Jaarverslag Bibliotheek VANnU 2015

Jaarverslag Bibliotheek VANnU 2015

2. Jaarverslag behorende bij de jaarstukken 2015 Stichting Bibliotheek VANnU 2.1 Inleiding In dit jaarverslag wordt naast een algemene informatieve paragraaf met kwantitatieve en kwalitatieve informatie teruggekeken op het jaar 2015 en worden de belangrijkste ontwikkelingen beschreven. In de bijgevoegde jaarrekening 2015 zijn de financiële effecten van deze ontwikkelingen zichtbaar. Sinds 1-1-2015 is de fusie met de Stichting Bibliotheek Zundert- Rucphen een feit. Bibliotheek VANnU is vanaf dat moment ook verantwoordelijk voor het bibliotheekaanbod in de gemeenten Zundert en Rucphen. De kern van het bibliotheekwerk is lezen, leren (educatie) en informeren. Al jarenlang maakt bibliotheek VANnU zich hard om de burgers in haar gemeenten1 te informeren, te betrekken in de samenleving en hen vrije toegang tot (digitale) informatie te geven. Daarnaast is VANnU een belangrijke partner voor het onderwijs op het gebied van de doorgaande leeslijn, cultuureducatie en het informatievaardig maken van leerlingen. Door maatschappelijke ontwikkelingen en digitale innovaties verandert de manier waarop de functies van de bibliotheek worden uitgevoerd. Daarnaast staat VANnU voor een voldongen feit: minder subsidie. Dit vraagt om een herbezinning waarbij niet de kernfuncties ter discussie staan maar de manier waarop deze worden ingevuld. In 2015 is de strategische koers voor de komende jaren in alle lagen van de organisatie besproken en opnieuw beschreven en vastgelegd in een strategisch beleidsplan 2016-2018. Alhoewel het plan in 2015 nog niet was afgerond zijn de koers, strategie en doelstellingen richtinggevend geweest voor de activiteiten in 2015. Verderop in dit verslag wordt meer informatie gegeven over de nieuwe koers.

2.2. Algemeen en samenleving als fysiek Bibliotheek VANnU is als basisbibliotheek verantwoordelijk voor het bibliotheekaanbod in de gemeenten Roosendaal, Moerdijk, Halderberge, Zundert en Rucphen. Het werkgebied omvat 186.770 inwoners. Werkgebied Gemeente Roosendaal Moerdijk Halderberge Rucphen Zundert Totaal

Aantal inwoners per 1-1-20152 76.874 36.816 29.484 22.233 21.363 186.770

Bibliotheek VANnU is een onafhankelijke informatiebemiddelaar in het publieke domein. VANnU stelt verschillende soorten fysieke en digitale informatie- en cultuurdragers en de inhoud die ze bevatten ter beschikking aan alle inwoners uit haar werkgebied. Informatie maakt mensen weerbaar en vergroot de kans dat ze zich maatschappelijk betrokken voelen. Bibliotheek VANnU speelt in op de actualiteit en zorgt dat informatie op een toegankelijke en aansprekende manier wordt aangeboden. De bibliotheek is het lokale fysieke en digitale informatieknooppunt, dat de persoonlijke ontwikkeling van burgers stimuleert en faciliteert.

1

VANnU is verantwoordelijk voor het bibliotheekaanbod in de gemeenten Roosendaal, Moerdijk en Halderberge en sinds 1-1-2015 ook voor de gemeenten Zundert en Rucphen 2 Statline.cbs.nl

2

De bibliotheek schept essentiële voorwaarden voor een leven lang leren, onafhankelijke besluitvorming en de culturele ontwikkeling van individuen en groepen en levert daarmee een cruciale bijdrage aan de kennissamenleving. Een bibliotheek als fysiek en virtueel podium waar mensen elkaar ontmoeten, een wegwijzer naar informatie en cultuur. Samenwerking met lokale instellingen en verenigingen leidt tot grensoverschrijdende activiteiten. Betrouwbaar en dichtbij. VANnU is verantwoordelijk voor de uitvoering van de kernfuncties van het openbaar bibliotheekwerk. Deze zijn: 1. Lezen en literatuur 2. Ontwikkeling en educatie 3. Kennis en informatie 4. Ontmoeting en debat 5. Kunst en cultuur Samengevat: lezen, leren en informeren en daarin ondersteunend cultuur, ontmoeting en debat. Tot de belangrijkste kerntaken van de organisatie behoren: - het beschikbaar stellen van collecties; - het uitlenen van boeken en overige materialen; - het aanbieden, ontsluiten en toegankelijk maken van informatie; - het bemiddelen tussen (informatie)vraag en (informatie)aanbod; - het aanbieden van verschillende activiteiten en producten en het bieden van structurele dienstverlening op het terrein van leesbevordering. Het onafhankelijke karakter, de laagdrempeligheid en het grote bereik maken dat de gemeente met de bibliotheek een troef in handen heeft om haar beleidsdoelen te realiseren. De subsidiering van de bibliotheek is een strategische investering van de gemeente; de bibliotheek is een uitvoeringsinstrument van het gemeentelijk beleid. Bepaalt de gemeente formeel WAT zij wil bereiken voor haar burgers, Bibliotheek VANnU geeft aan HOE dat het beste kan gebeuren. De bibliotheek in de fysieke vestigingen en op school VANnU kiest ervoor de educatieve functie ten behoeve van het onderwijs te verstevigen. De bibliotheek richt zich op het aanbieden van een doorlopende leeslijn en mediawijsheid. Ook de fysieke bibliotheek blijft een belangrijke rol spelen. VANnU richt zich met creatieve oplossingen op het behoud van kwalitatief hoogwaardige (kern-)vestigingen in de 5 gemeenten. Daarnaast zijn er in alle gemeenten zogenaamde servicepunten, die toegang bieden tot laagdrempelige en betrouwbare informatie en een actuele en gevarieerde collectie. De fysieke bibliotheekvoorzieningen: (kern)vestigingen, servicepunten en uitleenpunten Op dit moment heeft VANnU vier kernvestigingen in Roosendaal, Zevenbergen, Rucphen en Rijsbergen. In Oudenbosch is de kernvestiging per 1 oktober 2013 gehalveerd en gezien de eisen die gesteld worden aan een kernvestiging voldoet deze niet meer aan de criteria3. In onderstaand overzicht wordt Oudenbosch getypeerd als vestiging. Inwoners uit de omliggende dorpen worden aangemoedigd gebruik te maken van deze vijf (kern-)vestigingen, omdat hier het meest complete aanbod van producten en diensten te vinden is. Servicepunten zorgen voor behoud van de leefbaarheid in de wijken en kleine kernen. Bovendien biedt een servicepunt de klant in de meeste gevallen ruimere openingstijden. Bibliotheek VANnU heeft de laatste jaren verschillende servicepuntconcepten ontwikkeld o.a. het zogenaamde shop-in-shop model in de boekhandel (Kortendijk), samen met een apotheek (Tolberg), het Mauritshuis (Willemstad), het gezondheidscentrum (oud-Gastel) en een stand-alone (Wouw en Klundert). 3

Beleidsnotitie uitgangspunten bibliotheekvoorzieningen Bibliotheek VANnU

3

Verder bevinden zich servicepunten in (Brede) Scholen (Fijnaart, Standdaarbuiten, Hoeven en Zegge) of zijn ze in samenwerking met dorpshuizen (Achtmaal, Wernhout en Schijf) of culturele centra (Zundert) tot stand gekomen. De komende jaren staat het openhouden van de huidige servicepunten in een aantal gemeenten vanwege de bezuinigingen onder druk. VANnU is op zoek naar alternatieve dienstverlening. (Zie ook Strategisch beleidsplan 2016-2018.) De Bibliotheek op school/schoolservicepunten Van oudsher zijn er in de verschillende gemeenten kleine bibliotheekvoorzieningen gecreëerd op de basisscholen. Op de scholen staat een kleine collectie en over het algemeen is er voor een paar uur per week een medewerker van de bibliotheek aanwezig om de kinderen te helpen zoeken naar het juiste boek en te ondersteunen bij projecten. De visie op wat de bibliotheek op de scholen zou kunnen en moeten bijdragen is echter de laatste jaren enorm veranderd. De aandacht is verschoven van het uitlenen van boeken naar het stimuleren van leesplezier, leesbevordering. De bibliotheek kan de school helpen om de resultaten voor taal te verbeteren door, in samenwerking met de school, kinderen te stimuleren om veel te lezen op school en thuis. Kinderen die meer lezen, behalen betere resultaten op school. Het concept ‘de Bibliotheek op school’ is een aanpak rondom onder andere een volwaardige schoolbibliotheek, die geborgd is in het beleid van zowel de bibliotheek als de basisschool.4 Daarover verderop in het verslag meer. Alle gemeenten in het werkgebied van VANnU willen de komende jaren nog meer aandacht vestigen op de jeugd. VANnU is in 2015 in de gemeente Roosendaal gestart met de uitrol van de Bibliotheek op school in een aantal kernen en wijken. De bedoeling is dat het concept in 2016 en 2017 op de rest van de scholen wordt uitgerold. Bibliotheekvoorzieningen gemeenten Roosendaal, Moerdijk, Halderberge, Rucphen en Zundert per 1-1-2015

Gemeente

Kernvestiging servicepunt

vestiging

Roosendaal

Roosendaal

-

Moerdijk

Zevenbergen

Halderberge Rucphen

Rucphen

Zundert

Rijsbergen

Kortendijk Wouw Tolberg Fijnaart Standdaarbuiten Willemstad Klundert Hoeven Oud-Gastel Zegge Schijf Achtmaal Zundert Wernhout

-

Uitleenpunt in schoolservicepunt dorpshuis of verzorgingshuis Nispen 10 basisscholen implementatie Bibliotheek op school 23 basisscholen

Oudenbosch -

-

-

Rucphen

4 basisscholen

Zundert Rijsbergen

3 basisscholen

Toezicht Stichting Bibliotheek VANnU heeft een beheersmodel van een Raad van Toezicht en een statutair directeur. De Raad van Toezicht bestaat uit 7 leden. Het managementteam wordt gevormd door de directeur en de managers Frontoffice en Backoffice.

