Stichting Martinikerk Groningen Vereniging van Vrienden Martinikerk Secretariaat: Martinikerkhof 3 9712 JG Groningen Telefoon: 050 311 12 77 Fax: 050 312 07 98 E-mail:
[email protected] Website: www.martinikerk.nl
Colofon Redactie Jaap Beintema Aeiko de Jager Tonko Ufkes Medewerkers Ab Gramsbergen Aeiko de Jager Carel Dicke Fotografie Jan Haak Aeiko de Jager Druk Grafische Industrie De Marne, Leens
V aann een leien dak... - Zie het artikel op pagina 3.
1
maart 2008
Jaargang 12
V an de redactie. Dit eerste nummer van Miniatuur 2008 bevat een artikel over de instandhouding van het met leien gedekte dak van de kerk en over de herkomst van de gebruikte leien. Ab Gramsbergen, orgelcommissaris in het bestuur van de Stichting Martinikerk Groningen, doet verslag van het Groningse leven en werken van de orgelbouwer Arp Schnitger. Wij nodigen u uit voor de jaarvergadering van de Vereniging van Vrienden Martinikerk op zaterdag 29 maart. Na het huishoudelijk deel houdt Gert Kortekaas, gemeentelijk archeoloog, een interessante lezing over het ontstaan van Groningen als stad. De nieuwe Commissaris der Koningin in Groningen, Max van den Berg, is bereid beschermheer te worden van de VVM, zoals ook zijn voorganger was. Hij wordt hier geïntroduceerd. Verder bevat dit nummer een verslag van het jaarlijkse Sint Maartensconcert. J.J. Beintema, A.E.J. de Jager, T. Ufkes
Martinikerk M A genda (zie ook ““agenda” onder www.martinikerk.nl) Donderdag 13 maart 2008
Matthäus Passion - J.S. Bach. The Bach Choir & Orchestra o.l.v. Pieter Jan Leusink. Mmv: Robert Luts, evangelist; Henk van Heijnsbergen, Christus; Miranda van Kralingen, sopraan; Sytse Buwalda, countertenor; Martinus Leusink, tenor; Math Dirks, bas. Aanvang: 19.00 uur. Toegang: € 45,-; € 40,- in de voorverkoop op www.pieterjanleusink.nl of via 0525 - 684819 Vrijdag 21 maart 2008 The Crucifixion - John Stainer. Roden Händel Chorus o.l.v. Rintje te Wies. Mmv: Henk Timmerman, bas; Daniël Rouwkema, tenor; Sietze de Vries, orgel. Aanvang: 15.15 uur, deuren open om 14.30 uur. Toegang: alleen met gratis entreekaart (Boekhandel Boomker en Savenije, Groningen, Boekhandel Daan Nijman, Roden en www.rodenhandelchorus.nl.); collecte bij de uitgang.
Donderdag 17 - zaterdag 19 april Tentoonstelling in het kader van de promotie voor de regiotram. www.regiotram.nl. Open van 10:00 uur tot 17:00 uur Zondag 4 mei 2008 Herdenkingsbijeenkomst in het kader van de 4 mei herdenking. Spreker: de heer Max J. van den Berg. Mmv: het Haydn Jeugd Strijkorkest o.l.v. Jan-Ype Nota. Aanvang: 20.30 uur, deuren open om 20.05 uur. Vrijdag 23 – zondag 25 mei 2008 Tentoonstelling in het kader van 20 jaar INLIA. Open: 13.00 – 18.00 uur (zondag tot 16.00 uur). Zaterdag 31 mei 2008 ‘Lustig’ dag. Mmv: Wim van Beek, Harald Vogel, Pieter Dirksen en Vincent van Laar. Lezingen door: Rudolf Rasch. Aanvang: 17.00 uur, kerk open om 16:30 uur. Toegang: € 10,-
Zaterdag 22 maart 2008 Matthäus Passion - J.S. Bach. Holland Boys Choir o.l.v. Pieter Jan Leusink. Solisten: zie concert 13 maart. Aanvang: 14.00 uur. Toegang: zie concert 13 maart.
