeur is. "Ik ben hier 18 jaar geleden na mijn ­kandidatuur geneeskunde beginnen werken als bediende," herinnert Bauwens zich. "In onze sector zijn we op vlak van duurzaamheid de nummer één in de wereld," zegt Bauwens. "Duurzaamheid heeft een ethische en een ecologische component. Ongeveer tien jaar geleden zijn we gestart met een aanbod van handdoeken van fairtradekatoen. Enkele jaren later ontwikkelden we cradle to cradle handdoeken." Cradle to cradle is een businessmodel dat als streefdoel heeft om producten zodanig te ontwerpen dat ze van begin tot einde veilig en herbruikbaar zijn.

Clarysse: 4 miljoen faire handdoeken Interview afgenomen door Lisa Develetere voor het Trade for Development Centre, november 2014. 110

4 miljoen faire handdoeken Clarysse vraagt bewust geen grote

en er een boek over schrijven, maar daar

meerprijs voor de handdoeken van

zal ik niet veel katoenboeren gelukkig

fairtradekatoen. "Garen van fairtrade-

mee maken. Wij hebben een product, dus

katoen kost een beetje meer dan ander

we kunnen ook effectief iets realiseren."

katoen, maar we rekenen geen extra toeslag bovenop de meerprijs van het

Al het fairtradekatoen dat Clarysse ge-

garen. Wij zijn volumespelers," legt

bruikt komt uit het West-Afrikaanse land

Bauwens uit. "Wij willen geen geld

Mali. "Als wij honderden vrachtwagens

verdienen door handdoeken aan een

fairtradekatoen verwerken, zijn er een

hogere prijs te verkopen. We willen

hele hoop katoenboeren in Mali die daar

geld verdienen door veel handdoeken

beter van worden. Ik ben enkele jaren ge-

te verkopen."

leden met mijn gezin naar daar geweest en heb gezien hoe fair trade het verschil

"Net doordat onze handdoeken van fair-

maakt voor deze boeren."

tradekatoen niet veel duurder zijn dan onze andere handdoeken zijn ze een groot succes," zegt Bauwens. "Momenteel is ongeveer 20 procent van de omzet van Clarysse afkomstig van de verkoop van fairtradehanddoeken. Het gaat dus om zo’n 4 miljoen handdoeken. Probeer je maar eens voor te stellen hoeveel containers katoen dat zijn." Bauwens is heel trots op het succes van de fairtradehanddoeken. "We geloven er ook echt in. Het is geen marketingverhaal. Het geeft zin aan mijn leven. We hebben een bepaalde visie over duurzaamheid. Ik

“Als wij ­honderden vrachtwagens fairtrade­katoen ­verwerken, zijn er een hele hoop katoenboeren in Mali die daar beter van worden.”

zou op mijn zolderkamer kunnen kruipen

111

Transparantie en afname Toch ziet Bauwens enkele problemen met fair trade. "Wij kopen ons katoen niet rechtstreeks bij de Malinese boeren. Wij kopen gesponnen garen bij een spinnerij die gecertificeerd is en die we voor honderd procent vertrouwen. Maar de schakels tussen het katoen van de boerencoöperatie en het katoen dat aankomt in de haven van Antwerpen, zijn te weinig transparant. Er zitten nog heel wat traders tussen." "Het tweede probleem ligt bij de retailers en de consumenten," vervolgt Bauwens. "Iedereen wil de wereld verbeteren, maar is niet bereid om er voor te betalen. Katoenboeren die eerlijk katoen produceren klagen allemaal dat er te weinig afname is. Dat is deels de verantwoordelijkheid van de retailers. Die kijken allemaal naar elkaar. Maar ook de consumenten zijn eerder geneigd om fairtradekoffie -of bananen te kopen dan fairtradehanddoeken.

112

Blijven geloven in duurzaamheid De financieel-economische crisis was

Ook tijdens de crisis is Clarysse blijven

Eind 2009 won Clarysse de cradle to

gemaakt van katoen, wat op zich biolo-

een moeilijke periode voor Clarysse.

geloven en investeren in duurzaamheid.

cradle-award van de Vlaamse overheid.

gisch afbreekbaar is. Het probleem zat

"Zes jaar geleden waren er in België

"Als het moeilijk gaat, zou je wel eens

"We waren de meest verbaasden in de

bij de verfstoffen, het confectiegaren en

nog zes handdoekenfabrikanten. Wij

bepaalde principes durven vergeten. Dan

zaal. We hadden een dossier ingediend,

het labeltje, die niet biologisch afbreek-

zijn de enige die de crisis overleefd

is het gemakkelijk om te zeggen dat fair

maar we waren op dat moment nog

baar zijn. Daar moesten we oplossingen

hebben. Het heeft nochtans niet veel

trade of cradle to cradle wel kan wachten.

niet concreet bezig met bioafbreekbare

voor zoeken." Clarysse pakt haar cradle

gescheeld," zegt Bauwens. "Na drie

Wij hebben dat bewust niet gezegd. In

handdoeken. Blijkbaar geloofde men dat

to cradle producten op dezelfde manier

moeilijke jaren is het tij gaan keren.

volle crisis hebben we bezoek gehad van

wij het meeste groeipotentieel hadden.

aan als hun fairtradeproducten. "We

Nu zijn we al drie jaar aan het groeien,

– toen nog – prinses Mathilde en prins

De geldprijs moest besteed worden aan

geloven er in, we doen het niet voor de

zowel op vlak van omzet als van winst.

Filip. Dat was niet eenvoudig, want we

onderzoek rond cradle to cradle."

marketing en we vragen maar een be-

Ik denk dat komt door ons strategisch

maakten verlies en wisten niet of we het

plan, ons doorzettingsvermogen, sa-

volgende jaar nog zouden halen. Zonder

Na twee jaar onderzoek bracht Clarys-

men met een dosis geluk."

te doen alsof zijn we ons positief verhaal

se een bioafbreekbare handdoek op de

blijven vertellen."

markt. "De handdoeken van Clarysse zijn

perkte meerprijs." Meer weten? www.julesclarysse.com

“Als het moeilijk gaat, zou je wel eens ­bepaalde principes durven vergeten. Wij hebben dat bewust niet gedaan.” 113

ACP

Interview met

Dirk Piret

Textieldrukatelier ACP, dat fair trade promo- en werkkledij bedrukt en verkoopt, ziet zowel het aanbod van als de vraag naar duurzame kledij toenemen. “Veel klanten informeren naar de meest duurzame keuze, maar als het er op aankomt kiezen zelfs de meest geëngageerde organisaties voor de goedkoopste optie. Dat is soms heel frustrerend,” zegt zaakvoerder Dirk Piret.

Textieldrukatelier ACP zag elf jaar geleden het levenslicht. Graficus Dirk Piret werkte enkele jaren voor een Brussels sociaal tewerkstellingsproject als verantwoordelijke van de zeefdrukkerij. Toen de subsidies voor het project wegvielen en Piret zijn job verloor, besloot hij als zelfstandige de zeefdrukactiviteiten voort te zetten. Van bij het begin werkte ACP met duurzame, op water gebaseerde inkten. "De echte keuze voor duurzaamheid hebben we gemaakt op het moment dat we t-shirts konden aankopen voor één euro per stuk," herinnert Piret zich. "Dat hoefde zelfs geen hele doos t-shirts te zijn. Het transport van bij de invoerder in Brussel of Antwerpen tot bij ons zou duurder geweest zijn dan de t-shirt zelf. Dat vonden we absurd. Als ik in een café hier om de hoek een pintje ga drinken kost dat meer dan die t-shirt die in Cambodjia gemaakt werd en waarvan het katoen gekweekt, geplukt, gesponnen en geverfd werd, bijvoorbeeld in India." Daarop begon ACP aan de moeilijke zoektocht naar eerlijk textiel. "We vroegen bij onze leveranciers gedragscodes, ‘codes of conduct’, op en die kregen we ook ­meteen.

ACP: faire promoen werkkledij

Maar die codes of conduct zijn niet meer dan een intentieverklaring. Er staan ­evidente dingen in zoals dat de producent tegen kinderarbeid is en zijn personeel wil uitbetalen," zegt Anne Verbruggen, medewerker in het familiebedrijf.

Interview afgenomen door Lisa Develtere voor het Trade for Development Centre, november 2014. 115

Transparantie Achter de kledingindustrie zit een hele

de code of conduct die hun leden onder-

lange keten van actoren verborgen en

tekenen ook gecontroleerd wordt," zegt

dat maakt transparantie moeilijk. "Wij

Verbruggen. "Fair Wear Foundation is

kopen ons textiel aan bij stockisten.

een multi-stakeholdersinitiatief. Zowel

Zij kopen aan bij de fabrikanten en

werknemers- als werkgeversorganisaties

verdelen vervolgens in heel het land,"

zijn erin vertegenwoordigd. De naleving

legt Piret uit. "De meeste zogenaamde

van de code of conduct wordt door middel

‘fabrikanten’ fabriceren niet zelf kleding.

van externe audits gecontroleerd. Als er

Ze plaatsen gewoon bestellingen in een

overtredingen zijn, krijgt een lid enkele

land als Bangladesh. Ze laten weten dat

jaren de tijd om zich te herpakken.

ze x miljoen stuks willen laten maken. De fabriek die dit voor het laagste bedrag

"We hebben meteen ons lidmaatschap

kan leveren, mag de bestelling produce-

aangevraagd, ook al kost het veel geld.

ren. Pas op dat moment gaat de fabriek

We betalen eigenlijk om ons te laten

op zoek naar tijdelijke werknemers voor

controleren," lacht Piret. Als lid van Fair

die bestelling."

Wear Foundation moet 90 procent van de leveranciers van ACP ook aangeslo-

Bij de zoektocht naar eerlijke kledij kwam

ten zijn bij de Fair Wear Foundation.

ACP al snel in contact met de Schone

Waarom geen 100 procent? "Om ook een

Kleren Campagne, een netwerk van ngo’s

beetje in te kunnen spelen op de vraag,"

dat ijvert voor een verbetering van de

legt Verbruggen uit. "Er zijn bijvoorbeeld

arbeidsomstandigheden in de kleding­

geen schoenenfabrikanten die lid zijn

industrie. "Volgens De Schone Kleren

van Fair Wear Foundation. Wanneer een

Campagne is lidmaatschap van de Fair

klant schoenen vraagt, kunnen we hier

Wear Foundation de beste garantie dat

dus toch op ingaan."

“Als ik in een café hier om de hoek een pintje ga drinken kost dat meer dan die t-shirt die in Cambodjia gemaakt werd en waarvan het katoen gekweekt, geplukt, gesponnen en ­geverfd werd in, bijvoorbeeld, India.” 116

Labels Fair Wear Foundation is geen voorstan-

"De klant wil kunnen kiezen tussen ver-

als het er op aankomt kiezen zelfs de

der van het gebruik van een label op de

schillende kleuren en modellen, maar

meest geëngageerde organisaties voor

kledij van hun leden. "De redenering is

laat zich in de eerste plaats nog altijd

de goedkoopste optie. Dat is soms heel

dat je nooit honderd procent kan ga-

leiden door de prijs," zegt Piret. "Kleding

frustrerend."

randeren dat een bepaald kledingstuk

met een bepaald label zoals Fairtrade is

schoon is. De term ‘schoon’ verwijst

meestal duurder. Veel klanten informeren

naar de arbeidsomstandigheden," zegt

naar de meest duurzame keuze, maar

Verbruggen. "Enerzijds klopt dit, maar anderzijds verhindert de afwezigheid van een label een duidelijke communicatie met de klant. Bij grotere bestellingen voegen we aan de kledingstukken een documentje toe waarop meer informatie staat over de herkomst van het kledingstuk en welke garanties wij kunnen geven." Een deel van het textiel dat ACP bedrukt, draagt wel andere bekende labels. "We hebben bijvoorbeeld t-shirts met het Fairtradelabel. Veel consumenten herkennen dit label, maar het garandeert enkel een goede prijs voor de katoenboeren. Het label zegt in principe niets over de omstandigheden bij het spinnen van de garen of de confectie. Daarnaast hebben we biokatoenen kleding met het GOTS-label, de wereldwijd gekende standaard voor het certifiëren van biologische vezels."