4

http://debibliotheekopschool.nl

4

Ondernemingsraad Bibliotheek VANnU heeft een Ondernemingsraad die bestaat uit 5 leden.

2.3 VANnU in cijfers Hieronder vindt u een overzicht van het aantal leden (jeugdleden, volwassen leden en overige categorieën) en uitleningen van 2010-2015 in alle gemeenten. Er is bewust gekozen voor een terugblik in de tijd, omdat daarmee duidelijker trends waarneembaar zijn en/of er betere conclusies getrokken kunnen worden, waar VANnU op in kan spelen. Bovendien kan met behulp van deze cijfers ook een provinciale of landelijke vergelijking worden gemaakt. Alhoewel cijfers een beeld/trend weergeven, wordt de afgelopen jaren in de verantwoording aan de gemeenten steeds meer de nadruk gelegd op maatschappelijke opbrengsten; de zogenaamde outcome in plaats van output. Daarbij gaat het niet om de vraag hoeveel boeken er worden uitgeleend en hoeveel leden er zijn, maar wat het lezen van die boeken bijdraagt aan het maatschappelijk welzijn. Aantal leden 2010-2015

Gemeente 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Roosendaal 14.764 17.802 17.546 17.703 17.201 17.488 Moerdijk 7.517 8.502 8.249 8.390 8.495 8.937 Halderberge 5.417 6.468 6.221 5.907 5.525 5.495 Rucphen 3.166 3.245 3.053 2.826 2.662 2.853 Zundert 4.720 4.437 3.911 3.099 2.990 3.083 VANnU totaal 35.584 40.454 38.980 37.925 36.873 37.856 Aantal leden 2010-2015 45.000 40.000 35.000 Roosendaal

30.000

Moerdijk

25.000

Halderberge

20.000

Rucphen

15.000

Zundert

10.000

VANnU totaal

5.000 0 2010

2011

2012

2013

2014

2015

In 2015 is er alleen in de gemeente Halderberge sprake van een klein verlies van leden (30). Het totaal aantal leden in de andere gemeenten stijgt: Roosendaal + 287, Moerdijk + 442, Rucphen + 191 en Zundert +93. Geconcludeerd kan worden dat er sprake is van een stijging t.o.v. 2014 (+983 oftewel 2,7 %). De stijging van het totaal aantal leden komt geheel voor rekening van de jeugdleden. Hier wordt verderop in dit verslag ingegaan.

5

Het aantal burgers dat in 2015 lid is van de bibliotheek is in Roosendaal 22,7% (in 2014: 22,4%), in Moerdijk 24,3% (in 2014: 23%), in Halderberge 18,6% (in 2014: 18,8%), In Rucphen 12,9% (in 2014: 12%) en in Zundert 14,4% (in 2014: 14%). Gemiddeld is 20,3% (in 2014: 21,8%5) van de burgers in het werkgebied van VANnU lid van de bibliotheek. In Nederland was in 2014 gemiddeld 22,4% van de Nederlanders lid van de bibliotheek.6 Het gemiddelde percentage leden van VANnU is gedaald t.o.v. 2014. De veroorzakers zijn de gemeenten Zundert en Rucphen die een relatief laag percentage leden hebben. Interessant is het om te vergelijken hoe VANnU het doet ten opzichte van vergelijkbare bibliotheken in Brabant (midden)7, alle bibliotheken in Brabant en alle bibliotheken in Nederland.8 Daarbij moet opgemerkt worden dat er een vergelijking wordt getrokken over 2014. In dat jaar maakten Zundert en Rucphen nog geen onderdeel uit van VANnU. Zij zijn echter voor de vergelijking nu wel meegenomen in het overzicht maar beïnvloeden het totaal. In 2014 was 21,8% van de burgers in het werkgebied van VANnU lid van de bibliotheek. In dit overzicht met Zundert en Rucphen erbij zakt dit percentage in 2014 naar 19%. Positief is dat het gemiddelde in 2015 stijgt naar 20,3%. Dat is hoger dan de prognose die in onderstaand overzicht is gegeven en in lijn met het gemiddelde percentage leden in Brabant. Er is echter wel een opvallende afwijking in de verdeling volwassen leden en jeugdleden. Daarover verder in het verslag meer informatie. Aantal leden 2011-2014 met 2011 als uitgangspunt (=100), met prognose voor 2015 en 2016 25% 24% 23% 22% 21% 20% 19% 18% 17% 2011

2012 VANnU

2013 Midden

2014 Brabant

2015

2016

Nederland

Volwassen leden en jeugdleden 2010-2015 De dalende lijn van het aantal volwassen (betalende) leden is ook in 2015 verder doorgegaan. In totaal zijn er 682 volwassen leden minder dan in 2014 (Roosendaal -240, Moerdijk – 105, Halderberge – 107, Rucphen – 119 en Zundert – 111). Een daling van 7,75%. Landelijk is dezelfde trend zichtbaar. In 2010 was ongeveer de helft van de leden van de openbare bibliotheken jeugdigen tot 18 jaar en de andere helft volwassenen ouder dan 18 jaar. De laatste jaren is een langzame daling waarneembaar van het totaal aantal leden van 4,3 miljoen naar 3,78 miljoen leden. Die daling betreft voornamelijk volwassenen, want het aantal jeugdleden stijgt de laatste

5

Betreft alleen de gemeenten Roosendaal, Moerdijk en Halderberge Statline.cbs.nl 7 Aantal leden tussen de 20.000 en 36.000 8 Het betreft de gegevens tot en met 2014 6

6

jaren. Hierdoor verschuift de verhouding tussen het aantal volwassen leden en jeugdleden: 40% volwassenen en 60% jeugdleden. (Was in 2014 nog 42% volwassenen en 58% jeugdleden.)9 Bij VANnU is de verhouding volwassen leden en jeugdleden: 22% volwassenen en 78% jeugdleden (afgerond). De daling van de volwassen leden heeft geen impact op het totaal aantal leden, maar is wel een signaal. VANnU zet actief in op het verhogen van het aantal jeugdleden. Dat past helemaal bij de strategische koers en is zichtbaar in het resultaat. De daling van het aantal volwassen leden heeft ook impact op de inkomsten van gebruikers. In de strategische koers voor de komende jaren is er aandacht voor het verhogen van de inkomsten uit andere middelen. Aantal volwassen leden 2010-2015

Gemeente 2010 2011 2012 Roosendaal 6.718 6.118 4.876 Moerdijk 2.978 2.542 2.195 Halderberge 2.359 2.216 1.792 Rucphen 1.009 1.073 928 Zundert 1.968 1.850 1.491 VANnU totaal 15.032 13.799 11.282

2013 4.342 1.863 1.478 843 1.283 9.809

2014 3.958 1.694 1.255 773 1.104 8.784

2015 3.718 1.589 1.148 654 993 8.102

Aantal volwassen leden 2010-2015 16.000 14.000 12.000

Roosendaal

10.000

Moerdijk Halderberge

8.000

Rucphen

6.000

Zundert

4.000

VANnU totaal

2.000 0 2010

2011

2012

2013

2014

2015

5

Vanaf 2013 is besloten om de leden, die kort daarvoor hadden opgezegd of die hun abonnement wilden beëindigen, niet alleen te vragen naar de reden van opzegging, maar vooral naar hoe VANnU dit had kunnen voorkomen. Veel oud-leden geven als reden aan dat het aanbod van de vestiging is verminderd; dat men is overgestapt op e-books; en tot slot: dat men geen tijd meer te heeft om te lezen. Een belangrijke redenen om het abonnement te beëindigen is de omvorming van vestigingen naar servicepunten. Er is een relatie tussen het aantal vierkante meters (en daarmee de omvang van de collectie) en de tevredenheid om lid te blijven van de bibliotheek. Klanten willen graag snuffelen en 9

Statline.cbs.nl

7

langer in de bibliotheek verblijven. Alhoewel servicepunten een goed alternatief zijn voor een vestiging (ruime openingstijden, gemak, service), ziet niet elke klant dit in eerste instantie als een vooruitgang. De overstap van leden naar het lezen van e-books was tot voor kort reden om de bibliotheek te verlaten. Het afgelopen jaar is het aanbod van e-books na een voorzichtige start (mede veroorzaakt door de moeizame onderhandelingen met uitgevers) uitgegroeid tot een aanbod van duizenden titels. De vraag is of oud-leden op de hoogte zijn van het grote aanbod, waar landelijk de nodige aandacht aan is besteed. In de aanpak om nog meer ledenverlies tegen te gaan (zie: blik op de toekomst) zal ook de PR een belangrijk aandachtspunt zijn. Tot slot: het gebrek aan tijd. Achter deze reden blijken vaak andere redenen schuil te gaan. Door als bibliotheek persoonlijk in gesprek te gaan met de klant kan verheldering worden gevraagd. Soms betreft het een aanname over de toekomst van een servicepunt, soms is men verkeerd geïnformeerd over het aanbod of men heeft een klacht die niet uitgesproken is. Een vergelijking van VANnU met vergelijkbare bibliotheken in Brabant (midden), alle bibliotheken in Brabant en alle bibliotheken in Nederland laat ook zien dat het aantal volwassen leden van VANnU achter blijft ten opzichte van de rest.10 Aantal volwassen leden 2009-2014 met 2009 als uitgangspunt (=100), met prognose voor 2015 en 2016 100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 2009

2010

2011 VANnU

2012 Midden

2013 Brabant

2014

2015

2016

Nederland

Het is bekend dat in West-Brabant minder wordt gelezen dan in de rest van Brabant. Het belang van lezen wordt niet door iedereen ervaren. Dat blijkt ook wel uit het grote aantal laaggeletterden: 56.000. Het blijft een uitdaging om deze trend te keren en daar is niet één oplossing voor. Belangrijker aandachtspunt blijft het investeren in de jeugd van 0-18 jaar vanuit de gedachte dat leesbevordering en leesplezier uiteindelijk leidt tot een betere leescultuur. Dat is een belangrijke opdracht voor VANnU en een van de thema´s van het strategisch beleidsplan. Het grootste deel van de volwassenen kiest voor het Lekker lezen abonnement en 21% van de volwassen leden kiest voor het Eindeloos genieten abonnement en daarmee voor de voordelen van gratis reserveren en een dubbele leentermijn van 6 weken.