Op Woensdag 18 juni beginnen weer de jaarlijkse Orgelconcerten Avondtmusyck (elke woensdag om 20.00 uur): 18 juni: Leo van Doeselaar; 25 juni: Wim van Beek
Maandag 24 maart 2008 Requiem - W.A. Mozart. The Bach Choir & Orchestra o.l.v. Pieter Jan Leusink. Mmv: Miranda van Kralingen, sopraan; Sytse Buwalda, countertenor; Martinus Leusink, tenor; Math Dirks, bas. Aanvang: 19.30 uur. Toegang: € 40,-; € 35,- in de voorverkoop op www.pieterjanleusink.nl of via 0525 – 684819.
Kerkdiensten Hervormde wijkgemeente Martinikerk; elke zondag: 9.30 en 19.00 uur. Ook diensten op 12 maart 19.30 uur, 21 maart 18.45 uur en 1 en 12 mei 09.30 uur. Groninger Studentenplatform (GSP, oecumenisch): Elke zondag: 11.30 uur en Vesperdiensten (t/m 25/5): 17.00 uur. In de lijdensweek diensten op 20 en 21 maart om 20.30. Paaswake (22 maart) om 23.00 uur. Zondag 4 mei: Hervormde wijkgemeente en GSP; Middagdienst met Requiem - J. Rutter. Mmv. het Roder jongenskoor. Aanvang 15.00 (avonddiensten vervallen).
Woensdag 9 april 2008 Voorjaarsconcert. Grootkoor Groningen o.l.v. Nan van Groeningen en Etty van der Meij. Mmv. Skhumbuzo. Aanvang: 20.00 uur, deuren open om 19:30 uur. Voorverkoop: via: www.grootkoor.nl. Vrijdag 11 april 2008 Misa Criolla & Misa por la Paz y la Justica. Huygens Projectkoor o.l.v. Hans Tijssens. Mmv: Javier Rodriguez, tenor. Aanvang: 20.00 uur, deuren open om 19:30 uur. Toegang: € 22,50; voorverkoop: € 20,- via www.huygensmusic.nl. Zaterdag 12 april 2008 Concerto Grosso op.61 - Derek Bourgeois en Canzon in echo duedecimi toni a 10 - Giovanni Gabrieli. De koperblazers van het Koninklijk Concertgebouworkest. Aanvang: 20.00 uur, kerk open om 19.00 uur. Toegang: € 37,50; voorverkoop € 32,50 via www.brassevents.nl.
Toeristische openstelling Martinikerk Entree € 1,-; gratis op Open Torendag (14 juni) en Open Monumentendag (13 september). Van 29 maart tot en met 8 november: elke zaterdag van 12.00 - 17.00 uur Daarnaast is de kerk ook open op 29 en 30 april, op 2 mei en in de zomermaanden (juni, juli, augustus tot en met 12 september) op dinsdag tot en met vrijdag. Op openingsdagen is er om 13.30 uur telkens een rondleiding. Groepen kunnen de kerk buiten de openingstijden ook op afspraak bezoeken voor een rondleiding (tel. 050-311 12 77; e-mail:
[email protected]).
H et leien dak van de Martinikerk Aeiko de Jager en Carel Dicke In de middeleeuwen werd veelal als dakbedekking riet of stro gebruikt. Dat is goedkoop materiaal en gemakkelijk verkrijgbaar. Het heeft echter een groot bezwaar en dat is de brandbaarheid. In stedelijke gemeenschappen met dicht opeen staande huizen die vaak ook nog (deels) van hout waren, kon dit grote problemen geven. Omdat er geen goede brandweer was grepen branden hier gemakkelijk om zich heen. Hele stadswijken konden zo in een paar uur tijd door brand in de as worden gelegd. De stedelijke overheden bepaalden daarom dat een dak gedekt moest zijn met onbrandbaar materiaal, een “harde dekking” zoals daktegels, dakpannen of leien. In Nederland werden meestal dakpannen gebruikt. Immers, het materiaal hiervoor (klei) was volop voorhanden en de kunst van het pannenbakken werd door de De leidekkers worden in een bakje omhoog gehesen. monniken beheerst. Voor grote monumentale gebouwen zoals kastelen, stadspoorten en raadhuizen werden vaak leien gebruikt. In Nederland zijn nog ongeveer 1200 oude gebouwen met een leien dak. De laatste eeuw is het gebruik van lei meer algemeen geworden en worden ook kleinere gebouwen en particuliere woningen hiermee gedekt. Leisteen is ontstaan uit slib wat zich in de loop van vele duizenden jaren heeft afgezet op de bodem van rustig water onder de golfslag in zeeën en in uiterwaarden van rivieren. Daar konden de heel kleine en lichte