ONTWERP
Tekst: Jan Bol Foto’s: ASR Vastgoed Ontwikkeling René den Engelsman & Your Captain Luchtfotografie (Irvin van Hemert), Jan Bol Tekeningen: BDA Dakadvies, Van Gameren architecten
DA KENRA A D NU MMER 110 , O K TO B E R 2 012 LE I P L AT E N
Gezien vanaf de stad vertoont de daklijn van IJDock een opmerkelijke knik. Deze knik is het gevolg van een diepe insnijding in de bouwmassa van het project dat staat op een schiereiland in het IJ. De insnijding dient de zichtlijn vanaf de Keizersgracht naar het IJ, de Keizersgrachtsnede. Grillig gevormde donkergrijze leiplaten dekken het dak van de snede.
© ASR VASTGOED ONTWIKKELING - RENÉ DEN ENGELSMAN
Grove leien tekenen dak van IJDock
Keizersgrachtsnede valt op door contrasten
“S
ta je bij de Westerkerk op de brug over de Keizersgracht, dan ervaar je het effect van de zichtlijn over de lengte van de gracht naar het IJ goed. De Keizersgrachtsnede, een forse insnijding in de contour van IJDock, werkt echt. Het donkergrijs van het leien dak zorgt voor een strak beeld”, vertelt Otto Diesfeldt, projectarchitect bij bureau Dick van Gameren architecten.
Hij is specifiek belast met onder andere de bijzondere architectuur van de Keizersgrachtsnede en het toezicht op de uitvoering daarvan. Van Gameren is samen met architect Bjarne Mastenbroek verantwoordelijk voor het masterplan en de stedenbouwkundige inpassing van IJDock. Dit volumineuze project van ASR Vastgoed Ontwikkeling - zo’n 180 meter lang, 60 meter breed en hier en daar zo’n 50 meter hoog - ligt op een prominente plaats aan de rand van de Amsterdamse binnenstad, op een kunstmatig schiereiland in het IJ. In de vijf te onderscheiden gebouwen komen kantoren voor onder andere de Dienst Waterpolitie van het KLPD, het Paleis van Justitie
met in één gebouw kantoren van het Openbaar Ministerie en in een ander gebouw het gerechtshof, een hotel, een appartementengebouw en commerciële ruimten.
Eenheid in onderscheid De vijf gebouwen in het project IJDock onderscheiden zich niet alleen van elkaar in vorm en inhoud, juist ook in de architectuur van de gevels. In de materialisatie en dus ook de textuur ervan. De gevels zijn overwegend glad van afwerking en helder. Veel glas bijvoorbeeld in het hotel en natuursteen en steenachtige materialen zoals keramiek en beton voor de twee gebouwen van het Paleis van Justitie. 31
DR110-031_037.indd 31
11-10-2012 21:35:31
ONTWERP
Het dekken van de hellende en verticale vlakken gebeurt vanaf een steiger vlak boven het werk. De platen zijn zwaar en lastig hanteerbaar. Vastpakken met een handvat met zuignappen gaat niet, omdat het oppervlak niet glad is.
IJDock, een project van ASR Vastgoed Ontwikkeling, gezien vanaf de Westerdoksdijk en vanaf het IJ. De diepe knik in de daklijn van de
met appartementsgebouwen met in de plint commerciële ruimten. Die gebouwen kenmerken zich vooral door een architectuur in baksteen. Binnen die diversificatie in architectuur van IJDock is bij de Keizersgrachtsnede juist uitgegaan van één en hetzelfde strakke beeld over drie verschillende gebouwen heen.”
