April Financieel advies. fiscale juridische financiële advieszaken

April 2011

Financieel advies fiscale

juridische financiële advieszaken

Inhoudsopgave Loon- en inkomstenbelasting De bijtelling, de eigen bijdrage en verkeersboetes voor de auto van de zaak...............................................................3 Bijtelling bij privégebruik...................................................................................................................................................................................3 Bijtelling bij terbeschikkingstelling deel van het jaar.............................................................................................................................3 Bijtelling bij meerdere auto’s van de zaak...................................................................................................................................................3 Achtereenvolgende terbeschikkingstelling.........................................................................................................................................3 Tegelijkertijd meerdere auto’s ter beschikking gesteld..................................................................................................................4 Eigen bijdrage dure auto van de zaak..........................................................................................................................................................4 Niet-verhalen verkeersboete is belastbaar loon..........................................................................................................................................5 Commentaar...........................................................................................................................................................................................................5

Het nieuwe partnerbegrip en de bijleenregeling voor samenwoners. ...................................................................................5 Voorwaarden fiscaal partnerschap voor samenwoners...........................................................................................................................5 Gevolgen voor de bijleenregeling....................................................................................................................................................................6 Voorbeeld 1: in 2010 voor het eerst samenwonen..............................................................................................................................6 Voorbeeld 2: in 2010 voortgezette samenwoning...............................................................................................................................6 Commentaar...........................................................................................................................................................................................................7

Schenken en erven Enkele fiscale gevolgen van een legaat................................................................................................................................................7 Het toekennen van een legaat.........................................................................................................................................................................7 Legaat aan ANBI of SBBI..............................................................................................................................................................................8 Vrij van recht...........................................................................................................................................................................................................8 Gevolgen voor de erfgenamen.................................................................................................................................................................8 Commentaar...........................................................................................................................................................................................................8

Omzetbelasting Vereenvoudiging in de BTW-regeling voor renovatiewerkzaamheden aan woningen............................................9 Forfaitaire regeling...............................................................................................................................................................................................9 Andere werkzaamheden.............................................................................................................................................................................9 Wanneer kunt u de forfaitaire regeling toepassen...........................................................................................................................9 Opdrachtgevers.....................................................................................................................................................................................................9 Onderaanneming..................................................................................................................................................................................................9 De offerte.............................................................................................................................................................................................................. 10 Facturering........................................................................................................................................................................................................... 10 Toerekening van overheadkosten........................................................................................................................................................ 11 Meer- of minderwerk bij vaste aanneemsom.................................................................................................................................. 11 Commentaar........................................................................................................................................................................................................ 11

Overige belastingen Maak tijdig bezwaar tegen een te hoge WOZ-waarde............................................................................................................. 12 Uitgangspunten en waardedrukkende factoren................................................................................................................................... 12 Waardebepalend effect van beperkte rechten................................................................................................................................ 12 Laat uw WOZ-beschikking beoordelen..................................................................................................................................................... 12 Meer mogelijkheden voor verzet ........................................................................................................................................................ 12 Conclusie............................................................................................................................................................................................................... 13

1

Pensioen en lijfrente Compensatieregeling woekerpolissen gepasseerd station.................................................................................................... 13 De compensatieregeling................................................................................................................................................................................. 13 Succesvol beroep op dwaling....................................................................................................................................................................... 14 Commentaar........................................................................................................................................................................................................ 14 Pas op met ontslagvergoedingen in de vorm van een stamrecht...................................................................................... 14 Te derven loon.................................................................................................................................................................................................... 15 Inkomensschade en pensioenschade................................................................................................................................................. 15 Maximum van stamrecht voor te derven loon................................................................................................................................ 15 Gederfd loon........................................................................................................................................................................................................ 16 Stamrechtvrijstelling......................................................................................................................................................................................... 16 Voorkom de strafheffing................................................................................................................................................................................. 16 Commentaar........................................................................................................................................................................................................ 16

Lijfrentepremieaftrek................................................................................................................................................................................... 16 Pensioentekort.................................................................................................................................................................................................... 16 Geen terugwentelen meer in de jaarruimte en reserveringsruimte.............................................................................................. 17 Terugwentelen bij omzetting oudedagsreserve.................................................................................................................................... 17 Terugwentelen bij omzetting stakingswinst . ........................................................................................................................................ 17 Commentaar........................................................................................................................................................................................................ 17

Sociale zekerheid Voorkom loonsancties bij re-integratie zieke werknemer...................................................................................................... 18 Re-integratieverplichtingen........................................................................................................................................................................... 18 Loon doorbetalen.............................................................................................................................................................................................. 19 Langer loon doorbetalen................................................................................................................................................................................ 19 Geen verlenging bij te late WIA-aanvraag......................................................................................................................................... 19 Commentaar......................................................................................................................................................................................................... 20 Toch forse premieverhoging bij volledig arbeidsongeschikte werknemers......................................................................... 20 De WIA-regeling................................................................................................................................................................................................. 20 Gebruik WGA leidt tot premieverhoging.................................................................................................................................................. 20 Een voorbeeld uit de praktijk........................................................................................................................................................................ 21 Waardoor wordt de onrechtvaardigheid veroorzaakt......................................................................................................................... 21 Geen incidenteel geval.................................................................................................................................................................................... 21 Commentaar........................................................................................................................................................................................................ 22

Arbeidsrecht Functieverlaging een goed alternatief voor ontslag?............................................................................................................... 22 Functieverlaging met wederzijds goedvinden....................................................................................................................................... 22 Functieverlaging via een eenzijdig wijzigingsbeding......................................................................................................................... 22 Geen wijzigingsbeding............................................................................................................................................................................. 23 Wat zijn uw kansen bij de rechter?............................................................................................................................................................. 23 Functieverlaging dus salarisverlaging?...................................................................................................................................................... 23 Een redelijke afbouwregeling................................................................................................................................................................ 24 Conclusie............................................................................................................................................................................................................... 24

In deze brochure is de stand van zaken in wet- en regelgeving tot 4 maart 2011 verwerkt. Hoewel ten aanzien van de inhoud de uiterste zorg is nagestreefd, kan niet volledig worden ingestaan voor eventuele (druk)fouten en onvolledigheden. Deswege wordt geen aansprakelijkheid aanvaard.

2

Loon- en inkomstenbelasting De bijtelling, de eigen bijdrage en verkeersboetes voor de auto van de zaak De auto van de zaak is in veel branches een belangrijke arbeidsvoorwaarde. Het is ook een arbeidsvoorwaarde waarvoor de nodige regels in de Wet op de Loonbelasting zijn opgenomen. In deze bijdrage gaan we in op enkele specifieke regels die onder meer in de rechtspraak de afgelopen tijd aan de orde zijn geweest. Eerst behandelen we de bijtelling voor het privégebruik van de auto van de zaak ingeval slechts een deel van het jaar een auto aan de werknemer ter beschikking wordt gesteld en vervolgens als aan de werknemer in een kalenderjaar meerdere auto’s ter beschikking worden gesteld. Daarna staan we stil bij de eigen bijdrage wegens privégebruik voor een dure auto van de zaak. Tot slot staan we kort stil bij het niet-verhalen van verkeersboetes.

Bijtelling bij privégebruik

de bijtelling tijdsevenredig over de periode tot 31 mei berekenen: 25% x € 30.000 x 5/12 = € 3.125. Bij een loontijdvak van een maand bedraagt de bijtelling dus € 625 per maand.

Als u aan een werknemer een auto van de zaak ter beschikking stelt, dan wordt de werknemer geacht deze auto ook voor privédoeleinden te gebruiken. Het privégebruik wordt in de vorm van een bijtelling in de loonheffing en de inkomensafhankelijke bijdrage Zorgverzekeringwet (ZVW) betrokken. Afhankelijk van de auto kan die bijtelling in beginsel 0%, 14%, 20%, 25% of 35% van de catalogusprijs bedragen. Alleen als de werknemer kan aantonen dat hij/zij minder dan 500 privékilometers heeft gereden, kan de bijtelling achterwege blijven. Dat aantonen gebeurt meestal met een sluitende rittenadministratie. Het hierna volgende geldt uiteraard ook steeds voor de directeurgrootaandeelhouder (DGA) met een auto van de zaak. Hij/zij is immers werknemer van zijn/haar eigen BV.

Bijtelling bij meerdere auto’s van de zaak U kunt aan uw werknemer ook meerdere auto’s ter beschikking stellen. Daarbij is het van belang een onderscheid te maken tussen de situatie waarin in één kalenderjaar achtereenvolgens meerdere auto’s aan de werknemer ter beschikking zijn gesteld of de situatie waarin tegelijkertijd meerdere auto’s ter beschikking worden gesteld.

Achtereenvolgende terbeschikkingstelling Als u aan uw werknemer achtereenvolgens meerdere auto’s ter beschikking stelt, dan moet u voor alle auto’s tezamen het privégebruik op kalenderjaarbasis bepalen. Als de werknemer meer dan 500 km privé heeft gereden, dan moet u voor iedere auto een tijdsevenredige bijtelling berekenen, ook voor de auto die de werknemer eventueel niet privé heeft gebruikt.

Bijtelling bij terbeschikkingstelling deel van het jaar Het kan zijn dat de auto van de zaak de werknemer niet het hele jaar ter beschikking heeft gestaan. Om te beoordelen of de werknemer de 500km-grens niet heeft overschreden, moet u het feitelijk privégebruik door de werknemer dan eerst omrekenen tot het privégebruik op kalenderjaarbasis. U doet dat als volgt:

Cijfervoorbeeld ter verduidelijking U stelt van 1 januari tot 31 juli aan uw werknemer een auto met een cataloguswaarde van € 30.000 ter beschikking. Uw werknemer maakt een stapje in de carrièrelijn en daarom besluit u hem vanaf 31 juli tot het eind van het kalenderjaar een duurdere auto van € 50.000 ter beschikking te stellen. Beide auto’s vallen in de categorie 25% bijtelling. De werknemer betaalt geen eigen bijdrage. Met de eerste auto heeft uw werknemer 350 km privé gereden. Met de dure auto rijdt hij slechts 100 km privé. Omdat uw werknemer op jaarbasis met beide auto’s tezamen niet meer dan 500 km privé heeft gereden, hoeft u niets bij het loon te tellen.

Stel de auto stond uw werknemer tot 31 mei ter beschikking. De auto heeft een cataloguswaarde van € 30.000 en valt in de categorie bijtelling van 25%. Tot eind mei heeft uw werknemer 100 km privé met de auto gereden. Op jaarbasis is dat 12/5 x 100 km = 240 km. Dat is minder dan 500 km, dus u hoeft voor deze werknemer niets bij het loon te tellen. Heeft uw werknemer tot eind mei bijvoorbeeld al 300 km privé met de auto gereden, dan heeft hij omgerekend op jaarbasis 12/5 x 300 km = 720 km gereden. U moet dan

3

Als de werknemer met één van de auto’s zoveel meer privékilometers heeft gereden waardoor het totale privégebruik van beide auto’s over het hele jaar meer dan 500 km bedraagt, dan moet u wel voor beide auto’s tijdsevenredig een bijtelling wegens privégebruik bij het loon tellen. Dat geldt ook als uw werknemer met één van de auto’s helemaal niet privé heeft gereden (zelfs als voor die auto een verbod op privégebruik gold), maar met de andere meer dan 500 km. In beide gevallen wordt de totale bijtelling:

Zorgverzekeringswet berekenen. Onlangs ontstond over de extra eigen bijdrage voor een duurdere auto van de zaak onduidelijkheid door een uitspraak van de Hoge Raad. Die besliste dat een bovennormbijdrage voor een terbeschikkinggestelde auto uit een duurdere klasse moet worden uitgesplitst naar het privé- en zakelijk gebruik van de werknemer. Slechts de bijdrage voor het privégebruik komt in mindering op de bijtelling. De vraag werd opgeworpen of de afspraak tussen werkgever en werknemer dat de bovennormbijdrage voor privégebruik wordt betaald, voldoende is om de bovennormbijdrage geheel in mindering te kunnen brengen op de bijtelling. In ieder geval zou dan moeten worden vastgelegd dat de bovennormbijdrage niet betaald hoeft te worden als er geen privégebruik is.

Voor de eerste auto: 25% x € 30.000 x 7/12 = € 4.375 Voor de tweede auto: 25% x € 50.000 x 5/12 = € 5.208 Totaal aan te geven bijtelling: € 9.583 Als u geen bijtelling wegens privégebruik heeft aangegeven, omdat uw werknemer bijvoorbeeld een sluitende rittenadministratie bijhield, dan moet u voor de voorbije aangiftetermijnen, een correctie indienen, zodra aan u kenbaar is dat de werknemer in totaal meer dan 500 km privé heeft gereden. Heeft u van uw werknemer een verklaring geen privégebruik gekregen, dan hoeft u niets te doen, tenzij u weet dat de werknemer meer dan 500 km privé heeft gereden of u bericht krijgt dat de werknemer de verklaring heeft ingetrokken. In dat geval geeft u vanaf dat moment de bijtelling aan, maar u hoeft de voorbije aangiften niet te corrigeren.