10

Het betreft de gegevens tot en met 2014

8

Abonnementsvorm Voordelig ontdekken Totaal 1.491

Lekker lezen 4.907

Eindeloos genieten 1.663

Overig*

Totaal

41 8.102

* instellingsabonnementen

Positief is de forse stijging van de jeugdleden 0-18 jaar. Een mooi resultaat omdat in 2014 nog sprake was van een daling van jeugdleden in de gemeenten Halderberge, Rucphen en Zundert. Er is het afgelopen jaar veel geïnvesteerd in zowel Boekstart als het concept de Bibliotheek op school. De gemeenten Roosendaal en Moerdijk hebben vanuit het speerpunt Jeugd bewust gekozen voor een andere inzet van middelen. Dat werpt zijn vruchten af. Een vergelijking in stijging tussen 2014 en 2015 laat het volgende zien: in Roosendaal +893 (7,2%), in Moerdijk + 689 (10,8%), in Halderberge + 183 (4,5%), in Rucphen + 245 (13,6%) en in Zundert + 186 (10,3%). Aantal jeugdleden 2010-2015

Gemeente 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Roosendaal 7.944 11.371 11.876 12.185 12.409 13.302 Moerdijk 4.476 5.771 5.922 6.210 6.375 7.064 Halderberge 3.047 4.199 4.344 4.230 4.106 4.289 Rucphen 2.083 2.106 2.045 1.904 1.812 2.057 Zundert 2.642 2.481 2.316 1.895 1.781 1.967 VANnU totaal 20.192 25.928 26.503 26.424 22.890 28.679

Aantal jeugdleden 2010-2015 35.000 30.000 Roosendaal

25.000

Moerdijk

20.000

Halderberge 15.000

Rucphen

10.000

Zundert VANnU totaal

5.000 0 2010

2011

2012

2013

2014

2015

Cijfers worden interessanter als ook gekeken wordt naar het deelnemerspercentage.

9

Deelnemerspercentage jeugd per 1-1-2015

Gemeenten Roosendaal Moerdijk Halderberge Rucphen Zundert

Jonger dan 20 jaar11 16.780 8.243 6.093 4.045 4.310

Jeugdleden Bereik12 13.302 79% 7.064 86% 4.289 70% 2.057 51% 1.967 46%

N.B. De informatie van CBS geeft alleen de leeftijd <20 jaar. VANnU telt de jeugdleden tot 18 jaar.

Het bereik is dus feitelijk hoger. Het aantal jongeren dat lid is van een openbare bibliotheek is de afgelopen jaren ook landelijk gestegen. In 2013 was meer dan twee miljoen van het aantal ingeschreven leden jonger dan 18 jaar. Het aantal volwassen leden bedroeg iets meer dan 1,6 miljoen. Dat blijkt uit een analyse van CBS van cijfers over meer dan 100 jaar bibliotheekwezen. Van de jongeren in Nederland was in 2013 65 procent lid van een bibliotheek tegenover 12 procent van de volwassenen.13 VANnU doet het ook goed in vergelijking met vergelijkbare bibliotheken in Brabant (midden) en alle bibliotheken in Brabant wat betreft de stijging van jeugdleden. In tegenstelling tot de prognose voor 2015, die een lichte daling laat zien, is het resultaat voor 2015 veel positiever. VANnU komt dichter in de buurt van de landelijke lijn. Het bereik van de jeugd in de gemeenten Rucphen en Zundert heeft nu en de komende jaren extra aandacht van het management. Aantal jeugdleden 2011-2014 met 2011 als uitgangspunt (=100), met prognose voor 2015 en 2016 115 110 105 100 95 90 2011

2012 VANnU

2013 Midden

2014 Brabant

2015

2016

Nederland

Uitleningen

De daling van het aantal uitleningen heeft zich door de jaren heen doorgezet in alle gemeenten (voor 2015: -55.767 materialen oftewel 5,6% minder uitleningen). Het ligt voor de hand te veronderstellen dat de veranderingen inclusief het aantal uitleningen gerelateerd zijn aan veranderingen in het aantal leden. Immers, wie geen lid is, kan niet lenen. Een af- of toename van het aantal leden correspondeert dan met een even grote af- of toename van het aantal uitleningen. Het aantal uitleningen blijkt evenwel niet rechtstreeks gelieerd te zijn aan het aantal leden, omdat dit aantal is toegenomen door de stijging van jeugdleden. Er kan niet anders geconcludeerd worden dan dat er per lid minder materialen mee naar huis worden genomen. 11

Statline.cbs.nl Aantal jeugdleden VANnU is tot 18 jaar 13 CBS. Steeds meer jongeren lid van de bibliotheek. Heerlen, 2015 12

10

Aantal uitleningen (incl. verlengingen)

Gemeente Roosendaal Moerdijk Halderberge Rucphen Zundert Totaal 2010 519.329 252.665 212.872 131.959 223.899 1.340.724 2011 494.491 241.354 209.293 132.458 196.959 1.274.555 2012 467.771 224.086 192.139 113.376 159.082 1.156.454 2013 456.900 208.696 153.475 113.157 137.790 1.070.018 2014 411.480 201.034 141.451 103.869 129.474 987.308 2015 405.312 186.448 128.388 94.247 117.146 931.541

1600000

Aantal uitleningen 2010-2015

1400000 1200000

Roosendaal

1000000

Moerdijk Halderberge

800000

Rucphen

600000

Zundert

400000

VANnU totaal

200000 0 2010

2011

2012

2013

2014

2015

Er is een aantal verklaringen voor deze daling. De eerste heeft te maken met de abonnementskeuze. VANnU kent drie abonnementen: Voordelig ontdekken (€ 25), Lekker lezen (€ 35) en Eindeloos genieten (€ 55). Het laatste abonnement biedt een dubbele uitleentermijn van 6 weken, waardoor de klant minder vaak de bibliotheek hoeft te bezoeken en dus minder vaak leent. Een andere verklaring voor de terugloop van het aantal uitleningen is dat er minder informatieve boeken worden geleend. Op dit gebied kunnen bibliotheekleden naast boeken ook gebruik maken van andere mogelijkheden om informatie te verzamelen, zoals internet en de verschillende databanken die de bibliotheek beschikbaar stelt. Ook de toename van het lenen van e-books speelt een rol. Tot slot zien we door het omvormen van vestigingen naar servicepunten ook een terugloop van het aantal uitleningen. In een servicepunt is de collectie minder uitgebreid en wordt van de klant gevraagd om meer (digitaal) te reserveren. Overigens is deze trend ook provinciaal en landelijk zichtbaar. De totale uitleningen zijn van 142,9 miljoen in 2003 naar 84,4 miljoen in 2013 gegaan, een daling in 11 jaar van 41%. Van de 84,4 miljoen uitleningen betreft het 77,7 miljoen boeken.14

14

Statline.cbs.nl

11

Aantal uitleningen 2010-2014 met 2010 als uitgangspunt (=100), met prognose voor 2015 en 2016 110 100 90 80 70 60 50 2010

