Jaarverslag Onderwijskwaliteit als prioriteit. - Fontys Hogescholen Jaarverslag

Jaarverslag 2009

Onderwijskwaliteit als prioriteit

- Fontys Hogescholen Jaarverslag 2009 -

Inhoudsopgave jaarverslag 2009 Fontys Hogescholen Verslag Raad van Toezicht

3

1. 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

Fontys en omgeving Profiel Missie en visie Strategie Sturingsfilosofie Omgeving en stakeholders

4 4 5 5 6 7

2. 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 2.15

Onderwijs Strategie Kwaliteit Ontwikkelingen portfolio Rendement/uitval Tevredenheid Toelatingsbeleid Aansluiting met vo, mbo en wo Praktijkgericht Diversiteit Maatschappelijke betrokkenheid Studentenvoorzieningen ICT en mediavoorzieningen Huisvesting Fontys Onderwijsprijs Studentprijzen

8 8 8 9 10 11 11 12 12 13 14 14 15 16 16 16

3. 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8

Onderzoek Strategie Promotiebeleid Lectoraten Onderzoeksprogramma’s Kenniscirculatie RAAK-programma’s Kwaliteit Stakeholders

17 17 17 17 18 18 18 19 19

4. 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5

Internationalisering Strategie Internationale leerervaring Kwaliteitszorg Buitenlandse studenten Internationale projecten

20 20 20 21 21 22

5. 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7

Contractactiviteiten Strategie Verantwoording Kwaliteitszorg Resultaten Aanbod Wijzigingen Stakeholders

23 23 23 23 23 24 24 24

6. 6.1 6.2 6.3

Medewerkers Personeelsbeleid Reorganisatie Bijzondere bijdragen

7. Duurzaamheid

28

8. Governance 8.1 Raad van Bestuur 8.2 Raad van Toezicht 8.3 Medezeggenschap 8.4 Studenteninspraak 8.5 Horizontale verantwoording 8.6 Planning, control en risicomanagement 8.7 Bezoldiging Raad van Bestuur en Raad van Toezicht

29 29 29 31 31 32 32

9. Financiële resultaten 9.1 Strategische doelstellingen 9.2 Resultaat 2009 9.3 Kengetallen 9.4 Verkorte jaarrekening 9.5 Financiering 9.6 Treasury 9.7 Begroting 2010 9.8 Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens 9.9 Accountantsverklaring

34 34 34 34 35 38 38 39

I II III IV V

Bijlagen Organogram Externe prijzen Fontysstudenten Overzicht lectoraten Kengetallen medewerkers Kengetallen studenten

- Fontys Hogescholen Jaarverslag 2009 2

25 25 26 27

33

39 40 41 42 44 45 46

Onderwijskwaliteit als prioriteit Verslag Raad van Toezicht Toezicht en bestuur van Fontys Hogescholen zijn ingericht overeenkomstig de in de Branchecode Governance Hogescholen vastgelegde principes. De Raad van Toezicht ziet toe op een correcte naleving hiervan door de Raad van Bestuur. De voltallige raad vergaderde zes keer met de gehele Raad van Bestuur en meerdere keren met betreffende portefeuillehouders in de subcommissies Audit, Remuneratie en Identiteit. Er was eenmaal overleg met de Centrale Medezeggenschapsraad. De reeds in 2008 duidelijk zichtbare teruggang in studentenaantallen met de daarmee samenhangende vermindering in de financiering voor de komende jaren en de meetbare erosie van studenten medewerkertevredenheid hebben de Raad van Bestuur gedwongen tot het nemen van een aantal ingrijpende maatregelen. Bij de keuzes tot ombuigingen van zowel financiële aard als aanpassingen in organisatorische zin, is de eerder geformuleerde focus op ‘hoge kwaliteit van het onderwijs in een professionele organisatie, in een omgeving waarin de hogeschool als kennisinstelling stevig is ingebed’, onverminderd als uitgangsstelling genomen. Binnen die focus stelt de Raad van Bestuur zich tot doel dat binnen twee tot drie jaar alle opleidingen van Fontys tot de beste van Nederland behoren. De kwaliteit van het onderwijs, structurele verhoging van de studenttevredenheid en de verbetering van studiesucces zijn daarin bepalend. De Raad van Toezicht onderschrijft die noodzaak tot de door de Raad van Bestuur voorgestelde ombuigingen om Fontys kwalitatief, zowel ten aanzien van de studenten medewerkertevredenheid als financieel weer gezond te maken en om meer te (kunnen) investeren in het primair proces van hoger beroepsonderwijs. De strategie Idealisme in learning communities, een kwaliteitsstrategie werd geactualiseerd en prioriteiten werden gesteld in het strategisch pamflet Kwaliteit in learning communities, prioriteiten en accenten. Een belangrijke wijziging in de geactualiseerde strategie betrof de sturingsfilosofie van de Raad van Bestuur. De centrale en uniforme Fontysbrede sturing door een forse beleidsstaf en een zeer omvangrijk Facilitair Bedrijf wordt volgens het herontwerp Facilitair Bedrijf Naar een nieuwe Fontys Serviceorganisatie omgebogen naar een kleinere en meer klantgerichte dienstenorganisatie. Deze reorganisatie omvat een reductie van ruim 130 fte en een beoogde bezuiniging van € 15 miljoen op centrale ondersteunende diensten. Daarbij krijgen de onderwijsinstituten grotere integrale verantwoordelijkheid voor het primaire proces. Met het oog op de veranderde sturingsfilosofie en het vertrek in de loop van 2009 van drie leden van de Raad van Bestuur, heeft de Raad van Toezicht besloten tot een aanpassing van de statuten en het bestuursreglement ten aanzien van de bestuurssamenstelling. Het aantal bestuurders werd gewijzigd van minimaal drie en maximaal vijf, in minimaal twee en maximaal vier, bedoeld om de overgangssituatie van de oude naar de nieuwe bestuurssamenstelling mogelijk te maken. In 2010 zal het aantal bestuurders maximaal drie zijn. In die context heeft de Raad van Toezicht medio 2009 twee nieuwe leden van de Raad van Bestuur benoemd: drs. W.L.M. de Koning RA en drs. E.C. Meijer. Ook de samenstelling van de Raad van Toezicht zelf veranderde met de komst van ir. S.J. Wittermans als opvolger van dr. N.J. Koole. De door de Raad van Bestuur voorgestelde aanpassingen, c.q. mutaties ten aanzien van aan Fontys Hogescholen gelieerde rechtspersonen kreeg de steun van de Raad van Toezicht, evenals het voornemen van het bestuur om bij de overgang naar het nieuwe landelijke bekostigingssysteem de negen unieke schoolcodes (BRINnummers) terug te brengen tot één. De Raad van Toezicht is zich bewust dat in alle opzichten 2009 voor Fontys een bewogen jaar is geweest, waarin veel van medewerkers en organisatie werd gevraagd. Het is dan ook goed om te constateren dat een aantal ingrepen en veranderingen al zichtbaar effect sorteren: tevredenheid van studenten én van decanen nam toe, de instroom steeg en het financiële perspectief ontwikkelde zich duidelijk in de goede richting. Het realiseren van de hierboven geformuleerde doelstelling van de Raad van Bestuur ten aanzien van de positie van Fontys als onderwijsinstelling binnen het hbo zal echter een blijvende focus vragen op het thema ‘onderwijskwaliteit als prioriteit binnen een gezond financieel kader’ met een beroep op alle medewerkers van Fontys om primair te investeren in ‘hoge kwaliteit opleidingen’. Een volledig verslag van de Raad van Toezicht is te vinden in hoofdstuk 8 Governance.


1. Fontys en omgeving 1.1

Profiel

Fontys Hogescholen is met zo’n 38.000 studenten, 4.000 personeelsleden en een onderwijsaanbod in bijna alle sectoren, een van de grootste hoger onderwijsinstellingen van Nederland. De 31 instituten verzorgen ruim 200 bacheloropleidingen in de varianten voltijd, deeltijd, duaal en in-service. Daarnaast worden 36 mastervarianten en zeven Associate degrees aangeboden. Cursussen en trainingen worden in stedelijke centra - vooral in Zuid-Nederland - aangeboden. Naast onderwijs legt Fontys zich ook - met 37 lectoraten – toe op onderzoek en kennisinnovatie en contractactiviteiten.

Schematische weergave totaal aantal inschrijvingen als student per lesplaats Juridische en interne organisatiestructuur Fontys is een stichting die haar organisatiestructuur heeft opgebouwd rond de processen: • Primair: de instituten voeren, ieder in hun eigen marktsegment, de kernactiviteiten (onderwijs, onderzoek en contractactiviteiten) van Fontys uit. • Bestuurlijk: de Raad van Bestuur vormt het bevoegd gezag en fungeert als resultaatverantwoordelijke eenheid onder de Raad van Toezicht. • Ondersteunend: de ondersteunende afdelingen verrichten ondersteunende werkzaamheden ten behoeve van onderwijs, onderzoek en contractactiviteiten.


1.2

Missie en visie

Fontys wil een professionele organisatie zijn in een regionale omgeving waarin zij als kennisinstelling stevig is ingebed en leidend is. Door middel van intensief, uitdagend, boeiend en goed georganiseerd onderwijs wil Fontys met al haar opleidingen binnen twee tot drie jaar tot de beste van Nederland behoren. Kortom, een onderwijsorganisatie waar student, beroepenveld en medewerkers trots op zijn. Om deze doelstellingen te realiseren wordt gefocust op kwaliteitsverbetering. De titel van dit jaarverslag luidt daarom: Onderwijskwaliteit als prioriteit. Onderwijsvisie Het competentiegestuurd onderwijs van Fontys is gebaseerd op de drie pijlers kennis, vaardigheden en beroepshouding. Eigen docenten, een eigen ‘vleugel’ in de gebouwen en een eigen indentiteit maken het onderwijs kleinschalig, wat volgens Fontys bijdraagt aan de hoge kwaliteit van het onderwijs die zij nastreeft. Aandacht voor het ontdekken van de eigen talenten, dromen en ambities draagt bij aan de persoonlijke vorming van de individuele student. Deze persoonlijke aandacht is terug te vinden in het brede assortiment van voorzieningen dat Fontys haar studenten biedt.

1.3

Strategie

Fontys verkeerde in ‘zwaar weer’. Dit werd mede veroorzaakt doordat de kwaliteit van het onderwijs alsmede op onderdelen daarvan de organisatie niet goed genoeg meer waren. Dit leidde tot terechte kritiek van studenten, ouders, toeleverende scholen en ook intern van medewerkers. Een te centraal aangestuurde en te ver doorgevoerde onderwijsvernieuwing en een te grote en logge centrale ondersteuning lagen daaraan mede ten grondslag. Door minder instroom en hoge uitval daalde het marktaandeel de afgelopen vijf jaar met bijna 10%. Terwijl het studentenaantal daalde, stegen de kosten van de ondersteunende diensten, staf en overhead, én huisvesting. Met als gevolg de noodzaak van een stevige financiële ombuiging. Verandering is noodzakelijk en vraagt enerzijds om focus op het weer financieel gezond maken van de organisatie, anderzijds om meer te kunnen investeren in het hart van het onderwijs: de onderwijsuitvoering. Alles wat niet direct bijdraagt aan het primair proces staat ter discussie. Deze focus vraagt bovendien om een ‘niet praten maar doen’ aanpak. Om de koers zodanig te wijzigen dat alle Fontysopleidingen binnen twee tot drie jaar tot de best presterende van Nederland behoren, is de in 2007 gepubliceerde strategie Idealisme in learning communities, een kwaliteitsstrategie geactualiseerd. De prioriteiten zoals beschreven in het strategisch pamflet Kwaliteit in learning communities: prioriteiten en accenten (mei 2009) zijn: • focus op de bacheloropleidingen en door de overheid bekostigde masteropleidingen; • streven naar hoogwaardig onderwijs; • inbedding in de omgeving; • een professionele organisatie van het onderwijs. Om de focus op de bovengenoemde vier prioriteiten te realiseren stelde de Raad van Bestuur criteria vast waarop prestaties van instituten en afdelingen beoordeeld worden: • kwaliteit en de organisatie van het onderwijs (met inbegrip van de accreditatiekaders); • studenten medewerkertevredenheid; • waardering door het beroepenveld; • studierendement en weinig uitval; • instroom; • ratio onderwijzend - onderwijsondersteunend personeel.


1.4

Sturingsfilosofie

Een belangrijke wijziging die de geactualiseerde Fontysstrategie met zich meebrengt betreft de sturingsfilosofie van de Raad van Bestuur. De centrale en uniforme Fontysbrede sturing door een beleidsstaf en een groot Facilitair Bedrijf (waarin alle ondersteunende processen waren ondergebracht) wordt volgens het herontwerp Facilitair Bedrijf Naar een nieuwe Fontys Serviceorganisatie (september 2009) omgebogen ten gunste van een kleinere en meer klantgerichte dienstenorganisatie die vanaf 1 januari 2010 per dienst rechtstreeks aan de Raad van Bestuur rapporteert in plaats van aan een directie Facilitair Bedrijf. De onderwijsinstituten krijgen een grotere integrale verantwoordelijkheid. Als gevolg hiervan zijn de instituten in grote mate vrij in de wijze waarop zij invulling geven aan de primaire en een aantal ondersteunende processen ten aanzien van onderwijs, toegepast onderzoek en contractactiviteiten. Voorwaarde is dat toegepast onderzoek en contractactiviteiten te allen tijde een aantoonbare en directe meerwaarde voor het onderwijs hebben. Binnen de onderwijsinstituten en de diensten streeft Fontys naar het creëren van meer professionele ruimte. Hierbij hoort het nemen van verantwoordelijkheden en het aanspreken van een ander daarop. Het doel van deze professionele ruimte is dat elk individu en elk team voelt dat zij er toe doen en dat zij een belangrijke bijdrage kunnen leveren voor de student en voor de Fontysorganisatie. Maatregelen De aangepaste visie, missie, strategie en sturingsfilosofie vonden hun vertaling in diverse veranderingen en maatregelen. Om intensief, uitdagend, boeiend en uiteraard goed georganiseerd onderwijs te realiseren trof Fontys verschillende maatregelen: 1. Bij de start van 2009 was de verhouding tussen onderwijzend en onderwijsondersteunend personeel 57:43. De beoogde verhouding is minimaal 60:40. 2. Alle (centrale) ondersteunende afdelingen worden gereorganiseerd. De staf van zo’n kleine 700 fte wordt met circa 20% teruggebracht. Deze bezuiniging komt daarmee op termijn grotendeels beschikbaar voor onderwijsuitvoering. 3. De huisvestingslasten zijn te hoog. De beschikbare meters zullen beter benut worden. De meters en locaties die daardoor vrijkomen worden afgestoten. De besparing op de huisvestingslasten zal ingezet worden in het onderwijs. 4. Elk instituut kreeg de opdracht om de lasten in evenwicht te brengen met de baten en het activiteitenniveau. 5. Er wordt gewerkt aan de reductie van het aantal langverblijvers en de uitval van studenten en verbetering van studierendementen. 6. Het aantal minors wordt flink teruggebracht. 7. Met betrekking tot het aanstellen van nieuwe promovendi wordt een terughoudend beleid gevoerd. 8. Alle bijzondere projecten en activiteiten worden kritisch beoordeeld op inbedding in en toegevoegde waarde voor het onderwijs. Indien aantoonbare meerwaarde ontbreekt worden deze beëindigd. Fontys gaat door een fase waarin veel van de mensen en organisatie wordt gevraagd. Naast de nodige wrijvingen en spanning die de ingezette veranderingen veroorzaken, brengen de ruimte en verantwoordelijkheid die gegeven worden op steeds meer plaatsen binnen Fontys nieuw elan, trots, eigenaarschap en succes. Het studiejaar 2009 was gegeven alle ontwikkelingen nadrukkelijk een overgangsjaar van veel zaken die op weg zijn van ‘oud’ naar ‘nieuw’. Inmiddels is Fontys weer op de goede weg. • Alle accreditaties en visitaties hebben in 2009 tot een positief oordeel geleid. • De doelstelling voor 2009 van groei in instroom en reductie van uitval heeft geleid tot een volumegroei van 3,8% (landelijke groei 5%). De instroom nam sinds september 2008 met 2,5% toe. • De studenttevredenheid op basis van de eigen Fontysmeting steeg op een tienpuntschaal van 5,8 in december 2008 naar 6,4 in december 2009. Volgens de landelijke meting scoorde Fontys een 3,5 gemiddeld (op een vijfpuntschaal) ten opzichte van landelijk 3,6. • De gemiddelde medewerkertevredenheid daalde ten opzichte van december 2008 van een 6,70 naar een 6,54. Gegeven de grote reorganisatie is dit niet onverwacht. • De kanteling in het verhoudingsgetal onderwijzend personeel - onderwijsondersteunend personeel gaat sneller dan verwacht. De stevige ingrepen leidden tot een ratio van bijna 60:40 per eind 2009. • Diverse projecten en activiteiten die geen directe meerwaarde hebben voor de opleidingen werden beëindigd.


1.5

Omgeving en stakeholders

De omgeving, die steeds internationaler wordt, bepaalt mede het speelveld van Fontys. Die omgeving kent een grote diversiteit in termen van beroepsgroep en context. Deze diversiteit wordt weerspiegeld in het onderwijsaanbod van Fontys. Stakeholders zijn de personificatie van de omgeving van Fontys: (potentiële) studenten, ouders van studenten, alumni, medewerkers, beroepsbeoefenaren, werkgevers, vertegenwoordigers van toeleverend en afnemend onderwijs en overheden. Zowel op concern- als instituutsniveau onderhoudt Fontys systematisch relaties met externe stakeholders, waarbij bijzondere aandacht uitgaat naar de alumni en het werkveld. Ook bouwt Fontys op beide niveaus aan structurele relaties met binnen- en buitenlandse hogescholen of universiteiten. Aan alle opleidingen zijn beroepenveldcommissies en/of adviescommissies verbonden. Om de tevredenheid van de stakeholders te meten houdt Fontys regelmatig tevredenheidmetingen onder studenten, medewerkers en beroepenveld. De Raad van Bestuur geeft inzicht in de realisatie van de beleidsdoelstellingen en communiceert hierover met relevante stakeholders. In 2009 richtte de Raad van Bestuur zich samen met directeuren ook op de informele dialoog met de stakeholders door het houden van een vijftigtal bijeenkomsten in het kader van de Focus op Fontystour. Tijdens deze tour was er rechtstreeks contact met studenten, medewerkers en toeleverende scholen om beter zicht te krijgen op alle (organisatorische) knelpunten. Deze knelpunten werden als actiepunten in de organisatie uitgezet. In december plaatste de Raad van Bestuur een ingezonden brief in de regionale dagbladen, met de titel De keuzes van Fontys. Dit artikel gaf uitleg over de belangrijkste strategische keuzes van Fontys en de achtergronden van deze keuzes. Het beschreef ook waar Fontys voor staat en waar Fontys door haar stakeholders op aangesproken wil worden.