117

“Achter de kleding­ industrie zit een hele lange keten van actoren verborgen en dat maakt transparantie moeilijk.”

Rana Plaza Na de instorting van de kledingfabriek

"Sinds een tijdje bieden we Fairtrade ge-

Rana Plaza in Bangladesh in 2013 was

labelde werkkledij aan die helemaal op

er in de media wereldwijd aandacht

maat gemaakt is van de gemeentewer-

voor de slechte arbeidsomstandighe-

kers zoals vuilnismannen. We zijn daar-

den in de kledingindustrie. "We voelen

mee alle FairTradeGemeentes afgelopen,

dat er door producenten ook meer over

maar we horen er niets meer van. De prijs

gepraat wordt. Natuurlijk moet je niet

is nochtans vergelijkbaar met de betere

alleen praten, je moet ook iets doen,"

werkkledij," zegt Verbruggen. "Gemeentes

zegt Verbruggen. "We krijgen sindsdien

willen allemaal FairTradeGemeente zijn,

veel meer aanvragen, maar ik weet

maar de personen die verantwoordelijk

niet of dat gaat blijven duren. Je kan

zijn voor de aankoop kiezen vaak voor

het vergelijken met de dioxinecrisis

de eenvoudigste oplossing. En voor de

in de voedingssector. Een tijdje kocht

grotere aanbestedingen die uitgeschre-

niemand nog kippen, maar iets later

ven worden is duurzaamheid lang niet

zijn de meeste mensen dat vergeten."

altijd een criterium."

ACP is momenteel het enige textieldrukbedrijf in België dat lid is van Fair Wear Foundation. "Voor ons zou het interessant zijn als er nog bedrijven zoals het onze zich aansluiten bij Fair Wear Foundation. Dan zouden we eerlijker kunnen concurreren," zegt Piret. "In Nederland is de overheid verplicht om werkkledij aan te kopen bij iemand die aangesloten is bij Fair Wear Foundation. Iedereen die er werkkledij verkoopt, is dus aangesloten bij Fair Wear Foundation."

118

20.000 liter water "Op korte tijd is het aanbod van duur-

de polyestervezel vervangen. Bamboe

zaam textiel sterk toegenomen. Het

kan tot vijf keer per jaar geoogst wor-

verschil met een paar jaar geleden is

den omdat het zo snel groeit. Bamboe

enorm groot. En het is ook nodig, want

verwerken tot textiel is in kleine mate

reguliere katoenproductie is eigenlijk

wel milieuvervuilend. Toch denk ik dat

helemaal niet duurzaam," vertelt Piret.

de problemen met hennep en bamboe

"Voor het maken van een jeansbroek en

veel gemakkelijker te overbruggen zijn

een t-shirt heb je één kilogram katoen

dan de grote problemen die verbonden

nodig en verbruik je 20.000 liter water.

zijn aan de katoenproductie. Alleen heeft

Dat is ecologisch niet houdbaar. Als

de katoensector een hele sterke lobby

morgen iedereen ter wereld wil over-

achter zich staan."

“Voor het maken van een jeansbroek en een t-shirt heb je één kilogram katoen nodig en verbruik je 20.000 liter water. Dat is ecologisch niet houdbaar.”

schakelen op biologisch katoen is er een probleem, want voor de productie

Duurzaamheid heeft ook te maken met

van biologisch katoen is dubbel zoveel

de levensduur van een product. "Kledij is

grond nodig als voor reguliere katoen-

helaas een wegwerpproduct geworden,"

productie."

aldus Piret. "Mensen die t-shirts voor een evenement bestellen, raden we aan om

ACP biedt ook kledij aan die gemaakt is

voor een t-shirt van goede kwaliteit te

van andere grondstoffen dan katoen. "We

kiezen en bij de bedrukking de datum

hebben onder andere textiel op basis van

weg te laten. Zo kunnen de t-shirts het

hennep en bamboe, maar dit staat eigen-

jaar erna gewoon opnieuw gebruikt wor-

lijk nog in zijn kinderschoenen. In Europa

den. Ik denk dat onze klanten onze tips

zijn nog geen spinmolens voor hennep.

over duurzaamheid wel in overweging

Alle hennep wordt in China gesponnen.

nemen. Wanneer we kaartjes met uitleg

Bamboe is een heel fijn product om te

over de herkomst van de kledij bij de be-

dragen. Het voelt aan als satijn, heeft

stelling voegen, wordt dit op prijs gesteld.

het voordeel dat het niet kreukt en kan

We zien veel klanten ook terugkomen."

Meer weten? www.acpinfo.be

119

PURO

Interview met

Frans Van Tilborg

Jaarlijks worden er wereldwijd miljoenen kilo’s Puro Fairtrade ­C­offee verkocht. Voor CEO Frans Van Tilborg gaat ondernemen niet enkel om geld verdienen. Het gaat ook om de mensen en de planeet. Daarom wordt met een deel van de omzet van de ­fairtradekoffie bedreigd regenwoud gekocht. Sinds de lancering tien jaar geleden kon Puro al meer dan 10.000 voetbalvelden ­regenwoud aankopen en duurzaam beschermen. Puro is een koffiemerk van het Turnhoutse bedrijf Miko, dat vandaag al meer dan 200 jaar bestaat. "We zijn er al langer dan België," lacht CEO Frans Van Tilborg. Miko begon in 1801 als een handel in koloniale waren. Er werden exotische producten zoals peper, zout, koffie en thee verkocht. Aan het eind van de 19e eeuw legde Miko zich volledig toe op koffie. De koffie werd gebrand met een kleine koffiebrander en daarna aan huis geleverd met de bakfiets. Met de oprichting van de koffiebranderij in Turnhout werden de activiteiten verder geprofessionaliseerd. Tot de jaren ’70 leverde Miko koffie aan de detailhandel. "Door de opkomst van de grote supermarkten wijzigde Miko van koers. Sindsdien richten we ons op de buitenhuismarkt. Eerst enkel in België en vervolgens zijn we internationaal uitgebreid," vertelt Van Tilborg. "We leveren vooral aan bedrijven, maar bijvoorbeeld ook aan horeca en gezondheidsinstellingen." In 2005 ontstond binnen Miko-groep het idee om een duurzaam koffiemerk te lanceren: Puro Fairtrade Coffee. "We hadden al één eerlijke koffie binnen het ­MIKO-assortiment. Vooral vanuit de UK was daar veel vraag naar. Maar we besloten

Puro koffie redt regenwoud

dat we een duidelijker onderscheid moesten maken tussen wat wij ‘free trade’ en ‘fair trade’ noemen. Pas op, aan freetradekoffie zijn uiteraard ook minimumeisen verbonden, bijvoorbeeld op vlak van mensenrechten."

Interview afgenomen door Lisa Develtere voor het Trade for Development Centre, november 2014. 121

Profit, People, Planet en Pleasure

met het Fairtrade-label* te werken. Maar

ganisatie uit het Verenigd Koninkrijk,

het begint allemaal bij de smaak. Naast

dat is niet het enige dat we doen. Met

World Land Trust. Zij gebruiken dit geld

Profit, People en Planet is Pleasure ook

Miko Koffie Groep wilde niet het zoveel-

Miko Koffie Groep steunen we via de

om bedreigde zones regenwoud aan te

belangrijk.," zegt Van Tilborg. "Als je het

ste koffiemerk met een fairtradelabel

ngo’s Ondernemers voor Ondernemers

kopen en te beschermen. "Sinds de lan-

wereldwijd bekijkt, is er maar een klein

lanceren. "Met Puro willen we nog een

en Congodorpen projecten in koffiestre-

cering van Puro hebben we al meer dan

percentage van de geproduceerde koffie

stap verder gaan," legt Van Tilborg uit.

ken in Congo. We hebben er geïnvesteerd

10.000 voetbalvelden regenwoud kunnen

fairtradegecertificeerd. Uit dat aanbod

"Diezelfde periode hebben we duur-

in twee koffieverwerkingsmachines en

aankopen. Ik vind dat heel belangrijk. De

moesten we proberen een goede koffie te

zaam ondernemerschap in onze missie

een aantal hectare grond voor boeren

regenwouden zijn nu eenmaal de longen

creëren. Het vinden van de juiste smaak

opgenomen. We wilden voortaan bij

die last hadden van bacteriën die hun

van de aarde. Er is daar een massale

was dus geen evident proces. Maar het

elke beslissing rekening houden met

koffieplanten aantastten. Zo konden ze

kaalslag geweest en die is nog steeds

feit dat we Puro mogen leveren aan top

Profit, People en Planet. We voegden

andere, resistente, gewassen aanplan-

aan de gang. Als we niets doen zullen er

etablissementen bewijst dat we hier in

daar nog een vierde P aan toe: Pleasure.

ten. We steunen ook een project in de

binnen twintig jaar geen regenwouden

geslaagd zijn. Saint Andrews Golf Club,

Deze vier P’s moesten uiteraard ook bij

sloppenwijken in Zuid-Afrika."

meer zijn."

de tweede beste golfclub in de wereld,

Puro voorop staan."

schenkt bijvoorbeeld Puro. Daar geraak "Ook de P van Planet hebben we heel se-

Bij de creatie van de Puro-koffies werk-

je enkel binnen op basis van kwaliteit

"Ondernemen gaat niet enkel om geld

rieus genomen," zegt Van Tilborg. Twee

te Miko Koffie met een internationaal

en smaak."

verdienen, het gaat ook om de mensen,

procent van de omzet van het Puro-merk

panel van koffieproevers. "Het verhaal

People. Daarom kozen we om voor Puro

gaat naar een natuurbeschermingsor-

achter de koffie speelt een rol, maar

“Sinds de lancering van Puro h ­ ebben we al meer dan 10.000 voetbalvelden ­regenwoud kunnen ­aankopen.” 122

Hip Van bij het begin wilde Miko van Puro

merk hoopte Van Tilborg dat Puro tegen

Van Tilborg. "Ik heb heel wat onderzoek

een hip merk maken. "We wilden fair-

zijn pensioen 15 procent van het volume

gedaan naar de verschillende labels voor

tradekoffie uit de geitenwollensok-

van Miko Koffie zou vertegenwoordigen.

koffie. We wilden in elk geval met een

kensfeer halen. De redenering is dat

"Momenteel is dat al een stuk meer dan

organisatie in zee gaan die voor externe

hoe meer we kunnen verkopen, hoe

30 procent en ik ga nog lang niet op pen-

controle zorgt want jezelf controleren is

meer we het Zuiden kunnen steunen

sioen," lacht Van Tilborg. "We verkopen

te gemakkelijk."

en hoe meer regenwoud we kunnen

enkele miljoenen kilo Puro-koffie per

aankopen. We zijn van mening dat we

jaar. Dat is niet niks. Ik ben uiteraard

"Wat mij het meest aanspreekt bij Fair-

dat het beste kunnen realiseren door

zeer tevreden met deze resultaten. Wat

trade is dat ze zich zo strikt houden aan

van Puro een hip merk te maken. We

we kunnen betekenen in het Zuiden en

hun missie. Ze willen niet manusje van

hebben vooral aan branding gedaan

het aantal hectare regenwoud dat we

alles zijn," zegt Van Tilborg. "Daarnaast

op basis van creatieve marketing en

kunnen kopen, is rechtstreeks gerela-

laten ze ook geen mengeling toe. Bij

niet op basis van grote budgetten. Puro

teerd aan de omzet van Puro."

sommige andere labels is de koffie die

straalt klasse en plezier uit en heeft

in de zak zit niet honderd procent erkend

ook een hoog aaibaarheidsgehalte.

