LA TRAVIATA GIUSEPPE VERDI
opera in drie bedrijven in de serie testosteron, tragiek en teloorgang van de operamannen van opera zuid libretto van francesco maria pave gebaseerd op de roman la dame aux camélias van alexander dumas fils wereldpremière op 6 maart 1853 in teatro la fenice in venetië muziekuitgave kalmus & co
SPEELLIJST E I N D H O V E N – try-out donderdag 22 mei 19.00 uur Parktheater
zaterdag 31 mei 20.00 uur Stadsschouwburg
E I N D H O V E N – première zaterdag 24 mei 20.00 uur Parktheater
dinsdag 3 juni 20.00 uur Stadsschouwburg
GRONINGEN
dinsdag 27 mei 20.15 uur Stadsschouwburg L E E U WA R D E N
donderdag 29 mei 20.15 uur Stadsschouwburg De Harmonie
2
OPERA ZUID
S I T TA R D
UTRECHT
TILBURG
donderdag 5 juni 20.15 uur Schouwburg DEN HAAG
zaterdag 7 juni 20.00 uur Lucent Danstheater
DEN BOSCH
HEERLEN
dinsdag 10 juni 20.00 uur Theater aan de Parade
dinsdag 24 juni 20.00 uur Parkstad Limburg Theaters
ZAANDAM
D E N B O S C H – semiscenisch donderdag 26 juni 20.00 uur Opera op de Parade (gratis)
zaterdag 14 juni 20.00 uur Theater aan het Vrijthof
MAASTRICHT
V A L K E N B U R G – semiscenisch maandag 30 juni 19.30 uur Openluchttheater
H A S S E LT – semiscenisch dinsdag 17 juni 20.00 uur Cultuurcentrum
A M S T E R D A M – semiscenisch woensdag 2 juli 19.30 uur Het Concertgebouw
donderdag 12 juni 20.00 uur Zaantheater
De voorstelling duurt circa tweeëneenhalfuur inclusief pauze. La Traviata wordt in het Italiaans gezongen met boventiteling in het Nederlands. Ieder theater verzorgt voorafgaande aan de voorstelling een inleiding. Tijdens de voorstelling is fotograferen of het maken van beeld- en geluidsopnamen niet toegestaan. L A T R AV I ATA
3
Adréana Kraschewski (Violetta)
INHOUD
6 9 15 16 23 24 27 30 32 39 56 58
Bezetting Korte inhoud De regisseur aan het woord Giuseppe Verdi Het ontstaan van La Traviata Dans in La Traviata De échte cameliadame Werktheater Opera Zuid Seizoen 2014/2015 Biografieën philharmonie zuidnederland Orkestbezetting
61 62 64 66 68 70 71 72
Medewerkers Opera Zuid Medewerkers La Traviata Over Opera Zuid Partner worden? Partners van Opera Zuid Een warm hart voor Opera Zuid Gulle Gevers Colofon
L A T R AV I ATA
5
BEZETTING REGIE DIRIGENT DECORONT WERP KO S T U U M O N T W E R P LICHTONT WERP A S S I S T E N T D I R I G E N T / KO O R D I R I G E N T CHOREOGRAFIE
ORKEST KO O R
DANSERS 6
OPERA ZUID
Frank Van Laecke Per-Otto Johansson Paul Gallis Yan Tax Marc Heinz Tjitte de Vries Martin Michel philharmonie zuidnederland Het Zuidelijk Theaterkoor Eva Scheffers, Thomas v.d. Linden
met als Violetta Valéry E R I C L A P O R T E Alfredo Germont M A R C E L V A N D I E R E N Giorgio Germont M A R J O L E I N N I E L S Flora Bervoix J A C Q U E S D E F A B E R Il Barone Douphol J A N W I L L E M S C H A A F S M A Gastone W I L L E M D E V R I E S Dottore Grenvil R U B È N P L A N T I N G A Il Marchese d’Obigny M I R A N D A V A N K R A L I N G E N Annina ADRÉANA KRASCHEWSKI
L A T R AV I ATA
7
Eric Lapor te (Alfredo) en Adréana Kraschewski ( Violet ta)
KORTE INHOUD
Akte I
De Parijse courtisane Violetta geeft een verjaardagsfeest. Eén van haar vrienden stelt haar voor aan de jonge dichter Alfredo, die al enige tijd verliefd op haar is. Iedereen zingt met hen een drinklied (Brindisi). Dan vertrekt het gezelschap naar de dansvloer. Violetta blijft achter en krijgt een flauwte. Ze denkt dat ze alleen is maar ziet Alfredo, die komt vragen of het al weer wat beter met haar gaat. Dan zegt hij dat hij van haar houdt. Ze wijst hem af, maar geeft hem toch de camelia die ze op haar jurk draagt. Alfredo is in de zevende hemel. Zij voelt dat dit ware liefde is en tegelijkertijd twijfelt ze of zo’n liefde wel voor haar bestemd is. Zij leeft immers vrij en ongebonden en gaat feestend van balzaal naar balzaal ... L A T R AV I ATA
9
Akte II
Alfredo en Violetta hebben zich verliefd teruggetrokken op het platteland. Maar wanneer Alfredo hoort dat Violetta haar bezittingen verkoopt omdat haar geld opraakt, gaat hij terug naar Parijs om geld te verdienen. Tijdens zijn afwezigheid vraagt zijn vader aan Violetta om Alfredo op te geven. De verhouding van zijn zoon met een courtisane zou het huwelijk van zijn dochter met een goede partij in de weg staan. Violetta stemt uiteindelijk toe en gaat naar haar vroegere vriend Baron Douphol. Dan nodigt haar vriendin Flora haar uit voor een gemaskerd bal waar Alfredo ook zal zijn. Deze wint daar veel geld van Douphol met kaarten. Violetta vraagt Alfredo weg te gaan. Woedend werpt hij haar het gewonnen geld toe. Hij beledigt Violetta door te zeggen dat hij zo alsnog voor haar liefde heeft betaald. Daarop daagt Douphol hem uit tot een duel. 10
OPERA ZUID
Marcel van Dieren (Giorgio Germont)
Jan-Willem Schaafsma (Gastone), Jacques de Faber (Il Barone Douphol), Willem de Vries (Dottore Grenvil)
Akte III
Annina verzorgt de doodzieke Violetta, die lijdt aan tuberculose. Alfredo is naar het buitenland gevlucht omdat hij tijdens het duel Douphol heeft verwond. De vader van Alfredo betreurt het offer dat hij van Violetta vroeg. Hij biecht Alfredo alles op en stuurt Violetta een brief. Daarin schrijft hij dat Alfredo zo snel mogelijk naar haar toe komt en haar om vergiffenis zal vragen. Wanneer Alfredo inderdaad komt is alles weer goed, maar het is te laat om samen Parijs te verlaten en een nieuw leven te beginnen. Violetta geeft Alfredo een medaillon met haar portret en drukt hem op het hart een meisje te zoeken om mee te trouwen. Dan sterft ze in zijn armen.
