Medisch informatieblad Jessa Ziekenhuis

JESSALINEA

Medisch informatieblad Jessa Ziekenhuis

nr. 3 juni 2011

in dit nummer Cardiologische indicaties via klinisch pad 4 | Multidisciplinaire aanpak obesitas 6 | Bariatrische chirurgie 8 | Centrum voor ontwikkelingsstoornissen opent antennepunt 12 | Revalidatie en ziekenhuishygiëne 14 | Dossier electrofysiologie: voorkamerfibrillatie 16 | Placebo in kinder- en jeugdgeneeskunde 20 | Single incisie trans-umbilicale rechter hemicolectomie 24 | Nieuwe artsen 25 | Endonasale traanwegoperaties in het Jessa Ziekenhuis 26 | | Verbum 28 | Symposia 34

Kinderen bij wie ontwikkelingsproblemen vermoed worden, kunnen voortaan ook in Limburg terecht voor een diagnose en doorverwijzing op maat. Op 3 februari 2011 vond in Hasselt de officiële opening plaats van het Antennepunt Limburg van het Centrum voor Ontwikkelingsstoornissen (COS). Het initiatief is een samenwerking tussen het UZ Leuven, het Ziekenhuis Oost-Limburg en het Jessa Ziekenhuis. Zie pagina 12.

Inleiding.

2 JESSALINEA

EDITORIAAL

Spoedgevallen De fusie tussen beide Hasseltse ziekenhuizen is ondertussen anderhalf jaar ver. Aan de hand van de medische artikels in dit nummer kan u vaststellen dat verschillende diensten binnen het JESSA ziekenhuis initiatieven ontplooien om het aanbod en de kwaliteit van de zorg verder te optimaliseren. De eerste resultaten van deze zorgprogramma’s morgen gezien worden. We zijn echter niet blind voor de moeilijkheden die sommige fusieprojecten met zich meebrengen. De samenvoeging van de 2 spoedgevallendiensten sinds eind januari heeft zowel extern als intern voor de nodige commotie gezorgd. Het aantal klachten van patiënten en huisartsen over de spoedgevallen is toegenomen vergeleken met dezelfde periode (januari - april) vorig jaar. Klachten hebben vooral te maken met lange wachttijden (organisatorisch aspect), bejegening (houding), inadequate pijnbestrijding en lacunes in de zorg (zowel medisch als verpleegkundig). Elke klacht wordt door de ombudsdienst overgemaakt aan de betrokken zorgverlener. Ook de leidinggevenden van de dienst worden op de hoogte gebracht en corrigerende acties worden besproken op de tweewekelijkse vergaderingen van de stuurgroep spoedgevallen (in aanwezigheid van de directie). De fusie van beide spoedgevallen werd in hoofdzaak gerealiseerd om de medische bestaffing op een meer efficiënte manier te kunnen inzetten en zo 24/7 een vast staflid van de dienst te kunnen inzetten. Fusie betekent echter ook samenwerken met nieuwe mensen, kennismaken met een nieuwe infrastructuur, informaticasystemen en andere gewoonten. Spoedgevallengeneeskunde is bij uitstek teamwork waarbij spoedartsen en spoedverpleegkundigen goed op elkaar moeten ingespeeld zijn. Zij dienen ook een goede communicatie met andere diensten te verzekeren zodat een vlotte overgang van de patiënt naar zijn behandelende specialist of afdeling mogelijk is. Het hele systeem dient feilloos op elkaar afgestemd te zijn. Is het dan verwonderlijk dat een project van dergelijke omvang na 4 maanden hier en daar nog tekortkomingen vertoont? We verwachten wel dat de patiënt en verwijzer onder alle omstandigheden op een professionele manier onthaald worden. Dit betekent dat elk symptoom ernstig genomen wordt, dat de patiënt en verwijzer op een correcte manier te woord gestaan wordt en dat gezocht wordt naar een oplossing voor de aandoening waarmee de patiënt zich meldt. Artsen en medewerkers binnen de dienst doen hun uiterste best om 120 – 140 patiënten per dag met complexe en soms ook minder complexe zorg door het proces te leiden. Het patiëntenaantal stijgt jaar na jaar. De uitdaging bestaat erin om deze trend om te buigen in samenwerking met de huisartsenkringen.

Prof. dr. Frank Weekers

JESSALINEA 3

cardiologie

Snelle diagnose voor 4 cardiologische indicaties via klinisch pad Het Hartcentrum Hasselt heeft de afgelopen 10 jaar een goede reputatie opgebouwd en kende een sterke groei. Een keerzijde van deze medaille is de toenemende wachttijd voor een consultatie of opname. Daarmee verbonden is de bereikbaarheid van de cardiologen, die soms wat moeizaam verloopt. Om verwijzende huisartsen en specialisten beter en sneller van dienst te zijn, hebben de cardiologen de afgelopen maanden hun dienstverlening meer afgestemd op de noden van de verwijzers.

Centraal in de vernieuwde werking staat de te-

korte termijn een duidelijke diagnose krijgen.

lefonische artsenlijn 011 87 11 87. Huisartsen

“Het gaat om een aantal veel voorkomende

en specialisten kunnen voortaan elke week-

zeer specifieke klachten,” legt dr. Dendale uit.

dag van 8u tot 20u terecht op één centraal te-

“We hebben voor elk van deze indicaties een

lefoonnummer van het Hartcentrum Hasselt.

klinisch pad ontwikkeld in samenwerking met alle betrokken leden van het behandelteam. Het resultaat is een patiëntgericht onderzoek.

“Om de rol van de (huis)arts in de selectie en

Elke zorgverlener kent zijn rol, afspraken zijn

verwijzing van patiënten te benadrukken is

duidelijk, er worden geen onnodige onderzoe-

dit nummer exclusief bestemd voor (huis)art-

ken uitgevoerd en de resultaten zijn beschik-

sen,” legt cardioloog en medisch diensthoofd

baar bij het ontslag van de patiënt.”

dr. Paul Dendale uit. “Ze kunnen hier terecht om op korte termijn een opname van één dag

" We hebben van de indicaties een klinisch pad ontwikkeld in samenwerking met alle betrokken leden van het behandelteam.” 4 JESSALINEA

te boeken voor patiënten met een aantal spe-

Diagnose op 24 uur

cifieke cardiologische klachten. Ook voor an-

De (huis)arts kan voor deze indicaties via de

dere cardiologische problemen is het mogelijk

artsenlijn een afspraak maken voor een op-

om binnen de week een (urgente) raadple-

name in kortverblijf (één dag of één dag en

ging te boeken. Indien nodig kan de (huis)arts

één nacht). De cardiologen proberen dit bin-

doorverbonden worden met de cardioloog van

nen de week na aanmelding te realiseren. Tij-

wacht. Door de drukke activiteiten was in het

dens deze opname wordt de oorzaak van de

verleden soms moeilijk om een cardioloog

symptomen achterhaald en, indien nodig, een

aan de lijn te krijgen. Nu we alle oproepen

behandeling gestart. Voor de patiënt en de

voor cardiologie via één centraal nummer la-

huisarts betekent dit dat zij na 24 uur weten

ten gaan heeft de telefoniste een duidelijker

wat de oorzaak van zijn klacht is en een op-

zicht op wie wanneer bereikbaar is.”

lossing krijgt aangereikt. Er volgt een snelle rapportage naar de verwijzende artsen. Het Jessa Ziekenhuis is momenteel het enige

Klinisch pad voor 4 indicaties

ziekenhuis in Vlaanderen dat deze gestan-

Patiënten met klachten van flauwvallen,

daardiseerde manier van werken aanbiedt

last van pijn op de borst, kortademigheid

voor de diagnose en behandeling van zowel

of hartkloppingen kunnen voortaan op zeer

syncope, palpitaties, dyspnee als thoracale

De cardiologen van het Jessa Ziekenhuis (v.l.n.r.) dr. Edouard Benit, dr. Paul Dendale, dr. Pascal Vranckx, dr. Jan Verwerft, dr. Dagmara Dilling-Boer, dr. Lieven Herbots, dr. Robert Geukens, dr. Philippe Timmermans, dr. Johan Vijgen, dr. Didier Stroobants.

pijn. Ook wanneer een patiënt zich aanbiedt op de dienst spoedgevallen, is deze manier van werken van toepassing. Indien nodig volgt een onmiddellijke opname. In andere gevallen kan de patiënt gerustgesteld naar huis met een afspraak voor opvolging in kortverblijf.

Kortere wachttijden De cardiologen hopen dat het aanbod van een gepland pakket van onderzoeken, diagnose en behandeling zal resulteren in kortere wachttijden voor de patiënten op de dienst raadplegingen. Ook de ingebruikname van het ‘Hollandsch Huys’ als verlengarm van de dienst raadplegingen van het Jessa Zieken-

Vernieuwde website

huis zal hiertoe bijdragen. Het ‘Hollandsch

Het aanbod van het Hartcentrum Hasselt is te raadplegen op de

Huys’ is gelegen aan de Prins Bisschopssin-

volledig vernieuwde website www.hartcentrumhasselt.be:

gel 36/2, vlakbij campus Salvator. De locatie

• De subspecialisaties van de verschillende cardiologen.

is gemakkelijk bereikbaar en de patiënten

• Een overzicht van de specifieke trajecten voor een diag-

kunnen er naast de deur parkeren. Bovendien

nose bij de bovengenoemde indicaties (syncope, palpitatie,

worden aparte raadplegingsmomenten voor-

dyspnee en thoracale pijn).

behouden voor patiënten die door hun huis-

• Uitleg voor de patiënt.

arts of specialist worden doorverwezen voor

• Vragenlijsten voor de verschillende indicaties. Voor een vlot verloop kunnen deze vragenlijsten op voorhand door

urgent onderzoek.”

de arts of de patiënt ingevuld en meegebracht worden op

MEER INFO

de dag van onderzoek. • Alle informatie betreffende raadplegingen en locaties.

Artsenlijn: 011 87 11 87

JESSALINEA 5

obesitascentrum

dr. Veerle Reenaers en dr. Annelies Mullens

Obesitascentrum: multidisciplinaire aanpak leidt tot beste resultaat In het Jessa Ziekenhuis gebeurt de behandeling van obesitas multidisciplinair. Sinds de fusie zijn de betrokken specialismen over de campussen heen gebundeld binnen de vernieuwde werking van het obesitascentrum. Een groep van specialisten stelt per patiënt een optimale behandeling voor (conservatief of chirurgie), steeds in overleg

de patiënt, de aanwezige gezondheidsproblemen (zie BMI-schema) en de resultaten van de onderzoeken. Het chirurgische luik binnen het obesitascentrum wordt uitgevoerd door dr. Wim Bouckaert en dr. Joep Knol (zie interview p. 6 & 7). Zij werken samen met een vaste diëtiste en psychologe die in het wekelijks multidisciplinair overleg betrokken zijn.

met de huisarts. Voor de meeste obesitaspatiënten start het

multidisciplinair besproken zijn.”

Groepsprogramma

behandeltraject in het Jessa Ziekenhuis bij de

Een endocrinologische screening is voor elke

Patiënten voor wie een conventionele aanpak

verpleegkundig coördinator van het obesitas-

patiënt een vast onderdeel van de onderzoe-

de beste oplossing is, komen in de meeste

centrum. Heidi Reekmans is één van de twee

ken. “We screenen naar de hormonale oor-

gevallen in het Revalidatie- en gezondheids-

personen in Vlaanderen die op voltijdse ba-

zaken van het overgewicht en de eventuele

centrum (Rego) terecht. Hier coördineert car-

sis een dergelijke coördinatie doet: “Op basis

metabole gevolgen,” legt endocrinologe dr.

dioloog-revalidatiearts dr. Veerle Reenaers de

van een intakegesprek stellen we voor elke pa-

Annelies Mullens uit. “Op basis van een bloed-

verschillende programma’s. “We bieden een

tiënt een individueel dossier op en geven we

afname doen we een hormoonbepaling, een

groepsprogramma aan van zes maanden en

informatie over obesitas en de bijhorende ge-

cholesterolbepaling, meten we de leverfunc-

een individueel programma van drie maanden.

zondheidsrisico's. We leggen uit welke onder-

tie en het risico op type-2 diabetes.”

Naast mezelf en de endocrinologe zijn hier diëtisten, psychologen en kinesisten bij be-

zoeken eventueel noodzakelijk zijn en bekijken de planning. Een definitief advies volgt pas als

Het verdere verloop van de behandeling

trokken. Onze voorkeur gaat naar het groeps-

alle onderzoeken gebeurd zijn en de resultaten

wordt grotendeels bepaald door het BMI van

programma. Op drie maanden kan je wel re-

BMI berekenen

BMI < 28

BMI 28 + co-morbiditeiten en bij BMI > 30-35

BMI 35 - 40

BMI 35 - 40 + co-morbiditeiten en bij BMI > 40

Individuele begeleiding door diëtiste en eventueel psycholoog

Conservatief groepsprogramma of individuele begeleiding

Conservatief groepsprogramma of individuele begeleiding. eventueel in combinatie met medicatie of een maagballon

Conservatief groepsprogramma of bariatrische heelkunde, eventueel in combinatie met kort conservatief programma

6 JESSALINEA

Groepsprogramma “Gewicht verliezen en volhouden” Educatie: • Inzicht krijgen in de eigen eet- en leefgewoonten. • Kennis verwerven over gezonde en evenwichtige voeding. • Leren omgaan met situaties die de drang naar eten uitlokken. • Gedragsveranderingen die nodig zijn om tot een gezonde levensstijl te komen. Fysieke training: • Ergospirometrie (fietsproef) om (hart)conditie na te gaan • Verbetering van het uithoudingsvermogen via gerichte oefeningen op loopbanden, fietsen, steppers, roeitoestellen, … • Professionele begeleiding door artsen en kinesisten om in alle veiligheid te trainen

sultaat boeken, maar we stellen vast dat het

Maagballon

veel moeilijker is om dit dan achteraf ook vol

Naast het conventionele programma is ook het plaatsen van een maagballon

te houden.”

(BIB), in combinatie met een dieet, een mogelijkheid om aan overgewicht te werken zonder chirurgie. Deze behandeling neemt aan populariteit toe.

In het groepsprogramma komen alle facetten aan bod die de obesitaspatiënt kunnen hel-

De gastro-enteroloog plaatst de maagballon gedurende ongeveer een half jaar

pen om duurzaam gewicht te verliezen. Het

in de maag. Omdat de ballon de maag gedeeltelijk vult, heeft de patiënt snel-

bestaat uit een educatief luik van 15 sessies

ler een 'vol' gevoel. Daardoor gaat hij minder eten en vermagert hij. Zowel het

en drie keer per week een fysieke training

inbrengen als verwijderen van een maagballon gebeurt via de mond. De bal-

gedurende drie maanden (zie kaderstukje).

lon is gemaakt van een zacht en flexibel soort siliconen. Nadat de lege ballon

“Het groepsaspect is heel belangrijk,” aldus dr.

ingebracht is, vult de arts hem met een steriele zoutoplossing. Hierdoor is de

Reenaers. “De deelnemers leren van elkaars

ballon te groot om in de darm te komen en zweeft hij vrij in de maag. Na het

ervaringen en dat werkt erg motiverend.

mislukken van diëten en medicatie, komen volgende patiënten in aanmerking

Daarnaast werken de diëtiste en kinesiste

voor een maagballon:

ook met dagboekjes waarin de patiënten hun

• Obese patiënten met een BMI te laag voor een chirurgische ingreep (tussen

eetgedrag en activiteiten thuis bijhouden.

30 en 35).

Het is een hulp om inzicht te krijgen in het

• Obese patiënten met een BMI tussen 35 en 40, waarbij een chirurgische in-

leef- en eetpatroon en hieraan bij te sturen.

greep niet mogelijk is. Bijvoorbeeld wanneer het risico bij een operatie te

Met het conventionele programma kunnen we bij gemotiveerde deelnemers op zes maanden tijd een gewichtsverlies van 8 tot 10 procent

groot is. • Obese patiënten met een BMI hoger dan 40 of 45, als voorbereiding op een chirurgische ingreep.

realiseren. De moeilijkheid bestaat er vaak in om dit duurzaam vol te houden.” Op regelmatige basis is er een multidisciplinair overleg tussen de kinesisten, diëtisten, psychologen, dr. Veerle Reenaers en dr. Anne-

MEER INFO

lies Mullens over de patiënten die deelnemen aan het obesitasprogramma. Het team gaat dan na waar de eventuele knelpunten zijn waardoor sommigen onvoldoende vermageren. Ook worden patiënten die na 3 maanden

Een afspraak maken met de verpleegkundig coördinator van het obesitascentrum voor een intake gesprek kan op eigen initiatief of via de huisarts op het telefoonnummer: 011 28 93 90 of 0477 99 29 98.

niet voldoende vermageren en in aanmerking

Voor meer informatie over het groepsprogramma of individuele begeleiding in het

komen voor bariatrische heelkunde aange-

Revalidatie- en Gezondheidscentrum kan men terecht op 011 30 96 57.

sproken om bariatrie in overweging te nemen.