Van Tilborg begon 20 jaar geleden te

door het label. Persoonlijk vind ik dat

Ik denk dat het op alle leeftijden een

werken bij de Miko-groep als vertegen-

bedrog naar de koper toe. Je bent ofwel

goede indruk maakt."

woordiger. Bij de lancering van Puro

honderd procent fair trade ofwel hon-

was Van Tilborg nog geen CEO van de

derd procent free trade. Wat ik ook goed

Het duurzaamheidsbeleid van Puro viel

groep, maar als verantwoordelijke voor

vind aan Fairtrade is hun internationale

al meermaals in de prijzen en ook de

de export en gedelegeerd bestuurder was

vertakking. Het is een grote organisatie

verkoopcijfers bewijzen dat de aanpak

hij nauw betrokken bij de ontwikkeling

die de beloftes over controles ook kan

van Puro werkt. Bij de lancering van het

van het merk. "Puro is mijn baby," lacht

waarmaken."

“Het vinden van de juiste smaak was geen evident proces. Maar het feit dat we Puro mogen leveren aan top etablissementen bewijst dat we hier in geslaagd zijn.” 123

Filosofische wijziging De koffies van het merk Puro zijn iets duurder dan de andere koffies van Miko. "De steun aan World Land Trust wordt volledig door de groep gedragen, maar de meerkost door het Fairtradelabel wordt als een engagement van de klant gezien en dus grotendeels doorgerekend. Of fair trade meer kost dan free trade hangt wel af van de koffieprijzen van het moment. Nu liggen de koffieprijzen uitzonderlijk hoog, dus is het prijsverschil eerder klein." Er zijn drie soort Puro koffie: Puro Noble, Puro Fuerte en Puro Bio. "We hebben niet alleen koffie. We bieden ook chocolademelk en thee aan en bijproducten zoals witte en bruine suikertjes. Alles is Fairtrade gecertifieerd." voor Puro er was, straalde het uit naar

zaamheidsengagement ook de volgende

Volgens Van Tilborg begon het succesver-

de buitenwereld. Dat enthousiasme is

tien jaar onderschrijven." Triatleet Marc

haal van Puro bij het overtuigen van de

de sleutel tot succes."

Herremans is het gezicht van de cam-

eigen werknemers. "Je eigen mensen zijn

Meer weten? www.purocoffee.com

pagne. Nog tot 3 maart kan iedereen

de bestaande merken gewoon en zitten in

Naar aanleiding van haar tienjarig be-

deelnemen aan een wedstrijd op de web-

* We gebruiken de schrijfwijze "Fairtrade" uit­

een bepaald patroon van werken. De lan-

staan, lanceert Puro de Pure Power Cam-

site van de campagne (www.puropower.

sluitend als we verwijzen naar het Fairtrade­

cering van Puro vereiste een filosofische

pagne. "Hiermee willen we ons engage-

be). Wie kan raden hoeveel Puro-koffie

label van Fairtrade Belgium (vroeger Max

wijziging. Sommige mensen kregen we

ment opnieuw kracht bij zetten," zegt

Herremans kan malen met zijn handbike,

Havelaar) of naar ingrediënten of producten

snel mee, bij anderen duurde het al wat

Van Tilborg. "We willen alle bedrijven,

maakt kans op een prijs voor zichzelf en

die het Fairtradelabel dragen. In alle andere

langer. Maar vanaf het moment dat het

organisaties en scholen die Puro koffie

voor zijn of haar bedrijf of organisatie.

gevallen gebruiken we "fair trade".

enthousiasme van onze eigen mensen

schenken laten weten dat we ons duur-

124

KLINGELE

Interview met

Koen Klingele

Klingele maakt al meer dan 20 jaar chocolade en is gespecia­ liseerd in enerzijds suikervrije en anderzijds biologische fair­ tradechocolades. Naast hun eigen merken Balance en Green Dream produceren ze chocolade voor andere merken. De kans is groot dat ook jouw supermarkt producten van Klingele in de rekken heeft liggen.

De jonge Koen Klingele was helemaal niet van plan om chocoladeproducent te worden. Hij studeerde tropische landbouw met de bedoeling om aan ontwikkelingssamenwerking te gaan doen. "Tijdens mijn thesisonderzoek in het buitenland besefte ik dat het niets voor mij was om ver weg van vrienden en familie te zijn. Dus heb ik in België werk gezocht. Ik vond aanvankelijk werk in de verkoop van pesticiden, hoewel ik eigenlijk tegen het gebruik van pesticiden ben," lacht Koen Klingele. "Toen ik daarna voor een bedrijf werkte dat aan ongediertebestrijding deed, kwam ik bij enkele chocoladebedrijven over de vloer. Daar begon het idee te groeien om zelf iets met chocolade te doen." In het begin maakte Klingele enkel chocolade zonder toegevoegde suiker. "Ik wilde iets maken dat anderen niet verkochten, een niche-product. Ik ben in de eerste helft van de jaren ’90 heel klein gestart. Ik maakte in mijn keuken chocolade, goot het in vormpjes en bracht de repen zelf met de fiets naar een aantal biowinkels in Gent." Na vier jaar startte Klingele het merk Balance en begon op grotere schaal chocolade zonder toegevoegde suiker te produceren.

Klingele: chocolade om van te genieten Interview afgenomen door Lisa Develtere voor het Trade for Development Centre, november 2014. 126

Genieten Ongeveer tien jaar geleden riep Klinge-

Klingele produceert voornamelijk ta-

le een nieuw merk in het leven: Green

bletten en repen chocolade. "Sinds we

Dream. Green Dream is bio -en fairtra-

onze verpakkingen vernieuwd hebben,

dechocolade. "Ik koos hiervoor omdat ik

verkopen we meer van onze eigen mer-

wilde diversifiëren, maar vooral omdat

ken Balance en Green Dream," zegt Koen

ik er ook echt achter sta. Van jongs af

Klingele. Toch is zestig procent van de

aan was ik vrijwilliger in de Wereld-

productie voor andere merken. "Wij kun-

winkel. Chocolade is voor mij genieten.

nen in kleine en grote hoeveelheden

Hoe kan je van iets genieten als je in je

speciale producten maken voor onze

achterhoofd beseft dat er kinderarbeid

klanten. Onder meer de bio-Fairtrade*

bestaat in de cacaoproductie? Dan

chocoladetabletten van Carrefour worden

smaakt de chocolade niet meer."

door Klingele geproduceerd."

"Fair trade en bio zijn iets duurder voor de consument, maar dat ligt niet aan de prijs die voor fairtradecacao betaald wordt. Voor de boeren betekent die meerprijs een beter leven, maar die meerprijs voel je bijna niet in het eindproduct. De reden waarom bio en fair trade zo duur is, is omdat het een nicheproduct is en op kleine schaal wordt geproduceerd," zegt Koen Klingele.

127

“Chocolade is voor mij genieten. Hoe kan je van iets genieten als je in je achterhoofd beseft dat er kinderarbeid bestaat in de cacaoproductie?”

2000 kilo chocolade De cacaobonen verwerken tot choco-

Klingele groeide de laatste vijf jaar tus-

leed Robert Atkins, de uitvinder van het

** Voor Green Dream is het chocoladerecept

lade doet Klingele niet zelf. "Er zijn in

sen de 15 en 20 procent per jaar. Maar

dieet, nadat hij ten val was gekomen.

gebaseerd op bio- en Fairtradecacaobo-

België ongeveer vier spelers die cacao

dat brengt ook risico’s met zich mee,

Er deden al snel geruchten de ronde als

nen, biomelk, bio- en Fairtraderietsuiker,…

tot chocolade verwerken. Wij nemen

weet Koen Klingele. "We investeren veel

zou hij zelf aan overgewicht geleden

Voor Balance is het een recept op basis van

van hen af, samen met de 300 andere

om te kunnen volgen, maar we moeten

hebben met hartproblemen als gevolg.

"reguliere" cacaobonen en suikervervangers.

Belgische chocolatiers. Omdat wij grote

toch voorzichtig blijven. In 2003 gin-

"Van de ene dag op de andere verdwenen

hoeveelheden bestellen, kunnen we ons

gen we bijna failliet. We exporteerden

alle producten die gelinkt waren aan het

eigen recept** laten maken. Wij voe-

toen in grote hoeveelheden naar enkele

Atkins-dieet uit de rekken. We verloren

gen aan deze chocolade bijvoorbeeld

grote supermarktketens in de VS. Het

de helft van onze omzet. Terwijl we nog

vruchten of noten toe, gieten ze in

Atkins-dieet was daar heel populair. Dat

maar juist geïnvesteerd hadden in een

vormen en verpakken ze. Zo verwerken

is een koolhydraatarm dieet en onze

nieuwe productiesite. Nu werk ik niet

we ongeveer 2 ton chocolade per dag."

producten pasten daarin." In 2003 over-

meer met zo’n grote klanten."

Rond het jaar 2000 begon Klingele te exporteren. Zowel Balance als Green Dream doen het momenteel goed in het buitenland. "Het zijn nicheproducten, maar enerzijds zijn er veel mensen die op hun gezondheid letten en anderzijds spreken bio en fair trade ook veel mensen

“Ik koos voor fair ­trade omdat ik wilde ­diversifiëren, maar vooral omdat ik er ook echt achter sta.”

aan." Klingele exporteert momenteel naar 45 landen. Vooral vanuit de buurlanden, Scandinavische landen en Groot-Britannië is er een grote vraag. "Sommige landen tonen meer interesse in Green Dream dan in Balance, of omgekeerd. Zo wordt in Frankrijk, Italië en het Midden-Oosten veel suikervrije chocolade gekocht terwijl Japan en Zuid-Korea eerder voor Green Dream kiezen."

128

Kwaliteit voorop Goede bio-fairtradegrondstoffen vin-

"Ik vind het belangrijk dat de producten

den, is niet altijd even gemakkelijk, zegt

die we verkopen goede producten zijn.

Koen Klingele. "We hebben bijvoorbeeld

Belgische chocolade is in het buitenland

chocolade met walnoten in ons assorti-

heel gekend, maar we moeten opletten

ment. De walnoten waren zowel bio als

want we zijn niet het enige land dat

Fairtradegecertificeerd, maar ze waren

lekkere chocolade maakt. De kwaliteit

zodanig kleinschalig geproduceerd dat

moet bewaard worden. Daarvoor moet

er soms nog stukjes schaal tussen de

je met goede basisproducten werken.

noten zaten. Bij grote bedrijven worden

Alle ingrediënten die ik gebruik zijn van

scanners ingezet die de schalen eruit

natuurlijke oorsprong. Veel ingrediënten

filteren. Het gevaar bestaat dat onze

van mijn Balance-merk zijn bijvoorbeeld

klanten daar een tand op stukbijten,

bio, zonder dat het volledige product

dus ik ben naar een andere leverancier

gecertifieerd is. Ook als een klant niet

overgestapt wiens walnoten bio zijn,

specifiek om biochocolade vraagt en

maar niet fair trade."

het niet op de verpakking staat vermeld omdat daar kosten aan verbonden zijn,

“Klingele groeide de laatste vijf jaar ­tussen de 15 en 20 procent per jaar.”

is de chocolade in feite bio. Voor mij gaan bio en fair trade hand in hand. Onze chocolade die fair trade is, is ook altijd bio en omgekeerd.

Meer weten? www.klingelechocolade.be * We gebruiken de schrijfwijze "Fairtrade" uitsluitend als we verwijzen naar het Fairtradelabel van Fairtrade Belgium (vroeger Max Havelaar) of naar ingrediënten of producten die het Fairtrade-label dragen. In alle andere gevallen gebruiken we "fair trade".

