Stichting Martinikerk Groningen Vereniging van Vrienden Martinikerk Secretariaat: Martinikerkhof 3 9712 JG Groningen Telefoon: 050 311 12 77 Fax: 050 312 07 98 E-mail:
[email protected] Website: www.martinikerk.nl
Colofon Redactie Jaap Beintema Aeiko de Jager Tonko Ufkes Medewerkers Tonko Ufkes Jaap Beintema Tiemo Meijlink Fotografie Jaap Beintema Aeiko de Jager Kars Tuinder Henk Tiesinga Druk Grafische Industrie De Marne, Leens
udent toen en nu... - Zie het artikel op pagina 3. S ttudenten,
3
november 2007
Jaargang 11
V an de redactie. Dit is het laatste nummer van 2007. Jaap Beintema en Ds. Tiemo Meijlink, studentenpredikant te Groningen, geven een overzicht van 60 jaar studentenpastoraat. Tonko Ufkes besteedt aandacht aan de brandveiligheid van het gebouw. Verder zijn er enkele korte verslagen van gebeurtenissen in de kerk. In juni 2006 kwam ons eerste vernieuwde nummer uit. De nieuwe Miniatuur heeft een oplage van 2000 exemplaren waarvan 1500 worden verspreid onder de leden van de VVM en de relaties van de SMG. De rest wordt uitgedeeld voor promotie, o.a. aan de balie van de kerk tijdens de toeristische openstelling. Ook staan alle nummers op de website van de Martinikerk (www.martinikerk.nl). Wij hebben de afgelopen twee jaar veel positieve reacties gehad op het blad en zijn inhoud. Dit is de reden dat de besturen van SMG en VVM besloten hebben om voorlopig op dezelfde voet verder te gaan met het uitgeven van het tijdschrift, in ieder geval voor een periode van 3 jaar. J.J. Beintema, A.E.J. de Jager, T. Ufkes
Martinikerk M A genda (zie ook ““activiteiten” onder www.martinikerk.nl) Vrijdag 23 november 2007 Concert Lux Aeternam - Johan Rutter. Roder Jongenskoor samen met Roden Girl Choristers. Begeleiding: Frysk Symphonie Orkest. Aanvang: 20:00 uur; Kerk open: 19:30 uur. Toegang: € 17,- ; ben je 17 jaar of jonger vraag dan naar de korting. Zaterdag 24 november 2007 Jubileumconcert Muziekvereniging Harmonie’67. Dirigent: Floris de Wever; Organist : Pieter Pilon. Componist: Wijnand van Klaveren. Aanvang: 20.15 uur; Kerk open: 19:45 uur. Toegang: € 10,-, met korting € 7,50. Voorverkoop: € 9,- bij orkestleden of bij Kunsten Vliegwerk, Oude Kijk in ‘t Jatstraat 10. Zaterdag 1 december 2007 Kerk en Lied. Organist: Sietze de Vries; M.m.v.: The Gents. Aanvang: 20:00 uur; Kerk open: 19:30 uur. Toegang: nog niet bekend Maandag 10 december 2007 Gall & Gall wijnproeverij. Ingang Martinikerkhof, tegenover het oude provinciehuis. Aanvang: vanaf 19.00 uur. Toegang: € 15,- ; Kaartverkoop via Gall & Gall Groningen of voor aanvang van de proeverij bij de kassa van de kerk.