2011 VANnU

2012 Midden

2013 Brabant

2014

2015

2016

Nederland

Opvallend is dat jongeren in 2013 bijna evenveel papieren boeken leenden als volwassenen, ongeveer 38 miljoen. Wel is het aantal boeken dat is uitgeleend aan jongeren tussen 2005 en 2013 met bijna 30 procent afgenomen. In 2005 leenden jongeren nog ruim 53 miljoen boeken. In dezelfde periode nam het aantal boeken dat aan volwassenen werd uitgeleend met ruim 40 procent af; dat was in 2005 67 miljoen. Het totaal aantal boeken dat is uitgeleend is in 2014 verder gedaald naar 72,4 miljoen boeken. Dat is 50 procent minder dan in 1999, toen er ruim 144 miljoen boeken over de balie gingen. Naar de collectie bestaat niet alleen uit boeken. In 2014 verhuurden openbare bibliotheken ruim 4 miljoen DVD’s en videocassettes, een stijging van meer dan 60 procent ten opzichte van 2005. In dezelfde periode daalde het aantal uitgeleende muziekcd’s met tweederde naar minder dan 800 duizend stuks. Het totaal aan uitgeleend audiovisueel materiaal is tussen 2005 en 2014 met ongeveer 6 miljoen stuks nagenoeg gelijk gebleven. Uitleningen zijn geen doel op zich, maar een middel om een doel te bereiken. Lezen helpt om te ontwikkelen, de horizon te verbreden, andere werelden te openen. Boeken helpen kinderen leeservaring op te doen, zodat ze beter gaan lezen en beter kunnen leren. Leesbevordering en stimulering van de ontwikkeling zijn de kerntaken van de bibliotheek. Voor deze kerntaken zijn 72,4 miljoen uitleningen relevant, want ze dragen bij aan een maatschappij die leert en zich ontwikkelt. Voor de jeugdleden geldt dat in samenwerking met het onderwijs kinderen worden gestimuleerd om veel te lezen. De vraag is wat het effect is op het aantal uitleningen voor de jeugd. Dit zullen we de komende jaren blijven volgen (meer informatie over dit onderwerp staat bij Bibliotheek op school, verderop in het verslag). Collectievorming en uitleningen e-books De reguliere collectie van bibliotheken bestaat uit papieren boeken en andere media. Deze worden door de lokale bibliotheken zelf gekocht. Daardoor verschillen de collecties van de bibliotheken onderling in grootte (aantal titels) en in titelaanbod. Leners kunnen ook boeken uit andere bibliotheken aanvragen. Het desbetreffende boek wordt dan opgestuurd naar de bibliotheek van de aanvrager. Voor e-books ligt dit anders. Doordat de collectievorming van e-books landelijk wordt aangepakt, kunnen alle individuele bibliotheken, ook de kleinere, eenzelfde e-bookcollectie aanbieden.

12

Alhoewel bibliotheekleden sinds 1 januari e-books kunnen lezen via de bibliotheek is het uitlenen van e-books vanaf 2015 pas echt op de kaart gezet. De auteursrechtelijke uitgangspositie van bibliotheken in het digitale domein is fundamenteel anders dan die bij gedrukte boeken. Bibliotheken zijn afhankelijk van de rechthebbenden (auteurs en uitgevers). Samen met aanbieders en afnemers onderzoekt de Koninklijke Bibliotheek (KB), die sinds 1-1-2015 verantwoordelijk is voor het e-bookplatform, hoe en tegen welke vergoeding e-books het beste kunnen worden aangeboden. Uitgangspunt is dat rechthebbenden er niet slechter van worden (geen gemiste verkoop) en dat verkopen worden gestimuleerd. Zo wordt gezamenlijk het legaal lezen van e-books bevorderd. De e-book collectie van de bibliotheken is ten opzichte van het voorgaande jaar verdubbeld en bestond eind 2015 uit 10.611 rechtendragende titels.15 In onderstaande grafiek is het aanbod in beeld gebracht.

Aanbod e-books 2015 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0

aanbod e-books 2015

Het aantal aangemaakte webaccounts is in 2015 flink gestegen. In totaal zijn er landelijk bijna 86.000 nieuwe accounts aangemaakt met een piek in de maand juli toen de Vakantiebieb een extra grote groei opleverde. Aan het einde van 2015 stond landelijk de teller van het totaal aangemaakte accounts op 239.506. Op dit moment heeft ongeveer 5% van de bibliotheekleden (200.000 mensen) gebruik gemaakt van de mogelijkheid om binnen het lokale lidmaatschap e-books te lezen. Voor VANnU geldt dat er in 2015 in totaal 1.789 e-book accounts actief gebruikt zijn. Dit is meer dan een verdubbeling ten opzichte van het voorgaande jaar (in 2014: 723 accounts). Met deze accounts zijn in totaal 13.566 e-books door onze leden geleend (in 2014: 5.617). Er wordt door de KB veel onderzoek gedaan naar het gebruik van e-books. De eerste gegevens wijzen in de richting dat het e-bookplatform niet meer primair door de early adopters gebruikt wordt die al gewend waren om e-books te lezen, maar dat ook andere lezers geïnteresseerd raken. Voor de komende jaren is het interessant om te zien of e-bookcampagnes ook nieuwe leners gaat opleveren en/of bestaande leden actiever gebruik gaan maken van het digitaal lezen. Bij de klanten van VANnU ontstaat er een steeds grotere behoefte aan ondersteuning in het gebruik van e-readers en tablets. VANnU vindt het belangrijk dat burgers digitaal vaardig zijn. Dat betekent ook dat de klant met elk gewenst apparaat digitaal moet kunnen lezen. Om de leden daarbij te ondersteunen, zijn er het afgelopen jaar in de kernvestigingen spreekuren gehouden waar gretig 15

http://rsnijders.info/vakblog/2016/01/08/ebooks-bij-de-bibliotheek-2015-12/

13

gebruik van is gemaakt. Verder konden leden altijd telefonisch en per mail vragen stellen en is er op de website uitgebreid aandacht besteed aan waar de klant ook zelf de noodzakelijke info kan vinden. Activiteiten en bezoekers Kennis en informatie worden steeds meer overgedragen en beschikbaar gemaakt in de vorm van activiteiten. De bibliotheek is een neutrale plek in het publieke domein, waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en kunnen leren. In 2014 zijn in alle openbare bibliotheken in totaal 72.000 activiteiten geteld.16 Van de 72.000 activiteiten is de helft gericht op educatie. Bijna 24% van de activiteiten heeft betrekking op lezen en literatuur, 16% heeft te maken met kennis en informatie en 10% van de activiteiten zijn op het terrein van kunst en cultuur. De activiteiten lopen uiteen van inloopspreekuren, lezingen, literaire schrijfcursussen, activiteiten in samenwerking met het onderwijs, cursussen, (digitale) trainingen, tentoonstellingen, debatten, die de bibliotheek zelfstandig of in samenwerking met partners of (lokale) maatschappelijke organisaties aanbiedt. Al deze activiteiten worden weerspiegeld in een groeiend aantal bezoeken. De statistiekcijfers over 2014 laten zien dat het aantal bezoeken dat aan de bibliotheken werd gebracht, steeg van 60 miljoen in 2013 naar 63 miljoen in 2014. Voor VANnU past het organiseren van diverse activiteiten, als aanvulling op de collectie, bij het totale programma (aanbod). In de kernvestigingen wordt op allerlei manieren aandacht besteed aan de terugkerende jaarlijkse campagnes en activiteiten zoals de Boekenweek, Maand van de filosofie, Maand van het spannende boek, Kinderboekenweek, Week van de mediawijsheid, Week van de alfabetisering, Nederland leest en de Nationale voorleeswedstrijden. Naast deze activiteiten is er altijd ruimte voor lokale initiatieven. Op de website van VANnU, in de digitale nieuwsbrieven en op social media is gedurende het jaar 2015 uitgebreid aandacht besteed aan alle activiteiten in alle gemeenten. Hieronder wordt een beknopte samenvatting gegeven van een aantal activiteiten. Activiteiten waar VANnU daar waar kan altijd samenwerkt met andere partners. De activiteiten voor de aanpak laaggeletterden komt verderop in het verslag aan bod (Aanpak laaggeletterdheid). Samen met De Witte Roos en Boekhandel Het Verboden Rijk is in de kernvestiging in Roosendaal een aantal goedbezochte lezingen georganiseerd. Zelden was een lezing zo druk bezocht als die van Joris Luyendijk (maart). Zo'n driehonderd mensen luisterden vol aandacht naar zijn huiveringwekkende ervaringen in de bankwereld, beschreven in de bestseller ‘Dit kan niet waar zijn: onder bankiers’. In de Maand van het spannende boek (juni) was de auteur Michiel Princen te gast, hij ging in gesprek over zijn boek ‘De gekooide recherche’ en gaf een zeldzaam inkijkje op de politiewerkvloer. In oktober 2015 is een Lezersfeest met zachte tongval georganiseerd: ‘Vlaanderen Boven!’ met de Vlaamse topschrijvers Griet Op de Beeck en Jan Vantoortelboom. In een zo goed als volle zaal vertelden zij, gaven antwoorden op vragen en lazen voor uit eigen werk. In november gaf Alexander Münninghof een lezing over zijn boek ‘De stamhouder’. Münninghoff won met dit werk de Libris Geschiedenis Prijs 2015. Samen met het Gemeentearchief heeft de bibliotheek dit jaar twee lezingen in Parrotia georganiseerd. In januari gaf Em. Prof. Dr. Alex Vanneste een indrukwekkende lezing over Spionage tijdens de Eerste Wereldoorlog. In september was Corine Nijenhuis te gast om te spreken over haar boek ‘Een vrouw van staal’, met een Roosendaals schip in de hoofdrol.