De Belastingdienst heeft inmiddels duidelijk gemaakt hoe u in een dergelijke situatie met een hogere eigen bijdrage moet omgaan. Een hogere eigen bijdrage voor een auto uit een duurdere klasse komt alleen in mindering op de bijtelling als de werknemer deze bijdrage aan u betaalt voor het privégebruik. Als u met uw werknemer heeft afgesproken dat zijn/haar hogere eigen bijdrage (bovennormbijdrage) volledig is bedoeld als een bijdrage voor het privégebruik, mag u de hele bijdrage in mindering brengen. Maar als u en uw werknemer feitelijk iets anders hebben afgesproken, mag dit niet. Bijvoorbeeld als de werknemer ook een bijdrage moet betalen, terwijl hij geen privégebruik heeft. Met werknemers die de auto niet privé gebruiken moet u iets anders afspreken. De bovennormbijdrage kan worden verwerkt in een cafetariaregeling. U spreekt dan met uw werknemer een (lager) loon af en de werknemer krijgt een auto uit een duurdere klasse ter beschikking gesteld. Tot slot merken we op dat het saldo van de bijtelling wegens privégebruik en de eigen bijdrage op kalenderjaarbasis niet lager mag zijn dan nul. Als de bijtelling aan het eind van het kalenderjaar negatief is, moet u dat corrigeren.

Tegelijkertijd meerdere auto’s ter beschikking gesteld Als u aan uw werknemer uit het voorbeeld de auto’s tegelijkertijd ter beschikking stelt, dan moet u per auto beoordelen of op jaarbasis de 500km-grens is overschreden. Voor iedere auto waarbij dat het geval is, moet u het hele jaar de bijtelling bij het loon tellen. Als uw werknemer met één auto (of beide auto’s) geen privékilometers rijdt en hij kan dat bijvoorbeeld met een rittenadministratie aantonen, dan hoeft u voor die auto (of beide auto’s) niets bij het loon te tellen. Een uitzondering wordt in beginsel gemaakt voor een alleenstaande werknemer of als in het gezin van een werknemer slechts één rijbewijs aanwezig is. U hoeft dan in beginsel alleen voor de auto met de hoogste cataloguswaarde de bijtelling bij het loon te tellen.

Eigen bijdrage dure auto van de zaak De eigen bijdrage die uw werknemer voor het privégebruik uit zijn nettoloon betaalt, is aftrekbaar van de bijtelling. U moet over het restant de loonheffing en de inkomensafhankelijke bijdrage

4

Niet-verhalen verkeersboete is belastbaar loon

Voorwaarden fiscaal partnerschap voor samenwoners

Stel uw werknemer rijdt tijdens een zakelijke rit met de aan hem/haar ter beschikking gestelde auto van de zaak te hard en krijgt een bekeuring. U krijgt als kentekenhouder de boete opgelegd. U kunt deze boete op uw werknemer verhalen, maar wat zijn de gevolgen als u dat niet doet? Als u als werkgever afziet van verhaal van een voor de werknemer betaalde boete, dan moet u dit voordeel tot het loon van de werknemer rekenen. Vervolgens hangt het ervan af of u in 2011 heeft gekozen voor de oude regeling van vrije vergoedingen en verstrekkingen of voor de werkkostenregeling. Als u in het eerste geval ook de loonheffingen voor uw rekening wilt nemen, dan mag u daarop de eindheffing toepassen. Heeft u gekozen voor toepassing van de werkkostenregeling en ziet u af van verhaal, dan moet u het voordeel eveneens tot het loon van de werknemer rekenen, maar u kunt dit loon niet als eindheffingsbestanddeel in de vrije ruimte (1,4% van de fiscale loonsom van al uw werknemers) onderbrengen. Als u toch de loonheffing voor uw rekening wenst te nemen, moet u het voordeel eerst bruteren. Tot slot merken we op dat het verstandig is om in uw personeels- of arbeidsreglement ten aanzien van het verhaal van verkeersboetes beleid op te nemen.

Tot en met 2010 konden samenwoners kiezen voor het fiscaal partnerschap. Zij moesten dan wel gedurende tenminste 6 maanden in het kalenderjaar een gezamenlijke huishouding hebben én op één woonadres in de gemeentelijke basisadministratie zijn ingeschreven. Sinds 1 januari 2011 is die keuzemogelijkheid vervallen. Samenwoners zijn fiscaal partner van elkaar als zij samenwonen met een notarieel samenlevingscontract en op één woonadres zijn ingeschreven bij de basisadministratie persoonsgegevens van hun gemeente. Zij kunnen echter ook elkaars fiscaal partner zijn als zij samenwonen zonder notarieel samenlevingscontract. Zij moeten dan wel op hetzelfde adres zijn ingeschreven bij de basisadministratie persoonsgegevens van hun gemeente én: • samen een kind hebben gekregen of erkend; of • elkaar als partner aangemeld in hun pensioenregelingen; of • samen een huis hebben gekocht. Als u vanaf 1 januari 2011 als fiscaal partner wordt aangemerkt, geldt dat voor het hele kalenderjaar dat u op hetzelfde woonadres in de basisadministratie persoonsgegevens van uw gemeente bent ingeschreven, ongeacht of u de hele periode aan de voorwaarden heeft voldaan. Dit is met name van belang als u op 1 januari 2011 wel samenwoont en bent ingeschreven in de basisadministratie persoonsgegevens van uw gemeente, maar geen notarieel samenlevingscontract heeft. U heeft dan nog één jaar de tijd om aan tenminste één van de aanvullende voorwaarden te voldoen. Treden u en uw partner in de loop van het jaar in het huwelijk of krijgen u en uw partner bijvoorbeeld pas in de loop van het jaar een kind, dan bent u toch het hele kalenderjaar fiscaal partner van elkaar. Hetzelfde geldt voor het aangaan van een samenlevingscontract, het aanmelden als partner voor de pensioenregelingen of het kopen van een woning. Dit geldt overigens ook andersom. U blijft dus ook fiscaal partner van elkaar, als u in de loop van het jaar niet meer aan de voorwaarden voldoet, totdat u niet meer op één woonadres bij de basisadministratie persoonsgegevens van uw gemeente bent ingeschreven. Als u aan het eind van het jaar nog wel bent ingeschreven, maar u voldoet niet meer aan de voorwaarden, vervalt het fiscaal partnerschap uiterlijk op 31 december van het kalenderjaar. Het fiscaal partnerschap kan onder meer gevolgen

Commentaar Voor de fiscale behandeling van de auto van de zaak zijn veel specifieke regels van kracht. Naast de vele categorieën bijtelling voor meer of minder zuinige auto’s en voor de oldtimer (35%), gelden er voor veel bijzondere situaties speciale regels. We hebben er naar aanleiding van recente rechtspraak enkele uitgepikt en toegelicht. We vragen ons wel af of al die specifieke regels wel nodig zijn. Ze passen in ieder geval niet in een beleid dat streeft naar administratieve lastenverlichting.

Het nieuwe partnerbegrip en de bijleenregeling voor samenwoners Sinds 1 januari 2011 zijn de regels in de inkomstenbelasting voor wie elkaars fiscaal partner kunnen zijn, gewijzigd. De belangrijkste wijziging is het vervallen van de keuzemogelijkheid voor fiscaal partnerschap. Dit heeft vooral gevolgen voor samenwoners zonder notarieel samenlevingscontract. Hierna geven we eerst kort aan onder welke voorwaarden samenwoners in 2010 en 2011 fiscaal partner van elkaar kunnen zijn. Daarna brengen we aan de hand van een voorbeeld de gevolgen in kaart voor de toepassing van de bijleenregeling.

5

Ben de woning en schrijven zij zich in op één woonadres in de basisadministratie persoonsgegevens van hun gemeente. Omdat Ben de nieuwe woning koopt en ze nog niet hebben samengewoond, hoeft hij geen rekening te houden met de door Josephine gerealiseerde overwaarde. De financiering van de gehele koopsom van de woning kwalificeert dan als eigenwoningschuld, waarvoor renteaftrek kan worden geclaimd. Omdat Josephine haar eigenwoningreserve niet voor de aankoop van een eigen woning heeft benut, blijft deze nog maximaal 3 jaar bestaan.

hebben voor de toepassing van allerlei regelingen voor de eigen woning, zoals de bijleenregeling.

Gevolgen voor de bijleenregeling De bijleenregeling dwingt u als eigenwoningbezitter om bij verhuizing naar een duurdere woning de overwaarde van uw oude woning te herinvesteren in de nieuwe woning. Doet u dat niet, dan kunt u ter grootte van die overwaarde geen eigenwoningschuld met renteaftrek aangaan. De te herinvesteren overwaarde wordt echter per belastingplichtige bepaald. Zonder aanvullende maatregelen zouden met name ongehuwde partners daardoor op vrij eenvoudige wijze aan de bijleenregeling kunnen ontkomen. Denk bijvoorbeeld aan de situatie waarin slechts een van de partners eigenaar van de nieuwe woning wordt, terwijl de oude woning eigendom was van de andere partner. De bijleenregeling mist dan toepassing op de overwaarde van de oude woning. Aangezien dit niet de bedoeling is, zijn er in de bijleenregeling speciale bepalingen voor partnersituaties opgenomen.

In 2010 voldoen zij aan de voorwaarden om te kiezen voor fiscaal partnerschap. Zouden zij in september voor het eerst zijn gaan samenwonen, dan hadden zij niet aan de voorwaarden voldaan. De rente kan dan uitsluitend bij Ben worden afgetrokken. Het kan voor Josephine en Ben wel aantrekkelijk zijn om in 2010 voor fiscaal partnerschap te kiezen, als zij er in verband met de inkomstenbelastingtarieven belang bij hebben om de renteaftrek over hun inkomens te verdelen.

2011

Ongehuwde partners kunnen vanuit verschillende situaties gaan samenwonen in een eigen woning. Als zij geen van beiden een eigen woning hebben, zijn zij starters op de woningmarkt. Omdat starters nu eenmaal geen overwaarde op een woning hebben, blijft de bijleenregeling buiten toepassing. Het kan ook zo zijn dat één van hen wel een eigen woning heeft en de ander niet, of dat zij allebei een eigen woning hebben. Verder kan het zo zijn dat zij voorafgaand aan de koop van de woning waarin zij gaan samenwonen, wel of niet al een gezamenlijk huishouding hebben gevoerd. Voor de toepassing van de bijleenregeling is met name dit laatste van belang. Hierna laten we aan de hand van twee voorbeelden zien of en in hoeverre het oude (in 2010) en het nieuwe fiscaal partnerschap (in 2011) hierop van invloed is. In het eerste voorbeeld hebben de partners voorafgaand aan de koop niet samengewoond. In het tweede voorbeeld wel.

Om in 2011 fiscaal partner van elkaar te kunnen zijn, moeten Josephine en Ben aan tenminste één van de voorwaarden voldoen. In tegenstelling tot 2010 hebben zij geen keuzemogelijkheid. Zij hebben geen kind en elkaar niet in de pensioenregeling als partner aangemeld. Bovendien hebben zij geen gezamenlijke eigen woning. De woning is immers alleen eigendom van Ben. Als zij niets doen, dan zijn zij in 2011 geen fiscaal partner van elkaar en heeft alleen Ben renteaftrek van de woning. Omdat zij geen fiscaal partner zijn, kunnen zij de renteaftrek dus nu niet naar eigen inzicht aan elkaar toerekenen. Omdat Josephine en Ben op 1 januari 2011 al wel zijn ingeschreven in de basisadministratie persoonsgegevens, kunnen ze nog wel fiscaal partner voor heel 2011 worden door in 2011 alsnog een notarieel samenlevingscontract met elkaar aan te gaan of door alsnog aan een van de andere voorwaarden te voldoen. De renteaftrek kan dan wel naar eigen inzicht over hun beider inkomens worden verdeeld.

Voorbeeld 1: in 2010 voor het eerst samenwonen Voorbeeld 2: in 2010 voortgezette samenwoning

Josephine en Ben besluiten in april 2010 te gaan samenwonen. Josephine verkoopt haar appartement. Door een buitenkansje boekt ze toch nog een winst van € 20.000. De gerealiseerde overwaarde vormt haar eigenwoningreserve. Ben koopt in mei voor € 300.000 een nieuwe woning. De hypotheek wordt op beider naam gesloten. Hij zegt het huurcontract voor zijn woning per 1 juni op. Op 1 juni betrekken Josephine en

In de vorige situatie is van cruciaal belang dat Josephine en Ben voorafgaand aan de aankoop van de woning, niet hebben samengewoond. Zouden zij eerst in het appartement van Josephine hebben samengewoond en Ben dan binnen 3 jaar na de verkoop van het appartement de andere woning hebben gekocht, dan was het anders gelopen. Dan geldt namelijk de speciale 6

partnerregeling die in de bijleenregeling is opgenomen. Die regeling bepaalt dat de kopende partner rekening moet houden met de overwaarde die zijn (niet-kopende) partner realiseert, voor zover die overwaarde voortkomt uit een woning waarin ze hebben samengewoond. Ben moet dan dus op de eigenwoningschuld waarvoor renteaftrek kan worden geclaimd, wel de (onbenutte) eigenwoningreserve van Josephine in mindering brengen. Als zij besluiten de overwaarde desondanks niet te herinvesteren en dus voor de hele aankoopprijs van € 300.000 toch een lening aan te gaan, dan is die lening ter grootte van de eigenwoningreserve van Josephine een box-III schuld, waarvan de rente uiteraard niet aftrekbaar is. Als zij niet kiezen voor fiscaal partnerschap dan is de rente over de lagere eigenwoningschuld alleen aftrekbaar bij Ben. Kiezen zij wel voor fiscaal partnerschap, dan kunnen zij naar eigen inzicht de renteaftrek spreiden over hun beider inkomens.