Vrijdag 21 december 2007 Virgo Maria Sanctissima o.l.v. Geert-Jan van Beieren-Bergen en Henegouwen. Vocaal Ensemble Cantatrix; M.m.v.: Eeuwe Zijlstra (orgel), Jan Vermaning (trompet). Het strijkerensemble van het Nationaal Symfonisch Kamerorkest. Aanvang: 20:00 uur; Kerk open: 19:30 uur. Toegang: € 10,Zaterdag 22 december 2007 Kerstconcert Grootkoor Groningen o.l.v. Nan van Groeningen. M.m.v.: Etty van der Meij (sopraan), Nan van Groeningen (bariton), Rob van Dijk (vleugel), Marjan de Haer (harp), Martini brass-band. Aanvang: 20:00 uur. Toegang: nog niet bekend. Woensdag 16 januari 2008 Schubert: Stabat Mater en Missa Solemnis in As. Katholieke Oratoriumvereniging en Noord Nederlands Orkest o.l.v. Chris Fictoor. M.m.v.: Ellen Schuring (sopraan), José Scholte (alt), Marten Smeding (tenor) en Frans Fiselier (bas). Aanvang: 20:15 uur. Toegang: € 22,-; voorverkoop € 21,Zaterdag 19 januari 2008 Nationale gebedsdag (10.30-16.00 uur). M.m.v.: Aad v.d. Sande en Jongerenkoor Jizrahja.
Donderdag 13 december 2007 The Messiah van G.F. Händel. The Bach Choir & Orchestra of the Netherlands. Miranda van Kralingen (sopraan), Sytse Buwalda (countertenor), Martinus Leusink (tenor), Math Dirks (bas), o.l.v. Pieter Jan Leusink. Aanvang: 19:30 uur; Kerk open: 18:55 uur. Toegang: € 40,-; Voorverkoop: € 35,-
Kerkdiensten Hervormde wijkgemeente Martinikerk: Elke zondag: 9.30 uur (ook 25 en 26 december) en 19.00 uur. 24 december: Kerstavonddiensten: 17.00 uur (voor kinderen) en 20.30 uur. Groninger Studenten Pastoraat (oecumenisch): Elke zondag: 11.30 uur. Vesperdiensten: 17.00 uur (niet op 30 december). Kerstnachtdienst op 24 dec. om 23.00 uur.
Vrijdag 14 december 2007 Kerstconcert Holland Boys Choir o.l.v. Pieter Jan Leusink. M.m.v.: Jan Vayne en Louis van Dijk (piano). Aanvang: 20:00 uur; Kerk open: 19:30 uur. Toegang: € 32,50; Voorverkoop: € 27,50.
Toeristische Openstelling Martinikerk Tot Pasen is er geen toeristische openstelling, maar groepen kunnen de kerk op afspraak bezoeken voor een rondleiding (tel. 050-311 12 77; e-mail:
[email protected]).
Z estig Jaar Groninger Studentenpastoraat Jaap J. Beintema, Tiemo Meijlink Zestig jaar geleden, in 1947, werden de eerste studentenpredikanten vanuit de kerken benoemd. Dit jubileum werd op zondag 18 november met twee kerkdiensten en diverse andere activiteiten in de Martinikerk gevierd. Na de stichting van de universiteit in 1614 heeft de Martinikerk altijd gefunctioneerd als universiteitskerk en hadden hoogleraren en studenten bijvoorbeeld speciale zitplaatsen tijdens de kerkdiensten. De eerste hervormde studentenpredikant, Ds. Marcel A. Krop, gebruikte voor zijn werk intensief de Martinikerk met een strak jaarlijks schema van kerkdiensten en andere activiteiten. Op de zondagmorgen voor de opening van het Academiejaar in begin september was er een kerkdienst, verplicht voor alle aankomende leden van Vindicat, die Oecumenische dienst in de Martinikerk bij aanvang van het Academiejaar op 17 september 1961. met hun kale hoofden (Foto Oetse Hofsteenge) een groot aantal kerkbanken vulden. Daarna was er elke twee weken op zondag om halfzes een avonddienst in de Martinikerk Twee weken voor Pasen was de belijdenisdienst, tegelijk met volwassen doop en doop van kinderen van gezinnen, die een bijzondere band hadden met het studentenpastoraat, gevolgd door een gezamenlijke maaltijd en aan het eind van de middag een avondmaalviering. Ook tijdens lustra waren er speciale diensten in de Martinikerk. Vanaf september 1961 werden deze diensten samen met andere kerkgenootschappen gevierd. De strikte etiquette van het universitaire en studentenleven in die tijd werd ook gevolgd in het studentenpastoraat. Ouderlingen van dienst en ook de personen, die belijdenis deden, dienden