Juli 2011
Financieel advies fiscale juridische financiële advieszaken
Inhoudsopgave Loon- en inkomstenbelasting Oude regelingen maken personeelsfeest of –reis extra feestelijk .........................................................................................3 Gewijzigde oude regeling.................................................................................................................................................................................3 Ter illustratie een voorbeeld .....................................................................................................................................................................3 Toelichting bij cijfervoorbeeld .................................................................................................................................................................4 Het alternatief van een personeelsfonds ....................................................................................................................................................4 Commentaar ..........................................................................................................................................................................................................5
Enkele fiscale gevolgen van alimentatie ...............................................................................................................................................5 Alimentatie in de vorm een periodieke uitkering......................................................................................................................................5 De alimentatie-uitkering voor de ex-partner.........................................................................................................................................6 Alimentatieverplichting geen schuld in box 3 ......................................................................................................................................6 De alimentatie-uitkering voor de kinderen............................................................................................................................................6 Alimentatieverplichting voor kinderen (nog) wel schuld in box 3 ............................................................................................6 Afkoop van de alimentatieverplichting .......................................................................................................................................................7 Lijfrenteovereenkomst bij een professionele verzekeraar ................................................................................................................7 Afkopen meestal niet aantrekkelijk ..........................................................................................................................................................7 Commentaar ...........................................................................................................................................................................................................7
Schenken en erven Successievriendelijk schenken met behoud van zeggenschap ...............................................................................................8 Schenken onder schuldigerkenning .............................................................................................................................................................8 Schuldigerkenning onder voorwaarden geen erfrechtelijke verkrijging .......................................................................................8 1. Schuldigerkenning bij notariële akte ................................................................................................................................................8 2. Zakelijke rente betalen ...........................................................................................................................................................................8 Cijfervoorbeeld ter verduidelijking ........................................................................................................................................................9 Commentaar ..........................................................................................................................................................................................................9
Omzetbelasting Sportbeoefening in de buitenlucht en het verlaagd BTW-tarief ......................................................................................... 10 Gelegenheid geven tot sportbeoefening ................................................................................................................................................ 10 Sporten in de openbare ruimte ................................................................................................................................................................... 10 Enkele sprekende zaken uit de praktijk ............................................................................................................................................. 11 Commentaar ....................................................................................................................................................................................................... 11
Overige belastingzaken Meer rechtsbescherming bij informatie- en administratieverplichtingen .................................................................... 12 Veranderingen in de rechtsbescherming ................................................................................................................................................ 12 1. Rechtsbescherming bij informatieverzoeken voor de eigen belastingplicht ....................................................................... 12 Een voor bezwaar vatbare (informatie)beschikking ..................................................................................................................... 13 Geen informatiebeschikking ................................................................................................................................................................. 13 2. Rechtsbescherming tegen informatieverzoeken voor derdenonderzoeken ........................................................................ 13 3. Rechtsbescherming tegen nieuwe administratieverplichtingen ............................................................................................... 13 Commentaar ....................................................................................................................................................................................................... 14
1
Pensioen en lijfrente Pensioenverdeling bij echtscheiding .................................................................................................................................................. 14 De wettelijke verdeling van opgebouwde pensioenrechten .......................................................................................................... 14 Scheiding tijdig melden ......................................................................................................................................................................... 15 Afwijkende afspraken mits… ....................................................................................................................................................................... 15 Voor- en nadelen ........................................................................................................................................................................................ 16 Verdeling van pensioen in eigen beheer ................................................................................................................................................. 16 Afstorting pensioenrechten bij verzekeraar .................................................................................................................................... 16 Pensioenverweer ............................................................................................................................................................................................... 17 Conclusie ....................................................................................................................................................................................................... 17 Commentaar ....................................................................................................................................................................................................... 17
Sociale zekerheid Wijziging risico-inventarisatie en evaluatie voor kleine werkgevers ............................................................................... 18 Versoepeling van de verplichte bijstand en toetsing ......................................................................................................................... 18 De voorwaarden ......................................................................................................................................................................................... 18 Herinvoering inzagerecht .............................................................................................................................................................................. 18 Controle Arbeidsinspectie ............................................................................................................................................................................. 19 Commentaar ........................................................................................................................................................................................................ 19
Arbeidsrecht Vanaf 1 januari 2012 nieuwe regels in de vakantiewetgeving ............................................................................................ 19 Opbouw van vakantiedagen tijdens ziekte ............................................................................................................................................ 19 Opname of verrekening van vakantie en ziekte ................................................................................................................................... 20 Beperkte lastenverzwaring ..................................................................................................................................................................... 20 Invoering vervaltermijn voor opname vakantiedagen ....................................................................................................................... 20 Kortere vervaltermijn niet voor de bovenwettelijke vakantiedagen ..................................................................................... 21 Uitzondering ................................................................................................................................................................................................ 21 Uitbetaling bij uitdiensttreding ............................................................................................................................................................ 21 Commentaar ....................................................................................................................................................................................................... 21
Huwelijksvermogensrecht Aanpassingen in de wettelijke gemeenschap van goederen ................................................................................................ 22 Uitbreiding bestuursbevoegdheid ............................................................................................................................................................. 22 Informatierecht ........................................................................................................................................................................................... 22 Afschaffing rechtelijke goedkeuring ......................................................................................................................................................... 22 Eerder ontbinding huwelijksgemeenschap ............................................................................................................................................ 23 De vergoedingsvordering.............................................................................................................................................................................. 23 Vergoedingsvordering bij aflossing schuld...................................................................................................................................... 23 Vergoedingsvordering voor bijdrage aan verbruiksgoederen ................................................................................................. 23 Enkele praktische problemen ................................................................................................................................................................ 23 Schatting en afwijken bij overeenkomst........................................................................................................................................... 24 Beperking verhaalsmogelijkheid gemeenschapsschulden............................................................................................................... 24 Commentaar ....................................................................................................................................................................................................... 24
In deze brochure is de stand van zaken in wet- en regelgeving tot 10 juni 2011 verwerkt. Hoewel ten aanzien van de inhoud de uiterste zorg is nagestreefd, kan niet volledig worden ingestaan voor eventuele (druk)fouten en onvolledigheden. Deswege wordt geen aansprakelijkheid aanvaard.
2
Loon- en inkomstenbelasting Oude regelingen maken personeelsfeest of –reis extra feestelijk De werkkostenregeling is per 1 januari 2011 in werking getreden, maar u heeft als werkgever nog tot 2014 de mogelijkheid om voor toepassing van de oude regeling van vrije vergoedingen en verstrekkingen te kiezen. Als u een personeelsfeest of –reis wilt organiseren, dan verdient deze tijdelijke overgangsregeling al gauw de voorkeur boven de werkkostenregeling. Een personeelsfeest of –reis is loon tegen de factuurwaarde inclusief BTW. Onder de werkkostenregeling kunt u het feest of de reis als eindheffingsbestanddeel aanwijzen, maar dan blijft het feest of de reis slechts onbelast, zolang er ruimte is in het forfait. Bij een tekort aan forfait moet u 80% eindheffing afdragen. Dan wordt het voor u al snel een duur feestje/reisje. U kunt dan waarschijnlijk beter gebruikmaken van de oude regeling. Maar er is wel het een en ander veranderd. Hierna staan we stil bij de gewijzigde oude regeling voor een personeelsfeest of –reis. Ook maken we u attent op het personeelsfonds dat wellicht een interessant alternatief is voor de werkkostenregeling.
Gewijzigde oude regeling
deelname van niet-werknemers, zoals zakenrelaties en cliënten, worden geëlimineerd. De waarde die dan resteert, behoort tot het loon voor het laagste van de volgende bedragen: s WAARDE IN HET ECONOMISCH VERKEER VAN DE REIS OF s DE KOSTEN DIE RECHTSTREEKS VERBAND HOUDEN MET de reis.
De oude regeling van vrije vergoedingen en verstrekkingen is op het punt van de vrijstelling voor een personeelsfeest en –reis gewijzigd. Als u namelijk kiest voor de oude regeling, dan geldt de oude vrijstelling tot een maximum van ` 454 per jaar en per werknemer. De andere voorwaarden blijven van toepassing. Dit wil zeggen dat: - de deelname moet openstaan voor tenminste 75% van de werknemers of voor tenminste 75% van de werknemers die behoren tot een organisatorische of een functionele eenheid (bijvoorbeeld een afdeling of een andere vestiging van het bedrijf); - het feest of de reis een gezamenlijk karakter moet hebben; - de deelname van de partner van de werknemer niet leidt tot nog een vrijstelling van ` 454; - de vrijstelling niet van toepassing is als alleen de directeur-grootaandeelhouder (DGA en zijn partner) naar het feest of op reis gaan; - als bijvoorbeeld de kosten voor maaltijden en logies voldoende zijn gespecificeerd, u de normbedragen daarvoor mag toepassen (voor maaltijden ` 4,25 voor een diner en ` 2,20 voor een ontbijt en voor de lunch en voor logies ` 7,50 per overnachting).
Omdat u voor de berekening van de kosten in plaats van de werkelijke kosten mag uitgaan van de hiervoor genoemde normbedragen, bereikt u minder snel het maximum van ` 454 per jaar per werknemer. Voor zover de kosten betrekking hebben op de meerderjarige partner van de werknemer moeten de normbedragen voor 80% in de berekening worden meegenomen. Overtreffen de kosten het vrijgestelde bedrag, dan behoort alleen het meerdere tot het loon.
Ter illustratie een voorbeeld Een werkgever organiseert ter gelegenheid van de afsluiting van het jaar voor zijn personeel een reis. Er gaan 80 werknemers mee, van wie 60 met partner. Verder nemen 20 zakenrelaties deel aan de reis. De werkelijke kosten van de reis bedragen ` 75.000. Nadat de kosten zijn verminderd met de kosten die aan de zakenrelaties kunnen worden toegerekend, wordt de volgende berekening gemaakt van de tot het loon te rekenen deel van de reissom:
De waarde van het personeelsfeest of de personeelsreis wordt bepaald door de werkelijke kosten voor de werknemers die aan de reis hebben deelgenomen. Daarbij is niet relevant voor hoeveel werknemers de deelname aan de reis heeft opengestaan. Uit de totale werkelijke kosten van de personeelsreis moeten vervolgens de kosten die verband houden met de
3
Vaste kosten (w.o. busreis en festiviteiten) per deelnemer Bij: variabele kosten per deelnemende werknemer (voedsel, drank en logies) op basis van de normbedragen Bij: variabele kosten per deelnemende partner (voedsel, drank en logies) op basis van 80% van de normbedragen Totaal Af: vrijstelling Totaal te belasten loon
` 300 x 80 werknemers =
` 24.000
` 32,30 x 80 werknemers =
` 2.584
` 25,84 x 60 partners =
` 1.550
. ` 454 x 80 werknemers = .
` 28.134 ` 36.320
moet het meerdere tot het loon worden gerekend. Als de kosten wel meer bedragen dan ` 454, moet u over het meerdere loonheffingen inhouden bij de werknemer. U mag ook de eindheffing toepassen over het deel dat meer is dan ` 454, maar tot maximaal ` 200 per maand per werknemer. Over deze ` 200 hoeft u geen premies werknemersverzekeringen en inkomensafhankelijke bijdrage Zorgverzekeringswet (ZVW) te berekenen.
Het alternatief van een personeelsfonds Eén van de vrijstellingen die ook onder de werkkostenregeling blijft bestaan (in tegenstelling tot de oude regeling, dus ook na 2013), is de fondsenvrijstelling. Deze vrijstelling kunt u met name benutten als de vrije ruimte in de werkkostenregeling blijkt te zijn opgebruikt. De fondsenvrijstelling kunt u ook voor een personeelsfeest of –reis gebruiken. Voordat u echter met gebruikmaking van de fondsenvrijstelling uitkeringen uit een personeelsfonds kunt doen, moet wel aan de volgende voorwaarden zijn voldaan: 1. De uitkeringen worden niet genoten ter zake van ziekte, invaliditeit, bevalling, adoptie en overlijden. De beperking ter zake van ziekte, invaliditeit en bevalling geldt niet voor de premieheffing werknemersverzekeringen; 2. De werkgever heeft de afgelopen vijf jaar evenveel of minder dan de werknemers aan het fonds bijgedragen. 3. De uitkeringen zijn niet op een vrijgestelde aanspraak gebaseerd.
` nihil
Toelichting bij cijfervoorbeeld Uit het voorbeeld komt een aantal opmerkelijke zaken naar voren. Ten eerste blijkt dat er twee tegemoetkomingen zijn. De eerste tegemoetkoming betreft de vrijstelling tot ` 454. De tweede tegemoetkoming betreft het mogen hanteren van de normbedragen voor de waardebepaling van de variabele kosten van de werknemers en hun partners. Let er wel op dat u dan moet beschikken over gespecificeerde facturen, waarop deze kosten zijn uitgesplitst! De aangegeven normbedragen zijn berekend voor 2 maal logies (` 7,50) en 2 maal ontbijt, lunch (` 2,20) en diner (` 4,25) (aankomst eerste dag voor de lunch en vertrek derde dag na het ontbijt). De werkelijke kosten van het arrangement voor zover het betreft voedsel, drank en logies, bedroegen voor de overnachtingen, diners, lunches en ontbijt ` 300 per deelnemer. Als u niet de normbedragen had mogen toepassen, maar de werkelijk kosten in de berekening had moeten betrekken, dan zou een deel van de reissom wel tot het loon worden gerekend. De totale reissom zou dan immers ` 66.000 hebben bedragen, namelijk 80 werknemers en 60 partners maal ` 300 is ` 42.000 plus ` 24.000 vaste kosten. Na aftrek van de vrijstelling van ` 36.320 zou dan nog een bedrag van ` 29.680 (!) in de loonheffing en de premieheffing werknemersverzekeringen worden betrokken.