Omdat Josephine en Ben op 1 januari 2011 al wel zijn ingeschreven in de basisadministratie persoonsgegevens, zouden zij toch nog heel 2011 fiscaal partner van elkaar kunnen zijn door in 2011 alsnog een notarieel samenlevingscontract te sluiten of aan een van de andere voorwaarden te voldoen. De renteaftrek kan dan wel naar eigen inzicht over hun beider inkomens worden verdeeld.

Commentaar Binnenkort of anders, als u uitstel van indiening heeft, in de loop van het jaar moet u de aangifte inkomstenbelasting/premie volksverzekeringen over 2010 indienen. Voor dat jaar kunt u als samenwoners nog kiezen voor fiscaal partnerschap. Het feit dat u al dan niet voorafgaand aan de samenwoning in de nieuwe woning heeft samengewoond in een eigenwoning met een overwaarde van de niet-kopende partner, is dan cruciaal voor de hoogte van de eigenwoningschuld waarvoor u (en of uw partner) onder de gegeven omstandigheden op grond van de bijleenregeling renteaftrek kunt claimen. Sinds 1 januari 2011 gelden er in de inkomstenbelasting nieuwe regels voor het fiscaal partnerschap. U heeft geen keuzemogelijkheid meer en als u niet aan de voorwaarden voldoet, dan kunt u geen fiscaal partner van elkaar zijn. Dit kan gevolgen hebben voor de toepassing van de bijleenregeling.

2011 Als Josephine en Ben niets doen, zijn zij in 2011 geen fiscale partners van elkaar. Dat wil echter niet zeggen dat dan ook de speciale partnerregeling in de bijleenregeling niet meer van toepassing is. Die hangt namelijk niet van het fiscaal partnerschap af, maar van het bestaan van de gezamenlijke huishouding. Zolang die er is, eindigt de partnerregeling niet. De rente over de lagere eigenwoningschuld is, zolang zij geen fiscale partners zijn, alleen aftrekbaar bij Ben.

Schenken en erven Enkele fiscale gevolgen van een legaat U laat uw vermogen meestal na aan uw erfgenamen. Maar u zou een deel van uw nalatenschap ook aan een goede vriend of vriendin of een liefdadigheidsinstelling kunnen nalaten. Dat kan met een legaat. Hierna gaan we in op enkele aspecten van het toekennen van een legaat.

Het toekennen van een legaat

kunstcollectie niet onder uw kinderen wordt verdeeld, maar naar slechts één van hen gaat. U kunt dit dan in een legaat vastleggen.

Een legaat kan een bepaald vermogensbestanddeel of een geldbedrag zijn. Als u wilt dat een bepaalde persoon of instelling bij uw overlijden een legaat uit uw nalatenschap ontvangt, dan moet u dat in uw testament opnemen. Degene die een legaat ontvangt, de legataris, is geen erfgenaam. Een erfgenaam daarentegen kan ook legataris zijn. De erfgenaam treedt dan in twee hoedanigheden op: als legataris voor het legaat en als erfgenaam voor zijn (haar) erfdeel. U wilt bijvoorbeeld dat uw sieraden of

Hierna beperken we ons echter tot het verstrekken van een legaat aan een niet-erfgenaam. Als een legataris een ver familielid is of een vriend of vriendin, dan moet hij (zij) erfbelasting over het verkregen legaat betalen. Sinds 1 januari 2010 zijn de tarieven voor derden aanzienlijk verlaagd. Afhankelijk van de grootte van het legaat, is het tarief 30% tot € 118.708 (in 2011) en 7

Vrij van recht

daarboven 40%. Vóór 1 januari 2010 konden die tarieven oplopen van 41 tot maar liefst 68%. Een groot deel van de verkrijging ging toen op aan het betalen van erfbelasting (toen nog successierechten genoemd). Als het legaat geen geldbedrag maar een vermogensbestanddeel betreft, moet de legataris uit eigen middelen de verschuldigde erfbelasting betalen, er vanuit gaande dat hij (zij) het vermogensbestanddeel zelf niet wil verkopen. De te betalen erfbelasting kan voor de legataris reden zijn om het legaat te verwerpen. Hij (zij) moet dit dan nadrukkelijk en ondubbelzinnig kenbaar maken. Dit in tegenstelling tot het aanvaarden, dat wel stilzwijgend kan plaatsvinden.

U kunt voorkomen dat de legataris over het legaat erfbelasting moet betalen door een legaat vrij van recht te verstrekken. Het legaat is dan een nettobedrag, waarover de legataris niet zelf erfbelasting hoeft te betalen. De legataris geniet dan dus een belastingvoordeel. Dat wil echter niet zeggen dat over het legaat helemaal geen erfbelasting moet worden betaald.

Gevolgen voor de erfgenamen Bij een legaat vrij van recht betalen de erfgenamen de verschuldigde erfbelasting. Omdat naast het legaat zelf ook deze erfbelasting ten laste van de nalatenschap komt, blijft voor de erfgenamen een kleiner erfdeel over dan wanneer het legaat niet vrij van recht zou zijn.

Legaat aan ANBI of SBBI In de inleiding gaven we aan dat u een deel van uw nalatenschap mogelijk aan een goeddoelinstelling wilt nalaten. Als deze instelling een geregistreerde algemeen nut beogende instelling (ANBI) of een sociaal belang behartigende instelling (SBBI) is, dan hoeft zij over de verkrijging in het geheel geen erfbelasting te betalen.

Commentaar Uw erfgenamen krijgen door het legaat ieder een kleiner erfdeel. Heeft u een legaat vrij van recht toegekend, dan kunnen zij wellicht minder van uw nalatenschap krijgen, dan u voor ogen stond toen u uw testament liet opmaken. Een groter deel van uw nalatenschap gaat dan immers op aan het legaat en de daarop betrekking hebbende erfbelasting. Als u zeker wilt weten dat u door de toekenning van een legaat uw erfgenamen niet tekort doet, laat uw adviseur dan berekenen wat de exacte gevolgen zijn van het toegekende legaat. U kunt dan vervolgens bepalen of u uw testament wilt aanpassen. Dit speelt uiteraard niet als u een legaat toekent aan een ANBI of SBBI. Zij zijn immers voor hun verkrijgingen van erfbelasting vrijgesteld.

Vanaf 1 januari 2010 gelden voor ANBI’s nieuwe voorwaarden. Instellingen kwalificeren dan onder meer als ANBI als zij voor 90% (voorheen: 50%) of meer zich richten op het algemeen nut. De Belastingdienst controleert achteraf of de instelling aan alle voorwaarden heeft voldaan. Verder worden ook kerkelijke en levensbeschouwelijke instellingen inhoudelijk aan de 90%-eis en de andere aan de ANBI gestelde voorwaarden getoetst. Bovendien is de integriteitstoets van bestuurders en andere personen die voor de instelling werkzaam zijn, aangepast. U kunt op de website van de Belastingdienst de lijst met geregistreerde ANBI’s vinden. De SBBI bestaat sinds 1 januari 2010. Het zijn instellingen die een particulier belang voor hun leden behartigen, maar tegelijkertijd ook een sociaal belang dienen. Deze instellingen kwalificeren, vanwege het particulier belang, niet voor de ANBI-status, maar dienen wel tevens het sociaal belang. Hieronder vallen bijvoorbeeld de amateursportverenigingen, dorpshuizen maar ook muziek- en amateurtoneelgezelschappen. Er bestaat, in tegenstelling tot de ANBI, geen rangschikking en dus ook geen lijst, waarop alle kwalificerende SBBI’s staan vermeld. Er moet wel aan enkele voorwaarden worden voldaan, waarover uw adviseur u graag nader informeert.

8

Omzetbelasting Vereenvoudiging in de BTW-regeling voor renovatiewerkzaamheden aan woningen Sinds 1 oktober 2010 is het BTW-tarief voor het verbouwen en/of herstellen van woningen die 2 jaar of ouder zijn, verlaagd van 19 naar 6%. Het is een tijdelijke regeling die alleen ziet op de arbeidskosten van deze werkzaamheden die vóór 1 juli 2011 zijn afgerond. Ondanks de vele vragen die het Ministerie van Financiën al heeft beantwoord, blijkt er nog steeds veel onduidelijkheid te bestaan over de praktische toepassing van deze stimuleringsregeling. Die duidelijkheid moet er wel komen met de vereenvoudiging die Bouwend Nederland en de Aannemersfederatie onlangs met de Belastingdienst zijn overeengekomen. In deze bijdrage behandelen we eerst de vereenvoudiging. Daarna enkele belangrijke onderdelen van de regeling voor renovatiewerkzaamheden aan woningen die in deze overeenkomst nader worden toegelicht en tot dusver onderbelicht zijn gebleven.

Forfaitaire regeling

werkzaamheden aan woningen en ook als u in de offerte geen verdeling heeft gemaakt tussen arbeid en materialen en bij de facturering voor het geheel van de renovatie- en herstelwerkzaamheden één prijs berekent.

In de kern komt de vereenvoudiging erop neer dat voor nader omschreven renovatiewerkzaamheden een vaste (forfaitaire) verdeling tussen arbeid en materiaal geldt. Daarbij worden de werkzaamheden verdeeld in drie hoofdgroepen: 1. installatiewerkzaamheden; 2. werkzaamheden aan gevel en dak; 3. het upgraden van het interieur.

Opdrachtgevers

Per hoofdgroep worden de werkzaamheden ingedeeld in subgroepen, waarbij aan bepaalde werkzaamheden een bepaald percentage voor arbeid wordt toegekend. Groep 1 kent 3 subgroepen, waarbij het percentage voor arbeid oploopt van 25%, via 40% tot 55%. Groep 2 kent daarnaast ook nog een percentage voor arbeid van 30% en 80%. Groep 3 kent 2 subgroepen met een percentage voor arbeid van 40% en 55%.

Het verlaagd tarief is van toepassing op de renovatieen herstelwerkzaamheden van woningen die 2 jaar of ouder zijn na eerste ingebruikname. De woningen moeten particulier worden bewoond. Dat wil niet zeggen dat de opdrachtgever een particulier moet zijn. Naast particulieren, kunnen bijvoorbeeld ook woningcoöperaties, de besturen van bejaardentehuizen of verenigingen van eigenaren opdrachtgevers zijn aan wie het verlaagd tarief voor de arbeidskosten van renovatie- en herstelwerkzaamheden in of aan woningen in rekening mag worden gebracht.

Andere werkzaamheden

Onderaanneming

Als u werkzaamheden verricht die niet voorkomen in een van de genoemde groepen, dan kunt u daarop de forfaitaire regeling niet toepassen. U moet dan zelf het percentage arbeid vaststellen. Het is daarbij belangrijk dat de inschatting van het percentage arbeid bij het verstrekken van de opdracht is vastgelegd. Deze werkzaamheden betreffen opdrachten met een vast overeengekomen aanneemsom (zie ook verderop).

Het verlaagd tarief geldt voor alle bedrijven die renovatie- en herstelwerkzaamheden aan woningen uitvoeren, mits zij aan de voorwaarden voldoen. Deze werkzaamheden worden vaak ook in onderaanneming verricht. Het verlaagd tarief is dan van toepassing op zowel de relatie tussen hoofdaannemer en opdrachtgever, als op de relatie tussen hoofdaannemer en onderaannemer, mits uiteraard aan de voorwaarden wordt voldaan. De verleggingsregeling blijft overigens onverkort van toepassing. Deze regeling bepaalt dat de onderaannemer die een prestatie verricht aan de hoofdaannemer de BTW voor zijn werkzaamheden naar de hoofdaannemer verlegt. De hoofdaannemer

Wanneer kunt u de forfaitaire regeling toepassen De vereenvoudiging is op 2 februari jl. in werking getreden. U kunt de forfaitaire regeling sindsdien toepassen bij het offreren van renovatie9

werkzaamheden deze datum wordt overschreden, u in beginsel alsnog het normale tarief van 19% in rekening moet brengen. Of u de BTW-verhoging in dat geval daadwerkelijk in rekening kunt brengen, is daarmee echter niet gegarandeerd. Dat is namelijk mede afhankelijk van de reden van de vertraging. Het schept echter in de offertefase al wel duidelijkheid aan de kant van de opdrachtgever, waardoor latere discussies mogelijk kunnen worden voorkomen of u in ieder geval in voorkomende gevallen een mogelijkheid heeft om de BTW-verhoging aan de orde te stellen.

factureert dan ook de werkzaamheden van de onderaannemer aan de opdrachtgever en brengt daarbij alle voor de werkzaamheden verschuldigde BTW in rekening. De onderaannemer reikt voor zijn werkzaamheden aan de hoofdaannemer een factuur uit met daarop ‘BTW verlegd’. Als echter de onderaannemer zelf zijn werkzaamheden aan de opdrachtgever factureert, dan moet hij zelf ook de BTW in rekening brengen. Als hij de werkzaamheden afrondt binnen de gestelde termijn van 1 oktober 2010 tot 1 juli 2011, dan kan hij daarbij het verlaagd tarief op de arbeidskosten toepassen. Het komt ook regelmatig voor dat een onderaannemer de werkzaamheden vrijwel geheel onder de verleggingsregeling verricht. De onderaannemer gebruikt dan vaak een vaste prijslijst, waarop een vaste verhouding arbeid en materialen is gebaseerd. Het is dan voldoende dat de onderaannemer op de facturen aan de hoofdaannemer het vaste percentage vermeldt dat van de verlegde BTW betrekking heeft op arbeid. De hoofdaannemer zorgt vervolgens voor een juist verwerking hiervan in de BTW op de factuur aan de opdrachtgever.