129

CANDICO

Interview met

Isabelle Roelandts

Ruim 22 miljoen kilo suikerproducten verlieten vorig jaar de Candico fabriek in Merksem bij Antwerpen. Bijna de helft daarvan was Fairtrade gelabeld. De fabriek, waar 78 mensen werken, verpakt rietsuiker die via de haven van Antwerpen ingevoerd wordt en maakt ook kandijsuiker. Antwerpen kent een lange traditie van suikerproductie en -verwerking. De Suikerrui dankt zijn naam aan de meer dan honderd suikerbakkerijen die zich in het begin van de 16e eeuw in de buurt tussen de Grote Markt en de kade vestigden. De eerste suikerraffinaderij in Antwerpen komt er in 1508. Deze raffinaderijen zuiveren de ruwe rietsuiker en maken er kandijsuiker van, een luxeproduct. Tot de 19e eeuw werd alle suiker gewonnen uit suikerriet, die uit verre landen afkomstig is. Tijdens de Napoleontische oorlogen werd de invoer van overzeese producten stilgelegd als gevolg van de continentale blokkade. De suikerindustrie begint op dat moment met de productie van bietsuiker. In de loop van de eeuwen is het aantal kandijfabrieken in Antwerpen sterk teruggedrongen. In 1935 besluiten vier raffinaderijen de krachten te bundelen onder de vennootschap Candico. "Vandaag gebruiken we nog steeds hetzelfde recept voor onze kandijsuiker als de eerste raffinaderijen in de 16e eeuw. Alleen wordt de kandijsuiker nu geproduceerd op basis van bietsuiker," vertelt Isabelle Roelandts, Communications & Governmental Relations Manager van de Tiense Suikerrafinaderij, waar Candico sinds 1969 toe behoort.

Candico: miljoenen kilo’s eerlijke suiker Interview afgenomen door Lisa Develtere voor het Trade for Development Centre, november 2014. 131

Op de kar Candico heeft rietsuikerproducten en

"Toen we Fairtrade gelabelde rietsuiker

kandijsuikerproducten. De rietsuiker is

wilden verkopen, hebben verschillende

ofwel biologisch ofwel Fairtrade*. Toen

boeren in het Zuiden zich laten certifice-

Fairtrade International in 2002 besloot

ren. Aangezien we met sommige boeren

om rietsuiker als productcategorie

al een goede relatie hadden, verliep dat

te beschouwen, waardoor rietsuiker

heel vlot. Voor hen was de omschakeling

voortaan het Fairtradelabel kon ­dragen,

ook voordelig, want het leverde extra geld

sprong Candico als eerste mee op de

op voor hun gemeenschap. We hebben

kar. "Dat eerlijk handelen zit ook in onze

door een bezoek ter plaatse ook gemerkt

relatie met Belgische bietenplanters

dat eerlijke handel echt een verschil

verankerd," zegt Roelandts. "Voor ons

maakt voor de boeren waar we mee sa-

is het belangrijk om duurzame relaties

menwerken in bijvoorbeeld Mauritius,

op te bouwen met onze planters, zowel

Malawi en Zambia."

in België als elders. Samen streven naar een win-win situatie is de boodschap."

132

“Een consument die drie kopjes koffie per dag drinkt en zijn ­koffie telkens met één klontje Fair­ traderietsuiker zoet, betaalt op jaarbasis minder dan 1 euro meer.”

Nood

Fairtradeverhaal

"We voelden dat er een vraag was naar

Sinds 1989 is de Tiense Suikerraffina-

De rietsuikerproductie van Candico ge-

fair trade. Niet alleen van de gewone

derij lid van de Duitse Südzuckergroep.

beurt in de landen waar de suikerriet

consument, maar ook vanuit de in-

"We proberen het fairtradeverhaal niet

geteeld wordt. De suikerrietboeren zijn

dustrie. Producenten van fairtradecho-

alleen binnen Candico, maar binnen de

verenigd in coöperaties en leveren samen

colade hebben bijvoorbeeld nood aan

hele Südzuckergroep door te trekken,"

aan een fabriek. "Daar wordt suikerriet

fairtradesuiker want dat is een van de

zegt Roelandts. "Fairtraderietsuiker van

geperst waardoor er een soort sap over-

hoofdingrediënten," zegt Roelandts.

het merk Candico is alleen in België

blijft," legt Roelandts uit. "Dat sap wordt

"Na de lancering in 2002 zagen we dat

en Luxemburg op de markt, maar we

gekristalliseerd door het meermaals te

ons Fairtrade-gamma succes had. De

brengen Fairtraderietsuiker ook op de

koken. Het water verdampt en er ontstaat

verkoop steeg jaar na jaar en nu is het

markt voor andere leden van de groep,

een stroop die steeds dikker wordt. Door

al een paar jaar stabiel. Je ziet dat er

onder hun merknaam. Aanvankelijk

de stroop vervolgens te zwieren in een

mensen zijn die specifiek op zoek gaan

hadden we bij Candico iemand die zich

centrifuge worden de suikerkristallen

naar fair trade of bio."

volledig bezig hield met de contacten

gescheiden van het water. Dit is het-

met Fairtrade International en de boe-

zelfde productieproces als bietsuiker.

In 2008 werd de volledige reeks van

ren in het Zuiden en hun omschakeling

In de haven van Antwerpen komt bulk

Candico rietsuikerproducten Fairtrade

naar bio of Fairtrade. Ondertussen is

rietsuiker aan. Het grootste deel wordt

gecertifieerd. Twee jaar later lanceerde

hij op pensioen en gebeuren alle Fair-

verpakt in onze fabriek te Merksem en

Candico een nieuw gamma biorietsuiker.

tradecontacten op groepsniveau."

een klein deel wordt nog verder gezuiverd

"We merken dat bio en fair trade twee

tot witte rietsuiker."

verschillende consumentengroepen aanspreken. Bij biologische rietsuiker is het ecologische aspect vooral belangrijk voor de consument. Aan het Fairtrade-certificatieproces zijn ook ecologische criteria verbonden, maar de consumenten associëren fair trade eerder met het sociale aspect."

“We voelden dat er een vraag was naar fair trade. Niet alleen van de gewone consument, maar ook vanuit de industrie.”

133

1 euro per jaar De Tiense Suikerraffinaderij heeft vorig jaar 165 verschillende producten onder de merknaam Candico verkocht. Hiervan waren 34 productreferenties Fairtrade gelabeld. "Een pak rietsuiker van een kilo wordt hierbij als een andere referentie gerekend dan een pak van een halve kilo. Voor retail hebben we een beperkt gamma van klontjes, gewone rietsuiker en witte rietsuiker, maar voor de industrie leveren we nog andere producten." Fairtraderietsuiker is vaak net iets duurder dan gewone rietsuiker. "Maar dat is echt niet zo een groot verschil met

Meer weten? www.candico.be/suiker

gewone rietsuiker. We hebben berekend dat een consument die drie kopjes koffie

* We gebruiken de schrijfwijze "Fairtrade"

per dag drinkt en zijn koffie telkens met

uitsluitend als we verwijzen naar het Fairtra-

één klontje Fairtraderietsuiker zoet op

de-label van Fairtrade Belgium (vroeger Max

jaarbasis minder dan 1 euro meer betaalt.

Havelaar) of naar ingrediënten of producten

Als het toch niet zo veel meer kost, is fair

die het Fairtrade-label dragen. In alle andere

trade dus een logische keuze.

gevallen gebruiken we "fair trade".

“Aan het Fairtrade certificatieproces zijn ook ecologische criteria verbonden, maar de consumenten associëren fair trade eerder met het sociale aspect.” 134

OZFAIR

Interview met

Guerric Gautier

Ozfair ligt in een levendige wijk in de Brusselse gemeente Sint-Gillis. Daar verkoopt de winkel sinds 2008 mens- en natuurvriendelijke fairtradeproducten. En dat zijn er heel wat: naast voedingswaren vind je er kleren, juwelen, speelgoed, decoratie, cosmetica, servies, papierwaren en allerlei hebbedingetjes. "Ozfair wil de producenten uit het Zuiden in de kijker zetten en hen opnieuw de plaats toebedelen die ze verdienen in de wereldwijde handelsketen. Tegelijk willen we verantwoord consumeren promoten. Daarom lijkt het ons logisch dat we zo veel mogelijk verschillende producten aanbieden, want eerlijke handel beperkt zich niet tot enkele emblematische producten. Wij wilden een plek waar we de mensen kunnen tonen dat er enorm veel keuze en kwaliteit is." Guerric Gautier is zichtbaar in zijn element in de Ozfair-winkel die hij samen met vrienden opstartte in 2008. Hij is economist van opleiding en heeft meer dan vijftien jaar in het buitenland gewerkt voor MSF, de Franstalige tegenhanger van Artsen Zonder Grenzen. Daarna streek hij met zijn gezin neer in Brussel. "Op een gegeven ogenblik wou ik terug de banden aanhalen met de landen van het Zuiden. Tijdens mijn laatste missie voor MSF in Mali was ik al in contact gekomen met enkele mensen die op de kar wilden springen van eerlijke handel. Hun aanpak en hun motivatie interesseerden me omdat ze verschilden van die van de klassieke handel. Daarom ben ik begonnen met de Ozfair-winkel. Ozfair is zowel een plek waar buurtbewoners hun dagelijkse producten komen kopen als een fantastische plek voor

Ozfair: de grot van Ali Baba voor fair trade

slow shopping. Je kan er heerlijk rondsnuffelen en leuke ontdekkingen doen. "Wij bieden aan onze klanten uit de buurt klassieke producten aan zoals chocolade, koffie en rijst maar wij zijn tegelijk een adresje waar je graag geschenken komt kopen. Iedereen moet meerdere keren per jaar cadeaus kopen, toch?" aldus Guerric Gautier. Wie kiest voor Ozfair koopt geschenken op een andere manier. Die mensen gaan voor eerlijke en originele geschenken en betalen daar een heel redelijke prijs voor.

Interview afgenomen door Alain De Bast voor het Trade for Development Centre, december 2013. 136

Leveranciers die de aanpak aankleven Ongeveer 90 % van de artikelen en pro-

eisender dan dat van de bioproducten

We kunnen eigenlijk alleen maar hopen

ducten die je bij Ozfair vindt, worden

– dat flink wat bijgeschaafd werd", zegt

dat de toestand beter wordt." Guerric

in Europa ingevoerd door spelers die

Guerric Gautier.

Gautier beseft heel goed dat hij van Ozfair

gespecialiseerd zijn in fairtradepro-

niet rijk zal worden maar hij blijft achter

ducten. "Ons werk bestaat er dus uit

Hij en zijn vrienden combineren het idee

zijn keuze staan. "Met eerlijke handel

om producten te vinden die goed in de

van een winkel met een vegetarische en

leg je jezelf een blok aan het been: onze

markt zullen liggen. Natuurlijk moeten

biologische gastentafel. "Sinds de start

winstmarges liggen aanzienlijk lager dan

we ook nagaan of onze leveranciers de

in 2008 hebben we het concept wat

die van onze buren terwijl we dezelfde

fairtrade-aanpak wel degelijk volgen.

bijgestuurd maar de constante in onze

lasten hebben, zowel qua loon als de

Wij willen een keten met garanties en

aanpak is dat we altijd veel realiseren

vaste kosten voor de winkel".

over het algemeen lukt ons dat heel

met weinig middelen. Wat niet altijd

goed", vervolgt Guerric Gautier.

eenvoudig is", voegt Guerric Gautier toe.

Ozfair stelt vandaag bijna vier mensen

De ligging van de winkel, op een druk

fulltime tewerk. De winkel wil de aan-

De statuten van Ozfair - een coöperatie

bezochte doorgangsweg, is een schot in

bevolen verkoopprijzen respecteren en

- voorzien om zo spoedig mogelijk meer

de roos. Dat we ons hier konden vestigen

streeft niet naar een hoge winstmarge

rechtstreekse ketens met de landen van

hebben we te danken aan de verant-

op de verkochte producten en artikelen.

het Zuiden op te zetten. Het is onze be-

woordelijke voor Atrium in Sint-Gillis,

De gastentafel biedt dan weer betere

doeling om het aandeel uit de inkomsten

die ons project een warm hart toedroeg.

perspectieven op dat vlak. Sinds een jaar

voor de producenten te maximaliseren.