Voorwaarde 1 Bij de eerste voorwaarde wordt verwezen naar uitkeringen tot dekking van op de werknemer drukkende kosten ter zake van ziekte, invaliditeit en bevalling en uitkeringen in verband met overlijden, waarvoor elders in de Wet op de loonbelasting al vrijstellingen zijn opgenomen. Mocht het fonds de kosten voor ziekte, invaliditeit en bevalling toch vergoeden, dan zijn deze vergoedingen weliswaar belast voor de loonheffing, maar vrijgesteld van premieheffing werknemersverzekeringen.
Let op: ‘Per werknemer per jaar’ wil zeggen dat als er in een kalenderjaar meerdere personeelsvoorzieningen worden verstrekt of vergoed, bijvoorbeeld een personeelsfeest en een personeelsreis, de waarden hiervan bij elkaar moeten worden opgeteld en vervolgens het vrijgestelde bedrag per werknemer daarop in mindering worden gebracht. Als de kosten dan het vrijgestelde bedrag overtreffen, dan
Voorwaarde 2 De tweede voorwaarde bepaalt dat de bijdragen van de werkgever aan het fonds de afgelopen vijf jaar niet meer hebben bedragen dan die van de werknemers. De werknemer draagt overigens bij uit zijn nettoloon. Mocht u in die vijf jaar toch meer hebben bijgedragen,
4
van een personeelsfeest of -reis, meestal voordeliger om voor toepassing van de oude regeling te kiezen. U kunt dan gebruikmaken van de vrijstelling van maximaal ` 454 per werknemer per jaar. Daarnaast kunt u voor de kosten van maaltijden en logies de normbedragen (in plaats van de werkelijke kosten) hanteren, waardoor u eerder binnen de maximum vrijstelling blijft. Let er dan wel op dat u beschikt over gespecificeerde facturen! Na 2013 vervalt de keuzemogelijkheid en kunt u alleen nog de werkkostenregeling toepassen. De fondsenvrijstelling blijft echter bestaan en kan dus ook na 2013 uitkomst bieden als u ter gelegenheid van een personeelsfeest of –reis een grote uitgave ineens wilt doen. Zorg dan wel dat u steeds aan de voorwaarden voldoet.
dan worden de uitkeringen volledig belast. De vrijstelling is ook van toepassing als het personeelsfonds niet de volle vijf jaar heeft bestaan. Verder kunnen ook onbelaste uitkeringen aan werknemers worden gedaan die slechts een aantal jaren of helemaal (nog) niet aan het fonds hebben bijgedragen.
Voorwaarde 3 De derde voorwaarde voorkomt dat zowel de aanspraak als de uitkering onbelast zou zijn. Zouden de werknemers recht (een aanspraak) hebben op de fondsuitkeringen, dan is een dergelijke aanspraak belast. Het is dus van belang dat het fonds slechts onverplichte uitkeringen doet zonder dat de werknemers bij het fonds een uitkering kunnen claimen.
Enkele fiscale gevolgen van alimentatie Echtscheidingen komen steeds vaker voor. Daarbij wordt in veel gevallen alimentatie aan een van de partners betaald. Als er kinderen zijn, dan wordt ook voor hen alimentatie betaald. Die alimentatie kan in verschillende vormen wordt uitgekeerd. Hierna staan we eerst stil bij de fiscale gevolgen van alimentatie in de vorm van een periodieke uitkering aan de ex-partner en aan de kinderen. Daarna gaan we in op de fiscale gevolgen bij afkoop van de alimentatieverplichting. We brengen de gevolgen in kaart voor zowel de alimentatieplichtige als voor de alimentatiegerechtigde. Omdat het geregistreerd partnerschap is gelijkgesteld aan het huwelijk, heeft het navolgende ook betrekking op het einde van het geregistreerd partnerschap.
Ter verduidelijking een voorbeeld Stel u wilt over 5 jaar ter gelegenheid van het jubileum van uw bedrijf een personeelsreis maken. U wilt de kosten betalen van een uitkering uit het personeelsfonds. U gaat er vanuit dat alle 100 werknemers meegaan, van wie 70 met partner. De kosten bedragen naar schatting ` 500 per persoon, ofwel totaal ` 85.000. Voor een geheel onbelaste uitkering uit de kas van het personeelsfonds, moeten de werknemers dus minimaal ` 42.500 in vijf jaar aan het fonds bijdragen. Dat betekent tenminste ` 85 per werknemer per jaar. U kunt uw bijdrage van ten hoogste ` 42.500 gelijkelijk over de 5 jaren verdelen, maar u mag het bedrag ook ineens in het personeelsfonds storten en in de andere 4 jaren niets bijdragen. U kunt dan in 2016 een onbelaste uitkering doen uit het fonds. In 2011, 2012, 2013, 2014 en 2015 (vijf jaar) hebben uw werknemers dan wel weer tenminste evenveel als u aan het fonds bijgedragen. Eventuele eigen opbrengsten van het personeelsfonds, bijvoorbeeld van beleggingen, staan de toepassing van de vrijstelling overigens niet in de weg.
Alimentatie in de vorm een periodieke uitkering De alimentatieplichtige betaalt periodiek aan de ex-partner een bedrag voor de ex-partner zelf en voor de kinderen. De periodieke uitkering is veelal door de rechter vastgesteld, maar u kunt hierover ook onderling afspraken maken. Zorg dan wel dat u die afspraken schriftelijk heeft vastliggen. Zo voorkomt u eventuele problemen bij de fiscale afhandeling van de alimentatie-uitkering. Gemakshalve gaan we hierna uit van de meest voorkomende situatie dat de man alimentatie betaalt voor zijn ex-echtgenote en kinderen. De betalingen voor de ex-echtgenote worden fiscaal anders behandeld, dan de periodieke betalingen voor de kinderen. De alimentatie voor de ex-echtgenote is namelijk wel aftrekbaar bij de man en belast bij de vrouw, terwijl de alimentatie voor de kinderen in beginsel noch aftrekbaar, noch belast is. De kinderalimentatie is wel van belang voor de hoogte van de kinderbijslag en/of de eventuele aftrek van uitgaven voor levensonderhoud van kinderen (zie verderop).
Commentaar Tot en met 2013 kunt u nog jaarlijks kiezen tussen toepassing van de werkkostenregeling en de oude regeling van vergoedingen en verstrekkingen. Zolang u die keuze heeft, is het vanwege de hoogte van de kosten
5
De alimentatie-uitkering voor de ex-partner
Om de alimentatie-uitkering voor zijn kind als uitgaven voor levensonderhoud te kunnen kwalificeren, moet de man het levensonderhoud van het kind ten minste in belangrijke mate betalen, dat wil zeggen voor 30% of meer voor zijn rekening nemen. Hij wordt geacht dat te doen als hij per kwartaal ten minste ` 408 van de kosten voor zijn rekening neemt. Tot die kosten behoren overigens niet de kosten van ziekte, invaliditeit en bevalling. De omvang van de aftrek is vervolgens gebonden aan vaste normbedragen en afhankelijk van de leeftijd van het kind. In een tabel ziet dat er als volgt uit:
De vrouw geeft de alimentatie aan in box 1 als periodieke uitkering. De uitkeringen zijn bij haar dus progressief belast. De man kan de alimentatie aftrekken. Ook de eventueel op hem verhaalde kosten van bijstand voor zijn ex-echtgenote kunnen door hem worden afgetrokken. De alimentatieverplichtingen vallen als uitgaven voor onderhoudsverplichtingen onder de zogenoemde persoonsgebonden aftrekposten van box 1. De uitgaven die hieronder vallen, staan in de Wet inkomstenbelasting 2001 opgesomd. Ook scholingsuitgaven en de buitengewone uitgaven voor onder meer ziekte, giften en de uitgaven voor levensonderhoud van kinderen, behoren bijvoorbeeld tot deze aftrekposten. Tezamen zijn deze kosten aftrekbaar in box 1 totdat het inkomen negatief wordt. Als het inkomen in box 1 niet toereikend is om de gehele persoonsgebonden aftrek daarop in mindering te brengen, dan wordt het restant in aftrek gebracht in box 3, respectievelijk box 2. Als daarna nog een deel van de aftrek resteert, wordt deze naar het volgende jaar doorgeschoven. Terugwentelen naar een vorig belastingjaar is dus niet mogelijk. Het verplichte doorschuiven van de aftrek naar box 3 en daarna box 2 houdt dus in dat de aftrek nog slechts tegen 30% (tarief box 3), respectievelijk 25% (tarief box 2) kan worden geëffectueerd, terwijl bij de vrouw de uitkering progressief wordt belast. Over alimentatie-uitkeringen die zijn ingegaan op of na 1 januari 2006 moet naast inkomstenbelasting en premies volksverzekeringen in box 1 ook nog de inkomensafhankelijke bijdrage Zorgverzekeringswet (ZVW) worden betaald.
Leeftijd kind bij begin van het kwartaal 0 tot 6 jaar tussen 6 en 12 jaar tussen 12 en 18 jaar tussen 18 en 30 jaar
aftrek per kwartaal ` 295 ` 355 ` 415 ` 355
De genoemde normbedragen gelden dus ingeval de man het kind in belangrijke mate onderhoudt. Dit is dus de ondergrens voor eventuele aftrek van de betaalde alimentatie als uitgaven van levensonderhoud voor kinderen. De normbedragen lopen op naarmate meer aan het onderhoud wordt bijgedragen. Het voert in het kader van dit artikel te ver om hier nader op in te gaan. Een belangrijke beperking voor de aftrek van de kosten voor levensonderhoud is bovendien dat de man voor het kind geen recht op kinderbijslag mag hebben en dat het kind zelf geen recht op studiefinanciering (die meer bedraagt dan de OV-studentenjaarkaart) heeft of dat een recht bestaat op een vergelijkbare buitenlandse regeling. Verder moet het kind behoeftig zijn. Dat wil zeggen dat het kind zelf niet over voldoende inkomen en/of vermogen beschikt.
Alimentatieverplichting geen schuld in box 3 Verschillende belastingrechters hebben inmiddels bevestigd dat een alimentatieverplichting tegenover de ex-partner een schuld in box 3 vormt. De wetgever had dit oordeel al verwacht maar niet afgewacht en maakte per 30 december 2009 al een einde aan de mogelijkheid om een schuld op te nemen voor verplichtingen, waarvoor in box 1 al persoonsgebonden aftrek is geclaimd.
Alimentatieverplichting voor kinderen (nog) wel schuld in box 3 Ook de alimentatieverplichting tegenover de kinderen vormt een schuld in box 3. De wetswijziging die voor de alimentatieverplichting tegenover de ex-partner inmiddels is ingevoerd, geldt echter niet voor de alimentatieverplichting tegenover de kinderen. Deze alimentatieverplichting kan daarom nog steeds als schuld in box 3 in aanmerking worden genomen, ongeacht of hiervoor tevens aftrek in box 1 is geclaimd. Het is niet ondenkbaar dat de wetgever de wet ook hierop zal aanpassen. Overigens valt het recht op de alimentatie noch bij het kind noch bij de ouder die het gezag over het minderjarig kind uitoefent, in de vermogensrendementsgrondslag van box 3.
De alimentatie-uitkering voor de kinderen De alimentatie die de man betaalt voor zijn kinderen, is bij hem in beginsel niet als zodanig aftrekbaar en bij de vrouw niet belast. De alimentatie-uitkeringen zijn weliswaar niet aftrekbaar, maar onder bepaalde voorwaarden kunnen deze uitkeringen wel kwalificeren als uitgaven voor levensonderhoud van kinderen tot 30 jaar.
6
Afkoop van de alimentatieverplichting
Commentaar
Soms kiezen de ex-echtgenoten ervoor om de alimentatie niet in termijnen maar in een bedrag ineens te betalen. De afkoopsom wordt dan bij de vrouw progressief belast in box 1. Bij de man wordt de betaalde afkoopsom als persoongebonden aftrekpost aangemerkt, mits de betaling heeft plaatsgevonden aan de gewezen echtgenote, dat wil dus zeggen nadat het echtscheidingsvonnis is uitgesproken! Als de man voor de betaling van de afkoopsom een lening heeft moeten aangaan, dan kan hij de rente niet aftrekken. De lening kan wel als schuld in mindering op de vermogensrendementsgrondslag van box 3 worden gebracht.
We hebben u laten zien wat de fiscale gevolgen zijn van alimentatie in de vorm van periodieke uitkeringen aan de ex-partner en de kinderen en ingeval de alimentatieverplichting wordt afgekocht. In het eerste geval worden de uitkeringen bij de alimentatiegerechtigde progressief belast en komen bij de alimentatieplichtige als persoonsgebonden aftrek in mindering op het inkomen in box 1. De uitkeringen voor de kinderen blijven in beginsel bij beide ex-echtgenoten buiten de heffing in box 1. Voor zover de alimentatieverplichting betrekking heeft op de kinderen, vormt deze (in tegenstelling tot de alimentatieverplichting aan de ex-partner) tevens een schuld in box 3. Houd er wel rekening mee dat de wet hierop mogelijk wordt aangepast. Als de alimentatieverplichting wordt afgekocht, dan wordt de afkoopsom in beginsel bij de alimentatiegerechtigde belast, tenzij de afkoopsom direct op een lijfrentepolis is gestort. In dat geval worden, in plaats van een hoog bedrag ineens, de periodieke uitkeringen belast. Zo kan een piek in de belastingheffing worden voorkomen. Voor de alimentatieplichtige is de afkoop vanuit fiscaal oogpunt vaak alles behalve aantrekkelijk, omdat hij/zij de afkoopsom weliswaar in beginsel kan aftrekken van zijn/haar inkomen in box 1, maar daarvoor is het inkomen vaak niet toereikend. In dat geval wordt de aftrekpost tegen lagere tarieven doorgeschoven naar respectievelijk box 3 en box 2 en in het ergste geval deels naar het volgende jaar. Toch kunnen er uiteraard andere dan fiscale motieven zijn om toch voor afkoop van de alimentatieverplichting te kiezen.