JESSALINEA 7

obesitascentrum

dr. Wim Bouckaert

dr. Joep Knol

"Een bariatrische ingreep is slechts een onderdeel De patiënten van het obesitascentrum die in aanmerking komen voor chirurgie, krijgen - net zoals in het conventionele luik - een sterke mul-

niets nummer één oorzaak van amputaties en blindheid. Je leeft tien jaar minder lang met een BMI boven de 40.”

tidisciplinaire begeleiding. “Het doel van de chirurgie is voor ons niet het vermageren op zich, maar wel de gezondheid van de patiënt op een beter peil brengen,” stellen chirurgen dr. Wim Bouckaert en dr. Joep Knol. De bekendheid van het centrum neemt toe. In 2010 ver-

Multidisciplinair JL: Eén van jullie andere uitgangspunten is de multidisciplinaire werking. “De obesitascoördinatrice is de spilfiguur in

dubbelde het aantal ingrepen tot 165. Een stijgende lijn die zich ook

onze vernieuwde werking. Daarnaast hebben

in 2011 voortzet.

diëtiste, psychologe, en een algemeen inter-

we een structurele samenwerking met een nist of endocrinologe. Indien nodig worden ook andere deelspecialismen betrokken. Elke

“Toen ik acht jaar geleden met bariatrische

recte indicatie. En dat is eigenlijk fenomenaal

patiënt wordt volledig gescreend en formeel

chirurgie begon, zagen we voornamelijk com-

eenvoudig. Er zijn sinds 1991 heel duidelijke

multidisciplinair gesproken. Dat gebeurt elke

plicaties van patiënten die ergens anders een

wetenschappelijke IFSO-criteria die bepalen

maandag. Alle betrokken (para-)medici moe-

ingreep hadden ondergaan,” zeggen dr. Wim

wanneer chirurgie aangewezen is. Daarnaast

ten akkoord zijn om tot een operatie over te

Bouckaert en dr. Joep Knol. “De grootste com-

gelden er in België sinds 2007 specifieke

gaan. Het advies van de diëtiste weegt even

plicaties zagen we bij mensen die eigenlijk

wettelijke bepalingen (zie BMI pag. 6). België

zwaar als dat van de chirurg. Het succes van

nooit geopereerd hadden moeten worden. Het

is zowat het enige land waar op het vlak van

een ingreep hangt af van de samenwerking

heeft ons aan het denken gezet om zelf ook

terugbetaling alles strikt vast ligt. Onze crite-

binnen het team en met de huisarts, de opvol-

actief met bariatrische chirurgie te starten. Nu

ria zijn strenger dan de IFSO-normen en hou-

ging en vooral ook de wil van de patiënt om

is dat ongeveer 20% van het totaal aantal in-

den bovendien geen rekening met raciale ver-

blijvend iets te veranderen.”

grepen dat we doen als abdominaal chirurgen.”

schillen. Maar we houden ons hier strikt aan. De co-morbiditeiten zijn vaak erg belangrijk.

JL: Een chirurgische ingreep is voor jullie

JL: Wanneer komt iemand in aanmerking

Mensen onderschatten de gevolgen van obe-

slechts een deel van de oplossing?

voor bariatrische chirurgie?

sitas voor het metabolisme. Diabetes is één

“Een operatie is inderdaad niet dé oplossing,

“Obesitaschirurgie staat of valt met een cor-

van de belangrijke complicaties en niet voor

maar het begin van een oplossing die enkel te

8 JESSALINEA

van oplossing voor obesitas" bereiken valt met een levenslange gedrags-

is één van de weinige tools waarover we be-

hun patiënt. De opvolging van de vitamines

aanpassing. Het doel van obesitaschirurgie

schikken om mensen met een zeer hoog BMI

B12, vitamine D, foliumzuur en ijzer zijn bij-

is niet het vermageren op zich, maar wel de

te helpen. Bovendien is ook een levenslange

voorbeeld heel belangrijk na een bariatrische

gezondheid van de patiënt op een normaal

opvolging nodig. Elke patiënt krijgt na de ope-

ingreep. We registreren al onze patiënten ook

niveau helpen brengen. Het gezondheidsri-

ratie begeleiding met regelmatige controles

in een nationale database en daarnaast hou-

sico van patiënten met een BMI van meer dan

en het opstellen van een endocrinologisch

den we een eigen database bij. Zo kunnen we

40 is indrukwekkend hoog. Ze hebben zeven

bilan. In deze opvolging zijn ook de diëtiste,

onze eigen kwaliteit monitoren en bijsturen,

keer meer kans om plots dood te vallen, tien

psychologe en huisarts betrokken. We laten

zien waar we staan op vlak van complicaties

keer meer kans op diabetes mellitus, vijf keer

alle postoperatieve bloedafnames door de

en ons vergelijken met het nationale gemid-

meer kans op hoge bloeddruk en zeven keer

huisarts doen zodat ze voeling houden met

delde.”

meer kans op hartlijden. Het is bewezen dat personen met morbide obesitas die vermageren een positief effect op hun algemene gezondheid ervaren.”

ingrepen worden tegenwoordig " Bariatrische voorgesteld als twee keer niets, maar dat klopt niet. "

Serieuze ingreep JL: Het aantal complicaties bij obesitaschirurgie blijft groot?

Bariatrische chirurgie binnen het obesitascentrum

“Bariatrische ingrepen worden tegenwoordig

Sinds begin 2010 werkt het obesitascentrum met een obesitascoördinator die

voorgesteld als twee keer niets, maar dat

zorgt voor de intake en begeleiding van de patiënten. Dr. Wim Bouckaert en dr.

klopt niet. En dat vertellen we onze patiën-

Joep Knol zijn vanuit de chirurgische kant betrokken bij de multidisciplinaire

ten ook heel duidelijk. Het is een serieuze

werking. Zij werken nauw samen met dr. De Gols die in het St.-Franciskuszie-

ingreep, weliswaar op minimaal invasieve

kenhuis instaat voor de bariatrische ingrepen.

wijze, maar met mogelijk ernstige complica-

MEER INFO

ties. Moeilijke gevallen opereren we niet voor niets met twee chirurgen. Naarmate het centrum meer ervaring heeft en meer ingrepen

verpleegkundig coördinator Heidi Reekmans 011 28 93 90, e-mail: [email protected]

doet daalt de complicatieratio. Maar chirurgie

JESSALINEA 9

gastric banding

Drie veel voorkomende ingrepen 1. Gastric Banding: FALEN De klassieke maagbandoperatie was in het recente verleden erg populair in veel centra. “Het is een pure restrictieve ingreep met de bedoeling patiënten minder in volume te doen eten,” zegt dr.Bouckaert. “We hebben deze techniek zelden of nooit toegepast en deze blijkt nu toch ook niet zo succesvol te zijn. Binnen de vijf jaar heeft ongeveer 40 tot 50% van de patiënten een nieuwe operatie nodig wegens problemen van onvoldoende gewichtsverlies, onvoldoende aanpassing van eetgewoonten en ook technische problemen met de gebruikte prothese.”

Sleeve gastrectomie

2. Sleeve gastrectomie: bij extreme zwaarlijvigheid Dit is een puur volumebeperkende ingreep en de meest recente van alle toegepaste technieken. Via een laparoscopische operatie wordt de grote buitenbocht van de maag verwijderd. Enkel een lange verticale tunnel blijft als een soort mouw ("sleeve") aan de binnenbocht van de maag. Soms is dit ook een voorbereiding op een restrictievemalabsorptieve procedure bij de heel hoge gewichtscategorieën. Na een sleeve gastrectomie is er naast een beperking van voedselinname bij de meeste patiënten ook een verminderd hongergevoel. “We doen deze ingreep enkel bij heel extreme obesitas en bij pure volume-eters, waar een andere operatie soms te gevaarlijk is vanwege het hoge gewicht. Deze ingreep kan in de toekomst aan belang winnen.”

3. Gastric bypas: de gouden standaard “Dit is zonder twijfel de gouden standaard op het gebied van obesitaschirurgie,” aldus dr. Bouckaert en dr. Knol. “Hier heeft men 42 jaar ervaring in. Dankzij de laparoscopische technieken is het een stuk minder zwaar en gevaarlijk geworden dan vroeger. Maar het blijft een ernstige ingreep. Ter hoogte van de overgang van de slokdarm naar de maag wordt een klein voormaagje gecreëerd dat niet meer verbonden is met de rest van de maag. We nemen niets weg. Dat is vaak een misverstand. De dunne darm wordt enkele centimeters voorbij de twaalfvingerige darm (duodenum) doorgenomen. Hiervan wordt het onderste deel naar boven gebracht en verbonden met het nieuwe voormaagje. Het bovenste deel wordt op een lager niveau weer verbonden met de dunne darm die van het voormaagje naar beneden kwam. Met een gastric band realiseer je gemiddeld 30-40% verlies van overgewicht. Een gastric bypass is een zwaardere operatie maar het gemiddelde verlies van overgewicht is hier 65-75%. Dat is meer dan het dubbele. De kostprijs ten laste van de patiënt bedraagt ongeveer 1200 tot 1300 euro voor normaal verzekerden. Dat zijn voornamelijk de kosten van het gebruikte materiaal.”

10 JESSALINEA

Gastric bypass

KORT NIEUWS

Sint-Franciskus en Jessa Ziekenhuis werken samen voor borstkanker Het Sint-Francisziekenhuis en het Jessa Ziekenhuis hebben hun bestaande samenwerking voor de behandeling van borstkankerpatiënten bekrachtigd met de officiële ondertekening van een samenwerkingsovereenkomst. Deze overeenkomst kadert in het zorgprogramma borstkanker. De twee ziekenhuizen streven hierbij naar een gezamenlijke werking, waarbij patiënten met een borstcarcinoom in beide ziekenhuizen een uniforme en gegarandeerde kwaliteit van zorg krijgen, op basis van internationale standaarden.

Jessa Ziekenhuis voorziet nieuw ziekenhuis op campus Salvator

Sinds september 2008 nemen de artsen verantwoordelijk voor borstpathologie in

De raad van bestuur heeft op 11 mei

len gespecialiseerd zijn in borstkanker. Indien nodig worden ook andere artsen zoals

groen licht gegeven voor de verdere

plastische chirurgen, klinisch biologen en artsen nucleaire geneeskunde bij het overleg

uitwerking van de plannen voor een

betrokken

het Sint-Franciskusziekenhuis, deel aan de wekelijkse vergadering van het multidisciplinair borstcentrum in Hasselt. In het Jessa Ziekenhuis bespreken zij alle dossiers van borstkankerpatiënten van het Sint-Franciskusziekenhuis binnen het borstcentrum. Deze multidisciplinair oncologische consultatie (MOC) is samengesteld uit gynaecologen, medisch oncologen, anatoom-pathologen, radiologen en radiotherapeuten die al-

nieuw ziekenhuis op de huidige campus Salvator, vlak buiten de grote ring in Hasselt. Op deze eenheidscampus zullen alle ziekenhuisactiviteiten voor Hasselt samengebracht worden. De campus in Herk-De-Stad blijft bestaan als revalidatiecampus. Ook de raadplegingen blijven er behouden. “Uit onderzoek blijkt de locatie op campus Salvator geschikt te zijn voor de nieuwe eenheidscampus die we in Hasselt wensen te realiseren,” zegt voorzitter Willem Descamps van het Jessa Ziekenhuis. “De ruimte is groot genoeg, het terrein ligt in een zone voor openbaar nut en ook de ligging is goed om een optimale bereikbaarheid te garanderen. Indien uit het mobiliteitsonderzoek en uit de gesprekken met de

vast. Ook de stad Hasselt moet deze

Jessa Ziekenhuis en PHL lanceren begeleidingsdienst voor ex-kankerpatiënten

locatie nog goedkeuren.” Om geen tijd

De PHL en het Jessa Ziekenhuis organiseren onder de naam EMIOR een project dat

te verliezen is een stuurgroep van het

focust op de begeleiding van mensen die genezen zijn van kanker en terug aan het

ziekenhuis al bezig met de uitwerking

werk willen na een lange periode van arbeidsongeschiktheid. EMIOR staat voor ‘Er-

van een technisch en financieel plan

gotherapeutische Methodiek in Oncologische Revalidatie’. Het is een methodiek die

voor het nieuwe ziekenhuis. De zieken-

ingezet kan worden om verlies van arbeidsparticipatie (en bijgevolg verlies van le-

huisleiding hoopt binnen vijf à zeven

venskwaliteit) tegen te gaan en dit voor een doelgroep die zonder ondersteuning

jaar met de bouwwerken te kunnen

niet langer professioneel actief dreigt te zijn: vrouwen die de behandeling van borst-

starten. De volgende jaren zullen er op

kanker beëindigd hebben en moeilijkheden ondervinden bij de terugkeer naar de

de drie bestaande campussen nog een

werkplek. De ergotherapeuten van Emior ondersteunen ex-patiënten bij de terug-

aantal verschuivingen gebeuren om de

keer naar de werkplek. Ze maken hen wegwijs in de mogelijkheden, de administra-

werking van nu tot aan de nieuwbouw

tie en er wordt samen gezocht naar oplossingen voor eventuele knelpunten. Ook de

zo goed mogelijk af te stemmen op de

werkgever wordt erbij betrokken. Het project kwam tot stand dankzij een uitgebreide

noden van de patiënt.

ondersteuning van het Europees Sociaal Fonds (ESF).

zusters Salvatorianessen die eigenaar van de gronden zijn, geen onoverkomelijke problemen opduiken, ligt de keuze

JESSALINEA 11

kinder- en jeugdgeneeskunde

Kinderen met ontwikkelingsstoornis kunnen voortaan ook in Limburg terecht: Centrum voor ontwikkelingsstoornissen opent antennepunt

Kinderen bij wie ontwikkelingsproblemen vermoed worden, kunnen voortaan ook in Limburg terecht voor een diagnose en doorverwijzing op maat. Op 3 februari 2011 vond in Hasselt de officiële opening plaats van het Antennepunt Limburg van het Centrum voor Ontwikkelingsstoornissen (COS). Het initiatief is een samenwerking tussen het UZ Leuven, het Ziekenhuis Oost-Limburg en het Jessa Ziekenhuis.

Doel Het doel is het stellen van een diagnose en het formuleren van ontwikkelingsperspectieven. Er wordt ook gezocht naar hulpverlening op maat (therapie, begeleiding, oriëntering naar geschikte school of voorziening, …) en informatie verstrekt over hulpmiddelen, sociale wetgeving, enz. Naast het formuleren van een functionele diagnose zoeken de betrokken artsen en paramedici ook naar een mogelijk onderliggende etiologische diagnose. Hiervoor worden zo

Het Centrum voor Ontwikkelingsstoornissen

hulpvraag of met een verhoogd risico op ont-

nodig bijkomende medisch-technische onder-

is een ambulant diagnostisch centrum waar

wikkelingsstoornissen onderzoeken, met als

zoeken gecoördineerd (genetisch onderzoek,

multidisciplinair onderzoek wordt gedaan bij

doel te komen tot een wetenschappelijk goed

metabool onderzoek, beeldvorming, bijkomend

jonge kinderen met een vermoeden van of ri-

onderbouwd integrale diagnose (functioneel

visus of gehoorsonderzoek, …). Hierbij is nauwe

sico op een ontwikkelingsstoornis.

en causaal).

samenwerking met andere diensten belangrijk (klinische genetica, kinderneurologie, orthopedie, ORL, oftalmologie, kinderpsychiatrie, …).