L A T R AV I ATA
13
Rubèn Plantinga (Il Marchese d’Obigny) en regisseur Frank Van Laecke
DE REGISSEUR AAN HET WOORD
De Belgische auteur, regisseur en schrijver Frank Van Laecke over zijn regieconcept: “La Traviata is een dans tussen leven en dood. Het leven van Violetta is een voortdurende reeks van verplichte feesten. Een leven waaraan ze wil, maar niet kán ontsnappen. Doodmoe sleept ze zich voort, omdat het lot dit zo voor haar bepaalt. Totdat ze Alfredo ontmoet. Eindelijk lijkt ze gelukkig te kunnen worden; geen champagne, geen schijn, geen verplichte feesten. Haar lichaam is niet meer te koop. Ze heeft gekozen voor Alfredo. Al snel blijkt dit slechts van tijdelijke duur. Het lot verplicht haar weer terug te keren naar haar oude leven totdat de wals uitmondt in een danse macabre. Eenzaam, op de versleten parketvloer van een onbarmhartige balzaal ...” L A T R AV I ATA
15
GIUSEPPE VERDI
Giuseppe Verdi werd op 10 oktober 1813 geboren in Le Roncole, een gehucht bij het plaatsje Busseto in de buurt van Parma. Op jonge leeftijd kreeg hij muziekles en speelde hij op het plaatselijke kerkorgel. Toen hij tien was verhuisde het gezin naar Busseto en daar kreeg Verdi les van Antonio Barezzi. Twee jaar later ging hij in de leer bij Ferdinando Provesi. Hij leerde de grondslagen van het vak als kopiist en continuospeler. Na zijn schooltijd ging Verdi op kosten van Barezzi naar Milaan in de hoop toegelaten te worden tot het conservatorium. Hij werd echter afgewezen. De operacomponist Vincenzo Lavigna nam hem onder zijn hoede en leerde hem compositie en orkestratie. In 1836 werd de jonge Verdi ‘Maestro di musica’ in Busseto. In datzelfde jaar trouwde hij met Barezzi’s dochter, Margherita. 16
OPERA ZUID
d i r i g e n t P e r - O t t o J o h a n s s o n , r e p e t i t o r G i u l i a Tu b i a en Miranda van Kralingen (Annina)
Eric Laporte (Alfredo Germont)
Verdi’s eerste opera’s Oberto, conte di San Bonifacio uit 1839 en Un giorno di regno uit 1840, waren geen succes. Bovendien sloeg het noodlot toe; in dat jaar overleden kort na elkaar zijn jonge echtgenote en zijn beide kinderen. Toen Oberto later alsnog positief werd ontvangen, kwamen de opdrachten pas binnen. De impresario van La Scala, Bartolomeo Merelli, vroeg hem drie nieuwe opera’s te schrijven. In 1842 behaalde hij zijn eerste echte succes met Nabucco, voor het eerst opgevoerd met de prima donna Giuseppina Strepponi, zijn latere vrouw. Deze opera maakte hem direct beroemd en vestigde zijn naam in heel Italië. In 1847 ging Verdi in Busseto samenwonen met Giuseppina en in 1859 trouwden ze. Zijn volgende grote succes beleefde hij met La Traviata. Met zijn latere werken, zoals Aida, Otello en Falstaff kreeg zijn muziek wereldfaam. L A T R AV I ATA
19
Verdi was ook politiek actief. Hij was een overtuigd nationalist; hij maakte zich voornamelijk hard voor de eenwording van Italië. Zijn opera’s bevatten dikwijls een nationalistische boodschap. Het beroemde Slavenkoor uit Nabucco zou volgens velen symbool staan voor de Oostenrijkse overheersing en het streven naar vrijheid en zelfstandigheid. Daarnaast zette hij zich in voor het maatschappelijk belang van de inwoners in de omgeving van Busseto. Zo zorgde hij voor de aanleg van goede wegen, irrigatiewerken, wijngaarden en zelfs een ziekenhuis. In 1879 stierf Giuseppina en Verdi overleed op 27 januari 1901 in Milaan, de stad waar hij aanvankelijk als student afgewezen was, maar later als componist zijn grootste successen kende.