Lijfrenteovereenkomst bij een professionele verzekeraar Het komt ook voor dat de alimentatieverplichting wordt afgekocht door een koopsom voor een lijfrente direct te storten bij een professionele verzekeraar of door de begunstiging van een bestaande lijfrentepolis te wijzigen ten behoeve van de alimentatiegerechtigde. In het eerste geval is de koopsom bij de man als persoonsgebonden aftrekpost aftrekbaar. Bij de vrouw worden dan de lijfrentetermijnen in box 1 belast. In het tweede geval zijn de premies vaak al geheel of gedeeltelijk betaald en afgetrokken. Daarom komen in dat geval alleen nog premies voor aftrek in aanmerking voor zover die nog niet eerder tot aftrek hebben geleid. Ook in dit geval worden bij de vrouw de lijfrentetermijnen progressief belast in box 1.
Afkopen meestal niet aantrekkelijk De afkoop van alimentatieverplichtingen is vanuit fiscaal oogpunt vaak niet aantrekkelijk. Voor de vrouw niet omdat de afkoopsom in een keer progressief wordt belast in box 1 (maximaal 52%). Er ontstaat dan een piek in de belastingheffing. Is de afkoopsom echter niet aan de vrouw, maar direct op een lijfrentepolis gestort, dan is het probleem van de progressieve piekheffing over de afkoopsom voor de vrouw opgelost. Dan worden immers de periodieke lijfrente-uitkeringen in de heffing betrokken en niet een hoog bedrag ineens. De man heeft waarschijnlijk een groter probleem. Hij kan weliswaar de afkoopsom ten laste van zijn inkomen in box 1 brengen, maar de afkoopsom is vaak hoger dan het inkomen in box 1. De rest van de afkoopsom kan dan slechts tegen respectievelijk 30% (box 3) en 25% (box 2) worden afgetrokken. Als de man bovendien geen of slechts geringe aftrekmogelijkheden heeft in box 3 en/of box 2, kan hij het restende deel alleen met inkomen in de volgende jaren verrekenen.
7
Schenken en erven Successievriendelijk schenken met behoud van zeggenschap U wilt graag schenk- en erfbelasting besparen door al bij leven vermogen aan uw kinderen over te dragen, maar u bent wat huiverig om de daad bij het woord te voegen, omdat u eigenlijk het vermogen pas bij uw overlijden feitelijk wilt overdragen of omdat uw vermogen niet liquide is, maar bijvoorbeeld vastzit in uw eigen woning. Toch kunt u ook in dat geval al tijdens uw leven schenk- en erfbelasting besparen, zonder dat u daadwerkelijk uw vermogen aan uw kinderen overdraagt. Dat kan door middel van een schenking onder schuldigerkenning.
Schenken onder schuldigerkenning
als u zelf tijdens uw leven al een deel van de schuld aan uw kinderen aflost. De aflossingen behoren vanaf dat moment immers tot het vermogen van de kinderen, waarover zij dan wel vrij kunnen beschikken.
Bij schenking onder schuldigerkenning, ook wel de ‘papieren schenking’ genoemd, draagt u uw vermogen over door een bedrag aan uw kinderen schuldig te erkennen. U legt dan vast dat de schuld pas opeisbaar is bij overlijden van de langstlevende ouder. Ook over een ‘papieren schenking’ is in beginsel schenkbelasting verschuldigd, maar u kunt ook onbelast schenken door de schenkingen te spreiden. U heeft daarvoor verschillende mogelijkheden. Als u daarbij jaarlijks onder het vrijgestelde bedrag (2011: ` 5.030) blijft, is over de schenking geen schenkbelasting verschuldigd. Zijn uw kinderen (of hun partners) in de leeftijd van 18 tot 35 jaar, dan kunt u eenmalig zonder schenkbelasting een schenking van ` 24.144 (in 2011) aan hen doen. Schenkt u meer, dan is daarover wel schenkbelasting verschuldigd: 10% tot ` 118.708 (in 2011) en daarboven 20%. Door gespreid te schenken kunt u dus in ieder geval schenkbelasting besparen.
Schuldigerkenning onder voorwaarden geen erfrechtelijke verkrijging De schuldigerkenning kan naast een schenking die belast is voor de schenkbelasting (tenzij u van de vrijstellingen gebruikmaakt), ook belast zijn voor de erfbelasting. De schuldigerkenning vormt namelijk in beginsel een erfrechtelijke verkrijging. U kunt dit voorkomen door aan twee cumulatieve voorwaarden te voldoen: 1. de schuldigerkenning vindt bij notariële akte plaats; 2. er wordt een zakelijke rente betaald.
1. Schuldigerkenning bij notariële akte De schuldigerkenning moet bij notariële akte plaatsvinden. Als dat niet gebeurt, dan worden bij overlijden van de langstlevende de ‘papieren schenkingen’ genegeerd. De schuld vermindert de nalatenschap dan niet. Het doel van besparing van erfbelasting wordt dan dus niet bereikt.
U heeft door de schenkingen feitelijk geen vermogen overgedragen, maar bouwt slechts een schuld op aan uw kinderen die tot uw vermogen behoort en bij het overlijden van de langstlevende in de nalatenschap valt. De nalatenschap wordt dan onder voorwaarden (zie hierna) met het schuldigerkende bedrag verminderd. Hierdoor bespaart u erfbelasting. Als u heeft verzuimd om vast leggen dat de schuld pas opeisbaar is bij overlijden van de langstlevende en u bent in algehele gemeenschap van goederen gehuwd, dan moet al bij het eerste overlijden de helft van de schuld aan de kinderen worden betaald. De andere helft wordt dan bij het overlijden van de langstlevende uitbetaald. Als u dus de bedoeling heeft om pas bij het overlijden van de langstlevende de gehele schuld af te lossen aan uw kinderen, dan moet u dat expliciet hebben vastgelegd. De kinderen kunnen dan niet eerder over het schuldigerkende bedrag beschikken dan bij overlijden van hun langstlevende ouder. Dat wordt alleen anders
2. Zakelijke rente betalen De tweede voorwaarde is dat u over het schuldigerkende bedrag een zakelijke rente moet vergoeden. Er is sprake van een zakelijke rente als de rente tenminste 6% bedraagt. Als de schuldigerkenning al op 1 januari 2010 (de datum waarop de nieuwe regels van de Successiewet in werking zijn getreden) bestond, dan mag de rente ook lager zijn, mits de rente zakelijk is. Van groot belang is dat u de zakelijke rente jaarlijks daadwerkelijk en tijdig aan uw kinderen betaalt. Het bijschrijven van de rente bij de hoofdsom valt daar dus niet onder. Zelfs de lopende rentetermijn tot de overlijdensdatum van de langstlevende ouder moet nog worden betaald. Als deze rentetermijn na het overlijden van de langstlevende ouder wordt betaald,
8
Commentaar
is aan de betalingseis voldaan. Dit geldt echter alleen als de rentetermijn maximaal 1 jaar is. Als bij het overlijden van de langstlevende ouder blijkt dat niet alle verstreken rentetermijnen zijn betaald, dan moet naast de (eventuele) betaalde schenkbelasting ook nog eens erfbelasting worden betaald, omdat de schuldigerkenning dan immers wel een erfrechtelijke verkrijging is. De nominale waarde van de schuld wordt dan bij de nalatenschap geteld. Het gewenste resultaat is dan dus niet bereikt.
De schenking door schuldigerkenning aan uw kinderen is een goed middel om zowel schenk- als erfbelasting te besparen, zonder dat u de zeggenschap en daarmee de beschikkingsmacht over uw vermogen overdraagt. Het is wel zaak dat u zich aan de spelregels houdt. In de praktijk blijkt het met name mis te gaan bij de tijdige jaarlijkse betaling van de zakelijke rente. Tijdens uw leven heeft u daarvoor nog een herstelmogelijkheid, maar daar hangt wel het prijskaartje van de samengestelde rentevergoeding aan. Als bij uw overlijden blijkt dat u tijdens uw leven niet alle rentetermijnen en eventueel de samengestelde rentevergoeding daadwerkelijk heeft betaald, wordt de beoogde besparing van erfbelasting niet bereikt doordat de schuld aan uw kinderen bij uw nalatenschap wordt geteld. U doet er dus verstandig aan te controleren of u daadwerkelijk alle rentebetalingen aan uw kinderen heeft gedaan.
Als u tijdens uw leven erachter komt dat u niet alle verstreken rentetermijnen aan uw kind heeft betaald, is er nog wel een herstelmogelijkheid. In een besluit is namelijk goedgekeurd dat u dan nog een inhaalbetaling mag doen. De niet betaalde rente zelf moet u dan alsnog betalen. Bovendien moet u over deze te laat voldane rente een samengestelde rentevergoeding betalen over de periode vanaf het moment waarop de rente verschuldigd werd tot het moment waarop de rente daadwerkelijk is betaald. De samengestelde rentevergoeding is gelijk aan de overeengekomen zakelijke rente bij de schuldigerkenning (na 1 januari 2010 dus tenminste 6%, daarvoor een lagere rente, mits zakelijk). Als die rente hoger is dan 6%, dan kan de samengestelde rentevergoeding beperkt blijven tot 6%.
Cijfervoorbeeld ter verduidelijking Gerrie is moeder van Mila. In maart 2004 is Mila 18 jaar geworden en Gerrie vindt dat een mooi moment om haar dochter een ‘papieren schenking’ te doen van ` 20.000. Bij de notaris wordt een schenkingsakte opgemaakt, waarin onder meer een rentevergoeding van 5% over het schuldigerkende bedrag is opgenomen. Volgens de notaris moest dat toen als een zakelijke rente worden beschouwd. In 2004 is over de ‘papieren schenking’ geen schenkbelasting (toen nog ‘schenkingsrecht’) verschuldigd, omdat in de aangifte schenkbelasting om toepassing van de eenmalige schenkingsvrijstelling (in 2004: ` 21.209) is verzocht. Gerrie betaalt vervolgens jaarlijks aan haar dochter de afgesproken 5% rente, maar in 2007 vergeet ze de rente te betalen. Bij de rentebetaling in 2011 komt ze daarachter. Zij besluit de rentetermijn over 2007 van ` 1.000 alsnog te voldoen. Om te zorgen dat de beoogde besparing van erfbelasting bij haar overlijden te zijner tijd niet verloren gaat, moet zij bovenop de achterstallige ` 1.000 rente ook nog over die rente een rentevergoeding van ` 215 (4 jaar x 5% samengestelde rente (rente over rente)) betalen.
9
Omzetbelasting Sportbeoefening in de buitenlucht en het verlaagd BTW-tarief De terbeschikkingstelling van sportaccommodaties valt uiteen in twee prestaties. De ene prestatie is de verhuur van een onroerende zaak en de andere het gelegenheid geven tot sportbeoefening. De eerste prestatie is vrijgesteld en de tweede prestatie onder voorwaarden belast tegen het verlaagd BTW-tarief van 6%. Veel exploitanten van sportaccommodaties verrichten meer diensten dan alleen de verhuur van een onroerende zaak. Als dat het geval is, dan is sprake van gelegenheid geven tot sportbeoefening. Als de sport in een sportzaal, zwembad of fitnessruimte wordt beoefend, bestaat er in principe weinig twijfel over de vraag of het verlaagd tarief van toepassing is, maar voor de sportbeoefening in de openbare ruimte is dit minder eenvoudig vast te stellen, zo blijkt uit de rechtspraak. Hierna geven we eerst aan wat onder ‘gelegenheid geven tot sportbeoefening’ wordt verstaan. Daarna geven we aan de hand van een maatgevend arrest van de Hoge Raad, onze hoogste belastingrechter, aan wanneer bij sporten in de openbare ruimte sprake kan zijn van het gelegenheid geven tot sportbeoefening, waarop het 6% van toepassing is.
Gelegenheid geven tot sportbeoefening
voordelig zijn, want tegenover de afdracht van 6% aan BTW kan de exploitant van de sportaccommodatie de in rekening gebrachte BTW als voorbelasting in aftrek brengen.