16

CBS Statline. Helft activiteiten bibliotheek gericht op educatie, den Haag/Heerlen, november 2015

14

Nederland Leest vierde dit jaar haar 10e editie met “De mooiste korte verhalen” gekozen door A.L. Sneijders. Bibliotheek VANnU gaf deze verhalenbundel cadeau aan haar leden vanaf 18 jaar. Speciaal rondom dit thema heeft de bibliotheek een Schrijfwedstrijd ‘Zeer kort verhaal’ georganiseerd. Rondom en met Ahmet Polat, de Fotograaf des Vaderlands geboren in Roosendaal, heeft de bibliotheek in samenwerking met de Artotheek in november een symposium Fotografie en Kunst georganiseerd. Dit symposium had als thema ‘Fotografie in de publieke ruimte’ en werd gecombineerd met een fototentoonstelling van leerlingen van het Norbertus. Deze foto’s waren gemaakt in een gastles van Ahmet Polat. In Oudenbosch wordt sinds januari op vrijdagmiddag door een vrijwilliger voorgelezen. Op 16 maart is ook voor de burgers in Halderberge de eerste Klik & Tik cursus gestart. Iedere maandagochtend is een groepje cursisten met hun begeleiders in de bibliotheek te vinden. Een mooi voorbeeld van lokale samenwerking is de afsluiting van de Maand van het spannende boek voor de jeugd. Samen met de choreografe Olga de Graaf werd een spannend verhaal voorgedanst en voorgelezen. Ook workshops maakten onderdeel uit van het aanbod. In de Cultuurmaand werd een workshop druktechnieken gegeven met als thema ambachten en in de Kinderboekenweek was er een workshop papierscheppen met als thema Raar maar waar, wetenschap en techniek. In Zevenbergen is er ook een gevarieerd activiteitenaanbod en diverse tentoonstellingen. Op dinsdag 20 januari hield Miriam Guensberg een lezing over de achtergronden van haar roman ‘Poolse tranen’ met ondersteuning van de documentaire ‘In het spoor van de Poolse bevrijders’. Een mooie combinatie werd gelegd met de leerlingen van 5 VWO/Gym van het plaatselijke Markland College. De leerlingen kregen vanuit de school de opdracht het boek ‘Poolse tranen’ te lezen, waarna ze op 20 januari de gelegenheid kregen om in discussie te gaan met de schrijfster. Ook zagen zij de genoemde documentaire over de Poolse bevrijders. Tot slot kregen de leerlingen een schrijversworkshop aangeboden en gingen zij zelf aan de slag met het schrijven van hun verhaal. De medewerksters van de bibliotheek te Zevenbergen namen op vrijdagavond 13 maart geïnteresseerden mee op een reis langs het boekenaanbod van 2014. Tijdens een presentatie praatten zij onder het motto ‘Boeken Proeven’ de bezoekers bij over mooie, bijzondere boeken van het afgelopen jaar. Aan de hand van verschillende boekenlijstjes vertelden zij beknopt iets over de inhoud van boeken, lazen korte typerende passages voor en lieten diverse sites en filmpjes zien. Tot slot ging men deze avond met elkaar in gesprek over welk boek hen het afgelopen jaar aansprak en waarom. Op 10 juni was het weer Buitenspeeldag. Op die dag staat in heel Nederland het buitenspelen centraal. Buitenspelen is gezond, maar vooral heel erg leuk! De vrijwilligsters van de bieb-speelotheek organiseren de Buitenspeeldag op het plein voor de bibliotheek in Zevenbergen. In de gemeenten Zundert en Rucphen wordt de aandacht vooral gelegd op lezen en leesplezier bij de jeugd en educatie (zie ook Aanpak laaggeletterdheid). Tijdens de Voorleesdagen van 2015 in de periode van 19 tot en met 30 januari is in de gemeente Zundert voorgelezen aan 10 groepen peuters. Daarnaast zijn 2 kleutergroepen van de school voor Speciaal Onderwijs De Koperakker op bezoek geweest in de bibliotheek en hebben op hun manier genoten van het prentenboek van 2015 ‘Boer Boris gaat naar Zee’. In 2015 is de finale Read2Me tussen het Munnikenheide College uit Rucphen en het Mencia Sandrode uit de gemeente Zundert georganiseerd. Verder is er veel aandacht geschonken aan de Nationale Voorleeswedstrijden; de finales van alle basisscholen uit de gemeenten Rucphen en de gemeente Zundert is iets waar de kinderen het hele jaar naar uitkijken.

15

Ook worden er schrijversbezoeken voor de basisscholen in de gemeente Rucphen en Zundert georganiseerd en komen de brugklassers van het Munnikenheide College regelmatig op bezoek in de bibliotheek.

2.4 Belangrijke ontwikkelingen in 2015 Hieronder worden de belangrijkste ontwikkelingen geschetst. Het is uiteindelijk maar een kleine greep uit wat er allemaal in een jaar bij VANnU gebeurt. Naar een nieuwe strategische koers 2016-2018 Eind 2014 liep het strategisch beleidsplan van Bibliotheek VANnU af.17 Het afgelopen jaar hebben directie en management de nieuwe strategische koers voor de komende jaren beschreven en deze regelmatig besproken met de diverse stakeholders (Raad van Toezicht, gemeenten, medewerkers en samenwerkingspartners). In het jaarverslag van 2014 is geschetst hoe de kaders voor de komende jaren eruit gaan zien en met welke maatschappelijke en economische trends de bibliotheek rekening moet houden. Deze zijn uitgangspunt geweest voor de verdere uitwerking van het strategisch meerjarenbeleidsplan voor de komende jaren. Dit plan wordt hieronder beknopt weergegeven in de missie en de strategische thema´s. Doelstellingen en effecten staan uitgebreid beschreven in het definitieve plan en in de werkplannen staat de aanpak beschreven. Missie Bibliotheek VANnU is er voor iedereen die wil lezen en leren. Gebruik makend van onze collectie stimuleren wij jong en oud om dat alleen òf met anderen te doen. Plezier staat voorop. En dat kan op onze locaties, thuis, op school, in het wijkgebouw of ergens anders in wijk of dorp. Dat is onze drive, elke dag! En daarom is dit onze missie: Jong en oud verleiden met plezier te lezen, te leren en zich te informeren. Strategische thema´s De missie wordt gerealiseerd aan de hand van de onderstaande strategische thema´s: 1. Van collectie tot connectie, van uitleenfabriek naar leren en lezen in de wijk De traditionele bibliotheekvestiging is niet toekomstbestendig. De collectie wordt deels digitaal en er is een groeiende behoefte aan leerplekken en cursusruimte. De kernvestiging wordt daarom omgevormd naar een lees- en leercentrum met brede openingstijden, dat goed bereikbaar is. Servicepunten in wijken en dorpen zullen op termijn verdwijnen om plaats te maken voor collecties en programma’s op plaatsen waar veel mensen komen. De bibliotheek omarmt (burger)initiatieven met betrekking tot lezen, leren en informeren. Van ruilbibliotheken en een afhaalpunt in een supermarkt tot voorleescursussen in het buurthuis en een collectie in het gezondheidscentrum. De bibliotheek biedt ondersteuning. Deze initiatieven spelen een belangrijke rol op het gebied van leefbaarheid, bestrijding van eenzaamheid en andere maatschappelijke thema’s. 2. Focus op jeugd Het maakt een groot verschil in het leven van kinderen of ze lezen of niet. Onderzoek toont aan dat lezers niet alleen hoger scoren op taalvaardigheid, maar ook op schoolsucces en intelligentie. Leren begint bij lezen. Wie kan lezen en teksten begrijpt, kan kennis verwerven en zich ontwikkelen. Een goede taalbeheersing zorgt er voor dat kinderen betrokken zijn bij wat er om hen heen gebeurt. Door een kwartier te lezen per dag groeit de woordenschat van kinderen. Vrij lezen stimuleert leesplezier en daarmee groeit de motivatie om te lezen. De bibliotheek verwerkt deze uitgangspunten in haar programma’s voor scholen, de vestigingen en in de collectie. Uiteraard worden kinderen uitgenodigd mee te denken en te organiseren (zie ook Bibliotheek op school). 17

VANnU bekent kleur: de focus en verdieping van de komende jaren. Strategisch beleidsplan 2012-2015

16

3. Een leven lang leren De wereld verandert snel en om steeds bij te blijven moet je blijven leren. Om mensen te stimuleren een leven lang te blijven leren, pakt Bibliotheek VANnU de rol van inspirator en facilitator. Andere partijen nemen het daadwerkelijke lesgeven op zich. In de komende jaren zal VANnU het lokale aanbod bundelen en als wegwijzer fungeren. We zoeken daarbij naar de optimale mix van online en op locatie leren, van individueel en in groepen leren. Om mee te kunnen doen is leren, lezen en schrijven van groot belang. Voor mensen zelf, maar ook voor werkgevers, dienstverleners en de maatschappij als geheel. Van de Nederlandse beroepsbevolking (16-65 jaar) is ongeveer 12% laaggeletterd. In West-Brabant alleen al zijn zo’n 56.000 mensen. Dit vraagstuk kan VANnU niet alleen op lossen maar dit doet ze samen met andere partijen (zie ook Aanpak laaggeletterdheid). Lokaal worden deze initiatieven vertaald in concreet aanbod waarbij het Taalnetwerk VANnU een coördinerende rol speelt. Cursussen digitale vaardigheden en taaloefengroepen worden georganiseerd in de bibliotheek en op andere locaties. Veel activiteiten worden begeleid door vrijwilligers. 4. Passend vakmanschap De veranderingen in onze samenleving vragen andere vaardigheden van onze medewerkers. Netwerken, verbindingen leggen, samenwerken en goede kennis van de collectie staan centraal. Er wordt steeds minder gewerkt in het fysieke bibliotheekgebouw en steeds meer op andere plaatsen, met andere mensen, binnen netwerken. Het uitleenproces is geautomatiseerd. De toegevoegde waarde van de medewerker zit in het persoonlijke advies en in de gesprekken met klanten, bezoekers en (potentiële) samenwerkingspartners. 5. Financieringsbronnen Zoals veel openbare bibliotheken, staat ook Bibliotheek VANnU voor de uitdaging om verder inhoud te geven aan haar maatschappelijke functie. Aan de ene kant heeft VANnU te maken met een terugloop van inkomsten en aan de andere kant wil en moet de organisatie blijven innoveren o.a. vanwege de digitalisering, de ontwikkelingen rondom de Bibliotheek op school en nieuwe maatschappelijke vraagstukken zoals de aanpak van laaggeletterdheid en eenzaamheid. De bibliotheek moet toe naar een nieuwe strategie met alternatieve verdienmodellen en daarbij op zoek naar andere inkomstenbronnen, zowel op basis van dienstverlening als op basis van private bijdragen. Fusie per 1-1-2015 met Bibliotheek Zundert en Rucphen Het jaar 2015 heeft grotendeels in het teken gestaan van de fusie met Stichting Bibliotheek ZundertRucphen en alle aspecten die een fusie met zich meebrengt. Er is veel tijd en aandacht besteed aan het kennismaken met elkaar en het op elkaar afstemmen van de verschillende organisatieculturen. Er is kritisch gekeken naar de aansturing en heel veel praktische verschillen in de bedrijfsvoering zijn aangepast. Het creëren van één organisatie kost tijd, zorg en aandacht. Beide organisaties werkten met verschillende bibliotheekautomatiseringssystemen en dat was in het belang van de klanten en voor een stukje efficiency niet wenselijk. De voorbereidingen om per 1-7-2015 op één systeem over te gaan kostten de nodige tijd. Ook na de overgangsdatum moest nog een flink aantal hobbels worden genomen. St. Leenrecht teruggave middelen Een voordeel van een fusie is dat opvallende verschillen tussen organisaties vragen oproepen die onderzocht moeten worden. Een van de onderwerpen betrof de afdracht aan de stichting Leenrecht, de stichting die voor elk uitgeleend boek een bijdrage krijgt en deze weer afdraagt aan de belanghebbenden. Na onderzoek bleek dat VANnU de laatste jaren teveel vergoeding had afgedragen en dit is in 2015 terug gevorderd. VANnU heeft een bedrag ontvangen van € 28.000.