Doelgroep

Werking

De doelgroep zijn jonge kinderen waar er een

Binnen de werking van het centrum staat

Het multidisciplinair onderzoek wordt gesub-

bezorgdheid is bij de ouders of andere betrok-

multidisciplinariteit en het kind centraal. Een

sidieerd door de Vlaamse gemeenschap. De

ken instanties (artsen, hulpverleners, scholen,

multidisciplinair team brengt via gespecia-

persoonlijke bijdrage bedraagt 60 euro per

kribbes, …) rond hun ontwikkeling. Voorbeel-

liseerde onderzoeken de mogelijkheden en

kalenderjaar (niet terugvorderbaar via het

den hiervan zijn oa. problemen rond motoriek,

beperkingen van het kind in kaart in de ver-

ziekenfonds).

niet op gang komende spraaktaalontwikke-

schillende ontwikkelingsdomeinen. De ouders

ling, moeilijkheden op school, zorg rond ge-

worden nauw en actief betrokken en krijgen

Kinderen die gezien worden op het COS zijn

drag en spel, socio-emotionele problemen,

de mogelijkheid om alle onderzoeken mee

kinderen met een verhoogd risico op een

gehoor- of visuele problemen,….

te volgen. Indien nodig worden observaties

ontwikkelingsstoornis (zoals prematuriteit,

Het centrum wil op multidisciplinaire wijze

gepland binnen de vertrouwde leefomgeving

chronische aandoening, kwetsbare omge-

kinderen met een complexe diagnostische

(klas, kribbe, thuis).

vingscontext, …) en kinderen met een ontwik-

12 JESSALINEA

kelingsstoornis (globale ontwikkelingsvertraging, verstandelijke beperking, meervoudige handicap, spraaktaalstoornis, ontwikkelingsdyspraxie, motorische handicap, autismespectrumstoornis, visuele of gehoorstoornis, …). Er zijn vier erkende Centra voor Ontwikkelingsstoornissen in Vlaanderen: Leuven is gestart in 1985, nadien volgden nog Gent, Antwerpen en Brussel. Omwille van de lange wachtlijst in

Praktische informatie COS – antennepunt Limburg H

het grote capaciteitsprobleem in Limburg in-

Locatie:

zake diagnostiek voor deze doelgroep en om

Telefoon: 011 30 89 80

de bestaande centra (vaak meer dan een jaar),

de dienstverlening naar deze patiënten te verbeteren, is het initiatief ontstaan om een antennepunt van het bestaande Centrum voor Ontwikkelingsstoornissen Leuven op te starten in de provincie Limburg. De locatie van het nieuwe Centrum voor Ontwikkelingsstoornissen te Limburg is Huis 9 (het voormalig Limburgs Provinciaal Gezondheidscentrum) op de campus Virga Jesse van het Jessa Ziekenhuis Hasselt. Dit initiatief werd opgestart in samenwerking met het UZ Leuven, het Ziekenhuis Oost-Limburg en het Jessa Ziekenhuis. Met de oprichting van een antennepunt in Limburg willen we de dienstverlening naar de Limburgse kinderen en hun ouders optimaliseren door het creëren van vlottere bereikbaar-

e-mail:

Huis 9 (Voormalig Provinciaal Gezondheidscentrum) Jessa Ziekenhuis, campus Virga Jesse Stadsomvaart 9, 3500 Hasselt

[email protected]

Werking: multidisciplinair diagnostisch onderzoek Multidisciplinair team: kinder- en revalidatiearts, liaison kinderpsychiater, orthopedagoge, logopediste, kinesitherapeute. Brede omkadering (met sociaal werkster, verpleegkundige, planningsverantwoordelijke) vanuit COS Leuven Doelgroep: jonge kinderen met vermoeden van of risico op ontwikkelingsvertraging of -stoornis in één of meer van volgende domeinen: - Motoriek/handvaardigheid - Mentale ontwikkeling - Gedrag en spel - Taal en communicatie - Zelfredzaamheid - Sociale en emotionele ontwikkeling - Visuele en auditieve ontwikkeling - …

heid en een betere samenwerking met het

Aanmeldingen: door ouders en/of verwijzers op centraal nummer COS Leuven 016 33 75 08

hulpverleningsnetwerk ter plaatse in Limburg.

Openingsuren: elke donderdag tussen 8 en 17 uur

JESSALINEA 13

REVALIDATIE EN ZIEKENHUISHYGIËNE

Het multidisciplinaire team dat aan het project ziekenhuishygiëne op campus St.-Ursula werkte v.l.n.r.: dr. Luc Waumans (arts ziekenhuishygiënist), Gertie Ponet (hoofdverpleegkundige), An Ector (hoofdverpleegkundige), Anke Swinnen (kinesitherapeut), Alène Verheyen (verpleegkundig ziekenhuishygiënist). Niet op de foto: dr. Veronik Slachmuylders, Johan Coppens, Nathalie Nijs, Miet Hilkens.

Duidelijke preventie ziekenhuishygiëne hoeft De specifieke context van een revalidatieziekenhuis zorgt voor een hoger risico op het voorkomen van multi drug resistent organismen (MDRO) zoals MRSA. Met een gericht en doorgedreven beleid heeft campus St.-Ursula in 2010 het aantal patiënten dat tijdens het ziekenhuisverblijf MRSA-positief wordt met drie kwart kunnen verminderen tot nog slechts enkele gevallen per jaar. Via voorlichting en duidelijk richtlijnen is er een evenwicht gevonden tussen actieve therapie en isolerende maatregelen. Een resultaat dat alleen mogelijk was dankzij de medewerking van een breed multidisciplinair team. In een revalidatiecentrum is de kans op een be-

niet te weigeren bij opname. Het komt er dan

smetting met MRSA of een andere MDRO gro-

ook sterk op neer om verdere besmetting tij-

ter dan in een acute setting. De revalidanten

dens de revalidatie (nosocomiale infecties) te

verblijven gedurende lange tijd in het revalida-

voorkomen en tegelijk toch een goede revali-

tiecentrum en leven intensief samen in kleine

datietherapie aan te bieden. Een streng en dui-

groepen. Ze hebben vaak al een heel traject

delijk screeningsbeleid bij opname en tijdens

afgelegd binnen ziekenhuizen of andere hulp-

het verblijf is dan ook nodig.

verlening. Er is regelmatig of langdurig gebruik van antibiotica, aanwezigheid van chronische

" van de verwijzers informatie Het is erg belangrijk dat we

doorkrijgen over het dragerschap van MRSA en andere multi-resistente kiemen. 14 JESSALINEA

"

wonden en decubitus, aanwezigheid van

Revalidatie versus isolatie

vreemd materiaal zoals canules en katheters,

Vanuit het revalidatieoogpunt ligt de prioriteit

immobiliteit, intensief gebruik van therapiema-

op maximaal herstel van de patiënt. “Voor een

terialen, … Het zijn maar enkele van de redenen

besmette patiënt kiezen we vanuit het stand-

waarom, nog meer dan ergens anders, waak-

punt van ziekenhuishygiëne normaal echter

zaamheid geboden is.

voor isolatie,” zegt Alène Verheyen, verpleeg-

Campus St.-Ursula hanteert de politiek om

kundig ziekenhuishygiënist. “Maar dat maakt

revalidanten met een positieve MRSA-status

goede therapie erg moeilijk. Er bestond ook

De revalidanten worden betrokken bij de preventieve maatregelen.

revalidatie niet in de weg te staan. weinig of geen wetenschappelijke literatuur

voor MRSA en één voor andere multiresistente

doorkrijgen over het dragerschap van pati-

over het onderwerp. We zijn dan samen gaan

kiemen. Zowel voor de therapeut, voor de ver-

ënten van MRSA en andere multi-resistente

zoeken naar een methodiek om te selecteren

pleegkundigen, als voor de revalidant geeft de

kiemen. Zo kunnen we ze onmiddellijk indelen

welke patiënten we kunnen toelaten op het

flowchart een duidelijk overzicht van de maat-

in de juiste risicogroep,” aldus de ziekenhuis-

therapieblok en bij wie we voor isolatie opte-

regelen die genomen kunnen worden.”

hygiëniste Alène Verheyen. “Die informatie ontbreekt nu nog veel te vaak. Elke revali-

ren.”

dant die in ons centrum binnenkomt wordt “We zijn vertrokken vanuit een aantal zorgob-

Actieve betrokkenheid

gescreend op MRSA. Maar dat resultaat weet

servaties op de verpleegafdelingen en in de

Dr. Véronik Slachmuylders: “We hebben ervaren

je pas definitief na 72 uur. Drie dagen is lang

therapieblokken. Naast een gebrek aan kennis

dat de revalidanten het positief ervaren dat ze

om te wachten met therapie. Afhankelijk van

over hoe en wanneer ontsmetten, kregen we

mee betrokken worden en op voorhand duide-

hun status bij opname, mogen de revalidanten

ook veel vragen van medewerkers over hoe

lijk weten wat kan en wat niet kan. Zo kunnen

daarom voorlopig op therapie gaan en afhan-

omgaan met besmette patiënten. Uiteindelijk

bepaalde positieve patiënten toch deelnemen

kelijk van het screeningsresultaat passen we

hebben we gekozen voor een multidisciplinaire

aan een aantal activiteiten en bijvoorbeeld

later verdere maatregelen toe.”

aanpak met de dienst ziekenhuishygiëne, een

naar de dagzaal of het cafetaria gaan. De be-

revalidatiearts, een hoofdverpleegkundige,

langrijkste voorwaarde is dat ze begrijpen wat

De acties hebben duidelijk vruchten afgewor-

de referentiepersonen ziekenhuishygiëne van

er van hen verwacht wordt. Dankzij gestructu-

pen. Zo is het aantal gevallen van nosocomiale

kinesitherapie en ergotherapie en de verant-

reerde aandacht voor het probleem, duidelijke

overdracht van MRSA in 2010 van twaalf naar

woordelijke zorgcluster.”

voorlichting en de nodige voorzorgsmaatrege-

vier terug gebracht. “De grote uitdaging ligt nu

len kunnen de revalidanten toch een aantal

in een volgehouden inspanning, maar ook in de

therapiemogelijkheden benutten. De thera-

aanpak van andere multiresistente gram nega-

Maatregelen per risicogroep

peuten hebben hard gewerkt aan voorlichting

tieve bacillen die zowel in acute ziekenhuizen

Eén van de resultaten waren twee flowcharts

naar revalidanten en familie. Het is één van de

als in de revalidatiecentra aan een opmars be-

waarbij de revalidanten ingedeeld worden

sterkste middelen die we kunnen inzetten.”

zig zijn. Door een goede toepassing van de ba-

in risicogroepen. Revalidatiearts dr. Véronik

sisregels over ziekenhuishygiëne en het juiste

Slachmuylders: “Per categorie wordt duide-

compromis tussen isolerende maatregelen en

lijk vermeld wie welke therapie kan volgen

Informatie verwijzers

therapie moeten we in staat zijn om op alle

en welke hygiënemaatregelen per categorie

“Het is heel erg belangrijk dat we van de ver-

vlakken goede resultaten te boeken. Een strik-

aangewezen zijn. Er is een aparte flowchart

wijzende artsen en ziekenhuizen informatie

te opvolging van de cijfers blijft aangewezen.”

JESSALINEA 15

dr. Johan Vijgen

Dossier Electrofysiologie Voorkamerfibrillatie: epidemiologie, definitie en A. Epidemiologie en definitie

gebaseerd op drie grote epidemiologische

Het oppervlakte ECG toont volledig onregel-

Voorkamerfibrillatie is de meest frequent

studies.

matige intervallen tussen de QRS complexen.

voorkomende ritmestoornis. Het risico op het

Voorkamerfibrillatie is geen onschuldige ritme-

Er zijn geen duidelijk te onderscheiden P-

ontwikkelen van voorkamerfibrillatie is 25%

stoornis. Een patiënt met voorkamerfibril-

toppen in de verschillende ECG afleidingen.

vanaf de leeftijd van 40 jaar. Ongeveer 1 op

latie heeft, onafhankelijk van de ingestelde

Meestal zijn er fibrillatiegolven aanwezig die

15 volwassenen ouder dan 65 jaar en 1 op 10

behandeling, een verdubbeld risico op over-

mekaar opvolgen met erg korte en wisselende

volwassenen ouder dan 80 jaar hebben te ma-

lijden, 4.5 maal verhoogd risico op trombo-

intervallen. Figuur 2 toont een ritmestrook

ken met deze stoornis. Het aantal patiënten

embolische complicaties en 3 maal verhoogd

waarop het verschil tussen sinusritme en voor-

met voorkamerfibrillatie in België wordt ge-

risico op hartfalen. Bovendien is er een duide-

kamerfibrillatie duidelijk te zien is. Figuur 3

schat op 150.000 en dat cijfer zal tegen 2050

lijke impact op levenskwaliteit en een signifi-

toont een oppervlakte ECG van een patiënte

waarschijnlijk verdubbelen. De laatste 20 jaar

cante kost voor de ziekteverzekering.

met voorkamerfibrillatie. Sommige verwante

is het aantal ziekenhuisopnames te wijten aan

De diagnose van voorkamerfibrillatie wordt

ritmestoornissen zoals atriale tachycardie of

voorkamerfibrillatie toegenomen met 60 %.

gesteld met behulp van een electrocardiogram

voorkamerflutter kunnen soms moeilijk te on-

Figuur 1 toont de verwachtte stijging van het

(ECG). Voorkamerfibrillatie wordt in de Richtlij-

derscheiden zijn van voorkamerfibrillatie, doch

aantal patiënten met voorkamerfibrillatie in

nen van de Europese Vereniging van Cardiolo-

vragen meestal een vergelijkbare aanpak.

de Verenigde Staten. De voorspellingen zijn

gie gedefinieerd als volgt:

15.9 15.2 Olmsted County data (assuming a continued increase in AF incidence)1,2 14.3

16

Patients with AF (millions)

14

13.1 11.7

12 10.2

10

8.9

10.3

7.7

8 5.90

6

5.1

4

5.1

2 2.08

5.6

9.4

6.7

6.1

2.66 2.26 2.44

8.4 6.8

2.94

12.1 11.7 11.1 Olmsted County data (assuming no further increase in AF incidence)1,2

Figuur 2: Bij een patiënt in normaal sinusritme is het ritme regelmatig en zijn er een duidelijke P-toppen waarneembaar voor elk QRS complex.

7.5

3.33

3.80

4.34

4.78

5.61 5.16 5.42 Atria study data2,3

0 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

year

Figuur 1: Verwachte stijging van de prevalentie van voorkamerfibrillatie

16 JESSALINEA

Figuur 2: Bij een patiënt in voorkamerfibrillatie is het ritme onregelmatig en zijn er geen duidelijke P-toppen voor het QRS complex. Er zijn korte en wisselende intervallen tussen de fibrillatiegolven.

cardiologie

het nut van actieve screening Voorkamerfibrillatie wordt onderverdeeld in

3) Persisterende voorkamerfibrillatie

Initiële aanpak

vier types:

wordt gedefinieerd als een episode van

van een patiënt met voorkamerfibrillatie:

1) Eerste episode van voorkamerfibrilla-

voorkamerfibrillatie die langer duurt dan

Wanneer de diagnose van voorkamerfibrilla-

tie. Indien bij een patiënt voor de eerste

één week of die gestopt wordt door mid-

tie gesteld wordt dient men aandacht te be-

keer de diagnose van voorkamerfibrillatie

del van elektrische of medicamenteuze

steden aan de symptomen van de patiënt en

reconversie.

dienen de gevolgen van voorkamerfibrillatie

wordt gesteld wordt hij ondergebracht in

4) Langdurig persisterende voorkamerfi-

te worden opgevangen. Voor de symptomen

manier van herstel van het sinusritme.

brillatie wordt gedefinieerd als een epi-

wordt de EHRA score vooropgesteld die de pa-

2) Paroxysmale voorkamerfibrillatie wordt

sode van voorkamerfibrillatie die langer

tiënten verdeeld in klasse I (asymptomatisch),

gedefinieerd als spontaan terminerende

dan 1 jaar bestaat vooraleer beslist wordt

klasse II (milde symptomen, dagelijkse leven

voorkamerfibrillatie. Het herstel van het

om het sinusritme te herstellen.

kan worden verder gezet), klasse III (duidelijke

deze categorie, ongeacht de duur of de

sinusritme gebeurt meestal binnen de 48

5) Men spreekt van Permanente voorka-

symptomen met impact op dagelijks functio-

uur doch kan zich nog voltrekken in de eer-

merfibrillatie indien beslist wordt dat

neren) en klasse IV (ernstige symptomen, pati-

ste week na het ontstaan. Na één week is

deze ritmestoornis aanvaard wordt en er

ënt kan niet meer normaal functioneren).

het erg onwaarschijnlijk dat het sinusritme

geen stappen ondernomen worden om het

Op het ogenblik dat de diagnose van voorka-

spontaan zal hervatten.

sinusritme te herstellen.

merfibrillatie wordt gesteld dient men trachten te achterhalen hoelang de ritmestoornis aanwezig is. Indien men op basis van de symptomen met voldoende zekerheid kan uitmaken dat de ritmestoornis minder dan 48 uur aanwezig is kan overwogen worden om zo snel mogelijk het sinusritme te herstellen onder bescherming van subcutane heparine in therapeutische dosis. Indien er onzekerheid is over het begin van de voorkamerfibrillatie of indien de ritmestoornis zeker langer dan 48 uur aanwezig is dient door middel van een transoësofagale echo de aanwezigheid van trombi in het hartoortje uitgesloten te worden voorafgaandelijk aan een herstel van het sinusritme. Het is dus duidelijk dat het voorkomen van trombo-embolische

complicaties

primeert

Figuur 3: Oppervlakte electrocardiogram die de diagnose van voorkamerfibrillatie bevestigt.