Facturering De ondernemer die factureert, stelt de verhouding tussen arbeid en materialen vast. Als de werkzaamheden worden afgerond binnen de periode van de tijdelijke regeling (1 oktober 2010 en 1 juli 2011) dan is duidelijk welke tarieven waarop van toepassing zijn. Maar er kunnen zich ook andere, minder duidelijke situaties voordoen. Zo kunnen de werkzaamheden al vóór 1 oktober 2010 zijn aangevangen, waarbij u al vóór 1 oktober 2010 deelfacturen aan de opdrachtgever heeft uitgereikt, waarop u het algemeen tarief van 19% heeft toegepast. In dat geval mag u als de werkzaamheden vóór 1 juli 2011 worden afgerond, alsnog op de (eind)afrekening het verlaagd tarief van 6% toepassen op de werkzaamheden van vóór 1 oktober 2010. U kunt dan de teveel afgedragen BTW terugvragen. U moet er wel aan denken om tevens een creditfactuur aan de opdrachtgever uit te reiken. Een andere situatie die zich kan voordoen, is dat bij aanvang van de werkzaamheden het ernaar uitziet dat de werkzaamheden voor 1 juli 2011 zullen zijn afgerond, maar dat dit feitelijk pas na 1 juli gebeurt. Als u in dat geval al deelfacturen heeft uitgereikt, waarop u het verlaagd tarief heeft toegepast, dan moet die BTW worden gecorrigeerd. In dat geval is namelijk alsnog op alle werkzaamheden het 19%-tarief van toepassing. De correctie past u toe in de (eind) afrekening. Als u voor het geheel van de werkzaamheden één vergoeding in rekening brengt en er op de factuur geen splitsing is aangebracht tussen materialen en arbeid, dan moet u die splitsing op grond van de zogenoemde ‘marktwaardemethode’ alsnog aanbrengen. Bij deze methode wordt uitgegaan van soortgelijke prestaties op de markt. Als die ontbreken, dan mag u een schatting maken op basis van de kostprijs. De kosten van in eigen productie vervaardigde materialen vallen daarbij onder de materiaalkosten (ook de daarvoor benodigde arbeid).

De offerte Als u aan een particuliere opdrachtgever een offerte doet, dan moet u steeds een prijs inclusief BTW vermelden. U bent niet verplicht om daarin al een splitsing in de BTW-tarieven voor arbeid (6%) en materialen (19%) aan te geven. Dat mag ook pas bij het opmaken van de factuur. Is de opdrachtgever een ondernemer of publiekrechtelijk lichaam, dan kunt u in de offerte een prijs exclusief BTW aangeven. Het splitsen van de BTW-tarieven komt dan pas bij het opmaken van de factuur aan de orde. Hoewel u daartoe in de offertefase niet verplicht bent, is het toch verstandig om dan al een reële inschatting te maken van de loonkosten die in de aanneemsom zijn begrepen en in de offerte te vermelden dat over dit deel 6% BTW is verschuldigd. Daarbij doet u er ook verstandig aan om op te nemen dat dit tarief alleen van toepassing is als de werkzaamheden vóór 1 juli 2011 zijn afgerond en dat, als door vertraging van de 10

Toerekening van overheadkosten

Financiën heeft aangegeven dat u het meer- of minderwerk in dezelfde verhouding arbeid, materialen en overheadkosten mag aanhouden, als waarvan u in de aanneemovereenkomst bent uitgegaan. Het is dan niet nodig om in de eindfactuur de component arbeid opnieuw te berekenen en het eventuele verschil te verrekenen. U verrekent de extra of minder uren niet met uw opdrachtgever, waardoor u ook de BTW niet hoeft te corrigeren. Dat is alleen anders als u tijdens de werkzaamheden met uw opdrachtgever meerwerk overeenkomt. Dan moet u voor dit meerwerk apart de verhouding tussen arbeid, materialen en overheadkosten vaststellen. Vervolgens wordt ook dan tot en met de eindfactuur deze verhouding aangehouden.

Naast arbeid en materialen heeft u vaak overheadkosten. Hieronder vallen de in bouwsector gebruikelijke algemene kosten, zoals de salariskosten van bijvoorbeeld het vast personeel op het secretariaat, personeelszaken, de administratie en in het financieel beheer en de ICT, op de afdeling calculatie, de inkoopafdeling, de afdeling acquisitie en public relations. Daarnaast vallen onder de algemene kosten ook huurkosten van en afschrijvingskosten van productiemiddelen, zoals gebouwen, kantoorinventaris, vervoermiddelen en ICT-apparatuur, software en licenties. Tot slot vallen onder de algemene kosten de overige bedrijfskosten die geen betrekking hebben op salariskosten en huur- en afschrijvingskosten van productiemiddelen, maar op kosten die niet aan de werken kunnen worden toegerekend, zoals personeelskosten voor opleiding, reis- en verblijfkosten en kostenvergoedingen voor auto en telefoon. De overheadkosten kunt u naar evenredigheid over de componenten arbeid en materialen verdelen.

Commentaar De overeenkomst met Belastingdienst moet de onduidelijkheid wegnemen over de praktische toepassing van de tijdelijke stimuleringsregeling voor renovatie- en herstelwerkzaamheden aan woningen. De forfaitaire benadering schept voor zowel u als de (bouw)ondernemer als voor uw opdrachtgever duidelijkheid over op welk deel van het factuurbedrag het verlaagd BTW-tarief moet worden toegepast. Toch blijft wellicht de vraag of het allemaal niet nog eenvoudiger had gekund door net als bij de andere stimuleringsmaatregelen ter bevordering van de woningmarkt (voor schoonmaak-, schilders-, stukadoors- en isolatiewerkzaamheden aan woningen) ook bij de renovatie- en herstelwerkzaamheden het verlaagd tarief op de materiaalkosten van toepassing te laten zijn. Het antwoord hierop is dat de Europese regelgeving dat niet toestaat.

Een cijfervoorbeeld ter verduidelijking Arbeidsuren Bouwmaterialen Overheadkosten Totale aanneemsom (exclusief BTW)

€ 20.000 € 5.000 € 3.000 € 28.000

U rekent de overheadkosten als volgt toe aan de arbeidsuren: 20.000/25.000 x € 3.000 = € 2.400. De totale component arbeid bedraagt € 22.400. Hierover bent u 6% BTW verschuldigd, zijnde € 1.344. U rekent de overheadkosten op dezelfde wijze toe aan de bouwmaterialen: 5.000/25.000 x € 3.000 = € 600. De totale component bouwmaterialen bedraagt € 5.600. Hierover bent u 19% BTW verschuldigd, zijnde € 1.064. De totale aanneemsom (inclusief BTW) bedraagt derhalve € 30.408.

Meer- of minderwerk bij vaste aanneemsom Veel opdrachtgevers sluiten met u voorafgaand aan de werkzaamheden een aanneemovereenkomst. Daarin spreken u en de opdrachtgever een vaste prijs af voor de het aangenomen werk. Dit schept voor de opdrachtgever vooraf zekerheid over de kosten. Als de werkzaamheden tegenzitten, dan zijn de meerkosten voor uw rekening. Andersom geldt dan ook dat als het meezit, het voordeel voor u is. Het Ministerie van

11

Overige belastingen Maak tijdig bezwaar tegen een te hoge WOZ-waarde U heeft waarschijnlijk onlangs van uw gemeente de nieuwe WOZ-beschikking gekregen. Hierin staat de WOZ-waarde van uw eigen woning op de peildatum 1 januari 2010 vermeld. De WOZwaarde dient als grondslag voor onder meer de onroerende zaakbelastingen (OZB) en het eigenwoningforfait in de inkomstenbelasting, maar sinds 1 januari 2010 bijvoorbeeld ook voor de waardering van een woning voor de schenk- en erfbelasting. Het is dan ook van belang dat de WOZ-waarde juist is vastgesteld. Nu de huizenmarkt al enige tijd zwaar onder druk staat, kan een controle van uw WOZ-beschikking zeker lonen. Als u beslist om bezwaar te (laten) maken zorg dan wel dat dit tijdig gebeurt. Anders bent u te laat en moet u wachten tot de beschikking van volgend jaar. Hierna behandelen we eerst enkele uitgangspunten en waardedrukkende factoren die van invloed kunnen zijn op de waarde van uw woning. Daarna gaan we in op het controleren en het maken van bezwaar.

Uitgangspunten en waardedrukkende factoren

waarmee bij de taxatie rekening moet worden gehouden. Een bestemmingplan is een door de wet gestelde beperking in de aanwending van de woning. De woning mag alleen worden gebruikt voor een bestemming die strookt met het bestemmingplan. De beperking in de aanwending heeft dus invloed op de waarde in het economisch verkeer.

De gemeente moet bij die waardebepaling met bepaalde uitgangspunten rekening hebben gehouden. Zo moet zij de waarde hebben vastgesteld op de prijs die u voor uw woning zou kunnen hebben ontvangen als u de woning op 1 januari 2010 zou hebben verkocht. Daarbij maakt de gemeente vaak een vergelijking met gerealiseerde verkoopprijzen van bestaande vergelijkbare woningen. Verder moet zij uiteraard rekening houden met waardebepalende factoren als de staat van onderhoud, bodemverontreiniging, ligging, imago van de woonomgeving en de mate waarin gemeentelijke voorzieningen aanwezig zijn.

Laat uw WOZ-beschikking beoordelen Om uw WOZ-beschikking te beoordelen is het zinvol om bij de gemeente het taxatieverslag op te vragen. Daarin staan de gegevens die van belang waren bij de waardevaststelling. Hierin vindt u de objectkenmerken van uw woning, de eventueel beschikbare marktgegevens en de gegevens van vergelijkbare woningen die als uitgangspunt voor de onderbouwing van de waarde van uw woning zijn gebruikt. Ter vergelijking zou u zelf bij het kadaster de verkoopprijzen van vergelijkbare woningen rond de peildatum (1 januari 2010) kunnen opvragen. In samenspraak met uw adviseur kunt u bepalen of het indienen van een bezwaarschrift in uw situatie kans van slagen heeft. Het bezwaarschrift moet binnen 6 weken na de dagtekening van de WOZ-beschikking zijn ingediend. Na die termijn zit u in beginsel weer een jaar vast aan de waardevaststelling van de gemeente.

Waardebepalend effect van beperkte rechten De gemeente houdt bij de taxatie geen rekening met beperkte rechten als vruchtgebruik, opstal, erfpacht of gebruik en bewoning, maar wel met het waardebepalend effect van erfdienstbaarheden of voorschriften die uit een bestemmingplan voortvloeien. Erfdienstbaarheden zijn eigenlijk ook beperkte rechten, maar in tegenstelling tot de genoemde beperkte rechten, zijn deze van invloed op de objectieve gebruiksmogelijkheden van de woning en dus op de waarde van de woning. De andere beperkte rechten zijn verbonden aan de persoon (het subject) en niet aan de woning zelf (het object). Een woning die bijvoorbeeld niet zelf aan de openbare weg ligt, is mèt recht van overpad (een erfdienstbaarheid) meer waard dan zonder dat recht. Omgekeerd heeft dat recht juist weer een waardedrukkend effect op de waarde van de woning die dat recht verleent. Ook het bestemmingsplan beperkt de objectieve gebruiksmogelijkheden van een woning,

Meer mogelijkheden voor verzet Als u het niet eens bent met de waardebepaling dan heeft u meer mogelijkheden om u tegen de waardevaststelling te verzetten. Tot voor kort werd namelijk bij een waardeverschil van 5% of minder om doelmatigheidsredenen steeds aangenomen dat de WOZbeschikking juist is. Dit is de zogenoemde Fierensmarge.

12

In het najaar van 2010 heeft de Hoge Raad beslist dat gemeenten die Fierensmarge niet meer mogen hanteren. Hoe klein het waardeverschil ook is, u kunt zich nu altijd tegen een WOZ-beschikking verzetten.

vaststelling. Ter vergelijking zou u zelf bij het kadaster de verkoopprijzen van vergelijkbare woningen rond de peildatum (1 januari 2010) kunnen opvragen. Als u het niet eens bent met de vastgestelde waarde, dan kunt u ook ingeval van kleine waardeverschillen tegen de waardevaststelling bezwaar maken. Zorg wel dat u dit binnen zes weken na de dagtekening van de WOZ-beschikking doet. Na die termijn zit u in principe weer een jaar vast aan de waardevaststelling van uw gemeente.

Conclusie De gemeente heeft uw woning op de peildatum 1 januari 2010 getaxeerd. Het kan zinvol zijn om bij de gemeente het taxatieverslag op te vragen. Daarin staan de gegevens die van belang waren bij de waarde-

Pensioen en lijfrente Compensatieregeling woekerpolissen gepasseerd station Eind vorig jaar en begin dit jaar werd in de media opnieuw aandacht besteed aan de zogenaamde ‘woekerpolisproblematiek’. Dit keer ging de aandacht uit naar het feit dat steeds meer polishouders – al dan niet gegroepeerd – zich niet wensen neer te leggen bij de eerder afgesproken compensatieregeling tussen verzekeraars en de belangenstichtingen. Polishouders en hun advocaten lijken nu aan te sturen op dwaling. Als daarvan sprake is, wordt de verzekeringsovereenkomst in beginsel met terugwerkende kracht ontbonden. De verzekeraar moet dan alle gemaakte kosten vergoeden. Onlangs heeft een polishouder bij de rechter een succesvol beroep op dwaling gedaan, waardoor de vergoeding vele malen hoger was dan de vergoeding op grond van de afgesproken compensatieregeling. In deze bijdrage gaan we eerst kort in op de afgesproken compensatieregeling. Daarna staan we stil bij de gerechtelijke uitspraak en de mogelijke gevolgen daarvan.