"We wisten niet meteen waar ergens in

heeft Ozfair ook een project ontwikkeld

"Momenteel hebben wij drie dergelijke

Brussel we ons moesten vestigen. We zijn

om eerlijke, biologische en vegetarische

ketens: met Mali, Senegal en Laos. Ik zou

op de juiste plaats beland, want door het

soep per fiets te leveren, voornamelijk

die echt willen ontwikkelen, ook om meer

sociaaleconomisch weefsel van de buurt

aan gemeenschapskeukens. "Als dat

rechtstreekse contacten te hebben met

is er een draagvlak voor een project als

project succes heeft, zal dat een grote

het Zuiden, maar dat vergt enorm veel

het onze", gaat Guerric Gautier verder.

hulp betekenen want we beheren alles

tijd." Veel fairtradeproducten in de win-

zelf met beperkte marges", aldus Guerric

kel zijn op de koop toe biologisch, maar

Toch is het een grote uitdaging om de

Ozfair selecteert een product eerst en

winkel leefbaar te houden. "Toen we open-

vooral op basis van zijn eerlijk karakter.

gingen in mei 2008 stond de crisis voor

"Als het ook nog eens biologisch is, is dat

de deur. Het voordeel is dan weer dat we

een meerwaarde maar het lastenboek

nooit iets anders gekend hebben. Onze

van eerlijke handel is tegenwoordig veel-

referentiesituatie is dus die van de crisis.

Gautier."

137

“Momenteel hebben wij drie rechtstreekse ­ketens: met Mali, ­Senegal en Laos. Ik zou die echt willen ­ontwikkelen, maar dat vergt enorm veel tijd.”

Een druppel water Zelfs al groeien de marktaandelen

dat vele kleintjes een grote maken, zelfs

gestaag, dan nog blijft eerlijke handel

al is Ozfair slechts een druppel op een

marginaal in ons land. Toch is Guerric

hete plaat. Het concept van onze winkel is

Gautier helemaal overtuigd van de

trouwens makkelijk te kopiëren,", besluit

positieve invloed ervan. "Toen ik begon

Guerric Gautier, als een soort oproep. En

met Ozfair wou ik fair trade verkennen

inderdaad: Ozfair verdient navolging!"

om te zien of die echt een hefboom voor ontwikkeling is voor het Zuiden, naast de traditionele – zowel institutionele als humanitaire – coöperaties. Nu zie ik dat de kleine producenten in het Zuiden echt voordeel halen uit het systeem van eerlijke handel en dat ze er in hun dagelijks leven de vruchten van plukken. Het is niet gigantisch veel maar het is toch tastbaar en daar haal ik veel voldoening uit." Maar de bedoeling van Ozfair is ook om een verantwoord consumptiepatroon aan te moedigen bij ons. "Wij willen aanzetten om anders te consumeren of tenminste toch te tonen dat zoiets mogelijk is." Guerric Gautier en zijn vrienden van Ozfair zijn er zich van bewust dat hun

“Nu zie ik dat de kleine producenten in het Zuiden echt voordeel halen uit het systeem van eerlijke handel en dat ze er in hun dagelijks leven de ­vruchten van plukken. Het is niet gigantisch veel maar het is toch tastbaar.”

winkel de wereld niet zal veranderen. Maar grote doelen hebben soms net een klein duwtje in de rug nodig. Soms is

138

een tikkeltje utopisme op zijn plaats. "Je

Meer weten?

moet erin geloven, volgens het principe

www.ozfair.be

ALTÉREZ-VOUS

Interview met

Sorina Ciucu

Een praatcafé is doorgaans een gezellige plek waar je kunt debatteren over maatschappelijke thema’s. In Louvain-la-Neuve gaan ze nog een stapje verder. Daar willen ze niet alleen de burger sensibiliseren voor een maatschappelijk probleem maar ook bewijzen dat een onderneming die alle ethische principes respecteert winst kan draaien – zelfs in een moeilijke sector als de horeca.

Altérez-Vous opende zijn deuren in 2009 in Louvain-la-Neuve op de Place des Brabancons tegenover Respect-Table, een sandwichbar die eerlijke slow food serveert. Aan de wieg van het praatcafé staan vier studenten. Drie van hen waren vrijwilliger bij Oxfam- Magasins du Monde. "Wij gingen vaak naar lezingen rond ecologie en milieu en kwamen daar altijd dezelfde mensen tegen", zegt Sorina Ciucu, een van de oprichters. "Dus vroegen we ons af hoe we meer mensen konden sensibiliseren. Na elke bijeenkomst hadden we zin om nog wat na te kaarten maar we vonden dat geen enkele plek ethisch genoeg was. Zo kwamen we op het idee om dan maar zelf een café te openen, een gezellige ontmoetingsplek waar we een breder publiek konden bereiken." Om meer ervaring in het team te brengen, hebben wij twee mensen aangetrokken die ouder zijn dan wij en al een loopbaan achter de rug hebben. Zij konden meer tijd besteden aan ons project en er een kritische blik op werpen. Daarna is alles in een stroomversnelling terechtgekomen. Bij de opening van het nieuwe academiejaar 2009 opende ook Altérez-Vous zijn deuren.

Praatcafé Altérez-vous

"In het opstellen van onze statuten is het meest tijd gekropen. We twijfelden tussen een vzw en een coöperatie. Uiteindelijk kozen we voor het statuut van een coöperatie met sociaal oogmerk. Dat sluit het best aan bij het gemeenschappelijk initiatief dat aan de basis ligt van ons project. Bovendien beantwoordt het aan onze wens om lokale actoren te betrekken. Het is onze bedoeling om te bewijzen dat een ethisch

Interview afgenomen door François Hubert

project perfect leefbaar is als onderneming."

voor het Trade for Development Centre, juni 2014. 140

Het vlindereffect Om het probleem van vergaderingen met wisselende opkomst te vermijden en om de leden meer te responsabiliseren werd de prijs van het aandeel weliswaar hoog maar toch redelijk

“Het is onze bedoeling om te bewijzen dat een ethisch project perfect leefbaar is als onderneming.”

gehouden: 250 euro. Bij de start telden we 10 leden, nu zijn het er 110. Die leden genieten 10% korting op de menukaart. Het zijn mensen uit de familiekring, de universitaire wereld, het studentenmilieu en enkele gepensioneerden. De naam van het café doet denken aan ‘se désaltérer’, zijn dorst lessen. "Maar het is ook een zinspeling op ‘changez-vous’ vanuit het idee dat je altijd kunt veranderen", legt Sorina uit. Als logo kozen we een vlinder. "De vlinder is een klein, teer wezen dat vrij en vrolijk rondfladdert. Het illustreert perfect onze wil om te veranderen, te beginnen bij een piepklein stukje van de wereld om tenslotte de hele planeet te bereiken."

141

Sfeer troef en kwaliteit op je bord Het interieur is sfeervol: warme kleu-

Ondertussen heeft Altérez-vous een vaste

ren aan de muur, discrete verlichting,

klantenkring opgebouwd en draait het

massief houten tafels, een jazzy ach-

winst. Er werken zeven fulltime-equiva-

tergrondmuziekje, een canapé waar je

lenten en in 2013 bracht het café 6.200

heerlijk in kunt wegzakken met daar-

euro nettowinst op. "Dat is weinig omdat

naast een piano. De klanten voelen zich

de horecasector bikkelhard is en ar-

meteen thuis. Ze zitten te keuvelen en

beidsintensief. Meer dan 40% van onze

degusteren een artisanaal biertje of

lasten gaat naar personeel, wij zweren bij

nippen van een eerlijke koffie. ‘s Mid-

kwaliteit en hanteren correcte prijzen." De

dags komt er meer leven in de brouwerij

weinige vleesschotels kosten inderdaad

wanneer het volk binnenstroomt voor

slechts 14 euro. Maar er staan vooral ve-

de lunch. "De meeste gasten hebben

getarische gerechten op het menu. In de

tels, gluten- of lactosevrije gerechten,

weinig weet van het project achter

loop der jaren werd de kaart uitgebreid

enz. Vroeger stonden de oprichters zelf

het café want wij bieden duurzaam en

en de recepten verfijnd: soep, pasta,

achter het fornuis, nu heeft Altérez-Vous

seizoensgebonden eten".

quiches, salades, gegratineerde scho-

een heuse chef-kok in dienst.

“De horecasector is bikkelhard en ­arbeidsintensief. Meer dan 40% van onze lasten gaat naar personeel, wij zweren bij kwaliteit en hanteren correcte prijzen.”

142

Verantwoord consumeren Het praatcafé annex eetcafé heeft drie

van een dispensarium in Mali. Eens per

basisprincipes. Ten eerste, verantwoord

maand worden tentoonstellingen, debat-

consumeren. Altérez-Vous bevoorraadt

ten en conferenties georganiseerd. "In het

zich voornamelijk bij de korte keten

begin waren we iets te enthousiast en

met lokale, biologische, seizoensge-

organiseerden we tot acht conferenties

bonden en/of eerlijke producten. Zo

per maand. We kwamen er al snel achter

wordt de chocolade aangekocht bij

dat we potentiële klanten afschrikten",

een kleine lokale chocoladefabrikant

herinnert Sorina zich. Het team heeft het

die werkt met fairtradeproducten. Het

toen over een andere boeg gegooid en

vaatwerk is afkomstig van een ke-

minder maar betere sensibiliseringseve-

ramiekproducent uit Palestina. "Wij

nementen georganiseerd. Voor het eerst

proberen zo weinig mogelijk eten te

heeft Altérez-Vous een sessie buiten zijn

verspillen. En we dingen niet af op de

muren op poten gezet, in een auditorium

prijzen van onze leveranciers, want

van de universiteit. Met succes: 120 men-

we hebben respect voor het werk dat

sen namen deel aan het discussieforum

erachter zit", benadrukt Sorina. Bij de

over schaliegas en de milieu-impact

maaltijd krijg je, net als in Frankrijk,

ervan. Voor het volgende debat over het

gratis water. En in de mate van het

Trans-Atlantisch Vrijhandels- en Investe-

mogelijke is alles milieuvriendelijk: de

ringsverdrag (TTIP) hoopt het team 400

energie, de schoonmaakproducten, enz.

mensen op de been te brengen.

Het tweede principe is sensibilisering. Het café doet dienst als verkooppunt voor een aantal solidaire producten zoals Amnesty-kaarsen of kalenders ten voordele

143

Praatgroepen en breicafés En last but not least, het derde prin-

Sinds de heropening in maart 2015 wordt

cipe: gezelligheid, een absolute must

eens per maand een vegetarische brunch

om het café bekend te maken en de

aangeboden met een film en debat. De

klanten aan zich te binden. Om een

eerste keer was alvast een succes: 38

verscheiden publiek aan te trekken,

mensen (het maximum) keken naar de

worden uiteenlopende evenementen

documentaire ‘Love meat tender’ (over de

georganiseerd. ‘s Avonds zijn dat con-

vleesproductie), gevolgd door een debat

certen, café-theaters, vertelavonden,

met de regisseur en enkele specialisten.

aperitieven, conversatietafels in een vreemde taal (Nederlands, Spaans,

Om projecten zit het dynamische team

Duits)... In de namiddag zijn er dan weer

van Altérez-Vous niet verlegen. Een net-

breicafés, schrijfworkshops...

werk van praatcafés oprichten is daar een voorbeeld van. "Vele mensen die

Na vijf jaar was het café toe aan een

geïnteresseerd zijn om een praatcafé

opfrisbeurt: de muren kregen een nieuw

op te richten, komen bij ons om raad.

likje verf, de tapkast werd verplaatst, er

Het zou goed zijn om een netwerk op

kwam dubbel glas, er werd een toegang

te richten dat hulp biedt bij de opstart

gemaakt voor personen met beperkte

van nieuwe initiatieven, maar toch geen

mobiliteit, een ventilatiesysteem werd

franchisesysteem is", besluit Sorina.

geïnstalleerd en een projectiescherm aangebracht. Begin 2015 onderging de

144

vlinder van Altérez-Vous een metamor-

Meer weten?

fose en komt nu fraaier voor de dag.

www.alterezvous.be

BIODYVINO

Interview met

Vincent De Coninck

Vincent De Coninck is een ondernemer in de breedste zin van het woord: hij zette de afgelopen tien jaar zowel een wijnhandel als een netwerk voor sociaal ondernemerschap op poten, organiseert events en geeft lezingen. Al die initiatieven maken deel uit van eenzelfde missie: via sociaal ondernemen een betere wereld creëren voor toekomstige generaties.