JESSALINEA 17

lijkse risico op een beroerte voorspellen en zo

wordt gesteld. Het opstarten van anticoagula-

Bepaling van het risico op trombo-embolische complicaties:

tie door middel van subcutane heparines dient

Patiënten met voorkamerfibrillatie hebben

teem een score geeft van 2 of meer dient er

dan ook zo snel mogelijk te gebeuren tenzij er

een 4.5 maal verhoogd risico op trombo-

anticoagulatie opgestart te worden met een

belangrijke contra-indicaties zijn. Verder dient

embolische complicaties. Het risico wordt niet

INR tussen 2 en 3 om het verhoogde risico

er aandacht besteed te worden of de patiënt

beïnvloed door het type van voorkamerfibril-

op bloedklonter te verminderen. Het risico in

tekens van hartfalen vertoont, uitgelokt of in

latie en is even hoog bij paroxysmale als bij

deze groep stijgt per bijkomend gaande van

de hand gewerkt door de ritmestoornis.

persisterende of permanente voorkamerfi-

2% op jaarbasis bij een score van 2 tot zelfs

Nadat voldoende maatregelen zijn getroffen

brillatie, alsook bij voorkamerflutter. De kans

10% bij een score van 7.

om de acute complicaties (trombi en hartfa-

op klontervorming en trombo-embolische

len) van voorkamerfibrillatie te voorkomen

complicaties wordt eerder bepaald door het

zal men mogelijke uitlokkende factoren uit-

onderliggende substraat. Deze risicobepaling

B. Het nut van actieve screening

sluiten. Hiervoor is een bloedname nodig om

gebeurt aan de hand van de CHA2DS2-VaSC

schildklierlijden en diabetes uit te sluiten en

SCORE (zie tabel). Hierbij worden een aantal

Nationale screeningscampagne voorkamerfibrillatie:

meestal een cardiologisch nazicht om onder-

bijkomende klinische risicofactoren opgeteld

De

liggend kleplijden of in zeldzame gevallen

om het risico op een beroerte te voorspellen

neemt toe. Patiënten met voorkamerfibril-

ischemisch hartlijden uit te sluiten. Volgende

bij mensen met voorkamerfibrillatie. Afhanke-

latie hebben een verhoogd risico op trombo-

patiënten hebben een verhoogd risico op

lijk van het aantal punten kan men het jaar-

embolische complicaties. Bovendien zijn 33%

zodra de diagnose van voorkamerfibrillatie

de therapie aanpassen. Indien het puntensys-

prevalentie

van

voorkamerfibrillatie

voorkamerfibrillatie: • Verhoogde bloeddruk • Diabetes • Voorgeschiedenis van trombose of een beroerte

Punten C

Hartfalen

1

H

Hoge bloeddruk

1

• Voorgeschiedenis van slaapapneu

A2

Leeftijd boven de 75 j

2

• Overgewicht

D

Suikerziekte

1

• Schildklierlijden

S2

Beroerte in de voorgeschiedenis

2

V

Aderverkalking, voorgeschiedenis van een hartinfarct

1

A

Leeftijd tussen de 65-74j

1

S

Geslacht (vrouwelijk)

1

• Voorgeschiedenis van hartinfarct of hartfalen.

• Overmatig alcoholgebruik • Beoefening van duursport • Familiale voorgeschiedenis van voorkamerfibrillatie.

18 JESSALINEA

dr. Dagmara Dilling-Boer

van de episoden van voorkamerfibrillatie

zijn om patiënten met voorkamerfibrillatie te

asymptomatisch. Om die reden organiseerde

detecteren, vooral belangrijk voor diegenen

de Belgische vereniging van hartritmespecia-

met een verhoogd risico op beroertes. Deze

listen (BeHRA) vorig jaar de eerste editie van

laatste groep dient behandeld te worden met

de week van het hartritme. Tijdens de week

bloedverdunners om hun risico op beroer-

van het hartritme konden patiënten zich gra-

tes terug te dringen. De resultaten van de

tis laten testen op deze hartritmestoornis.

screeningscampagne werden recent voorge-

Na het invullen van een vragenlijst werd het

steld op het Europees Congres voor Cardio-

hartritme gedurende 30 seconden met be-

vasculaire Preventie te Genève.

hulp van een hartritmemonitor opgemeten.

CHA2DS2-VASc-score

169

46 14 0 1 >=2 Figuur 4: Tijdens de screeningscampagne in 2010 werd bij 229 personen voorkamerfibrillatie ontdekt. 169 personen hadden een verhoogd risico voor trombo-embolische complicaties.

Indien de test wees op voorkamerfibrillatie, kregen de patiënten een brief mee voor hun huisarts voor de verdere diagnose en behandeling. Deze gratis testen werden uitgevoerd in maar liefst 69 centra over heel België. In totaal boden zich 14.298 patiënten aan. In de totaal gescreende populatie had 1.9% voorkamerfibrillatie. De gemiddelde leeftijd van de patiënten met deze hartritmestoornis be-

Systematische screening voorkamerfibrillatie door de huisarts

droeg 66 jaar. Een belangrijk resultaat is de

De nationale screeningscampagnes zijn er vooral op gericht om het algemene

evaluatie van het risico van deze patiënten

publiek bewust te maken van het belang van voorkamerfibrillatie. De centrale

op het ontwikkelen van bloedklonters met

rol van de huisarts in de screening naar en de behandeling van voorkamerfibril-

een beroerte tot gevolg. Deze risicobepaling

latie is essentieel. Om dit nog meer te onderstrepen starten onderzoekers van

gebeurde aan de hand van de CHA2DS2-VaSC

de Universiteit Hasselt onder leiding van Prof. Neree Claes in samenwerking

SCORE (zie boven). Een significant aantal van

met de cardiologen van het Hartcentrum Hasselt een onderzoeksproject om de

de gescreende patiënten had een verhoogd

Limburgse huisartsen te ondersteunen en bewust te maken van het probleem

risico op de vorming van bloedklonters en

van voorkamerfibrillatie.

zouden bijgevolg met bloedverdunners moeten behandeld worden (zie figuur 4). Maar liefst 169 van de gescreende patiënten had een CHA2DS2-VaSC SCORE van 2 of meer. Uit dit onderzoek kunnen we concluderen dat dergelijke screeningscampagnes waardevol

REFERENTIE N Claes, M Goethals, P Goethals, G Mairesse, B Schwagten, D Nuyens, W Schrooten, J Vijgen. Screening for Atrial Fibrillation (AF) in Belgium: a multicentre trial. European Journal of Cardiovascular Prevention and Rehabilitation 2011. April: S30.

JESSALINEA 19

kinder- en jeugdgeneeskunde

Placebo: done or not done? Dé context bij uitstek waarbinnen bewust en intentioneel placebo als behandeling wordt gebruikt is het wetenschappelijk geneesmiddelenonderzoek. Dit gebeurt bij medeweten en na toestemming (informed consent) van de patiënt of zijn verantwoordelijke. Terecht kan men zich de vraag stellen in hoeverre en onder welke voorwaarden placebo kan gebruikt worden in een klinische setting. Kan placebo worden gebruikt als differentieel diagnostisch middel bij dr. Christine Swysen

bepaalde psychosomatische klachten? Kan placebo überhaupt worden voorgeschreven als therapeutisch middel, ongeacht het feit dat nagenoeg elk ‘actief’ geneesmiddel een placebo-effect kan hebben? Om zicht te krijgen op het gebruik van placebo bij kinderen en jongeren voerden we een literatuurstudie uit. Daarnaast enquêteerden we Limburgse huis- en kinderartsen over hun ervaringen met placebo. Op basis van de bevindingen formuleren we een besluit met mogelijke richtlijnen

dr. Marc Raes

Resultaten

worden aangehaald. Vooral de ‘verwachtings-

Literatuuronderzoek

theorie’ en de ‘klassieke conditionering’ zijn

De literatuur is niet zo duidelijk wat betreft

het meest onderzocht(2).

het ‘effect van placebo’. Er is niet alleen verschil in de gebruikte terminologie (placebo,

Bij kinderen zijn er, om ethische redenen,

placebo-effect,

doch

weinig studies, zeker wanneer het behande-

placebo-interventie),

ook in de onderzochte deelaspecten . Ver-

lingen met placebo betreft. Vooral te weer-

volgonderzoek kan niet steeds voorafgaande

houden valt dat de placebo responder rate bij

resultaten bevestigen. Meerdere verklarings-

kinderen en adolescenten hoger ligt dan bij

mechanismen voor het effect van placebo

volwassen(3,4). Uit onderzoek van het gebruik

(1)

20 JESSALINEA

van placebo bij kinderen met ontwikkelings-

reageert op een placebo, er geen somatische

bedroeg 21% bij de huisartsen en 37 % bij de kin-

stoornissen wordt het effect verklaard ener-

onderliggende oorzaak kan zijn .

derartsen. Uit de groep responders van de huis-

zijds op basis van verwachtingen en klassieke

artsen gebruikt slechts 9% van de huisartsen

conditionering bij het kind, anderzijds door

placebo, tegenover 50% van de kinderartsen.

een effect bij de ouders(5,6). Zij gaan anders

Bevraging

kijken naar hun kind en gaan zichzelf ook an-

Methode. Voor de duidelijkheid vermelden

Zowel niet-gebruikers als gebruikers vinden

ders gedragen t.o.v. hun kind. Positief gedrag

we dat de term placebo (in de enge zin) in

het gebruik van placebo over het algemeen

bij het kind, lokt een positieve aanpak uit bij

ons onderzoek aansluit bij de definitie van

niet zinvol. De belangrijkste reden waarvoor

de ouders én positieve verwachtingen bij ou-

Stewart-Williams & Podd(9): ‘a substance or

placebo dan toch gegeven wordt is differenti-

ders en kind lokken positief gedrag uit. Vol-

procedure that has no inherent power to pro-

aal diagnostisch, op de tweede plaats staat bij

gens L. Colloca (National Institute of Health,

duce an affect that is sought or expected’. Er

de huisartsen pijnreductie, bij de kinderartsen

Italy), spelen naast de verwachting en de

werden 154 huisartsen en 43 kinderartsen

angstreductie. Kinderartsen stellen placebo

klassieke conditionering, de grotere leerbaar-

bevraagd. Allen kregen éénmalig een enquête

vaak als medicijn voor. Ze bespreken het niet

heid van kinderen , het meer ‘zuivere’ geloof

toegestuurd, met een begeleidend schrijven.

steeds met de kinderen wanneer ze het als

in behandeling (vrij van negatieve ervarin-

Resultaten. (Tabel) Het antwoordpercentage

placebo bedoelen.

gen), alsook het grotere vertrouwen in ouders en omgeving een belangrijke rol (mededeling na persoonlijk contact). Huisartsen

In de literatuur vonden we ook een aantal studies die trachtten het daadwerkelijk voor-

Kinderartsen

Aantal enquêtes

154

43

Aantal antwoorden

32 (21%)

16 (37%)

in kaart te brengen(7,8). Uit beide studies blijkt



Gemiddelde leeftijd (jr)

46.8

50.3

dat placebo nog steeds wordt voorgeschreven,



Geslacht (M/V)

23/9

12/4

dat dit voorschrijven vaak niet transparant ge-



Gebruik van placebo

beurt en dat er verschillende beweegredenen



Aantal

3/32

8/16

zijn voor het starten van een dergelijke behan-



Reden

schrijven van placebo in de klinische praktijk

deling (pijnstillend, angstreductie, differentiaal diagnostisch,…). Nogal uitdrukkelijk wordt in de literatuur gesteld dat placebo niet aanzien kan worden als middel om aan differen-



Diff diagnose

2/3

8/8



Pijnreductie

1/3

1/8



Angstreductie

0/3

4/8

tieel diagnostiek te doen. Het placebo-effect



Besproken met

is niet alleen groter bij zieke dan bij gezonde



Ouders

2/3

5/8

personen, maar is nagenoeg steeds aanwezig.



Ouders + kind

1/3

2/8

Men kan dus niet zeggen dat als een patiënt

JESSALINEA 21

Discussie

als differentieel diagnostisch middel, terwijl

Rilatine) of bij afbouw van een medicamen-

Algemeen kan men stellen dat evoluties op

dat in de praktijk toch nog wordt gedaan. De

teuze behandeling. Het voorschrijven moet

juridisch vlak via de wet op de patiëntenrech-

geënquêteerde huis- en kinderartsen geven

steeds ethisch verantwoord en met respect

ten de informatieverstrekking aan de patiënt

juist het stellen van een differentieel diag-

voor de arts-patiënt relatie gebeuren. Nadien

duidelijker omschreven en gevrijwaard heb-

nose als de belangrijkste reden aan. In een

moet het effect ervan ook met de ouders en

ben. De geest van de wet zegt dat steeds

onderzoek bij een volwassen populatie werd

het kind (afhankelijk van zijn begripsvermo-

alle informatie aan de patiënt moet gegeven

placebo voorgeschreven door huisartsen (n=

gen) besproken worden.

worden over de aard en het doel van de be-

12) en specialisten (n= 19) voor differentieel

Placebo kan niet differentiaal diagnostisch

handeling en dat de patiënt zijn toestemming

diagnosestelling in resp. 41.7% en 31.6 %,

gebruikt worden, aangezien placebo een posi-

moet geven om de behandeling te starten. In

voor pijnreductie in resp. 31.7 % en 21 % en

tief effect kan hebben zowel bij zieke als ‘ge-

principe kan of mag er dan ook geen ‘placebo’

voor angstreductie in resp 58.3 % en 21 % (7).

zonde’ mensen. Het is belangrijk de stelling

(in de enge zin) worden gegeven zonder dat

Terwijl de meeste artsen stellen dat het be-

van Rajogopal(10) te benadrukken die zegt dat:

de patiënt dit weet. Literatuuronderzoek leert

lang van het vertrouwen in de arts-patiënt

hoe ook het placebo-effect tot stand kwam ,

ons dat gegevens over het gebruik van pla-

relatie centraal staat, benoemen kinderartsen

de belangrijkste boodschap voor de clinicus is

cebo bij kinderen beperkt zijn.

placebo soms nog als ‘echte’ medicatie. Zel-

dat het feit dat iemand reageert op een pla-

den bespreken ze dat met het kind zelf.

cebo niet betekent dat de belangrijkste reden waarvoor hij hulp zocht ‘niet echt’ was of niet

Omwille van de zeer geringe omvang van de

van somatische oorsprong kon zijn. We moe-

onderzoeksgroep, kunnen de resultaten van de eigen bevraging zeker niet veralgemeend

Besluit en mogelijke richtlijnen

ten ons realiseren dat elk arts-patiënt contact

worden. Ze geven echter een trend weer die

Aangezien theorie en praktijk van elkaar blij-

sowieso verwachtingen induceert, die kun-

in de lijn ligt van wat in de literatuur terug te

ken te verschillen veroorloven wij ons enkele

nen resulteren in een placebo (of nocebo)

.

mogelijke richtlijnen en bemerkingen voor het

effect. Wanneer we ons daarvan bewust zijn,

Alhoewel zoals uit de literatuur en ook uit

gebruik van placebo te formuleren gebaseerd

kan dit gebruikt worden ter bevordering van

de bevraging blijkt dat er eerder een afkeer

op wat in de literatuur algemeen aanvaard

de gezondheid en/of genezing van de patiënt.

bestaat ten opzichte van het gebruik van

wordt.

placebo, wordt het ook bij kinderen nog af

Placebo (in de enge zin) kan in zeer specifieke

en toe gebruikt zowel door huisartsen als

omstandigheden gebruikt worden zoals bij

Dank aan Karen Castermans, klinisch psycho-

door kinderartsen. Uit de literatuur leren we

klinische studies op basis van een informed

loge, en Leen Coremans, orthopedagoge, voor

dat placebo eerder niet kan worden gebruikt

consent , bij evaluatie van een therapie (bv.

hun kritische en waardevolle nalezing.

vinden is

(7,8)

Bibliografie 1. Finniss D., Kaptchuk T et al. Biological, clinical, and ethical advances of placebo effects. Lancet (2010); 375: 686-95 2. Rief W., Hofmann S. et al. The power of Expectation- Understanding the placebo and Nocebo Phenomenon. Social and Personality Psychology Compass 2/4 (2008): 16241637 3. Lewis D., Winner P. et al. The placebo Responder Rate in childeren and adolescents. Headache (2005); 45:232-239 4. Rheims S., Cucherat M., et al. Greater Response to Placebo in Childeren than in adults: a systematic reviex and meta-analysis in drug-resistant partial epilepsy. PLoS Med (2008); 5(8):e 166 5. Sandler A. Placebo effects in developmental disabilities: Implications for research and practice. Mental retardation and developmental disabilities research reviews 11: 164-170 (2005) 6. Waschbusch D., Pelham W. et al. Are there placebo effects in the medication treatment of children with attention-deficit hyperactivity disorder? 7. Tilburt J., Emanuel E. et al. Prescribing “placebo treatments”: results of national survey of US internists and rheumatologists. BMJ (2008), 337: a1938 8. Nitzan U., Lichtenberg P. Questionnaire survey on use of placebo. BMJ 2004; 329:944-6 9. Stewart-Williams S., Podd J. The placebo effect: Dissolving the expectancy versus conditioning debate. Psychological Bulletin (2004),130: 324- 340 10. Rajogopal S. The placebo effect. Psychiatric Bulletin (2006), 30: 185-188