De compensatieregeling

2. compensatie voor het verleden van al beëindigde verzekeringen en voor aan een andere verzekeraar overgedragen verzekeringen; 3. verlaging voor de toekomst van de kosten of de premies voor bepaalde risicodekkingen van nog lopende verzekeringen.

De compensatieregelingen zijn getroffen voor beleggingsverzekeringen, beter bekend als woekerpolissen. Dit kunnen kapitaalverzekeringen zijn. De premie voor deze verzekeringen is niet aftrekbaar, maar de uitkering ineens aan het eind van de looptijd is onder voorwaarden onbelast. Een beleggingsverzekering kan ook een lijfrente betreffen. De lijfrentepremie is onder voorwaarden (vaak) aftrekbaar, maar de periodieke uitkeringen zijn te zijner tijd belast. De compensatieregelingen hebben enerzijds betrekking op de verlaging met terugwerkende kracht van de teveel in rekening gebrachte kosten en anderzijds op de verlaging van premies voor bepaalde risicodekkingen (met name het risico van overlijden voor de uitkeringsdatum). De compensaties leiden tot herberekening van de (verzekerde) waarden van de desbetreffende verzekeringen of tot uitkeringen ineens. Verder hebben de regelingen ook voor de toekomst gevolgen. De compensatieregelingen hebben op de volgende drie situaties betrekking: 1. compensatie voor het verleden van nog lopende verzekeringen;

De compensatie onder punt 1 bestaat uit een tegemoetkoming voor zover in het verleden te veel kosten in rekening zijn gebracht. De tegemoetkoming kan ook bestaan uit een premieverlaging met terugwerkende kracht voor bepaalde risicodekkingen. De tegemoetkomingen vinden plaats door een betaling ineens of door bijboeking van waarden op nog lopende verzekeringen op de einddatum of een eerder tijdstip. Volledigheidshalve zij opgemerkt dat ook premievrije polissen lopende verzekeringen zijn. De compensatie onder punt 2 bestaat meestal uit een nabetaling ineens in contanten aan de verzekeringnemer of de begunstigde van de verzekering. Dit is aan de orde als de verzekering inmiddels al tot uitkering is gekomen (geëxpireerd) of is afgekocht. Het is ook mogelijk dat de

13

van zaken de beleggingsverzekering niet zou hebben gesloten. Daarmee doet de polishouder terecht een beroep op dwaling. Een beroep op dwaling leidt normaliter tot vernietiging van de overeenkomst met terugwerkende kracht. De verzekeraar moet dan alle gemaakte kosten vergoeden. Dat is alleen anders als door een wijzigingsvoorstel van de verzekeraar de overeenkomst zodanig wordt aangepast, dat het bij ongewijzigde voortzetting van de overeenkomst geleden en te lijden nadeel wordt opgeheven. Dit was ook het geval in deze procedure, waardoor de overeenkomst niet met terugwerkende kracht werd vernietigd, maar conform het wijzigingsvoorstel van de verzekeraar werd aangepast. Daarbij werd zowel het nadeel van de foute rendementsprognose al het nadeel door het hefboomeffect weggenomen.

verzekering is overgegaan op een andere verzekeraar of (sinds de invoering van het banksparen in 2008) naar een bankinstelling. De verlaging van de kosten en/of risicopremies onder punt 3 kan tot gevolg hebben dat toekomstige premies worden verlaagd. Het is ook mogelijk dat de premies gelijk blijven, maar dat hogere verzekerde rechten zijn overeengekomen.

Succesvol beroep op dwaling U kunt een succesvol beroep op dwaling doen als u bij een juiste voorstelling van zaken de overeenkomst met in dit geval de verzekeraar niet zou hebben gesloten. Die onjuiste voorstelling kan met name worden veroorzaakt door een informatiegebrek. Ook in de zaak waarover de rechter onlangs heeft beslist, ging het geschil ook over de informatie die de verzekeraar aan een polishouder bij het sluiten van een beleggingsverzekering over de kosten had verstrekt. De rechter besliste dat de verzekeraar de polishouder verkeerd had geïnformeerd over het te behalen rendement dat nodig zou zijn om het beoogde eindkapitaal op de uitkeringsdatum te bereiken. Daarbij had de verzekeraar geen rekening gehouden met bepaalde kosten die eerst op de inleg/premie worden ingehouden. Het deel van de inleg dat daadwerkelijk voor belegging kon worden gebruikt, was daardoor lager en dus kon met de inleg een lager eindkapitaal worden bereikt.

Overigens is de verzekeraar in beroep gegaan tegen het vonnis van de rechtbank. Niet zozeer vanwege het vastgestelde schadebedrag, maar meer omdat de verzekeraar vindt dat er geen sprake is van dwaling.

Commentaar Heel veel Nederlandse huishoudens hebben één of meerdere woekerpolissen. Tot voor kort werd steeds gedacht dat met het sluiten van de compensatieregelingen met de verzekeraars, voor polishouders een redelijk resultaat was bereikt. Die gedachte lijkt nu door de uitkomst van de berechte zaak achterhaald te zijn. Met een succesvol beroep op dwaling, lijkt een veel beter resultaat haalbaar te zijn. Hoewel de betreffende verzekeraar inmiddels in hoger beroep is gegaan, zal dit resultaat mogelijk ook andere polishouders motiveren om de gang naar de rechter te maken. U moet daarbij wel bedenken dat voor een beroep op dwaling een 3-jaarstermijn van kracht is. Deze termijn gaat in nadat de polishouder heeft kennisgenomen van de aangeboden compensatieregeling. Het is derhalve zaak om niet te wachten met het ondernemen van actie, als u zich niet bij de aangeboden compensatie wenst neer te leggen.

Daarnaast had de dwaling ook betrekking op het zogenoemde ‘hefboomeffect’ waarover de verzekeraar de polishouder niet goed had geïnformeerd. Het hefboomeffect doet zich voor bij risicoverzekeringen, zoals een overlijdensrisicoverzekering. De premie die voor deze verzekering moet worden betaald, is afhankelijk van het met de beleggingen opgebouwde vermogen ten opzichte van het verzekerde bedrag. Heeft u bijvoorbeeld € 100.000 aan vermogen opgebouwd en een verzekerd bedrag van € 130.000, dan hoeft de verzekeraar nog maar € 30.000 af te dekken. De premie wordt daarop aangepast. Doen de beleggingen het niet zo goed, dan is er minder opgebouwd vermogen en moet een groter deel van het verzekerd bedrag worden afgedekt en dus stijgt de premie voor de overlijdensrisicoverzekering. Dit heeft weer tot gevolg dat een kleiner deel van de inleg, waarop de premie wordt ingehouden, kan worden gebruikt voor vermogensopbouw. Dit leidt weer tot nog minder beleggingsresultaat. Dit domino-effect heet het hefboomeffect. De rechter vond dat de verzekeraar in de berechte zaak dit effect onvoldoende aan de polishouder had uitgelegd. De verstrekte informatie was dusdanig misleidend dat de polishouder bij een juiste voorstelling

Pas op met ontslagvergoedingen in de vorm van een stamrecht Als u bij ontslag aan een werknemer een stamrecht (een recht op periodieke uitkeringen) toezegt, dan kan de loonheffing onder voorwaarden worden uitgesteld tot het moment waarop de uitkeringen ingaan. Op het moment dat u het stamrecht toezegt, past u dan de stamrechtvrijstelling toe, waardoor u geen loonheffing hoeft in te houden. Een stamrecht is echter alleen aan de 14

orde als sprake is van een toekenning ter vervanging van gederfd of te derven loon. De Belastingdienst heeft onlangs in een handreiking aangegeven wanneer er sprake is van gederfd of te derven loon. Hierna geven we eerst aan waaraan de ontslagvergoeding volgens de handreiking moet voldoen. Daarna staan we kort stil bij het risico van een strafheffing als het stamrecht kwalificeert als een regeling voor vervroegde uittreding.

zoals het wel of niet deelnemen aan een levensloopregeling of spaarloon en de aftrekbare pensioenpremies, geen invloed op de hoogte van het toe te kennen stamrecht. Ook loonbestanddelen die al zijn inverdiend door verrichte arbeid behoren niet tot het te derven loon. Voorbeelden daarvan zijn het vakantiegeld, tantièmes, provisies, niet opgenomen vakantiedagen en (naar evenredigheid bepaalde) diensttijduitkeringen. Tot slot kunnen onder voorwaarden ook niet tot de inkomensschade worden gerekend, de omzettingen van belast loon in een vrije vergoeding of verstrekking in het kader van een cafetariaregeling.

Te derven loon Een stamrecht dat u wegens ‘te derven loon’ aan uw werknemer toekent, moet dienen ter compensatie van het loon dat hij/zij bij een normale voortzetting van de dienstbetrekking zou hebben genoten tot aan de reguliere einddatum van zijn/haar dienstbetrekking. Een stamrecht bij ontslag uit een dienstbetrekking voor onbepaalde tijd kan betrekking hebben op loon tot aan de reguliere, overeengekomen pensioendatum. Een stamrecht dat u toekent aan een werknemer met een dienstbetrekking voor bepaalde tijd kan maximaal betrekking hebben op het loon tot aan het einde van het arbeidscontract. Hierna gaan we steeds uit van een dienstbetrekking voor onbepaalde tijd.

De pensioenschade bestaat uit de te derven pensioenaanspraken. Daartoe behoort de compensatie voor het wegvallen van de betaling van de werkgeverspremies voor alle vormen van oudedagsvoorziening tot aan de aan de datum waarop deze betaling zou zijn voortgezet bij een normale voortzetting van de dienstbetrekking tot aan de reguliere pensioendatum. De compensatie mag mede bestaan uit de premies voor een ouderdomspensioen die u als werkgever zonder het ontslag nog na de reguliere VUT- of prepensioeningangsdatum zou hebben moeten betalen tot aan de ingangsdatum van het ouderdomspensioen. Als in de inkomensschade geen vergoeding voor de werknemerspremies voor ouderdomspensioen is opgenomen, dan mogen die premies ook meegenomen worden bij de berekening van de pensioenschade. De Belastingdienst vindt dat u de pensioenschade niet mag berekenen met behulp van een offerte van een verzekeringsmaatschappij voor een storting van een (hogere) koopsom voor een stamrecht die is berekend aan de hand van het verschil in de contante waarde van pensioenuitkeringen bij voortzetting van de dienstbetrekking en de contante waarde van de pensioenuitkeringen bij ontslag.

De periode waarover u een als stamrecht kwalificerende ontslagvergoeding kunt toekennen, is dus gemaximeerd tot de reguliere ingangsdatum van het pensioen. Dit is de richtdatum van de ouderdomsvoorziening, zoals VUT, prepensioen, vroegpensioen of ouderdoms-pensioen. Het is mogelijk dat de werknemer de in een stamrecht omgezette ontslagvergoeding feitelijk gebruikt als aanvulling op het pensioen. Dat betekent echter niet dat een stamrecht mag worden toegekend als aanvulling op een oudedagsvoorziening. De mogelijkheid om de ingangsdatum van het stamrecht uit te stellen tot 65 jaar is alleen bedoeld om ex-werknemers niet te dwingen tot een directe opname van de stamrechtuitkeringen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de situaties waarin de werknemer direct na zijn ontslag over andere inkomsten kan beschikken.

Inkomensschade en pensioenschade De ontslagvergoeding die kwalificeert als stamrecht waarop de stamrechtvrijstelling van toepassing kan zijn, bestaat in de praktijk vaak uit twee componenten: inkomensschade en pensioenschade. De inkomensschade bestaat uit het civielrechtelijk overeengekomen brutoloon. Daartoe behoren ook de werknemerspremies voor het ouderdomspensioen. Omdat wordt uitgegaan van het brutoloon, hebben allerlei subjectieve beslissingen van de werknemer,

Maximum van stamrecht voor te derven loon De ontslagvergoeding die kwalificeert voor een stamrecht hoeft niet uitdrukkelijk op een exacte berekening van de inkomens- en de pensioenschade te worden gebaseerd. Een subjectieve, ongespecificeerde of via onderhandelingen vastgestelde invulling van het begrip 15

De inspecteur bevestigt in de beschikking dat de ontslagvergoeding, gouden handdruk of stamrecht geen RVU is en u de strafheffing dus niet hoeft te betalen. Let wel, deze beschikking moet door u als (ex-)werkgever worden aangevraagd en dus niet door de werknemer!

‘te derven loon’ is voldoende, mits u wel binnen de fiscaal maximale bedragen blijft die kunnen dienen voor vergoeding van de inkomens- en de pensioenschade.

Gederfd loon Een stamrecht kan ook worden toegekend ter vervanging van ‘gederfd loon’. Van ‘gederfd loon’ is alleen sprake als de werknemer op het gemiste loon dat door het stamrecht wordt vervangen, rechtens aanspraak heeft gehad. Het is in tegenstelling tot ‘te derven loon’ niet voldoende dat de werknemer het loon onder normale omstandigheden zou hebben genoten of dat hij/zij de – al dan niet door de werkgever gewekte – reële verwachting heeft mogen hebben dat het loon zou worden uitgekeerd. Er mag geen sprake zijn van een achteraf vastgestelde extra beloning, hoe redelijk die ook mag zijn.

Overigens zijn er verzekeraars die alleen aan de uitvoering van een stamrecht meewerken als u een dergelijke beschikking van de inspecteur kunt overleggen. Het is ook mogelijk dat u weliswaar geen beschikking hoeft te overleggen, maar u er wel voor moet tekenen dat een eventuele strafheffing voor uw rekening komt. Als u vooraf een beschikking aanvraagt, dan bent u bovendien in de gelegenheid om de uitkering of het stamrecht nog aan te passen, in het geval de inspecteur van mening is dat wel sprake is van een RVU.