2. Onderwijs 2.1

Strategie

Fontys Hogescholen is een learning community die kwaliteit in haar strategie centraal heeft gesteld. Fontys investeert in intensief, uitdagend, boeiend en goed georganiseerd onderwijs. De onderwijsvorm die Fontys hiervoor toepast is competentiegestuurd onderwijs. Kennis, vaardigheden en beroepshouding zijn hierbij de drie pijlers. De studenten worden hiermee goed voorbereid op de beroepspraktijk of op zelfstandig ondernemerschap. Fontys ziet het als haar taak om bij te dragen aan het ontplooien en opleiden van talent, het stimuleren van persoonlijke vorming en het ontwikkelen van een waardebewustzijn bij studenten. Fontys is een grote onderwijsinstelling met in 2009 38.313 inschrijvingen, een volumegroei van 3,8% ten opzichte van 2008. Vooral bij de bacheloropleidingen in de sectoren economie en techniek nam het aantal inschrijvingen flink toe. Ondanks het grote aantal studenten is het onderwijs bij Fontys kleinschalig georganiseerd. Bovendien besteedt Fontys bijzondere aandacht aan de randvoorwaarden voor een soepel verloop van de studie van de student, zoals onderwijs- en tentamenroosters, feedback op toetsen en opdrachten, studievoortgangregistratie, informatievoorziening en bereikbaarheid van docenten. Een aantal centrale kaders voor het bacheloronderwijs is voor een belangrijk deel losgelaten om daarmee de instituten meer eigen ruimte te geven om het onderwijs inhoudelijk en in vormgeving zo in te richten - passend bij de opleiding en het beroep waarvoor wordt opgeleid - dat de kwaliteit stevig verbetert. Daarbij streven instituten naar intensievere samenwerking binnen de domeinen. Het aangepaste kader voor het bacheloronderwijs van Fontys is in het strategisch pamflet Kwaliteit in learning communities: prioriteiten en accenten (mei 2009) beschreven.

2.2

Kwaliteit

Fontys wil groeien in kwaliteit. Naar de hoogst mogelijke kwaliteit. In het belang van de studenten, het beroepenveld, de eigen medewerkers en de steden waar Fontys een belangrijke plaats wil blijven innemen. Om alle opleidingen binnen twee tot drie jaar tot de beste van Nederland te laten behoren maakt Fontys financiële middelen vrij ten gunste van de kwaliteit en organisatie van de bachelor- en bekostigde masteropleidingen, de kwaliteit en inzet van docenten en een verbeterd studierendement. De kwaliteit van het onderwijs wordt extern geborgd door keurmerken, zoals de accreditaties van het NederlandsVlaamse Accreditatieorganisatie NVAO. In 2009 werden de volgende Fontysopleidingen geaccrediteerd door de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie NVAO. Bacheloropleidingen • Bedrijfswiskunde • Docent Beeldende Kunst en Vormgeving • Docent Drama • Docent Muziek • Elektrotechniek (Eindhoven) • Elektrotechniek (Venlo) • Financial Services Management • Opleiding tot Leraar basisonderwijs (Eindhoven, ’s-Hertogenbosch, Sittard, Tilburg en Venlo) • Leraar Lichamelijke Opvoeding • Muziek • Podotherapie • Public Administration • Vormgeving Visuele Communicatie Masteropleidingen • Advanced Nursing Practice • Architectuur • Stedenbouw


Onderstaande opleidingen doorliepen met goed gevolg de Toets Nieuwe Opleiding: Bacheloropleidingen • Automotive • Leraar Omgangskunde • Lifestyle • Toegepaste Gerontologie Masters • Accounting en Auditing (onbekostigd) • Choreografie (onbekostigd) • Leren en Innoveren • Master of Business Administration (onbekostigd) • Master of Music Stakeholders Het beroepenveld is door middel van adviesraden op instituutsniveau systematisch betrokken bij de inhoud en vormgeving van het bestaande opleidingsaanbod. Studenten hebben hierop invloed via medezeggenschapsraden en opleidingscommissies. De overheid is betrokken via haar accreditatiesystemen. Voor het nieuwe opleidingsaanbod vindt gericht - kwalitatief en kwantitatief - onderzoek plaats naar de behoefte van het beroepenveld (veelal inclusief locale en regionale overheden) en de belangstelling van studenten. De overheid is betrokken via kwaliteits- en macrodoelmatigheidstoetsing van aanvragen voor nieuwe opleidingen. Het werkveld participeert bovendien in klankbordgroepen/adviescommissies die worden ingericht bij de projectmatige ontwikkeling van nieuwe opleidingen.

2.3

Ontwikkelingen portfolio

Bachelors Aan het onderwijsaanbod werden zes bekostigde bacheloropleidingen toegevoegd: • Bachelor Automotive (Eindhoven, start 2010) • Bachelor HBO-ICT (Eindhoven, conversie van drie informaticaopleidingen, gestart 2009) • Bachelor Leraar Omgangskunde (Tilburg, gestart 2009) • Bachelor Lifestyle (Tilburg, start 2010) • Bachelor Pedagogiek en Bachelor Leraar voortgezet onderwijs tweedegraad in pedagogiek (’s-Hertogenbosch, start 2010) • Bachelor Toegepaste Gerontologie (Eindhoven, in samenwerking met Hogeschool Windesheim, start 2010) Per september stopte de opleiding Audiologie in Eindhoven als gevolg van een te gering aantal studenten. In 2009 is besloten de Fontysopleidingen Pedagogiek en Podotherapie in Amsterdam in 2010 over te dragen aan Hogeschool INHolland in Amsterdam. Sinds enkele jaren daalt de instroom van studenten bij de bacheloropleidingen Leraar Godsdienst Levensbeschouwing tweedegraad en Godsdienst - Pastoraal Werk, en de masteropleiding Leraar Godsdienst Levensbeschouwing eerstegraad. Fontys Hogeschool Theologie Levensbeschouwing onderzoekt daarom mogelijkheden tot samenwerking met de Universiteit van Tilburg per september 2010. Om kwalitatieve en organisatorische redenen was Fontys Hogeschool Sociale Studies genoodzaakt lesplaats Tilburg te sluiten. Nagenoeg alle studenten zullen per september 2010 in Eindhoven starten. Door demografische ontwikkelingen neemt de behoefte aan pabo afgestudeerden in het zuiden in de toekomst af. Om die reden verkennen Fontys Hogescholen en Hogeschool Zuyd samenwerking in het educatief domein. Minors Aan het assortiment minors werden drie nieuwe minors toegevoegd: • Commercieel technisch ingenieur • International education • Introduction information and communication technology De minor Director verviel, waarmee het totale assortiment bestond uit 85 minors. Hiervan werd het merendeel in het Nederlands, 21 in het Engels en één in het Duits aangeboden. Geconstateerd werd dat het aantal minors groot is. Vanaf 2010 zal het minoraanbod gefocust zijn op een beperkter


aantal kwalitatief hoogstaande, brede minors terwijl de verdiepende opleidingsminors in het curriculum als facultatief onderdeel opgenomen worden. Masters Fontys kreeg er twee nieuwe (bekostigde) masteropleidingen bij: Master Leren en Innoveren bij Fontys PABO Eindhoven en de Master of Music als conversie van de ongedeelde Voortgezette Kunstopleiding Muziek bij Fontys Hogeschool voor de Kunsten. Nieuwe onbekostigde masteropleidingen zijn: Accounting en Auditing, Choreografie en Master of Business Administration. Associate degrees Zeven bekostigde Associate degrees in het educatieve domein gingen per september van start: • Onderwijsondersteuner Bouwtechniek I en II in Eindhoven. • Onderwijsondersteuner Consumptieve Techniek I en II in Eindhoven. • Onderwijsondersteuner Gezondheidszorg en Welzijn in Tilburg. • Onderwijsondersteuner Handel en Administratie in Tilburg en Sittard. • Onderwijsondersteuner Metaal-Elektro-Installatietechniek, Elektrotechniek in Eindhoven. • Onderwijsondersteuner Motorvoertuigentechniek I en II in Eindhoven. • Onderwijsondersteuner Uiterlijke verzorging in Tilburg. De Raad van Bestuur ging akkoord met het verder ontwikkelen van de mogelijke Associate degree’s ICT, Small Business & Retailmanagement, Medische laboratoriumdiagnostiek en Mechatronica. In de toekomst zal Fontys terughoudend omgaan met de ontwikkeling van nieuwe Associate degree’s. Volgens de visie van de Raad van Bestuur is het wenselijk dat Associate degree’s in de toekomst een eigenstandige positie gaan innemen: een tussenniveau en daarmee een belangrijke schakel tussen mbo en hbo. Op deze wijze behoudt het hbo een helder profiel dat opleidt tot een herkenbaar hbo-diploma, met grote waarde op de arbeidsmarkt. Wijzigingen Fontys PABO ’s-Hertogenbosch veranderde van naam en ging verder als Fontys Pedagogische opleidingen ‘s- Hertogenbosch. De naam van de bacheloropleiding Fiscale Economie wijzigde in Fiscaal Recht en Economie.

2.4

Rendement/uitval

Fontys zet sterk in op vermindering van de uitval, en een beter studierendement van haar gedifferentieerde studentenpopulatie. Zij doet dit door studiekeuzevoorlichting, intensieve studieloopbaanbegeleiding, schakelminors en doorstroomprogramma’s voor een vloeiende aansluiting met vo, mbo en wo en een intern verwijzingssysteem voor studenten bij dreigende uitval. Het houden van intake- en exitgesprekken is een relatief nieuwe aanpak voor het verbeteren van het studierendement. In studiejaar 2008-2009 werd het project ‘Uitvalpreventie en studiesucces’ uitgevoerd bij de techniekopleidingen van Fontys. Elk van de participerende techniekinstituten stelde een uitvalpreventieplan op waarmee de uitval (in de propedeuse) en het rendement van de opleiding in het algemeen zouden moeten worden verbeterd. Werkgroepen hielden zich bezig met specifieke productontwikkeling, zoals standaardprocedures en vragen voor exitgesprekken. Het houden van intakegesprekken nam toe. Resultaten van het project zullen in het voorjaar van 2010 worden opgeleverd. Fontys startte het project Boeien? & Binden! Met als doel het beperken van vroegtijdige uitval in het propedeusejaar, met name in het domein van de exacte vakken. Het project Integrale trajectbegeleiding door kiezen en (ver)binden heeft als doelstelling het vergroten van de kansen van potentiële en eerstejaars pabostudenten. Fontyspabo’s en Hogeschool Zuyd willen de uitvalproblematiek vroegtijdig aanpakken nog voor de student aan de hbo-opleiding begint en begeleiding op maat bieden in de propedeuse.


2.5

Tevredenheid

Studenttevredenheid is een van de criteria waarop Fontys de prestaties van haar instituten en afdelingen nadrukkelijk beoordeelt. Interne en externe metingen worden door de betrokken instituten en afdelingen geanalyseerd met als doel een verdere focus op de kwaliteitzorg van het onderwijs en van de ondersteunende processen. Studentenmonitor Sinds 2008 meet Fontys op regelmatige basis de tevredenheid van haar studenten. Fontys hecht zeer aan deze interne meting, ook omdat achter deze scores vrijwel altijd een eenduidig beeld schuil lijkt te gaan van het presteren van een instituut op een breed front. Eind juni werd onder studenten een steekproef afgenomen (N=3.000). De score bedroeg gemiddeld 6,0 waar deze begin 2009 5,8 was. De gemiddelde tevredenheid in december nam verder toe en kwam uit op een 6,4. Een belangrijke verbetering die een trend van toenemende tevredenheid onder studenten zichtbaar maakt. Landelijk studenttevredenheidonderzoek (STO) Volgens het STO 2009 scoorde Fontys een 3,5 gemiddeld (op een vijfpuntsschaal) ten opzichte van landelijk 3,6. Op zes van de elf vraaggebieden was de Fontysscore hoger dan landelijk. De deskundigheid van docenten en de beroepsoriëntatie scoorden goed. Aandachtsgebieden voor Fontys die forse verbeteringen behoeven zijn de informatievoorziening naar de student, de organisatie en roostering en de wijze van toetsing en beoordeling (73% van de instituten behaalde bij deze aspecten een score lager dan 3,3). Elsevier Elsevier Thema nam wederom een kwart van de vijftig grootste hbo-studies onder de loep. Van 4.200 hbo-studenten, verdeeld over 21 studies in voornamelijk de economische hoek en ook de pabo’s, werd de tevredenheid gepeild. Alle zeventien onderzochte Fontysopleidingen scoorden een voldoende. Echter, daarvan scoorden nu nog veertien opleidingen onder het landelijk gemiddelde. De kwaliteitsaspecten toetsing en onderwijs en communicatie behoeven onverminderd intensieve aandacht. Nationale Studenten Enquête In 2009 werden 28 Fontysopleidingen beoordeeld. Acht opleidingen scoorden boven, vier conform en zestien onder het gemiddelde.

2.6

Toelatingsbeleid

Een mbo- (niveau 4), havo- of vwo-diploma met het juiste profiel of toelaatbaar vakkenpakket geeft volgens de Wet op het Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek (WHW) in principe toegang tot alle Fontysbacheloropleidingen. Uitzonderingen zijn de opleidingen met aanvullende eisen. Dit zijn de kunstenopleidingen, maar ook bijvoorbeeld logopedie en lichamelijke oefening. Of iemand aan deze eisen voldoet wordt in het algemeen beoordeeld via een toelatingsonderzoek. Andere uitzonderingen zijn toelating op basis van Erkenning van Verworven Competenties (EVC) en de 21+ toelatingsregeling voor potentiële studenten van 21 jaar of ouder, die niet over de gewenste vooropleiding beschikken. In november besloot de Raad van Bestuur tot de aanvraag van een numerus fixus voor de bacheloropleiding Toegepaste Psychologie voor het studiejaar 2010-2011. Ook de bacheloropleidingen Journalistiek voltijd en Fysiotherapie voltijd kennen een numerus fixus voor 2010-2011. De toelaatbaarheid van visumplichtige studenten werd vanaf 2009 door de afdeling diplomawaardering van het Fontys International Office beoordeeld. Uitgezonderd zijn uitwisselingsstudenten. Het kader voor de toelatingseisen voor masteropleidingen is in de WHW vastgelegd; toelatingseisen voor cursussen zijn niet in de WHW vastgelegd en worden per cursus bepaald.


2.7

Aansluiting met vo, mbo en wo

Fontys werkt aan een goede aansluiting op de toeleverende scholen en het wo. Tijdens de Focus op Fontystour ging de Raad van Bestuur in gesprek met deze partners. Hierin kwam naar voren dat er nog werk te verrichten is op het gebied van aansluiting. Het Eindrapport Focus op Fontystour bevat daarvan de analyse. Het Fontys Aansluitingscentrum werkt aan de aanpak van de knelpunten. Op het gebied van aansluiting werd een aantal belangrijke stappen gezet: • Op 1 oktober 2009 ging het centrale Fontys Decanenservicecentrum van start. Dit centrum zal - op uitdrukkelijk verzoek van de toeleverende scholen - op het gebied van voorlichting, studiekeuze en aansluiting voor alle Fontysinstituten de contacten onderhouden met de decanen. • Fontys, Hogeschool Zuyd en de Stichting Limburgs Voortgezet Onderwijs ondertekenden een overeenkomst voor een gezamenlijke inspanning om de uitval van havisten in het hbo te verminderen. Hiervoor voeren zij gedurende drie jaar verschillende projecten uit onder de titel ‘Maak er werk van’. • De technische en natuurwetenschappelijke opleidingen van Fontys tekenden een convenant met zestien vo-scholen uit Eindhoven en omgeving. Deze samenwerking moet de aansluiting tussen het voortgezet onderwijs en de technische hbo-opleidingen verbeteren. • Met de lancering van Fontys Junior Academie werden de banden tussen Fontys en de regionale vo-scholen verstevigd. Een jaarkalender geeft een overzicht van alle activiteiten die de technische en natuurwetenschappelijke opleidingen organiseren voor scholieren op het gebied van oriëntatie en studiekeuze. • Avans Hogeschool, Fontys Hogescholen, Hogeschool Arnhem Nijmegen en Hogeschool Zuyd organiseerden de conferentie ‘Doorstroom Nu’, over de vraag hoe hbo-instellingen omgaan met de uit het mbo afkomstige eerstejaarsstudenten. • Fontys, het SintLucas uit Boxtel en de Eindhovense School ondertekenden een convenant om de doorstroom mbohbo te bevorderen. • Fontys breidde in samenwerking met zes ROC’s het onderwijsaanbod voor studenten met mbo-diploma’s uit. • Fontys en tien ROC’s accordeerden het jaarplan dat voortvloeit uit het afsprakenkader 2006-2010.

2.8

Praktijkgericht

De relatie met de praktijk is dat wat de meeste hbo-studenten motiveert. Stages vormen een belangrijk onderdeel van de opleiding. Fontys faciliteert haar studenten bij het vinden van een stage. Organisaties en bedrijven kunnen online stageplaatsen aanmelden. De applicatie voldoet duidelijk aan een behoefte: bedrijven boden in 2009 1.250 stageplaatsen aan. Er waren diverse voorbeelden van intensieve samenwerking tussen opleidingen en het beroepenveld, waaronder: • Ruim 200 eerstejaars communicatiestudenten ontwikkelden een imagocampagne voor de gemeente Eindhoven om van de stad een echte studentenstad te maken. • Het re-integratiebureau Job Solutions biedt studenten Personeel en Arbeid de mogelijkheid om binnen hun opleiding ervaring op te doen in het werkveld. • Tijdens het Financial Future Event bij Hogeschool Financieel Management konden 250 tweede- en derdejaarsstudenten workshops volgen en speeddaten met 25 bedrijven uit het vakgebied. Het thema ondernemerschap krijgt – ook gezien de vraag uit de maatschappij - binnen Fontys steeds meer aandacht. De Bedrijfshogeschool in Tilburg startte met een nieuwe variant van de opleiding Commerciële Economie. Deze variant Business Innovation & Enterpreneurship richt zich op innovatie en ondernemerschap. Tijdens de finale voor de beste minionderneming van Nederland vielen Fontysstudenten in de prijzen. Goud ging naar Fontys Internationale Hogeschool Economie die met het studentenbedrijf Chocenco Limburg vertegenwoordigde. Grabbod, de Brabants-Zeeuwse afvaardiging van de Fontysminor Ondernemerschap, werd tweede. Om wetenschap, techniek en ondernemerschap in de Brainportregio te stimuleren, werkten stichting BizWorld, de Fontyspabo’s en de gemeente Eindhoven mee aan Het Ei van Columbus; een televisieprogramma waarin kinderen een zelfbedacht idee uitwerken tot een product. Het programma werd genomineerd voor de Gouden Stuiver; de TelevizierRing voor het beste kinderprogramma van 2009.