17

Ontwikkelingen per gemeente Aangekondigde bezuinigingen Gemeente Roosendaal en meerjarige afspraken In het voorjaar van 2015 is door de Raad (kadernota) voor 2016 en verder een structurele bezuiniging van € 250.000 aan VANnU opgelegd. De Raad heeft vertrouwen in de plannen m.b.t. het bibliotheekaanbod in de gemeente Roosendaal voor de komende jaren. Deze zijn kort samengevat: 1. Van de huidige naar een kleinere toekomstbestendige kernvestiging. 2. Invoering Bibliotheek op school. Bibliotheek op school zet in op het ontwikkelen van lees-, taal- en mediavaardigheden van kinderen. VANnU bereikt 100% van de jeugd. 3. Connectie in alle wijken en dorpen en het gefaseerd sluiten van drie servicepunten: Wouw, Kortendijk en Tolberg. VANnU ontwikkelt passende dienstverlening in alle wijken en dorpen met dienstverlening dichter bij de burgers. Deze aanpak is in lijn met de strategische koers van VANnU voor de komende jaren. De gemeente Roosendaal zal met VANnU meerjarige subsidieafspraken maken voor 2016-2018. Gemeente Moerdijk De gesprekken met de wethouder gaan met name over het voorzieningenniveau. Wat kan de bibliotheek in het kader van leefbaarheid in de kernen nog betekenen? Vanaf 1 juli 2016 kan het servicepunt in Willemstad niet meer in het Mauritshuis gevestigd blijven. VANnU gaat op zoek naar een alternatieve locatie maar zal ook kritisch kijken naar het benodigde aanbod en een geschikt eigentijds alternatief. Gemeente Halderberge In de gemeente Halderberge verlopen de ontwikkelingen rondom de Brede Scholen voorspoedig. De bedoeling is dat VANnU in het voorjaar van 2017 in Hoeven en Oud-Gastel een plek krijgt in deze Brede Scholen, zodat de verbinding tussen de bibliotheek en de scholen vanzelfsprekend wordt. Daarnaast zal er aandacht worden geschonken aan de service voor de betalende volwassen leden. De huidige servicepunten in Hoeven en Oud-Gastel zullen dan gesloten worden omdat deze vorm niet langer houdbaar is. Gemeente Rucphen De gemeente Rucphen heeft de contributievrijheid tot 18 jaar opgehoogd. Dat is door alle betrokkenen goed ontvangen en hiermee laat de gemeente zien hoeveel belang zij hecht aan de leesbevordering bij de jeugd. Gemeente Zundert De gemeente Zundert heeft voor de komende 3 jaar bezuinigingen aangekondigd van € 100.000 (€ 50.000 in 2016, € 25.000 in 2017 en € 25.000 in 2018). In 2015 zijn met de wethouder een aantal scenario’s besproken en doorgerekend. Het voorstel van VANnU over het toekomstige bibliotheekaanbod lijkt aan te sluiten bij de wensen van de gemeente, maar de keuzes zijn pijnlijk. Het nieuwe bibliotheekaanbod voor de komende jaren staat in het voorstel ‘Zundert leest’. Samengevat gaat het over een aanbod op de scholen (kleine collectie), het behoud van de bibliotheek in Rijsbergen voor het aanbod voor 0-4 jaar, de jeugd en de volwassenen en is er gemeentebreed aandacht voor de aanpak laaggeletterdheid. De gemeente hecht aan het openhouden van de vestiging in Rijsbergen en dat gaat ten koste van de servicepunten in Wernhout, Achtmaal en Zundert. Om daar de burgers tegemoet te komen zal VANnU burgerinitiatieven in de kernen aanjagen zoals een ruilbieb, afhaalpunt, bibliotheek aan huis enz. De aanpassingen vinden in 2016 plaats.

18

Subsidieverloop In 2015 zijn de budgetsubsidies in alle 5 gemeenten min of meer op het niveau van 2014 gebleven en heeft geen indexering plaats gevonden. In onderstaande tabel is vanaf 2010 het verloop te zien18. Subsidieverloop 2010-2015

Gemeente Roosendaal budgetsubsidie Roosendaal div. subsidies Moerdijk Moerdijk div. subsidies Halderberge Halderberge div. subsidies Rucphen Zundert totaal

2010/€ 1.618.505

2011/€ 1.608.501

2012/€ 1.608.501

2013/€ 1.608.501

2014/€ 1.608.501

2015/€ 1.608.501

252.008

404.624

65.660

96.182

27.049*

6.240

893.066 26.708

883.503 8.921

793.100 33.785

797.000 41.280

798.130

809.188 61.562**

550.811 -

550.811 -

495.730 44.826

395.730 26.459

3.341.098

3.456.360

3.041.602

2.965.152

72.705** 395.730 51.444*** 428.013 305.052 3.686.624

395.730 54.750*** 434.433 305.052 3.675.456

*incl. VVE en landelijke subsidie V@school ** incl. subsidie onderwijsachterstanden, marktplaats cultuureducatie en (tot 2015) landelijke subsidie V@school (landelijk) *** subsidie marktplaats cultuureducatie

2.5 Jaarverslag Frontoffice en Backoffice 2015 Hieronder worden de belangrijkste ontwikkelingen in Frontoffice en Backoffice kort weergegeven. Fysieke locaties In Roosendaal is de keuze gemaakt om de servicepunten in de jaren 2016-2018 te sluiten en op zoek te gaan naar andere vormen van dienstverlening in alle wijken en dorpen, dichterbij de inwoners. In Zundert is een bezuiniging op de subsidie aangekondigd voor 2016, waardoor een aantal fysieke locaties zal verdwijnen. Beide ontwikkelingen hebben er voor gezorgd dat met name directie en management van VANnU, ter voorbereiding op deze veranderingen, in 2015 frequent in gesprek zijn gegaan met inwoners, dorpsraden, besturen van wijk- en dorpscentra etc. om te onderzoeken hoe de alternatieve dienstverlening er uit zou kunnen zien. Deze gesprekken vonden met name in de tweede jaarhelft plaats en lopen uiteraard door in 2016. In 2015 heeft ook de Centrale vestiging in Roosendaal een grote rol gespeeld. In 2014 is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van het verhuizen van de bibliotheek naar de begane grond van het pand. Hiermee zou een compactere, toekomstbestendige kernvestiging gerealiseerd kunnen worden. In 2015 heeft de gemeente Roosendaal gevraagd of VANnU mee zou willen doen in het onderzoek naar de mogelijkheid tot deelname in het Cultuurcluster in de vorm van fysieke huisvesting. De uiteindelijke conclusie was dat dit ruimtelijk niet zou kunnen.

18

De totale tabel is ten opzichte van het directieverslag 2013 aangepast met aanvullingen diverse subsidies voor alle gemeenten vanaf 2010. In deze categorie zijn ook provinciale en landelijke subsidies opgenomen en verdeeld over de drie gemeenten. Dat kan het beeld van wat gemeenten bijdragen enigszins vertekenen.