kleideeltjes bezinken. Door het gewicht van het dikker wordend sedimentpakket werd het water uit de klei uitgedreven en verdichtte en verhardde het slib zich tot kleisteen. Door de voortdurende afzetting van nieuw slib en door bewegingen van de aardkorst kwamen de onderste kleisteenlagen, diep in de aardkorst, onder hoge druk en hoge temperatuur te staan. Hierdoor veranderde de oorspronkelijke kleisteen in zijn mineralogie, korrelgrootte en stevigheid en ontstond een nieuw gesteente, namelijk leisteen (een dergelijke omzetting heet metamorfose). Leisteen is splijtbaar omdat het uit laagjes is opgebouwd. Dit zijn niet de oorspronkelijke sliblagen maar deze laagvorming is het gevolg van chemische processen waarbij minuscule mica blaadjes worden gevormd uit de oorspronkelijke kleimineralen. Deze blaadjes (“glimmers”) rangschikken zich in parallelle vlakken en het materiaal wordt hierlangs makkelijk splijtbaar. Als gevolg van bijmenging met andere mineralen (grafiet, ijzeroxide, mangaan, chloriet) kan leisteen verschillende kleuren krijgen, van gitzwart tot donkerrood of groen. De grote kraan reikt tot 60 meter hoogte.
Leisteen komt op veel plaatsen in de wereld voor. Het wordt meestal gewonnen in open mijnbouw (de leisteengroeve). Hier wordt de steen in brokken uitgezaagd en daarna in dunne platen van de gewenste dikte gespleten en op maat geknipt. Behalve voor dakleien wordt leisteen gebruikt voor vloertegels, schoolborden en biljarttafels. Alle leisteen in Nederland is geïmporteerd. Aanvankelijk gebeurde dat uit de omliggende landen Duitsland, België en Frankrijk. Tegenwoordig kan de importeur lei uit de hele wereld leveren. Leien uit Duitsland zijn schubvormig op grond van de oorspronkelijke waaiervormige structuur van de leisteen in de leisteengroeve. Leisteenplakken uit België en Frankrijk zijn groter en lenen zich goed voor bewerking tot rechthoeken. Een dekking met schubvormige leien heet een Duitse- of Rijndekking (naar de oorspronkelijke aanvoerroute) en een dekking met rechthoekige leien wordt Maasdekking genoemd. Leien kunnen naast elkaar worden gelegd (de enkelvoudige dekking) of overlappend (de dubbele dekking). Ze worden
bevestigd op het onderliggende dakbeschot door middel van spijkers of haken. Bij het spijkeren worden door de leidekker enkele gaatjes getikt in de lei en deze wordt vastgezet met leinageltjes. Bij voorkeur gebruikt men koperen nagels omdat stalen nagels op den duur doorroesten. Bij Maasdekking worden de leien meestal opgehangen aan haakjes (de leihaken) al wordt hier (bijvoorbeeld op tochtige hoeken) ook wel genageld. Leihaken zijn vanouds van koper maar tegenwoordig wordt roestvrij staal of De leien worden bevestigd met een leihaakje. kunststof gebruikt. Dakleien zijn 3 – 6 mm dik. De Rijksdienst voor de Monumentenzorg beveelt bij restauraties een dikte van 5 mm aan. Lei is betrekkelijk kwetsbaar. Het is niet erg slijtvast en door de gelaagdheid brokkelt het gemakkelijk af. Wanneer vocht tussen de laagjes dringt kan bij vorst de lei kapot gaan. Op den duur verpulveren leien volledig. Bovendien worden de leien door de wind in beweging gebracht waardoor de koperen leihaken afslijten en kapot gaan. Daardoor kunnen de leien op den duur van het dak afglijden. Gemiddeld gaat een daklei in Nederland tussen de 70 en 100 jaar mee. De Martinikerk is geheel gedekt met leien. Bij de grote restauratie van 1962 – 1975 werden de vijf oorspronkelijke topgevels van het schip in ere hersteld en nieuw gedekt. De leien dekking van het koor is van oudere datum. De oppervlakte van alle dakdelen van kerk en koor te samen is ongeveer 4530 m2. Op 1 m2 liggen in de huidige dubbele Maasdekking 43 leien van 20 bij 30 cm. Zelfs de kleine dakkapellen zijn met leien gedekt.