Veel exploitanten van sportaccommodaties verrichten meer diensten dan alleen de passieve terbeschikkingstelling van een onroerende zaak. In de meeste gevallen is dan ook sprake van gelegenheid geven tot sportbeoefening. Er moet dan wel sprake zijn van een recht om gebruik te maken van een sportaccommodatie voor actieve sportbeoefening door de mens. Onder actieve sportbeoefening vallen bijvoorbeeld niet bepaalde vormen van dansen en yoga en de toevoeging ‘door de mens’ sluit bijvoorbeeld hondenrennen uit voor toepassing van het 6%-tarief. De extra diensten die een sportaccommodatie biedt, hebben specifiek betrekking op de sportverrichting. Deze diensten kenmerken dan tevens de prestatie en moeten dan ook in aanmerking worden genomen bij het bepalen van de aard van de prestatie. Deze extra prestaties bestaan bijvoorbeeld uit het verlenen van aanvullende faciliteiten/installaties (douches, kleedkamers), het verhuren/ter beschikking stellen van materiaal, het voortdurende toezicht en beheer van de accommodatie en het onderhoud ervan. Denk aan bowling- en ijsbanen die ook schoenen en schaatsen verhuren, fitnessruimtes die tevens een heel afslankprogramma met begeleiding aanbieden en zwembaden die ook handdoeken verhuren en waarbij permanent toezicht wordt gehouden door een badmeester. Deze prestaties zijn onmisbaar voor de desbetreffende sportbeoefening. Verder zijn aan het gebruik van de accommodatie veelal beperkingen verbonden. In al deze gevallen is de aard van de prestatie niet alleen de verhuur van een onroerende zaak, maar omvat de prestatie veel meer waardoor sprake is van het gelegenheid geven tot sport-beoefening. Dat kan
Sporten in de openbare ruimte De Nederlandse BTW-regels moeten voldoen aan de Europese BTW-regels. In de Nederlandse BTW-wetgeving wordt de toepassing van het verlaagd tarief gekoppeld aan ‘het gelegenheid geven tot sportbeoefening’. De Europese BTW-regels kennen deze omschrijving niet. Volgens die regels is het verlaagd tarief van toepassing op ‘het recht gebruik te maken van een sportaccommodatie’. Dit verschil in terminologie heeft er toe geleid dat de Hoge Raad enkele jaren geleden al een belangrijke uitspraak heeft gedaan over de toepassing van het verlaagd tarief op de buitensportbeoefening in de openbare ruimte. De zaak betrof de Nijmeegse Wandelvierdaagse. De Hoge Raad besliste toen dat het gelegenheid geven tot sportbeoefening alleen met 6% BTW is belast, als de sportbeoefening in een sportaccommodatie plaatsvindt. Daarmee wordt dus de strikte Europese BTW-regel gevolgd. Het wel of niet aanwezig zijn van een ‘sportaccommodatie’ is dus mede van doorslaggevende betekenis of het geven van gelegenheid tot sportbeoefening belast kan zijn tegen 6% of dat 19% in rekening moet worden gebracht. De vraag is, kan een sportaccommodatie, naast een gebouw of een sportveld, bijvoorbeeld ook een openbare ruimte zijn, zoals wegen, bossen, water en de lucht als de sport daar wordt beoefend? Daarvoor heeft de Hoge Raad in de zaak van Nijmeegse Vierdaagse een belangrijk criterium aangegeven. De openbare ruimtes kunnen een
10
hardlooptrainingen op de openbare weg aan haar leden 19% BTW in rekening brengen.
sportaccommodatie vormen, als deze ruimtes voor de duur van de sportbeoefening daarvoor exclusief zijn gereserveerd. De organiserende ondernemer heeft daarbij zelf het exclusieve gebruiksrecht en kan dit aan de deelnemer voor de sportbeoefening tegen vergoeding ter beschikking stellen. Dit geldt bijvoorbeeld voor wandelevenementen, marathons en skeelertochten. De vergoeding die de deelnemers betalen, is dan belast met 6% BTW.
In deze zaak deed de sportvereniging ook nog een vergeefs beroep op een uitspraak van een andere belastingrechter. Die zaak betreft de zaak van de zeilschool met jachthaven. Deze belastingrechter besliste dat de zeilschool een met boeien gemarkeerd vaarwater wel als sportaccommodatie mocht aanmerken. Deze zaak ligt inmiddels bij de Hoge Raad en is dus nog niet definitief beslist. De Hoge Raad moet beslissen of het zeilonderwijs is aan te merken als het geven van gelegenheid tot sportbeoefening. De zeilschool stelt dat de door haar gemarkeerde delen van het openbaar vaarwater als sportaccommodaties zijn aan te merken. Hoewel de belastingrechter de zeilschool in het gelijk heeft gesteld, zal de Hoge Raad dat naar verwachting niet doen. De zeilschool kan het openbaar vaarwater niet exclusief openstellen aan haar afnemers, omdat zij dat exclusief gebruiksrecht zelf niet heeft. Het betreft een voor ieder vrij toegankelijk vaarwater. Het maakt niet uit dat andere watersporters de door de zeilschool gemarkeerde delen wel zullen respecteren, maar dat hoeven zij niet. Het openbare vaarwater kwalificeert dan niet als sportaccommodatie en dus is er geen sprake van het gelegenheid geven tot sportbeoefening, waardoor het verlaagd BTW-tarief dan niet op de zeillessen kan worden toegepast. Het wachten is nu op het verlossende woord van de Hoge Raad.
Enkele sprekende zaken uit de praktijk De Hoge Raad vond dat de organisatie van de Nijmeegse Vierdaagse op het dagparcours het exclusieve gebruiksrecht van de openbare weg had. Het afgezette parcours kwalificeerde daarmee als sportaccommodatie en dus werd voldaan aan de voorwaarde dat de sportbeoefening in een sport-accommodatie moet hebben plaatsgevonden. De organisatie kon aan de deelnemers over het inschrijfgeld het verlaagd BTW-tarief van 6% in rekening brengen.
Commentaar Sportbeoefening in de openbare ruimtes komt vaak voor. Er wordt gefietst, gewandeld, hardgelopen en geskeelerd op de openbare weg, in bossen wordt gewandeld en paardgereden, in de lucht wordt parachute gesprongen en in en op het water wordt gezwommen, gezeild, gesurft en gedoken. En zo zijn er nog wel meer sporten te noemen die in de openbare ruimte worden beoefend. Als deze sportactiviteiten georganiseerd en tegen vergoeding worden aangeboden, dan moet de gebruikte openbare ruimte eerst een sportaccommodatie vormen, voordat sprake kan zijn van het gelegenheid geven tot sportbeoefening. Daarvan kan sprake zijn als de openbare ruimte voor de duur van de sportbeoefening daarvoor exclusief is gereserveerd. Als dat het geval is, dan is sprake zijn van het gelegenheid geven tot sportbeoefening. De vergoeding die de deelnemers betalen is dan belast met 6% BTW. Als dat niet zo is, kan er tevens geen sprake zijn van de van BTW vrijgestelde verhuur van een onroerende zaak en is de prestatie belast tegen het 19%-tarief.
Nadien is in veel rechtszaken over de toepassing van het verlaagd tarief voor het gelegenheid geven tot sportbeoefening in de openbare ruimte, naar deze uitspraak verwezen. Twee recente zaken zijn die van een sportvereniging die voor haar leden hardlooptrainingen op de openbare weg geeft en die van een zeilschool die zeillessen geeft op het openbare vaarwater. In de zaak van de hardlooptrainingen beginnen en eindigen de trainingen op het sportcomplex. De trainingen zelf vinden plaats op de openbare weg, waarbij op bepaalde gedeeltes pylonen worden gebruikt. De belastingrechter wijst ten eerste het beroep op het ‘Nijmeegs Vierdaagse arrest’ af, omdat de gebruikte pylonen niet een parcours van de openbare weg afzetten, maar hooguit worden gebruikt voor intervaltrainingen. De sportvereniging had gedurende de sportbeoefening geen exclusief gebruiksrecht van de openbare weg, maar moest het gebruik van de weg met andere weggebruikers delen. De openbare weg kon daardoor geen sportaccommodatie vormen, waardoor het 6%-tarief niet van toepassing kon zijn. De sportvereniging moest voor de
11
Overige belastingzaken Meer rechtsbescherming bij informatie- en administratieverplichtingen U heeft het vast al eens bij de hand gehad. De Belastingdienst vraagt u informatie te verstrekken voor uw eigen belastingplicht of ten behoeve van de belastingheffing bij derden, bijvoorbeeld uw klanten. Vaak kost het u veel tijd (en dus geld) om de gevraagde gegevens te verzamelen. Toch kunt u zonder verstrekkende gevolgen voor uw bewijspositie vrijwel niet ontkomen aan een informatieverzoek van de Belastingdienst. Daarnaast heeft u weinig mogelijkheden om u te verweren tegen administratieverplichtingen die de Belastingdienst aan u oplegt. Daarin is verandering gekomen. Hierna geven we op hoofdlijnen aan welke nieuwe mogelijkheden u heeft om u tegen informatieverzoeken en administratieverplichtingen van de Belastingdienst te verzetten.
Veranderingen in de rechtsbescherming
1. rechtsbescherming bij informatieverzoeken voor de eigen belastingplicht; 2. rechtsbescherming tegen informatieverzoeken voor derdenonderzoeken; 3. rechtsbescherming tegen nieuwe administratieverplichtingen.
Als de inspecteur u onder de oude regels verzocht om informatie, dan was uw rechtspositie zwak. Ingeval de opgevraagde informatie betrekking had op uw eigen belastingplicht en u niet aan het verzoek voldeed, dan kon u met omkering en verzwaring van de bewijslast worden geconfronteerd. Dit vooruitzicht weerhield u er vaak van om in verzet te gaan, ook als u het verzoek eigenlijk onredelijk vond. De rechtmatigheid van het informatieverzoek kwam hooguit achteraf nog aan de orde in een procedure over de hoogte van aanslag, waarop het informatieverzoek betrekking had. Een toetsing vooraf van de rechtmatigheid van het verzoek zelf, was er alleen via een niet al te toegankelijke civiele kortgedingprocedure.
1. Rechtsbescherming bij informatieverzoeken voor de eigen belastingplicht U kunt de rechtmatigheid van informatieverzoeken ten behoeve van uw eigen belastingplicht vooraf in bezwaar (bij de Belastingdienst zelf) en beroep (bij de belastingrechter) laten toetsen. De procedure is als volgt. De inspecteur van de Belastingdienst doet u een informatieverzoek. Dat kan mondeling of bijvoorbeeld via een vragenbrief. Als u niet (geheel) aan dat verzoek tegemoetkomt, kan de inspecteur beslissen om een informatiebeschikking vast te stellen. Het is daarmee dus geheel aan de inspecteur of u de mogelijkheid van een toetsing vooraf krijgt. De inspecteur maakt bij zijn beslissing een belangenafweging. Hij moet zich ervan vergewissen dat de (of alle) gevraagde informatie van belang kan zijn voor de op te leggen aanslag en dat hij bij zijn afweging de nodige zorgvuldigheid heeft betracht. Zo zal hij als u bezwaren heeft tegen zijn verzoek, eerst met u in overleg moeten treden om te kijken of er een oplossing kan worden gevonden. Als u blijft weigeren aan het verzoek tegemoet te komen, terwijl hij blijft vasthouden aan zijn verzoek, kan hij aan het einde van de (redelijke) termijn waarbinnen u de gelegenheid heeft gekregen om de gewenste informatie te verstrekken, overwegen een informatiebeschikking vast te stellen. Dat zal hij doen als hij ervan overtuigd is dat u ten onrechte niet aan zijn informatieverzoek tegemoetkomt.
Betreft het informatieverzoek de belastingheffing bij derden, dan kon u daartegen alleen in verzet via een kostbare actie uit onrechtmatige daad bij de civiele rechter. Als u simpelweg weigerde om aan het verzoek mee te werken, dan kon de inspecteur van de Belastingdienst zich ook tot de civiele rechter wenden. Bovendien was het niet meewerken aan het informatieverzoek strafbaar. Tot slot was er geen rechtsgang voor uw verzet tegen door de Belastingdienst opgelegde administratieverplichtingen, waarbij bovendien weer de omkering van de bewijslast aan de orde kon zijn. Kortom het werd hoog tijd dat u als belastingplichtige meer mogelijkheden kreeg om u te verweren tegen informatieverzoeken en administratieverplichtingen van de Belastingdienst. Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in de ‘Wet rechtsbescherming belastingplichtigen bij controlehandelingen fiscus’. De wijzigingen betreffen de volgende drie onderdelen:
12
Een voor bezwaar vatbare (informatie) beschikking
2. Rechtsbescherming tegen informatieverzoeken voor derdenonderzoeken
Hij vraagt u in de informatiebeschikking nogmaals om de gewenste informatie, waarom deze informatie van belang is voor de belastingheffing en in hoeverre u niet aan het verzoek heeft voldaan. Verder wordt in de beschikking opgenomen dat het niet-nakomen van het informatieverzoek kan leiden tot omkering van de bewijslast en tevens welke rechtsmiddelen u heeft om u te verweren. De informatiebeschikking is namelijk een voor bezwaar (bij de Belastingdienst zelf) vatbare beschikking. Dit opent tevens de mogelijkheid voor beroep bij de belastingrechter als u er in de bezwaarfase met de inspecteur van de Belastingdienst niet uitkomt.
Een heel andere rechtsgang is er mogelijk gemaakt om u te verzetten tegen informatieverzoeken ten behoeve van de belastingheffing bij derden. Deze rechtsgang betreft in tegenstelling tot het informatieverzoek voor de eigen belastingplicht, een controle achteraf. Als een inspecteur u verzoekt hem informatie te verstrekken over een derde dan moet u daaraan gehoor geven. Bent u het niet met het verzoek eens, dan kunt u de inspecteur verzoeken om een vergoeding voor de kosten die u heeft moeten maken om aan het in uw ogen onterechte informatieverzoek te voldoen. De inspecteur beslist op het verzoek met een voor bezwaar vatbare kostenvergoedingsbeschikking. Net als bij de informatiebeschikking kunt u hiertegen bezwaar aantekenen bij de Belastingdienst en eventueel vervolgens in beroep bij de belastingrechter. U heeft recht op een integrale kostenvergoeding. De kosten die voor vergoeding in aanmerking komen, zijn bijvoorbeeld de kosten voor het onttrekken van informatie uit (digitale) bestanden, zoals manuren die u zelf heeft besteed om de informatie te verzamelen of de kosten van een ingeschakeld gespecialiseerd bedrijf. De kosten die zijn gemoeid met het verkrijgen van de kostenvergoeding zelf, komen meestal niet voor een integrale kostenvergoeding in aanmerking. Daarvoor worden meestal vaste bedragen vergoed.