20
OPERA ZUID
choreograaf Martin Michel en Marjolein Niels (Flora Bervoix)
Marcel van Dieren (Giorgio Germont), Adréana Kraschewski (Violetta), Miranda van Kralingen (Annina) en Willem de Vries (Dottore Grenvil)
HET ONTSTAAN VAN LA TRAVIATA
Volgens de overlevering hebben Verdi en zijn vriendin Giuseppina in 1852 het toneelstuk La Dame aux Camélias van Alexandre Dumas fils gezien in Parijs. De scène waarin de vader zijn zoon overhaalt om zijn relatie met Marguérite te beëindigen, zou voor Verdi de aanleiding zijn geweest om La Traviata te componeren, mede omdat zijn eigen ouders er grote moeite mee hadden dat hij samenwoonde met Giuseppina. Verdi vroeg Francesco Maria Pave het libretto te schrijven. La Traviata (de dwalende) ging in zijn eerste versie in première op 6 maart 1853. Verdi was niet tevreden: “Traviata gisteravond: een fiasco. Ligt de schuld bij mij of bij de zangers? De tijd zal het leren.” Hij herzag het werk enigszins voor latere opvoeringen. Toen de herziene opera werd opgevoerd op 6 mei 1854, had die meteen een enorm succes. L A T R AV I ATA
23
DANS IN LA TRAVIATA
In de muziek van La Traviata is opvallend veel ruimte voor dansmelodieën. Er kan zelfs gesproken worden van een overheersende wals die de basis vormt van de hele opera. De eerste akte is opgebouwd uit een reeks dansvormen, zoals de polka en de galop, maar de wals domineert. Dit is goed hoorbaar in onder andere de aria Libiamo ne’ lieti calici (het drinklied) van Alfredo en Violetta. Ook de volgende akte heeft veel dansmelodieën en eindigt met een wals waarvan choreograaf Martin Michel een pas-de-deux heeft gemaakt. Deze beeldt een decadent inwijdingsritueel uit van een highsocietygenootschap à la de film Eyes Wide Shut van Stanley Kubrick, wat naadloos aansluit bij Frank Van Laecke’s cynische, onverbloemde interpretatie van deze scène. 24
OPERA ZUID
Jan-Willem Schaafsma (Gastone) en de dansers Eva Scheffers en Thomas van der Linden
Miranda van Kralingen (Annina)
DE ÉCHTE CAMELIADAME
Marie Duplessus, in 1824 in Normandië geboren als Alphonsine Rose Plessis, stond model voor La Dame aux Camélias. Ze werd zo genoemd omdat ze bijna altijd een corsage van camelia’s droeg. Als vijftienjarige vertrok ze van het platteland van Normandië naar Parijs, waar ze als modeverkoopster ging werken. Haar schoonheid en haar avontuurlijke karakter brachten haar echter al snel op een ander pad. Ze werd courtisane en leidde een weelderig leven. Ze werd onderhouden door rijke aristocraten en opende een salon waar politici, schrijvers en artiesten samenkwamen. Ze leerde Alexander Dumas fils kennen, de zoon van een beroemde schrijver. Er ontstond een intense verhouding tussen de twee en Marie besloot om voor haar grote liefde het luxueuze leven achter zich te laten. Ze bleven maar een jaar samen. Marie vertrok naar L A T R AV I ATA
27
Londen en trouwde met Vicomte de Perregaux. Niet lang daarna, op drieëntwintigjarige leeftijd, overleed ze aan een longziekte. Vicomte de Perregaux zorgde voor haar graf op de begraafplaats van Montmartre in Parijs. Tot op de dag van vandaag liggen er bloemen op haar graf; meestal witte camelia’s. In 1848 verscheen de roman La Dame aux Camélias van Alexandre Dumas fils over zijn affaire met Marie. In deze roman kreeg Marie Duplessis de naam Marguerite Gautier. Kort na het verschijnen van de roman ging, op 2 februari 1852, het gelijknamige toneelstuk in Parijs in première dat Verdi inspireerde tot het schrijven van La Traviata. Door het succes van de opera werd Marie Duplessis postuum wereldberoemd. 28
OPERA ZUID
advertentie
WERKTHEATER OPERA ZUID
Dit seizoen startte Opera Zuid met masterclasses voor onder anderen masterstudenten van de conservatoria van Maastricht en Tilburg. Ze kregen les van de creatievelingen van de producties Carmen, Wie is Loesje? en La Traviata. Bij Carmen konden ze acteren met aanwijzingen van regisseurs Daniel van Klaveren en Hans Nieuwenhuis; bij Wie is Loesje? konden ze repertoire uit de jaren ’30, ’40 en ’50 zingen met Willem de Vries, Martijn Sanders en Miranda van Kralingen en in de repetitieperiode van La Traviata zongen ze Verdi onder leiding van dirigent Per-Otto Johansson. Ook volgend seizoen organiseert Opera Zuid masterclasses. De masterstudenten krijgen dan les van de creatievelingen van Die Fledermaus, Wie is Loesje? en La Cenerentola. 30
OPERA ZUID
R u b è n P l a n t i n g a ( I l M a r c h e s e d ’ O b i g n y i n L a Tr a v i a t a)
SEIZOEN 2014/2015
DE SOPRANO’S
première 5 oktober 2014 in Theater aan het Vrijthof Maastricht met onder anderen Kim Savelsbergh, Marjolein Niels en Capucine Chiaudani
ICKAmsterdam en Opera Zuid brengen de coproductie De Soprano’s. Samen met de choreografen Emio Greco en Pieter C. Scholten blazen ze nieuw leven in enkele van Giuseppe Verdi’s beroemde sopraanrollen. Sopranen van Opera Zuid en dansers van ICKAmsterdam delen het podium in deze dansopera. 32
OPERA ZUID
DIE FLEDERMAUS
première 14 november 2014 in Theater aan het Vrijthof Maastricht met onder anderen Willem de Vries, Martijn Sanders, Elmar Gilbertsson, Rubèn Plantinga en Veerle Sanders Regisseurs Daniel van Klaveren en Miranda van Kralingen plaatsen Johann Strauss’ beroemde Fledermaus-verhaal over liefde, wraak en bedrog in een tijd waarin de communicatie ondanks alle social media veel te wensen overlaat. L A T R AV I ATA
33
Z.O.Z. MET WIE IS LOESJE?