Het vervangen van een kapotte lei.
In totaal liggen op de Martinikerk ongeveer 200.000 leien. Een lei weegt 0,8 kg. De complete leien dakbedekking weegt dus 160.000 kg. In december 2007 is de leibedekking van het koordak geïnspecteerd en waar nodig hersteld. Ook zijn enkele scheuren in de dakgoten gedicht. Het Leidekkerbedrijf Ellens uit Kommerzijl heeft deze klus geklaard. Om het dak van het koor te bereiken werd een grote kraan gehuurd die de leidekkers tot 60 meter hoog tilde. Jan Haak, beheerder van de Martinikerk, ging mee omhoog om de kerk van boven te fotograferen. Correspondentie naar:
[email protected] Bronnen: Restaureren, een heel karwei. Amsterdam: Stichting Nationale Contactcommissie Monumentenbescherming, 1985. Monumenten onderhouden. Stichting Matrijs, Utrecht: Monumentenwacht Nederland, 1998. Basisboek Bouwkunde. A.H.L.G. Bone. Utrecht: Thieme Meulenhoff, 2004. Constructieleer 3. A.P.J. Korsten. Houten: Educatieve partners Nederland BV, 1995.
Met dank aan Fokko Ellens en Jeroen van Lith.
Schnitger en de Martinikerk rk A rp Sch Ab G Gramsbergen b Het grote orgel in de Martinikerk stamt in oorsprong g uit het midden van de 15e eeuw. Arp Schnitger heeft ft in de jaren 1691 en 1692 het orgel gerestaureerd en n uitgebreid met twee pedaaltorens en een aantal registers. Arp Schnitger’s werkzaamheden in de Martininikerk betekenden een belangrijk markeringspunt voor oor het orgel en ook het begin van omvangrijke bouwacwactiviteiten van Schnitger in de Nederlanden.
nboog.
m. Rode
Foto: Fa
Wie was Arp Schnitger. Arp Schnitger werd 2 juli 1648 geboren in Schmalenfleth bij Oldenburg. In 1662 kwam hij in de leer bij zijn vader die een meubelmakerij dreef in Neuenfelde bij Hamburg. Aan de kwaliteit van zijn orgels is tot op de dag van vandaag te zien dat hij het meubelmakervak op meesterlijke wijze leerde beheersen. Vier jaren later, op 18-jarige leeftijd kwam hij in dienst bij zijn oom, de orgelbouwer, Berendt Huß. Berendt Huß was een broer van Henrich Huß of Hendrick Huis en van Jannes Huis. Deze beide broers waren omstreeks 1660 uit het Oldenburgse naar Groningen verhuisd. Hendrick bouwde tussen 1663 en 1667 orgels in o.a. ’t Zandt, Holwierde en Kantens en Jannes was betrokken bij de vergroting van de orgels in de kerken van Usquert en Kantens. Na de dood van Berendt Huß begon Schnitger in 1679 voor eigen rekening te werken vanuit zijn werkplaats, de “Orgelbauerhof“ in Neuenfelde. Reeds in die vroegste periode ontstonden belangrijke orgels waarvan enkele bewaard gebleven zijn, zoals het orgel dat nu staat in de kerk van Cappel bij Bremerhaven. In 1687 voltooide Schnitger een groot vierklaviers orgel met 67 stemmen in de Nikolai-kerk in Hamburg. Vanaf dat moment was zijn roem gevestigd. Helaas is dat orgel, “ein Wunderwerk”, verloren gegaan bij de grote brand in Hamburg op hemelvaartsdag 1842. Het orgel (1680) dat oorspronkelijk in de Johannis-kerk in Hamburg stond en zich nu in Cappel bevindt.