2.9

Diversiteit

Fontys draagt bij aan toenemende participatie in het hoger onderwijs door een aangepast aanbod van onderwijs en voorzieningen voor verschillende groepen binnen de studentenpopulatie. Studenten met een functiebeperking Meer dan 500 nieuwe eerstejaarsstudenten meldden een functiebeperking of chronische ziekte. Bij de helft was sprake van een vorm van dyslexie. Opvallend was de toename van studenten met een stoornis in het autismespectrum. Naar schatting studeren bij Fontys zeker 2.000 studenten met een functiebeperking. Het dyslexie-softwareprogramma Kurzweil 3000 werd beschikbaar gesteld voor studenten. Het project ‘Studeren met een functiebeperking’ werd met een symposium afgesloten. Succesvolle initiatieven binnen Fontys werden toegelicht en de instituten werden opgeroepen om de positie van studenten met een functiebeperking verder te verbeteren. In navolging van het project werd het ‘Actieplan terugdringing belemmeringen voor studenten met een functiebeperking’ afgerond. De afgelopen drie jaren werd intensief gewerkt aan verbetering van de voorlichting en communicatie, de verankering van beleid en de versterking van de zorgstructuur binnen de organisatie. Zeer getalenteerde studenten Een Special Interest Group Excellentie startte met achttien leden van verschillende instituten om kennis met betrekking tot excellentietrajecten te ontwikkelen en te delen. Het aanbod werd uitgebreid met vier nieuwe trajecten bij Fontys Hogeschool Communicatie, de pabo’s, de techniekopleidingen en een honoursprogramma Filosofie en ethiek van Fontys Hogeschool Theologie Levensbeschouwing. Topsport Talentvolle sporters worden bij Fontys op een aan hun situatie en behoeften aangepaste wijze bij hun studie begeleid. In september startte de Johan Cruyff University Tilburg met een eerste lichting van 26 topsporters. Deze opleiding is onderdeel van de Fontys Economische Hogeschool Tilburg en maakt het voor jonge topsporters mogelijk om naast hun sport, een vierjarige hbo-opleiding commerciële (sport-)economie te volgen. Fontys ondertekende een samenwerkingsovereenkomst met het Olympisch Netwerk Brabant, waarmee zij laat zien mee te willen werken aan een goede combinatie van sport en onderwijs. Allochtone studenten In 2009 was 22,6% van de totale instroom van allochtone afkomst. Fontys biedt aankomende en zittende studenten de mogelijkheid om hun taalvaardigheden te verbeteren via het Fontys Talencentrum en de Taalwerkplaats van de Lerarenopleiding Tilburg. Malika Azhimi, studente van Fontys Hogeschool Toegepaste Natuurwetenschappen ontving uit handen van minister Plasterk van Onderwijs de Echo Award, een landelijke stimuleringsprijs voor excellent allochtoon hbo- en wo-talent. Een Leven Lang Leren Fontys heeft een relatief hoog aantal studenten van 25 jaar of ouder. Naast bachelor- en masteropleidingen biedt Fontys een groot aantal cursussen aan. Bedrijven die hun medewerkers willen bijscholen maken gebruik van deze trainingen en maatwerkopleidingen. Deeltijd- en masteropleidingen bieden verdere mogelijkheden voor studenten of werkenden met een doorstudeer- of bijscholingswens. Erkenning van EVC’s speelt een belangrijke rol in het vergroten van de onderwijsdeelname. Fontys EVC-Centrum ontving een overheidssubsidie van € 575.000 voor het project ‘Leven Lang leren met Kwaliteit’ dat loopt tot eind 2011.


2.10 Maatschappelijke betrokkenheid Fontys voelt zich als publieke instelling nauw betrokken bij haar omgeving. Voorbeelden van maatschappelijke betrokkenheid zijn: • Fontys Lerarenopleiding Tilburg organiseerde een debat over jongeren en ontwikkelingssamenwerking. • Fontys Mundial Community was meer dan ooit een internationaal onderwijsplatform waar internationalisering en duurzaamheid centraal stonden. - De Bestuursacademie organiseerde een seminar over Cultural entrepreneurship. - Fontys presenteerde zich tijdens Festival Mundial samen met Plan Nederland, ROC Midden-Brabant en de Universiteit van Tilburg in Fontys ROC World Arena, een nieuw podium voor diverse kunstdisciplines. - Studenten van Fontys Hogeschool Journalistiek maakten in samenwerking met het Brabants Dagblad en NPS een verslag van Festival Mundial 2009. - Mundial Productions maakte samen met rapper Ali B., twee studenten en een docent van Journalistiek, een reis naar Colombia. - Studenten van Fontys Economische Hogeschool Tilburg startten het UNICEF Studententeam Tilburg. • Fontysstudent Fatima Agkul won een vooraanstaande journalistieke prijs met haar artikel over de multiculturele samenleving. • Op de jaarlijkse conferentie over mensenrechten werd de Fontys Mensenrechten Award uitgereikt aan student Verpleegkunde Renée Rutten.

2.11 Studentenvoorzieningen Goed georganiseerde studentenvoorzieningen en een goede studentenadministratie vormen belangrijke voorwaarden voor het soepele verloop van de studie en een hoge studenttevredenheid. Studentenadministratie Ontevredenheid over de ondersteuning van studievoortgang door PeopleSoft leidde tot een onderzoek. Conclusies hiervan waren dat PeopleSoft kan voldoen aan de wensen voor studievoortgang, mits vereenvoudigd wordt in de gevraagde functionaliteiten en geïnvesteerd wordt in de kwaliteit van de gebruikers-en beheersorganisatie. Op die terreinen werden activiteiten in gang gezet, waaronder het project ‘Toekomst van de onderwijsadministratie’. De administratieve processen rond PeopleSoft-CS omvatten zowel studievoortgang als inschrijving. In de laatste maanden van het jaar ging de aandacht vooral uit naar het inschrijfproces. Zowel de performance van Studielink als de impact van het nieuwe landelijke inschrijfsysteem Studielink leidden tot veel problemen en veel extra inspanningen om alle inschrijvingen tijdig en volledig te verwerken. Om een herhaling van het huidige scenario te voorkomen werd ook de bestuurlijke rol van Fontys in de landelijke gremia rond Studielink vergroot. Binnen Fontys werden het inschrijfproces van 2009 geëvalueerd en een programmamanager Studentregistraties aangesteld. Persoonlijke vorming Aandacht voor het ontdekken van de eigen talenten en ambities draagt bij aan de persoonlijke vorming van studenten. Deze aandacht voor meer dan alleen onderwijs is terug te vinden in het brede assortiment van voorzieningen dat Fontys haar studenten biedt. Studentenloopbaancentrum - Loopbaanadviseurs adviseerden zo’n 700 studenten over een (hernieuwde) studiekeuze, waarna 80% bleef studeren bij de opleiding of overstapte naar een andere Fontysopleiding. Ongeveer 100 havo- en ROC-leerlingen maakten gebruik van de hulp bij studiekeuze, 75 daarvan kwamen bij Fontys studeren. Door nog intensievere samenwerking met instituten en studieloopbaanbegeleiders en met workshops over studie-/stagekeuze en solliciteren werden vele honderden Fontysstudenten begeleid in hun studieloopbaan. Het Studentenloopbaancentrum voerde 1.000 21+ toelatingsonderzoeken uit, waarna 500 potentials werden toegelaten. Steeds vaker werden op verzoek van decanen vo en ROC workshops en voorlichting rondom profielkeuze en studiekeuze verzorgd. Decanen en psychologen - Meer dan 3.000 studenten maakten een afspraak met een decaan. Ruim 600 studenten deden een beroep op een van de studentenpsychologen. Naast individuele begeleiding verzorgden de studentendecanen en -psychologen diverse groepstrainingen.


Studentencentrum - Bestuurlijk actieve studenten werden gecoacht en getraind door het Studentencentrum. Deze ondersteuning draagt bij aan een hogere kwaliteit van de medezeggenschap in de Instituutsmedezeggenschapsraden en Onderwijscommissies, alsook in de Centrale Medezeggenschapsraad en de Fontys Studentenraad. Adviseurs van het Studentencentrum coördineerden bij aanvang van het collegejaar de grote stedelijke introductie-evenementen, zoals Fontys Eindhoven Introductie Dag, Studenten Introductie Sittard en Introductie Festival Venlo. Financiële ondersteuning - 63 bestuursbeurzen werden toegekend en ongeveer 200 studenten ontvingen vacatiegeld voor bestuurlijke activiteiten. Ruim 70 aanvragen werden gehonoreerd in het kader van de Regeling Financiële Ondersteuning voor studenten die door bijzondere omstandigheden studievertraging opliepen.

2.12 ICT en mediavoorzieningen Cruciaal voor een goed onderwijsproces zijn state-of-the-art, doelmatige en efficiënte ICT voorzieningen die aansluiten op de behoeften van de studenten en medewerkers. Decentraal informatiemanagement Zowel wat betreft de geautomatiseerde bedrijfsvoering als de digitale leer- en werkomgeving staan instituten voor grote uitdagingen. Om die reden werd besloten om informatiemanagement zowel centraal als decentraal te beleggen. Een aantal decentrale informatiemanagers zal voor de instituten het ict-beleid voorbereiden en inrichten. Zij hebben bovendien de opdracht op Fontysniveau samen te werken om schaalvoordeel te bereiken. Digitale leer- en werkomgeving Uit onderzoek bleek dat de tevredenheid over de elektronische werkomgeving groter is wanneer deze een duidelijke plaats heeft in het onderwijs zelf. Hiervoor zijn de best mogelijke applicaties, die duidelijk in het onderwijs zijn ingebed, noodzakelijk. Ondersteuning ICT-Services nam een nieuwe website in gebruik, speciaal gericht op de ondersteuning van studenten met daarop een veelgebruikt forum. Nieuwe Wireless Technologie Een nieuwe draadloze technologie werd in gebruik genomen, met voldoende capaciteit voor de 18.000 studenten die met hun eigen laptop gebruikmaken van het netwerk. Digitale Mediatheek Open Access - In het kader van het ‘Open Access jaar’ bestond extra aandacht voor open (gratis) toegang tot wetenschappelijke informatie. De Fontysmediatheken leverden hun bijdrage, onder meer in de vorm van workshopsessies en presentaties zoals bij het nationale seminar ‘Hbo en Open Access’. Met de ondertekening van de Berlin Declaration onderstreepte de HBO-raad het belang van Open Access voor en namens het hbo. Workshops - Via de workshop ‘Informatievaardigheden’ wordt de student wegwijs gemaakt in het zoeken in en het gebruiken van digitaal beschikbare databanken en online bronnen. Videobewerking - Workshops over nieuwe videobewerkingssystemen ondersteunen de student bij het maken van een digitaal portfolio. Digitaal talenpracticum - In Eindhoven, Tilburg en Sittard werd het mogelijk om via Mediavoorzieningen een digitaal talenpracticum te volgen.


2.13 Huisvesting De kwaliteit van huisvesting en facilitaire dienstverlening rondom de leer- en werkomgeving is in grote mate bepalend voor de mate waarin studenten en medewerkers kunnen excelleren. Fontys zal dan ook blijven investeren in functionele en aantrekkelijke onderwijsgebouwen. De lasten voor huisvesting en facilities van Fontys drukken echter onevenredig zwaar op de begroting waardoor Fontys zich vooral richt op efficiënt gebruik van het aantal vierkante meters en minder middelen vrij kan maken voor nieuwbouw. De pabo’s van Roermond en Sittard fuseerden en werden gehuisvest in Sittard. Het pand aan de Burgemeester Geuljanslaan in Roermond raakte daarmee vanaf schooljaar 2009/2010 voor Fontys buiten gebruik. Het pand zal worden afgestoten. Mede uit veiligheidsoverwegingen is besloten onderwijsactiviteiten in gebouw D’Bruynvis in Amsterdam stop te zetten. Uitplaatsing en vervangende huisvesting van de opleidingen staat gepland medio 2010. Het laatste deel van gebouw W3 in Venlo werd gerenoveerd en opgeleverd, waarmee de campus weer voor lange tijd voldoende kwaliteit en capaciteit aan huisvesting biedt.

2.14 Fontys Onderwijsprijs Bij de opening van het nieuwe studiejaar werd de Fontys Onderwijsprijs voor de eerste keer uitgereikt. Studenten Martijn de Groot, Maarten Staal, Luuk Wolters, Edwin Kempen en Joost van der Graaff van Fontys Hogeschool Engineering wonnen de eerste prijs voor hun drumstel dat via licht en trillingen dove mensen laat drummen. In de categorie medewerkers ging de eerste prijs naar docent Paul Cornelissen en student Ilona Bernhardt van Fontys Hogeschool Financieel Management voor de ontwikkeling van de opleiding Fiscaal Recht en Economie op de Nederlandse Antillen.

2.15 Studentprijzen In bijlage II is een overzicht van door Fontysstudenten in 2009 behaalde externe prijzen te vinden.


3. Onderzoek 3.1

Strategie

Innovatief en praktijkgericht onderzoek dat zich vooral richt op de regio – primair Noord-Brabant en Limburg en secundair de rest van Nederland - en het MKB behoren tot de maatschappelijke opdracht van het hoger beroepsonderwijs. Fontys activeert innovatief en onderzoekend vermogen bij haar medewerkers en studenten. Nog duidelijker dan voorheen vindt Fontys dat lectoren en promovendi expliciet en zichtbaar verbonden moeten zijn met het bachelor- en masteronderwijs. Richtinggevend voor de activiteiten van de lectoraten zijn de vier doelstellingen van de Stichting Kennisontwikkeling hbo (SKO): • doorwerking naar het curriculum van de opleidingen; • kenniscirculatie met economie en samenleving; • kennisontwikkeling; • professionalisering van docenten. Fontyslectoren, kenniscentra en kennisnetwerken spelen een belangrijke rol in zowel de opzet en uitvoering van de onderwijsprogramma’s als in het onderzoek binnen die programma’s. De link tussen het onderwijs en onderzoek is met name sterk in de masteropleidingen, waar iedere student de studie afsluit met het verrichten van praktijkgericht onderzoek.

3.2

Promotiebeleid

Fontys voert een actief beleid om het aantal gepromoveerde docenten te doen toenemen. Dit beleid is vooral gericht op werving van gepromoveerden en in nog slechts beperkte mate door aanstelling van nieuwe promovendi, en door promotietrajecten van zittende medewerkers. Instituten kiezen in samenwerking met de lectoraten thema’s voor promotieonderzoeken waarvan de resultaten zinvol zijn voor de opleidingen en de beroepspraktijk. In 2009 promoveerden twee van de in totaal 109 promovendi. In totaal waren 36 medewerkers bezig met een promotieonderzoek met ondersteuning van het Fontys Stipendiumfonds (STiP). Vier van hen promoveerden. Vier medewerkers startten met een STiP-traject.

3.3

Lectoraten

Vier nieuwe lectoraten startten: Normatieve professionalisering in het speciaal onderwijs, Interdisciplinaire samenwerking in onderwijs en zorg, Jeugd en gezin, en Media. De lectoraten Duurzame stads- en streekontwikkeling en Vastgoed en makelaardij werden beëindigd. Het totale aantal lectoraten kwam daarmee op 37, waarvan vijf bijzondere. De bijzonder lector Jeugd en gezin werd geïnstalleerd. Een bijzonder lectoraat wordt verleend aan personen die een uitzonderlijke prestatie hebben geleverd. Een bijzonder lector is een expert die zich onderscheiden heeft op zijn werkterrein en daarom een bijdrage kan leveren aan de kennisontwikkeling bij Fontys Hogescholen. Bijzondere lectoren worden voor speciale gelegenheden uitgenodigd om een bijdrage te leveren aan kennisontwikkeling en kenniscirculatie. In de loop van het jaar namen drie lectoren afscheid, waarmee het totale aantal lectoren op 50 kwam. Een recente ontwikkeling bij nieuw ingestelde lectoraten is de externe (co)financiering van lectoraten, ter versterking van de relatie met de praktijk. Zo bestaat de kenniskring van het lectoraat Interdisciplinaire samenwerking in onderwijs en zorg voor tweederde uit deelnemers uit het beroepenveld. Een overzicht van de lectoraten is te vinden in bijlage III.


3.4

Onderzoeksprogramma’s

Aan lectoraten, kenniskringen en promovendi werd in 2009 € 8,3 miljoen besteed. Nadat eerder gewerkt werd aan onderzoekprogramma’s op domeinniveau is de verantwoordelijkheid voor onderzoek nu meer bij de instituten gelegd. In samenwerking met hun lectoraten startten alle instituten met het schrijven van een onderzoeksplan. Bovendien werd meer nadruk gelegd op instituuts- en domeinoverstijgende onderzoekslijnen. Zo is het nieuwe lectoraat Media een samenwerking tussen de Fontys Hogescholen ICT, Journalistiek en Communicatie. Regie en coördinatie onderzoek Door de aangepaste sturingsfilosofie van de Raad van Bestuur kwam de aansturing van en verantwoordelijkheid voor onderzoek bij de instituutsdirecteuren te liggen. Fontys Graduate School is het centrale regie- en coördinatiepunt voor de onderzoeksactiviteiten, lectoren, promovendi en masteropleidingen.