22 JESSALINEA

KORT NIEUWS

PHL-studenten maken iPad-app voor Jessa artsen

Resistentie voor antibiotica blijft onderschat probleem: Wetenschappers luiden alarmbel in toptijdschrift The Lancet

Studenten van de opleiding Toegepaste Informatica van de Provinciale Hogeschool Lim-

Door overmatig en onoordeelkundig gebruik

burg (PHL) hebben in samenwerking met de dienst abdominale chirurgie van het Jessa

van antibiotica dreigen steeds meer bacte-

Ziekenhuis een iPad-applicatie ontwikkeld. Het project heeft als doel om voor elke patiënt

riën resistent te worden tegen antibiotica.

de operatiegegevens te verzamelen en op elk moment beschikbaar te stellen. Hierdoor

Bovendien komen er amper nog nieuwe

is het mogelijk om de kwaliteit van zorg te controleren en te optimaliseren. Aan deze

antibiotica op de markt. Jaarlijks sterven

registratie is een operatieplanning gekoppeld die efficiënt en gebruiksvriendelijk is. Voor-

in Europa alleen al 25.000 patiënten aan

waarde om het project te kunnen uitvoeren was dat de privacy van de patiënt bewaard

een antibiotica-resistente bacterie en het

bleef. Het resultaat is een iPad applicatie die mobiel door de artsen kan worden gebruikt.

probleem neemt nog toe. Met een publicatie

“Door een optimale registratie willen we blijven waken over de kwaliteit van zorg, effici-

in The Lancet, een toonaangevend weten-

ëntie van werken en service naar de patiënt en zijn verwijzer,” zegt dr. Joep Knol, chirurg

schappelijk tijdschrift op wereldniveau,

op de afdeling abdominale chirurgie. Meer informatie in een volgende Jessalinea.

luiden een aantal vooraanstaande dokters en wetenschappers uit alle continenten de alarmbel. Eén van de auteurs is prof. dr. Inge Gyssens, als infectiologe verbonden aan het Jessa Ziekenhuis, de faculteit geneeskunde van de Universiteit Hasselt en de Radboud Universiteit Nijmegen. “Het is vijf over twaalf,” zegt prof. dr. Inge Gyssens. “Antibiotica hebben in de loop der tijd vele miljoenen mensenlevens gered. Het zijn schitterende geneesmiddelen. Maar door overmatig gebruik zien we antibiotica-resistente bacteriën steeds verder terrein winnen. Voor een aantal patiënten met een dergelijke infectie is er geen enkel alternatief meer voor handen. Bovendien doet de industrie weinig investeringen in onderzoek naar nieuwe antibiotica

Jessa Ziekenhuis wint award ‘Werken aan mentaal welzijn’ Het Jessa Ziekenhuis heeft samen met twee andere bedrijven de award ‘Werken aan

omdat de winstmarges te klein zijn. Het probleem neemt stilaan dramatische vormen aan, en er gebeurt te weinig.” Society’s failure to protect a precious resource: antibiotics

mentaal welzijn’ gewonnen. Ze werden geselecteerd uit 300 deelnemende bedrijven

Published online www.thelancet.com, April 7, 2011

door Prevent, de Belgische vertegenwoordiging van the European Network for Worksite

Jean Carlet, Peter Collignon, Don Goldmann, Her-

Health Promotion (ENWHP). Beide organisaties zijn actief op het vlak van gezondheids-

man Goossens, Inge C Gyssens, Stephan Harbarth,

promotie in bedrijven. Het Jessa Ziekenhuis scoorde goed op meerdere domeinen. Zo is er een actieve werkgroep gezondheidspromotie en een stafmedewerker die zich specifiek

Vincent Jarlier, Stuart B Levy, Babacar N’Doye, Didier Pittet, Rosana Richtmann, Wing H Seto, Jos W M van der Meer, Andreas Voss

met deze materie bezig houdt. Daarnaast is er een ruime aanbod van zowel preventie als curatieve zorg dat het ziekenhuis aan de eigen medewerkers en artsen aanbiedt op het vlak van mentaal welzijn. Ook het stresspreventieonderzoek ‘Met goesting aan het werk’ kreeg lof. Vooral de wetenschappelijke onderbouw van dit onderzoeksprogramma is volgens Prevent een sterk punt omdat hierdoor de slaagkansen vergroten.

JESSALINEA 23

ABDOMINALE HEELKUNDE

Single incisie trans-umbilicale rechter hemicolectomie

dr. Bert Houben

Sinds enkele jaren is de minimaal invasieve

en een 5 mm 30° optiek. Deze instrumenten

digestieve heelkunde geëvolueerd van con-

zijn niet gecurveerd en hebben een standaard

ventionele laparoscopie naar ‘litteken-vrije’

lengte. Meerdere industriële spelers bieden

heelkunde of NOTES (Natural Orifice Translu-

diverse oplossingen aan voor de single inci-

minal Endoscopic Surgery). Deze heelkundige

sie laparoscopische heelkunde. Het aanbod

benadering van het abdomen via een natuur-

bestrijkt het volledige arsenaal gaande van

lijke opening (vagina, mond en aars) vraagt

poort, trocart, optiek en video-laparoscoop tot

echter een ingrijpende omscholing met een

klem, schaar en energie-devices. In het Jessa

steile leercurve van de chirurg en zijn team.

Ziekenhuis wordt van dit uitgebreid gamma

Bovendien kan dit niet uitgevoerd worden

enkel gebruik gemaakt van een nieuwe poort.

zonder radicale verandering van instrumen-

De flexibiliteit van het kunststof materiaal en

tarium, heelkundige expositie en technieken.

bijgevolg een nagenoeg onbeperkte bewe-

Onze ervaring leert dat met de single incisie

gingsrange is doorslaggevend voor de kwali-

trans-umbilicale laparoscopische heelkunde

teit van de poort. Ondanks deze minimale ver-

een ideaal alternatief kan aangeboden wor-

andering in instrumentarium wordt een grote

den voor de ‘litteken-vrije’ heelkunde.

aanpassing gevraagd van de chirurg en zijn assistent. De klassieke benadering met een

De abdominale holte wordt benaderd via

opstelling in driehoek-vorm wordt vervangen

één poort met meerdere trocart openingen

door een één-punts opstelling (figuur 2). Het

(figuur 1). De poort kan aangebracht worden

instrumentarium wordt gekruist ter hoogte

via een kleine incisie in de navel met een

van de buikwand en de driehoek wordt na-

doormeter van 2 tot maximaal 4 cm. Dezelfde

gebootst in de abdominale caviteit (figuur 3).

incisie wordt gebruikt voor de extractie van

Er worden geen aanpassingen gevraagd van

het specimen. Afhankelijk van de diameter

anesthesioloog, instrumenterende en omlo-

van het specimen moet de incisie eventueel

pende verpleegkundige.

vergroot worden. De incisie zal nooit groter

Figuur 1

24 JESSALINEA

zijn dan de grootste incisie van klassieke la-

Met minimaal trauma van de abdominale

paroscopische heelkunde. De behandeling

wand gaat de trans-umbilicale behandeling

kan adequaat uitgevoerd worden met con-

gepaard met een betere cosmesis, minder pijn

ventioneel laparoscopisch instrumentarium

en een kortere hospitalisatie-duur. Het zijn de

Figuur 2

Figuur 3

nieuws

Nieuwe artsen oudere patiënten met meerdere comorbiditei-

geen postoperatieve complicaties op en de

ten die voordeel lijken te hebben van deze mi-

gemiddelde hospitalisatie duur was 7,6 da-

nimaal invasieve benadering. Onderzoek met

gen (3-15 dagen). Het ontslag van twee 80-

grote reeksen of vergelijkende groepen werd

plussers werd uitgesteld omwille van meerde-

tot op heden niet uitgevoerd. De beschikbare

re comorbiditeiten. Dit vertekent ongetwijfeld

publicaties beperken zich voorlopig tot casus-

de gemiddelde duur van de hospitalisatie. De

besprekingen of korte reeksen.

studie wordt ondertussen verdergezet en internationale contacten worden voorbereid om

In onze dienst werd een feasability studie

dr. Nicolas Mortzos endocrinoloog sinds 1 januari 2011

een grotere reeks te beschrijven.

uitgevoerd. De mogelijkheden om de transumbilicale techniek uit te voeren met klassiek

Onze resultaten zijn alvast erg hoopgevend.

laparoscopisch instrumentarium werden ge-

De voordelen van de minimaal invasieve heel-

ëxploreerd. We stellen hier de resulaten voor

kunde (kortere hospitalisatie, minder pijn, be-

van een onderzoek waarbij tien patiënten

tere cosmesis) bereiken wij zonder drastische

met een maligniteit van het colon een rechter

wijzigingen in materiaalgebruik en zonder

hemicolectomie ondergingen via single incisie

noodzaak tot perforatie van holle organen

laparoscopie. De ingrepen werden uitgevoerd

zoals vereist bij ‘litteken-vrije’ heelkunde

tussen juni 2010 en maart 2011. Er werd ge-

of NOTES. De enkelvoudige toegang via de

bruik gemaakt van drie verschillende poorten

navel is bovendien veilig en technisch goed

(Figuur 4). De gegevens werden retrospectief

uitvoerbaar mits een aanpassing in operatie-

verzameld. Alle procedures verliepen zon-

techniek.

der complicaties. Er was geen noodzaak tot

De dienst abdominale heelkunde van het

conversie naar een klassieke laparoscopie of

Jessa Ziekenhuis is hiermee een voorloper in

open procedure. De gemiddelde leeftijd was

Vlaanderen, volgt chirurgische innovaties op

68,6 jaar (36-89 jaar). De ingreep werd uit-

de voet op en legt een sterk accent op feasa-

gevoerd met een gemiddelde operatieduur

bility en patient outcome.

van 120 minuten (95-148 minuten) met een

Uiteraard zal uitgebreid onderzoek in de toe-

gemiddelde lengte van een geheelde huid in-

komst uitwijzen of onze bevindingen beves-

cisie van 25 mm (15-39 mm). De gemiddelde

tigd en misschien zelfs overtroffen kunnen

BM was 26,26 g/l2 (19,1-31 g/l2). Er traden

worden.

dr. Adrianus Voets internist-intensivist sinds 10 februari 2011

dr. Michiel Van Tornout anesthesist sinds 14 maart 2011

dr. Carlo Oud kinderarts sinds 1 april 2011

dr. Jeroen van der Hilst internist-infectioloog sinds 1 mei 2011 Figuur 4

JESSALINEA 25

OFTALMOLOGIE

Het tranende oog Introductie van endonasale traanwegoperaties in het Jessa ziekenhuis Tranende ogen zijn een frequent voorkomende klacht die soms heel wat invloed kan hebben op de levenskwaliteit. Patiënten die last hebben van tranende ogen zien minder goed doorheen de tranenstase, krijgen een rode en geïrriteerde huid door constant deppen en vinden het vervelend om met ‘geëmotioneerde’ ogen rond te lopen (“iedereen denkt dat ik constant aan het huilen ben”), zeker als de klachten zich ook binnenshuis voordoen. Een echte verstopping van de traanwegen kan aanleiding geven tot chronische infecties. Tegelijk zijn tranen absoluut noodzakelijk voor het goed functioneren van het oog.

Tranende ogen zijn vaak een moeilijk behan-

korrelgevoel). Door het hoornvlies frequent te

delbare klacht, ook door de vele oorzaken

bevochtigen met kunsttranen herstelt de cor-

van tranende ogen. Tranende ogen hebben 3

nea en verminderen ook de reactieve tranen.

verschillende oorzaken. Ze kunnen het gevolg

Dit betekent wel dat men meestal over een

zijn van hypersecretie vanuit de traanklier,

lange periode zal moeten blijven druppelen.

een slechte pompfunctie of een verminderde traanafvoer.

Een verstopping van het traanafvoersysteem

dr. Guy Missotten, oogarts

De traan van productie tot afvoer

Indien er ergens in het afvoersysteem naar

Tranen worden geproduceerd in kliertjes in de

de neus een verstopping zit, kunnen de tra-

oogleden. Om een goede traanfilm te vormen

nen – bij een normale traanproductie – over de

worden er nog vetten en eiwitten aan toege-

ooglidrand en de wang lopen. De behandeling

voegd door talg- en mucuskliertjes. Reflextra-

hangt af van de plaats van de verstopping.

nen (bv. bij wenen) worden geproduceerd door een grote traanklier die net onder de wenkbrauw ligt. De tranen worden door het knippe-

Verstopping aan de traanpunt

ren van de oogleden over het hoornvlies naar

Soms is er een verstopping aan het traan-

het traankanaal weggepompt. De traanafvoer

puntje of aan de canaliculi. De meest frequen-

begint aan de traanpuntjes in de oogleden en

te oorzaken zijn infecties (o.a. herpes) en me-

loopt via kleine kanaaltjes (=canaliculi) naar

dicamenteus geïnduceerde stenoses. Als er

de traanzak. De traanzak komt dan uiteinde-

een ontstekingsreactie is ter hoogte van het

lijk onderaan in de neus uit. (figuur1)

slijmvlies in de canaliculi, kan er door zwelling van het slijmvlies een verkleving van de slijmvlieswanden ontstaan waardoor de canaliculi

dr. Tony Cox, NKO-arts

26 JESSALINEA

Te veel traanproductie / reactieve tranen

gaan dichtzitten. Door vroegtijdig plaatsen

Te veel traanproductie ontstaat als reflex

mechanisch opengehouden waardoor een

op een beschadigd hoornvlies. De meest

volledige verstopping kan voorkomen wor-

frequente oorzaak is ‘droge ogen’ waarbij er

den. Indien enkel het traanpunt vernauwd is,

multipele corneale wondjes ontstaan. Droge

wordt een traanpuntplug geplaatst om het

ogen ontstaan meestal omdat het traanvocht

traanpunt te dilateren of worden de traan-

te waterig is en niet voldoende vetten en ei-

puntjes vergroot.

witten bevat. Patiënten hebben dan constant

Eenmaal de canaliculi volledig gestenoseerd

een gevoel alsof er iets in het oog zit (zand-

zijn, is plaatsen van siliconetube niet meer

van een siliconetube worden de traanwegen

traanpuntjes en canaliculi

DCR-operatie

grote traanklier traanzak

nieuwe traanweg wordt gemaakt doorheen het neusbot

hoornvlies

verstopping van de traanweg

traankanaal mondt uit achter het onderste neusschot

mogelijk en wordt overgegaan op plaatsen

Bij een externe DCR wordt een incisie gemaakt

ingreep via de neus ook bij patiënten met een

van rechtstreekse bypass (een glazen buisje

tegenaan de neusflanken wordt het traanzak-

moeilijke neusanatomie (scheve neusgangen,

of Jones buis) tussen de mediale ooghoek en

slijmvlies verbonden met het neusslijmvlies.

verschoven middenschot, etc. ), worden toe-

de neusholte.

De externe procedure is altijd de voorkeurspro-

gepast. Ook laat de endoscopische controle

cedure wanneer een traanzaktumor vermoed

in de postoperatieve fase toe om gerichte

of radiologisch bevestigd werd.

wondzorg toe te passen.

Verstopping in het traankanaal naar de neus

Vanaf nu kan in het Jessa ziekenhuis de DCR

Als de stenose ter hoogte van de traanzak of

operatie ook door middel van een endoscoop

Verminderde pompfunctie

in het traankanaal ligt, spreekt men van een

via de neus worden uitgevoerd. Dit heeft als

Wanneer de anatomie en functie van de

distale stenose.

voordeel dat er geen litteken is in de huid.

oogleden verstoord is ten gevolge van leef-

Via de neus wordt dan endoscopisch een

tijdsgebonden laxiteit, parese of na chirurgie

Bij kinderen gaat het traankanaal soms wat

nieuwe uitgang voor de traanzak gemaakt.

kunnen de tranen niet meer goed worden

later open, en hebben ze de eerste maanden

Via de traanpunten worden siliconetubes ge-

weggepompt en ontstaan tranende ogen

‘prut-oogjes’, omdat het traanvocht niet kan

plaatst die 3 maanden ter plaatse moeten blij-

(als oogleden teveel naar binnen of buiten

wegvloeien. Vaak gaat dit traankanaal daarna

ven om de nieuwe opening open te houden

plooien). Een goede kringspier in de oogle-

toch spontaan open of met wat massage. Als

gedurende de helingsfase, daarna worden ze

den is nodig voor een goed wegpompen van

de verstopping rond het eerste levensjaar nog

op de raadpleging verwijderd.

tranen. Correctieve ooglidchirurgie is in deze

steeds bestaat, kan ze met een sondage wor-

Door de samenwerking met dr. Tony Cox,

gevallen aangewezen om de traanafvloei te

den opengemaakt.