Contacten met Arp Schnitger In de 18e eeuw bestonden nauwe banden tussen Groningen en Noord-Duitsland zodat de naam Schnitger in Groningen wel bekend moet zijn geweest. Er is gesuggereerd dat Henric Piccardt een rol speelde bij de benadering van Arp Schnitger. Piccardt (sinds 1680 wonend in Harkstede) was een invloedrijk politicus en syndicus van Groningen met wijd vertakte relaties tot aan het stadhouderlijk hof. Ook Petrus Havingha, sinds 1690 “horlogeur of klockstelder” van de Martinikerk heeft daarbij wellicht invloed gehad. Petrus Havingha was afkomstig uit Termunten en hij moet de orgels van Schnitger gekend hebben. In 1693 werd Havingha organist van de Martinikerk. Het orgel in Schnitger’s tijd Al sinds de middeleeuwen bevindt zich een orgel in de Martinikerk. Na de ver-
De woning in Neuenfelde waar Arp Schnitger heeft gewoond en gewerkt. Foto: Fam. Rodenboog.
lenging van de kerk aan de westzijde is dit orgel omstreeks 1482 tegen de westwand geplaatst. Daarna is het orgel enkele keren gewijzigd en vergroot. Het hoofdwerk van het orgel is nagenoeg onveranderd gebleven sinds 1542 en het rugpositief van toen vertoonde een sterke gelijkenis met dat van het nu nog aanwezige orgel in de Petrus en Paulus kerk in Loppersum. Het orgel is nu nog goed te reconstrueren, als je de twee pedaaltorens ter weerszijden wegdenkt. Het orgel in de Martinikerk gold reeds aan het Het familiewapen van einde van de zeventiende eeuw als één van de belangrijkste orgels van de Nederlande familie Schnitger den (samen met o.a. die van de Oude Kerk in Amsterdam, de Laurenskerk in Alkmaar en ook het Faber-van Hagerbeer orgel in de Der Aa-kerk te Groningen). Schade aan kerk en orgel, als gevolg van het beleg van 1672, leidde ertoe dat reparaties nodig waren en daarvoor werd Jan Helman uitgenodigd. Het werk begon kort na 1685 maar sleepte zich voort. Bij de dood van Helman in 1690 was het nog lang niet voltooid. De bestuurders waren hierdoor buitengewoon geïrriteerd geraakt en nodigden Schnitger uit. Schnitger had meerdere dagen nodig om de wanorde in het orgel en de noodzakelijke herstelwerkzaamheden te inventariseren. Het contract voor het werk is bewaard gebleven en daarin worden nauwkeurig de gebreken opgesomd. Op 6 juni 1691 is het contract getekend tussen Schnitger en burgemeesters en raad van de stad Groningen. Schnitger zou de werkzaamheden voor 870 rijksdaalders uitvoeren. Ruim een maand later begon Schnitger en in februari 1692 was het werk gereed. De raad was zo enthousiast over de kwaliteit van het werk en het spoedige gereedkomen dat op 18 februari het contract voor een uitbreiding van het orgel met twee grote pedaaltorens getekend werd, ditmaal voor een bedrag van 750 rijksdaalders. Midden december van datzelfde jaar was het orgel gereed. De laatste grote verbouwing, die het orgel zijn huidige voorkomen gaf, behelsde de vervanging van het oude rugpositief door het huidige. Die uitbreiding vond plaats in 1728 en 1729, door de zoon van Schnitger, Frans Caspar. De betekenis van Arp Schnitger Schnitger heeft vele orgels gebouwd, zowel in Hamburg (zoals het nog bestaande grote orgel in de St Jacobi-kerk), als in een wijd gebied rond Hamburg, tot in Berlijn, Stettin en Magdeburg, en in Sleeswijk-Holstein en in Oost-Friesland. Ook heeft Schnitger orgels geleverd naar Engeland, Moskou, Spanje en Portugal. Eén orgel is terechtgekomen in Mariana, in Brazilië, een geschenk van de koningin van Portugal. De verspreiding van zijn orgels over een zo groot gebied geeft de betekenis aan van Schnitger. Ook in Nederland heeft Schnitger vele orgels gebouwd, o.a. in de stad en