3.5

Kenniscirculatie

Samenwerking met onderwijsinstellingen Fontys continueerde haar samenwerking met diverse nationale en internationale onderwijsinstellingen. Mogelijkheden werden verkend voor nadere samenwerking tussen de Faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit van Tilburg en de Fontysinstituten Sociale Studies, HRM en Psychologie, Verpleegkunde en Pedagogiek. In 2010 zal de samenwerking op onderwerpen zoals co-promotorschap, afstemming onderzoekslijnen, promotievouchers en begeleidingsplannen voor promovendi verder besproken worden. Publicaties Tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst werd de tweede Fontys Publicatiecatalogus uitgereikt met een selectie van publicaties en andere kennisproducten van Fontysmedewerkers. Kennisprijs 2009 Lou Slangen, associate lector bij Fontys PABO Limburg, won de Fontys Kennisprijs voor zijn publicaties over wetenschap en techniek in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Hij ontwikkelde ook onderwijsmateriaal en professionaliseringsprogramma’s die in heel Nederland gebruikt worden. Internationaal onderzoek Met ondersteuning van Fontys Liaison Office steeg de deelname aan Europese onderzoeksprogramma’s opnieuw. Binnen het prestigieuze Zevende Kaderprogramma sleepten zowel de Paramedische Hogeschool als de Hogeschool voor Journalistiek een project in de wacht. Het eerste betreft de ontwikkeling van een nieuwe enkelen voetorthese, het tweede is een vergelijkend onderzoek naar zogenaamde ‘Media Accountability Systems’ in verschillende Europese landen. Daarnaast werden binnen het Europese Leven Lang Leren Programma drie projecten goedgekeurd die elk vanuit een verschillend perspectief een bijdrage zullen leveren aan curriculumvernieuwing. De intensieve samenwerking met (Eur) regionale partners op het gebied van toegepast onderzoek werd bekroond met de toekenning van drie Interreg-projecten.

3.6

RAAK-programma’s

Fontys kreeg goedkeuring voor de volgende RAAK-projecten (Regionale Aandacht en Actie voor Kenniscirculatie): • Bewegen op de Basisschool, RAAK Publiek • Biopolymeren, RAAK MKB • Composites in Mechatronics, RAAK MKB • High Touch in Orthopaedics, RAAK MKB Light • Ketenafhankelijkheid verkleinen door innovatie, RAAK MKB • Model Driven Development, RAAK MKB Light Daarnaast werden drie RAAK PRO-projecten goedgekeurd: Carlab, Inkjetprinten en PlayFit. Sinds de start van het RAAK-programma in 2004 kreeg Fontys goedkeuring voor in totaal 29 aanvragen. In het nieuwe RAAK PRO-programma werden 52 onderzoeksvoorstellen ingediend. Van de acht toegekende subsidies waren drie afkomstig van Fontys. In 2009 ontving Fontys een totaalbedrag van € 3,3 miljoen subsidie. Twaalf aanvragen werden ingediend bij de Stichting Innovatie Alliantie, waarvan de toekenningen in maart 2010 bekendgemaakt worden.


3.7

Kwaliteit

Het nieuwe kwaliteitszorgsysteem voor lectoraten werd geïmplementeerd. De participatie van externe deskundigen in de evaluatiecommissie was voor Fontys een van de grootste wijzigingen. Daarnaast zullen de uitslagen van evaluaties gepubliceerd worden. Aan het einde van het kalenderjaar werden de eerste audits nieuwe stijl in gang gezet. De drie lectoraten Mechatronica, Functionele Polymeren en Evaluerend Handelen werden beoordeeld. Alle drie de audits resulteerden in een positief oordeel aan de Raad van Bestuur. Mede op basis van dit oordeel is besloten om de lectoraten te continueren. Elk advies ging vergezeld van aanbevelingen ten aanzien van de verdere ontwikkeling. Commissie onderzoek en ethiek De commissie stelde een advies op voor het opzetten van een portal ter inspiratie, uitwisseling en bemoediging van de ethiek van onderzoek die in 2010 in werking moet treden.

3.8

Stakeholders

Stakeholders zijn direct betrokken bij het onderzoeksbeleid. In het lectorenconvent en het promovendioverleg vindt afstemming plaats over onderzoeksprogramma’s en kwaliteitzorg van onderzoek. De Fontys Graduate School en de Fontyspromovendi organiseerden een intern congres voor kennismaking met en uitwisseling van onderzoeksactiviteiten binnen Fontys. Met de omgeving wordt contact onderhouden via Raden van Advies van de individuele instituten, vertegenwoordiging van het beroepenveld in de kenniskringen, samenwerking met nationale en internationale onderwijsinstellingen en onderzoeksopdrachten voor het MKB. Het beroepenveld is actief betrokken bij de lectoraataudits.


4. Internationalisering 4.1

Strategie

Internationale competenties zijn in toenemende mate belangrijk voor het afnemend beroepenveld. Bij Fontys staat internationalisering hoog op de agenda en is daarmee een kwaliteitsaspect. De internationale dimensie van elk curriculum en het opdoen van een buitenlandse leerervaring binnen en buiten Fontys worden benadrukt. Om een internationale leeromgeving binnen de hogeschool te stimuleren streeft Fontys naar een (beheersbare) toename van internationale studenten in haar eigen opleidingen. Daarnaast biedt Fontys Engelstalig onderwijs voor buitenlandse studenten die hier een gehele opleiding willen volgen of als uitwisselingsstudent te gast zijn. Opnieuw namen Fontysdocenten deel aan internationale projecten voor het opdoen van buitenlandervaring ten behoeve van het onderwijs. Diverse impulsen werden gegeven aan de internationalisering van het curriculum, zoals de ontwikkeling van Engelstalige minors voor gemengde groepen van buitenlandse en Nederlandse studenten.

4.2

Internationale leerervaring

De stijging van het aantal toegekende beurzen in de afgelopen jaren laat zien dat het aantal studenten dat een studie of stage in het buitenland volgt zich zeer positief ontwikkelt. Beurzen Studie en stage in het buitenland (aantal toegekende beurzen, inclusief die aan buitenlandminorstudenten)* 2007 Exchange (studie in buitenland als onderdeel van opleiding) 133 Fontys Go Global Grant Studie 0 Erasmus-studiebeurzen 133 Stage in het buitenland als onderdeel van opleiding 124 Fontys Go Global Grant Stage 0 Erasmus-stagebeurzen 0 Leonardobeurzen 124 Vervolgstudie in het buitenland 18 VSBfonds Beurzen 17 Huygens Scholarship Programma 1 Totaal bursalen 275

2008 203 87 116 121 0 44 77 19 17 2 343

2009 258 127 131 289 172 117 0 18 14 4 565

* Dit aantal is in de praktijk iets groter omdat alleen studenten met een beurs voor het buitenland centraal worden geregistreerd. Het aantal verstrekte beurzen is een indicator voor het aantal Fontysstudenten dat als onderdeel van hun studie een periode (meestal een semester) in het buitenland verblijft. Het totaal aantal studie- en stageverblijven in het buitenland steeg sterk, mede door een actieve voorlichtingscampagne. Bij stabilisering van het huidige aantal zal ongeveer 8% van de voltijdstudenten bij afstuderen een internationale leerervaring hebben opgedaan in het buitenland. Buitenlandminor Inschrijvingen buitenlandminor (1-12-2009) 2007

2008

2009

Totaal 39 234 214 Studenten die een semester in het buitenland studeren kunnen dit als minor integreren in hun bachelor. De in 2008 ingezette groei vlakte in 2009 licht af.


Landelijke samenwerking Met andere Nederlandse hogescholen en universiteiten wordt nauw samengewerkt op het gebied van internationalisering, en aan de promotie van Nederland als bestemming voor buitenlandse studenten. In het Hogescholenoverleg Internationale Betrekkingen (HIB) ging de aandacht uit naar de positionering van het hbo in het buitenland en werd praktische kennis over internationalisering uitgewisseld. Per 2009 gebeurde dat onder voorzitterschap van Fontys. In Brainportverband droeg Fontys bij aan de internationale promotie van de regio Eindhoven als kennisregio. Nieuwe partneruniversiteiten Het aantal Fontysbrede uitwisselingsovereenkomsten met partneruniversiteiten groeide van tien in 2008 naar zeventien in 2009. Een deel van de Fontysopleidingen heeft zelf geen partneruniversiteit en geen Engelstalig onderwijsaanbod. Studenten van deze opleidingen kunnen dankzij deze overeenkomsten toch een periode naar het buitenland. Erasmus Mundus Fontys was partner in een samenwerkingsproject ter bevordering van de mobiliteit tussen Europa en Azië met twaalf Europese en twaalf Aziatische universiteiten. Dit project heeft een looptijd van drie jaar en wordt gesubsidieerd door de Europese Commissie. Hiermee worden semesteruitwisselingen voor Fontysstudenten met universiteiten in Azië mogelijk. De uitwisselingen zullen in 2010 van start gaan.

4.3

Kwaliteitszorg

In de organisatie van een internationale studie en stage was extra aandacht voor kwaliteit. Aansluitend op het landelijk onderzoek ‘Kwaliteit Internationale Stage’ is een vervolgonderzoek gedaan naar de situatie binnen Fontys. De resultaten van het Fontysonderzoek sloten aan bij het bevredigende beeld uit het landelijk onderzoek. Ondanks de vaak grote fysieke afstand werden studenten inhoudelijk begeleid via mail of telefoon en bij 40% kwam de begeleider persoonlijk op bezoek. Zowel de studenten als de opleidingen waren tevreden over de kwaliteit van de buitenlandse stage. Fontys International Student Association nam het initiatief in de eerste opvang van honderden buitenlandse studenten in Eindhoven.

4.4

Buitenlandse studenten

Nieuw Engelstalig aanbod De Engelstalige opleiding MSc Business and Management ging van start als samenwerking tussen Fontys Internationale Hogeschool voor Economie en Plymouth University. Inkomende exchange studenten 2007

2008

2009

80

122

135

Collegegeld en beurzen voor buitenlandse studenten Beurs

2007

2008

2009

40

40

50

Libertas-beurzen

1

5

3

Huygens Scholarship Programme

5

2

3

Fontys Excellence Scholarship

Met ingang van studiejaar 2008-2009 is door de minister bepaald dat bekostiging voor niet EER-studenten wegvalt. In dit jaar deden kennisbeurzen hun intrede. Fontys compenseert de afgeschafte bekostiging van niet EER-studenten door tariefsverhoging van de collegegelden voor deze studenten tot kostendekkend niveau (€ 7.200). Ter compensatie van deze prijsstijging ontving iedere niet EER-student een Fontys Scholarship ter hoogte van € 3.500. Het aantal goed presterende niet-EER studenten dat een aanvullende Fontys Excellence Scholarship ontving werd verhoogd naar 50.


4.5

Internationale projecten

Fontys nam in samenwerking met buitenlandse universiteiten actief deel aan projecten in het buitenland om aan de kwaliteit van het eigen onderwijs bij te dragen. Dit betreft projecten binnen en buiten de Europese Unie (zie ook hoofdstuk 3 Onderzoek). Projecten buiten de EU In samenwerking met instituten diende Fontys International Projects zeven winnende projectvoorstellen in, waarvan een drietal met een waarde van enkele miljoenen werd goedgekeurd. FIP startte met medewerking van onder andere Fontys Lerarenopleiding Tilburg een capacity development programme aan de Pedagogische Universiteit in Mozambique. In Zambia werd in samenwerking met Fontys PABO Eindhoven een vervolgproject geformuleerd (Centre Leadership in Education). In Indonesië werd een project opgestart ter versterking van het management aan een viertal instellingen voor hoger onderwijs, alsook een project ter verbetering van de engineering curricula (in samenwerking met Hogeschool Engineering). In Jemen is een vervolgproject op het succesvolle ‘Higher Professional Education’ Project geformuleerd, waarbij zowel Fontys Hogeschool ICT als Fontys Hogeschool Engineering bij betrokken zijn. In de Oekraïne kwam het pre-school education project in een stroomversnelling (in samenwerking met Fontys PABO Eindhoven). Zowel in Syrië als in Kazachstan werden voorbereidingen getroffen voor grote beroepsonderwijsprojecten, waarbij zowel Fontys Hogeschool Engineering als Fontys Lerarenopleidingen Tilburg betrokken zullen worden. De toegevoegde waarde van deze projecten voor het onderwijs is de mogelijkheid voor docenten om buitenlandervaring op te doen en goede voorbeelden en ervaringen te vertalen naar het eigen onderwijsprogramma. Instituten worden bovendien ondersteund bij kennisontwikkeling en -circulatie, door het opzetten en managen van internationale (onderzoeks)projecten.


5. Contractactiviteiten 5.1

Strategie

Alle contractactiviteiten zijn direct gekoppeld aan een instituut of een cluster van instituten. Deze activiteiten dienen te allen tijde en aantoonbaar een directe relatie te hebben met het bacheloronderwijs, kostendekkend en niet risicodragend te zijn. Eventuele ‘winst’ wordt ingezet ten behoeve van het onderwijsproces. De relatie tussen contractactiviteiten en onderwijs krijgt vorm via onder andere: • Stages en werk-leerplekken voor studenten. • Praktijkervaring en marktactiviteiten voor docenten. • Direct contact met het beroepenveld via stages, werk-leerplekken en alumni. • Innovatie van het beroepenveld door kennis, ervaring en praktijk te combineren. Dienstverlening van Fontys op de zakelijke markt leidt tot kenniscirculatie met bedrijven en instellingen, primair in de Fontysregio (Noord-Brabant en Limburg) en secundair in de rest van Nederland. Op deze wijze blijft Fontys als beroepsopleider op de hoogte van de state-of-the-art en is zij beter in staat afgestudeerden te leveren die direct in de praktijk aan de slag kunnen. Anticiperen en flexibel schakelen naar vragen uit de markt is de achterliggende strategie.

5.2

Verantwoording

Fontys stelt zich op het standpunt dat contractactiviteiten ondersteunend zijn aan de hoofddoelstelling van het onderwijs. De doelstellingen zijn kennisoverdracht, wisselwerking met het bedrijfsleven, kwaliteit- en/of doelmatigheidsverhoging, het leveren van een bijdrage aan ‘een leven lang leren’ dan wel het bevorderen van de toegankelijkheid van het onderwijs. Vanuit deze optiek zijn contractactiviteiten onlosmakelijk verbonden met de kernactiviteit onderwijs. Via interne richtlijnen voor tariefstelling wordt geborgd dat contractactiviteiten minimaal kostendekkend worden uitgevoerd. Fontys kwam negatief in het nieuws over de samenwerking met Global Creative Economy BV (GCE) in combinatie met het gebruik van innovatievouchers. Deze samenwerking is inmiddels verbroken en in een juridische procedure inzake de financiële afwikkeling van deze samenwerking werd een schikking getroffen. SenterNovem heeft in een Fontysbreed onderzoek beoordeeld dat de vouchertrajecten met GCE BV niet subsidiabel waren, doch dat geen soortgelijke onregelmatigheden in andere projecten zijn aangetroffen.

5.3

Kwaliteitszorg

Naast het volgen van externe en interne richtlijnen hecht Fontys veel waarde aan externe evaluaties en keurmerken: - CEDEO, een onafhankelijke keuringsinstantie die de kwaliteit van dienstverleners meet en waarborgt, kende twee Fontysonderdelen het CEDEO keurmerk toe: Fontys Trefpunt Training en Advies en Fontys DOBA/SOM Onderwijsadviseurs. - Nidap levert relevante marktinformatie over klanttevredenheid. De klanttevredenheidscore van afnemers van Fontys post-hbo en masteropleidingen was een 7,6. Dit is in de benchmark boven het gemiddelde. De resultaten voor de kwaliteit van de Fontyscursussen (7,3) en de prijs-kwaliteit verhouding (7,5) waren in 2009 verbeterd ten opzichte van het jaar daarvoor. - Intranet: Fontys Extens zette voor alle medewerkers die werkzaam zijn op het terrein van zakelijke activiteiten een website op die de kwaliteitzorg ten goede komt. Op deze site staan handvatten, procedures, formats, middelen, tips en interessante links, die gebruikt kunnen worden om de kwaliteit van de aangeboden Fontysdiensten op de zakelijke markt te verhogen. Deze site zal in 2010 verder uitgebreid worden.

5.4

Resultaten

De omzet uit projecten en onderwijs voor derden, externe detacheringen, verhuur van ruimten en contractstudenten was met een niveau van circa € 40 miljoen stabiel ten opzichte van 2008. De Extens Ondernemersprijs 2009 werd uitgereikt aan Ricardo Abdoel van Fontys Hogeschool Engineering voor de start van de Imtech Academie, een opleidingstraject specifiek gericht op de installatiebranche.


In december heeft Fontys voor de vierde keer de tevredenheid van externe relaties gemeten. Met een score van 6,7 was de tevredenheid in 2009 stabiel.

5.5

Aanbod

Het Fontysaanbod bestaat uit diverse vormen van dienstverlening gericht op een breed scala aan doelgroepen. De verbinding tussen deze activiteiten ligt in de ambitie om een bijdrage te leveren aan beroepsinnovatie, talentontwikkeling en het behouden van competenties in de regio. De communicatie over het totale Fontysaanbod van post-hbo opleidingen en cursussen én het volledig geautomatiseerde inschrijfproces zijn ondergebracht bij Fontys Extens. Fontys streeft naar een volledige ‘selfservice omgeving’ met daarin opgenomen alle relevante informatie voor de cursist. Het liaison-office in Brussel faciliteert Europese subsidieaanvragen (zie ook hoofdstuk onderzoek), waaronder het Zevende kaderprogramma, Lifelong Learning, Interreg IV en OP-Zuid. Een aantal sprekende voorbeelden van de marktontwikkeling binnen Fontys was: • De opleiding Logopedie introduceerde een nieuw product: in-company trainingen in differentiaaldiagnostiek en therapie bij broddelen. • De opleiding Podotherapie startte met de cursussen Sportpodotherapeut en Diabetespodotherapeut. • Bij Medische Beeldvormende en Radiotherapeutische Technieken nam het aanbod aan in-companytrainingen en cursussen toe. De focus lag op de domeinen echografie en magnetische resonantie imaging. • Het Centrum voor Leiderschapsontwikkeling (CLO) van Fontys PABO Eindhoven ontwikkelde samen met elf schoolbesturen in Noordoost-Brabant een uniek opleidingsconcept voor schoolleiders. De 116 aangesloten basisscholen en scholen voor speciaal basisonderwijs hebben zich in het Regionaal Educatief Platform verenigd en samen met CLO inhoud gegeven aan een Magistrum opleidingstraject dat deel uitmaakt van de zogenaamde ‘REPacademie’: een gezamenlijk scholingsinitiatief voor management. • Fontys Hogeschool Toegepaste Natuurwetenschappen verzorgde de training Hygiëne Kwaliteitsmedewerkers binnen het UMC St. Radboud Nijmegen. • Fontys Actief bleef groeien, niet alleen in Helmond maar tevens in tal van andere gemeenten. Ook dit jaar ondertekende de gemeente Helmond het convenant om de bestaande samenwerking voort te zetten en de integrale dienstverlening op het gebied van re-integratie verder te ontwikkelen. • Fontys Hogeschool Financieel Management was opnieuw bijzonder succesvol in de opleidingstrajecten voor de belastingsdienst, met een in-company traject voor 115 medewerkers.