Als de belastingrechter beslist dat de informatiebeschikking onrechtmatig is, vernietigt hij de beschikking en is omkering van de bewijslast niet aan de orde. Als hij de beschikking wel rechtmatig acht, geeft hij u een nieuwe termijn om alsnog de door de inspecteur gewenste informatie te verstrekken. Als u van deze gelegenheid gebruikmaakt en de informatie alsnog tijdig verstrekt, dan blijft omkering van de bewijslast buiten toepassing. Omkering van de bewijslast kan in de beroepsfase alleen aan de orde komen als de belastingrechter vindt dat u de bezwaar- en beroepsprocedure alleen maar heeft gebruikt om tijd te winnen. De duur van de procedure schorst namelijk de aanslagtermijn op. Deze aanslagtermijn wordt verlengd met de periode tussen de bekendmaking van de informatiebeschikking die betrekking heeft op de op te leggen aanslag en het tijdstip waarop de beschikking onherroepelijk komt vast te staan of wordt vernietigd. U krijgt ingeval van vermeend tijdrekken ook geen nieuwe termijn om alsnog aan het informatieverzoek van de inspecteur te voldoen. De omkering van de bewijslast treedt dan op wanneer u een aanslag betwist die wordt opgelegd na het onherroepelijk worden van de informatiebeschikking.
3. Rechtsbescherming tegen nieuwe administratieverplichtingen De rechtsbescherming tegen administratieverplichtingen heeft ook gestalte gekregen in de vorm van een kostenvergoedingsbeschikking. Deze (indirecte) rechtsgang achteraf staat alleen open voor nieuwe administratieverplichtingen die de inspecteur aan u oplegt. Een inspecteur deelt u tijdens de evaluatie van het afgesloten boekenonderzoek bijvoorbeeld mee dat u voortaan alle in- en uitgaande e-mails moet bewaren. Als u het niet met de nieuwe verplichting eens bent, kunt zich verzetten door een verzoek bij de inspecteur in te dienen voor een vergoeding van de kosten die voortvloeien uit de in uw ogen onterechte nieuwe administratieverplichting. Het gaat dan weer om een integrale kostenvergoeding voor de kosten die u in redelijkheid moest maken om aan de nieuwe verplichting te kunnen voldoen. Denk aan kosten voor IT-aanpassingen en loonkosten van het personeel dat de nieuwe verplichting moet uitvoeren. De inspecteur beslist met de voor bezwaar vatbare kostenvergoedingsbeschikking waartegen u bezwaar kunt aantekenen bij de Belastingdienst en vervolgens in beroep bij de
Geen informatiebeschikking Stelt de inspecteur geen informatiebeschikking vast, dan bent u klaar. De inspecteur vindt dat u dan kennelijk voldoende aan zijn verzoek bent tegemoetgekomen of vindt het niet de moeite waard van een beschikking met het daarbij behorende risico van een bezwaar- en beroepsprocedure. Dit betekent voor u dat u niet meer met omkering van de bewijslast kunt worden geconfronteerd, tenzij u niet de vereiste aangifte heeft gedaan.
13
belastingrechter. Als de belastingrechter u in het gelijk stelt, dan heeft u niet alleen recht op de kostenvergoeding. Omdat daarmee vaststaat dat de nieuwe verplichting onrechtmatig is, hoeft u bovendien niet meer aan die administratieverplichting te voldoen.
De mogelijkheid van een kostenvergoedingsbeschikking bij informatieverzoeken ten behoeve van de belastingheffing bij derden, is wel een verbetering ten opzichte van de mogelijkheid die u had bij de civiele rechter, maar eenvoudiger en duidelijker was het mogelijk geweest als u ook voor deze informatieverzoeken een rechtsingang vooraf zou hebben tegen de rechtmatigheid van het verzoek zelf. Dat geldt eigenlijk ook in het geval u met de Belastingdienst van mening verschilt over een nieuwe administratieverplichting. Het is wel zo dat u, als u gelijk krijgt van de belastingrechter, dan niet alleen recht heeft op een kostenvergoeding voor de al gemaakte kosten, maar dat indirect ook de nieuwe administratieverplichting vervalt. Weliswaar pas achteraf, maar toch…. De streefdatum voor inwerkingtreding van de nieuwe mogelijkheden van verzet tegen informatieverzoeken en nieuwe administratieverplichtingen van de Belastingdienst was gepland voor 1 juli 2011. Daarvoor moest nog wel eerste een Koninklijk Besluit worden gepubliceerd in het Staatsblad. Ten tijde van het schrijven van deze bijdrage was dat nog niet gebeurd. Vraag uw adviseur daarom naar de stand van zaken.
Commentaar U kunt voortaan vooraf bezwaar en beroep aantekenen tegen een verzoek om informatieverstrekking van de Belastingdienst als dat verzoek betrekking heeft op uw eigen belastingplicht. De mogelijkheid wordt u geboden als de Belastingdienst aan u een informatiebeschikking uitreikt, waarmee u uiteindelijk het oordeel van de belastingrechter kunt vragen. De beslissing om een informatiebeschikking vast te stellen, ligt echter volledig bij de inspecteur. Als hij na een belangenafweging beslist om geen beschikking vast te stellen, dan kiest hij ervoor om op basis van de informatie die hij heeft een aanslag op te leggen, waartegen u zich alleen weer achteraf kunt verweren. U kunt dan wel weer met het risico van omkering van de bewijslast te maken krijgen. Als hij de beschikking wel vaststelt, dan kunt u de rechter laten toetsen of het belang van de Belastingdienst bij het informatieverzoek in redelijke verhouding staat tot de gevolgen die dat verzoek heeft voor u.
Pensioen en lijfrente Pensioenverdeling bij echtscheiding In de Wet verevening pensioenrechten bij scheiding (Wvps) is een wettelijke plicht opgenomen voor echtgenoten (of geregistreerde partners) om de tijdens het huwelijk opgebouwde pensioenrechten te verdelen. U kunt hierover wel afwijkende afspraken met elkaar maken, maar u moet zich dan houden aan de formaliteiten om het gewenste effect (een andere verdeling van de pensioenrechten dan de wettelijke verdeling) te bereiken. Een bijzondere situatie doet zich voor als de pensioenrechten in eigen beheer zijn opgebouwd. Hierna gaan we in op deze verschillende situaties waarin de pensioenrechten bij echtscheiding moeten worden verdeeld. Tot slot staan we stil bij het pensioenverweer dat kan worden ingezet tijdens de echtscheidingsprocedure ingeval het nabestaandenpensioen op risicobasis is verzekerd.
De wettelijke verdeling van opgebouwde pensioenrechten
huwelijk opgebouwde ouderdomspensioen van uw partner en andersom in het geval u beiden pensioen heeft opgebouwd. Er worden dan over en weer pensioenaanspraken naar de ex-partner overgeheveld. U bent dan beiden zowel vereveningsgerechtigde als vereveningsplichtige. Het recht op uitbetaling van de pensioenuitkeringen blijft afhankelijk van het leven en de pensioeningangsdatum van de partner die het ouderdomspensioen heeft opgebouwd. Als deze partner overlijdt, dan eindigt het recht op ouderdomspensioen
De Wvps schrijft voor hoe in geval van echtscheiding het tijdens het huwelijk opgebouwd ouderdomspensioen tussen de beide echtgenoten moet worden verdeeld. Daarbij maakt het niet uit volgens welk systeem (eind-/ middelloon of beschikbare premie) de pensioenaanspraken worden opgebouwd. Bij de zogenaamde ‘standaardverevening’ krijgt u in beginsel een eigen recht op de helft van het tijdens het
14
Met name voor de vereveningsgerechtigde partner is het beter om deze situatie te voorkomen door de scheiding tijdig bij de pensioenuitvoerder te melden. Beide ex-partners krijgen dan de netto-uitkeringen rechtstreeks van de pensioenuitvoerder.
en krijgt de overblijvende ex-partner in beginsel recht op bijzonder weduwe- of weduwnaarspensioen. Overlijdt de ex-partner die het pensioen niet heeft opgebouwd zelf, dan eindigt zijn/haar recht uiteraard ook en groeit weer aan bij het recht van de pensioendeelnemende partner. Hij/zij heeft dan weer de volle ouderdomspensioenrechten.
Let op: Als het pensioen bij een buitenlandse pensioenuitvoerder is ondergebracht, dan wordt ook het gehele pensioen in een keer aan de pensioendeelnemer uitgekeerd, die dan verplicht is om het te verevenen deel aan zijn/haar ex-partner door te betalen.
Het deel van de pensioenaanspraak dat u in het kader van de echtscheiding overdraagt aan uw ex-partner blijft onbelast voor de loonbelasting. Pas als te zijner tijd de pensioenuitkeringen worden gedaan, wordt op de uitkeringen loonheffing ingehouden. U en uw ex-partner krijgen dan de netto-uitkeringen rechtstreeks van de pensioenuitvoerder, mits u het verzoek om verevening binnen twee jaar na de uitspraak van de echtscheiding bij de pensioenuitvoerder heeft gemeld. Dit verzoek kan via een speciaal formulier worden gedaan.
Afwijkende afspraken mits… Een nadeel van de standaardverevening zoals die hiervoor is beschreven, is dat de pensioenaanspraak afhankelijk blijft van het leven en de pensioendatum van de pensioendeelnemende (vereveningsplichtige) partner. Dat geldt voor beide partners. Als u en uw ex-partner dat niet wensen, dan kunt u er ook voor kiezen om de verevende pensioenrechten op een andere manier te verdelen. De Wvps verplicht u wel om die afspraken schriftelijk vast te leggen in de huwelijkse voorwaarden of in het echtscheidingsconvenant. Dat het van belang is dat (ex)echtgenoten zich ook aan dit wettelijk voorschrift houden, blijkt uit recente rechtspraak. Zo had een echtpaar (volgens de man) hierover bij echtscheiding de mondelinge afspraak gemaakt dat ieder recht zou hebben op zijn eigen pensioen. De rechter besliste dat ongeacht of de man dit standpunt kon onderbouwen of niet, de wijze waarop was afgeweken van de wettelijke verdeling niet voldeed aan de vereisten van de Wvps. De vrouw had dus conform de wettelijke plicht recht op de helft van het door haar man opgebouwde ouderdomspensioen.
Scheiding tijdig melden Het is van belang dat een scheiding tijdig bij de pensioenuitvoerder wordt gemeld. Als u de scheiding namelijk niet binnen twee jaar heeft gemeld, keert de pensioenuitvoerder onder inhouding van loonheffing de jaarlijkse pensioenuitkering uit aan de pensioendeelnemer. Hij/zij is dan vervolgens verplicht om het te verevenen deel aan zijn/haar ex-partner door te betalen. Omdat de pensioenuitvoerder ook loonheffing inhoudt over het aan de ex-partner door te betalen deel, kan dat tot liquiditeitsproblemen bij de pensioendeelnemer leiden. Het vereveningsdeel is echter in het jaar van de doorbetaling als persoonlijke verplichting aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. De pensioendeelnemer kan het liquiditeitsprobleem oplossen door de Belastingdienst om een voorlopige teruggaaf te vragen in verband met deze aftrekpost. Bij de ontvangende ex-partner is het doorbetaalde vereveningsdeel als periodieke uitkering in de inkomstenbelasting belast. Hij/zij kan de helft van de (eventueel) door de pensioenuitvoerder in rekening gebrachte kosten voor de verevening, daarop in mindering brengen. Deze kosten worden gezien als kosten ter verwerving van belastbare inkomsten. Er bestaat geen regeling voor de aftrek van de helft van de aan de pensioendeelnemer/vereveningsplichtige in rekening gebrachte vereveningskosten. De doorbetalingsplicht kan bij de betalende partner ook overigens tot grote betalingsproblemen leiden, omdat hij/zij het geld simpelweg niet heeft en ook niet kan vrijmaken door een ander vermogensbestanddeel te verkopen. Verder zal ook bij gebrouilleerde verhoudingen tussen de ex-partners de doorbetaling vaak niet soepel verlopen.
Met het schriftelijk vastleggen van de afwijkende afspraken over de verdeling van de pensioenrechten, is de verevening echter nog niet geregeld. Welke afspraken u en uw ex-partner ook met elkaar over de verevening maken, ook in dit geval kan de pensioenuitvoerder (de verzekeraar of het pensioenfonds) deze pas uitvoeren als hij daarvan op de hoogte is. Denk er daarom aan dat u ook ingeval u afwijkende afspraken over de verevening heeft gemaakt, binnen 2 jaar na de inschrijving in het echtscheidingsregister deze bij uw pensioenuitvoerder meldt. Als u de afspraken tijdig heeft gemeld, dan keert de pensioenuitvoerder op de pensioeningangsdatum het deel van de vereveningsgerechtigde partner rechtstreeks aan deze partner uit.
15
50:50 wordt verevend, maar in een andere verhouding waarbij vermogensbestanddelen worden opgeofferd of verkregen, kunnen er wel fiscale gevolgen ontstaan. U doet er dan ook verstandig aan om u hierover vóór het maken van de afwijkende afspraken goed te laten informeren.
Het niet of niet op tijd melden van de afwijkende afspraken heeft tot gevolg dat de pensioenuitvoerder ook in dit geval op de pensioeningangsdatum de gehele pensioenuitkering betaalt aan de partner die het pensioen heeft opgebouwd (de vereveningsplichtige partner). Voor zover de pensioenuitkering volgens de vereveningsafspraken in het echtscheidingconvenant (of de huwelijkse voorwaarden) toekomt aan de vereveningsgerechtigde partner, moet de vereveningsplichtige partner aan deze partner zijn (haar) deel uitbetalen. Op deze manier blijven de ex-partners tot elkaar veroordeeld. Ex-partners maken juist vaak afwijkende afspraken met elkaar over de verevening van pensioenrechten om na de echtscheiding niet meer van elkaar financieel afhankelijk te hoeven zijn. Zeker als u niet meer ‘on speaking terms’ met elkaar bent, is het met name voor de vereveningsgerechtigde partner prettig om voor zijn (haar) pensioenuitkering niet afhankelijk te blijven van de welwillendheid van de vereveningsplichtige partner. Kortom er zijn voldoende redenen om de afwijkende afspraken die u over de verevening van uw pensioenrechten bij echtscheiding met elkaar maakt, schriftelijk vast te leggen in het echtscheidingsconvenant (of de huwelijkse voorwaarden) en vooral ook tijdig bij uw pensioenuitvoerder te melden.