provincie Groningen (in de Der Aa-kerk, in de Academiekerk, in Uithuizen, Noordbroek, Pieterburen, Godlinze, Middelstum, Eenum) en daarbuiten: o.a. in Sneek en in Zwolle. Het klankkarakter van Schnitger-orgels is wellicht het best te omschrijven als: helder, krachtig en boventoonrijk met een krachtig en sonoor fundament in de bas, o.a. door tongwerken. De werklijst met door hem gebouwde orgels omvat meer dan 170 instrumenten en dat is zelfs voor tegenwoordige orgelbouwers imposant te noemen. Tot vandaag zijn Schnitger-orgels een inspiratie bron voor orgelbouwers uit de gehele wereld. Zo is in het kader van het GOArt-project, gelieerd aan de Universiteit van Göteborg, recent een groot orgel gebouwd volgens het stramien en de principes van Schnitger, dit om de bouwDe handtekening van Arp Schnitger. wijze grondig te leren kennen. Schnitger’s leven en dood Schnitger moet een godvruchtig man geweest zijn gezien toevoegingen als “Soli Deo Gloria” of “In Jesu namen, Amen” aan zijn contracten. Hij schonk de Lutherse Kerk in Groningen waar hij ter kerke ging, een orgel. Hoewel zeer productief is hij niet als rijk man gestorven. Hij schrijft zelf dat hij “nie viel verlangt hat, sondern den Kirchen, wenn sie keine ausreichende Mittel besaßen, zur Ehre Gottes die Orgeln für den halben Preis gebaut”. In de zeer koude winter van 1718-1719 toog hij met zijn zoon naar Zwolle om daar te onderhandelen over de bouw van het nieuwe orgel. Wellicht als gevolg van de ontberingen die hij onderweg leed stierf hij in juli van dat jaar. Hij werd begraven in Neuenfelde bij Hamburg.
Grafsteen van Arp Schnitger in de Pankratiuskerk in Neuenfelde. Foto: Ralf Jenett.
Het vervolg Zijn zoons Frans Caspar en Johann Jürgen Schnitger namen de nieuwbouw van het orgel in de grote kerk van Zwolle over en Frans Caspar zette de orgelbouwerij voort. Hij gold als een veelbelovend orgelbouwer maar helaas overleed hij al spoedig. Zijn weduwe trouwde met Albertus Antoni Hinsz die de orgelbouwfirma voortzette en een groot aantal orgels bouwde in Noord-Nederland, maar ook o.a. in Deventer en in Wassenaar. Schnitger, Buxtehude en Bach Na de voltooiing in 1687 van Schnitger’s magnum opus in de Nikolai-kerk in Hamburg werd Buxtehude in 1688 vanuit Lübeck erop uitgestuurd om contacten met Schnitger te leggen om het grote orgel in de Marien-kerk in Lübeck te doen restaureren. Schnitger kwam daarop naar Lübeck, maar een contract werd niet getekend. In 1702 kwam Schnitger nog eens naar de Marien-kerk voor het bespreken van reparatiewerkzaamheden maar wederom zonder succes. Gezien het feit dat Buxtehude meerdere malen gepoogd heeft Schnitger aan te trekken moet hij een grote bewondering gehad hebben voor deze orgelbouwer. Johann Sebastian Bach is in november 1720, kort na de dood van zijn eerste vrouw, ruim een week in Hamburg geweest. Op dat moment was de positie vacant van organist van het grote Schnitger orgel in de St Jacobi-kerk en wellicht heeft hij overwogen daar te solliciteren. Bach heeft toen in elk geval op het orgel van de Katharinen-kerk gespeeld maar ongetwijfeld ook op de orgels van de St Jacobi-kerk (waar hij solliciteerde) en van de Nikolai-kerk. Bach heeft Schnitger waarschijnlijk niet persoonlijk ontmoet maar hij heeft zijn orgels wel gekend en grondig bestudeerd. Correspondentie naar: info@ martinikerk.nl Bronnen: Gustav Fock, Arp Schnitger und seine Schule, Bärenreiter, 1974. Kerala J. Snyder, Dieterich Buxtehude, Organist in Lübeck, Schirmer, NY, 1987. Christoph Wolff, Johann Sebastian Bach, the learned musician, Oxford UP, Oxford, 2000.
Met dank aan Dr C.H. Edskes te Groningen.