Tijdens zijn opleiding marketing viel het Vincent op dat marketingtechnieken eenzijdig werden toegepast op multinationals, gericht op big business, terwijl je er ook andere dingen mee kan bereiken. Vanuit die frustratie vertrok hij met de rugzak naar India. Sindsdien stopt Vincent z’n energie enkel nog in doelen waar hij 100% achter staat. Hij voltooide zijn opleiding met een scriptie over social profit marketing en startte als freelance marketeer voor Max Havelaar (nu Fairtrade Belgium), Africalia en andere non-profit organisaties. Enkele jaren en een breed netwerk later wou hij die concepten en kennis eindelijk zelf implementeren. Vincent is een levensgenieter en gediplomeerd sommelier. "Vanuit m’n passie voor lekker eten en lekkere wijn heb ik in 2005 Vino Mundo opgericht met als focus bio-, fairtrade- en Belgische wijnen. Lokale wijn heeft een ander publiek dan bio- en fairtradewijn, het is ook een andere message , dus richtte ik belgianwines.com op. Ik was een pionier wat veel belangstelling kreeg in de pers en het werd al snel dé ­webwinkel voor Belgische kwaliteitswijn. Maar uiteindelijk lag mijn hart vooral bij bio en fair trade en heb ik belgianwines vier jaar geleden verkocht. Zo kon ik me

Biodyvino: goede wijn, zonder bittere nasmaak

focussen op de verkoop van bio- en fairtradewijn aan particulieren via de webshop en aan winkels, cateraars en events. Ik ben echt van nul begonnen, met een huurauto om de bestellingen rond te brengen."

Interview afgenomen door Lene Van Langenhove voor het Trade for Development Centre, februari 2014. 146

Trouw aan de filosofie Klanten overtuigen voor bio en fair

"Twee kleine spelers die samen groot

trade was tien jaar geleden niet van-

zijn en verder kunnen groeien onder de

zelfsprekend. "Het helpt dat je als som-

nieuwe naam Biodyvino. Voor Vincent was

melier erkend bent in het wereldje. Ik

de uitbreiding de kans om wat afstand

bleef trouw aan mijn visie: expertise

te nemen van de dagelijkse leiding en de

combineren met overtuiging. En dat

verkoop. Hij blijft verantwoordelijk voor

vond z’n weg. Het bedrijf bleef groeien,

de marketing van Biodyvino maar werkt

ik kon iemand aanwerven en we stelden

daarnaast als coördinator van het Posi-

het kapitaal open naar de coöperan-

tive Entrepreneurs Network. Dat brengt

ten; particulieren, klanten, leveran-

sociale ondernemers in contact met

ciers en organisaties die mee wilden

elkaar en met stakeholders en promoot

bouwen aan ‘anders ondernemen’.

dit economisch model bij ondernemers,

De aandeelhouders gaven niet enkel

universiteiten en overheden.

financiële steun, maar fungeerden ook als klankbord en ambassadeurs. Vorig jaar hebben we besloten om te fusioneren met Biotiek, de pionier in België op vlak van biowijn."

“Fair trade kan alleen maar duurzaam zijn als je met professionele partners samenwerkt, als je helemaal achter de kwaliteit, de prijs en de service staat.”

147

Zoete smaak

Mariette met de sacoche

Voor zijn fairtradewijn werkt Biodyvino

Merkt Vincent een verschil tussen de

producent gaan bezoeken. We gaan niet

Biodyvino levert aan verschillende

enkel met wijnproducenten die gecer-

twee labels waar hij mee werkt? "IMO

in zee met wijnbouwers die zeggen dat

biowinkels, restaurants en delicates-

tificeerd zijn door Fairtrade Belgium

stelt zich iets flexibeler op waardoor

ze volledig bio werken maar geen label

senzaken, maar ook aan organisaties

of Fair for Life van IMO (Institute for

het eerder grotere spelers dan kleine

hebben omdat dat te duur is." Het gaat

als De Beursschouwburg, Ancienne

Marketecology). Om als eerlijk product

coöperaties aantrekt. De visie zit wel

Vincent niet om het verhaal, maar om de

Belgique, Bozar, ‘t Pand, en aan ver-

te worden bestempeld, moet het aan

juist maar het zijn meer top down dan

kracht van het product zelf. "Fair trade

schillende steden en gemeenten en de

verschillende criteria voldoen: correcte

bottom up initiatieven. Ik heb begrepen

kan alleen maar duurzaam zijn als je met

Vlaamse Overheid. De prijzen worden

lonen, vakbondsvrijheid, gezondheid

dat Fairtrade Belgium soms te strikt is

professionele partners samenwerkt, als

bewust laag gehouden, tussen de 5 en

en veiligheid op plantages en in fa-

en de ondernemersdynamiek afremt.

je helemaal achter de kwaliteit, de prijs

15 euro.

brieken. "Fair trade betekent voor mij

Ik kan de komst van meer initiatieven

en de service staat. Verhaaltjes verkopen

dat je langetermijnrelaties opbouwt

enkel toejuichen, uiteindelijk willen we

om ‘de zwartjes’ te helpen, is niet meer

met de coöperaties en de arbeiders.

de fairtrademarkt toch laten groeien.

van deze tijd."

In Zuid-Afrika is het totaal anders dan

Concurrentie is altijd goed, ook in labels."

in Chili of Argentinië. Soms leveren de boeren uit de regio druiven aan de

Zijn de wijnen altijd bio én fair trade?

producent, soms zijn ze mede-eigenaar

"De meeste wijnen zijn bio. Het gros

van de coöperatie waar de wijn wordt

komt van Spanje, Frankrijk en Italië.

gemaakt. Ik vind het belangrijk dat de

20% van ons gamma is fair trade en dat

wijn die wij verkopen gemaakt is door

is niet allemaal bio. Als we wijnen van

mensen die op het einde van de rit het

buiten Europa importeren, proberen we

gevoel hebben dat ze zelf een bijdrage

zoveel mogelijk voor fair trade te kiezen."

hebben kunnen leveren en dat ze daar

Vincent legt uit hoe hij de producenten

iets aan overhouden. Een wijn kan bij

kiest: "Het eerste contact wordt meestal

wijze van spreken niet zoet smaken

gelegd op internationale beurzen. In zo’n

als ze op een bittere manier tot stand

neutrale omgeving is er minder risico dat

is gekomen. Voor ons is het heel be-

je gecharmeerd wordt door de omgeving

langrijk dat elke schakel in het proces

en kan je de wijn heel sec benaderen. We

eerlijk verloopt. Als wij prijs vragen en

zijn heel rigoureus in onze beoordeling

de producent blijkt duurder te zijn dan

van het smaakprofiel, de packaging, het

zijn concurrent, dan gaan wij hem niet

bedrijf en of de wijn een meerwaarde is

forceren om de prijs te verlagen.

voor ons gamma. Een volgende stap is de

"Mijn missie is bio- en fairtradewijn toegankelijk maken. Ik werk wel met toprestaurants zoals met Sergio Herman

“Ik werk wel met ­top­restaurants, maar eigenlijk wil ik ­vooral Mariette met de ­sacoche aanspreken.”

148

of nu met Mijn Pop-up Restaurant, maar eigenlijk wil ik vooral Mariette met de sacoche aanspreken. Niet het chique volk dat z’n neus ophaalt als het geen Saint-Emilion is. Diegene die er het meest over praten, weten er doorgaans weinig van. Been there, done that!".

Cowboys Vincent heeft veel zien veranderen op tien jaar tijd. Daar hebben we ook een bijdrage aan geleverd: we gaan spreken in hotelscholen en organiseren events rond duurzame wijnbouw. Ik heb heel veel dingen gedaan om dat mee op de

spirit hebben als wij. Onze integriteit

De moraal van het verhaal: blijven gelo-

markt te zetten, de erkenning komt

is ons visitekaartje. Er zijn cowboys

ven in je missie. "Ik koos destijds voor de

stilaan. Wat de toekomst betreft, hoop

op de markt, maar het is niet toevallig

minst evidente nichemarkten: bio, fair

ik dat we het evenwicht kunnen be-

dat wij hier nog altijd zijn. Wij hebben

trade en Belgisch, iedereen verklaarde

houden tussen missie en rendabiliteit,

expertise opgebouwd en kunnen die

me gek en ik ben meer dan eens weg-

dat we de groei mee kunnen blijven

delen met bijvoorbeeld drankencentra-

gelachen binnen de sommelierwereld."

ondersteunen en dat we onze plaats

les en kleine supermarkten die willen

De tijd heeft uitgewezen dat het geen

op de markt kunnen behouden. Bio en

starten met bio en fair trade. Er is nog

slecht idee was.

fair trade zijn aan het boomen, soms

groei mogelijk."

komen er spelers bij die de criteria wel

Meer weten? www.biodyvino.be

respecteren maar niet echt dezelfde

149

“Onze integriteit is ons visitekaartje.”

BEFRE

Interview met

Bernard Holvoet

Les Ateliers des Tanneurs, een oud wijnpaleis in art nouveaustijl, moet zowat de groenste hotspot van Brussel zijn. De plek is vooral bekend van de biomarkt, maar hier zitten ook een aantal jonge Brusselse bedrijven die zich toeleggen op duurzaamheid en ecologie. Zo ook BeFre, het tweemansbedrijfje van Bernard Holvoet, dat gespecialiseerd is in het maken van herbruikbare, op maat gemaakte tassen en verpakkingen. Veel kans dat je al eens een tas van BeFre in je handen hebt gehad, want het jonge bedrijf heeft heel wat grote klanten in België en in onze buurlanden. De Kabouter Wesley-tas van Oxfam-Wereldwinkels? Van BeFre. Net als de stevige propyleen tassen die je in de supermarkt of bij grote ketens krijgt. De schoudertassen van ‘groene’ merken zoals Lampiris, Essentiel of Exki of hippe magazines als The Word zijn van fairtradekatoen. Aanvankelijk maakte BeFre herbruikbare tassen in polypropyleen, maar dat vond Bernard niet duurzaam genoeg. Dan ontwikkelde het bedrijf ook tassen die voor 80 of 100% uit gerecycleerde PET-flessen bestonden. Een volgende logische stap was katoen. "Ik dacht dat katoen een natuurlijke stof was, biologisch afbreekbaar, maar al snel ontdekte ik dat er 70 liter water nodig is om een t-shirt te maken. Dat is enorm, de inhoud van een bad. En dan gebruiken ze ook nog eens pesticiden. Vandaar de keuze voor bio en fair trade. Daarvoor werken we met Fairtrade Belgium en Bio Equitable."