Verdeling van pensioen in eigen beheer De in de Wet verevening pensioenrechten bij scheiding (Wvps) opgenomen de wettelijke plicht om de tijdens het huwelijk opgebouwde pensioenrechten te verdelen, geldt ook in de bijzondere situatie waarin de pensioenrechten in eigen beheer zijn opgebouwd. Een van de echtgenoten bouwt dan pensioenrechten op bij de BV waarin hij/zij werkzaam is en waarvan hij/zij alle aandelen bezit of bij een verbonden, speciaal daartoe opgerichte BV. De meest voorkomende situatie bij eigen beheer is die waarin de echtgenoot directeur en tevens enig aandeelhouder van de BV is. Na de scheiding ontstaat voor de ex-echtgenote zonder aandelenbezit een lastige positie ten aanzien van de te verdelen pensioenrechten, die bestaan uit: a. het door de scheiding ontstane bijzondere nabestaandenpensioen (op grond de Wvps); b. het verevende deel van het ouderdomspensioen (op grond van de Wvps).
Voor- en nadelen
Het deel van de pensioenrechten waarop zij recht heeft, is ook na de scheiding nog steeds ondergebracht bij de BV, waarover haar ex-echtgenoot de directie voert. Daarom wil zij eigenlijk dat haar pensioenrechten worden ondergebracht bij een onafhankelijke pensioenverzekeraar.
Aan de standaardverevening van pensioenrechten kleven voor- en nadelen. Het voordeel is dat het vereveningsdeel bij overlijden van de ex-partner weer aangroeit bij het pensioen van de pensioendeelnemende partner. Anderzijds is de afhankelijkheid van het leven en de pensioeningangsdatum van de partner die het ouderdomspensioen heeft opgebouwd, een nadeel voor de ex-partner. Weegt dit laatste voor u zwaar, dan kunt u over de verdeling van de tijdens het huwelijk opgebouwde pensioenrechten afwijkende afspraken met elkaar maken. Afhankelijk van de afspraken die u met elkaar maakt, kunnen deze ook weer voor- en nadelen hebben. Als u bijvoorbeeld besluit om de verevende pensioenrechten om te zetten in eigen pensioenrechten (conversie), dan krijgt u weliswaar extra ouderdomspensioen, maar bij overlijden van de ex-partner kan het vereveningsdeel niet meer bij het pensioen van de pensioendeelnemende partner aangroeien. Voordeel van zowel standaardverevening als conversie is dat het fiscaal neutraal verloopt. Het over en weer overgehevelde pensioen geschiedt zonder belastingheffing, omdat het geacht wordt een voortzetting te zijn van de oorspronkelijke aanspraak. Indien nadrukkelijk wordt geregeld dat het pensioen niet
Afstorting pensioenrechten bij verzekeraar De BV kan echter slechts onder bijzondere omstandigheden worden verplicht om het bijzondere nabestaandenpensioen en het verevende deel van het ouderdomspensioen (a en b) van de echtgenote bij een professionele verzekeraar af te storten. Ons hoogste rechtsorgaan, de Hoge Raad, heeft al in 2004 beslist dat noch de verhouding tussen de ex-echtgenoten, noch het aandeelhouderschap van de ex, noch het afnemen van het vermogen van de BV op zichzelf redenen zijn de BV tot afstorting van de verevende pensioenrechten te verplichten. Alleen bij aantoonbare misdragingen van de ex-echtgenoot/ aandeelhouder waardoor de onafhankelijkheid van de BV wordt aangetast, kan de echtgenote/niet-aandeelhouder de BV dwingen tot afstorting van de verevende pensioenrechten bij een professionele pensioenverzekeraar. Dat kan echter weer niet worden gevergd,
16
echtscheiding komen te overlijden. Dit noemt men het ‘pensioenverweer’. Het woord zegt het echter al het is een ‘verweer’. Het kan dus alleen worden ingezet als de echtscheiding door de deelnemer/werknemer is aangevraagd. Als de vrouw zelf de echtscheiding aanvraagt, dan kan zij niet eisen dat er voor haar alsnog een adequaat nabestaandenpensioen wordt geregeld. Overigens zal een rechter niet aan het verweer tegemoetkomen als de vrouw zelf in staat kan worden geacht een goede voorziening te treffen of als de echtscheiding het gevolg is van haar eigen gedrag.
als het bestaan van de onderneming door de afstorting in gevaar komt of wezenlijk zou worden bezwaard. De vereveningsplichtige moet in dat geval niet alleen aannemelijk maken dat de middelen voor afstorting er niet zijn, maar ook dat die niet kunnen worden vrijgemaakt of van elders kunnen worden betrokken zonder dat het bestaan van de BV in gevaar komt. Recent heeft een rechter bepaald dat de maatstaf voor deze beoordeling is de toestand van het jaar waarin de afstorting wordt gevorderd.
Pensioenverweer Conclusie
Het laatste aspect dat we in het kader van de verdeling van pensioenrechten bij echtscheiding nog de revue willen laten passeren, is het pensioenverweer. Daarvoor is het volgende van belang. Zoals we hiervoor hebben gezien, bestaan de opgebouwde pensioenrechten niet alleen uit ouderdomspensioen maar ook uit nabestaandenpensioen (partnerpensioen). Het komt steeds vaker voor dat het nabestaandenpensioen niet op opbouwbasis, maar op risicobasis is verzekerd. In het eerste geval wordt een kapitaal opgebouwd dat de pensioenuitvoerder bij echtscheiding voor de partner apart zet. Als het nabestaandenpensioen echter op risicobasis is verzekerd, wordt de periodiek betaalde premie niet gebruikt om een kapitaal op te bouwen, maar om het risico af te dekken dat de werknemer/deelnemer komt te overlijden. De nabestaande van de werknemer/ deelnemer krijgt dan een nabestaandenpensioen als deze onzekere gebeurtenis zich onverhoopt mocht voordoen. Dat is echter alleen het geval zolang de deelnemer bij een werkgever in dienst is. Als dat niet meer het geval is en er wordt geen premie meer betaald, wordt er ook geen nabestaandenpensioen uitbetaald.
Als u het voornemen heeft uw huwelijk te beëindigen, doet u er verstandig aan om een pensioendeskundige dan ook even naar uw pensioenpositie te laten kijken. Mocht het nodig zijn, dan kunt u voor uw nabestaandenpensioen in het echtscheidingconvenant wellicht nog een regeling met elkaar treffen.
Commentaar In deze bijdrage hebben we op hoofdlijnen de belangrijkste aspecten met betrekking tot de verdeling van pensioenrechten bij echtscheiding de revue laten passeren. Als de pensioenrechten volgens de wettelijke verdeling fifty-fifty tussen uw en uw ex worden verdeeld, maar ook als u samen een afwijkende afspraak in de echtscheidingsconvenant of de huwelijkse voorwaarden over de verdeling heeft gemaakt, zorg er dan voor dat u binnen 2 jaar na de inschrijving in het echtscheidingsregister, de echtscheiding bij uw pensioenuitvoerder heeft aangemeld. Dit voorkomt veel problemen, met name als u na de echtscheiding financieel onafhankelijk van elkaar verder wilt. Dat geldt ook voor pensioen dat in eigen beheer is opgebouwd! Als de pensioenrechten in eigen beheer zijn opgebouwd, is het vaak de niet-aandeelhouder die een zwakke pensioenpositie heeft. De BV kan daarom worden verplicht om de pensioenrechten van de ex-partner/nietaandeelhouder bij een professionele verzekeraar af te storten. Tot slot merken we op dat als u gebruik kunt maken van het pensioenverweer, u zich dan het beste kunt laten bijstaan door een pensioenadviseur. Dat geldt overigens ook voor uw ex-partner tegen wie u het verweer voert. In beide gevallen kan een pensioenadviseur voor u en/of uw ex veel betekenen tijdens de echtscheidingsonderhandelingen.
Als het nabestaandenpensioen op risicobasis is verzekerd, doet zich bij echtscheiding het probleem voor dat (in tegenstelling tot een nabestaandenpensioen op opbouwbasis) bij de pensioenuitvoerder geen kapitaal is opgebouwd, waarop de andere, niet-deelnemende partner recht heeft. Deze situatie doet zich het meest voor aan de kant van de vrouw. Door het einde van het huwelijk wordt geen nabestaandenpensioen meer verzekerd. Als de ex-partner/deelnemer dan na de echtscheiding komt te overlijden, heeft de vrouw geen alimentatie meer, maar ook geen nabestaandenpensioen. In een dergelijke situatie kan (meestal) de vrouw de echtscheiding tijdelijk tegenhouden tot het moment waarop de man heeft gezorgd dat zij wel een adequaat inkomen heeft (bijvoorbeeld door een overlijdensrisicoverzekering af te sluiten), mocht hij na de
17
Sociale zekerheid Wijziging risico-inventarisatie en evaluatie voor kleine werkgevers U bent als werkgever verplicht om een risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E) op te stellen. Dat staat in de Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet). U beschrijft daarin de risico’s die het werken in uw bedrijf met zich kan brengen. In het bijbehorende plan van aanpak geeft u de maatregelen aan die u heeft getroffen om die risico’s te beperken en uw werknemers te beschermen. U en uw werknemers zijn samen verantwoordelijk voor goede arbeidsomstandigheden. Hierna staan we stil bij enkele aspecten van de RI&E-verplichting en een belangrijke wijziging daarin voor kleine werkgevers.
Versoepeling van de verplichte bijstand en toetsing
Sociale Zaken en Werkgelegenheid of een door de Minister aangewezen instelling. Aan het gebruik van dit RI&E-instrument worden in het Arbobesluit wel nadere voorwaarden verbonden. Ten eerste moeten de betrokken werkgevers- en werknemersverenigingen die het RI&E-instrument hebben opgesteld en aangemeld, ten minste op brancheniveau werkzaam zijn. Een werkgevers- en of werknemersvereniging die slechts voor één of enkele bedrijven actief is, kan dus geen RI&E-instrument opstellen en aanmelden. Zolang er in een branche geen werkgevers- of werknemersvereniging actief is, kan ook geen RI&E-instrument worden aangemeld. Ten tweede moet het RI&Einstrument vooraf door een arbodeskundige worden getoetst. Ten derde moet de betrokkenheid en instemming van werkgevers- en werknemersorganisaties blijken uit de gezamenlijke aanmelding. De gezamenlijke aanmelding blijkt uit de ondertekening door de betrokken werkgevers- en werknemersorganisaties. Ten vierde kan de aanmelding van een RI&E-instrument maar een beperkte duur van 3 jaar hebben. Als het instrument daarna nog steeds voldoet, dan kan de aanmelding met drie jaar worden verlengd. Herziening gedurende de looptijd is ook mogelijk.
U bent verplicht de RI&E te actualiseren naarmate arbeidsomstandigheden wijzigen. Een ingrijpende verbouwing, een nieuwe productielijn of uitbreiding van uw dienstenpakket en/of het takenpakket van uw personeel, brengen ook nieuwe risico’s met zich, die u in kaart moet brengen en waarvoor u maatregelen moet treffen in het plan van aanpak. De ondernemingsraad, personeelsvertegenwoordiging of de bepalende werknemers moeten met de geactualiseerde RI&E en dus het plan van aanpak instemmen. Voordat een RI&E van kracht wordt, moet het in beginsel eerst door een arbodienst of gecertificeerde deskundige worden getoetst. Ook als u de RI&E heeft samengesteld op grond van de branche-eisen. De RI&E moet binnen het bedrijf worden ontwikkeld en getoetst. Voor de toetsing geldt echter een uitzondering indien voor de RI&E gebruik wordt gemaakt van een door een deskundige getoetst en goedgekeurd branchemodel dat in de betreffende CAO is opgenomen. Werkgevers met maximaal 25 werknemers hoeven sinds 1 januari 2007 in dat geval hun RI&E-document niet meer te laten toetsen. Er hoeft dan geen bedrijfsbezoek van de arbodienst plaats te vinden. Sinds 1 april jl. is de RI&E-verplichting voor werkgevers met maximaal 25 werknemers verder versoepeld. Als zij gebruikmaken van een RI&E-instrument dat niet is vastgelegd in een CAO of erkende regeling, kunnen zij onder voorwaarden toch afzien van de verplichte bijstand door een arbodeskundige bij het opstellen en evalueren van hun RI&E.
Voor bedrijven met in de regel ten hoogste 25 werknemers die bij het opstellen en evalueren van een RI&E géén gebruik hebben gemaakt van een aangemeld RI&E-instrument of van een model vastgelegd in een CAO of erkende regeling, blijft de verplichte bijstand door een arbodeskundige onverkort van kracht.
Herinvoering inzagerecht De voorwaarden
Een andere wijziging in de Arbowet met betrekking tot de RI& E betreft de herinvoering van de plicht van de werkgever om werknemers de mogelijkheid te geven de RI&E in te zien. Dit inzagerecht moet de
U kunt als kleine werkgever alleen gebruikmaken van de versoepeling als u van een RI&E-instrument gebruikmaakt dat is aangemeld bij de Minister van
18
arboverplichtingen heeft waarvoor u wettelijk verplicht bent een arbodienst en/of gecertificeerde (arbo) deskundigen in te huren.
betrokkenheid van werknemers bij het arbobeleid van het bedrijf vergroten.