Zangers van Opera Zuid (Z.O.Z.) brengen het humoristische en romantische verhaal Wie is Loesje? met songs uit de jaren ’30, ’40 en ’50, waarop ook gedanst en getapt wordt. Willem de Vries, Martijn Sanders en Miranda van Kralingen nemen u samen met Veerle Sanders, Rubèn Plantinga, Annemarijn Maandag en Mark Luykx van de Fontys Hogeschool Tilburg, mee op een gevarieerde vocale reis door het Frankrijk, Duitsland, Amerika en Nederland van de vorige eeuw. De regie is in handen van Marc Krone, Barrie Stevens is de choreograaf en Bart Rademakers leidt de band. L A T R AV I ATA
35
MEEZINGMUSICAL
Het Noord Nederlands Orkest en Opera Zuid bedachten een artistieke Noord-Zuidlijn met een serie meezing-musicalconcerten – iedere avond een ander kinderkoor en heerlijke singa-long momenten. U hoort de gouden keeltjes in muziek uit musicals zoals Annie en The Sound of Music. De jonge talenten Annemarijn Maandag, Veerle Sanders en Rubèn Plantinga van Opera Zuid zingen en tappen bekende stukken uit Oklahoma, An American in Paris en My Fair Lady. Het NNO staat onder de bezielende leiding van Arnoud Oosterbaan. Miranda van Kralingen presenteert de avond. 36
OPERA ZUID
LA CENERENTOLA
première 16 mei 2015 in Parktheater Eindhoven met o.a. Karin Strobos, Elmar Gilbertsson, Marcel van Dieren, Rubèn Plantinga en Willem de Vries Opera Zuid brengt in samenwerking met De Efteling La Cenerentola (Asserpoester) van Rossini, een uitbundige opera waarin werkelijkheid en sprookje elkaar afwisselen. De regisseur is Sybrand van der Werf, die bij Opera Zuid eerder Tsaar Saltan regisseerde en in het theatermakersteam van Le Nozze di Figaro zat. De mezzosopraan Karin Strobos, die bij Opera Zuid in Hänsel und Gretel en Der Rosenkavalier zong, speelt de rol van Assepoester. L A T R AV I ATA
37
Simac voelt zich persoonlijk betrokken bij Opera Zuid
Simac Techniek NV De Run 1101, 5503 LB Veldhoven Tel: +31 (0)40 258 29 44 www.simac.com advertentie
BIOGRAFIEËN
De Zweedse dirigent P e r - O t t o J o h a n s s o n studeerde met onderscheiding af aan de Koninklijke Deense Academie voor Muziek. Sindsdien dirigeerde hij bijna alle professionele Scandinavische orkesten, zoals Filharmonisch Orkest Kopenhagen, Zuid-Jutlands Symfonie Orkest, Aalborg Symfoniorkester, Aarhus Symfoniorkester, Odense Symfoniorkester, Malmö Symfoniorkester en Helsingborg Symfoniorkester. Hij dirigeert geregeld opera’s in de Koninklijke Opera van Stockholm en van Kopenhagen, Malmö Opera, Folkoperan Stockholm en Theater Vorpommern in Duitsland. In Nederland staat hij geregeld voor philharmonie zuidnederland en het Noord Nederlands Orkest. Hij dirigeerde bij Opera Zuid Faust, Die Zauberflöte en Pagliacci. L A T R AV I ATA
39
De Belgische auteur, regisseur en schrijver F r a n k V a n L a e c k e behaalde vele nominaties, prijzen en onderscheidingen in binnen- en buitenland. Op zijn repertoire staan musicals als 14-18, Hollywood by Night, Je Anne, Jesus Christ Superstar, Jubilee 15, She loves me, Jekyll & Hyde, Annie, West Side Story, The King and I, The Sound of Music, Daens, Dracula, Camelot, Rembrandt, Sacco & Vanzetti, Kuifje en de Zonnetempel, Oliver!, Fiddler on the Roof, Ben X, Pauline en Paulette, de operettes Het Witte Paard en Die Fledermaus, de opera’s Peter Grimes, La Bohème, La Traviata, Nabucco, Aida, Carmen, I Pagliacci, Cavalleria Rusticana, Tosca, Don Pasquale, Die Entführung aus dem Serail, Manon Lescaut, Faust en Madama Butterfly en de danstheatervoorstellingen Santa (2004 op Broadway) en Gardenia (nominatie Olivier Award 2012). 40
OPERA ZUID
De Nederlandse decorontwerper P a u l G a l l i s ontwierp decors voor zo’n driehonderd opera-, ballet-, musical- en filmproducties voor belangrijke theaters in binnen- en buitenland. Op Broadway ontwierp hij het decor van Cyrano, the Musical. Verder maakte hij ontwerpen voor musicals als Evita, Joe, West Side Story, Kuifje en Elisabeth (Bester Ausstatter 2001) en opera’s als Antigona, Der Prinz von Homburg, The Mikado, Thyeste, Faust en Madama Butterfly. Hij ontving de prestigieuze Prosceniumprijs, de John Kraaijkamp Musical Award voor Anatevka en de Thea Award voor zijn tentoonstelling HollandRama. Tevens ontwierp hij tentoonstellingen voor het Rijksmuseum Amsterdam, Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, Theater Instituut Nederland, Koninklijk Instituut voor de Tropen en het Van Gogh Museum. L A T R AV I ATA
41
De Nederlandse kostuumontwerper Y a n T a x volgde zijn opleiding aan de St. Joost Academie in Breda. Naast kostuums voor films als Eline Vere, Daens, Het meisje met het Rode Haar, Spetters, Discovery of Heaven, Le huitième Jour en Zwartboek, ontwierp hij kostuums voor theaterproducties bij Toneelgroep Amsterdam, het Nationale Toneel en vele vrije producties. Tevens was hij kostuumontwerper van musicals als Hij Gelooft in Mij, Ciske de Rat, 3 Musketiers, Elisabeth, Cyrano, Mozart!, Titanic en Sunset Boulevard. Hij ontving diverse malen prijzen voor zijn kostuumontwerpen voor verschillende musicals en een nominatie voor de Tony Award in New York. Verder werkte hij mee aan operaproducties in Sydney, San Francisco, Parijs, Dresden, Florence, Berlijn, Hamburg, Frankfurt, Helsinki en Wenen. Voor Opera Zuid maakte hij kostuumontwerpen voor Faust, Kát’a Kabanová en Madama Butterfly. 42
OPERA ZUID
De Nederlandse lichtontwerper M a r c H e i n z maakte meer dan driehonderd ontwerpen voor Toneelgroep Amsterdam, Koninklijke Vlaamse Schouwburg (Brussel), Koninklijke Nederlandse Schouwburg (Antwerpen), NTG (Gent), het Nationale Toneel (Den Haag), Ro Theater (Rotterdam), Holland Festival, Wiener Festwoche, Festival Oude Muziek (Utrecht), Opera Ahoy en de Nationale Reisopera. Zijn grootste productie was Aida in Stade de France in Parijs voor meer dan 85.000 toeschouwers. Zijn ontwerp voor het Poolse paviljoen op de Wereld Expo 2010 in Shanghai werd daar onderscheiden met een zilveren medaille voor de meest creatieve presentatie. In 2013 ontwierp hij het licht voor de wereldtournee Armin Only Intense van deejay Armin van Buuren en dit jaar maakt hij zijn debuut bij The Metropolitan Opera.
L A T R AV I ATA
43
De Fries / Nederlandse T j i t t e d e V r i e s studeerde altviool aan het Conservatorium in Groningen met als specialisatie kamermuziek. Sinds zijn afstuderen remplaceerde hij bij diverse orkesten in Nederland. Hij was tevens programmeur, regisseur en producer bij Radio West met muziek van middeleeuwen tot hedendaagse (pop)muziek. Ook was hij manager van het internationaal opererende orkest The European Sinfonietta. Als (barok)altist speelde hij in vele kamermuziekensembles en orkesten in binnen- en buitenland. Hij adviseert regelmatig (jonge) musici bij het samenstellen van kamermuziekprogramma’s. Verder coacht en dirigeert hij diverse instrumentale en vocale ensembles. In 2008 componeerde hij Het Frysk Requiem. Tevens is hij recensent voor de Leeuwarder Courant en sinds 2012 mediator.