5.6

Wijzigingen

De Raad van Bestuur besloot de advies- en onderzoeksactiviteiten die Bilan verzorgde met betrekking tot archeologie, cultuurhistorie, ecologie en geo-informatie te beëindigen, omdat deze onvoldoende aansloten bij het onderwijs van Fontys. Bilan werd overgedragen aan archeologiebedrijf BAAC. Fontys International Health Projects, het projectbureau dat namens Fontys in ontwikkelingslanden medische (bij) scholing en advies gaf, ging zelfstandig verder als MeduProf-S BV.

5.7

Stakeholders

Bedrijven, instellingen en individuele klanten zijn voor de zakelijke markt de belangrijkste stakeholders. Zij zijn maatgevend voor de vragen uit de markt en zijn betrokken bij de ontwikkeling van diverse trainingen en cursussen. Het aanbod is ingericht in nauw overleg met ondernemers (de externe adviesgroep) en instellingen in de regio. Ook is de adviesgroep nauw betrokken bij het vormgeven van een logische, collegiale en geaccepteerde positionering van de zakelijke activiteiten vanuit het publiek domein temidden van private aanbieders. In netwerken, zoals Kennispoort en Brabant-Zeeuwse Werkgeversverenigingen wordt regelmatig bekeken of het aanbod in de behoefte voorziet.


6. Medewerkers De kwaliteit van het onderwijs wordt bepaald door de kwaliteit van de medewerkers en de middelen en voorzieningen die hen ter beschikking staan. In 2009 bleek de kwaliteit van het onderwijs en van de ondersteunende processen niet goed genoeg te zijn. De uitdrukkelijke focus op en het volledig centraal stellen van het primair proces maakten een stevige afslanking van de (centrale) ondersteunende diensten noodzakelijk.

6.1

Personeelsbeleid

Formatieve ontwikkelingen In 2009 daalde de totale formatie medewerkers in loondienst bij Fontys van 3.206 fte aan het begin van het jaar naar 3.111 fte, een daling van 95 fte. Deze daling betreft uitsluitend onderwijsondersteunend personeel en wordt grotendeels veroorzaakt door reorganisatie bij het Facilitair Bedrijf. Deze reorganisatie resulteerde in veranderingen in de verhouding onderwijzend personeel en onderwijsondersteunend personeel en het aantal flexibele contractvormen. In bijlage IV kengetallen medewerkers is meer informatie te vinden over de samenstelling van en de ontwikkelingen in het personeelsbestand. Kennis- en opleidingsniveau van docenten Het personeelsbeleid van Fontys heeft als doel de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren door de professionaliteit van de medewerkers te ontwikkelen en de juiste persoon op de juiste plek te benoemen. De cursus ‘Didactische Bekwaamheid voor het hbo’ waarin beginnende docenten bij Fontys vakdidactisch geschoold worden, kende dit jaar 50 deelnemers. Het Talent Ontwikkelings Programma (TOP) ging in 2009 van start met een twaalfde deelnemersgroep. Vanuit het Actieplan Leerkracht werd aan dertien medewerkers een beurs voor een masteropleiding toegekend. Het STiP fonds bood bovendien diverse medewerkers een financiële bijdrage voor het verrichten van een(promotie)onderzoek, het volgen van een studie, een studiereis of deelname aan een conferentie. Ontwikkelingsgericht personeelsbeleid Dit jaar werd, mede door de reorganisatie binnen het Facilitair Bedrijf, relatief vaak een beroep gedaan op het Loopbaancentrum Personeel. In totaal kregen 172 medewerkers begeleiding bij persoonlijke ontwikkeling en volgden negen medewerkers een training in het kader van loopbaanoriëntatie. Onderzoek werd gedaan naar de ervaringen met de gesprekscyclus binnen Fontys. Als resultaat hiervan zal het format voor contracterings- en beoordelingsgesprekken aangepast worden en zullen criteria voor beoordeling van de medewerkers verduidelijkt worden. Arbeidsomstandigheden Fontys bracht alle activiteiten rondom verzuim en re-integratie volledig onder eigen regie. Leidinggevenden en medewerkers werden verantwoordelijk voor het terugdringen van verzuim. De leidinggevenden worden hierbij ondersteund door bureau Re-integratie en Verzuim. Het verzuim daalde sterk van 4,59% in 2008 tot 3,37% in 2009. De verzuimfrequentie daalde van 1,25 naar 1,05, gedeeltelijk veroorzaakt door de vermindering van het kortdurend verzuim. De providerboog, een lijst van alle door Fontys geselecteerde aanbieders van re-integratie- en verzuimdiensten, werd uitgebreid. Hiermee kunnen instituten maximaal gebruikmaken van het preventieve en curatieve aanbod van de arbozorgverzekering. Ziekteverzuim, naar percentage en frequentie Verzuim % Verzuimfrequentie

2007

2008

2009

4,41%

4,59%

3,37%

1,57

1,25

1,05

Aantrekkelijk werkgeverschap Als onderdeel van het Convenant Leerkracht zijn, in overleg met de bonden, afspraken gemaakt over een verbetering van de functie- en salarismix van docenten, rekening houdend met formatieve en financiële ontwikkelingen binnen Fontys, zoals de reorganisatie van de centrale ondersteunende diensten en de vergrijzing van het personeelsbestand


Op initiatief en onder regie van de Sporthogeschool werd het Fontys Fit-programma met meer activiteiten uitgebreid. Fontys Young Professionals, het netwerk van medewerkers tot en met 35 jaar, organiseerde diverse bijeenkomsten met als doel loopbaanontwikkeling en kennisuitwisseling. Om schaars personeel aan te trekken ontvingen 29 medewerkers een arbeidsmarkttoeslag (in 2008 waren dit er 21). Uit het interne medewerkertevredenheidonderzoek in het voorjaar bleek dat medewerkers hun werk over het algemeen met een ruime voldoende (6,8) waardeerden. In december bleek uit een tussentijdse meting dat de tevredenheid, mede als gevolg van de reorganisatie binnen het Facilitair Bedrijf en budgettaire problemen en daarmee samenhangende noodzakelijke frictiemaatregelen, bij een aantal hogescholen gedaald was naar 6,5.

6.2

Reorganisatie

Het Facilitair Bedrijf van Fontys was met 696 fte (01-06-2009) groot, kostbaar en moeilijk te managen geworden. Temeer daar binnen de instituten nog eens voor ongeveer eenzelfde omvang ondersteunende medewerkers waren opgenomen, met wie de afstemming en samenwerking niet optimaal was. Alle niet-primaire processen van de instituten, het Facilitair Bedrijf en de bestuursstaf werden in 2009 heroverwogen om een kwaliteits- en efficiencyslag te maken die uiteindelijk moet leiden tot een bezuiniging van circa € 15 miljoen op jaarbasis en een personeelsreductie van circa 130 fte. Na een verkenning van het assortiment producten en diensten werd de eerste denkrichting voor het herontwerp neergelegd in de notitie Beter met minder (17 juni). Per instituut werd vervolgens onderzocht of en in hoeverre de daar beschikbare ondersteuningscapaciteit voldoende is om waar nodig taken over te nemen van de centrale diensten. Het definitieve herontwerp van het Facilitair Bedrijf: Naar een nieuwe Fontys Serviceorganisatie werd op 16 september aan de organisatie gepresenteerd. Het herontwerp omvat de volgende maatregelen: • Screenen van het dienstverleningspakket op activiteiten die niet noodzakelijk centraal georganiseerd moeten worden. • Materiële besparingen op huisvesting, inkoopcontracten en outsourcing. • Personele reductie door middel van een kritische beoordeling van de efficiency. • Een nieuwe organisatiestructuur met diensten zonder centrale directie en met minder personeel. De CMR stemde op 5 november in met het reorganisatieplan waarin opgenomen de reductie per afdeling Facilitair Bedrijf. Op 18 november stemden de vakbonden in met het sociaal plan, waarmee de eerste stappen in de reorganisatie in november genomen werden. In de implementatieplannen worden de volgende acht diensten benoemd: - Financiën - Huisvesting en Facilitaire Zaken - IT - Marketing en Communicatie - Mediavoorzieningen - Onderwijs en Onderzoek - Personeel en Organisatie - Studentenvoorzieningen Omdat een abrupte overgang naar een andere vorm en inhoud van centrale dienstverlening risicovol is, zal 2010 als een transitieperiode beschouwd worden; enerzijds om instituten de gelegenheid te bieden hun gewenste ondersteuning te organiseren en anderzijds om, indien nodig, lopende contracten af te bouwen. De implementatieplannen van de acht diensten worden in 2010 aan de medezeggenschap ter instemming voorgelegd. Personeelsreductie In de loop van 2010 moet de verhouding onderwijsgevend en onderwijsondersteunend personeel Fontysbreed uitkomen op minimaal 60:40. Ter voorbereiding werd een selectieve wervingsstop ingesteld en werden tijdelijke dienstverbanden in principe niet verlengd. De eerste fase van het sociaal plan (tot uiterlijk eind augustus 2010), gaat uit van vrijwillige mobiliteit. Deze fase bevat maatregelen als vrijwillig vertrek, loopbaanoriëntatie en vacaturebegeleiding. Van medewerkers wordt verwacht dat ze actief en flexibel zijn bij eventuele herplaatsing en bij om-, her- of bijscholing. Om het effect van deze maatregelen te monitoren wordt het personeels- en vacatureverloop nauwgezet gevolgd.


De kanteling in het verhoudingsgetal onderwijzend personeel - onderwijsondersteunend personeel gaat sneller dan verwacht. De stevige ingrepen leidden al tot een ratio van bijna 60:40 per eind 2009. Gezien het belang en de impact van de reorganisatie wordt veel aandacht besteed aan een zorgvuldige en transparante aanpak. Voor de uitvoering van het sociaal plan werd een begeleidingscommissie ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van werkgever en werknemers. Werknemers met klachten kunnen bij deze commissie terecht. Verder werden medewerkers regelmatig geïnformeerd via bijeenkomsten, nieuwsbrieven en een website.

6.3

Bijzondere bijdragen

Meerdere medewerkers onderscheidden zich door het leveren van bijzonder waardevolle bijdragen aan het onderwijs en de Fontys learning community. Zij deden dit in de vorm van publicaties, innovatieve onderwijsactiviteiten en maatschappelijke initiatieven waarvoor enkelen een prijs of onderscheiding ontvingen. Een aantal medewerkers ontving een Koninklijke onderscheiding voor hun onderwijsgerelateerde prestaties. Marcel van Herpen, consultant van Fontys PABO Eindhoven, werd benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau voor zijn jarenlange inzet voor onderwijs, sport, kunst en cultuur. Lector Eric Verbiest ontving de onderscheiding Ridder in de Orde van Oranje Nassau als blijk van waardering voor zijn bijzondere verdiensten en vernieuwingen op onderwijsgebied. Associate lector Thieu Dollevoet van Fontys Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg ontving de onderscheiding van Ridder in de Orde van Oranje Nassau vanwege zijn werk bij Fontys Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg. Door zijn toedoen kwam onder andere het Europese Erasmus Mundusproject van Fontys tot stand.


7. Duurzaamheid Fontys neemt haar maatschappelijke verantwoordelijkheid tot duurzaamheid serieus. Zij verricht extra inspanningen op het gebied van duurzaamheid, zowel wat betreft het onderwijs als de ondersteunende processen. Onderwijs Fontys Hogeschool Financieel Management in Eindhoven en de pabo van Fontys Pedagogische Opleidingen ’s-Hertogenbosch kregen dit jaar hun eerste ster van het keurmerk van de Stichting Duurzaam Hoger Onderwijs. Fontys Hogeschool Management, Economie en Recht ontving twee sterren en Fontys Hogeschool Toegepaste Natuurwetenschappen behield haar drie sterren. Studenten van Fontys PABO Eindhoven en Veghel organiseerden samen met docenten het congres Duurzame Ontwikkeling. De minor People, planet, profit was ook dit jaar met ruim 100 deelnemers erg gewild onder studenten van verschillende Fontysinstituten. Energiebeleidsverklaring Fontys ondertekende de energiebeleidsverklaring en het verzoek tot toetreding tot de meerjarenafspraak energieefficiency 2001-2020. Het Hoger Onderwijs bespaart in dit kader jaarlijks 2% energie, met als uiteindelijk doel een energiereductie van 30% ten opzichte van 2005. In 2009 was op het totale elektriciteitsverbruik van Fontys Hogescholen een daling te zien van 3,78 % ten opzichte van 2008. Deze daling is verklaarbaar door het reorganiseren van het vastgoed binnen Fontys. Het gasverbruik van 2009 liet een daling zien van 1,75 % ten opzichte van 2008. Dit is mede verklaarbaar door de uitbreiding van de klimaatbeheersing bij het kunstcluster te Tilburg. Huisvesting Drie oude onderwijsgebouwen met een hoog energieverbruik, de Oude Toren en de Byrdstraat in Eindhoven en de Burgemeester Geuljanslaan in Roermond, werden uit gebruik genomen waardoor het energieverbruik verminderd werd. Op gebouwenniveau werd een aantal energiebesparende maatregelen genomen, zoals: • kloktijden en instellingen van technische installaties; • instellen en vervangen van verlichting en centraal schakelen; • isoleren van pompen en appendages. In het kader van de Meerjarenafspraken 3 werden verbredingthema’s toegevoegd, zoals het betrekken van de leveranciers in energiebesparing of in vermindering van CO2-uitstoot. Tenslotte lag ook bij de aanbesteding van de schoonmaakdienst veel nadruk op milieuontlastende schoonmaakmethoden. Catering Fontyscateraar Avenance formuleerde naar aanleiding van de nieuwe wetgeving omtrent duurzaam inkopen de volgende eisen: • Minimaal 40% van het gehele assortiment bestaat uit gecertificeerde biologische producten. • oor de uitgifte van producten wordt gekozen voor materialen met een relatief lage milieudruk zoals papier, karton, kunststof, biokunststof of hout. Grafische producties De basisinstelling bij printen, scannen en kopiëren werd op dubbelzijdig gesteld. Bovendien werd op alle machines de functie faxen vervangen door scannen en mailen en wordt de toner ingezameld en gerecycled. Bij de aanbestedingen van print-, scan- en kopieerapparaten en drukwerk werden de duurzaamheidscriteria van SenterNovem gehanteerd. Daarmee droegen beide inkooptrajecten het predikaat ‘duurzaam inkopen’, hiermee bijdragend aan de doelstelling van het hbo en van Fontys om in 2012 50% van haar inkopen duurzaam te doen. Jaarverslag In het kader van duurzame ontwikkeling besloot Fontys haar jaarverslag 2009 nog slechts digitaal te presenteren. Naast het integrale jaarverslag ontvangen betrokkenen een zeer beknopte schriftelijke samenvatting.


8. Governance Fontys Hogescholen wil zich als maatschappelijke instelling op een open en transparante wijze verantwoorden naar haar omgeving. Fontys wil beoordeeld worden op haar prestaties en in een open dialoog communiceren met stakeholders. De Branchecode Governance onderschrijft voorgaande principes; de Raad van Bestuur hanteert ze als richtlijn voor goed bestuur.

8.1

Raad van Bestuur

De Raad van Bestuur van Fontys Hogescholen bestaat sinds oktober 2009 uit drie personen en is verantwoordelijk voor de realisatie van de missie, visie, strategie en doelstellingen van de organisatie en de daaruit voortvloeiende resultaatontwikkelingen. In overeenstemming met de wet en de statuten zijn de taken en bevoegdheden van de leden van de Raad van Bestuur vastgelegd in een bestuursreglement. Ieder jaar opnieuw legt de Raad van Bestuur met het management van de instituten en het Facilitair Bedrijf prestatieafspraken vast in een managementcontract per organisatieonderdeel. De Raad van Toezicht sluit een prestatiecontract af met de Raad van Bestuur. Samenstelling Marcel Wintels is sinds 1 juni 2008 voorzitter van de Raad van Bestuur. Vanwege de (pre)pensionering van de drie al langer zittende bestuursleden René van Elderen, Jan Houben en Elly Teune, is in 2009 een nieuwe, kleinere Raad van Bestuur geformeerd. Op respectievelijk 1 juni en 1 september 2009 startten Wilma de Koning en Nienke Meijer als de twee nieuwe leden van de Raad van Bestuur. De drie bestuursleden werden benoemd voor een periode van vier jaar. Na afloop van deze termijn kunnen zij voor eenzelfde periode worden herbenoemd. Portefeuilleverdeling De taakverdeling van de leden van de Raad van Bestuur is vastgesteld in horizontale en verticale portefeuilles. Samenstelling en portefeuilleverdeling Raad van Bestuur per 31-12-2009 Mr. M.J.G. Wintels, voorzitter Portefeuille: onderwijs, strategie, cultuur en organisatie(-ontwikkeling) inclusief management development, veiligheid, HBO-raad en externe vertegenwoordiging. Drs. W.L.M. de Koning-Martens RA Portefeuille: onderzoek, internationalisering, financiën, personeel, arbeidsvoorwaarden en arbo, kwaliteitzorg en audit, juridische zaken en Facilitair Bedrijf. Instituten in de sectoren: Educatie, Mens en maatschappij en Gezondheidszorg. Drs. E.C. Meijer Portefeuille: zakelijke dienstverlening, ICT en informatiemanagement, studentenzaken en –voorzieningen, huisvesting en beheer, marketing en communicatie en mediatheken. Instituten in de sectoren: Economie, Techniek en Kunsten.