Controle Arbeidsinspectie Aanvullend op de wijziging in de RI&E-verplichting voor kleine werkgevers, is een groot aantal arbobeleidsregels vervallen. Dit zijn de beleidsregels die golden voor de herziening van de Arbowet per 1 januari 2007. Bij die herziening is afgesproken dat deze arboregels zouden vervallen, naarmate het nieuwe beleid succesvol zou worden ingevoerd. In het oude arbobeleid schreef de centrale overheid in veel gevallen tot in de detail voor op welke wijze u als werkgever het arbeidsomstandighedenbeleid moest invullen. In het nieuwe arbobeleid is dit vooral de verantwoordelijkheid van u en uw werknemers geworden. In de Arbowet zijn daarvoor toen doelvoorschriften opgenomen, die vaak via arboconvenanten tussen overheid, werkgevers en werknemers op branche- of sectorniveau nader invulling hebben gekregen. Aan de hand van de afspraken in het convenant of, bij afwezigheid daarvan, de doelvoorschriften uit de Arbowet zelf, stellen u en uw werknemers een arbocatalogus samen. Hierin staat op welke wijze en met welke middelen u en uw werknemers ervoor zorgen dat aan de doelvoorschriften wordt voldaan. Via een quickscan wordt getoetst of met de naleving van de catalogus ook aan deze doelvoorschriften wordt voldaan. Als de catalogus positief is getoetst, dan worden de arbobeleidsregels van de overheid voor die sector ingetrokken. De Arbeidsinspectie neemt bij controles dan de catalogus als uitgangspunt. Kennelijk zijn veel catalogi goedgekeurd nu een groot aantal arbobeleidsregels is vervallen.
De Arbeidsinspectie controleert of u als werkgever uw werknemers voldoende beschermt tegen de risico’s in uw bedrijf. De inspectieprioriteiten worden daarbij via branchebrochures vooraf bekendgemaakt, waardoor u zich kunt voorbereiden. In deze brochures wordt informatie verstrekt over de verplichtingen waaraan u in een bepaalde branche moet voldoen, hoe een bedrijfsinspectie verloopt en verder zijn de belangrijkste arbeidsrisico’s in de branche erin uitgewerkt. Bovendien zijn de inspectienormen per arbeidsrisico aangegeven en wordt verwezen naar bestaande instrumenten en hulpmiddelen om aan de regels te voldoen. Bij inspectiebezoeken vraagt de Arbeidsinspectie altijd naar de aanwezigheid van de RI&E. Als die ontbreekt, volgt direct een boete. Als de RI&E niet volledig is, volgt eerst een waarschuwing waarin de verplichting is opgenomen om binnen 3 maanden alsnog een volledige RI&E te maken. De Arbeidsinspectie legt overigens niet alleen boetes op aan werkgevers die zich niet aan de arboregels houden, maar ook aan werknemers die dat niet doen.
Commentaar Veel ondernemers in het MKB lijken van opvatting te zijn dat zij sinds 2005 niet meer wettelijk verplicht zijn om een arbodienst of een gecertificeerde (arbo) deskundige in te huren, tenzij er één of meerdere werknemers ziek worden. Deze opvatting berust op een misverstand. Deze publicatie over de RI&E maakt duidelijk dat u als werkgever, naast verzuimbegeleiding van zieke werknemers, ook andere wettelijke
Arbeidsrecht Vanaf 1 januari 2012 nieuwe regels in de vakantiewetgeving Vorig jaar heeft de Europese rechter beslist dat de Nederlandse vakantiewetgeving op bepaalde punten niet voldoet aan de Europese Arbeidstijdenrichtlijn. Inmiddels heeft de Eerste Kamer een wetsvoorstel aangenomen dat de Nederlandse vakantiewetgeving EU-proof moet maken. Daarin zijn ook andere onderdelen van de vakantiewetgeving aangepast. Hierna behandelen we de belangrijkste wijzigingen.
Opbouw van vakantiedagen tijdens ziekte
op over een periode van maximaal zes maanden. Dat zijn maximaal 10 wettelijke vakantiedagen. De Europese rechter heeft echter beslist dat dit in strijd is met de Europese regels, omdat in de opbouw van
Een werknemer bouwt op grond van een bepaling in het Burgerlijk Wetboek tijdens volledige arbeidsongeschiktheid op dit moment slechts vakantiedagen
19
Beperkte lastenverzwaring
vakantierechten geen onderscheid mag worden gemaakt tussen werknemers die werken en werknemers die niet werken wegens ziekte. Kortom, zieke werknemers moeten dezelfde aanspraak kunnen maken op vakantiedagen als gezonde werknemers. In de voorgestelde regeling wordt dit onderscheid daarom weggenomen. Dit geldt overigens alleen voor het wettelijk minimumaantal vakantiedagen (20 dagen bij een fulltime baan). In concreto komt dit erop neer dat de langdurig zieke werknemer in plaats van maximaal 10 wettelijke vakantiedagen, na 2 jaar ziekte in beginsel recht heeft op maximaal 40 wettelijke vakantiedagen. U kunt met uw werknemer wel afwijkende afspraken maken over de beperking van de opbouw van eventueel toegekende bovenwettelijke vakantiedagen. Dat zijn de extra vakantiedagen die u niet hoeft toe te kennen, tenzij u onder een CAO valt, die het verstrekken van bovenwettelijke vakantiedagen voorschrijft.
Dat neemt niet weg dat de nieuwe regeling voor u als werkgever een behoorlijke lastenverzwaring kan opleveren, wanneer u een werknemer na twee jaar ziekte wilt ontslaan. Onder de huidige regelgeving hoeft u immers aan het einde van het dienstverband aan uw werknemer maximaal 10 wettelijke vakantiedagen te vergoeden, maar onder de nieuwe regeling kunnen dat er wel maximaal 40 zijn. De lastenverzwaring kan wel weer worden beperkt door de uitbreiding van de opname bij ziekte en de nieuwe vervaltermijn die in beginsel ook voor zieke werknemers zal gelden.
Invoering vervaltermijn voor opname vakantiedagen De wetgever heeft bepaald dat een werknemer vakantie nodig heeft om van het werken te herstellen. Daarom is in het Burgerlijk Wetboek het recht opgenomen op een minimumaantal vakantiedagen per jaar van vier maal het contractueel afgesproken aantal werkdagen (of uren) per week. Bij een fulltime baan komt dat neer op 5 dagen per week en dus 20 dagen per jaar. Het initiatief om vakantie op te nemen ligt bij de werknemer. U moet de vakantie vaststellen overeenkomstig de wensen van uw werknemer, tenzij de vakantieperiode is voorgeschreven door bijvoorbeeld een CAO (de bedrijfsvakantie). In andere gevallen kunt u zich alleen tegen de wensen van uw werknemer verzetten, als u daarvoor gewichtige redenen heeft.
Opname of verrekening van vakantie en ziekte Met de wijziging van een onbeperkte opbouw van de minimumvakantiedagen tijdens ziekte worden gelijktijdig ook meer mogelijkheden geboden om vakantie tijdens ziekte op te nemen. Daarnaast is het mogelijk ziektedagen met vakantiedagen te verrekenen. Laatstgenoemde mogelijkheid staat echter alleen open voor de bovenwettelijke vakantiedagen. U kunt hierover met uw werknemer bij schriftelijke overeenkomst afspraken maken. Daarbij is niet van belang of de werknemer in staat is om vakantie op te nemen.
Om te bevorderen dat alle werknemers in het belang van hun veiligheid en gezondheid daadwerkelijk met regelmaat en tijdig herstellen door vakantie op te nemen, wordt de huidige vervaltermijn van 5 jaar voor de opname van het wettelijk minimumaantal vakantiedagen ingekort tot het opbouwjaar en de 6 daaropvolgende maanden. Concreet betekent dit dat werknemers binnen zes maanden na afloop van het kalenderjaar waarin de minimumaanspraak is opgebouwd, hun minimumaantal vakantiedagen moeten opnemen. De minimumvakantiedagen die niet binnen de vervaltermijn zijn opgenomen, vervallen. Afkoop van deze dagen is niet mogelijk. Overigens zijn afwijkende afspraken ten gunste van de werknemer wel mogelijk, mits schriftelijk vastgelegd in een individuele arbeidsovereenkomst of CAO. De nieuwe vervaltermijn wordt van toepassing op de minimumvakantiedagen die vanaf 1 januari 2012 worden opgebouwd. De eerste vervaldatum voor deze vakantiedagen is dus 1 juli 2013.
Dit laatste is wel van belang bij de opname van vakantiedagen tijdens langdurige ziekte. Onder de huidige regeling kunnen vakantiedagen tijdens ziekte alleen met toestemming van de werknemer worden afgeboekt. Als een werknemer langdurig ziek is, maar onder de nieuwe vakantiewetgeving wel in staat is om de minimumvakantiedagen op te nemen en hij/zij ziet daarvan af, dan komen de niet opgenomen (minimum)vakantiedagen aan het einde van de vervaltermijn (zie hierna) te vervallen. Een zieke werknemer wordt redelijkerwijs geacht in staat te zijn om vakantie op te nemen als aan hem/haar re-integratieverplichtingen zijn opgelegd. De vervaltermijn ziet er, net als bij niet zieke werknemers, op toe dat zij tijdig minimum vakantie nemen. Het is aan de werknemer om aannemelijk te maken dat hij niet in staat is om vakantie op te nemen. Daarbij kan hij in geval van ziekte gebruikmaken van informatie van de Arbodienst of bedrijfsarts.
20
handliggend is dat u vanaf 1 januari 2012 de vakantiedagen die het eerst door verval of verjaring verloren gaan, als eerste afboekt.
Uitzondering Een belangrijke voorwaarde voor het vervallen van de minimumvakantiedagen na het verstrijken van de vervaltermijn, is dat de werknemer wel in de gelegenheid moet zijn geweest om het minimumaantal vakantiedagen op te nemen. Voor de situaties waarin hij daartoe redelijkerwijs niet in staat is geweest, geldt een uitzondering. Het gaat hierbij (met name) om de situatie waarin de werknemer gedurende het opbouwjaar en de daarop volgende zes maanden om medische redenen niet in staat is geweest om zijn minimumvakantiedagen op te nemen. Dat is dus slechts het geval als aan hem/haar geen re-integratieverplichtingen zijn opgelegd. Een andere bijzondere omstandigheid waarin ook sprake is van ‘redelijkerwijs niet in staat is geweest om de minimumvakantiedagen op te nemen’, is de situatie waarin de werknemer daartoe door toedoen van zijn werkgever niet in staat is geweest. Die minimumvakantiedagen zijn niet vervallen en daarvoor geldt een vervaltermijn van 5 jaar.
Kortere vervaltermijn niet voor de bovenwettelijke vakantiedagen Voor de bovenwettelijke vakantiedagen blijft de bestaande verjaringstermijn van 5 jaar van kracht. Vanaf 1 januari 2012 kunnen vakantiedagen dus op verschillende momenten komen te vervallen. Voor zover vakantiedagen zijn opgebouwd onder de huidige regelgeving geldt voor zowel de minimumvakantiedagen als de (eventuele) bovenwettelijke vakantiedagen een verjaringstermijn van 5 jaar. Die termijn loopt door als de nieuwe vakantieregels op 1 januari 2012 worden ingevoerd. Uw werknemers bouwen vanaf dat moment de nieuwe minimumvakantiedagen op met een vervaltermijn van 6 maanden na het opbouwjaar en (eventueel) bovenwettelijke vakantiedagen waarvoor de verjaringstermijn van 5 jaar blijft gelden. Het verschil tussen wettelijke minimumvakantiedagen (met enerzijds een verjaringstermijn van 5 jaar en anderzijds een vervaltermijn van 6 maanden) en de bovenwettelijke vakantiedagen moet overigens in uw administratie zichtbaar zijn. U zult dus uw verlofadministratie hierop moeten aanpassen. Het is aan de werknemer om te bepalen welke dagen hij opneemt, maar met het oog op de kortere vervaltermijn zal hij/zij eerst de minimumvakantiedagen opnemen. De komst van de kortere vervaltermijn voor de nieuwe minimumvakantiedagen vanaf 1 januari 2012, brengt ook een wijziging met zich in de volgorde waarin u opgenomen vakantiedagen moet afboeken. In de rechtspraak is bepaald dat u onder de huidige vakantiewetgeving de oudste dagen steeds het eerst moet afboeken. Deze rechtspraak kan na 1 januari 2012 niet meer als uitgangspunt worden genomen. Dat zou er immers toe kunnen leiden dat nieuwe minimumvakantiedagen kunnen komen te vervallen, als uw werknemer nog vakantiedagen heeft die onder de huidige vakantiewetgeving zijn opgebouwd en waarvoor dus nog de verjaringstermijn van 5 jaar loopt. Het meest voor de
Uitbetaling bij uitdiensttreding Een werknemer die in de loop van het jaar uit dienst treedt, krijgt de opgebouwde niet opgenomen (minimum)vakantiedagen uitbetaald. Een werknemer die door arbeidsongeschiktheid niet meer kan terugkeren naar arbeid, heeft bij beëindiging van zijn/ haar dienstbetrekking ook recht op een vergoeding voor de niet-benutte minimumvakantiedagen.