44
OPERA ZUID
De Australische choreograaf M a r t i n M i c h e l heeft na zijn opleiding aan de Australian Ballet School gedanst in musicals, opera’s en moderne en klassieke balletten. Als choreograaf maakte hij producties in Nederland, België en Australië en werkte hij veelvuldig samen met regisseur Frank Van Laecke en decorontwerper Paul Gallis. Hij was zowel regisseur als choreograaf van A Chorus Line, Sneeuwwitje, Grease, The World Goes Round, Hairspray en Zing, Vecht, Huil, Bid. In 2004 ontving hij de John Kraaijkamp Musical Award (beste regie en choreografie) en de Vlaamse Musical Prijs (beste choreografie) voor Merrily We Roll Along. In 2008 en 2010 volgden de Vlaamse Musical Prijs (beste regie) voor respectievelijk Fame en Ganesha: een perfecte God. In 2009 kreeg hij de John Kraaijkamp Musical Award voor Footloose. L A T R AV I ATA
45
De sopraan A d r é a n a K r a s c h e w s k i (Violetta Valéry) volgde haar zangopleiding bij Klesie Kelly-Moog aan de Hogeschool voor Muziek in Keulen, waar ze cum laude afstudeerde. Ze vervolgde haar studie aan de Hogeschool voor Muziek Saar bij Irwin Gage en haar technische zangopleiding bij de Amerikaanse bariton Douglas Yates. Ze volgde masterclasses bij Moll, Hampson, Borkh, Ludwig, Langridge, Lott, Johnson en Shetler. Ze won meerdere prijzen in wedstrijden, zoals de Nationale zangwedstrijd in Berlijn. Na haar eerste rol bij de Internationale Opera Studio van Oper Zürich, maakte ze twee seizoenen deel uit van het huisensemble van het Theater Trier. Verschillende rollen brachten haar naar talrijke concertzalen, festivals en theaters, zoals Hanna Glawari (Die lustige Witwe), Micaëla (Carmen), Violetta Valéry (La Traviata), 1. Dame (Die Zauberflöte) en Glause (Medea). 46
OPERA ZUID
De in Canada geboren tenor E r i c L a p o r t e (Alfredo Germont) studeerde zang in Montreal. In 2000 maakte hij zijn Europese debuut als Tamino in het Landestheater Salzburg. Hij zingt nu in tal van Europese operahuizen in onder andere Düsseldorf, Keulen, Wenen, Salzburg, Innsbruck, Straatsburg, Saint-Etienne en Nice. Zijn repertoire omvat rollen als Tamino (Die Zauberflöte), Erik (Der Fliegende Holländer), Walther (Tannhäuser), Max (Der Freischütz), Duca (Rigoletto), Ernesto (Don Pasquale), Nemorino (L’Elisir d’Amore), Pylade (Iphigénie en Tauride), Nadir (Les Pêcheurs de perles) en Parijs (La belle Helène). Hij is ook actief als concertzanger. Zo zong hij Haydn’s Harmoniemesse met de Prager Philharmonie, de Cäcilienmesse in de kathedraal van Chartes met het Orchestre Lamoureux, Bach’s H-MolleMesse en het Requiem van Mozart. L A T R AV I ATA
47
De Nederlandse bariton M a r c e l v a n D i e r e n (Giorgio Germont) studeerde zang aan het Conservatorium van Tilburg en wordt momenteel gecoacht door Gemma Visser. Hij zong operarollen in onder andere Pagliacci (Tonio), La Traviata (Germont), Cavalleria Rusticana (Alfio), Falstaff (Ford), Carmen (Escamillo en Zuniga), Tsaar Saltan (titelrol), Madama Butterfly (Sharpless) en Tosca (Cesare Angelotti / Il Carceriere). Daarnaast schitterde hij in operettes en musicals. Hij zong bij Opera Spanga, Van den Ende Theaterproducties, Stadttheater Hagen en het Productiehuis Concertgebouw. Ook is hij actief als oratorium- en concertzanger in werken als de Requiem’s van Fauré en Duruflé, Bachs Matthäus Passion, Johannes Passion en Weihnachtsoratorium, Saint-Saëns’ Oratorio de Noël, Rossini’s Petite Messe Solennelle en Mozarts Krönungsmesse. Hij werkt daarnaast als zangpedagoog. 48
OPERA ZUID
De Nederlandse mezzosopraan M a r j o l e i n N i e l s (Flora Bervoix) studeerde aan het Conservatorium Amsterdam bij Maarten Koningsberger en Margreet Honig. Als veelzijdig soliste is ze te horen in zowel operarepertoire als in lied- en concertrepertoire. Ze trad op met onder andere Het Gelders Orkest, LSO, NNO, het Vlaams Radio Orkest, Het Nederlands Kamerorkest en Concerto Copenhagen. Ze was gastsoliste bij de Nationale Reisopera, De Nederlandse Opera, De Zaterdag Matinee, Le Grand Théatre de Tours, Concertgebouw Amsterdam, Het Holzhausen festival en bij diverse kamermuziekensembles. In 2010 en 2012 zong ze de rollen van Wellgunde en Siegrune in deel I en II van de veel geprezen productie Der Ring des Nibelungen van de Nationale Reisopera. In 2012 keerde ze hier terug voor haar rol in het laatste deel van de cyclus, Wellgunde in Götterdämmerung. L A T R AV I ATA
49
De Nederlandse operazanger J a c q u e s d e F a b e r (Baron Douphol) begon op jonge leeftijd met zingen bij het Rotterdams Jongenskoor in producties van Opera Ahoy. Vervolgens zong hij bij het Jeugdtheater Hofplein talrijke solorollen in opera-jeugdproducties. Daar leerde hij Wolfgang Küssner kennen die hem klaarstoomde voor het Conservatorium. Momenteel studeert hij aan het Conservatorium Maastricht bij Axel Everaert. Deze opleiding zal hij dit jaar afronden. Hij werkte onder meer voor het Brussels Operette Theater en het LSO. Hij heeft een jaar gestudeerd bij Anna Maria Ferrante aan het Conservatorio Sante Cecilia in Rome. Als lid van het Huisensemble van Opera Zuid zong hij de rollen van Alvarez in Barbe-Bleue, Kuligin in Kát’a Kabanová, Cléon in L’Ivrogne Corrigé, 1. Priester en 2. Geharnischte in Die Zauberflöte, Yamadori in Madama Butterfly en El Dancairo in Carmen. 50
OPERA ZUID