BeFre: duurzame en fairtradetassen

Hun boodschappentassen, kostuumhoezen en toiletzakjes kunnen zowel bio als fair trade zijn, of een combinatie van de twee. Het is een kwestie van vraag en aanbod, legt Bernard uit. Hij geeft toe dat hij de vraag voor fairtradetassen groter had ingeschat. "Ons bedrijf bestaat zeven jaar en ik zie geen echte groei in de vraag naar tassen uit fairtradekatoen. Fair trade is toch veel duurder en het is crisis, hoewel ik denk dat mensen nu bewuster omgaan met hun geld en meer hergebruiken. In

Interview afgenomen door Lene Van Langenhove

de jaren 70 en 80 was alles van plastic, nu willen we iets dat langer meegaat dan

voor het Trade for Development Centre, februari 2014.

twintig minuten." 151

Groene jongens

Transparantie

Bernard kiest voor herbruikbare ma-

jaar zijn er nieuwe Europese milieuwet-

Het grootste probleem vindt Bernard

fair trade kiest, mag weten vanwaar

terialen omdat hij verder wil denken

gevingen die de lidstaten verplichten

het gebrek aan transparantie. "Ik zou

het komt en waarom hij meer betaalt."

dan gewoon consumeren. Hij is de

maatregelen te nemen om het aantal

het fijn vinden mocht ik op het ein-

Bernard vergelijkt het met hoe hij zelf

eerste om te zeggen dat ze eigenlijk

plastieken wegwerptassen drastisch te

de van het jaar een verslagje krijgen

transparant is naar de klant toe over

niks hebben uitgevonden. "Ik zie m’n

verminderen. De herbruikbare tas is dan

waarin staat wat Fairtrade Belgium

hun CO2-label. "Daarvoor controleren

grootmoeder nog met de mand naar

ook de oplossing."

heeft verdiend en wat daarvan naar

we alles van begin tot einde. We werken

controle is gegaan en wat duurzaam

samen met onze buren van CO2 Logic

de markt gaan. Wij brengen het in een ander materiaal en maken er een pro-

Voor Bernard is fair trade onlosmakelijk

is geïnvesteerd." Van het Franse Bio

dat de compensatie voor onze productie

mo-artikel van. In het begin moest ik

verbonden met bio. Hij vindt het dan ook

Equitable - dat fair trade en bio wel

en transport berekent. Wij steken daar

mensen echt overtuigen, ze vergeleken

jammer dat zijn vraag naar een label dat

combineert - is Bernard meer overtuigd.

een deel van onze winst in en we zijn

het met de prijs van een plastic tas.

beide combineert geen gehoor krijgt bij

"Ze zijn blijkbaar meer op het terrein

competitief tegenover de concurrentie.

Nu hebben ze begrepen dat je ook voor

Fairtrade Belgium. Bernard is bijzonder

en communiceren er open over. Ik kreeg

Onze marge is klein, maar we blijven

een promocampagne betaalt: zo’n tas

sceptisch over de organisatie. "Wij moe-

veel info en kon foto’s bekijken van

trouw aan ons principe."

wordt gezien, gaat lang mee en het is

ten een license fee betalen en 2% op de

scholen die werden gebouwd door lo-

goed voor het imago van het bedrijf dat

omzet. De kosten zijn elk jaar groter dan

kale ngo’s. Ze hebben partnerschappen

het iets doet voor de natuur."

de opbrengst, want er is niet zoveel vraag

met de producenten, ze weten precies

naar Fairtradetassen. Ik heb al een paar

vanwaar het katoen komt. Op de site

Vanwaar die focus op het milieu? "Acht

keer gedacht er mee te stoppen, maar ik

kan je zien in welk land het katoen

jaar geleden trok ik met de rugzak door

wil dit echt aanbieden."

werd geteeld. Dat is de transparantie die ik wil."

Azië. Overal zag ik plastic zakjes, op straat, in de bomen. Ik kreeg er echt een degout van. Toen ik daarna door Australië trok, viel het me op dat er geen plastic vervuiling was, je kon er alleen maar herbruikbare tassen krijgen. Dat wou ik ook in ons landje invoeren. Voordien werkte ik als privébankier, maar dat was niet echt my cup of tea. We zijn net op het goede moment gestart, want in

“De consument die voor fair trade kiest, mag weten vanwaar het komt en waarom hij meer betaalt.”

Toch werkt Bernard met Fairtrade ­Belgium omdat ze goedkoper zijn, maar hij droomt van een manier om de klant te informeren over de productiewijze, zoals hij onlangs zag in een documentaire over een Frans bedrijf dat t-shirts verkoopt. "Elke t-shirt heeft een code, als je die invoert op hun site zie je de hele keten

2007 kwam er een nieuwe wet voor het

van begin tot einde. Dat is het principe

gebruik van plastic zakken. Sinds dit

van fair trade. De consument die voor

152

Lange termijn BeFre werkt vooral op bestelling en is

Als de tassen in het Verre Oosten worden

"Deze filosofie zal op lange termijn wor-

als specialist in herbruikbare materia-

gemaakt, zijn ze dan wel fair van a tot

den geapprecieerd. Je verdient minder,

len eigenlijk de agent tussen eindklant

z? " "Van de leveranciers waarmee wij

maar het geeft je een goed gevoel. Ik ben

en producent. De tassen in katoen

werken, zijn er die zowel katoen telen en

al zeven jaar bezig en nog elke week hoor

en jute komen uit India, producten

tassen maken, als zij die katoen kopen

ik dat het een fantastisch initiatief is. Ik

in andere materialen worden in het

van fairtradeboeren en daarvan tassen

zou nog meer kunnen doen, ook meer

Verre Oosten gemaakt. Alle tassen

maken. We werken rechtstreeks met

volumes, maar ik moet onze filosofie

komen volledig afgewerkt en bedrukt

verschillende bedrijven, maar het kan

respecteren. Anders zou ik veel klanten

toe in de haven van Antwerpen. De

dat zij op hun beurt nog met andere klei-

ontgoochelen."

CO2-uitstoot die vrijkomt gedurende

ne bedrijven werken. Onze leveranciers

het transport en de productie van onze

hebben alleszins het Fairtradelabel. We

tassen wordt gecompenseerd via ons

vertrouwen er op dat als wij voor het label

partnerschap met CO2Logic. Dit om de

betalen, iemand de controle doet. Maar ik

tassen CO2-neutraal te kunnen labelen

kan helaas niet zeggen of dat goed wordt

en ze zo duurzaam mogelijk te maken.

gedaan, want we krijgen geen rapporten.

Daarnaast heeft BeFre ook juten en

We werken met vijf producenten uit India,

katoenen tassen in stock die op vraag

die kennen we allemaal. We bezoeken

van de klant kunnen worden bedrukt,

die bedrijven om de twee jaar en weten

wat wel in Europa gebeurt. Bernard ziet

precies wat er gebeurt. Voor m’n eigen

zijn bedrijf als een intermediair tussen

geweten en voor de reputatie van ons

de Europese klant en de Aziatische pro-

bedrijf is dat nodig. We moeten zeker

ducent: "Als ik de productie in Europa

zijn dat er geen kinderen werken en dat

zou doen, is het tien keer duurder en

de werkomstandigheden goed zijn."

“Ik dacht dat katoen een natuurlijke stof was, biologisch ­afbreekbaar, maar al snel ontdekte ik dat er 70 liter ­water ­nodig is om een t-shirt te maken.”

zou niemand de herbruikbare tassen

Meer weten? www.befre.be

willen kopen. Werken met Aziatische producenten is niet altijd gemakkelijk, het is een heel andere cultuur. Je moet kunnen vertrouwen en voldoende reserve hebben om te prefinancieren."

153

FAIR TRADE CONNECTION

Interview met

Ronny Hermosa

Een communicatiebureau speciaal voor eerlijke handel dat op vraag foto’s en video’s levert, raad en marketingopleidingen ­aanbiedt en dat zich toespitst op de sociale netwerken? ­Je moet er maar opkomen. Ronny Hermosa deed het.

Ronny Hermosa strikken voor een interview is geen makkie. Hij is een globetrotter die opleeft van ontmoetingen. Hij is constant onderweg, reist gezwind van het ene land naar het andere over de verschillende continenten volgens de contacten die hij aangaat met eerlijke producenten die hij op film wil vastleggen. In 2012 reisde hij bijvoorbeeld van India naar Bangladesh, dan naar Thailand en Indonesië, waarna hij de Stille Oceaan overstak om via Sydney in Chili te belanden en van daaruit verder te reizen naar Argentinië, Ecuador en Costa Rica. Bij elke tussenstop bracht hij een bezoek aan of verbleef hij bij een speler uit eerlijke handel of duurzame ontwikkeling. "Het is de enige manier om mijn reizen rendabel te houden", legt hij uit. "Ondernemingen voor eerlijke handel hebben meestal niet veel geld voor een videoproductie. Ik moet me dus aanpassen en me zoveel mogelijk verplaatsen." In 2011 richtte Ronny Fair Trade Connection op: een communicatiebureau en tevens vzw speciaal gericht op eerlijke handel. Fair Trade Connection maakt video’s en inhoud voor sociale media en heeft ook een luik communicatie-opleidingen. Zijn klanten

Fair Trade Connection: omdat producenten ook verhalen te ­ vertellen hebben

zijn zowel kleine producenten als grote (uiteraard eerlijke) distributienetwerken.

Interview afgenomen door François Hubert voor het Trade for Development Centre, juni 2014. 155

Van Blankenberge tot Chiangmai Wat bracht deze oud-student economi-

in de hand terug naar Oxfam-Magasins

sche wetenschappen, gespecialiseerd

du Monde. Daar stelde hij voor een we-

in ontwikkelingssamenwerking, zo ver?

reldreis te maken en video’s op te nemen

Voor hij aan het avontuur begon had

van hun leveranciers. In 2011 liet de ngo

hij nog nooit een camera van dichtbij

hem kleine portretten maken van twee

gezien. Na zijn studies liep hij stage

van hun belangrijkste leveranciers in

bij Oxfam-Magasins du Monde. Hij kon

India en van andere contacten in zes

aan de slag bij de Schone Kleren-cam-

verschillende landen.

“Ook kleine ­producenten moeten zich ­verkopen en op het voorplan treden om ­kopers beter te kunnen overtuigen.”

pagne, een campagne die streeft naar betere arbeidsomstandigheden in de textielsector in ontwikkelingslanden. "Na afloop van mijn stage wou ik bij Oxfam blijven werken. Zo ben ik magazijnier geworden in hun opslagplaats. Daarna bood zich de gelegenheid aan om de WFTO-wereldconferentie van 2007 in Blankenberge voor te bereiden." Hij was vastbesloten om in de sector te blijven en liet zijn project een tijdlang rijpen. Hij vond dat ook kleine producenten zich moeten verkopen en op het voorplan treden om kopers beter te kunnen overtuigen. Hij trok naar Thailand om een pilootfilm te maken over ‘Thai Tribal Crafts’, een organisatie die werk verschaft aan stammen – de Hmong, onder andere – in het noorden van het land. Hij leerde de opname- en ­montagetechnieken al doende. Daarna keerde hij met zijn film

156

Uiterst ­toegankelijke ­opleidingen Ronny en zijn collega reizen licht met

Deze ervaring kon hij goed gebruiken

hun computer, een Canon 70D en een

toen hij de draad met Fair Trade Con-

‘pocket camera’ als enige bagage. Dat

nection weer opnam: "Ik heb veel geleerd

volstaat om goede beelden te schieten.

over het internet en de sociale media.

Ze verblijven over het algemeen tussen

Naast het maken van video’s en web-

zeven en tien dagen op elke plaats. Zo

sites geef ik ook opleidingen over ‘social

kunnen ze gemiddeld drie video’s van

marketing’, blogs en uiteraard visuele

een drietal minuten opnemen en een

productie." Zijn prijzen zijn conform de

tiental interviews afnemen. De montage

middelen van de fairtradespelers: zo

neemt twee werkdagen in beslag. Wie

vraagt hij voor een workshop van één dag

weet wat een videoproductie inhoudt,

over sociale media een minimumprijs.

weet ook dat de reizen van Fair Trade

Het is de bedoeling om de winkels, fede-

Connections niet echt dienen om uit

raties of producenten onder zijn klanten

te rusten.

met deze kleine opleidingen verder te professionaliseren. "De opleidingen zijn

Na de WFTO-conferentie van Arusha

zeer toegankelijk. Ze zijn aangepast aan

(Tanzania) waaraan hij nog deelnam,

de realiteit en de vragen van de produ-

laste Ronny in 2013 een rustpauze in van

centen. Soms volstaat het om enkele

6 maanden in Barcelona. "Ik had zin om

tips en trucs te laten zien."

even gas terug te nemen. En ik zat ook met een ander project in mijn hoofd, een start-up gebaseerd op de nieuwe technologieën." Het project had niet het verhoopte succes, maar hij deed wel wat ervaring op in het domein.