Keizersgrachtsnede De Keizersgrachtsnede van IJDock heeft één kleurtoon, namelijk donkergrijs. Eén textuur voor zowel de verticale, de horizontale en de hellende vlakken van de
insnijding, door de daken te dekken met grillig gevormde leiplaten. Diesfeldt: “Dakdoorbrekingen in de vorm van pijpjes en kanalen zijn zo veel mogelijk vermeden, net als gevel- of dakopeningen. Daar waar openingen per se nodig waren zijn deze niet afgekaderd, maar zijn de omrandingen ruw gelaten, ter wille van de eenheid in het beeld.” Voor het ontwerp en de uitvoering van de Keizersgrachtsnede werd een afzonderlijk bestek gemaakt en de dakafwerking is apart aanbesteed. Om de kwaliteit van het gewenste beeld te halen is heel wat materiaalonderzoek en technisch
© ASR VASTGOED ONTWIKKELING - YOUR CAPTAIN LUCHTFOTOGRAFIE
“Door te werken met verschillende architectenbureaus, de differentiatie in gevelafwerking en de doorsnijding van de bouwmassa met vijf verschillende zichtlijnen, ontstond een diversificatie in de bouwmassa”, legt Otto Diesfeldt uit, “IJDock biedt van een afstand één beeld. Van dichtbij, bijvoorbeeld lopend over de lange binnenstraat, zie je heel goed de verschillen. De afwerkingsgraad is hoog, alles is tot in detail zorgvuldig vormgegeven. De architectuur van IJDock als geheel onderscheidt zich ook van de langgerekte bebouwing langs de Westerdoksdijk,
© ASR VASTGOED ONTWIKKELING - RENÉ DEN ENGELSMAN
©JWBOL
DA KENRA A D NU MME R 110, O K TO B E R 2 012 LE I P L AT E N
32
DR110-031_037.indd 32
11-10-2012 21:35:35
ONTWERP
©JWBOL
DA KENRA A D NU MMER 110 , O K TO B E R 2 012 LE I P L AT E N
Ook vanaf de binnenstraat, die over de volle lengte van IJDock loopt, zijn de daken van de Keizersgrachtsnede, bedekt met grillige leiplaten, goed te zien.
bouwmassa, de zogenoemde Keizersgrachtsnede, is goed zichtbaar. Dankzij deze incisie houd je vanuit de oude stad zicht op het IJ.
onderzoek vooraf gedaan. De juiste kleur en kwaliteit leiplaten uit de juiste groeve, voorzieningen voor de waterafvoer op het platte dak, testen in de windtunnel. De Keizersgrachtsnede moet in vorm, textuur en kleur het beeld oproepen van een canyon, een ruw en hard landschappelijk element in een grootsteedse omgeving, in contrast met de omringende en direct naaste architectuur.
Leiplaten
© ASR VASTGOED ONTWIKKELING - YOUR CAPTAIN LUCHTFOTOGRAFIE
Van de leiplaten die worden gebruikt voor de Keizersgrachtsnede heeft geen één dezelfde vorm.
IJDock
In orde van grootte zijn de platen wel gelijk. De omtrek van elke plaat is grillig van vorm. De leiplaten zijn niet glad en effen zoals leien van bijvoorbeeld kerkdaken. De leiplaten aan de verticale en hellende vlakken worden ook niet opgehangen aan haken, maar stuk voor stuk op het onderliggende betonplex vastgeschroefd met rvs schroeven, minstens vier stuks per plaat. “De schroeven gaan weliswaar door de waterdichte laag van zelfklevende SBS gecacheerde EPDM-dakbanen die op het betontriplex liggen”, legt Jan van Bodegraven, dakadviseur en
technisch specialist uit, “maar door het schroeven smelt het bitumen van die laag enigszins waardoor een waterdichte aansluiting rond de schroef ontstaat. Dat hebben we allemaal uitgebreid van tevoren uitgezocht.” Van Bodegraven komt meerdere keren per week op het leien dak om de uitvoering te controleren: “Met name het nauwkeurig vastzetten van de leiplaten is van het grootste belang. Testen in de windtunnel toonden aan dat er nogal wat druken zuigkrachten op de dakvlakken van deze Keizersgrachtsnede kunnen ontstaan.
Het prestigieuze project IJDock is een ontwikkeling van ASR Vastgoed Ontwikkeling, in nauwe samenwerking met de gemeente Amsterdam en met de Rijksgebouwendienst.
dagrestaurants, in de plint van de vijf gebouwen; • een parkeergarage met twee lagen, voor onder andere het hotel, de kantoren en het Paleis van Justitie en als openbare parkeerplaats, tevens voorzien van fietsenstalling.