De Nederlandse tenor J a n - W i l l e m S c h a a f s m a (Gastone) studeerde aan het Koninklijk Conservatorium en behaalde zijn masterdiploma aan De Nieuwe Opera Academie. Daarna werd hij gecoacht door Marcel Reijans en Ira Siff. Hij zong verschillende rollen in het kader van De Nieuwe Opera Academie. Na zijn masterdiploma zong hij onder meer Lysander (A Midsummer Night’s Dream), Belmonte (Die Entführung aus dem Serail) en Dr. Cajus (Falstaff). Bij de Nationale Reisopera was hij te zien in La Barca (Banchieri) en speelde hij de titelrol in Candide. Onder leiding van dirigent Ed Spanjaard speelde hij Fabrizio in Mirandolina met het Nieuw Ensemble. Bij De Nederlandse Opera was hij te zien in Platée (Lully), Deidamia (Händel) en Die Meistersinger von Nürnberg. Verder maakt hij deel uit van de succesvolle vocale groep Frommermann. L A T R AV I ATA
51
De Nederlandse bariton W i l l e m d e V r i e s (Dottore Grenvil) studeerde aan het Conservatorium van Amsterdam bij Margreet Honig en volgde lessen bij Dietrich Fischer-Dieskau, Graham Johnson, Jard van Nes, Thomas Quasthoff, Rudolf Jansen, Udo Reinemann en Maarten Koningsberger. Hij zong in L’Orfeo, The Fairy Queen en The Tempest. Ook zong hij rollen in producties van Opera Trionfo (Viva la Mama en La Pietra del Paragone). Sinds 2008 maakt hij deel uit van het ensemble Frommermann, waarmee hij cd-opnames maakte van Holland-America Line, PakAan! en Boum! Verder is hij actief als oratorium- en liedzanger. Bij Opera Zuid was hij als lid van het Huisensemble onder meer te zien als Figaro in Il Barbiere di Siviglia, Conte Almaviva in Le Nozze die Figaro, Silvio in Pagliacci en Kees Kranenburg in Wie is Loesje? 52
OPERA ZUID
De Nederlandse bariton R u b è n P l a n t i n g a (Il Marchese d’Obigny) kreeg als jongenssopraan les van Ineke Vlogtman en Felix Schoonenboom. Hij volgt de bacheloropleiding Muziektheater Klassiek aan het Fontys Conservatorium in Tilburg. Tijdens het Nederlands Kamer Opera Festival zong hij in de opera Canticle II van Benjamin Britten de rol van Isaac. In 2011 en 2012 zong hij in Orfeo ed Euridice van C.W. Glück, de opera van het jaar, op Paleis Soestdijk en werkte hij samen met het Nederlands Kamerkoor. Daarnaast zong hij bij The Bach Choir of the Netherlands waar hij onder meer de basaria’s zong van de in het Nederlands vertaalde Matthäus Passion. Bij Opera Zuid maakt hij deel uit van het speciale talentontwikkelingstraject dat mogelijk wordt gemaakt door de Van Bijleveltstichting; in dat kader zong hij de rol van Sciarrone in Tosca, Moralés in Carmen en Henk in Wie is Loesje? L A T R AV I ATA
53
M i r a n d a v a n K r a l i n g e n (Annina) studeerde cum laude af. Daarna volgde een succesvolle internationale (opera)carrière met glansrollen als Die Marschallin, Elisabetta, Kát’a Kabanová en Leonore in diverse Europese operahuizen. Op verzoek van regisseur Harry Kupfer zong ze onder andere Fewronia, Fidelio en Agathe bij de Komische Oper Berlin en Kabanicha in Kát’a Kabanová bij Opera Zuid. Ze zong ander andere met het Koninklijk Concertgebouworkest en trad geregeld op voor het Koninklijk Huis. Ze heeft een breed repertoire van Bach tot Broadway. Van José Carreras ontving ze de Diamond Tulip Award voor haar vocale prestaties in binnen- en buitenland. Ze is directeur van Opera Zuid en sinds 2012 tevens mediator.
54
OPERA ZUID
T h o m a s v a n d e r L i n d e n is vorig jaar afgestudeerd in de richting klassiek ballet, moderne dans en jazz aan de ArtEZ Dansacademie in Arnhem. Hij was al te zien in dansvoorstellingen en theaterproducties in binnen- en buitenland, zoals in Et Après, C’est la Vie en Red Yellow & Blue van Isabelle Beernaert. E v a S c h e f f e r s is in 2005 afgestudeerd als modernen jazzdanseres aan de Fontys Dansacademie in Tilburg. Ze danste in diverse grote musicals en bij de dansgezelschappen Kamu Sanu Ballet Company (Lissabon) en Memento Dance Company (Tilburg). Ook danste ze in de opera Orfeo ed Euridice van de Utrechtse Spelen en in revues en gala’s in binnen- en buitenland. L A T R AV I ATA
55
PHILHARMONIE ZUIDNEDERLAND
De philharmonie zuidnederland is in april 2013 ontstaan uit een fusie van Het Brabants Orkest en het Limburgs Symfonie Orkest. Door de fusie is het orkest één van de grootste Nederlandse orkesten geworden. Groots bezette werken van Strauss, Mahler, Wagner en Stravinsky zijn partituren die het orkest makkelijk aankan. Het orkest kan ook opgesplitst worden in meerdere kleine kamerorkesten, voor kleiner bezette partituren en educatieve doeleinden. In het eerste seizoen bepalen vertrouwde (gast) dirigenten van de samenstellende orkesten zoals Kees Bakels, Jan-Willem de Vriend, Ed Spanjaard, Otto Tausk en Andrew Grams de koers van de philharmonie zuidnederland. De banden die de voormalige orkesten hadden met belangrijke en feestelijke gebeurtenissen in de regio blijven bestaan. Ook de samenwerking met Opera Zuid wordt voortgezet. 56
OPERA ZUID
FOTO KIM BALSTER – KB FOTOGRAFIE
w w w.philharmoniezuidnederland.nl
ORKESTBEZETTING E E R S T E V I O O L Adelina Hasani, Lei Wang, Takeshi Kanazawa, Jan Homa, Wilfred Sassen, Malgorzata Michalik, Steve Calder, Violetta Calin-Carstea, Annet van Deinse, David Ernst, Francine Gérardy, Daniel Held, Vladimir Horvat, Ewa Lis-Niziol, Caecilia van Peursem, Monique van der Pijl-Pellens, Geertje Podevyn, Pascal Prégardian, Machiel Swillens, Tijmen Wehlburg, Serge Willem T W E E D E V I O O L Corinna Baldus, Mia Knippenberg-Vandewiele, Marleen de Bruin, Heidi van den Berg-Poessé, Chris Chan, Siana Dragneva, Julia van Eck-Jegorova, Makiko Hirayama, Lykle Lykles, Marleen Matser, Roland van Mil, Elitza Nikolova, Kaori Oshita, Isabelle Stiennon, Frans Vermeulen, Anna van der Woude A LT V I O O L Alès Hrdlicka, Tine Janssens, Ynze Dam, Linda Calder-Mueller, Paula Galavazi, Willi Hoischen, Manfred Kloens, Erika de Laat, Pieta Marin, Peter Mascher, Eveline Minken-de Vries, Anna Paslawski, Jordan Schwartz C E L L O Gabriel Arias Luna,Paul Uyterlinde, Caroline Kerpestein, Jonas Seeberg, Sanne de Graaf, 58