19

Uiteraard werkt VANnU wel samen met andere culturele partijen in haar werkgebied. Daarna is VANnU gevraagd om te onderzoeken of er in het huidige pand Parrotia een deel van het ambtelijk apparaat gehuisvest kon worden. Na diverse ruimtelijke studies bleek de gemeente Roosendaal niet voor deze optie te kiezen. Deze ontwikkelingen hebben gezorgd voor een vertraging in de verbouwing en herinrichting van de kernvestiging in Roosendaal. Eind 2015 is dit traject weer met grote snelheid opgepakt met als doel om de verbouwing en herinrichting van de bibliotheek eind 2016 gerealiseerd te hebben. In het najaar van 2015 heeft de gemeente Moerdijk aangekondigd dat het servicepunt in Willemstad niet op de huidige locatie kan blijven, omdat er een andere bestemming aan het pand gegeven wordt. Eind 2015 is een aantal mogelijkheden bekeken, zodat de verhuizing van de bibliotheekvoorziening in Willemstad in het tweede kwartaal van 2016 gerealiseerd kan worden. Overgang Vubis – Bicat In de zomer van 2015 is VANnU overgestapt naar een ander uitleensysteem en een andere website, omdat er sinds de fusie met twee verschillende systemen gewerkt werd. De overgang had niet alleen technisch nogal wat voeten in de aarde, maar ook op het gebied van scholing van de medewerkers. In Zundert en Rucphen werd al met het zogenaamde Bicat systeem gewerkt. Daarom konden medewerkers uit dit werkgebied hun collega’s wegwijs maken in het nieuwe systeem. De overgang is voor de leden van de bibliotheek zonder al te grote problemen verlopen en de training door collega’s had als positief effect dat men elkaar, als nieuwe collega’s, beter leerde kennen. Uiteraard bracht het nieuwe systeem, met name voor de medewerkers in de front office, een gewenningsperiode met zich mee. Poolse ambassadeur vult boekencollectie verder aan De Poolse ambassadeur Jan Borkowski en de Poolse consul Malgorzata Pacek zijn op 11 februari naar Roosendaal gekomen om de feestelijke opening van de ingebruikname van de Poolstalige boeken bij te wonen. In totaal beschikt bibliotheek VANnU over ongeveer vierhonderd boeken in de Poolse taal. De collectie is er gekomen op initiatief van Gosia Lubbers-Dabrowska. Ambassadeur Jan Borkowski benadrukte in zijn speech blij te zijn met het initiatief. “In NoordBrabant wonen veel Polen die hier werken. Velen hebben zich hier blijvend gesetteld. De kinderen pikken de Nederlandse taal snel op en integreren snel, maar veel ouders willen hen ook graag de Poolse taal meegeven”, vertelt Borkowski. Hij bracht dan ook een gepast cadeau mee naar bibliotheek VANnU: een stapel boeken én dvd’s die met grote zorg waren uitgezocht. Deze materialen zijn in de collectie opgenomen. Nieuwe functies Sinds het voorjaar van 2015 is binnen Bibliotheek VANnU een tweetal medewerkers in de functie van kwartiermaker en als coördinator vrijwilligers aan de slag gegaan. Deze twee functies zijn nieuw binnen VANnU. De kwartiermaker gaat binnen de gemeente Roosendaal op zoek naar alternatieven voor de huidige servicepunten. Het doel is om een groter deel van de inwoners te bereiken met een vorm van dienstverlening of producten van de bibliotheek. De bibliotheek gaat los van fysieke locaties veel directer in de wijken en dorpen aan de slag en de kwartiermaker heeft als opdracht om samen met de inwoners te bepalen wat er nodig is en wat er aansluit bij de behoeften. De coördinator vrijwilligers is na de fusie aangesteld omdat het aantal vrijwilligers gestaag groeit. Binnen VANnU zijn vrijwilligers werkzaam in de Klik & Tik cursussen, als gastvrouw, binnen de taaloefengroepen, als vrijwilliger binnen de speelotheek etc. De vrijwilligers worden ingezet op basis van hun expertise, interesse of passie. Hierdoor kan VANnU een breder aanbod aan producten en diensten aanbieden.

20

Logistiek In het najaar van 2014 werd duidelijk dat de vervoersdienst van de provinciale steunorganisatie (PSO) Cubiss haar diensten opnieuw zou gaan bekijken. De manier waarop de logistiek in Brabant georganiseerd was, bleek niet toekomstbestendig en te duur door de snelle opkomst van schoolbibliotheken en afhaalpunten. Sinds januari 2015 is er een nieuw logistiek model geïmplementeerd met nieuwe routes, nieuwe servicetijden en een rekenmodel op basis van tegoeden. In 2015 is maandelijks een rapportage geleverd en samen met Cubiss kritisch gekeken of de verwachtingen in lijn waren met de realiteit. Waar nodig is bijgestuurd, maar de algemene conclusie is dat de inschattingen die binnen VANnU gemaakt zijn, realistisch zijn gebleken. Aanbod jeugd: Boekstart en Bibliotheek op School De bibliotheken in Nederland hebben ongeveer vier miljoen leden waarvan ruim de helft jeugdleden in de leeftijd van 0 tot en met 17 jaar. Kinderen en jongeren zijn dus een belangrijke doelgroep voor de bibliotheken. De samenleving is de afgelopen decennia door en door gedigitaliseerd en gemedialiseerd, en raakt ook nog altijd verder geïnformatiseerd en geïndividualiseerd. Dit heeft niet alleen gevolgen voor het leesgedrag van de jeugd, ook de manier van denken en de vaardigheden waarmee deze groep opgroeit veranderen. Hierdoor zullen bibliotheken de jeugd in de 21ste eeuw op een andere manier moeten bereiken, interesseren en ondersteunen dan eerder het geval was19. Ook al verandert de doelgroep, lezen en toegang tot boeken blijven belangrijke voorwaarden voor het succes van individuen en de samenleving als geheel. Bibliotheken behouden in dat verband hun onmisbare taak. Met leesbevorderingsprogramma’s als Boekstart en de Bibliotheek op school en leesbevorderingsprojecten als De Nationale Voorleeswedstrijd van Stichting Lezen en de KB hebben zij sterke troeven in handen. Boekstart Het leesbevorderingsprogramma Boekstart moedigt ouders aan om hun kinderen zo vroeg mogelijk kennis te laten maken met boekjes, met lezen en met de bibliotheek. Boekstart richt zich op kinderen van 0 tot 4 jaar. Kinderen die op heel jonge leeftijd in aanraking komen met (voor-)lezen en boeken, ontwikkelen zich beter, zo heeft onderzoek uitgewezen. Een vroege ontdekkingstocht vergroot spelenderwijs de woordenschat van het kind en zorgt ervoor dat het kind later meer leesplezier heeft. Zo is er minder kans op laaggeletterdheid. Leesbevordering richt zich niet alleen op kinderen met een taalachterstand, maar op alle kinderen. Begin 2009 startte Boekstart in vijf vestigingen in Noord-Brabant. Begin 2015 deed 99% van alle bibliotheken in Nederland mee (156 van de 157 bibliotheken). Jaarlijks worden in totaal zo’n 55.000 Boekstart-koffertjes meegegeven aan ouders, waarmee 32,3% van de baby’s in Nederland werd bereikt. Bibliotheek op school In het programma de Bibliotheek op school werken bibliotheken en scholen structureel samen aan de taalontwikkeling, leesbevordering en mediawijsheid van kinderen. De bibliotheek maakt afspraken met haar gemeenten en het onderwijs over de uitvoering van het programma. De jaarlijkse doelen bepaalt men samen op basis van gemonitorde resultaten en de jaarlijkse activiteiten worden vastgelegd in een lees- en mediaplan. Met de Bibliotheek op school gaan school en bibliotheek een meerjarige samenwerking aan rondom lezen en mediawijsheid. Deze samenwerking is geborgd in het beleid van zowel school als bibliotheek. Een actuele en gevarieerde collectie in de school zorgt voor verrijking van het leesonderwijs. Boeken en andere materialen mogen net als bij de bibliotheek door de kinderen mee naar huis genomen worden. Vanuit de bibliotheek ondersteunt een professionele leesconsulent de leescoördinator en het team van de school. 19

Bibliotheken en de jeugd in de 21-ste eeuw. Brochure KB en Stichting Lezen en Schrijven

21

Daarnaast helpt een digitaal portaal de school bij het zoeken en registreren van boeken, het stimuleren van lezen, het bijhouden van de leeshistorie en het vinden van betrouwbare informatie. De succesvolle aanpak van de Bibliotheek op school in het basisonderwijs is aanleiding geweest om het programma uit te breiden naar het voortgezet onderwijs (VO), allereerst naar het vmbo. Die uitbreiding biedt de bibliotheken een strategische aanpak voor structureel samenwerken met het voortgezet onderwijs. De pijlers zijn collectie, lezen en mediawijsheid. Iedere pijler heeft een keuzemenu bestaande uit een aantal bouwstenen die o.a. voortkomen uit (elementen van) bestaande Bibliotheekprojecten, o.a. Biebsearch, Leeskr8! en 4You. Met het thema Lezen is Leuk! heeft de Stichting Lezen samen met Kinderpostzegels een impuls gegeven aan de Bibliotheek op school in krimpgebieden. Door deze impuls konden twee scholen hun collectie uitbreiden en een leesfeest samen met de bibliotheek organiseren. Bibliotheek VANnU wil met alle scholen samenwerken volgens de uitgangspunten van de Bibliotheek op school. Dat wil zeggen dat er met alle scholen op basis van het beleid van de school gekeken wordt hoe het lezen gestimuleerd kan worden om zo de leesvaardigheid van kinderen te vergroten. Kinderen die elke dag lezen, al is het maar een kwartier, zullen later veel beter kunnen functioneren in de maatschappij. Kinderen houden allemaal van verhalen en de leesconsulenten van de bibliotheek zien het als hun roeping om lezen leuk te maken en voor elk kind het juiste boek te vinden. In de gemeente Moerdijk werkt de bibliotheek volgens deze principes, in de gemeente Roosendaal zijn de eerste 10 scholen aangesloten en volgen de andere 23 de komende 3 jaar. Een aantal scholen in Halderberge neemt producten van de bibliotheek af en in de gemeenten Rucphen en Zundert zijn op dit moment schoolservicepunten gevestigd, een voorloper van de Bibliotheek op school. Aanpak laaggeletterdheid Laaggeletterdheid is een maatschappelijk probleem waar vaak nog een taboe op rust. Ongeveer 1,3 miljoen inwoners van Nederland tussen de 16 en 65 jaar is laaggeletterd. Ze hebben moeite met lezen, schrijven en communiceren in het Nederlands. En dat terwijl taal steeds belangrijker wordt om zelfstandig te kunnen participeren. Denk aan het gebruiken van websites van overheden en bedrijven, aan internetbankieren of een sollicitatiebrief schrijven, of aan langer zelfstandig kunnen wonen. Maar denk ook aan het begrijpen van veiligheidsinstructies op het werk of bijsluiters van medicijnen. Vanuit de Rijksoverheid is daarom gestart met het actieprogramma ‘Tel mee met Taal’.20 In dat programma zetten de ministeries van OCW, SZW en VWS samen in op participatie: taal als middel om mee te kunnen doen in de maatschappij en op het werk. In Tel mee met Taal zijn de preventieve aanpak (het voorkomen van taalachterstand) en de curatieve aanpak (het bestrijden van laaggeletterdheid via scholing) voor het eerst in één overkoepelend actieprogramma samengebracht. Daarbij speelt de regionale netwerkaanpak een belangrijke rol. De combinatie van de curatieve en preventieve aanpak van laaggeletterdheid sluit aan bij de opdracht van de bibliotheek: bij te dragen aan geletterdheid in brede zin, voor jong en oud. De bibliotheek heeft al taalaanbod gericht op jonge kinderen (bijvoorbeeld Boekstart) en volwassenen (bijvoorbeeld via taalcoaches, lees- en schrijfclubs). Ook opereert de bibliotheek in een lokale, maatschappelijke context in contacten met burgers, gemeenten, onderwijs, lokale bedrijven en maatschappelijke organisaties. Dit maakt dat de bibliotheek een unieke positie inneemt en in potentie een belangrijke verbindende schakel kan vormen binnen de regionale aanpak van laaggeletterdheid.