Het project aan het IJ omvat in grote lijnen: • een hotel; • Paleis van Justitie met het gerechtshof in een gebouw en in het gebouw ernaast kantoren voor het Openbaar Ministerie. Beide gebouwen zijn verbonden door een glazen luchtbrug; • een appartementengebouw; • een kantoortoren met onder andere huisvesting voor de Dienst Waterpolitie van het KLPD, waarvoor ook aanlegplaatsen voor dienstvaartuigen zijn voorzien; • commerciële ruimten, zoals bedrijfsunits en
IJDock is ontwikkeld met het oog op diversificatie van functies en op een 24-uurs bedrijvigheid, zeven dagen per week. De menging van functies komt tot uiting door onderscheid in de architectuur, van gebouw tot gebouw. Dick van Gameren architecten en Bjarne Mastenbroek maakten het masterplan en zorgden voor de stedenbouwkundige inpassing van het project, gebouwd op een kunstmatig schiereiland in het IJ, ontsloten vanaf de Westerdoksdijk. Onder hun supervisie ontwierpen drie verschillende architectenbureaus:
Claus en Kaan, Jan Bakers en Ben Loerakker en Zeinstra Van Gelderen Architecten de vijf gebouwen. Doorsnijdingen op maaiveldniveau zorgen voor verschillende zichtlijnen tussen de bouwmassa’s door. Een voorbeeld is de zichtlijn over de lengteas van het ongeveer 180 meter lange project, van de Westerdoksdijk, over het IJ, naar het Centraal Station. En die van het hotel schuin over de breedte naar de voormalige Shellkantoortoren en het gloednieuwe filmmuseum EYE aan de overkant van het IJ. Heel bijzonder is de Keizersgrachtsnede, een diepe insnijding tot het niveau derde verdieping van de daken van vier gebouwen, voor de zichtlijn vanaf de Jordaan, over de gracht, naar het IJ. Een contact tussen de historische binnenstad en de unieke ligging aan het water dat de stad voorspoed bracht en groot maakte. 33
DR110-031_037.indd 33
11-10-2012 21:35:38
ONTWERP
DA KENRA A D NU MME R 110, O K TO B E R 2 012 LE I P L AT E N
Dakopbouw, plat en hellend Dakopbouw hellend dak, van binnen naar buiten: a. Betonnen onderconstructie. b. Noodlaag van gebitumineerde polyestermat. c. T-stukken, zwaarte en hoeveelheid te bepalen door de constructeur. Deze bevestigen in de betonnen onderconstructie. d. XPS-platen, dik 100 mm. e. Houten regels, 600 mm h.o.h., bevestigen tegen de T-stukken. f. Triplex platen (betontriplex of gelijkwaardig), minimale dikte 24 mm. g. Waterdichte laag van zelfklevende SBS gecacheerde EPDM-dakbanen. h. Flagstones, type Samaca 39 Primera, variërend in dikte van 8 mm tot 14 mm, de afmeting van de flagstones varieert van 300 mm x 400 mm tot ≥ 600 mm x 400 mm. i. De flagstones als volgt bevestigen met rvs schroeven met rvs onderring van 15 mm met een EPDM-ring. De schroeven van zodanige lengte dat deze minimaal 22 mm in de onderconstructie c.q. triplex platen kunnen worden geschroefd. De minimale hoeveelheid schroeven als volgt: • flagstone ≥ 600 mm x 400 mm vier schroeven; • flagstone ≤ 600 mm x 400 mm drie schroeven; • de flagstones evenwijdig aan de randen bevestigen met een schroef op circa 60 mm van de randen respectievelijk 60 mm uit de rand van de triplex platen. Dakopbouw plat dak, van binnen naar buiten: a. Betonnen onderconstructie. b. Druklaag vlak afgevlinderd. c. Noodlaag van gebitumineerde polyestermat. d. CG-afschotisolatie, dik gemiddeld 170 mm. e. Laag gebitumineerd glasvlies. f. Laag APP-dakbanen geschikt voor het aanbrengen van een gietasfaltlaag. g. Beschermlaag van gietasfalt. h. Elementen voor waterbuffering, type Permavoid, dik 150 mm. i. Filterdoek. j. Geperforeerde HDPE-platen, dik 20 mm, met 100 perforaties van Ø 30 mm per m², de perforaties opvullen met los basaltgrit. k. Laag epoxygebonden grof basaltgrit 2mm / 5 mm, minimale dikte 50 mm, kleur zwart. l. Flagstones, type Samaca 39 Primera, dik 13 mm tot 18 mm aanbrengen in de natte laag epoxygebonden basaltgrit. m. De flagstones bevestigen met rvs schroeven met rvs onderring van 15 mm met een EPDM-ring. De schroeven van zodanige lengte dat deze minimaal 22 mm in de HDPE-platen kunnen worden ingeschroefd. De totale dikte van de over elkaar liggende flagstones c.q. overlappingen varieert van 40 mm tot 60 mm. Langs de randen grote flagstones ≤ 600 mm x 400 mm gebruiken. De minimale hoeveelheid schroeven als volgt: • flagstone ≥ 600 mm x 400 mm vier schroeven; • flagstone ≤ 600 mm x 400 mm drie schroeven;
Je moet er niet aan denken dat een leiplaat niet goed vastzit en gaat klapperen en daardoor andere platen los juttert. Dat is natuurlijk onveilig en voor het aanzicht ongewenst. Je kunt er bovendien niet makkelijk meer bij.” Hetzelfde geldt voor het vermijden van breuk in de platen. Van Bodegraven: “De leiplaten komen uit dezelfde groeve, in Brazilië,
• de flagstones evenwijdig aan de randen bevestigen met een schroef op circa 60 mm van de randen respectievelijk 60 mm uit de rand van de triplex platen; • indien de overlappen van de flagstones onderling grote openingen vertonen deze opvullen met een flexibele mortel (Flexim of gelijkwaardig), zodanig dat de overlappen goed worden ondersteund en afwatering kan plaatsvinden.