OPERA ZUID
Claudia Heimonen, José Backhuijs, Anneloes de Hooge, Anton Ivanov, Marc Knippenberg, Rares Mihailescu, Saskia van Otterloo-Plagge, Joep Willems C O N T R A B A S Lisa Blok, Eva Vavrinecz, Alexander Boroday, Gildas Delaporte, Stefan Kleinehanding, Maarten Kroese, Pia Pirtinaho, Uli Winz F L U I T Antonio Cabedo Cervera, Gudrun Bourel, Alice Poulissen, Angela Schneidt-Stone, Verena Robertz H O B O Peter Steijvers, Herman Vincken, Tanja van der Kooij, Andries Boelens, Harry van Veldhoven K L A R I N E T Arno van Houtert, Johan Naus, Robert Debougnoux, Célèste Zewald, Clement van den Bulck, Roger Niese, Karel Plessers F A G O T Jószef Auer, Adrie Bisschop, Jolanda Wolters, Michel Bergenhuizen, Lucas Bos H O O R N Peter Hoeben, Christiaan Moolenaars, Jan Breukel, Steven Minken, Cleo Simons, Jaap van Wershoven T R O M P E T Raymond Vievermanns, Hub Nickel, Eric de la Brassine, Ruud Visser T R O M B O N E Quirijn van den Bijlaard, Sandor Hendriks, Axel Urlings, Wim Bex, Mark Boonstra T U B A Ries Schellekens, Joost Smeets P A U K E N E N S L A G W E R K Han Vogel, Raymond Spons, Mari van der Putten, Albert Straten, Bas Voorter H A R P Marieke Schoenmakers L A T R AV I ATA
59
DeZgV"ZcXdcXZgigZ^oZc advertentie
Ontmoet de topmusici persoonlijk B^gVcYVkVc@gVa^c\Zc^cBVVhig^X]i ?VVekVcOlZYZc^c9VaaVh Idebjh^X^^cLZhi8dg` >ZgaVcY A ZYZckVc]ZiGE]D^c:Y^cWjg\] Voor meer informatie kunt u contact opnemen met HANNICK REIZEN via tel. 070 - 319 19 29 of een mailtje sturen naar
[email protected]
MEDEWERKERS OPERA ZUID D I R E C T E U R Miranda van Kralingen Z A K E L I J K M A N A G E R Richard Loomans A D M I N I S T R AT I E / E D U C AT I E Silvia Oostindie , Louis Delnoye stagiaire A L G E M E N E Z A K E N Angèle Gough office manager, Henk Wessels bibliotheek C O M M U N I C AT I E Solange Paulissen marketing & publiciteit, José Schepman media, marketing & publiciteit, Romy Heutz stagiaire K O S T U U M AT E L I E R Leo van den Boorn hoofd, Ben van Buuren assistent, John Meertens P R O D U C T I E B U R E A U Daniëlle Wauben T E C H N I S C H E D I E N S T Sjef Scheien huismeester V O O R Z I T T E R drs. G.H. Hoefsloot V I C E C.J.N.M. Jacobs S E C R E TA R I S mr. J.F.M. Heuvelmans P E N N I N G M E E S T E R drs. J.H.M. Monsewije L E D E N mw. drs. H.J. Griede, mw. J.R.H. Maij-Weggen, mw. drs. M.H.T.M. Stultiens-van Straaten E R E V O O R Z I T T E R dr. ir. H.P.M. Kivits
R a a d v a n To e z i c h t VOORZITTER
L A T R AV I ATA
61
MEDEWERKERS LA TRAVIATA
Nynke van den Bergh Giulia Tubia Pieter Loman, Mara Zuiderwijk (ass.),
R E G I E A S S I S T E N T / AV O N D R E G I E R E P E T I T O R / TA A L C O A C H VOORSTELLINGSLEIDER
Pieter Heebink (ass.) B E L I C H T I N G Arjen Bijtelaar, MartinJan Gaasbeek T E C H N I E K Math Mevis, Gary van Ommen, Rik Schormans, Sylvain Smeets T E C H N I S C H E C O Ö R D I N AT I E Pieter Loman K O S T U U M AT E L I E R Leo van den Boorn, Ben van Buuren, John Meertens Andrej Gabron, Anny Krutzen, Kirsten Plötz K A P E N G R I M E W E R K Yvonne Hellings, Helma Hofslee, Femke Dassen, Andrej Gabron V E R V A A R D I G I N G D E C O R atelier Malte Neumann B E D I E N I N G B O V E N T I T E L I N G Jeroen Perry V E R T A L I N G T E K S T B O V E N T I T E L I N G Miranda van Kralingen 62
OPERA ZUID
H E T Z U I D E L I J K T H E AT E R K O O R
sopranen Judith Sepulchre, Eva Jagielska, Egita Znutina, Veerle Sanders, Milena Draganova, Verena Silcher, Mami Kamezaki mezzosopranen Aditi Smeets, Eliane Feijen, Aduscha Hommes, Liza Lozica, Majori Overdijk, Machteld van de Putte, Karina Kambulova tenoren Kees de Groot, Martin Büto, Dirk Postma, Bram van Uum, Alexandros Kavadas, Duo Pan baritons Thomas de Bruin, Guy de Vleeschauwer, Fabian Homburg, Sam Namotte, Sander Volders L A T R AV I ATA
63
OVER OPERA ZUID
Opera Zuid brengt operatheater met veel getalenteerde jonge vocalisten en andere creatievelingen. Miranda van Kralingen heeft als directeur een huisensemble opgericht waarin de leden de kans krijgen belangrijke rollen te zingen en deel uit te maken van een professioneel operagezelschap. Door de jarenlange samenwerking ontstaat er telkens weer spannend, verfrissend en krachtig operatheater. Veel ensembleleden, zoals Karin Strobos, Helen Lepalaan, Johanni van Oostrum en Elmar Gilbertsson zetten bij Opera Zuid de eerste stap op weg naar diverse binnen- en buitenlandse operahuizen. Door de intensieve talentontwikkeling neemt Opera Zuid een unieke plaats in als één van de drie professionele operahuizen van Nederland. 64
OPERA ZUID
Menig jong zanger kijgt er de kans zijn of haar droomdebuutrol te zingen. De komende jaren blijft Opera Zuid met evenveel overtuiging talent stimuleren en ondersteunen, want: Opera Zuid ís talentontwikkeling! Wilt u op de hoogte gehouden worden van de producties en andere activiteiten van Opera Zuid? Vraag dan de gratis brochure aan per e-mail (
[email protected]) of bel naar 043 321 01 66. Via de website van Opera Zuid kunt u zich aanmelden voor de digitale nieuwsbrief. Van elke productie verschijnt een online magazine. Opera Zuid is ook actief op Facebook, Twitter, LinkedIn en YouTube. Word volger of abonnee en blijf op een persoonlijke manier betrokken bij Opera Zuid! L A T R AV I ATA
65
PARTNER WORDEN?