KNO-arts met jarenlange ervaring in endosco-

verbeteren.

pische sinusoperaties, kan de endoscopische Bij volwassenen zijn mogelijke oorzaken een vroegere neusfractuur, traanzakcyste of tumor,… maar meestal kan echter geen oorzaak meer gevonden worden. De behandeling van een verstopping van het traankanaal bij volwassenen is een dacryocysto-rhino-stomie (DCR) operatie waarbij

BESLUIT

Tranende ogen kunnen veel verschillende oorzaken hebben. Droge ogen kun-

een nieuwe opening gemaakt wordt tussen

nen medicamenteus behandeld worden, pompfunctie-afwijkingen door een

de traanzak en de neusholte. Hierbij komt de

ooglidcorrectie en een obstructie van de traanwegen door middel van stents of

nieuwe opening boven de concha media (het

(endonasale) traanweg-bypass chirurgie. Door een goede samenwerking tussen

middenste neusschot) te liggen. (figuur2)

neus- en oogarts kan een optimale zorg worden aangeboden in traanproblemen.

Deze DCR operatie wordt uitgevoerd ofwel via externe weg ofwel via de neusholte. Beide operaties worden uitgevoerd onder narcose.

JESSALINEA 27

Verbum Publicaties

zorg eenvoudig op te volgen. Er wordt immers

cuted a maximal CPET on bike, followed by a

Gepubliceerd in Acta Hospitalia 2010;1:71-80.

meer en meer van de ziekenhuizen verwacht

standardized fixed-rate step test 1 week later.

KLINISCHE INDICATOREN IN HET JESSA ZIE-

dat ze verantwoording afleggen over de kwa-

During these tests, heart rate (HR) and VO2

KENHUIS: VISIE & PRAKTIJK

liteit van de geleverde zorg, een belangrijke

were monitored continuously. From the maxi-

Y. Breysem, P. Willems, K. Moors en S. Smeets.

uitdaging de komende jaren. Het voeren van

mal CPET, the ventilatory threshold (VT) was

Yves Breysem is algemeen directeur van het

een proactief beleid hierin in plaats van een

calculated. Next, the physiological response

Jessa Ziekenhuis Hasselt.

defensieve opstelling is noodzakelijk.

between maximal CPET and step testing was compared. The step test intensity was 85 ±

Pieter Willems is Master Black Belt lean six sig-

24% CPET VO2max and 88 ± 11% CPET HRmax

ma in het Jessa Ziekenhuis Hasselt. Katrien Moors is stafmedewerker kwaliteit in het

Gepubliceerd in Bull Soc Belge Ophthalmol 2010;315:23-24.

(VO2max and HRmax were significantly different

Jessa Ziekenhuis Hasselt.

ORBITAL INFLAMMATION AFTER USE OF ZOLE-

between CPET and step testing; p < 0.01). In

Sofie Smeets is stafmedewerker algemene direc-

DRONIC ACID FOR METASTASIZED PROSTATE

41% of the subjects, step test exercise inten-

tie in het Jessa Ziekenhuis Hasselt.

CARCINOMA

sities > 95% CPET VO2max were noted. A gre-

Klinische indicatoren vormen één van de be-

Missotten G1,2, Verheezen Y3

ater step testing exercise intensity (%CPET

leidsinstrumenten die een ziekenhuis kan

(1) Dept Ophthalmology, Jessa Ziekenhuis, Hasselt, Belgium (2)

VO2max) was independently related to higher

aanwenden om de organisatie goed te kun-

Dept Ophthalmology, Ocular Oncology Unit, Catholic University

body mass index, and lower body height,

nen aansturen. Ze geven richting aan de

Leuven, Belgium (3) Dept Oncology, Jesse Ziekenhuis, Hasselt,

exercise capacity (p < 0.05). Standardized

doelstellingen van de organisatie en maken

Belgium

fixed-rate step tests elicit vigorous exercise

het mogelijk inzicht te geven in de mate van

Korte case report naar aanleiding van een pa-

intensities, especially in small, obese, and/

realisatie van de strategie en de mogelijk-

tiënt met unilaterale proptosis na het gebruik

or physically deconditioned subjects. Medi-

heid om bij te sturen indien nodig. Selectie

van zoledrone zuur. Na discontinueren van de

cal supervision might therefore be required

van indicatoren voor opvolging doen we op

behandeling verdwenen ook de oogklachten.

during these tests. Keywords: exercise testing - step test - medi-

3 verschillende niveaus in de organisatie: op

cal safety - physical fitness.

strategisch, tactisch en operationeel niveau. Vóór we indicatoren selecteren is het essenti-

Gepubliceerd in Dev Ophthalmol 2010;46:123-132.

eel dat de betrokken artsen en medewerkers

Review.

habilitation and Health Centre, Stadsomvaart 11, Hasselt, Bel-

gemotiveerd zijn om indicatoren op te gaan

ANGIOGENESIS AND VASCULAR ENDOTHELIAL

gium - e-mail: [email protected]

volgen en dat ze dus het nut en de voordelen

GROWTH FACTORS IN INTRAOCULAR TUMORS.

ervan voor het verbeteren van de kwaliteit

Missotten G, Schlingemann RO, Jager MJ.

van zorg voor de patiënt inzien.

Department of Ophthalmology, Catholic University Leuven, Bel-

De hoofdgeneesheer heeft een belangrijke

gium. [email protected]

rol hierin. Daarnaast is het betrekken van de

Review over de veranderde vaatgroei in oog-

medewerkers bij de selectie van indicatoren

tumoren, met een vergelijking tussen oogme-

essentieel voor het creëren van gedragen-

lanomen en retinoblastomen.

heid. Selecteren en registreren van indicato-

- D. Hansen, P. Dendale. Jessa Hospital/Heart Centre Hasselt, Re-

- D. Hansen, P. Dendale. Rehabilitation and Healthcare Research Centre, Department Healthcare, PHL-University College, Hasselt, Belgium - D. Hansen, N. Jacobs, S. Bex, G. D’Haene, P. Dendale, N. Claes. Faculty of Medicine, Hasselt University, Diepenbeek, Belgium

Gepubliceerd in Journal of Telemedicine and Telecare 2011; 00: 1-4.

ren is één stap. Een belangrijk aandachtspunt

COMPARISON OF TWO MOTION SENSORS FOR

is dat de indicatoren ook effectief opgevolgd

Gepubliceerd in Eur J Appl Physiol – February 2011.

USE IN CARDIAC TELEREHABILITATION

worden, data omgezet worden naar informa-

ARE FIXED-RATE STEP TESTS MEDICALLY SAFE

Ines Frederix*, Paul Dendale*†, Jan Berger†,

tie en er zo nodig actie ondernomen wordt.

FOR ASSESSING PHYSICAL FITNESS?

Frank Vandereyt†, Suzy Everts and Dominique

Op regelmatige basis feedback geven over de

Dominique Hansen, Nele Jacobs, Steven Bex,

Hansen*†.

status van de indicator zodat men kan zien of

Goedele D’Haene, Paul Dendale, Neree Claes.

* Faculty of Medicine, University of Hasselt, Diepenbeek, Belgium;

men “goed bezig” is of dat er nog acties nodig

Abstract

† Heart Centre Hasselt, Jessa Hospital, Hasselt, Belgium.

zijn motiveert hiervoor. Duidelijke afspraken

Maximal oxygen uptake (VO2max) can be pre-

Summary

over wie de verantwoordelijkheid draagt voor

dicted by fixed-rate step tests. However, it

We compared the activity estimated by a pe-

opvolging van welke indicatoren is ook es-

remains to be analyzed as to what exercise

dometer and an accelerometer in coronary

sentieel (eigenaarschap). Daarnaast kan op-

intensities are reached during such tests

artery disease patients included in a phase

volgen van indicatoren ook niet zonder data

to address medical safety. In this study, we

III cardiac rehabilitation programme. Nine pa-

warehouse en IT ondersteuning. Een heel

compared the physiological response to a

tients were divided into two groups and wore

aantal uitdagingen liggen er nog in het infor-

standardized fixed-rate step test with maxi-

the pedometer for 4 weeks, and then sub-

matiseren van de klinische processen en zorg-

mal cardiopulmonary exercise testing (CPET).

sequently the accelerometer for 4 weeks, or

paden om o.m. de outcome van de geleverde

One hundred and thirteen healthy adults exe-

vice versa. The recorded daily exercise level

28 JESSALINEA

(total daily steps and calories burned) was

357 en 610 dagen; 9,6% van alle gevallen

tegen bof, mazelen en rubella (MBR) sedert

measured for each patient and compared

van monoklonale gammopathie van onbeken-

1985 is de incidentie van mazelen en bijge-

with oxygen uptake and ventilatory threshold

de betekenis (MGUS) evolueerde naar MM na

volg de kans op blootstelling aan het "wild-

measured by ergospirometry at the end of

een mediane tijdsduur van 590 dagen.

type" mazelenvirus fors gedaald in België.

the study. There was a significant correlation

Deze incidentiecijfers zijn hoger in vergelij-

In recente epidemieën in Europa speelden

between the calories measured by the accele-

king met de meeste andere Europese landen.

reizigers een belangrijke rol. De Wetenschap-

rometer and the ventilatory threshold (i.e. the

Dit is mogelijk gerelateerd aan de rapporte-

pelijke Studiegroep Reisgeneeskunde raadt

sub-maximal capacity), r = 0.75 (P = 0.05).

ringswijze en de registratie door de hemato-

aan om niet-geïmmuniseerde personen gebo-

There was a significant correlation between

logische laboratoria zoals reeds eerder in dit

ren na 1960 te vaccineren vooraleer zij naar

the measured steps on the accelerometer and

tijdschrift werd gemeld.

derdewereldlanden reizen, waar de incidentie

the ventilatory threshold, r = 0.72 (P = 0.07).

(1) Limburgse Kankerstichting (LIKAS) – Werkgroep Limburgs

van mazeleninfectie veel hoger is.

There were no significant correlations for the

Kankerregister (LIKAR), Hasselt. (2) Klinisch Laboratorium, Afde-

(1) Klinisch Laboratorium, Jessa Ziekenhuis, Hasselt (2) Vaccina-

pedometer. A questionnaire concerning ease

ling Hematologie, Jessa Ziekenhuis, Hasselt. (3) Faculty of Medi-

tiecentrum, Jessa Ziekenhuis, Hasselt (3) Correspondentieadres:

of use of the sensors indicated that the car-

cine and School of Life Sciences, Universiteit Hasselt, Biomedical

dr. A. Mewis, Klinisch Laboratorium, Vaccinatiecentrum, Jessa

diac patients favoured the pedometer.

Research Institute and Transnational University Limburg, Die-

Ziekenhuis, Stadsomvaart 11, 3500 Hasselt; e-mail: alex.mewis@

Accepted 20 December 2010

penbeek. (4) Academisch Centrum voor Huisartsgeneeskunde,

jessazh.be

Correspondence: Ines Frederix, Beatrijslaan 105, 3110 Rotselaar,

Katholieke Universiteit Leuven, Leuven. (5) Research Institute

Belgium (Fax: 32 16 58 33 82; Email: [email protected]

Caphri, Universiteit van Maastricht, Maastricht, Nederland. (6)

leuven.be)

Expertisecentrum voor Digitale Media (EDM), Universiteit Hasselt,

Gepubliceerd in The Lancet 2011 Apr 9;377(9773):1241-47,

Diepenbeek. (7) Afdeling Pathologie, Maria Ziekenhuis, Overpelt.

Epub 2011 Apr 1.

(8) Afdeling Pathologie, Jessa Ziekenhuis, Hasselt.(92)Christelijke

UNRESTRICTED RANDOMISED USE OF TWO

Gepubliceerd in Tijdschr. voor Geneeskunde 2011;67(6):278-287.

Mutualiteit (CM), Hasselt. (10) Correspondentieadres: dr. J.L. Rum-

NEW GENERATION DRUG-ELUTING CORONARY

HOGE INCIDENTIE VAN HEMATOLOGISCHE

mens, Klinisch Laboratorium, Afdeling Hematologie, Jessa Zieken-

STENTS: 2-YEAR PATIENT-RELATED VERSUS

KANKERS IN DE PROVINCIE LIMBURG: HET GE-

huis, Stadsomvaart 11, 3500 Hasselt; e-mail: jean-luc.rummens@

STENT-RELATED OUTCOMES FROM THE RESO-

VOLG VAN EEN BETERE REGISTRATIE?

jessazh.be.

LUTE ALL COMERS TRIAL

J.L. Rummens1,2,3,10, S. Vijgen2, F. Buntinx1,4,5,

Silber S, Windecker S, Vranckx P, Serruys PW.

E. Cloes1,6, L. Linsen1,2, K. Hensen1,2, L. Op De

Summary

Beeck1,7, J. Vanden Brande1,8, D. Dhollander1,9, D.

Gepubliceerd in Tijdschr. voor Geneeskunde 2011;67(7): 345-347.

Background: In the RESOLUTE All Comers

Lathouwers1,6, E. Meekers1,6, D. Lousbergh1,4.

EEN PATIËNT MET HOGE KOORTS EN MACULO-

trial, the Resolute zotarolimus-eluting stent

Samenvatting

PAPULAIRE HUIDUITSLAG NA EEN VERBLIJF IN

was non-inferior to the Xience V everolimus-

In de periode 1998-2005 werden in de

ZUIDOOST-AZIË.

eluting stent for the primary stent-related

provincie Limburg 3.198 primaire hemato-

S. Pauwels , T. Ghys , J. Rega , K. Magerman , R.

endpoint of target lesion failure (cardiac

logische kankers gediagnosticeerd. De inci-

Cartuyvels1,2, E. de Goede2, A. Mewis1,2,3

death, target vessel myocardial infarction, and

dentiecijfers gestandaardiseerd voor de Euro-

Samenvatting

ischaemia-driven target lesion revascularisa-

pese standaardbevolking (ESR) per 100.000

Een 26-jarige patiënt wordt opgenomen op

tion) at 1 year. However, data for long-term

persoonjaren voor mannen bedroegen 2,7

de dienst Spoedgevallen met hoge koorts en

safety and efficacy from randomised studies

voor de ziekte van Hodgkin, 17,6 voor non-

een maculopapulaire huiduitslag na een lang-

of new generation drug-eluting coronary

hodgkinlymfomen (NHL), 7,3 voor multipel

durig verblijf in Zuidoost-Azië. Uit de anam-

stents in patients treated in routine clinical

myeloom (MM) en 7,5 voor acute leukemie.

nese komen bijkomend diarree, droge hoest,

practice are scarce. We report the prespecified

Gelijkaardige cijfers werden bij vrouwen vast-

anorexie met braken en de vermelding van

2-year clinical outcomes from the RESOLUTE

gesteld (respectievelijk 2,4; 12,9; 5,4; en 5,1)

talrijke muggenbeten op het einde van zijn

All Comers trial

De incidentie van acute myeloïde leukemie

verblijf naar voren. Serologisch onderzoek

Methods: In 2008, patients with at least one

(AML), NHL en MM nam sterk toe met de leef-

toont evidentie voor een acute infectie met

coronary lesion 2·25-4·0 mm in diameter, with

tijd. Andere tijdtrends waren meer stabiel.

het mazelenvirus.

greater than 50% stenosis, were randomly

Tussen 8 en 10% van de premaligne aan-

De Wereldgezondheidsorganisatie heeft de

assigned to a Resolute zotarolimus-eluting

doeningen evolueert naar een maligniteit na

eliminatie van mazelen in de Europese regio

stent or a Xience V everolimus-eluting stent

een mediane follow-upperiode van 8 jaar. Van

tegen het jaar 2010 als doelstelling voorop-

at 17 centres in Europe and Israel. Randomi-

alle myelodysplastische syndromen (MDS)

gesteld. De belangrijke voorwaarde hiervoor

sation was by an interactive voice response

en myeloproliferatieve aandoeningen (MPD)

is het bereiken en aanhouden van een hoge

system stratified by centre. Study investiga-

evolueerde respectievelijk 8,7% en 8,9% naar

vaccinatiegraad (≥ 95%). Door het systema-

tors were not masked to treatment allocation;

acute leukemie na een mediane tijdsduur van

tische gebruik van het drievoudige vaccin

but those who did data management and ana-

1

1

1

1,2

JESSALINEA 29

lysis, and patients were masked. There were

Abstract

huis Leuven, Leuven (Dr Sinnaeve), UCL Mont-Godinne, Yvoir (Dr

no restrictions as to the number of vessels or

Background: Current ST-segment elevation

Evrard), UCL Louvain, Louvain-la-Neuve (Dr Beauloye), and Univer-

lesions treated, or the number of stents im-

myocardial infarction guidelines regarding re-

sité Libre de Bruxelles, Brussels (Dr Renard), Belgium.

planted. We assessed prespecified safety and

perfusion strategy are based on trials conduc-

efficacy outcomes at 2 years with specific

ted before the application of routine invasive

focus on patient-related composite (all death,

evaluation after thrombolysis. Modern throm-

Gepubliceerd in JACC Cardiovasc Interv. 2011 Mar;4(3):317-23.

all myocardial infarction, all revascularisation)

bolysis may affect the previously observed

5-YEAR FOLLOW-UP OF CORONARY REVAS-

and stent-related composite outcomes. Ana-

mortality difference between primary per-

CULARIZATION IN DIABETIC PATIENTS WITH

lyses were by intention to treat. This study

cutaneous coronary intervention (PPCI) and

MULTIVESSEL CORONARY ARTERY DISEASE

is registered with ClinicalTrials.gov, number

thrombolysis.