Commentaar Stamrechtvrijstelling

Als u aan uw werknemer een ontslagvergoeding toekent, dan moet de vergoeding dienen ter vervanging van gederfd of te derven loon om te kwalificeren als een stamrecht, waarop de stamrechtvrijstelling kan worden toegepast. Een stamrecht dat gederfd loon vervangt heeft steeds betrekking op loon waarop de werknemer rechtens aanspraak heeft gehad. Een stamrecht ter vervanging van te derven loon heeft bij een dienstverband voor onbepaalde tijd steeds betrekking op inkomensschade en pensioenschade die de werknemer lijdt tot aan de reguliere ingangsdatum van de oudedagsvoorziening. Als u aan een oudere werknemer een ontslagvergoeding of stamrecht toezegt, dan moet u voorkomen dat deze wordt aangemerkt als een regeling voor vervroegd uittreden (RVU), anders bent u sinds 1 januari 2011 een niet op werknemer te verhalen strafheffing van 52% verschuldigd.

Als de hoogte van de ontslagvergoeding die wordt toegekend ter vervanging van ‘gederfd of te derven loon’ vaststaat, kan de vergoeding zonder loonheffing worden ondergebracht in een stamrecht. Het stamrecht moet u dan wel bij een erkende instelling/verzekeraar rechtstreeks hebben ondergebracht. In de praktijk zijn dat meestal een verzekeringsmaatschappij of een stamrechtBV (bijvoorbeeld een eigen BV van de ex-werknemer of zijn/haar partner) of uzelf als ex-werkgever. Sinds 1 januari 2010 bestaat ook de mogelijkheid om de ontslagvergoeding op een stamrechtspaarrekening of stamrechtbeleggingsrekening te storten. De stamrechtuitkeringen moeten uiterlijk ingaan in het jaar waarin de (ex-)werknemer de leeftijd van 65 jaar bereikt, tenzij de ex-werknemer eerder overlijdt. Dan kunnen de uitkeringen eerder ingaan, mits deze worden gedaan aan de (gewezen) echtgenoot/partner of (pleeg)kinderen die de leeftijd van 30 jaar nog niet hebben bereikt.

Lijfrentepremieaftrek

Voorkom de strafheffing

Als u een pensioentekort heeft, dan kunt u de betaalde lijfrentepremie in aftrek brengen op uw inkomen. Tot het belastingjaar 2011 kon u de betaalde lijfrentepremie onder voorwaarden in het ene jaar betalen en in het voorafgaande jaar aftrekken. Deze terugwentelingsmogelijkheid is sinds 1 januari 2011 beperkt. Hierna staan eerst stil bij het pensioentekort. Daarna geven we aan in welke gevallen de terugwentelingsmogelijkheid is vervallen en in welke gevallen niet.

Als u aan een oudere werknemer een gouden handdruk of stamrecht toezegt, dan kan deze worden aangemerkt als een regeling voor vervroegd uittreden (RVU). Het is overigens aan de Belastingdienst om te bewijzen dat dit aan de orde is. U krijgt dan te maken met een niet op de werknemer te verhalen strafheffing van (sinds 1 januari 2011) maar liefst 52%. U moet dus voorkomen dat de ontslagvergoeding/gouden handdruk of de uitkeringen uit een stamrecht een RVU is. U doet er verstandig aan een ontslagvergoeding pas uit te keren, als u er ondubbelzinnig van overtuigd bent dat een RVU niet aan de orde is. Bij twijfel kunt u vooraf een beschikking vragen aan de inspecteur van de Belastingdienst.

Pensioentekort U komt voor lijfrentepremieaftrek in aanmerking als u een aantoonbaar pensioentekort heeft. De berekening van 16

Terugwentelen bij omzetting stakingswinst

het pensioentekort en daarmee van de maximaal aftrekbare lijfrentepremie, is een vrij lastige exercitie die u het best aan een deskundige kunt overlaten. Voor de berekening van de in 2010 maximaal aftrekbare lijfrentepremie zijn de inkomensgegevens over 2009 en de pensioenaangroei over 2009 bepalend. De pensioenaangroei is het verschil tussen het pensioen dat u aan het begin van het kalenderjaar en aan het eind van het jaar heeft opgebouwd als gevolg van deelname aan een pensioenregeling. Deze opgave moet uw verzekeraar of pensioenfonds vóór 1 november 2010 aan u hebben verstrekt. Voor zelfstandige ondernemers is de eventuele dotatie aan de oudedagsreserve in 2009 van invloed op de af te trekken lijfrentepremie in 2010.

De Wet IB 2001 stelt als voorwaarde voor het bedingen van een stakingslijfrente bij een ‘eigen’ vennootschap dat de onderneming moet worden ingebracht en dat die vennootschap de onderneming voortzet. Als dus vooraf al duidelijk is dat de in te brengen onderneming uiteindelijk zal worden verkocht, bestaat er geen recht op aftrek van de stakingslijfrente. De stakingslijfrenteaftrek is gemaximeerd. De hoogte van de maximaal aftrekbare lijfrentepremie is onder meer afhankelijk van de leeftijd van de ondernemer op het moment van staken, de mate van eventuele arbeidsongeschiktheid en het antwoord op de vraag of de staking al dan niet wordt veroorzaakt door het overlijden van de ondernemer. Verder kan ook de ingangsdatum van de lijfrenteuitkeringen relevant zijn voor de hoogte van de aftrek. Voor de betaling van een lijfrentepremie voor in 2010 gerealiseerde stakingswinst heeft u nog tot 1 juli 2011 de tijd.

Geen terugwentelen meer in de jaarruimte en reserveringsruimte De hoogte van uw pensioentekort bepaalt het bedrag dat u in enig jaar als lijfrentepremie kunt aftrekken. Dit is de jaarruimte. Als u in de zeven voorafgaande jaren minder lijfrentepremie heeft afgetrokken dan u op grond van de jaarruimte had mogen aftrekken, dan kunt u van de reserveringsruimte gebruikmaken. U haalt dan de nietbenutte aftrek in. Tot nu toe heeft u voor de aftrek van de lijfrentepremie in de jaarruimte en de reserveringsruimte de mogelijkheid om de premie die u vóór 1 april van het volgende jaar heeft betaald, in het voorafgaande belastingjaar in aftrek te brengen. De premie die u dit jaar vóór 1 april heeft betaald, kunt u nog in uw aangifte over 2010 in aftrek brengen. Vanaf de aangifte inkomstenbelasting 2011 is deze terugwentelingsmogelijkheid vervallen. Dan moet u de lijfrentepremie in het jaar van de aftrek hebben betaald.

Let op: Enkele al opgebouwde voorzieningen moeten op het getalsmatig maximum in mindering worden gebracht, voordat u de beschikbare lijfrenteaftrekruimte bepaalt. Hieronder vallen onder meer de waarde van oude pensioenaanspraken in de winstsfeer, de stand van de oudedagsreserve op 1 januari van het jaar van staken en, op enkele uitzonderingen na, de in het verleden afgetrokken lijfrentepremies. Evenals de lijfrente in het kader van de omzetting van een oudedagsreserve is de terugwentelingsmogelijkheid voor een stakingslijfrente niet vervallen.

Terugwentelen bij omzetting oudedagsreserve Commentaar

Ondernemers kunnen naar believen een bedrag uit de oudedagsreserve omzetten in een lijfrente die dient ter compensatie van een pensioentekort. Deze afname van de oudedagsreserve door betaling van lijfrentepremie beïnvloedt wel de lijfrentepremieaftrek in de jaarruimte. Het is toegestaan om in het jaar van staking nog te doteren aan de oudedagsreserve, mits dit bedrag mede wordt aangewend voor een lijfrente. Ook aan de overige voorwaarden voor toevoeging aan de oudedagsreserve moet worden voldaan. De betaling van de aftrekbare premie in 2010 moet u uiterlijk vóór 1 juli 2011 hebben voldaan. In tegenstelling tot de aftrek in jaarruimte en de reserveringsruimte, is deze terugwentelingsmogelijkheid niet vervallen. Voor de aangifte inkomstenbelasting over 2011 kunt u dus de aftrek van vóór 1 juli 2012 in het kader van de omzetting van een oudedagsreserve betaalde lijfrentepremie, terugwentelen naar 2011.

Als u volgend jaar in uw aangifte inkomstenbelasting 2011 de lijfrentepremie in de jaarruimte en/of reserveringsruimte wilt aftrekken, dan moet u zorgen dat u die premie in 2011 heeft betaald. Voor de lijfrente in het kader van de omzetting van een oudedagsreserve of voor een stakingslijfrente, heeft u voor aftrek in 2011 in 2012 nog zes maanden de tijd voor de betaling.

17

Sociale zekerheid Voorkom loonsancties bij re-integratie zieke werknemer Als een werknemer ziek wordt, dan moet u in beginsel maximaal 2 jaar loon doorbetalen. Na afloop van deze periode wordt de loondoorbetaling in beginsel niet verlengd, tenzij u zich onvoldoende heeft ingespannen voor de werkhervatting van uw zieke werknemer of niet aan de administratieve Poortwachterseisen heeft voldaan. Voor werknemers met een tijdelijk dienstverband geldt de loondoorbetalingsplicht bij ziekte in beginsel tot het einde van het dienstverband. Sinds afgelopen jaar is een toename zichtbaar in het aantal loonsancties. Hierna gaan we eerst in op de re-integratieinspanningen die van u (en uw zieke werknemer) worden verwacht en de loonsancties als u niet aan uw inspanningsverplichtingen voldoet.

Re-integratieverplichtingen

adequaat (bedrijfs- of) verzuimreglement heeft opgesteld. U moet tenminste uiterlijk na 6 weken ziekte een probleemanalyse door de arbodienst of ingehuurde deskundigen laten opstellen, uiterlijk na 8 weken ziekte met de werknemer een plan van aanpak hebben opgesteld en dit elke 6 weken evalueren, uiterlijk na 42 weken ziekte een ziekmelding aan het UWV hebben gezonden, na 1 jaar ziekte een evaluatie van de re-integratie-inspanningen hebben opgesteld, uiterlijk 15 weken voor het einde van de wachttijd een re-integratieverslag hebben opgesteld en dit in afschrift aan de werknemer hebben gezonden.

De werkgever en de zieke werknemer moeten zich sinds de inwerkingtreding van Wet verbetering poortwachter aantoonbaar voldoende inspannen voor re-integratie. U moet onder meer maatregelen treffen om de zieke werknemer passende arbeid aan te bieden en de zieke werknemer is verplicht om de hem aangeboden passende arbeid te verrichten. Cruciaal hierbij is het antwoord op de vraag wat onder ‘passende arbeid’ moet worden verstaan. Volgens het Burgerlijk Wetboek (BW) omvat dit begrip alle arbeid die voor de krachten en bekwaamheden van de werknemer is berekend, tenzij aanvaarding om lichamelijke, geestelijke of sociale redenen niet van hem kan worden verlangd. Als leidraad geldt dat het bij passende arbeid moet gaan om arbeid die in redelijkheid aan de werknemer kan worden opgedragen, gezien onder meer zijn arbeidsverleden, opleiding, gezondheidstoestand, de afstand tot het werk, zijn loon en hetgeen waartoe hij nog in staat is. Naarmate de arbeidsongeschiktheid langer duurt, wordt een ruimere invulling gegeven aan wat onder passende arbeid kan worden verstaan. In eerste instantie wordt gestreefd naar duurzame terugkeer naar de eigen werkplek. Als de werknemer niet binnen 1 jaar bij u duurzaam in passende arbeid kan worden herplaatst, dan moet u (laten) zoeken naar andere passende arbeid buiten uw eigen bedrijf.

Als u of uw werknemer wilt weten of u voldoende re-integratie-inspanningen onderneemt, dan kunt u (of uw werknemer) bij het UWV een deskundigenoordeel aanvragen. Het UWV onderzoekt en geeft een oordeel over het bestaan van arbeidsongeschiktheid, de aanwezigheid van passende arbeid en beantwoordt de vraag of u voldoende re-integratie-inspanningen heeft geleverd, afhankelijk van het onderwerp waarover u een oordeel aan het UWV heeft gevraagd. Of voldoende re-integratie-inspanningen zijn ondernomen, blijkt in ieder geval uit het oordeel van het UWV over het re-integratieverslag dat bij de WIAaanvraag aan het UWV moet worden overlegd. De werkgever is overigens alleen in verzuim, indien geen deugdelijke reden voor het handelen of nalaten kan worden aangevoerd. Het is derhalve, afhankelijk van de individuele feiten en omstandigheden van het geval, de moeite waard om te bezien of een deugdelijke reden kan worden aangevoerd. Uit uitspraken van de hoogste rechter, de Centrale Raad van Beroep, blijkt dat een werkgever in elk geval geen deugdelijke reden heeft indien zijn verzuim het gevolg is van een onjuist oordeel of advies van de

Onder ‘voldoende inspannen’ vallen niet alleen de concrete maatregelen die u als werkgever heeft genomen, maar ook de tijdigheid van het nemen van maatregelen. Als u te laat actie heeft ondernomen om te onderzoeken of, en in welke mate er passende arbeid voor de zieke werknemer aanwezig is, dan kunt u toch in verzuim zijn en met loonsancties te maken krijgen. Daarom is het van groot belang dat u een 18

Een andere situatie waarin uw loondoorbetalingsplicht al binnen 2 jaar eindigt, is als uw werknemer in de eerste 2 ziektejaren, gelet op zijn/haar medische aandoening en naar algemene maatstaven, geen adequate medische behandeling wenst te ondergaan. In dat geval kan worden gesteld dat uw werknemer zijn/haar medisch herstel belemmert. Dit leidt ertoe dat deze werknemer geen recht heeft op loondoorbetaling. Dit feit leidt bovendien tot sancties op de WIA-uitkering.

arbodienst of ingehuurde deskundigen. Indien volgens een advies van de arbodienst of ingehuurde deskundigen minder, geen of later re-integratieinspanningen kunnen worden verricht, is het raadzaam om op dat moment een deskundigenoordeel bij het UWV aan te vragen. Indien bij een dienstverband voor bepaalde tijd van een zieke werknemer de kosten van de re-integratieinspanningen voor u meer bedragen dan 70% van de loonkosten voor de resterende periode van het dienstverband, kunt u uiterlijk 6 weken voor het einde van het dienstverband aan het UWV verzoeken om de re-integratie-inspanningen van u over te nemen.