in jacquet gekleed te zijn. Dat hoefde echter geen financieel probleem te zijn, want een diaconale activiteit van het studentenpastoraat was het ter beschikking stellen van gelegenheidskleding (ook van rokkostuums en smokings voor bals en andere evenementen). Hiervoor was een kast in de Studentenpastorie aan de Kraneweg 33 ingericht, waarover “aarts”-diaken Jaap Stienstra de scepter voerde. Eind 1962 is de restauratie van de Martinikerk begonnen. Aanvankelijk gingen de kerkdiensten in het schip van de kerk gewoon door. Vanaf 1969 was de restauratie van het koor zover gevorderd dat het studentenpastoraat speciale diensten kon houden in de Noorderkapel. Maar in december 1969 kwam een deel van het gewelf van het schip naar beneden, zodat de Martini avonddiensten uit deze locatie werd verdreven naar de Der Aa-kerk. Toen begin 1970 ook in deze kerk instorting dreigde, zijn de diensten vanaf september van dat Bediening van de doop in de belijdenisdienst op zondag 31 maart 1963 in de Martinikerk. jaar voortgezet in Lutherse kerk, waar al Het doophek om de preekstoel was toen al verwijderd. (Foto Oetse Hofsteenge) gedurende een aantal jaren de diensten
van het Gereformeerde Studentenwerk werden gehouden. Vanaf 1973 waren deze diensten oecumenisch, met ook deelname van de Rooms katholieken. Begin zeventiger jaren heeft de storm van de democratisering ook door Groningen gewoed, met grote invloed op universiteit en het studentenleven en ook in de kerken. Op het persoonlijke vlak was er een ingrijpende verandering door het overlijden van Ds. Krop in 1973. De continuïteit, aangepast aan de veranderingen, is in de persoon van zijn opvolger Ds. Arie de Leeuw, niet verloren gegaan. De belangrijkste uiting wat dit betreft voor de Martinikerk is dat met ingang van 4 september 1977 deze kerk weer voor de diensten van het Groninger Studentenpastoraat van zes samenwerkende kerkgenootschappen wordt gebruikt.
De huidige Martinidiensten van het Groninger Studentenpastoraat Vanaf 1977 tot op heden – al dertig jaar dus – zijn er twee keer per zondag de diensten van het oecumenische studentenpastoraat. ’s Ochtends om 11.30 uur is er de hoofddienst, waarin naast de Woorddienst ook de dienst van de Tafel, het avondmaal, plaats vindt. ’s Middags om 17.00 uur wordt de vesper gehouden, het avondgebed met veel ruimte voor meditatie en verstilling. Die Martinidiensten zijn altijd weer heel bijzonder. Er komen studenten, maar ook veel oud studenten, stadjers, bewoners van de binnenstad en vaak ook gasten die kennelijk een weekend of zondag in Groningen verblijven en een kerkdienst willen bezoeken. Alle keren ziet men er mensen die er niet eerder waren. In die zin is de Martinikerk echt de kerk van de stad Groningen, waar je naartoe kunt gaan in betrekkelijke anonimiteit of – als je wel contacten wilt maken met anderen – volop mensen kunt ontmoeten. Na de morgendienst wordt ook altijd koffie gedronken achter in de kerkruimte om elkaar te spreken en na te praten. Uiteraard zijn er heel wat verhalen over hoe het vroeger geweest is in de Martinidiensten. Zo was het jaren lang gewoonte om een onderscheid te maken tussen de zogenaamde “Ordo-diensten” en de “Themadiensten”. Het schijnt dat de Ordo-diensten vooral in het teken stonden van de uitleg van de schriften met een orde van dienst die aansloot bij de oecumenische liturgieviering. Terwijl de Thema-diensten niet minder oecumenisch waren, maar vrijer van opzet en ook vrijer in de onderwerpkeuze. Men nam niet perse het uitgangspunt in een bijbelverhaal, maar werkte met thema’s die aansloten bij de belangstelling en de vragen van de studenten. Het lijkt erop of het verschil tussen die twee typen van dienst ook wel langs de grenzen liep tussen de verschillende