Insights From ARTS (Arterial Revascularization

NCT00617084.

Methods: In-hospital mortality was pros-

Therapy Study)-II and ARTS-I Trials

Findings: 1140 patients were assigned to

pectively assessed in 5295 patients with

Onuma Y, Wykrzykowska JJ, Garg S, Vranckx P ,

the zotarolimus-eluting stent and 1152 to

ST-segment elevation myocardial infarction

Serruys PW; ARTS I and II Investigators.

the everolimus-eluting stent; 1121 and 1128

admitted to 73 Belgian hospitals from July 1,

Thoraxcenter, Erasmus Medical Center, Rotter-

patients,

2-year

2007, through December 31, 2009. A total

dam, the Netherlands

follow-up. The patient-related outcome (231

of 4574 patients (86.4%) were treated with

* Reprint requests and correspondence: Dr. Pa-

[20·6%] zotarolimus vs 231 [20·5%] ever-

PPCI and 721 (13.6%) received thrombolysis;

trick W. Serruys, Thoraxcenter, Erasmus Medical

olimus; difference 0·1%, 95% CI −3·2 to 3·5;

of these thrombolysis patients, 603 (83.6%)

Center, Department of Interventional Cardiology,

p=0·958) and stent-related outcome (126

underwent subsequent invasive evaluation.

Dr Molerwaterplein 40, Ba-583, 3015-GD, Rot-

[11·2%] vs 121 [10·7%]; difference 0·5%,

The Thrombolysis in Myocardial Infarction

terdam, the Netherlands (Email: p.w.j.c.serruys@

−2·1 to 3·1; p=0·736) did not differ between

risk score was used to stratify the study po-

erasmusmc.nl).

groups, although rates of the stent-related

pulation by low (n = 1934), intermediate (n =

Abstract

outcome were substantially lower than were

2382), and high (n = 979) risk.

Objectives: We compared the 5-year out-

those for the patient-related outcome. Three

Results: In-hospital mortality in the PPCI pa-

comes of diabetic patients with multivessel

patients in each group (0·3%) had very late

tients was 5.9% vs 6.6% in the thrombolysis

disease treated with sirolimus-eluting stents

(after 1 year) stent thrombosis.

patients. After adjustment for differences

(SES), bare-metal stents (BMS), and coronary

Interpretation: Similar safety and efficacy

in baseline risk profile, a significant morta-

artery bypass graft surgery (CABG) enrolled in

outcomes were sustained between two new

lity benefit was only present in the high-risk

the ARTS (Arterial Revascularization Therapy

generation drug-eluting stents at 2-year fol-

groups: 23.7% in the PPCI patients vs 30.6%

Study) I and II studies.

low-up. The greater number of patient-rela-

in the thrombolysis patients. For patients

Background: Diabetes is an established risk

ted than stent-related events in patients with

not at high risk, the mortality difference was

factor for major adverse cardiac events after

complex clinical and lesion characteristics

marginal. For low-risk patients, mortality was

revascularization. Recent trials suggest that

emphasises that during long-term follow-up,

0.3% in the PPCI patients vs 0.4% in the

revascularization with drug-eluting stents

the optimisation of secondary prevention is at

thrombolysis patients. For intermediate-risk

has equivalent safety to CABG up to 2 years.

least as important as the selection of which

patients, mortality was 2.9% in the PPCI pa-

Methods: The ARTS I and II studies inclu-

new generation drug-eluting stent to implant

tients vs 3.1% in the thrombolysis patients.

ded 367 diabetic patients (SES: 159, CABG:

in a specific lesion.

Subgroup analysis revealed that the mortality

96, and BMS: 112) compared with respect to

- Heart Centre at the Isar, Munich, Germany (Prof S. Silber MD);

benefit of PPCI compared with early thrombo-

5-year clinical outcomes.

- Bern University Hospital, Bern, Switzerland (Prof S. Windecker MD);

lysis (door-to-needle time <30 minutes) was

Results: The rate of major adverse cardiovas-

- Department of Interventional Cardiology, Thoraxcentre, Erasmus

offset if the door-to-balloon time exceeded

cular and cerebrovascular events was signi-

MC, University Medical Centre Rotterdam, Rotterdam, Nethe-

60 minutes.

ficantly higher in patients treated with BMS

lands (Prof P. W. Serruys MD);

Conclusions: Modern thrombolytic strategies

(BMS 53.6% vs. CABG 23.4% vs. SES 40.5%;

- Department of Cardiology and Critical Care Medicine, Hartcen-

have substantially attenuated the absolute

log-rank, p < 0.01 for SES vs. BMS and SES vs.

mortality benefit of PPCI over thrombolysis,

CABG). There was no significant difference in

Correspondence to: Prof Sigmund Silber, Heart Centre at the Isar,

particularly in patients not at high risk. Our

mortality among all 3 groups. There was, ho-

Am Isarkanal 36, D-81379 Munich, Germany - [email protected]

study findings suggest that target door-to-

wever, a statistically significant difference in

balloon time should be less than 60 minutes

the myocardial infarction rate between BMS

to maintain the lowest mortality rates.

and CABG arms (BMS 11.0%, CABG 5.2%, SES

Gepubliceerd in Arch Intern Med. 2011 Mar 28;171(6):544-9.

Author Affiliations: Departments of Cardiology, University Hospi-

4.8%, p = 0.04 for SES vs. BMS and p = 0.76

CONTEMPORARY

respectively,

completed

trum Hasselt, Hasselt, Belgium (P. Vranckx MD)

DIFFERENCES

tal Antwerp (Drs Claeys and Vrints), Hôpital de Jolimont, Haine-

for SES vs. CABG). The rate of repeat revascu-

BETWEEN PRIMARY PERCUTANEOUS CORONARY

Saint-Paul (Dr de Meester), Ziekenhuis Netwerk Antwerpen, Ant-

larization was significantly lower in patients

INTERVENTION AND THROMBOLYSIS IN ST-SEG-

werp (Dr Convens), Centre Hospitalier Universitaire de Charleroi,

treated with CABG compared with SES (SES

MENT ELEVATION MYOCARDIAL INFARCTION.

Charleroi (Dr Dubois), Centre Hospitalier Régional de la Citadelle

33.2% vs. CABG 10.7%, p < 0.001). Revascu-

MORTALITY

Claeys MJ, de Meester A, Convens C, Dubois P,

Liège, Liège (Dr Boland), Onze-Lieve-Vrouwziekenhuis Ziekenhuis

larization rate of patients treated with SES at

Boland J, De Raedt H, Vranckx P, Coussement P,

Aalst, Aalst (Dr De Raedt), Virga Jesse Ziekenhuis, Hasselt (Dr

5 years approached that of patients treated

Gevaert S, Sinnaeve P, Evrard P, Beauloye C, Ren-

Vranckx), AZ Sint-Jan Brugge, Brugge (Dr Coussement), Univer-

with BMS although remained significantly

ard M, Vrints C.

sitair Ziekenhuis Gent, Ghent (Dr Gevaert), Universitair Zieken-

lower. This "catch-up" phenomenon was not

30 JESSALINEA

apparent in the nondiabetic population.

tice should be guided by academic activities,

Multivessel Evaluation) investigators. They

Conclusions: At 5-year follow-up, CABG has

which requires a harmonized and structured

concluded that "angiography is inaccurate

comparable safety and superior efficacy com-

process for data collection, interpretation, and

in assessing the functional significance of a

pared with BMS and SES in the treatment of

reporting during well-conducted clinical trials.

coronary stenosis when compared with the

diabetic patients with multivessel disease.

Methods and results: The Valve Academic

FFR, not only in the 50% to 70% category

Key Words: bare-metal stent(s) (BMS) • co-

Research Consortium established an inde-

but also in the 70% to 90% angiographic se-

ronary artery bypass graft (CABG) • diabetes

pendent collaboration between Academic Re-

verity category" (1). The FAME study, including

• drug-eluting stent(s) (DES) • multivessel

search organizations and specialty societies

this more detailed analysis, provides a strong

disease (MVD)

(cardiology and cardiac surgery) in the USA

foundation for moving toward ischemia-direc-

and Europe. Two meetings, in San Francisco,

ted stent therapy in patients with symptoma-

California (September 2009) and in Amster-

tic coronary artery disease

Gepubliceerd in EuroIntervention. 2011 Mar;6(8):909-12.

dam, the Netherlands (December 2009),

with this in principle.

Editorial

including key physician experts, and repre-

We are concerned, however, with the lack of

A GUIDE TO INTERPRETING AND ASSESSING

sentatives from the US Food and Drug Admi-

clarity for how the percent diameter stenosis

THE PERFORMANCE OF PREDICTION MODELS.

nistration (FDA) and device manufacturers,

was determined in this study and whether

Farooq V1, Brugaletta S1,3, Vranckx P2, Serruys

were focused on creating consistent endpoint

the conclusions are related to the fallibility

PW*1.

definitions and consensus recommendations

of angiography or the methods of angiograp-

(1) Thoraxcenter, Erasmus University Medical Center, Rotterdam,

for implementation in TAVI clinical research

hic analysis. Although it is valid to consider a

The Netherlands (2) Cardialysis, Rotterdam, The Netherlands (3)

programs. Important considerations in deve-

visual estimate of angiographic severity for

Thorax Institute, Department of Cardiology, Hospital Clinic, Bar-

loping endpoint definitions included (1) res-

purposes of the FAME trial, it should be clari-

celona, Spain.

pect for the historical legacy of surgical valve

fied if this is the case before conclusions re-

* Corresponding author:Thoraxcenter, Ba583a, Erasmus MC, ‘s-

guidelines; (2) identification of pathophysio-

garding the value of angiography are made. It

Gravendijkwal 230, 3015CE, Rotterdam, the Netherlands. E-mail:

logical mechanisms associated with clinical

is well known that visual estimates generally

[email protected].

events; (3) emphasis on clinical relevance.

overestimate lesion severity as determined by

Consensus criteria were developed for the

quantitative coronary angiographic (QCA) me-

, and we agree

(2,3)

following endpoints: mortality, myocardial in-

thods. Furthermore, QCA lesion severity has

Gepubliceerd in Eur Heart J. 2011 Jan;32(2):205-17. Epub 2011

farction, stroke, bleeding, acute kidney injury,

been the standard for determination of clini-

Jan 6. Gepubliceerd in J Am Coll Cardiol. 2011 Jan 18;57(3):253-

vascular complications, and prosthetic valve

cally indicated revascularization in coronary

69. Epub 2011 Jan 7.

performance. Composite endpoints for TAVI

stent clinical trials, on which the safety and

STANDARDIZED ENDPOINT DEFINITIONS FOR

safety and effectiveness were also recom-

effectiveness of these devices are based

TRANSCATHETER AORTIC VALVE IMPLANTA-

mended.

With this background, more detailed infor-

TION CLINICAL TRIALS: A CONSENSUS REPORT

Conclusion: Although consensus criteria will

mation on the angiographic analysis used in

FROM THE VALVE ACADEMIC RESEARCH CON-

invariably include certain arbitrary features,

FAME becomes of interest. We did not find

SORTIUM.

an organized multidisciplinary process to de-

this information in any of the original FAME

Leon MB, Piazza N, Nikolsky E, Blackstone EH,

velop specific definitions for TAVI clinical re-

publications. We kindly request that the FAME

Cutlip DE, Kappetein AP, Krucoff MW, Mack M,

search should provide consistency across stu-

investigators provide the details of how an-

Mehran R, Miller C, Morel MA, Petersen J, Popma

dies that can facilitate the evaluation of this

giographic severity was determined. If QCA

.

(4)

JJ, Takkenberg JJ, Vahanian A, van Es GA, Vranckx

new important catheter-based therapy. The

was not available, what methods were used

P , Webb JG, Windecker S, Serruys PW.

broadly based consensus endpoint definitions

to verify standardization of reporting among

Abstract

described in this document may be useful for

investigators? We also invite the FAME in-

Objectives: To propose standardized con-

regulatory and clinical trial purposes.

vestigators to express their expert opinion

sensus definitions for important clinical end-

Key words: Transcatheter aortic valve im-

if this additional information would impact

points in transcatheter aortic valve implan-

plantation

their conclusions (if divergent from the index

tation (TAVI), investigations in an effort to

paper) and what would be the repercussions

improve the quality of clinical research and

for clinical practice and future stent investi-

to enable meaningful comparisons between

Gepubliceerd in J Am Coll Cardiol. 2011 Jan 4;57(1):115-6; author

gations, if any.

clinical trials. To make these consensus defi-

reply 116.

References (1) Tonino PAL, Fearon WF, De Bruyne B, et al. Angio-

nitions accessible to all stakeholders in TAVI

Correspondence: letter to the editor

graphic versus functional severity of coronary artery stenoses in

clinical research through a peer reviewed pu-

FAME AND CORONARY STENT INVESTIGATI-

the FAME study: fractional flow reserve versus angiography for

blication, on behalf of the public health.

ONS: IS THERE A KINK IN THE WIRE?

multivessel evaluation J Am Coll Cardiol 2010;55:2816-2821.

Background: Transcatheter aortic valve im-

Cutlip DE, Mehran R, Vranckx P*

[Abstract/Free Full Text] (2) Tonino PA, De Bruyne B, Pijls NH, et

plantation may provide a worthwhile less

* Hartcentrum Hasselt, Interventional Cardiology and Intensive

al. Fractional flow reserve versus angiography for guiding percu-

invasive treatment in many patients with

Care, Stadsomvaart 11, Hasselt, Limburg 3500, Belgium (Email:

taneous coronary intervention N Engl J Med 2009;360:213-224.

severe aortic stenosis and since its introduc-

[email protected]).

[CrossRef][Web of Science][Medline] (3) Applegate RJ. Fractional

tion to the medical community in 2002, there

We read with interest the report by Tonino

flow reserve-guided stent therapy for multivessel disease: taking

has been an explosive growth in procedures.

et al.

on behalf of the FAME (Fractional

a closer look J Am Coll Cardiol 2010;55:2822-2824.[Free Full

The integration of TAVI into daily clinical prac-

Flow Reserve [FFR] Versus Angiography in

Text] (4) Cutlip DE, Windecker S, Mehran R, et al. Clinical end points

(1)

JESSALINEA 31

in coronary stent trials: a case for standardized definitions Circula-

kill bacteria, and thereby cure people of po-

zations of children in Belgium.

tion 2007;115:2344-2351.[Abstract/Free Full Text]

tentially fatal infectious diseases. Antibiotics

Methods: This retrospective database study

are also unique drugs, because they act not

was conducted at 12 pediatric hospitals in

only on the bacteria causing the infections,

Belgium (546 pediatric beds, 30.6% of Belgi-

Gepubliceerd in Acute Coronary Syndromes 2011;10(1):2–9.

but also on a myriad of commensal bacteria,

an total). Children ≤ 5 years attending hospital

PERCUTANEOUS MECHANICAL SUPPORT FOR

which can then disseminate widely, creating

for any reason were eligible if they had a ro-

CARDIOGENIC SHOCK COMPLICATING ACS

a reservoir of resistant organisms.

tavirus stool test at one of the study centers.

Pascal Vranckx, MD1, Scott Garg, MD², and Patrick

- WHO, African Partnership for Patient Safety programme, Paris,

The number of rotaviruspositive stool tests

W Serruys, MD, PhD2

and hospitalizations for acute gastroenteritis

France (J Carlet MD);

(1) Department of (Interventional) Cardiology and Intensive Care,

- Infectious Diseases Unit and Microbiology Department, The

(AGE) were compared for prevaccination (June

Hartcentrum, Jessaziekenhuis, Hasselt, Belgium; and (2) Depart-

Canberra Hospital, and School of Clinical Medicine, Australian

2004-May 2006) and postvaccination (June

ment of Interventional Cardiology, Thoraxcenter, Erasmus MC,

National University, Woden, ACT, Australia (Prof P Collignon MB);

2007-May 2009) study periods.