Langer loon doorbetalen Als u zich gedurende de loondoorbetalingsperiode niet voldoende heeft ingezet, kan het Uitvoeringsinstituut werknemersverzekeringen (UWV) de duur van de loondoorbetalingsplicht verlengen. De duur van de verlengde loondoorbetalingsplicht is afhankelijk van de termijn die nodig is om het verzuim te herstellen. Als u als werkgever dus alsnog snel de gewenste re-integratieinspanningen verricht of de administratieve tekortkoming herstelt, verkort u daarmee de duur van de verlengde loondoorbetalingsplicht. Er is geen minimale verlenging, wel een maximale verlenging van 52 weken.

Loon doorbetalen Als een werknemer ziek wordt, dan moet u in beginsel maximaal 2 jaar loon doorbetalen en voor een werknemer met een tijdelijk dienstverband maximaal tot het einde van het dienstverband. In dat geval wordt de loondoorbetalingsplicht na einde van het dienstverband in beginsel niet verlengd, maar kan de uitkering Ziektewet door het UWV over maximaal 52 weken op u worden verhaald. Als echter direct duidelijk is of al binnen de loondoorbetalingsperiode duidelijk wordt dat hij/zij volledig en duurzaam arbeidsongeschikt is, kan de werknemer eerder verzoeken om een keuring om tot de WIA toegelaten te worden. Hij/zij kan dan eerder instromen in de Regeling inkomensvoorziening volledig arbeidsongeschikten (IVA). De IVA-uitkering bedraagt 75% van het loon. U heeft dan geen re-integratieverplichtingen meer. Bij het verzoek hoeft geen re-integratieverslag te worden ingediend. Een medisch onderbouwde verklaring van een bedrijfsarts en/of een medisch specialist, waaruit blijkt dat bij de betrokkene medisch herstel in de (resterende) periode van loondoorbetaling bij ziekte is uitgesloten, volstaat. De verkorte wachttijd kan slechts 1 keer worden aangevraagd en bedraagt minimaal 13 weken en maximaal 78 weken. Het einde van de wachttijd wordt niet eerder vastgesteld dan 10 weken na de datum van indiening van het verzoek. Zodra de werknemer vervroegd is toegelaten tot de IVA, eindigt de loondoorbetalingsplicht van zijn/haar werkgever. Omdat een vervroegde IVA-uitkering slechts 1 keer kan worden aangevraagd, is het raadzaam om voorafgaand aan de aanvraag via een deskundigenoordeel van het UWV te laten vaststellen of de werknemer duurzaam en volledig arbeidsongeschikt wordt geacht.

Het UWV moet de sanctiebeschikking uiterlijk 6 weken vóór de afloop van de reguliere 2-jaar loondoorbetalingsperiode opleggen. Zodra u de tekortkoming heeft hersteld of de aanvullende gegevens heeft aangeleverd, meldt u dit aan het UWV. Het UWV beoordeelt dan binnen 3 weken of de inspanningen voldoende zijn geweest. Als dat zo is, dan geeft het UWV binnen 6 weken aan wanneer de loonsanctie eindigt. Na uw melding van herstel van het verzuim eindigt de loonsanctie dus 9 weken na de datum van uw melding. Als de inspanningen niet voldoende zijn geweest, dan deelt het UWV dat aan u mee en loopt de sanctie door. Als u het niet eens bent met de opgelegde loonsanctie kunt u binnen zes weken na de datum van de sanctiebeschikking, bezwaar (en later beroep of hoger beroep) instellen.

Geen verlenging bij te late WIA-aanvraag Na de periode van loondoorbetaling bij ziekte komt de arbeidsongeschikte werknemer onder voorwaarden in aanmerking voor een WIA-uitkering. De werknemer heeft geen recht op loondoorbetaling bij ziekte als hij/ zij de WIA-aanvraag te laat indient. ‘Te laat’ is in dit verband later dan 13 weken voor het einde van de 2 jaar ziekte. De periode van loondoorbetaling wordt wel verlengd tot het moment waarop de WIA-aanvraag alsnog wordt ingediend, als het niet uitsluitend aan de werknemer is te wijten dat de aanvraag te laat is ingediend. 19

Commentaar

Zij kunnen tussen 20 en 65% van hun arbeidsinkomen verdienen. Gedurende maximaal 3 jaar en 2 maanden krijgen zij een uitkering van 70% van (maximaal) het maximum sv-loon en daarna een percentage van het wettelijk minimumloon als zij met werken minder dan 50% verdienen van wat zij volgens het UWV moeten kunnen verdienen; 3. Arbeidsongeschikten die meer dan 65% van hun arbeidsinkomen kunnen verdienen.

Het beste middel om te voorkomen dat u veel met loondoorbetaling tijdens ziekte te maken krijgt, is door zelf als werkgever zoveel mogelijk maatregelen te nemen om ziekteverzuim te voorkomen. U kunt het ziekteverzuim beperken door een adequaat ziekteverzuimbeleid volgens de Wet verbetering poortwachter te realiseren. Als u wel met ziekteverzuim van uw werknemers te maken krijgt, is het zaak om te zorgen dat u tijdig aan alle re-integratieverplichtingen voldoet, zodat u een verlenging van de loondoorbetalingplicht voorkomt. Als u toch met een loonsanctie te maken krijgt, dan is het zaak om het verzuim zo snel mogelijk te herstellen én vooral ook om dat zo snel mogelijk bij het UWV te melden! Zo beperkt u in ieder geval de duur van de verlengde loondoorbetaling. Als u onvoldoende kennis heeft van de re-integratieverplichtingen en/of in bepaalde situaties twijfelt, bijvoorbeeld over een advies van de arbodienst en/of ingehuurde deskundigen, raadpleeg dan tijdig uw adviseur.

De eerste twee groepen arbeidsongeschikten vallen onder de WIA. Voor de laatste groep is geen overheidsregeling getroffen. Werknemers die minder dan 35% loon verliezen wegens arbeidsongeschiktheid, worden voor de WIA niet als arbeidsongeschikt beschouwd.

Gebruik WGA leidt tot premieverhoging Als uw (ex-)werknemer een IVA-uitkering geniet, dan heeft dat geen gevolgen voor de door u te betalen premie voor de verzekering tegen het risico van arbeidsongeschiktheid van uw werknemers. Ontvangen uw (ex-)werknemers echter een WGA-uitkering, dan heeft dit wel gevolgen voor de premie. Ongeacht of u publiek of privaat verzekerd bent, u krijgt gedurende maximaal 10 jaar (na de verplichte loondoorbetalingsperiode van 2 jaar) te maken met een ‘boete’. Als u publiek verzekerd bent, dan heeft die boete de vorm van een hogere gedifferentieerde premie WGA. Bent u eigenrisicodrager voor de WGA dan heeft de ‘boete’ de vorm van een gedurende (maximaal) de genoemde periode voor de (ex-)werknemer te betalen WGA-uitkering. Als u deze acute financiële last privaat heeft verzekerd, dan leidt deze situatie binnen de genoemde periode van 10 jaar in de praktijk van verzekeraars na 3 jaar van een vaste premie, eveneens tot een hogere private premie. Er zijn ook verzekeraars die na 3 jaar van een vaste premie, de nieuwe premie bepalen op basis van de arbeidsongeschiktheidslasten van alle bij die verzekeraar verzekerde werkgevers. In die zin kunt u na 3 jaar ook worden geconfronteerd met een hogere private premie indien het in deze bijdrage bedoelde risico zich voordoet bij een andere werkgever, die bij uw verzekeraar is verzekerd.

Toch forse premieverhoging bij volledig arbeidsongeschikte werknemers Arbeidsongeschikte werknemers die op of na 1 januari 2004 ziek zijn geworden, komen op grond van de wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA), na 2 jaar ziekte mogelijk in aanmerking voor een WIA-uitkering. Afhankelijk van de mate van arbeidsongeschiktheid en de duurzaamheid daarvan krijgen zij een uitkering krachtens de Inkomensvoorziening voor volledig en duurzaam arbeidsongeschikten (IVA) of krachtens de regeling Werkhervatting gedeeltelijk arbeidsongeschikten (WGA). Als uw (ex-)werknemers de laatstgenoemde uitkering hebben genoten, dan leidt dit bij u als publiek verzekerde werkgever tot premieverhoging. Met die premieverhoging kunt u echter ook te maken krijgen als uw werknemer volledig arbeidsongeschikt is en u daarop in de zin van re-integratie geen enkele invloed kunt uitoefenen. Hoe onrechtvaardig en onbedoeld dit ook mag lijken, in deze bijdrage geven we aan hoe dit toch kan en meer voorkomt dan u wellicht denkt.

De WIA-regeling Het arbeidsongeschiktheidstelsel lijkt op zich een duidelijk stelsel waarover weinig interpretatie-verschillen kunnen ontstaan. Toch komt het regelmatig voor dat een volledig arbeidsongeschikte (ex-)werknemer door de strenge uitvoering van het UWV niet als ‘duurzaam arbeidsongeschikt’ wordt aangemerkt. De (ex-)werknemer krijgt dan geen IVA-uitkering, maar een WGA-uitkering.

Er bestaan drie groepen arbeidsongeschikten: 1. De IVA-gerechtigden zijn volledig en duurzaam arbeidsongeschikt. Zij kunnen niet meer dan 20% van hun arbeidsinkomen verdienen. De IVA-uitkering bedraagt 75% van (maximaal) het maximumloon voor de sociale verzekeringen (sv-loon); 2. WGA-gerechtigden zijn gedeeltelijk arbeidsongeschikt. 20

€ 79.334,46, zodat de totale ‘boete’ € 88.149,40 (!) bedraagt. De boete valt behoorlijk hoger uit bij een hoger premieloon en een hoger maximumpercentage van 2,2% voor grote werkgevers (premieloon hoger dan € 747.500). Werkgevers die eigenrisocodrager voor de WGA zijn en hun lasten bij een verzekeraar hebben verzekerd, krijgen deze lasten – na 3 jaar van een vaste premie – uiteraard ook in de private premie doorberekend, op individuele of collectieve basis.

Dit heeft voor u grote financiële gevolgen, omdat de IVAuitkering immers niet, maar de WGA-uitkering wel wordt meegeteld bij de berekening van de genoemde ‘boete’.

Werkgevers ervaren deze boete als een extreme onrechtvaardigheid, omdat zij geen enkele invloed op deze ‘boete’ kunnen uitoefenen.

Waardoor wordt de onrechtvaardigheid veroorzaakt De in het praktijkvoorbeeld geschetste gevolgen vloeien ten eerste voort uit de wijze waarop het een en ander in de sociale verzekeringswetten is geregeld. In de WIA is één van de voorwaarden voor het recht op een WGAuitkering dat de (ex-)werknemer gedeeltelijk arbeidsongeschikt is. Tot zover lijkt een (ex-)werknemer die 100% arbeidsongeschikt is, dus nooit te kunnen meetellen voor een extra premielast. Een andere bepaling in de WIA is echter zo geformuleerd dat een (ex-) werknemer die 100% arbeidsongeschikt is, maar niet als ‘duurzaam’ arbeidsongeschikt kan worden beschouwd, toch als ‘gedeeltelijk’ arbeidsongeschikt in de zin van de WIA moet worden aangemerkt. Voeg daarbij de strenge beoordeling van het begrip ‘duurzaam’ door het UWV en u heeft de oorzaak van de onrechtvaardigheid gevonden.

Een voorbeeld uit de praktijk Een werknemer is in januari 2007 als gevolg van de ziekte MS arbeidsongeschikt geworden en na 2 jaren ziekte stelt het UWV dat de werknemer weliswaar 100% arbeidsongeschikt is, maar dat niet kan worden uitgesloten dat er op termijn nog wel enige verbetering in de gezondheid en/of de belastbaarheid in arbeid van de werknemer kan plaatsvinden. Omdat de werknemer volgens het UWV niet ‘duurzaam’ volledig arbeidsongeschikt is, krijgt de werknemer ingaande januari 2009 geen IVA-uitkering, maar een WGA-uitkering. Hoewel de werkgever in de zin van re-integratie geen enkele invloed kan uitoefenen op de mate van arbeidsongeschiktheid van de volledig arbeidsongeschikte werknemer, krijgt de publiek verzekerde werkgever wel een forse rekening gepresenteerd. Het gemiddelde premieloon over de jaren 2005 t/m 2009 bij de (kleine) werkgever was € 339.661,77 en de hoogte van de in het jaar 2009 betaalde WGA-uitkeringen was € 27.263,45. Het individuele werkgeversrisicopercentage bedraagt daardoor 8,02%. De gedifferentieerde premie WGA voor het jaar 2011 (in het premiesysteem zit een vertragingsmechanisme van 2 jaren) wordt in verband met het wettelijk maximumpercentage gesteld op 1,65%. In dat jaar bedraagt het verwachte premieloon inmiddels € 534.238,87.