kerken die participeerden in het studentenpastoraat. De ordo-diensten werden voornamelijk gehouden als er een hervormde of gereformeerde studentenpastor voorging, terwijl de themadiensten meestal geleid werden door een pastor uit de Rooms Katholieke Kerk. Oecumenisch dus, maar wel met verschillende accenten! Wat maakt de Martinidiensten van het Groninger Studentenpastoraat nu tot een bijzondere belevenis? Dat zijn de samenhang van de inhoud en opzet van de diensten met de bijzondere kenmerken van de Martinikerk als gebouw. De klank van de (orgel)muziek en van de kerkzang komt in deze kerk geweldig tot zijn recht, met name in het hoogkoor waar wij de vespers vieren op zondagmiddag. En verder vooral ook de ruimte en het licht in deze kerk. Als de kerkgangers met elkaar het avondmaal vieren, staan ze in een grote kring door de kerk. In die kring breken de mensen voor elkaar het brood dat wordt rondgedeeld en geven zij elkaar de beker. Een prachtig ritueel met een oerchristelijk motief. Dat ritueel van de maaltijd kan gelukkig overal gevierd worden, zelfs in de eenvoudigste omgeving. Maar het licht en de ruimte van de Martinikerk versterken de kracht van dit ritueel. Je ervaart ook werkelijk licht en ruimte bij het delen van het brood en de wijn, tekenen van Christus zelf (zie de afbeelding op de voorpagina). Correspondentie naar:
[email protected]
Cantorij van het GSp tijdens de Engelse Vesper op 14 oktober 2007.
U it de bbrand TTonko k Ufk Ufkes Halverwege de Martinitoren hangt als een enorme waarschuwing de oude Salvatorklok. Op deze zware luidklok staat – in een paar dichtregels - de torenbrand van 1577 beschreven; een herinnering aan wat gebeurde, maar vooral een oproep om voorzichtig te zijn met vuur. Het is een eeuwenoud bewijs dat het de kerkbestuurders ernst is met de brandveiligheid. De Martinitoren was aanvankelijk een stuk hoger dan de huidige, het bouwwerk moet in 1554 meer dan honderd meter geweest zijn. Toen echter in maart 1577 het gehate Waalse garnizoen verDe sprinklerinstallatie op de zolder van de kerk. trok heeft men pektonnen naar boven gebracht en aangestoken: Dit vreugdevuur liep totaal uit de hand, waarbij niet alleen de torenspits verloren ging, maar ook de klokken naar beneden vielen. Op de nieuw gegoten Salvator werd daarom als herinnering aan deze ramp een waarschuwende tekst aangebracht; (zie kader) een vermaning voor alle toekomstige beheerders. Na de enorme brand in 1577 is, wellicht toch dankzij de tekst op de Salvatorklok, nooit meer een dergelijke ramp gebeurd. Er zijn zelfs meerdere voorbeelden te vinden van voorzieningen om een brand te voorkomen. Zo hield geschut- en klokkengieter Nicolaes Sickmans in 1633 toezicht bij vreugdevuren in de stad en mochten de pektonnen niet eens op staken maar slechts op de grond staan. De toren speelde ook zelf een grote rol bij de brandpreventie, want eeuwenlang hield een torenwachter de hele stad in de gaten. Tot het begin van de vorige eeuw verbleef hij elke nacht van 10 uur ‘s avonds tot 6 uur ‘s ochtends in zijn kamertje vlak boven de wijzerplaat om uit te kijken en eventueel alarm te slaan. De torenwachter moest op vaste tijden een melodie op de trompet blazen en bij brand een alarmsignaal. De laatste wachter, Jan Koop Sjoerts, kon ook beschikken over een telefoon en een spreekbuis; zo stond hij direct in verbinding met de brandweerkazerne (tot 1910 stond die op het Martinikerkhof). Na een blikseminslag in de Der Aa-kerktoren in 1671 werd boven in de Martinitoren een groot waterreservoir gebouwd om in geval van nood altijd bluswater bij de hand te hebben. Ook kwamen rond deze tijd de eerste brandspuiten. Dit lijken, voor wat betreft de Martinikerk en toren, de eerste aantoonbare brandpreventie maatregelen.