8.2

Raad van Toezicht

De Raad van Toezicht ziet toe op een adequate besturing van Fontys Hogescholen door de Raad van Bestuur. De taken, bevoegdheden en profielkenmerken van de Raad van Toezicht zijn vastgelegd in de statuten en het bestuursreglement. De Raad van Toezicht is zodanig samengesteld dat de leden ten opzichte van elkaar, de Raad van Bestuur en welk deelbelang dan ook, onafhankelijk en kritisch kunnen opereren. Samenstelling per 31-12-2009 • Dr.ir. A. Huijser (voorzitter) • Ir. E. van Schagen (vice-voorzitter) • Drs. J.C. Leenhouts (secretaris) • Prof.dr. A. Kolnaar • Mr. P.C. Lodders-Elfferich • Prof.dr. P.J.M. van Tongeren • Ir. S.J. Wittermans (per 01-04-2009 opvolger van Dr. N.J. Koole)


Mevrouw mr. P.C. Lodders-Elfferich werd voor een tweede periode benoemd. De heer dr. N.J. Koole nam per 1 april afscheid als lid van de Raad van Toezicht. De Raad van Toezicht vergaderde zes keer met de Raad van Bestuur. Voorafgaand aan elke vergadering kwam de Raad van Toezicht in besloten samenstelling bijeen. De Raad van Toezicht besloot tot een aanpassing van de statuten en het bestuursreglement ten aanzien van de bestuurssamenstelling. Het aantal bestuurders werd gewijzigd van minimaal drie en maximaal vijf, in minimaal twee en maximaal vier bedoeld om de overgangssituatie van de oude naar de nieuwe bestuurssamenstelling mogelijk te maken. In 2010 zal het aantal bestuurders maximaal drie zijn. De Raad van Toezicht steunde de door de Raad van Bestuur voorgestelde aanpassingen, c.q. mutaties ten aanzien van aan Fontys Hogescholen gelieerde rechtspersonen. Ook het voornemen van de Raad van Bestuur om bij de overgang naar het nieuwe bekostigingssysteem de negen unieke schoolcodes (BRINnummers) terug te brengen tot één kreeg de steun van de Raad van Toezicht. De Raad van Bestuur hield de Raad van Toezicht op de hoogte van de ontwikkelingen met betrekking tot de verbeterplannen van de instituten ter verhoging van de studenttevredenheid en het studierendement, de reorganisatie van het Facilitair Bedrijf (zie ook hoofdstuk 6 Medewerkers), ontwikkelingen met betrekking tot de instroom en het inschrijfproces (waaronder de impact van Studielink). Er werd nadrukkelijk stilgestaan bij de bevindingen van de nieuwe leden van de Raad van Bestuur ten aanzien van de goede en minder goede prestaties van de organisatie. Op elke bijeenkomst werden tevens belangrijke huisvestingsaangelegenheden geagendeerd. De raad verleende zijn goedkeuring aan uiteenlopende zaken, onder andere aan de actualisatie van het strategisch pamflet, het stopzetten van de opleiding Audiologie, de overdracht van het Fontysonderdeel Bilan aan het Bossche archeologiebedrijf BAAC, de keuze om in Amsterdam niet langer onderwijs aan te bieden - waarmee de opleidingen Podotherapie en Pedagogiek overgedragen zullen worden- en aan de correctieve maatregelen van de Raad van Bestuur naar aanleiding van de onjuiste omgang met innovatievouchers (zie ook hoofdstuk 5 Contractactiviteiten) door een van de Fontysinstituten. In de loop van het jaar werden het jaarverslag 2008, de jaarrekening 2008 en de begroting 2010 goedgekeurd. De Raad van Toezicht steunde het besluit van de Raad van Bestuur om het treasurybeleid te wijzigen naar risicomijdend en keurde de verkoop van het belang van Fontys in Edutel B.V. goed. Bovendien stelde de Raad van Toezicht vast dat er geen sprake was van transacties waarbij tegenstrijdige belangen van de leden van de Raad van Bestuur speelden. De Raad van Toezicht overlegde eenmaal met de Centrale Medezeggenschapsraad. Kerncommissies Om te functioneren in overeenstemming met de Branchecode Governance en ter voorbereiding op zijn besluitvorming heeft de Raad van Toezicht een drietal voorbereidende commissies. Dit zijn: Commissies van de Raad van Toezicht per 31-12-2009 • Auditcommissie A. Kolnaar (voorzitter), A. Huijser, E. van Schagen, S. Wittermans • Remuneratie-/Benoemingscommissie A. Huijser (voorzitter), J. Leenhouts, E. van Schagen • Identiteitcommissie P. van Tongeren (voorzitter), J. Leenhouts, P. Lodders-Elfferich Auditcommissie De Auditcommissie vergaderde viermaal, doorgaans een week voor de plenaire vergaderingen van de Raad van Toezicht. De externe accountant was aanwezig om zijn accountantsverslag 2008 en de managementletter naar aanleiding van de interim-controle 2009 toe te lichten. In de auditcommissie werd met name aandacht besteed aan de resultaatontwikkeling zoals gerapporteerd via de planning- en controlcyclus, de begroting 2010, de prestaties van de afzonderlijke organisatieonderdelen ten opzichte van het strategisch beleidsplan, (de naleving van) het treasurystatuut, de evaluatie van de kwaliteit van de financieel administratieve processen, de bevindingen van de accountant en de ontwikkeling van de financiële kengetallen, mede in relatie tot de investeringsambities.


Remuneratie-/Benoemingscommissie Gewoonlijk vergadert deze commissie tweemaal per jaar. Dit jaar kwam de commissie vaker bijeen met name voor de selectie en benoeming van de twee nieuwe leden van de Raad van Bestuur. In overeenstemming met het besluit van de Raad van Toezicht was de werving gericht op het vinden van externe kandidaten. Dit werd gedaan in nauwe samenwerking met een extern adviesbureau. De commissie boog zich over het opstellen en vaststellen van de functieprofielen, een long- en shortlist van kandidaten en het selecteren van de kandidaten. Verder werden het bezoldigingbeleid Raad van Bestuur en het beloningsbeleid directeuren besproken. Het managementcontract Raad van Bestuur 2008 werd beoordeeld, dat van 2009 vastgesteld en het managementcontract 2010 voorbereid. Er werd besloten tot een, ten opzichte van 2009, ongewijzigde vacatievergoeding Raad van Toezicht 2010. Identiteitcommissie De Identiteitcommissie vergaderde eenmaal. Centraal hierbij stonden de ontwikkelingen met betrekking tot het theologieonderwijs: enerzijds voorbereiding van de besluitvorming tot samenwerking van Fontys Hogeschool Theologie Levensbeschouwing met een academische partner en anderzijds het vraagstuk van Ex Corde Ecclesiae, de regelgeving vanuit de Katholieke Kerk waaraan instellingen die (gedeeltelijk) Rooms Katholiek zijn aan moeten voldoen. Daarnaast werd afgesproken om eind 2010 weer een Zinconferentie te organiseren.

8.3

Medezeggenschap

Aan ieder Fontysinstituut is een instituutsmedezeggenschapsraad (IMR) verbonden. IMR-leden hebben de eigen directeur als gesprekspartner. De Centrale Medezeggenschapsraad (CMR) is de gesprekspartner van de Raad van Bestuur en de Personeelsraad Facilitair Bedrijf was gesprekspartner van de directeur van het Facilitair Bedrijf. Sinds november heeft het Facilitair Bedrijf geen centrale directie meer, maar functioneren acht zelfstandige diensten (zie ook hoofdstuk 6 Medewerkers), onder aansturing van dienstdirecteuren. Gesprekspartner van de Personeelsraad Facilitair Bedrijf is vanaf dat moment de portefeuillehouder van de Raad van Bestuur. De invulling van de medezeggenschap in deze nieuwe situatie is onderwerp van gesprek. De CMR bestaat uit elf studenten en elf personeelsleden die via rechtstreekse verkiezingen worden gekozen. M. Waterval, docent Fontys Hogeschool Pedagogiek te Sittard, werd tot nieuwe voorzitter gekozen. De CMR kan gevraagd en ongevraagd advies geven over onderwerpen die voor heel Fontys van belang zijn of consequenties hebben. Daarnaast heeft de CMR op basis van de wet en het medezeggenschapsreglement instemmingsrecht op een aantal onderwerpen. Met de voltooiing van de vernieuwing van de Raad van Bestuur in 2009, gingen de in 2008 aangekondigde veranderingen in volle vaart van start: verschillende opleidingen en lesplaatsen zijn of worden afgestoten, nieuwe opleidingen zijn gestart of aangekondigd. Besloten werd tot de invoering van een nieuw intern budgetteringssysteem per 2010 en tegelijkertijd werd een omvangrijke reorganisatie van het Facilitair Bedrijf in gang gezet. De CMR was bij al deze ontwikkelingen betrokken, gaf positief advies en stemde in met deze belangrijke veranderingen.

8.4

Studenteninspraak

Fontys Hogescholen vindt het belangrijk dat studenten meedenken over opleidingen en beleid. Studenteninspraak binnen Fontys is georganiseerd via de officiële medezeggenschapsgremia, klankbordgroepen en studieverenigingen. De Fontys Studenten Raad (FSR) is geen medezeggenschapsraad maar een adviesraad en ontwikkelt zelf beleid onafhankelijk van dat van Fontys, en voert zelfstandig projecten uit. Om de kwaliteit van de studenteninspraak te garanderen biedt het Studentencentrum een team van professionele medewerkers dat bestuurlijk actieve studenten coacht en adviseert. De samenwerking tussen de FSR en de studentenfractie van de CMR werd nieuw leven ingeblazen door de oprichting van de Studenten Overleg Raad. Dit overleg zorgt voor een stevige medezeggenschapsbasis op Fontysbreed niveau. De FSR stelde zich actief op door het organiseren van meeloopdagen van de Raad van Bestuur, het onder de aandacht brengen van het Student Tevredenheid Onderzoek en de inzameling van studentenklachten. De FSR verleende zijn actieve medewerking aan de Focus op Fontystour.


8.5

Horizontale verantwoording

Naast verticale verantwoording aan ondermeer het ministerie van OCW kent Fontys vele vormen van horizontale dialoog en verantwoording. Naar studenten en medewerkers via onder andere medezeggenschapsorganen en opleidingscommissies. Het werkveld is betrokken in de opleidingscommissies en de werkveld- en beroepenveldcommissies voor het bewaken van de kwaliteit van het onderwijs. Daarnaast hebben veel instituten een Raad van Advies. Focus op Fontystour In 2009 richtte de Raad van Bestuur zich ook op de informele dialoog door een vijftigtal bijeenkomsten in het kader van de zogenaamde Focus op Fontystour. Tijdens de tour ging de Raad van Bestuur in gesprek met medewerkers, studenten en toeleverende scholen om knelpunten en prioriteiten vast te stellen. Elk instituut en elke afdeling van het Facilitair Bedrijf werd bezocht. De instituten en afdelingen presenteerden een zelfanalyse en voerden een open dialoog met de Raad van Bestuur. Actiepunten die voortvloeiden uit deze gesprekken zijn daarna in de organisatie uitgezet. In december was ruim 90% van deze actiepunten opgepakt en uitgewerkt. Gesprekken met toeleverende scholen resulteerden in: - De oprichting van het Decanen Service Centrum met als doel het verbeteren van de communicatie met toeleverende scholen. - Een uitnodiging voor lidmaatschap van het vo-ho netwerk West-Brabant. - Een initiatief tot een kennisuitwisselingsbijeenkomst met vo scholen in de omgeving Eindhoven. Deze bijeenkomst zal in het voorjaar van 2010 plaatsvinden. Tijdens bijeenkomsten ging de Raad van Bestuur in gesprek met 185 studenten van 26 verschillende instituten. Naar aanleiding hiervan formuleerde de Raad van Bestuur de volgende focuspunten. 1. Duidelijke, tijdige en betrouwbare communicatie over wat er wanneer van de student verwacht wordt. 2. Objectieve en duidelijke beoordelingscriteria en ‘cijfers’ die motiveren tot presteren. 3. Kwantiteit en kwaliteit van contacturen. 4. Verbeterd klachtenmanagement en terugkoppeling naar de studenten. 5. Betere overgang van vo/mbo naar hbo. 6. Betere faciliteiten. Opvolging van deze punten zijn via vastlegging van acties en afspraken in het Management Contract 2010 geborgd. De betere overgang van het vo en mbo naar het hbo is bij het Fontys Aansluitingscentrum en de instituutsdirecteuren belegd. Het verbeteren van de faciliteiten is een doelstelling van het herontwerp van het Facilitair Bedrijf. Alle instituten communiceerden met hun studenten over de resultaten van de Focus op Fontystour en de wijze waarop zij de focuspunten hebben opgepakt. De eindrapportage van de Focus op Fontystour werd via Fontysonline onder de aandacht van alle studenten en medewerkers gebracht.

8.6

Planning, control en risicomanagement

Planning- en controlcyclus De strategie van Fontys ligt vast in het strategisch pamflet Kwaliteit in learning communities: prioriteiten en accenten (mei 2009). Deze strategie - in combinatie met continue risicoanalyse - vormt de basis voor de jaarlijkse doelstellingen op instituutsniveau. De planning- en controlcyclus stelt bestuur en management van Fontys in staat de realisatie van strategische doelen binnen de organisatieonderdelen te bewaken. Bovendien levert dit systeem een continue bijdrage aan de verbetering van de prestaties en de (her)formulering van de doelen. Elk instituut wordt op basis van een instituutsspecifiek managementcontract beoordeeld op prestatie-indicatoren die inzicht geven in onderwijskwaliteit en tevredenheid. De directeuren van de instituten zijn verantwoordelijk voor het realiseren van hun doelstellingen met de bijbehorende middelen. Ook in 2009 vond, door middel van viermaandelijkse managementrapportages, monitoring en evaluatie van de resultaten plaats. De veranderingsprocessen waarin de laatste maanden van 2009 belangrijke stappen werden gezet hadden onmiskenbaar een noodzakelijk effect op de control-omgeving. Deze bepaalt deels de cultuur binnen de organisatie, beïnvloedt het bewustzijn van medewerkers voor de interne beheersing en omvat onder meer zaken als integriteit, deskundigheid van de medewerkers, ‘tone at the top’ en sturingsfilosofie. Om Fontys over de hele linie om te vormen tot een slagvaardige organisatie, omvat het veranderingsproces ook de ambitie om onder andere via passende controlkaders te komen tot een proactieve organisatiecultuur, waarin eigenaarschap centraal staat. Via de Kaderbrief


voor 2010 zijn in het najaar van 2009 de strategische doelstellingen nog concreter vertaald naar financiële kaders en geoperationaliseerd via prestatie-indicatoren voor de begroting en managementcontracten 2010, waarmee de resultaatsturing verder wordt aangescherpt. De CMR stelde in september het nieuwe verdeelmodel voor de interne budgettering vast, dat onderdeel uitmaakt van deze Kaderbrief. Ook de sturingsfilosofie zoals verwoord in deze Kaderbrief was nadrukkelijk onderwerp van gesprek met de CMR.

8.7

Bezoldiging Raad van Bestuur en Raad van Toezicht

Bezoldiging Raad van Bestuur Bedragen 2009 Bruto salaris incl. vakantietoeslag Mr. M.J.G. Wintels (voorzitter) Drs. W.L.M. de Koning (m.i.v. 01-06-2009) Drs. E.C. Meijer (m.i.v. 01-09-2009) Dr.ir. J.W.M.A. Houben (t/m 30-09-2009) Drs. W.M.E. TeuneKasbergen (t/m 31-05-2009) * Drs.ing. R. van Elderen (t/m 31-03-2009) ** Totaal

Autokosten

181.197

Werkgeverslasten incl. pensioenpremie 34.119

Totaal Waarvan werkgeversvariabele lasten beloning ***

20.133

235.449

0

79.796

17.770

8.414

105.980

0

45.598

10.157

7.312

63.067

0

121.128

23.018

28.263

172.409

0

65.481

11.782

8.472

85.735

0

33.080

7.145

4.307

44.532

0

526.280

103.991

76.901

707.172

0

* Van 1 juni 2009 tot 31 augustus 2009 als adviseur aan Fontys verbonden. ** Van 1 april 2009 tot 31 december 2009 als adviseur aan Fontys verbonden. *** De leden van de Raad van Bestuur hebben in 2009 afgezien van de variabele beloning die op grond van het prestatiecontract over 2008 toegekend zou kunnen worden. Bezoldiging Raad van Toezicht Bedragen 2009 Dr. ir. A. Huijser (voorzitter) Ir. E. van Schagen (vice-voorzitter) Drs. J.C. Leenhouts (secretaris) Prof. dr. A.H.J. Kolnaar Dr. P.J.M. van Tongeren Mr. P.C. Lodders-Elfferich Ir. S.J. Wittermans Dr. N.J. Koole Totaal

Vergoeding 2009 10.000 8.000

Vergoeding 2008 10.000 8.000

7.000* 7.000 6.000 6.000 3.750 1.500 49.250

7.000* 7.000 6.000 6.000 0 6.000 50.000

* Ten behoeve van Mondriaan Onderwijsgroep


9. Financiële resultaten 9.1

Strategische doelstellingen

Fontys wil een professionele organisatie zijn met een gezond financieel beleid in een regionale omgeving waarin zij als kennisinstelling stevig is ingebed en leidend is. Fontys streeft naar een gezonde financiële basis voor de toekomst, zodanig dat investeringen in meer onderwijs(tijd) en een aantrekkelijke infrastructuur mogelijk worden. Het jaar 2009 stond in het teken van een stevige meervoudige veranderopdracht. Vanwege de daling van het aantal studenten in de achterliggende jaren, die vanwege de T-2 bekostiging een na-ijlend effect heeft, ontvangt Fontys de komende jaren in verhouding lagere rijksbijdragen. Daarom zijn in het afgelopen jaar forse bezuinigingen en ombuigingen in gang gezet, die hebben geleid tot ingrijpende efficiencymaatregelen en herprioritering van de ondersteunende processen en overige activiteiten. Daarnaast kreeg elk instituut de opdracht om de baten en lasten met elkaar in evenwicht te brengen. De druk op de exploitatie zal de komende jaren onverminderd hoog blijven. Om tijdig te kunnen anticiperen op ongunstige toekomstige ontwikkelingen is het afgelopen jaar nadrukkelijk gestuurd op een gereduceerde en meer flexibele personeelsformatie.

9.2

Resultaat 2009

Het jaar 2009 is afgesloten met een exploitatieresultaat van € 7 miljoen positief, voornamelijk als gevolg van een aantal bijzondere baten dat losstaat van de bedrijfsvoering. Het betreft met name de boekwinst bij verkoop van het minderheidsbelang in Edutel Beheer B.V. van 7,1 miljoen en een bate van € 1,1 miljoen als gevolg van de gedeeltelijke vrijval van een ultimo 2008 getroffen voorziening voor een mogelijke claim.