Geen incidenteel geval Het hiervoor geschetste probleem is geen incidenteel geval. Uit onderzoek is gebleken dat 75% van de instroom in de WIA en lopende uitkeringen volledig arbeidsongeschikt is. Uitgaande van dit laatste gegeven, stelt het UWV dat van de voor het jaar 2011 geraamde 129.500 WIA-uitkeringen, 31.800 betrekking hebben op een IVA-uitkering en 97.700 op een WGAuitkering. Hierdoor mag worden aangenomen dat in 2011 (75% van 129.500 min 31.800=) 65.325 (ex-) werknemers volledig arbeidsongeschikt zijn en een WGA-uitkering ontvangen die tot extra financiële lasten bij hun werkgevers leiden. Deze cijfers zijn van een dusdanige omvang dat dit probleem een belemmering vormt voor het toch al broze economisch herstel.

De werkgever betaalt voor die ene volledig arbeidsongeschikte werknemer (1,65% over € 534.238,87=) € 8.814,94 en bij een gelijkblijvende situatie over de komende 9 jaren nog eens (9 x € 8.814,94=) 21

Commentaar

belast voor arbeidsongeschiktheidsrisico’s, waarop zij geen enkele invloed kunnen uitoefenen. Zolang de wijziging er niet is, doet u er verstandig aan zich in een vroeg stadium, ook in het kader van het aannemen van personeel, te laten informeren over de mogelijkheden om de genoemde financiële risico’s te voorkomen of te beperken.

De extreme ‘boete’ voor werkgevers van volledig arbeidsongeschikte (ex-)werknemers staat in geen verhouding tot de wettelijke verantwoordelijkheid van u als werkgever voor re-integratie van uw werknemers, laat staan van uw ex-werknemers. Het is aan politiek Den Haag om de wetgeving zodanig te wijzigen dat werkgevers financieel niet extra worden

Arbeidsrecht Functieverlaging een goed alternatief voor ontslag? Als een werknemer niet goed functioneert, dan wilt u die werknemer mogelijk ontslaan. Maar die weg is niet altijd even eenvoudig te gaan. Bovendien bestaat er de kans dat u de werknemer een ontslagvergoeding moet meegeven. In een tijd dat het economisch u mogelijk toch al niet meezit, is dat wellicht niet het doel waarnaar u zou moeten streven. Maar is er een alternatief? Die is er wellicht in de vorm van een functieverlaging, ook wel demotie genoemd. Ook als er binnen uw bedrijf een reorganisatie plaatsvindt, waardoor bepaalde werknemers overtollig worden, kan functieverlaging een optie zijn om te voorkomen dat u werknemers moet ontslaan. Hierna staan we stil bij de mogelijkheden die u als werkgever heeft om een functieverlaging door te voeren.

Functieverlaging met wederzijds goedvinden

Functieverlaging via een eenzijdig wijzigingsbeding

Een arbeidsovereenkomst kan altijd met instemming van de werknemer worden gewijzigd. Het verkrijgen van die instemming zal bij een verbetering van de arbeidsvoorwaarden geen probleem zijn, maar wordt vaak een lastig verhaal bij verslechtering van die voorwaarden. Toch kan het zijn dat ook de werknemer niet onwelwillend tegenover een functiewijziging staat, als dat betekent dat hij in ieder geval zijn baan behoudt. Zeker voor oudere werknemers of minder geschoolde werknemers die vaak moeilijk een andere baan kunnen vinden, kan dit een overweging zijn om toch met uw voorstel tot functieverlaging in te stemmen. In dat geval kunt u met ‘wederzijds goedvinden’ de arbeidsovereenkomst met de betreffende werknemer aanpassen. De instemming met de functieverlaging hoeft niet schriftelijk vast te liggen, maar u doet er verstandig aan dit wel te doen. Het is daarbij raadzaam om de werknemer bedenktijd te geven en daarna de instemming met de wijziging schriftelijk te laten bevestigen. Zo voorkomt u discussie achteraf over de vraag of de werknemer wel uitdrukkelijk akkoord is gegaan.

Als een werknemer niet wenst in te stemmen met uw voorstel tot functieverlaging, dan komt uw belang tegenover dat van uw werknemer te staan. De vraag is dan welk belang moet prevaleren. Een mogelijkheid om zonder instemming van de werknemer de functieverlaging door te voeren, biedt onder voorwaarden het zogenoemde ‘eenzijdig wijzigingsbeding’. Daarmee kunt u onder voorwaarden eenzijdig een arbeidsvoorwaarde wijzigen. U neemt dit beding in beginsel op in de arbeidsovereenkomst met uw werknemer. Opname van het beding in een arbeidsreglement is ook mogelijk, maar dan moet u het reglement wel in de arbeidsovereenkomst van toepassing verklaren. Uw werknemer stemt door ondertekening van de arbeidsovereenkomst in met de mogelijkheid dat zijn arbeidsvoorwaarden door u eenzijdig kunnen worden gewijzigd. Dat betekent echter niet dat u dan zomaar arbeidsvoorwaarden kunt wijzigen: ook als u een eenzijdig wijzigingsbeding bent overeengekomen, kunt u een arbeidsvoorwaarde alleen eenzijdig wijzigen als u een zwaarwegend belang bij de wijziging heeft. U moet hierbij denken aan grote financiële problemen van uw bedrijf door 22

functieverlaging wegens disfunctioneren en een functieverlaging wegens een reorganisatie.

onvoorziene omstandigheden. U moet aantonen dat uw bedrijfsbelang dusdanig groot is dat het redelijk en billijk is dat het belang van uw werknemer daarvoor moet wijken.

In het eerste geval is functieverlaging alleen een optie als u vooraf het disfunctioneren met de betrokken werknemer heeft besproken en hem de kans heeft gegeven zich te verbeteren. Verder moet u vooraf hebben aangegeven dat bij uitblijven van een verbetering functieverlaging het gevolg is. U moet de werknemer bovendien in de gelegenheid hebben gesteld om zich tegen uw verwijten te verweren en u moet zo veel als mogelijk is tegemoetkomen aan eventuele bezwaren van de werknemer. Het spreekt voor zich dat u een dossier heeft waarin vastligt waaruit het disfunctioneren bestaat en wat u heeft ondernomen om met de betrokken werknemer tot een oplossing te komen. Tot slot weegt de rechter ook de persoonlijke omstandigheden van de betrokken werknemer mee in zijn oordeel. De eisen die aan u als werkgever worden gesteld worden strenger naarmate de werknemer langer bij u in dienst is en een lange periode goed heeft gefunctioneerd.

Ingeval van een voorgenomen functieverlaging doet u er overigens verstandig aan eerst even in een eventueel van toepassing zijnde CAO te kijken. Sommige CAO’s sluiten bij voorbaat een functieverlaging uit, terwijl andere deze mogelijkheid juist expliciet vermelden. Wat bij de belangenafweging als redelijk en billijk geldt, hangt met name af van de zorgvuldigheid die u daarbij heeft betracht: heeft u bij het doorvoeren van de wijziging een overgangsregeling getroffen met een redelijke termijn (zie ook verderop) en/of is er overleg geweest met uw werknemer(s) of de ondernemingsraad dan wel de personeelsvertegenwoordiging?

Geen wijzigingsbeding Als u in de arbeidsovereenkomsten met uw werknemers geen wijzigingsbeding heeft opgenomen, dan biedt het principe van goed werkgever- en werknemerschap mogelijk uitkomst. Voor uw werknemer betekent dit dat hij op redelijke voorstellen van uw kant die verband houden met de gewijzigde omstandigheden op het werk, moet ingaan, ook als de gewijzigde omstandigheden in uw risicosfeer liggen. Hij kan slechts afwijzend reageren wanneer aanvaarding van het voorstel redelijkerwijs niet van hem kan worden verwacht. Maar wat is nu een redelijk voorstel? Dit hangt af van de specifieke feiten en omstandigheden van het geval. In de rechtspraak zijn hiervoor enkele handvatten gegeven.

Als aan de functiewijziging een reorganisatie ten grondslag ligt, waardoor bijvoorbeeld functies zijn vervallen, wordt meer toegeeflijkheid van uw werknemer(s) verwacht. Als er dan geen andere functies binnen uw bedrijf zijn van een vergelijkbaar niveau, dan heeft u vaak maar twee opties: ontslag of functieverlaging als u wel lagere functies beschikbaar heeft. Het aanbod van een lagere functie moet wel redelijk zijn, wilt u van de werknemer mogen verwachten dat hij erop ingaat. In sociale plannen wordt bij boventalligheid soms aangegeven dat werknemers verplicht zijn om andere passende functies te accepteren. Onder ‘passend’ wordt dan in het algemeen verstaan een à twee niveaus onder hun oude functie.

Wat zijn uw kansen bij de rechter? Bij de belangenafweging speelt in ieder geval uw motief als werkgever een rol. Bestaat er bijvoorbeeld wel of niet een bedrijfseconomische noodzaak voor de wijziging. Verder wordt bij de belangenafweging waarde toegekend aan het feit of u vooraf overleg heeft gehad met de betreffende werknemer(s) en/of een vertegenwoordigend orgaan. Van de werknemer wordt onder meer verwacht dat hij de voorstellen in ieder geval in overweging neemt en tot onderhandeling bereid is. Ook worden meegewogen de aard van de wijziging, de impact ervan op de privésituatie van de werknemer en of er al dan niet een overgangsregeling is getroffen en of er alternatieven zijn afgewogen. Ingeval van functieverlaging lijkt in de rechtspraak een onderscheid te worden gemaakt tussen een

Functieverlaging dus salarisverlaging? Hoewel het voor u als werkgever wellicht vanzelfsprekend is dat bij een functieverlaging ook een passende salarisverlaging hoort, is dat niet zonder meer het geval. In de rechtspraak is al menige procedure gevoerd over de vraag of een op zichzelf geoorloofde functieverlaging ook moest worden gevolgd door een navenante salarisverlaging, ook in het geval er aan de werknemer een salarisgarantie was verstrekt. Of de functieverlaging mag leiden tot salarisverlaging en hoeveel die salarisverlaging dan mag bedragen, hangt af van de zorgvuldigheid die u 23

de nieuwe functie wel naar behoren. Ingeval van een reorganisatie biedt het u de mogelijkheid om de kennis en ervaring van werknemers te behouden. De werknemers behouden niet alleen hun baan, maar zeker voor oudere werknemers kan de functieverlaging ook een uitkomst zijn, als zij er aan toe zijn om een stapje terug te doen. Tot slot merken we op dat u voor een redelijke afbouwregeling moet zorgen, als de functieverlaging met een salarisverlaging gepaard moet gaan.

daarbij betracht, onder meer of u hierover met de werknemer heeft overlegd. De redelijkheid van een salarisverlaging kan onder meer afhangen van omstandigheden binnen het bedrijf zelf. Als bijvoorbeeld de lagere functie ook al door andere, bestaande werknemers wordt vervuld tegen een bepaald salaris, dan kan het beginsel van ‘gelijk loon voor gelijke arbeid’ worden aangevoerd om het salaris terug te brengen tot het niveau van de andere werknemers. Daarmee wordt bovendien mogelijke onrust binnen uw bedrijf voorkomen. Daarnaast moet u bij het bepalen van de salarisverlaging rekening houden met de belangen van de werknemer. Die belangen worden groter naarmate de werknemer langer bij u in dienst is en lange tijd naar tevredenheid heeft gefunctioneerd. Een redelijke salarisverlaging gaat bovendien gepaard met een redelijke afbouwregeling.

Een redelijke afbouwregeling Hiervoor gaven we aan dat een zorgvuldige belangenafweging onder meer afhangt van het feit of u bij het doorvoeren van de wijziging een overgangsregeling heeft getroffen met een redelijke termijn. In dat geval geeft u blijk van ‘goed werkgeverschap’. Ingeval van een functieverlaging betreft die overgangsregeling meestal een afbouwregeling voor een passende salarisverlaging en (eventueel) de afbouw of intrekking van kostenvergoedingen die niet meer van toepassing zijn, omdat de kosten in de lagere functie niet (meer) worden gemaakt. Een redelijke afbouwregeling is vaak in samenspraak met de werknemer tot stand gekomen en geeft hem voldoende tijd om aan zijn nieuwe inkomenssituatie te wennen. De duur van de afbouwperiode hangt daarbij af van de grootte van de salarisverlaging. Hoe groter de salaristeruggang, hoe langer de afbouwperiode. Dat kan variëren van enkele maanden tot enkele jaren.

Conclusie Functieverlaging heeft misschien in eerste instantie een negatieve lading, maar kan zowel voor u als voor uw werknemer toch het overwegen waard zijn als alternatief voor ontslag. Maar u kunt hiermee niet te lichtvaardig omgaan, omdat daar de nodige haken en ogen aan zitten. Ingeval van disfunctioneren voorkomt u een mogelijke ontslagvergoeding, die behoorlijk uit de klauwen kan lopen als het om een oudere werknemer gaat. Uw werknemer voorkomt het verlies van zijn/haar baan en daarmee mogelijk van langdurige werkloosheid. Bovendien functioneert hij/zij wellicht in 24