Commentaar De meeste fulltime dienstverbanden bestaan uit een werkweek van 5 dagen, waardoor het minimumaantal vakantiedagen voor de meeste werknemers 20 dagen bedraagt. Als een werknemer parttime bij u werkzaam is, neemt het minimumaantal vakantiedagen tijdsevenredig af. De genoemde wetswijzigingen hebben steeds betrekking op dit wettelijk minimumaantal vakantiedagen. Voor u als werkgever kan met name de uitbreiding van de opbouw van de minimumvakantiedagen tijdens ziekte tot een lastenverzwaring leiden, als u na twee jaar ziekte tot ontslag wenst over te gaan. U zult de zieke werknemer dan alle minimumvakantiedagen moeten uitbetalen als hij/zij niet in staat is geweest om die dagen op te nemen. Verder zult u uw verlofadministratie op de nieuwe vakantiewetgeving
21
om te voorkomen dat deze vervallen. Daarmee komt een einde aan de mogelijkheid om jarenlang vakantieopname uit te stellen en een stuwmeer aan vakantiedagen te vormen.
moeten aanpassen, zodat u inzichtelijk heeft welke dagen het eerst vervallen. U kunt dan deze dagen ook het eerst afboeken van het verlofsaldo van uw werknemer. Werknemers zullen vooral moeten zorgen voor tijdige opname van hun minimumvakantiedagen
Huwelijksvermogensrecht Aanpassingen in de wettelijke gemeenschap van goederen Het huwelijksvermogensrecht is door allerlei maatschappelijke ontwikkelingen aan modernisering toe. De emancipatie, de grotere arbeidsparticipatie van vrouwen en de toename van het aantal echtscheidingen, maakt aanpassing van het huwelijksvermogensrecht noodzakelijk. De modernisering gebeurt in drie fasen. De derde en laatste fase betreft de aanpassing van de wettelijke gemeenschap van goederen, beter bekend als de algehele gemeenschap van goederen. Het aangaan van een huwelijk of geregistreerd partnerschap heeft, als u verder niets regelt, tot gevolg dat de bezittingen en schulden van u en uw partner vanaf dat moment samensmelten in de huwelijksgoederengemeenschap. Hiertoe bent u dan ieder voor de helft gerechtigd. Het aanvankelijke voorstel was zo ingrijpend dat alleen nog een beperkte gemeenschap van goederen zou kunnen bestaan, maar dat voorstel heeft het niet gehaald en uiteindelijk heeft de Eerste Kamer een veel minder verstrekkend wetsvoorstel aangenomen, dat binnenkort in werking treedt. Hierna behandelen we de belangrijkste wijzigingen.
Uitbreiding bestuursbevoegdheid
goederenregime. Dat geldt dus ook ingeval de goederen bijvoorbeeld op grond van huwelijkse voorwaarden tot het vermogen van de ander behoren. Deze informatie kan van pas komen als een schuldeiser een privéschuld van een van de echtgenoten wenst te verhalen op het gemeenschappelijk vermogen. De andere echtgenoot kan dan gebruikmaken van zijn/ haar aanwijzingsbevoegdheid. Die bevoegdheid houdt in dat als deze echtgenoot privégoederen van de andere echtgenoot/schuldenaar kan aanwijzen die voldoende verhaal bieden, de schuldeiser de privéschuld niet op het gemeenschappelijke vermogen kan verhalen.
Onder de huidige regelgeving heeft de echtgenoot van wiens kant een goed in de gemeenschap is gevallen, de bestuursbevoegdheid over dat gemeenschappelijke goed. Daarbij geldt dat de goederen en schulden die op naam staan, worden bestuurd door de echtgenoot op wiens naam deze staan. U moet hierbij denken aan onroerende zaken, aandelen en bankrekeningen op naam. Bij besturen moet u denken aan het innen van de vruchten van een vermogensbestanddeel, zoals rente en dividend, het uitoefenen van eigenaarsbevoegdheden (koop en verkoop), inning van vorderingen en stemrecht. In de nieuwe verdeling van de bestuursbevoegdheid over de gemeenschappelijke goederen en schulden blijft dit zo, maar voor de overige goederen en schulden worden beide echtgenoten bestuursbevoegd. Alleen voor goederen die dienstbaar zijn aan het bedrijf of beroep van een van de echtgenoten, geldt dit weer niet. Deze goederen staan onder bestuur van de echtgenoot die het bedrijf of beroep uitoefent.
Afschaffing rechtelijke goedkeuring Als u geen gebruik wenst te maken van de algemene gemeenschap van goederen, kunt u vóór het huwelijk door een notaris huwelijkse voorwaarden laten opmaken. Daarnaast hebben u en uw echtgenoot ook tijdens het huwelijk de mogelijkheid om van huwelijksgoederenregime te laten veranderen. Tijdens uw huwelijk kunnen de omstandigheden zodanig wijzigen dat u bijvoorbeeld de algemene gemeenschap van goederen wilt omzetten in huwelijkse voorwaarden. U start bijvoorbeeld een onderneming en wilt uw echtgenoot beschermen tegen de risico’s
Informatierecht Beide echtgenoten krijgen recht op informatie over het gevoerde bestuur en over de stand van ieders vermogen, ongeacht het geldende huwelijks-
22
De vergoedingsvordering
van die onderneming. Als u huwelijkse voorwaarden heeft laten opmaken, kunnen schuldeisers van uw onderneming zich alleen verhalen op uw vermogen. Als u overgaat van een algemene gemeenschap van goederen op huwelijkse voorwaarden, dan wordt op dat moment de boedel over u en uw echtgenoot verdeeld. Ieder krijgt in beginsel de helft toegedeeld. Verder is het mogelijk om de bestaande huwelijkse voorwaarden door een notaris te laten wijzigen of ongedaan te laten maken, als er bijvoorbeeld geen ondernemingsrisico’s meer zijn of om erfbelasting te besparen. Onder de huidige regelgeving moet u voor het aangaan of wijzigen van huwelijkse voorwaarden tijdens het huwelijk een goedkeuring hebben van de rechtbank. Die rechtelijke toets is afgeschaft. U hoeft hiervoor voortaan alleen nog naar de notaris. Zo is het voor u eenvoudiger en minder kostbaar om uw huwelijksgoederenregime aan de gewijzigde omstandigheden aan te passen.
Echtgenoten kunnen naast het gemeenschappelijk vermogen ook privévermogen hebben, bijvoorbeeld doordat zij een erfenis hebben verkregen waaraan een uitsluitingsclausule is verbonden. De erflater heeft dan bepaald dat de erfenis niet tot een huwelijksgemeenschap mag behoren. Als zij tijdens het huwelijk vanuit het privévermogen hebben bijgedragen aan het gemeenschappelijk vermogen of andersom, of als de ene echtgenoot uit zijn privévermogen heeft bijgedragen aan het privévermogen van de ander, ontstaan aan het einde van het huwelijk vergoedingsrechten. Dezelfde rechten hebben zij als zij tijdens het huwelijk een gemeenschapsschuld met privémiddelen hebben afgelost of een privéschuld van de ander hebben afgelost. Voor de bepaling van de omvang van de vergoeding wordt in het huidig recht aangesloten bij de nominale bijdrage. Volgens de nieuwe regels wordt hierbij ook rekening gehouden met waardeontwikkeling van het goed waaraan de bijdrage is gedaan. Ieder krijgt naar verhouding van zijn/haar investering, een evenredig deel van de waarde van het goed toegerekend. De vergoedingsvordering wordt ingeval van een bijdrage aan een vermogensbestanddeel, bepaald op het moment dat de vergoeding moet worden betaald. Dat is aan het einde van het huwelijk.
Vergoedingsvordering bij aflossing schuld Heeft de bijdrage betrekking op de aflossing van een gemeenschapsschuld of een privéschuld van de ander waarmee een vermogensbestanddeel is gekocht, dan moet de vergoedingsvordering al op het moment van de bijdrage worden berekend aan de hand van een evenredig deel van de waarde van het vermogensbestanddeel op dat moment.
Eerder ontbinding huwelijksgemeenschap Momenteel duurt het bestaan van de gemeenschap van goederen in geval van echtscheiding of scheiding van tafel en bed voort, totdat de echtscheidingbeschikking of de beschikking tot scheiding van tafel en bed is ingeschreven in het huwelijksgoederenregister van de burgerlijke stand. Volgens de nieuwe regels eindigt de gemeenschap van goederen eerder, namelijk al op het moment van indiening van het verzoek tot echtscheiding respectievelijk scheiding van tafel en bed. Dit voorkomt dat de na de aanvang van de echtscheidingprocedure ontstane schulden gemeenschapsschulden zijn, waarvoor de andere echtgenoot na de echtscheiding mede aansprakelijk en draagplichtig is. De wijziging maakt het bijvoorbeeld mogelijk dat u tijdens de echtscheidingsprocedure eerder en zonder problemen een woning kunt kopen.
Vergoedingsvordering voor bijdrage aan verbruiksgoederen Er kan tijdens het huwelijk ook zijn bijgedragen aan investeringen in verbruiksgoederen. U kunt hierbij denken aan stereoapparatuur, tv’s, computers, wasautomaat en auto’s. De vergoedingsvordering voor deze verbruiksgoederen bedraagt steeds tenminste het nominale bedrag dat destijds is betaald.
Enkele praktische problemen Er kleven nogal wat praktische problemen aan de berekening van de vergoedingsvordering. U moet hierbij denken aan waarderingsproblemen. Zo moet de echtgenoot die tijdens het huwelijk bijvoorbeeld uit
23
In de nieuwe regeling blijft de aansprakelijkheidsverdeling voor de huishoudelijk schulden gelijk, maar voor de gemeenschapsschulden die door de andere echtgenoot zijn aangegaan, wordt ieder geheel aansprakelijk. Het verhaal blijft echter beperkt tot hetgeen de betreffende echtgenoot bij de verdeling van de huwelijksgemeenschap heeft verkregen. Verhaal op bijvoorbeeld lopende inkomsten, zoals het salaris van deze echtgenoot, is dan niet meer mogelijkheid. Evenmin op vermogen dat hij/zij na de ontbinding en verdeling van het huwelijk opbouwt. Als een schuld tot het privévermogen van één van de echtgenoten behoort dan is, na ontbinding van de huwelijksgemeenschap, verhaal alleen mogelijk op de goederen van deze echtgenoot, waartoe dan ook het aan hem/haar toebedeelde deel van de huwelijksgemeenschap behoort.
eigen middelen een deel van de hypotheek van de echtelijke woning aflost, op dat moment de omvang van de vergoedingsvordering bepalen aan de hand van de waarde van de woning op dat moment. Wellicht dat hier de WOZ-waarde nog van betekenis kan zijn, anders moet een taxateur die waarde bepalen. Een ander probleem betreft de bewijslast. Zo moet een echtgenoot het nominale bedrag kunnen aantonen dat hij/zij tijdens het huwelijk heeft betaald ingeval van een investering in een verbruiksgoed. Dat betekent dus bonnen bewaren, in ieder geval van de duurdere goederen, ook als die later niet meer aanwezig zijn. Een bewijslastprobleem doet zich ook voor ingeval van een waardedaling van een niet-verbruiksgoed. In dat geval moet aan de uit zijn/haar privévermogen investerende echtgenoot, tenminste het nominale bedrag van de destijds gedane investering worden vergoed, tenzij blijkt dat de investering toen met zijn/ haar toestemming is geschied. In dat geval hoeft slechts een evenredig aandeel in de lagere waarde te worden vergoed. Het is echter vrijwel onmogelijk om die toestemming aan te tonen, omdat echtgenoten meestal geen schriftelijke (leen)overeenkomsten met elkaar aangaan.
Commentaar Aanvankelijk zag het er naar uit dat de wettelijke gemeenschap van goederen volledig op z’n kop zou worden gezet. Met name het voorstel om vóórhuwelijkse privévermogens en de tijdens het huwelijk verkregen vermogen uit schenkingen en erfenissen, buiten de huwelijksgemeenschap te houden, zou de omvang van de huwelijksgemeenschap danig hebben beperkt. Maar daarvoor bleek in de Tweede Kamer onvoldoende draagvlak te bestaan. Voor het buiten de huwelijksgemeenschap houden van privévermogensbestanddelen blijft u dus aangewezen op het sluiten van huwelijkse voorwaarden en/of de opname van uitsluitingsclausules in uw testament of schenkingsakte. De nieuwe regels voor de wettelijke gemeenschap van goederen moeten op korte termijn in werking treden. Daarvoor moet echter eerst een daartoe strekkend Koninklijk Besluit in het Staatsblad worden geplaatst. Ten tijde van het schrijven van deze bijdrage was dat Koninklijk Besluit er nog niet. Volledigheidshalve merken we op dat voor zover in deze bijdrage sprake is van ‘echtgenoten’ en ‘huwelijk’, daarmee telkens ook is bedoeld ‘geregistreerde partners’ en ‘geregistreerd partnerschap’.
Schatting en afwijken bij overeenkomst Geruststellend is wellicht in dit kader nog de regeling die is getroffen als de vergoedingsvordering niet nauwkeurig kan worden vastgesteld. De vordering mag dan worden geschat. Het is echter niet helemaal duidelijk, wanneer dit aan de orde is. Als u van al deze problematiek wilt worden verlost, dan is er een uitweg. U mag namelijk bij overeenkomst een afwijkende afspraak met elkaar maken over de wijze waarop de vergoedingsvorderingen moeten worden vastgesteld.
Beperking verhaalsmogelijkheid gemeenschapsschulden Een huwelijksgemeenschap wordt ontbonden bij het einde van het huwelijk of wanneer u besluit het huwelijksgoederenregime tijdens het huwelijk te wijzigen, bijvoorbeeld in huwelijkse voorwaarden. De huwelijksgemeenschap wordt dan verdeeld. Daartoe behoren ook de gemeenschapsschulden. In de huidige regeling blijft u beiden hoofdelijk aansprakelijk voor de schulden, waarvoor u tijdens het huwelijk aansprakelijk was. Dat zijn met name de huishoudelijke schulden. Verder bent u voor de helft aansprakelijk voor de gemeenschapsschulden die de andere echtgenoot is aangegaan.
24