en gaan eerst naar de leidekker, Leidekkersbedrijf Van Boxtel in Nijmegen. Daar is de eerste controle. Vervolgens controleren we de platen na aankomst hier op de bouwplaats en controleert de leidekker ook nog eens elke plaat voordat hij deze aanbrengt.” In verband met windkrachten en de beloopbaarheid zijn de leiplaten voor het vlakke
deel ongeveer 14 mm dik. Voor de hellende en verticale vlakken zijn de platen 10 mm dik. De leiplaten op het platte dak worden niet alleen geschroefd, maar ook nog eens ingebed in basaltsplit vermengd met epoxyhars. Van Bodegraven: “De schroefgaten worden pas op het werk in de platen
34
DR110-031_037.indd 34
11-10-2012 21:35:39
ONTWERP
DA KENRA A D NU MMER 110 , O K TO B E R 2 012 LE I P L AT E N
Ontwikkeling / opdrachtgevers : ASR Vastgoed Ontwikkeling NV, Utrecht i.s.m. Rijksgebouwendienst en gemeente Amsterdam Masterplan, stedenbouw : Dick van Gameren architecten Bjarne Mastenbroek Architecten • hotel : Jan Bakers en Ben Loerakker, Utrecht • Paleis van Justitie : Claus en Kaan, Amsterdam • appartementen : Zeinstra van Gelderen Architecten, Amsterdam •kantoor, o.a. KLPD : Zeinstra van Gelderen Architecten, Amsterdam Projectarchitect leiendak : Otto Diesfeldt, Dick van Gameren arch. van Keizersgrachtsnede Leidekkersbedrijf : Willem van Boxtel BV, Nijmegen / Weurt Dakbedekkingsbedrijven: : BOKO Dakbedekkers BV, West-Knollendam Oranjedak BV, Zwijndrecht Adviseur dakconstructie : BDA Dakadvies BV, Gorinchem
©JWBOL
De bedekking van de daken in de Keizersgrachtsnede is met donkergrijze leiplaten met grillige vormen en een grove textuur, voor een landschappelijke uitstraling op niveau.
IJDock, Amsterdam Hotel, appartementen, kantoren, Paleis van Justitie, parkeergarage, havenvoorzieningen
Dakdoorbrekingen en -openingen zijn in de Keizersgrachtsnede beperkt in omvang en aantal. Daar waar openingen per se nodig waren, zijn de omrandingen zoveel mogelijk ruw gelaten, ter wille van de eenheid in het beeld.
geboord. Dat boren moet met beleid gebeuren, anders krijg je zwakke of te ruime gaten, door afbrokkelen aan de onderkant. Op de hellende en verticale vlakken werken we van onder naar boven, vanaf een steiger vlak boven het werk. Dat is behoorlijk aanpakken, want sommige platen wegen wel zo’n 25 kilo.
©JWBOL
Het nauwkeurig vastzetten van de leiplaten met rvs schroeven is van het grootste belang. Testen in de windtunnel toonden aan dat er nogal wat druk- en zuigkrachten op de dakvlakken kunnen ontstaan.
©JWBOL
De grove, robuuste uitstraling van de daken met leiplaten contrasteert fraai met de gevels, bijvoorbeeld met de gladde glasgevel van het hotel in IJDock.
©JWBOL
© ASR VASTGOED ONTWIKKELING - RENÉ DEN ENGELSMAN
Projectgegevens
De leiplaten gaan vanuit de Braziliaanse groeve eerst naar het leidekkersbedrijf voor een eerste controle. Vervolgens is er controle na aankomst op de bouwplaats en nog eens voordat een plaat wordt aangebracht.
Die moet je met zijn tweeën doen. Vastpakken met een handvat met zuignappen werkt helaas niet, omdat het oppervlak van zo’n plaat niet glad is.” Wanneer ten slotte alle dakvlakken dicht liggen met leiplaten, worden de steigers gaandeweg naar beneden toe afgebroken en worden de gaten,
die nodig waren voor de steigerbevestiging, gedicht. Bovendien is er dan nog een eindcontrole van elke leiplaat, om zeker te weten dat het dak er goed bijligt en dat de aaneengesloten grove textuur van het dakvlak het landschappelijk beeld van de Keizersgrachtsnede recht blijft doen. 35
DR110-031_037.indd 35
11-10-2012 21:35:45