- Institute for Healthcare Improvement, Cambridge, MA, USA, and

Results: The number of rotavirus-positive

Cardiogenic shock (CS) complicating ACS

Division of Infectious Diseases, Children’s Hospital Boston and

stool tests in children who were ≤ 5 years of

remains a common and frequently fatal disor-

Harvard Medical School, Boston, MA, USA (D Goldmann MD);

age decreased from an average of 881 in the

University Medical Centre, Rotterdam, The Netherlands.

der. The presence of ischemic and/or stunned

- Laboratory of Medical Microbiology, Vaccine and Infectious

prevaccination period to 368 in the first year

or hibernating myocardium may have a pro-

Disease Institute, University of Antwerp, Antwerp, Belgium (H

postvaccination period and 199 in the second.

Goossens MD);

In children 2 to 24 months of age, the percen-

found impact on the initial, in-hospital, and post-discharge management and prognosis.

- Department of Internal Medicine and Medical Microbiology,

tage reductions were 65% (95% confidence

The invasive management of the complex car-

Radboud University Nijmegen Medical Center, Nijmegen, Nether-

interval [CI]: 62%, 69%) and 80% (95% CI:

diac patient with advanced heart failure, CS,

lands (I C Gyssens MD, J W M van der Meer MD);

77%, 83%) in the first and second years after

and/or potential hemodynamic compromise during and after percutaneous coronary intervention (PCI) has become an element of spe-

- Hasselt University, Diepenbeek, Belgium (I C Gyssens, A Voss

vaccination, respectively, compared with prevaccination. In children < 2 months, the reduc-

MD); WHO Collaborating Centre on

tions were 50% (95% CI: 36%, 64%) and 64%

Patient Safety, University of Geneva Hospitals and Faculty of

(95% CI: 49%, 76%), respectively, and in child-

centers provide state-of-the-art facilities for

Medicine, University of Geneva, Geneva, Switzerland (S Harbarth

ren > 24 months the corresponding values

PCI including experienced senior operators

MD, Prof D Pittet MD);

were 20% (95% CI: 14%, 28%) and 64% (95%

cialized myocardial intervention centers. Such

- Infection Control Program and

and critical care physicians who are available

- Bactériologie-Hygiène Pitié Salpétrière Hospital, Assistance

CI: 56%, 72%). The number of AGE-driven hos-

24 h per day, 7 days per week, with immedi-

Publique–Hôpitaux de Paris (AP–HP), UPMC Université de Paris,

pital admissions and hospitalization days for

Paris, France (V Jarlier MD);

AGE declined by 33% and 36%, respectively,

ate access to cardiac surgery and mechanical circulatory support (MCS) systems. In this ar-

- Center for Adaptation Genetics and Drug Resistance and De-

ticle, we will discuss the invasive treatment

partments of Molecular Biology/ Microbiology and Medicine,

vaccination in children ≤ 2 years of age.

of acute heart failure syndromes/CS complica-

Tufts University School of Medicine, Alliance for the Prudent

Conclusions: Pediatric rotavirus vaccination

Use of Antibiotics, Boston, MA, USA (S B Levy MD);

in Belgium significantly reduced rotavirus-re-

ting ACS, focusing on the implementation of

from prevaccination to the second year post-

percutaneous mechanical circulatory support.

- Programme National de Lutte contre les Infections Nosocomia-

Address for correspondence: Pascal Vranckx, MD, Hartcentrum

les (PRONALIN), Ministère de la Santé et de la Prévention, Dakar,

years after introduction.

Hasselt, Stadsomvaart 11, B-3500 Hasselt, Belgium. Email: pas-

Senegal (B N’Doye MD);

Key Words: rotavirus, vaccination, gastroen-

[email protected]

- Infectious Diseases Department, Emilio Ribas Infectious Diseases Institute, Sao Paulo, Brazil (R Richtmann MD); - and Department of Quality and Safety, Hong Kong Hospital Aut-

Gepubliceerd in The Lancet, Early Online Publication, 7 April 2011.

hority, SAR Hong Kong, China (Prof W H Seto MD)

Viewpoint

Correspondence to: Dr Jean Carlet, 9 rue de la Terrasse, 94000

SOCIETY'S FAILURE TO PROTECT A PRECIOUS

Creteil, France. [email protected]

lated hospitalizations in the first and second

teritis, hospitalization, children. Accepted for publication February 8, 2011. From the *Paediatric Department, Virga Jesse Ziekenhuis, Stadsomvaart 11, Hasselt, Belgium; †Life Sciences Industry Consulting, Deloitte, Diegem, Belgium; ‡Paediatric Infectious Diseases Unit, Epidemiology and Infection Control Unit, Universite´-Libre de

RESOURCE: ANTIBIOTICS

Bruxelles, Hôpital Universitaire des Enfants Reine Fabiola (ULB-

Jean Carlet, Peter Collignon, Don Goldmann, Her-

HUDERF), Brussels, Belgium; §Centre Hospitalier Régional de

man Goossens, Inge C Gyssens, Stephan Harbar-

Gepubliceerd in The Pediatric Infectious Disease Journal • Volume

th, Vincent Jarlier, Stuart B Levy, Babacar N’Doye,

30, Number 1, January 2011.

Research and Development, GlaxoSmithKline Biologicals, Wavre,

Didier Pittet, Rosana Richtmann, Wing H Seto,

REDUCTION IN PEDIATRIC ROTAVIRUS-RELA-

Belgium.

Jos W M van der Meer, Andreas Voss

TED HOSPITALIZATIONS AFTER UNIVERSAL

Supported by GlaxoSmithKline Biologicals, Belgium.

Since their discovery last century, antibiotics

ROTAVIRUS VACCINATION IN BELGIUM

Address for correspondence: Marc Raes, MD, Paediatric Depart-

have served society well by saving tens of

Marc Raes, MD,* Danielle Strens, BSc, MSc,† Anne

ment, Virga Jesse Ziekenhuis, Stadsomvaart 11, 3500 Hasselt,

millions of lives. Too many individuals—inclu-

Vergison, MD, MPH,‡ Marc Verghote, MD,§ and

Belgium. E-mail: [email protected].

ding illustrious composers and writers such

Baudouin Standaert, MD.¶

Copyright © 2011 by Lippincott Williams & Wilkins

as Schubert, Mahler, Mozart, and Wilde—died

Abstract

ISSN: 0891-3668/11/3007-0001

prematurely in the pre-antibiotic era from bac-

Background: This study investigated the ef-

DOI: 10.1097/INF.0b013e318214b811

terial infections that are now treatable. Anti-

fect of pediatric vaccination against rotavirus

biotics are called miracle drugs because they

on the number of rotavirus-related hospitali-

32 JESSALINEA

Namur, Namur, Belgium; and ¶Health Economics, Global Clinical

Gepubliceerd in The Pediatric Infectious Disease Journal • Volume

the vaccination in reducing disease burden.

Results: 17/24 institutions agreed to parti-

30, Number 1, January 2011.

Key Words: rotavirus, vaccination, impact,

cipate. Resident number varies between 13

Supplement

burden of disease.

and 514, 12/17 institutions house more than

ROTAVIRUS VACCINES IN BELGIUM

Accepted for publication September 28, 2010.

188 residents. A total of 314 residents are

POLICY AND IMPACT

From the *Centre for the Evaluation of Vaccination, Vaccine and

tube fed. The number of tube fed residents

Tessa Braeckman, MSc, Koen Van Herck, MD,

Infectious Disease Institute, University of Antwerp, Antwerp, Bel-

per institution varies between 2 and 103.

PhD,*† Marc Raes, MD,‡ Anne Vergison, MD, PhD,§

gium; †Department of Public Health, Ghent University, Ghent, Bel-

14/17 institutions have a written protocol on

Martine Sabbe, MD,¶ and Pierre Van Damme, MD,

gium; ‡Department of Pediatrics, Jessa Hospital, Hasselt, Belgium;

tube feeding. 280/314 have a gastrostomy,

PhD*

§Paediatric Infectious Diseases Unit, Epidemiology and Infection

in 288/314 a feeding pump is used. In 15/17

Abstract

Control Unit, Hôpital Universitaire des Enfants Reine Fabiola, Uni-

institutions a gastrostomy is inspected daily

Background: The current Belgian experience

versite´ Libre de Bruxelles, Brussels, Belgium; and ¶Unit of Infecti-

by a nurse. In 3 the gastrostomy is desinfec-

with rotavirus vaccination provides a unique

ous Diseases in the General Population, Operational Direction Pu-

ted daily, in 14 water and soap is used in daily

perspective to look at the effect of vaccina-

blic Health and Surveillance, Scientific Institute of Public Health,

care.

tion. Shortly after introduction, a nation-wide

Brussels, Belgium.

Individual tube feeding practices are recor-

recommendation was issued and despite the

Address for correspondence: Tessa Braeckman, MSc, Centre for

ded in 94 residents, 45 male and 49 female,

fact that both rotavirus vaccines are offered

the Evaluation of Vaccination, Vaccine and Infectious Disease In-

median age 18 years. 67/94 are exclusively

through partial reimbursement, vaccine up-

stitute, Faculty of Medicine, University of Antwerp, Universiteits-

tube fed, 27/94 receive supplemental tube

take has already reached a high level (at least

plein, 1, 2610 Wilrijk, Antwerp, Belgium. E-mail: tessa.braeckman@

feeding. 65 have a button, 24 a PEG, 1 a

90%).

ua.ac.be.

surgical gastrostomy and 4 a jejunostomy.

Methods: For the purpose of looking at the

Copyright © 2010 by Lippincott Williams & Wilkins

In 87/94 gastrostomy care consists of daily

effectiveness of the Belgian rotavirus vacci-

ISSN: 0891-3668/11/3001-0021

washing with water and soap. In 7/94 daily

*

nation policy, 3 years after introduction, we

desinfection is performed. In 16 tube feeding

retrospectively collated the publicly available

is delivered continuously, 78 have an indivi-

data on the number of laboratory-confirmed

Gepubliceerd in Eur J Appl Physiol – February 2011.

dual feeding scheme delivering feeds in 2 to

rotavirus cases reported to a national network

ESPGHAN 2011 - Abstract Submission

6 portions. In 47 enteral feeding is given in its

of sentinel laboratories during 1999 to 2010

Allied Health Professional (Including Nurse & Dieticians)

original container. Administration tubes are

and compared them with the available data

TUBEFEEDING PRACTICES IN INSTITUTIONS

changed daily in 41, every other day in 21,

on hospitalizations due to rotavirus gastroen-

FOR PATIENTS WITH NEURODEVELOPMENTAL

every three days in 18, and less frequently in

teritis.

DISABILITIES IN FLANDERS.

14 residents. Extension sets for buttons are

Results: Both data sources (reported labora-

M. Van Winckel ,* A. Vanoppen , S. Van De Velde

1

changed less frequently (weekly to monthly).

tory-diagnosed cases to a sentinel network

(1) Paediatric gastroenterology, University Hospital Ghent, Gent,

Tubes are rinsed with water after each admi-

as well as data on hospitalizations due to

(2) Paediatric Dietician, Jessa Ziekenhuis, Hasselt, Belgium

nistration of feeding in 89, and also before

rotavirus gastroenteritis) show a decrease in

Objectives and Study: Descriptive transver-

in 18/89. Tap water is used for rinsing in 46,

the number of rotavirus infections and a 4-

sal study on the practice of tube feeding in

mineral water in 41, distilled water in 6. At

to 6-week delay in the onset of disease and

institutions for patients with neurodevelop-

the moment of the survey 8 gastrostomies

the peak of incidence in the postvaccination

mental disabilities in Flanders, Belgium.

showed granulation tissue or infection, 1 had

period.

Methods: All residential institutions in Flan-

leakage. 48 had a history of infection and/or

Conclusions: Because this decline coincides

ders were asked to participate. A structured

granulation, 11 of leakage, 1 of migration of

with the increased vaccine uptake and is sus-

questionnaire on tube feeding practices was

the PEG and 1 of buried bumper.

tained during consecutive rotavirus seasons,

directed to the medical department of each

Conclusion: Tube feeding by a gastrostomy is

the effect is mainly attributed to the rotavirus

participating

obtaining

the rule in institutional patients with neuro-

vaccination. The rapid increase in vaccine co-

informed consent, individual tube feeding

developmental disabilities in Flanders. Practi-

verage, despite the partial reimbursement for

practices in 94 randomly chosen residents

ces regarding gastrostomy care and adminis-

the vaccines, is remarkable. Continued post-

were recorded. Data were gathered by three

tration of tube feeding are diverse. Evidence

licensure surveillance is necessary to further

students, as part of their bachelor thesis. The

regarding "best practice" is needed.

investigate the effectiveness of the vaccines

study was approved by the ethical committee

Thanks to K. Mennes, K. Sercu and Y. Van Rooy

and to document the public health impact of

of UZ Gent (reg.nr. B67020097398)

for gathering the data.

1

2

institution.

After

JESSALINEA 33

Symposia 20 jaar Kindergastro-enterologie Jessa Ziekenhuis Datum:

zaterdag 17 september 2011

Locatie:

aula campus Virga Jesse, Jessa Ziekenhuis Hasselt

In september 1991 werd er van start gegaan met de subdiscipline kindergastroenterologie binnen de afdeling Kinder- en Jeugdgeneeskunde van het toenmalige Virga Jesseziekenhuis. In de loop daaropvolgende 20 jaar zijn zowel de kennis maar vooral de aanpak van maagdarmproblemen bij kinderen enorm geëvolueerd. Programma: 09u00 Verwelkoming Dr. Y. Breysem, algemeen directeur Jessa Ziekenhuis Ph. Alliet, kindergastro-enteroloog

Moderatoren Ph. Gillis, P. Schurmans

09u15 Mijn baby heeft reflux….of toch niet ? Ph. Alliet, kindergastro-enteroloog 09u35 Help! Mijn kind eet niet! “Eerste hulp”adviezen K. Vliegen, logopediste

10u15 Een glutenvrij dieet: niet zo evident A. Vanoppen, pediatrisch diëtiste 10u30-11u00 Koffiepauze Moderatoren M. Raes, I. Vanmoerkerke 11u00 Constipatie: méér dan harde stoelgang E. Janssens, kindergastro-enteroloog 11u20 Lactose intolerantie Ph. Alliet, kindergastro-enteroloog Casuïstiek - Peuterdiarree of toch niet ? - Anorexia nervosa of toch niet ? - Dyspepsie of toch niet ?

09u50 Ernstige voedingsmoeilijkheden bij kinderen Voorstelling multidisciplinair voedingsteam E. Janssens, kindergastro-enteroloog

12u35

10u00 Coeliakie: onbekend, onbemind Ph. Alliet, kindergastro-enteroloog

13u00 Slotwoord M. Raes, diensthoofd kinder- en jeugdgeneeskunde

3de regionaal symposium Insomnia Datum:

zaterdag 8 oktober 2011

Locatie:

aula campus Virga Jesse, Jessa Ziekenhuis Hasselt

Live surgery congres urologie Jessa Ziekenhuis- St. Franciskusziekenhuis Datum:

zaterdag 22 oktober 2011

Locatie:

aula campus Salvator, Jessa Ziekenhuis Hasselt

Programma:

08u00 08u30 09u00 13u00

Operatoren:

dr. Peter Martens dr. Patrick Willemen dr. Dirk Herremans dr. Jo Stragier dr. Kurt Dilen dr. Kris Vekemans dr. Koen van Renterghem

Aanvang congres Ontvangst artsen Start chirurgische procedures Einde congres TURP op camera TUR-blaas met Hexvix op camera TVT urethrasuspensie Flexibele urethrocystoscopie Laparoscopische pyelumplastie (assistentie Dr. Dirk Herremans) Artificiële urinaire sfincter Inflatable erectieprothese

Anesthesisten: dr. Jean-Paul Ory - dr. Werner Wijckmans - dr. Jan Dewandre De ingrepen worden georganiseerd in drie simultane zalen, elke casus wordt interactief besproken bij aanvang van de ingreep. Tevens wordt een “state of the art” lezing gegeven over de desbetreffende pathologieën.

10-jarig bestaan Limburg Oncologisch Centrum (LOC) Datum:

zaterdag 19 november 2011

Locatie:

aula campus Virga Jesse, Jessa Ziekenhuis Hasselt

Cardio 2012 Datum:

zaterdag 3 december 2011

Locatie:

nader te bepalen

13de wetenschappelijke zitting Milieu & Gezondheid Genetisch gemanipuleerde organismen Datum:

zaterdag 10 december 2011

Locatie:

aula campus Salvator, Jessa Ziekenhuis Hasselt

Inleiding.

jessalinea nr 3 - JUNI 2011 Verantwoordelijke uitgever:

Prof. dr. Frank Weekers, medisch directeur Jessa Ziekenhuis

Eindredactie:

dienst communicatie Jessa Ziekenhuis, Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt tel. 011 30 82 21, [email protected]