Sin Maartensconcert 2007 H et Sint Niet op 11 november vond het St. Maartensconcert plaats dit jaar, maar op zaterdag de 10e en zo groot was de belangstelling dat er stoelen moesten worden bijgeplaatst. Deze dag werd medewerking verleend door het Ensemble Sonus Vita. Dit werd in 1991 opgericht, eerst als instrumentaal, later als vocaal ensemble. Vanaf het begin heeft het gezelschap zich beziggehouden met het uitvoeren van oude muziek. Prachtig klonken hun stemmen in o.a. ”Selig sind die Toten” en ”Die Himmel erzählen” van Heinrich Schütz. Het orgel werd weer bespeeld door Johan Beeftink, de vaste organist van de Martinikerk. Op deze dag ging in première het speciaal door hem voor het koor gecomponeerde Dies Irae. Ook speelde hij werken van Franz Liszt, Dietrich Buxtehude en JeanAriste Alain. Het concert eindigde met het door het koor gezongen lied “Sint Meerten reed deur weer en wind”. Van het gehele concert werden opnames gemaakt door de IKON-radio voor het programma Musica Religiosa. Jan Derksen, voorzitter van de Vereniging van Vrienden Martinikerk, bedankte de uitvoerenden met bloemen. Ineke Saan
E en nie nieuwe beschermheer De heer M. J. van den Berg volgde op maandag 3 september de heer J.G.M Alders op als Commissaris der Koningin in de provincie Groningen. Hans Alders was beschermheer van de Vereniging Vrienden Martinikerk. Max van den Berg was bereid om deze functie over te nemen. Een delegatie van het bestuur van de VVM heeft onlangs een kennismakingsbezoek aan de nieuwe beschermheer gebracht. Max van den Berg is een oude bekende in Groningen. Hij studeerde sociologie aan de Rijksuniversiteit. Daarna was hij wethouder in de stad met onder andere “het Verkeer” in zijn portefeuille. Tijdens zijn wethouderschap werd het verkeerscirculatieplan bedacht en uitgevoerd. In 1979 werd Van den Berg voorzitter van de Partij van de Arbeid en in 1986 ging hij als directeur naar de Novib. Vanaf 1999 was hij fractieleider van de PvdA in het Europese parlement. Max van den Berg denkt met genoegen terug aan de plezierige en roerige jaren die hij eerder in Groningen doormaakte. Ook heeft hij goede herinneringen aan de Martinikerk: de definitieve versie van het beroemde verkeerscirculatieplan werd in een paar intensieve zittingen in elkaar gezet, zittingen gehouden in de kapel van de Martinikerk.
Vanuit het raam van zijn werkkamer in het Provinciehuis kijkt Max van den Berg uit op de Martinikerk.
UITNODIGING voor de jaarlijkse lezing van de Vereniging van Vrienden Martinikerk ZATERDAG 29 MAART 2008 om 11.00 uur in de Kapel van de Martinikerk (ingang aan het Martinikerkhof tegenover het Provinciehuis; toegang vrij) Spreker: Gert Kortekaas Gemeentelijk archeoloog voor Groningen
STAD Deze lezing gaat - hoe kan het ook anders? – over de Stad. Ik sluit daarbij graag aan bij wat onze Burgervader daar tijdens de nieuwjaars ontvangst aan het begin van het jaar over te vertellen had, namelijk dat Groningen al bestond ver voor Amsterdam en zeker voor Den Haag. Maar ik blijf meer in het verleden hangen en wijk er ook een beetje van af. In dit verhaal probeer ik de ‘roots’ van de stad bloot te leggen, gebaseerd op het archeologisch onderzoek van de afgelopen 25 jaar. Diverse opgravingen passeren de revue en ook de Martinikerk en omgeving blijven niet achterwege. Wanneer we het resultaat van die vele kubieke meters grondverzet bij elkaar optellen, dan blijkt dat de oorsprong van het dorp Drents is, maar de stadsvorming in de 11de eeuw zelf niet. Tenslotte kom ook ik niet onder de toekomst uit. Archeologie is dan wel de wetenschap van vroeger, maar heeft een doel voor volgende generaties: doorgeven van kennis die nu wordt opgedaan. En daar draagt deze lezing een beetje aan bij. Voorafgaande aan de lezing is de jaarlijkse huishoudelijke vergadering van de Vereniging van Vrienden Martinikerk. De vergaderstukken worden aan de leden van de Vereniging toegestuurd. Deze vergadering begint om 10.00 uur en zal eveneens plaats vinden in de Kapel van de Martinikerk.