157

Als de grote ­spelers het spel ­meespelen... Ronny beschouwt zichzelf nu als een

ik heb ontmoet of de ondernemingen

Los van het enthousiasme van zijn op-

kei in videomarketing en wil zijn ex-

voor eerlijke handel die ik heb ontdekt.

richter, kan een marketing- en com-

pertise graag delen. Eén van de nieuwe

Ik mik op meer dan 20 000 ‘volgers’ op

municatiebureau speciaal voor eerlijke

projecten van Fair Trade Connection is

Facebook en op ons YouTube-platform."

handel zelf duurzaam zijn? Momenteel

producten te laten praten via QR-co-

Daarvoor zou het ideaal zijn om een grote

laat de levensstijl van Ronny Hermosa

des. Door de QR-code van een product

sponsor te vinden of om een beroep te

hem toe ervan te leven. Hij is niet bepaald

te scannen met een smartphone kan

kunnen doen op crowdfunding.

veeleisend en altijd onderweg. "Maar zo’n

de consument verbonden worden met

bureau is perfect haalbaar. In de sector

een korte video van een minuut waarin

Fair Trade Connection begint naam te

leeft de vraag naar dit soort communi-

de producent wordt voorgesteld. "Het

maken in het milieu. Onder zijn klan-

catie en opleidingen. Het volstaat dat

belangrijkste is dat er een verhaal

ten telt Ronny Hermosa Magasins du

de grote spelers uit de sector het spel

wordt verteld. Mensen willen graag het

Monde, WFTO, FairTrade Belgium (ex-

meespelen", beseft Ronny. De nieuwe in-

verhaal kennen achter het product dat

Max Havelaar), Oxfam Fair Trade Crafts

formatietechnologieën zijn toegankelijk

ze kopen."

en vele producenten. Tijdens de reizen

voor iedereen met een internetverbinding

verzamelt Fair Trade Connection HD-vi-

en hebben alles in huis om de onderne-

Ronny gaat altijd op zoek naar nieuwe

deo’s en foto’s, beelden die ook te koop

mers van duurzame ontwikkeling voor

mogelijkheden om eerlijke handel te

worden aangeboden worden op de web-

hun zaak te winnen.

promoten en tegelijk Fair Trade Connec-

site van de vereniging. De vzw bestaat

tion te doen draaien. Hij kwam met een

vandaag uit twee voltijdse werkkrachten.

nieuw idee: zijn reiservaringen delen met

"In de wereld van eerlijke handel zijn wij

andere internetgebruikers. "Het gaat om

bij mijn weten de enigen die dit soort

‘video blogging’, een beetje in de trend

diensten aanbieden. Gewoonlijk worden

van uitzendingen als ‘J’irai dormir chez

de video’s in deze sector opgenomen met

vous’ (een Frans realityprogramma zoals

een smartphone of ze worden gemaakt

het Vlaamse ‘Toast Kannibaal’) of ‘Peking

door een reclamebureau dat meer erva-

Express’. Elk week neem ik minstens één

ring heeft met een soort corporate stijl".

Meer weten? www.fairtradeconnection.org

video-episode op die ik meteen monteer en online plaats, over de mensen die

158

“Een bureau als het mijne is perfect ­haalbaar. In de sector leeft de vraag naar dit soort ­communicatie en opleidingen. Het volstaat dat de grote spelers uit de sector het spel meespelen.”

MAYA FAIR TRADE

Interview met

Maurice Lambert

De naam werd gekozen lang vóór de bekende tekenfilm van het bijtje. De Maya-honing verwijst naar het gelijknamige gebied uit de precolumbiaanse beschaving en was een van de eerste eerlijke producten die als dusdanig in België werden ingevoerd.

De geschiedenis van de honing van Maya Fair Trade – ook niet te verwarren met een andere honing met bijna dezelfde naam maar helemaal geen eerlijk product – gaat terug tot in de jaren 1970. "In het prille begin was Maya een ploeg vrijwilligers die zich aangesproken voelde door de oproep van een Luikse priester-missionaris in Guatemala die tien ton honing wou verkopen", vertelt Maurice Lambert, directeur van Maya Fair Trade. De priester in kwestie werkte met landbouwers die grond leenden van de Guatemalteekse overheid om deze te bewerken. Zo konden ze verhinderen dat er een Mexicaanse stuwdam gebouwd werd. De enige manier om hun vergunning te betalen was door hun honingproductie te verkopen. De honingpotten gingen snel de deur uit. De Luikse vrijwilligers besloten om verder te gaan met hun actie en bestelden in 1975 een eerste container van twintig ton. Helaas ging die lading ten onder, samen met de boot die hem transporteerde. De container werd gelukkig gered, de vrijwilligers konden een tweede boot bestellen en die kwam wel behouden aan. In 1978 groepeerden de vrijwilligers zich in een vzw. Maya was geboren. "Maya-honing was een van de eerste producten die onder de naam fairtradeproduct

Maya Fair Trade : de coöperatie wint stilaan aan kracht

werd ingevoerd in België", vertelt Maurice Lambert. Lange tijd was de vzw zowel verantwoordelijk voor de invoer en de verkoop van de honing als voor de sensibilisering rond eerlijke handel en de ontwikkelingsactiviteiten van de imkerorganisaties waarmee ze samenwerkt. Pas sinds een vijftiental jaar heeft de vzw zich opgesplitst om de commerciële activiteiten beter te kunnen scheiden van de ontwikkelingsactiviteiten. Momenteel zijn er drie verschillende verenigingen:

Interview afgenomen door François Hubert voor het Trade for Development Centre, april 2015. 160

•

Miel Maya Honing, een ngo die werkt rond sensibilisering, opvoeding en ontwikkeling.

•

Maya Fair Trading, een vzw die toeristische activiteiten rond de thema’s ­honing en fair trade uitbouwt.

•

Maya Fair Trade, het commerciële luik en de financiële ondersteuning van de ‘groep’, in de vorm van een coöperatie met sociaal oogmerk die honing of producten op basis van honing invoert, verwerkt en verkoopt.

Huisrecepten Eind jaren 90 werd het gamma aan Ma-

dit intern voor discussies gezorgd.

ya-producten uitgebreid met a ­ndere

Uiteindelijk vonden we het een goede

zoetigheden, ook op basis van honing

gelegenheid om meer bekendheid te

uiteraard: snoepjes, koekjes, peper-

geven aan onze producten en aan eer-

koek,,... Voor elk product moest min-

lijke handel. We moeten toegeven dat

stens 51 % van de ingrediënten uit

we nooit problemen hebben gehad met

eerlijke handel komen. "Enkel voor

Delhaize die het spel goed meespeel-

speculaas is het onmogelijk om aan

de, ook al blijft het debat over de gro-

dit percentage te komen", vertelt de di-

te ­ distributieketens open", vertrouwt

recteur van de coöperatie. Momenteel

Maurice Lambert ons toe. Hij kent Del-

biedt Maya Fair Trade naast de reeds ge-

haize ook het recht toe om eigen eer-

noemde producten ook nougat, specu-

lijke producten te ontwikkelen. Maar

laaspasta, chocolade en confituur met

hij voegt er ook het volgende aan toe:

17 % honing. "Alle recepten zijn bij ons

"Ik ga niet akkoord met het feit dat de

ontwikkeld. Daarna hebben we fabri-

grote distributieketens dezelfde prin-

kanten gezocht die ze konden produce-

cipes van maximale winst willen toe-

ren."In 2000 begon de grote distributie

passen op eerlijke handel door de prijs

zich langzaamaan te interesseren voor

van eerlijke producten te verlagen tot

eerlijke handel. Maya Fair Trade kreeg

dezelfde prijs als de andere producten.

de mogelijkheid om haar producten te

Je volume uitbreiden ten koste van de

verdelen bij Delhaize. "Uiteraard heeft

­producenten, dat kan niet!"

161

Een splinternieuwe imkerij Het jaar 2014 betekende ook op een

Werken met honing blijkt technischer

ander vlak een keerpunt voor Maya

dan het product op zich laat vermoe-

Fair Trade. De coöperatie kreeg einde-

den. "Als de honing toekomt in vaten is

lijk haar eigen imkerij! Het heeft elf

die steenhard", zegt Maurice Lambert.

jaar geduurd voor dit project eindelijk

In de tijd die verloopt tussen het oog-

concreet vorm kreeg. "Tot dan waren we

sten, het opslaan en het vervoeren naar

afhankelijk van andere verenigingen

België zijn de suikerkristallen immers

voor de verpakking. We hadden controle

samengeklonterd. "Iedereen heeft zijn

over de hele keten, behalve daarover."

eigen manier om de honing vloeibaar

Sindsdien komen de honingvaten aan

te maken", gaat de directeur verder, "wij

en worden ze onmiddellijk opgeslagen

hebben ervoor gekozen om hem zo min

in de imkerij van Harzé, ten zuiden van

mogelijk op te warmen omdat hij daar-

Luik. Dankzij splinternieuwe kuipen

door beschadigd raakt." Honing onder

en een nieuwe verpakkingsinstallatie

te hoge temperatuur verliest namelijk

kunnen we elke week de verschillende

een groot deel van zijn aroma’s en zijn

honingvarianten produceren.

voedingswaarde. Goede dingen kunnen wachten, en dus wordt de Maya-honing

“Wij zijn uniek in Europa: een 100 % eerlijke onderneming die alle fases beheert en die een grote ­controle heeft over de ­herkomst.”

trager en aan een lagere temperatuur opgewarmd. Na enkele uren bekom je opnieuw vloeibare honing. Om er een meer romige substantie van te maken, zoals de consumenten de honing meestal willen, moet je hem enten. Dit houdt in dat je kristallen moeten toevoegen om een nieuwe kristallisatie op gang te brengen. In functie van de omvang en de hoeveelheid toegevoegde kristallen kan je de kristallisatie - en dus de consistentie - controleren.

162

Alle verwerkingsfases beheren Maya Fair Trade is het soort onder-

"We voelen het ‘imkerij’-effect alvast;

neming waar de baas zelf nog de

er hebben zich al nieuwe markten geo-

­handen uit de mouwen moet steken.

pend," vertelt Maurice Lambert trots. "Wij

­Maurice Lambert controleert de nieuwe

zijn uniek in Europa: een 100 % eerlijke

­ladingen, het opwarmen en het enten,

onderneming die alle fases beheert en

­verpakt de potten in kisten, enz. In

die een grote controle heeft over de her-

­totaal stelt de coöperatie vijf mensen

komst." Bovendien is de honingmarkt

te werk op de site van Harzé. Een zesde

heel specifiek. Europa moet meer dan

persoon werkt in Latijns-Amerika en is

50 % van zijn consumptie aankopen, er

verantwoordelijk voor de aankoop en

zijn heel veel fraudegevallen geweest

de kwaliteitscontrole.

wat herkomst betreft en de invoerders van eerlijke honing zijn op één hand te

Momenteel komt de honing uit vier lan-

tellen. Maya Fair Trade exporteert de helft

den: Mexico, Guatemala, Nicaragua en

van de productie naar andere Europese

Chili. "We proberen de kleine coöperaties

landen. Onlangs lanceerde de coöperatie

te ondersteunen, behalve in Chili waar

een andere Latijns-Amerikaanse spe-

we net werken met de grootste. Vele van

cialiteit, een Mexicaanse: agavesiroop.

die kleine coöperaties produceren zowel

Het glucosegehalte van deze zoetstof

koffie als honing. Voor de landbouwer

uit het sap van de cactus ligt twee keer

is honing een vrij goedkope manier om

lager dan honing (drie keer minder dan

zijn dagelijkse levensomstandigheden

suiker). Ziezo, nog een eerlijk product,

te verbeteren omdat er voor bijenteelt

¡caramba!

niet veel grond nodig is." Met een huidige productiecapaciteit van 200 ton per jaar (waarvan 40 % bestemd is voor de andere producten van het Maya-gamma) en 400 ton tegen 2025 zijn de nieuwe installaties van Harzé

Meer weten?

een commercieel argument geworden.

www.maya-ft.be

163