Wat zou het toch fijn zijn als ook uw bedrijf Opera Zuid zou sponsoren. Zo kunt u ons helpen met het realiseren van onze bedrijfsfilosofie: de artistieke en muzikale ontwikkeling van jonge talenten. De producties van Opera Zuid zijn grote publiekstrekkers. Om de continuïteit te waarborgen, kunnen we iedere financiële bijdrage gebruiken en zo onze bijzondere, prachtige kunstvorm levend te houden. Overweegt u sponsor te worden? Dan hebben we als dank voor uw sponsoring ook wat terug te geven. Bijvoorbeeld: speciale relatieontvangsten op premières, bedrijfsconcerten, reclame voor uw bedrijf in onze publiciteitsuitingen en programma’s op maat. Ook een kijkje achter de schermen of een repetitiebezoek met uw genodigden behoort tot de mogelijkheden. Of we regelen een operadiner voor u in 66
OPERA ZUID
ons Huistheater in Maastricht. En een voorstelling van Opera Zuid is natuurlijk altijd goed voor een heerlijk avondje uit met zakenrelaties, gasten, werknemers of leden van de personeelsvereniging. Educatie Uw steun komt ook ten goede aan onze educatieve projecten. Opera Zuid heeft verschillende activiteiten voor kinderen van de basisschool en leerlingen uit de hoogste klassen van het middelbaar onderwijs. Dankzij u kunnen ze kennismaken met operatheater en hopelijk maken zij dan in de toekomst deel uit van ons publiek ... of van onze creatievelingen. Vragen? Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Silvia Oostindie, 043 321 01 66 of
[email protected] L A T R AV I ATA
67
PARTNERS VAN OPERA ZUID
Ta l e n t o n t w i k k e l i n g s p a r t n e r
Van Bijleveltstichting
Decorpartner Adopteer een operatalent
Kostuumpartners
Stichting Baeten Geven Fonds De Club van Duizend 68
OPERA ZUID
Heidebloem nv
Gouden Keeltjespartner
Rondleidingen Opera Zuid
Mediapartners
Merkpartner Subsidiënten
L A T R AV I ATA
69
EEN WARM HART VOOR OPERA ZUID
Wilt u meewerken aan de artistieke en muzikale ontwikkeling van jonge kunstenaars? Vindt u het belangrijk opera als kunstvorm levend te houden voor komende generaties en toegankelijk te maken voor het grote publiek? Opera Zuid hoopt ook op uw vriendschap. Vrienden krijgen voorafgaand aan de première gratis de programmaboekjes thuisgestuurd met uitgebreide achtergrondinformatie over de opera’s. Dit geldt ook voor mensen die ons privé ondersteunen en zijn toegetreden tot het Gulle Gevers Gilde. Word ook Vriend of Gulle Gever. Neem voor meer informatie contact op met De Vrienden van Opera Zuid, 043 321 01 66 of
[email protected] 70
OPERA ZUID
GULLE GEVERS
B e d r i j v e n 1 For All Events, Deda-bhv, Het Fornuis, Maaslands Antiquariaat, Mesterom Glas Bunde, Monique van der Zanden kinderboekenschrijfster, Operareis Op Maat, Wouter & Friends – meet the music, Triton; training, coaching, search, Loontjes Diensten B.V., Praktijk voor Psychotherapie Van Hest P e r s o n e n de heer en mevrouw Van der Aa, de heer W. Beekmans, mevrouw Boxhoorn-De Graaf, de heer F. Bruins, de heer en mevrouw L. Dycks, de heer N. Foppen, de heer P. Frijns, de heer P.P.M. Gilissen, de heer en mevrouw N.T. ter Haar Romeny-Groeneveldt, mevrouw M. Janssen, de heer en mevrouw Van Kessel-Groen in ’t Woud, de heer M.J.M. Keulers, de heer H. Kivits, de heer J.J.M. Klein, de heer R. Klinkers, de heer A. Kremers, de heer E.J.C. van Lamoen, mevrouw L. Leufkens, de heer R. Loomans, de heer J. Martinussen, de heer D. Moerman, de heer F. Nobbe, de heer B.A.M.M. Perry, de heer E. van Schagen, mevrouw E. SchepmanJansen, de heer J.W. Schoots, mevrouw M.J. Starmans, de heer T. de Vries, de heer G. van Winkel, mevrouw Winten-Huisman, mevrouw Lendfers-Pellemans L A T R AV I ATA
71
COLOFON
u i t g a v e stichting opera zuid, maastricht r e d a c t i e e n s a m e n s t e l l i n g miranda van kralingen,
solange paulissen, josé schepman, morten de boer e i n d r e d a c t i e miranda van kralingen o m s l a g b e e l d mieneke van teylingen, den haag o n t w e r p e n o p m a a k de boer & van teylingen, den haag f o t o ’ s morten de boer, den haag d r u k andi druk, maastricht-airport
72
OPERA ZUID