9.3

Kengetallen

(x € 1.000, tenzij anders vermeld) Baten Saldo baten en lasten bedrijfsvoering Resultaat na belastingen Solvabiliteit (EV/TV) Liquiditeit Rentabiliteit

2009

2008

2007

2006

2005

325.295

325.355

314.381

295.309

305.494

805

(11.376)

1.484

1.906

10.329

7.044

(17.886)

(348)

1.164

3.564

26,4%

22,9%

28,2%

26,4%

26,5%

0,6

0,4

0,4

0,5

0,6

11,3%

(27,2%)

(0,5%)

0,4%

1,2%

De cijfers over de jaren 2005 en 2006 zijn gebaseerd op de waarderingsgrondslagen zoals die van toepassing waren in de betreffende jaren en zijn niet herrekend voor de stelselwijzigingen die in 2008 zijn doorgevoerd. De solvabiliteit is in 2009 toegenomen van 22,9% naar 26,4% als gevolg van het resultaat van € 7 miljoen na belastingen. Volgens het treasurystatuut geldt in het kader van de continuïteit een minimale solvabiliteit van 20%. Dit percentage is in overeenstemming met de minimumeis die wordt gehanteerd door de Stichting Vangnet HBO en commisie Don (financieel beleid van onderwijsinstellingen). De liquiditeitspositie, uitgedrukt in de current ratio (de verhouding tussen de vlottende activa en de kortlopende schulden) bedraagt 0,6. Het is niet aannemelijk dat zich in de toekomst liquiditeitsproblemen zullen voordoen, onder de overlopende passiva is namelijk een bedrag van € 44,2 miljoen opgenomen aan vooruitontvangen collegegelden. Het rentabiliteitspercentage (de verhouding tussen het resultaat na belastingen en het gemiddeld eigen vermogen) is positief. Voor een nadere analyse van het resultaat wordt verwezen naar de volgende paragraaf.


9.4

Verkorte jaarrekening

De financiële overzichten in dit hoofdstuk zijn ontleend aan de jaarrekening 2009. Om een volledig inzicht te krijgen in de financiële resultaten van Stichting Fontys en de grootte en samenstelling van het vermogen wordt verwezen naar de volledige jaarrekening die, voorzien van een goedkeurende accountantsverklaring, ter inzage ligt ten kantore van de Stichting. De financiële informatie in dit hoofdstuk omvat de financiële gegevens van Stichting Fontys en de rechtspersonen waarop de Stichting beleidsbepalende invloed kan uitoefenen, danwel waarop de Stichting samen met andere partijen de gezamenlijke zeggenschap uitoefent. Deze informatie is opgenomen voor het aandeel van Stichting Fontys in deze rechtspersonen. De kerngegevens van deze rechtspersonen zijn hieronder weergegeven. Financiële kerngegevens verbonden partijen, betrokken bij de consolidatie Eigen Resultaat Vermogen jaar Juridische Statutaire 31-12-2009 2009 Naam vorm zetel € x 1.000 € x 1.000 Fontys Interactive B.V. Eindhoven (332) 0 OOET Stichting Eindhoven 2.233 281 Bedrijfshogeschool Stichting Tilburg (47) (15) Kunstcluster Stichting Tilburg (6.040) (1.069) Bestuursonderwijs Stichting Tilburg 1.490 60 Fontys Actief Stichting Eindhoven 577 193 Algemeen Fonds Stichting Eindhoven (7.363) (2.015) Kenniscentrum Stichting Eindhoven 0 0 Duurzame Stad- & Streekontwikkeling Juridische HogeStichting Eindhoven (1.897) 546 school Avans-Fontys ( ) = negatief eigen vermogen respectievelijk verlies Geconsolideerde staat van baten en lasten ontleend aan de jaarrekening 2009 (x € 1.000) Realisatie 2009 Begroting 2009 Baten Rijksbijdragen OCW 217.720 211.167 Collegegelden 55.792 54.593 Baten werk i.o.v. derden 35.925 41.091 Overige baten 15.858 14.668 Totaal baten 325.295 321.519 Lasten Personele lasten Afschrijvingen Overige instellingslasten Totaal lasten

% Opgenomen in financiële overzichten 100 100 100 100 100 100 100 100

50

Realisatie 2008 216.521 52.288 37.480 19.066 325.355

243.567 22.373 58.550 324.490

240.048 21.856 61.805 323.709

250.927 21.427 64.377 336.731

Saldo baten en lasten bedrijfsvoering Saldo financiële baten en lasten Resultaat voor belastingen

805 (787) 18

(2.190) (2.088) (4.278)

(11.376) (6.295) (17.671)

Winstbelastingen Resultaat deelneming Groepsresultaat

67 7.093 7.044

13 0 (4.291)

(12) (227) (17.886)

9.336 (2.292) 7.044

(2.405) (1.886) (4.291)

(16.708) (1.178) (17.886)

Toe te rekenen aan: Stichting Fontys Derden opgenomen in de consolidatie


Het totale resultaat van Fontys over 2009 bedraagt € 7 miljoen positief, € 11,3 miljoen hoger dan begroot. Dit is het saldo van hogere baten (€ 3,7 miljoen), hogere lasten (€ 0,8 miljoen), een hoger saldo financiële baten en lasten (€ 1,3 miljoen) en een fors hoger resultaat uit deelnemingen (€ 7,1 miljoen). De rijksbijdragen zijn hoger dan begroot vanwege aanvullende toekenningen door OCW. Belangrijk daarbij zijn de extra middelen vanuit het Convenant Leerkracht (functiemix en summercourses) van € 2 miljoen en additionele toekenningen gedurende het jaar vanwege de aanpassing van het prijspeil. De baten werk in opdracht van derden zijn € 5,2 miljoen achtergebleven bij de begroting. Er is sprake van lastige marktomstandigheden, voorts is geconstateerd dat er te optimistisch is begroot. Aan de lastenkant zijn de personele lasten per saldo € 3,5 miljoen hoger dan begroot. Aan de voorziening voor personele risico’s is per saldo een bedrag van € 8,8 miljoen extra gedoteerd in verband met reorganisatiekosten samenhangend met de afvloeiing van medewerkers. Deze toename wordt gedeeltelijk gecompenseerd door lagere loonkosten als gevolg van minder medewerkers dan begroot gedurende het jaar. De daling van het aantal medewerkers is grotendeels veroorzaakt door de reorganisatie van de centrale ondersteunende diensten. De afschrijvingslasten zijn € 0,5 miljoen hoger dan begroot. In de afschrijvingen is een bedrag van € 2 miljoen opgenomen aan bijzondere waardevermindering. Deze waardevermindering hangt samen met de voorgenomen nieuwbouw op de locatie Rachelsmolen. Daarnaast zijn investeringsaanvragen uitgesteld en is er bezuinigd op meerjarenonderhoud. De overige instellingslasten zijn € 3,2 miljoen lager dan begroot. Deze afname kan worden verklaard door het feit dat elk instituut de opdracht heeft gekregen de baten en lasten met elkaar in evenwicht te brengen, waarbij is geanticipeerd op budgetkrapte in 2010. Daarnaast heeft de vrijval van de voorziening voor Strijp-S, die in 2008 was gevormd vanwege het afzien van huur van een gebouw op deze locatie, een positief effect van € 1,1 miljoen. De huisvestingslasten drukken onevenredig zwaar op de begroting. In 2009 maakten de huisvestingslasten ongeveer 15% uit van de totale omzet van Fontys. Het huidige gebruik van de beschikbare vierkante meters bij Fontys is inefficiënt als gevolg van de verspreidheid van opleidingen en onderwijsgebouwen. Daarnaast worden ruimtes ondermaats bezet en benut. 2009 is het jaar waarin het proces is gestart om normgetallen te ontwikkelen voor m2 per student en medewerker. Ook is gewerkt aan de verdere detaillering van de financiële performance van de gebouwen. De bezettingsgraadmetingen geven in een groot aantal gebouwen een beter beeld van bezetting en benutting. Deze kennis maakt verbeteringen in efficiency mogelijk; een proces dat de komende jaren verder wordt doorgevoerd. Besparingen die hieruit resulteren, komen ten goede aan betere huisvesting en aan het onderwijs. Het saldo van de financiële baten en lasten is € 1,3 miljoen hoger dan begroot, voornamelijk als gevolg van de waardeverandering van de effecten. Deze waardeverandering bedroeg € 1,5 miljoen en is niet begroot. Het resultaat deelneming heeft betrekking op de verkoop van het 49,23% belang in Edutel Beheer B.V. Het belang is verkocht voor een bedrag van € 7,4 miljoen, de boekwaarde bedroeg € 0,3 miljoen.


Geconsolideerde balans ontleend aan de jaarrekening 2009 (na resultaatbestemming x € 1.000) 31-12-2009 Activa Vaste Activa Materiële vaste activa 181.921 Financiële vaste activa 6.657 Totaal Vaste Activa 188.578 Vlottende Activa Voorraden Vorderingen Liquide middelen Totaal Vlottende Activa Totaal Activa

345 34.775 29.016

197.583 10.026 207.609

373 29.570 12.896 64.136 252.714

Passiva Eigen vermogen Aandeel derden in groepsvermogen Groepsvermogen

66.795 (10.098)

Voorzieningen Langlopende schulden Kortlopende schulden

36.898 58.011 101.108

Totaal Passiva

31-12-2008

42.839 250.448

57.459 (7.806) 56.697

49.653 41.160 62.681 96.954

196.017 252.714

200.795 250.448

De materiële vaste activa zijn ten opzichte van 2008 afgenomen met € 15,7 miljoen. De afschrijvingen zijn hoger dan de gedane investeringen als gevolg van het feit dat investeringsaanvragen zijn uitgesteld en er is bezuinigd op meerjarenonderhoud. De afname van de financiële vaste activa ten opzichte van 2008 met € 3,4 miljoen wordt voornamelijk veroorzaakt door de afname van de effecten met € 2,2 miljoen. Als gevolg van de wijziging van het treasurybeleid naar risicomijdend is de aandelenportefeuille verkocht. Daarnaast is het belang in Edutel Beheer B.V. verkocht, waarbij tevens de lening aan Edutel Beheer B.V. van € 0,9 miljoen is afgelost. De liquide middelen hebben voornamelijk betrekking op banktegoeden. In verband met de zekerheidstelling voor de lening van de Gemeente Tilburg aan Stichting Kunstcluster is een bedrag van € 2,6 miljoen geblokkeerd. De overige liquide middelen staan vrij ter beschikking. Het groepsvermogen is door het resultaat 2009 toegenomen met € 7 miljoen. De solvabiliteit (eigen vermogen in verhouding tot totaal vermogen) is in 2009 toegenomen van 22,9% naar 26,4%. De voorzieningen zijn per saldo afgenomen met € 4,3 miljoen. Voor een nadere specificatie wordt verwezen naar onderstaande tabel.


Voorzieningen (x € 1.000) Reorganisatie Seniorenregeling Onderwijzend Personeel Wachtgelden Langdurig zieken Jubilea Overige Totaal

9.5

31-12-2009 17.355 5.533

Saldo dotaties/ onttrekkingen (2.054) (189)

31-12-2008 19.409 5.722

814 370 37 (3.240) (4.262)

3.582 1.284 1.429 9.734 41.160

4.396 1.654 1.466 6.494 36.898

Financiering

Geconsolideerd kasstroomoverzicht ontleend aan de jaarrekening 2009 (x € 1.000) Kasstroom uit operationele activiteiten Kasstroom uit investeringsactiviteiten Kasstroom uit financieringsactiviteiten Mutatie liquide middelen

2009 22.608 (6.394) (94) 16.120

2008 23.652 (13.228) (5.293) 5.131

In 2009 is sprake van een positieve kasstroom van € 16,1 miljoen, een toename van € 11 miljoen ten opzichte van 2008. Deze toename wordt grotendeels veroorzaakt doordat het investeringsniveau in 2009 van € 6,3 miljoen beduidend lager ligt dan in 2008 (€ 13,2 miljoen). De kasstroom uit financieringsactiviteiten is minder negatief als gevolg van de verkoop van de aandelenportefeuille en de aandelen in Edutel Beheer B.V.

9.6

Treasury

Het treasurybeleid wordt uitgevoerd rekening houdend met de minimale eisen zoals genoemd in de Regeling beleggen en belenen van het Ministerie van OCW d.d. 12 juli 2001. Het treasurystatuut is in 2009 gewijzigd. Het treasurybeleid maakt onderdeel uit van het totale financiële beleid van Fontys en heeft de status van een gedragscode. De algemene doelstelling voor het treasurybeleid is dat deze de financiële continuïteit van de Stichting Fontys waarborgt in combinatie met minimalisatie van de financiële risico’s en de financieringslasten. Uitgangspunt is dat een risicomijdende strategie wordt gevoerd. Om die reden is het uitsluitend toegestaan om overtollige liquide middelen volledig risicomijdend te beleggen. Alleen beleggingen waarvan de hoofdsom op einddatum is gegarandeerd zijn toegestaan.


9.7

Begroting 2010

De gewijzigde koers die Fontys heeft ingezet komt ook in de begroting 2010 tot uiting. De begroting 2010 sluit met een licht positief resultaat. Begroting 2010 (x € 1.000) BATEN Rijks- en overige bijdragen College-, cursus- en examengelden Opbrengst werk voor derden Overige opbrengsten Rentebaten Totaal Baten

9.8

LASTEN 221.222 Personele lasten 56.146 Huisvestingslasten 42.124 4.867 284 324.643

Beheers- en exploitatielasten Afschrijvingen Rentelasten Totaal lasten Resultaat

242.843 15.574 44.754 19.121 2.184 324.476 167

Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens

Onderstaande informatie is in overeenstemming met de wet en regelgeving zoals vastgelegd in de Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens (WOPT) en de Branchecode Governance van de HBO-raad. Conform de WOPT wordt uitgegaan van een rapportage van het belastbaar inkomen dat bestaat uit het toegekende salaris, de toelagen en toeslagen en de overige vergoedingen en verstrekkingen die op grond van de bepalingen in de Wet Loonbelasting aan de loonbelasting zijn onderworpen. Onder bezoldiging zijn niet begrepen reële onkostenvergoedingen. Belastbaar inkomen volgens de WOPT Naam Duur dienst- Belastbaar Uitkeringen in verband Voorzieningen ten Totaal verband loon met beëindiging van behoeve van belo2009 in het 2009* het dienstverband** ningen betaalbaar verslagjaar op termijn*** Mr. M.J.G. Wintels 01-01/ 31-12 179.434 0 43.102 222.536 Drs.ing. R. van 01-01/ 31-12 160.491 154.279 38.021 352.791 Elderen Drs. W.M.E. 01-01/ 31-08 105.354 152.324 25.205 282.883 Teune-Kasbergen Voormalig 01-01/ 31-12 94.535 192.000 22.090 308.625 directeur Voormalig 01-01/ 31-12 69.928 155.446 17.461 242.835 adjunct-directeur Voormalig 01-01/ 28-02 13.490 200.000 2.581 216.071 manager bedrijfsvoering Voormalig 01-01/ 31-08 63.718 127.297 15.184 206.199 directeur Voormalig 01-01/ 31-12 61.542 116.100 17.173 194.815 consultant Voormalig docent 01-01/ 31-12 66.141 110.500 17.920 194.561 Totaal 814.633 1.207.946 198.737 2.221.316 * Inclusief bijtelling privégebruik auto. ** Betreft vergoedingen uit hoofde van een ontslag, waaronder een door de rechter vastgestelde uitkering in het kader van een procedure tot beëindiging van het dienstverband, gouden handdrukken en dergelijke. *** Betreft lasten uit hoofde van pensioenverplichtingen,VUT-regelingen, jubileumuitkeringen, het recht op aanvulling van een sociale uitkering en dergelijke.


9.9

Accountantsverklaring

Stichting Fontys te Tilburg Opdracht Wij hebben gecontroleerd of de in hoofdstuk 9 ‘Financiële resultaten’ van het Jaarverslag 2009 van Stichting Fontys te Tilburg over 2009 opgenomen verkorte jaarrekening op de juiste wijze is ontleend aan de door ons gecontroleerde jaarrekening 2009 van Stichting Fontys. Bij die jaarrekening hebben wij op 10 mei 2010 een goedkeurende accountantsverklaring verstrekt. Het bestuur van de entiteit is verantwoordelijk voor het opstellen van de in hoofdstuk 9 opgenomen verkorte jaarrekening in overeenstemming met de grondslagen zoals gehanteerd in de jaarrekening 2009 van Stichting Fontys. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de verkorte jaarrekening te verstrekken. Werkzaamheden Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig dienen wij onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de verkorte jaarrekening op de juiste wijze is ontleend aan de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Oordeel Naar ons oordeel is de in hoofdstuk 9 van dit jaarverslag opgenomen verkorte jaarrekening in alle van materieel belang zijnde aspecten op de juiste wijze ontleend aan de jaarrekening. Toelichting Wij vestigen er de aandacht op dat voor het inzicht dat vereist is voor een verantwoorde oordeelsvorming omtrent de financiële positie en de resultaten van de entiteit en voor een toereikend inzicht in de reikwijdte van onze controle de in hoofdstuk 9 opgenomen verkorte jaarrekening dient te worden gelezen in samenhang met de volledige jaarrekening, waaraan deze is ontleend, alsmede met de door ons daarbij op 10 mei 2010 verstrekte goedkeurende accountantsverklaring. Deze toelichting doet geen afbreuk aan ons oordeel. Eindhoven, 10 mei 2010 Deloitte Accountants B.V. w.g. drs. W.J.P.M. van de Rijdt RA


Fontys Hogeschool Bedrijfsmanagement en Techniek

Fontysdiensten

Fontys Fydes

Fontys Pedagogische Opleidingen ‘s-Hertogenbosch

00.M.1349.3.10

Bijlage I Organogram

- Fontys Hogescholen Jaarverslag 2009 -

41

Bijlage II Instituut Fontys Bedrijfshogeschool

Fontys Economische Hogeschool Tilburg

Fontys Hogeschool Communicatie Fontys Hogeschool ICT

Fontys Hogeschool Journalistiek

Externe prijzen Fontysstudenten Naam student Joppe Fransen Thijs Spooren

Naam prijs Summerschool Ondernemerschap 2009 (eerste prijs in Zuid-Nederland en derde prijs in Nederland) Bram Korsten Generali VB Innovatie Aanmoedigingsprijs 2009 Michiel van der Heijden EK Veldrijden (derde plaats categorie mannen junioren) Bas Kersemaekers SPECO-award Martijn Musters Jeanine Weigand Europees kampioenschap Jazzdance (tweede plaats categorie Jazz Adults small groups) Lizzy Koeton Europacup 1 Hockey (met team Den Bosch dames 1) Loes Bergh Microsoft Battle Pascalle Hoevenaars (vierde prijs) Paul Dings Richard Geurts Jennifer Koevoets Kevin van Meer Fatima Akgul

Mijke Hurkx Fontys Hogeschool Karin Kemps Management, Economie Kim van Loon en Recht Inge Leemhuis Ton Ketels Ayse Ögüt Sven Moonen Peter Titulaer Andras Sinkiewicz

Fontys Hogeschool Marketing Management Fontys Hogeschool Marcel Bouten Techniek en Logistiek Fontys Hogeschool Malika Ashimi Toegepaste Natuurwetenschappen Fontys Hogeschool Renée Rutten Verpleegkunde Fontys Hogeschool voor de Kunsten

Actemium Automation Award (tweede prijs)