Deel va n Salvato de tekst op de rklok: Do men sc de 15 da href 1577 jaer in ch snac martio hts verwaer de toren om 10 uren, brande Als de so mit ld welck do aten waren vert groet beclach. rocken er quad ep unde ve rloeren h ickvaten gesch ach et schon e accort van cloc ken.
Eén van de bliksemafleiders die op het hoogkoor staan.
Veel later, in 1822, bewezen de genomen voorzorgsmaatregelen hun nut, toen in maart van dat jaar de bliksem insloeg en een beginnende brand in de toren geblust kon worden (zie kader). Wel viel de windwijzer naar beneden zodat op de grond twee mannen omkwamen. De windvaan van nu, het paard, dateert van na de brand en werd in 1824 op de toren gehesen. Al sinds 1837 beschermt een bliksemafleider de Martinitoren tegen onweer en brand.
De huidige situatie Naast o.a. brandslangen en poederblussers is in de 60er jaren van de vorige eeuw een sprinklerinstallatie in de kerk en in de toren aangebracht. Vooral het sprinklernetwerk in de kapconstructie van de kerk spreekt tot de verbeelding: bij een eventuele, beginnende brand smelt een prop in de sprinklerkop. Daardoor valt binnen het sprinklernetwerk de luchtdruk weg en dit wordt automatisch gemeld, waarna Torenwachter J.K. Sjoerts kijkt uit over de stad. de brandweer uitrukt met twee tankautospuiten en een ladderwagen. Na aankomst kan de brandweer het bluswater door de sprinklerinstallatie pompen; water afkomstig uit de pompkelder aan de noordkant van de Martinikerk. Op dit moment wordt gewerkt aan een nog verdere aanpassing van het bestaande systeem. Er is een concept basisdocument brandbeveiliging goedgekeurd door de brandweer waarin is opgenomen een ontruimingsinstallatie. Verder ligt het in de bedoeling om onder het dak rookmelders te plaatsen. Een groot deel van dergelijke maatregelen valt uiteraard niet op: het zit boven de gewelven en onder de kap. Het houten kerkdak is namelijk het kwetsbaarste deel van het hele gebouw en daar richt een groot deel van de brandpreventie zich op. Het publiek hoeft in de hoge kerkruimte, met meerdere uitgangen, zeker niet bang te zijn voor rook of brand. Correspondentie naar:
[email protected]
flet uit die tijd
slag in Een bliksemin : n beschreve
am ordt op een p maart 1822 w
als volgt
iksem en d van donder, bl el ez rg ve , an ka nwachter slyke or ren sloeg. De tore dde er een vree to oe de w r in n uu ve er vi bo ekt; op de iksem en voor klanken opgew toen ijlings de bl ve d, Des morgens ev oe be dr te e g di no or as gewelierd do n ieder w el der toren, eene n luiden, alles w ep sneeuwjacht, ee ke ko ok of kl l pe de ap en e , hoogst gesteld; het dhoorn erd in het werk n in den pijn of w blies op het bran ve s le bo al , en en m g m za im n kwamen: te bekl zijnde, en het de toren rdoor twee dode markt gekomen gd aa w aa f, w to n ds ne an an en onverder br pere m ele aangewende beneden met an ve dige brand. Dap na na ; el vi en g st et en st kw ige ge ad der stad d met de an, benevens en ze toren als siera brandend paar de em t ng da jo zo n ee n, g de or , en no n de brand gew de fiskaal der stad kkig meester va lu ge en m is id moeide arbe behouden. nog gelukkig is van Groningen