Rabo Scriptieprijs Scriptieprijs BOM Scriptieprijs Gemeente Eindhoven Scriptieprijs RICS Scriptieprijs RICS Bronzen Letterman Publieksprijs HEMAOntwerpwedstrijd Bèta Techniek Award hbo Mensenrechten Award en Publieksprijs Winnaar Korenslag

Laurens de Man

Prinses Christina Concours (eerste prijs categorie 15 t/m 19 jaar) Prinses Christina Concours (tweede prijs categorie 12 t/m 14 jaar) Nationaal Orgelimprovisatieconcours

Wouter de Wilt


Generali Verzekeringsgroep

BVVS

Battle of Concepts samen met Microsoft en Surfspot Actemium

Scriptieprijs NVJ De Journalist De Journalist RVU Radioprijs 2009 RVU Radio omroep ABN-AMRO Scriptieprijs ABN-AMRO

Fontys Jazz Choir

Martin Oei

Uitreikende instantie ABN AMRO

Rabobank BOM Gemeente Eindhoven RICS RICS ROC Ter AA HEMA Expertisecentrum Allochtonen Hoger Onderwijs (ECHO) Conferentie Mensenrechten georganiseerd door het taakteam Gender en Etniciteit

Prinses Christina Concours Prinses Christina Concours

Instituut

Naam student Marleen Hartjes Roger Linnemann Gwylim Janssens Lestari Scholtes Gwylim Janssens Lestari Scholtes Kasper van Dun Mark Machielsen Eefje de Visser

Fontys Internationale Hogeschool Economie

Naam prijs Jacques de Leeuwprijs 2009 Jacques de Leeuwprijs 2009 International Concerto Competition (tweede prijs) Rabobank Jong Talent Prijs Ontwerpprijsvraag KunstKapel Hilvarenbeek (tweede prijs) Grote Prijs van Nederland (categorie Singer/ Songwriter) Eerste prijs Studentenbedrijf van het jaar 2008-2009

Kim Ayache Lisa Bens Jakob Biskup Holger Bohnke Jason-Lee Harley Lia Hauschke Kathrin Kaulen Matthias Kedra Jardena Kösters Thanushan Mahendran Ina Malygina Jenny Ruhloff Kathrin Schrage Fontys Lerarenopleiding Thijs Schijns Sittard

Henk Peer-Prijs (tweede prijs)

Fontys Lerarenopleiding Bart Haverkort Tilburg Dirk-Jan Verberne

Henk Peer-Prijs (eerste prijs)

Fontys Minor Ondernemerschap

Tweede prijs bij studentenbedrijf van het jaar 2008-2009

Tom van der Weerden (Fontys Hogeschool Engineering) Gijs Raemakers (Fontys Hogeschool Engineering) André van Meijl (Fontys Hogeschool Engineering) Bud Pongers (Fontys Hogeschool Engineering) Désirée Kuijpers (Fontys Bedrijfshogeschool) Erik Borsboom (Fontys Paramedische Hogeschool) Bas Wilbers (Fontys Hogeschool Bedrijfsmanagement en Techniek) Fontys PABO Eindhoven Jeroen Stultiëns Fontys PABO Limburg

Karin Peeters

Innovative Teachers Forum 2009 Wylderbeekprijs

Uitreikende instantie Stichting Jacques de Leeuw Stichting Jacques de Leeuw Tel-Hai International Piano Master Classes Rabobank CAST

Jong Ondernemen

Open Universiteit en Vereniging van Economieleraren (VECON) Open Universiteit en Vereniging van Economieleraren (VECON) Jong Ondernemen

Microsoft samen met het Partners in Learning programma Steunfonds


Bijlage III

Overzicht lectoraten per 31-12-2009

Economie Sport Business Interculturaliteit en Journalistiek Bestuursrecht Corporate Governance Innovatiemanagement in internationaal perspectief Educatie Leren en innoveren Leren van docenten in de context van het beroepsonderwijs Evaluerend handelen in speciaal onderwijs, jeugdzorg en arbeidstoeleiding Leerstrategieën Educatieve functies van ICT Normatieve professionalisering in speciaal onderwijs Science en Techniek in het basisonderwijs Interdisciplinaire samenwerking in onderwijs en zorg Waardeneducatie, Praktische Theologie en Filosofie Kunsten Kunstpraktijk en samenleving Stedelijke strategieën Muziek & Christendom Mens en maatschappij Jeugd en Gezin Fysieke activiteit en gezondheid Evidence Based Practice Algemene Pedagogiek Career Development Health Care & Technology for Quality of Life Sociale Studies Trendwatching Techniek ICT Governance Functionele Polymeren Supply Chain Management Bedrijfskundig management in het MKB Architectuur van Embedded Systemen Mechatronica Automotive Control Media Ambient Intelligence and Design / Serious Game Design Medische Moleculaire Biologie Bijzondere lectoraten Bijzonder lectoraat Bestuurskracht en Innovatie Bijzonder lectoraat Management van veranderingsprocessen Bijzonder lectoraat Sport Management Bijzonder lectoraat Internationalisering en speciaal onderwijs


Bijlage IV

Kengetallen medewerkers

Medewerkers in loondienst

Onderwijsondersteunend

Onderwijzend

Man Vrouw Totaal OOP Man Vrouw Totaal OP

Totaal

1-1-2009 Personen 637

FTE 595

1.035 1.672 1.393 1.035 2.428 4.100

1-1-2010 Personen 574

773 1.368 1.118 720 1.838 3.206

972 1.546 1.372 1.105 2.477 4.023

FTE 545 721 1.266 1.101 744 1.845 3.111

Inclusief BAZN Verhouding OP/OOP medewerkers in loondienst (basis: fte) 1-1- 2008 OOP 43% OP 57%

1-1-2009 42% 58%

1-1-2010 40% 60%

Exclusief BAZN Leeftijdopbouw per 1/1/2010, totaal en naar geslacht (aantallen personen) Man Vrouw Totaal <= 25 38 31 69 >25 - <=35 271 457 728 >35 - <=45 363 603 966 >45 - <=55 669 671 1.340 >55 605 315 920 Totaal 1.946 2.077 4.023 % 48,4% 51,6% 100%

% 2% 18% 24% 33% 23% 100%

Inclusief BAZN Flexibele contractvormen naar sector (per 1-1-2010) sector % medewerkers dat werkt in deeltijd Economie Educatie Gezondheidszorg Kunsten Techniek Mens en maatschappij Zakelijke dienstverlening Facilitair bedrijf/ bestuur

52% 60% 77% 83% 40% 73% 67% 48% Gem: 58%

Formatie Formatie aan IW-OOET (fte) aan tijdelijke contracten (D4, OOET) 14 49 15 83 9 7 2 15 13 22 5 13 2 8 32 24 92 221

Exclusief BAZN


Bijlage V

Kengetallen studenten

Totaal inschrijvingen per sector (bachelors, masters en Associate degrees) Sector Economie Educatie Gezondheidszorg Kunsten Mens en maatschappij Techniek Totaal

2006 11.622 13.607 2.541 1.450 4.484

2007 11.333 12.660 2.419 1.490 4.931

2008 11.698 11.530 2.396 1.550 5.363

2009 12.127 11.780 2.413 1.562 5.609

4.749 38.453

4.481 37.314

4.373 36.910

4.822 38.313

Groei 2009 t.o.v. 2008 aantal percentage 429 3,7% 250 2,2% 17 0,7% 12 0,8% 246 4,6% 449 1.403

10,3% 3,8%

(bron: PS-S, bewerking door M&C) In 2009 is het aantal inschrijvingen gestegen met 3,8%. Opvallend is de stijging in de sector Techniek. Dit komt vooral door de start van de brede bachelor ICT, die ondermeer de opleiding Bedrijfskundige Informatica uit het economisch domein in zich opneemt. De HBO-raad geeft aan dat de landelijke stijging zo’n 5% is, daarmee daalt het marktaandeel van Fontys licht in vergelijking met vorig jaar. Inschrijvingen in 2009 per lesplaats Eindhoven Tilburg Venlo Sittard Overig

Percentage 42% 35% 8% 6% 9%

Aantal 15.943 13.267 2.985 2.481 3.637

(bron: PS-S, bewerking door M&C) Eindhoven en Tilburg handhaafden zich met rond de 16.000 respectievelijk 13.000 inschrijvingen als kernlocaties van de Fontysorganisatie. In Eindhoven stabiliseerde het aantal inschrijvingen. Tilburg en Venlo vertoonden een flinke groei. Inschrijvingen in 2009 naar geslacht (bachelors, masters en Associate degrees) Onderwijsgroep Vrouw Man Economie 43% 57% Educatie 65% 35% Gezondheidszorg 74% 26% Kunsten 62% 38% Mens en maatschappij 78% 22% Techniek 11% 89% Totaal 53% 47% (bron: PS-S, bewerking door M&C) Van de studentenpopulatie was 53% vrouw. Dit is vergelijkbaar met vorig jaar. Vooral in de sectoren Educatie, Gezondheidszorg en Mens en maatschappij is het aandeel vrouwelijke studenten hoog. Het aandeel vrouwelijke studenten in de sector Techniek is met 11% laag te noemen.


Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%

Inschrijvingen in 2009 naar nationaliteit (bachelors, masters en Associate degrees) Nationaliteit Economie Educatie Gezondheids- Kunsten Mens en zorg maatschappij Nederlandse 81% 97% 92% 86% 97% Buitenlandse 19% 3% 8% 14% 3%

Techniek

Totaal

86% 14%

90% 10%

(bron: PS-S, bewerking door M&C) Van de studenten met een buitenlandse nationaliteit heeft bijna 60% de Duitse nationaliteit. Het aandeel buitenlandse studenten bleef stabiel in vergelijking met 2008. Inschrijvingen naar opleidingsvorm (bachelors, masters en Associate degrees) Opleidingsvorm 2006 2007 2008 voltijd 70% 71% 72% deeltijd 29% 28% 27% duaal 1% 1% 1% Totaal 100% 100% 100%

2009 72% 27% 1% 100%

(bron: PS-S, bewerking door M&C) In vergelijking met 2008 bleef de verdeling naar voltijd, deeltijd of duaal stabiel. Totaal instroom per sector (bachelors, masters en Associate degrees) Onderwijsgroep Economie Educatie Gezondheidszorg Kunsten Mens en maatschappij Techniek Totaal

2006 3.528 4.814 725 433 1.212 1.125 11.837

2007 3.006 3.528 650 434 1.503 1.115 10.236

2008 3.337 3.824 709 496 1.797 1.162 11.325

2009 3.339 3.813 717 455 1.836 1.444 11.604

Groei 2009 t.o.v. 2008 aantal percentage 2 0,1% -11 -0,3% 8 1,1% -41 -8,3% 39 2,2% 282 24,3% 279 2,5%

(bron: PS-S, bewerking door M&C) De instroom steeg 2,5% in vergelijking met 2008. Vooral de sector Techniek groeide. Deze stijging wordt gedeeltelijk verklaard door het verhuizen van de opleiding Bedrijfskundige Informatica van het economisch domein naar hbo ICT bij Techniek. Ook groeide de belangstelling voor de bachelor Elektrotechniek en de bachelor Technische Bedrijfskunde. De landelijke instroom totaal was 7,4%. Een groot deel van de inschrijvingen gebeurt door studenten die nog niet eerder in die fase (bachelor, master, of Associate Degree) stonden ingeschreven. Deze inschrijvingen noemen we ‘instroom’.


Aantal inschrijvingen per sector (bacheloropleidingen) Onderwijsgroep Economie Educatie Gezondheidszorg Kunsten Mens en maatschappij Techniek Totaal

2006 11.622 8.355 2.484 1.285 4.360 4.749 32.855

2007 11.314 7.865 2.363 1.302 4.829 4.472 32.145

2008 11.449 7.601 2.335 1.355 5.234 4.326 32.300

2009 12.023 7.565 2.353 1.343 5.475 4.749 33.508

Groei 2009 t.o.v. 2008 aantal percentage 574 5,0% -36 -0,5% 18 0,8% -12 -0,9% 241 4,6% 423 9,8% 1.208 3,7%

(bron: PS-S, bewerking door M&C) Het totaal aantal inschrijvingen bij de bacheloropleidingen steeg 3,7%. De sectoren Economie en Techniek vertonen een relatief grote groei. Ook het aantal inschrijvingen in de sector Mens en Maatschappij groeide aanmerkelijk. Instroom per sector (bacheloropleidingen) Sector Economie Educatie Gezondheidszorg Kunsten Mens en maatschappij Techniek Totaal

2006 3.528 2.144 705 377 1.185 1.125 9.064

2007 2.987 2.019 624 350 1.467 1.106 8.553

2008 3.106 2.030 682 416 1.754 1.121 9.109

2009 3.272 2.033 685 368 1.791 1.403 9.552

Groei 2009 t.o.v. 2008 aantal percentage 166 5,3% 3 0,1% 3 0,4% -48 -11,5% 37 2,1% 282 25,2% 443 4,9%

(bron: PS-S, bewerking door M&C) De toegenomen belangstelling voor de bacheloropleidingen Communicatie en Commerciële Economie resulteert in een groei bij de sector Economie. De groei in de sector Techniek komt door het verhuizen van de opleiding Bedrijfskundige Informatica van het economisch domein naar hbo ICT bij Techniek. Ook groeide de belangstelling voor de bachelor Elektrotechniek en de bachelor Technische Bedrijfskunde. Aantal inschrijvingen per sector (masteropleidingen) Onderwijsgroep Economie Educatie Gezondheidszorg Kunsten Mens en maatschappij Techniek Totaal

2006 5.252 57 165 124 5.598 4.749 32.855

2007 4.795 56 188 102 5.141 4.472 32.145

2008 3.929 61 195 129 4.314 4.326 32.300

(bron: PS-S, bewerking door M&C)


2009 4.204 59 219 134 4.616 4.749 33.508

Groei 2009 t.o.v. 2008 aantal percentage 275 7,0% -2 -3,3% 24 12,3% 5 3,9% 302 7,0% 423 9,8% 1.208 3,7%

Instroom per sector (masteropleidingen) Onderwijsgroep Economie Educatie Gezondheidszorg Kunsten Mens en maatschappij Techniek Totaal

2006 2.670 20 56 27 2.773 4.749 32.855

2007 1.509 26 84 36 1.655 4.472 32.145

2008 1.794 27 80 43 1.944 4.326 32.300

2009 1.769 31 87 45 1.932 4.749 33.508

Groei 2009 t.o.v. 2008 aantal percentage -25 -1,4% 4 14,8% 7 8,8% 2 4,7% -12 -0,6% 423 9,8% 1.208 3,7%

(bron: PS-S, bewerking door M&C) Na een aantal jaren van daling steeg het aantal masterinschrijvingen. Deze stijging komt vrijwel geheel door de flinke stijging bij de sector Educatie. Het aantal instromers daalde. Aantal inschrijvingen per sector (Associate degree opleidingen) Onderwijsgroep Economie Educatie Gezondheidszorg Techniek Totaal

2007 19

2008 249

9 28

47 296

2009 104 11 1 73 189

Groei 2009 t.o.v. 2008 aantal percentage -145 -58,2% 11 1 26 55,3% -107 -36,1%

2009 67 11 1 41 120

Groei 2009 t.o.v. 2008 aantal percentage -164 -71,0% 11 1 0 0,0% -152 -55,9%

(bron: PS-S, bewerking door M&C) Instroom per sector (Associate degree opleidingen) Onderwijsgroep Economie Educatie Gezondheidszorg Techniek Totaal

2007 19

2008 231

9 28

41 272

(bron: PS-S, bewerking door M&C) Het aantal inschrijvingen in de Associate degreeprogramma’s daalde flink. Dit komt door een eenmalige uitvoering (met start in 2008) van een Associate degree Accountancy voor de Belastingdienst. Allochtone instroom als percentage van totale instroom (voltijd, deeltijd, duaal) Sector 2006 2007 2008 Economie 31,0% 35,8% 33,0% Educatie 10,0% 11,5% 12,9% Gezondheidszorg 14,9% 15,5% 21,4% Kunsten 29,3% 28,3% 25,9% Mens en maatschappij 15,1% 16,1% 17,0% Techniek 23,2% 25,2% 27,3% Fontys 19,4% 22,2% 22,2%

2009 34,0% 12,6% 19,5% 27,7% 18,4% 24,6% 22,6%

(bron: HBO-raad kengetallen, bewerking door M&C)


Aantal afgestudeerden per sector Voltijd Sector 2007-2008 2008-2009 Economie 1.567 1.585 Educatie 1.090 945 Gezondheids436 415 zorg Kunsten 249 244 Mens en 545 602 maatschappij Techniek 703 642 Totaal 4.590 4.433

Deeltijd en Duaal 2007-2008 2008-2009 162 411 2.918 1.778 110 112

Totaal 2007-2008 2008-2009 1.729 1.996 4.008 2.723 546 527

26 290

36 254

275 835

280 856

91 3.597

102 2.693

794 8.187

744 7.126

(bron: PS-S, bewerking door M&C) Het aantal afgestudeerden daalde in 2008, vooral door een flinke daling in het aantal afgestudeerden bij de deeltijdopleidingen in de sector Educatie. Deze daling hangt samen met de stroomlijning van een aantal postbacheloropleidingen tot één master Special Educational Needs. Percentage bindend negatief studieadvies (aantallen vergeleken met inschrijvingen op een bacheloropleiding van studenten die in het voorgaande jaar niet bij Fontys ingeschreven stonden) Sector Economie Educatie Gezondheidszorg Kunsten Mens en maatschappij Techniek Totaal

2007 - 2008 19% 14% 6% 10% 17% 9% 15%

2008 - 2009 16% 16% 7% 11% 18% 9% 15%

(bron: PS-S, bewerking door M&C) Leeftijdverdeling van studenten van Fontys 2005 <25 69% 25-34 17% 35-44 8% 45+ 7%

2006 69% 17% 7% 6%

2007 69% 18% 7% 6%

2008 69% 18% 7% 6%

2009 69% 19% 7% 6%

Leeftijdverdeling van studenten, landelijk 2005 <25 75% 25-34 16% 35-44 6% 45+ 3%

2006 75% 16% 5% 3%

2007 76% 17% 5% 3%

2008 76% 16% 5% 3%

2009 76% 16% 5% 3%

Hieruit kunnen we in ieder geval opmaken dat Fontys meer oudere studenten heeft dan het landelijke beeld. Maar ook dat het procentuele beeld niet verandert: het lijkt een stabiele verdeling.




Jaarverslag Onderwijskwaliteit als prioriteit. - Fontys Hogescholen Jaarverslag

Recommend Documents