toelenactie: 50.000 Euro S toelen De Martinikerk heeft nieuwe stoelen gekregen. Daarover hebben wij in augustus van dit jaar bericht. Deze 600 stoelen kostten veel geld. Daarom hebben de Stichting Martinikerk Groningen, de Kerkrentmeesters en de Vereniging van Vrienden Martinikerk een stoelenactie uitgevoerd onder het motto “Geef een stoel cadeau”. Particulieren konden een stoel (of een deel daarvan) adopteren. Een hele stoel kostte 400.- Euro. Mevr. Marijke Bootsma- de Langen, voorzitter van het College van Kerkrentmeesters, was de grote trekker van deze actie. Vooral dank zij haar tomeloze inzet is de actie een succes geworden. Uiteindelijk is bijna 50.000.- Euro gedoneerd (de teller staat nu op 48.722.- Euro en er druppelen nog steeds bedragen binnen). De gevers kregen als dank een uitnodiging voor een feestelijk concert op 12 oktober. Hier bespeelde, in het kader van het Buxtehude festival, de organist Wolfgang Zerer uit Bazel het grote orgel in de kerk. Voor de uitvoering werden de stoelengevers in de kapel ontvangen met koffie en koek en na afloop was er een geanimeerde receptie. Als herinnering kreeg iedere donateur een loden afgietsel van het Stadszegel van Groningen.
Marijke Bootsma en Chris Maats verwelkomen de gasten.
Arie de Leeuw demonstreert hoe de stoelen worden gekoppeld.
Mocht U alsnog willen meehelpen aan deze actie dan kan dat. Uw bijdrage of deelbijdrage kunt U overmaken naar rekeningnummer 1694924 van de Stichting Martinikerk Groningen – Herinrichting. Vermeld dat de bijdrage voor de stoelen is en vermeld ook uw naam en adres.
Het loodzegel van de Martinikerk ligt klaar.
D e nieuwe nieu centrale verwarming In oktober 2006 berichtten wij over de plannen om de verwarming in de kerk te vernieuwen. Het afgelopen jaar is daar hard aan gewerkt. De werkzaamheden zijn nu afgerond. De oude ketels zijn uit de kelder verwijderd. Op de zolder, boven de Librije, is een brandvrije kamer gemaakt waar 3 verwarmingsunits staan. Alle drie de units bedienen het hele gebouw. De eerste ketel is dagelijks in gebruik en de tweede ketel wordt bijgeschakeld wanneer het kouder wordt. De derde ketel staat in reserve voor dagen van extreme koude of voor die momenten waarop een van de andere ketels tijdelijk niet functioneert. De leidingen van boven naar beneden konden in het oude rookgasafvoerkanaal worden gelegd maar enig breekwerk was toch noodzakelijk, met name in de Kapel.
De drie nieuwe verwarmingsketels.
Boven de Librije is een brandvrij kamer gemaakt.
In de kapel moest een muur worden opengebroken.
e Denkt U om d RTEN KERSTCONCE Voor de details
zie de agenda op
em Vrijdag 14 dec
pagina 2.
ber 2007
usink. l.v. Pieter Jan Le o. r oi Ch ys Bo olland Kerstconcert H Dijk (piano). e en Louis van yn Va n Ja .: .v M.m . ember 2007 Vrijdag 21 dec Beieren-Bergen Geert-Jan van . l.v o. a m si tis nc Virgo Maria Sa el), . en w ou eg uwe Zijlstra (org en H en atrix; M.m.v.: Ee nt Ca e bl m se Vocaal En sch (trompet). Jan Vermaning ble van het Nationaal Symfoni Het strijkerensem Kamerorkest. ecember 2007 Zaterdag 22 d eningen. l.v. Nan van Gro ingen o. en ng ni ro G n Groen rootkoor Kerstconcert G der Meij (sopraan), Nan va aer (harp), H n va de n ty ja Mar M.m.v.: Et Dijk (vleugel), n va b Ro , n) (barito nd. Martini brass-ba