20

https://www.taalvoorhetleven.nl/

22

In september 2014 is het convenant Taal voor het Leven West- Brabant ondertekend. Een samenwerkingsverband tussen ROC, VWS, ATEA, UWV, Cubiss en de bibliotheken in West- Brabant, om een bijdrage te leveren aan het terugdringen van laaggeletterdheid. Inmiddels zijn er zo’n 15 organisaties aangesloten, ook organisaties uit de zorg- en welzijnssector. De Stichting Lezen en Schrijven heeft de Westbrabantse aanpak de Taal voor het Leven status gegeven. De aanpak van laaggeletterdheid kan niet los worden gezien van maatregelen om taalachterstanden en laaggeletterdheid te voorkomen, zoals leesbevordering. Daarom is het beleid gericht op leesbevordering en leesplezier een waardevolle aanvulling op het reguliere taalonderwijs en is dit onderdeel van het actieprogramma ‘Tel mee met Taal’. Wat doet VANnU? Taaloefengroepen In Rucphen en in Roosendaal organiseert de Bibliotheek VANnU wekelijks taaloefengroepen voor medewerkers van de WVS. De werkleiding van de WVS geeft aan dat zij zien dat hun medewerkers echt veranderen sinds zij aan de taaloefengroep zijn begonnen. De persoonlijke benadering en begeleiding van de taalvrijwilligers zorgt ervoor dat de cursisten meer zelfvertrouwen krijgen en verrast zijn over hun eigen kunnen. Klik & Tik cursussen Voor alle mensen die moeite hebben om hun weg te vinden op internet biedt de Bibliotheek, op vijf vestigingen, de cursus Klik & Tik aan. De cursisten worden begeleid door vrijwilligers. In 2015 hebben 121 cursisten de cursus met succes afgerond en hiermee hun zelfredzaamheid vergroot. Digisterker, werken met de e-overheid Samen met de gemeente Roosendaal zijn er drie Digisterker-cursussen georganiseerd. Eén in Wouw en twee in De Kroeven. De eerste bijeenkomst stond in het teken van het aanvragen van een DigiD. In de daarop volgende twee bijeenkomsten gingen de cursisten aan de slag met de e-overheid. Ze hebben bijvoorbeeld een ja-nee-sticker digitaal bij de gemeente aangevraagd en hun pensioengegevens gecontroleerd. De cursisten ontvingen na afloop een certificaat. Door de persoonlijke aandacht van en interacties met de docenten werd de cursus een succes. De cursisten waren verrast over de mogelijkheden van de e-overheid en gaven gemiddeld een acht voor deze cursus. In 2016 zal VANnU samen met haar netwerkpartners starten met het opzetten van Taalpunten: één loket dat burgers overzicht biedt van het informele, formele en non-formele scholingsaanbod op het gebied van taal en digitale vaardigheden. Werkzaamheden Marktplaats Cultuureducatie Bibliotheek VANnU is ook verantwoordelijk voor de Marktplaats Cultuureducatie in de gemeente Halderberge en Moerdijk. De doelstelling van de Marktplaats is: Een netwerk en samenwerking tussen aanbieders van cultuur en het onderwijs creëren, zodat de jeugd meer in aanraking komt met kunst en cultuur en zich daardoor beter kan ontwikkelen. De coördinator Marktplaats Cultuureducatie heeft in 2015 de volgende taken uitgevoerd:  inventariseren van de vraag van het onderwijs (PO en VO) en de buitenschoolse opvang;  inventariseren van de mogelijkheden van de instellingen m.b.t. het cultuureducatief aanbod;  het vormen van een lokaal cultuureducatief netwerk;  afstemmen van vraag en aanbod.

23

Het resultaat is het zogenaamde Kunstmenu dat afgenomen wordt door alle Halderbergse scholen en elf scholen uit de gemeente Moerdijk. Verder nemen de scholen deel aan diverse naschoolse activiteiten genoemd de verlengde schooldag en vinden er diverse losse projecten op de scholen plaats. De coördinator ondersteunt culturele instellingen, kunstenaars en het onderwijs m.b.t. actuele ontwikkelingen op het gebied van cultuureducatie. Zij organiseert netwerkbijeenkomsten voor de interne cultuurcoördinatoren (ICC-ers) en geeft de ICC cursus in West- Brabant. De coördinator cultuureducatie is tevens intermediair voor de scholen m.b.t. de nieuwe rijksregeling Cultuureducatie met Kwaliteit (2013 – 2016). Hierbij wordt nauw samengewerkt met de Provinciale instelling Kunstbalie. Zij fungeert als coach voor de intermediairs en de scholen en hebben van de Provincie de opdracht gekregen om de rijksregeling middels de Cultuurloper uit te voeren. Aan de regeling nemen 5 scholen uit de gemeente Halerberge en 7 scholen uit de gemeente Moerdijk deel. VANnU werkt regionaal en dat vertaalt zich ook in de Marktplaats Cultuureducatie waar het onderhouden van contacten met andere marktplaatsen en buurgemeenten vanzelfsprekend is. De coördinator neemt deel aan het zogenaamde Regionaal Overleg Marktplaatsen (ROM) en een Provinciaal Overleg. Het doel is om gezamenlijke activiteiten voor de regio West- Brabant te organiseren o.a. de regionale conferentie cultuureducatie. Er wordt samengewerkt met de coördinator Brede Scholen en coördinator Sport van beide gemeenten. Tot slot neemt de coördinator zitting in de werkgroep Cultuurmaand (september/oktober) van de gemeente Halderberge. Zij richt zich vooral op de activiteiten voor het onderwijs.

2.6 Personeel en Organisatie Per 1-1-2015 zijn de medewerkers van de Stichting Bibliotheek Zundert- Rucphen na de fusie in dienst gekomen bij VANnU. In de voorbereiding zijn de beide functiehuizen geharmoniseerd. Er is geen sprake geweest van gedwongen ontslag. Een medewerker heeft een passende functie aangeboden gekregen en geaccepteerd (conform de Regeling Sociaal Plan Openbare Bibliotheken). In totaal gaat het om 17 medewerkers (6,75 fte). De leeftijdsopbouw van de medewerkers Van alle medewerkers bij VANnU is 27% jonger dan 40 jaar. Het percentage tussen de 50 en 60 jaar is hoger dan landelijk: 59% t.o.v. 48%). Dat betekent dat er goed moet worden nagedacht over de instroom van jongere medewerkers om de uitstroom voor de komende jaren op te kunnen vangen. Dat is een lastig vraagstuk omdat bij een reorganisatie de jongere medewerkers vaak degenen zijn die door middel van afspiegeling moeten vertrekken. Het komend jaar zal dit onderwerp opnieuw op de agenda staan van directie en OR omdat het vraagt om een visie over hoe het toekomstig personeelsbestand eruit moet komen zien en hoe de organisatie zich daarop kan voorbereiden.

24

100% 90%

14%

14%

15%

80% 70% 60%

48% 59%

60%

50% 40% 30%

20%

20%

14%

15%

10%

4% 9%

6%

5% 4%

12%

VANnU

Midden

Brabant

0%

jonger dan 30 jaar

30-40 jaar

Leeftijdsverdeling medewerkers 2014

40-50 jaar

50-60 jaar

ouder dan 60 jaar

21

Personeelsverloop: in- door- en uitstroom In aantallen FTE ziet het personeelsverloop er tussen 2009 en 2015 als volgt uit: Jaar dec-09 dec-10 dec-11 dec-12 dec-13 dec-14 totale FTE 44,4 39,9 36,7 33,1 30,6 30,8

dec-15 37,4

In totaal zijn er in 2015 vierendertig medewerkers ingestroomd, waarvan:  17 medewerkers na de fusie met de stichting Bibliotheek Zundert- Rucphen  1 kwartiermaker  3 opruimhulpen  2 leesconsulenten 4-12  1 specialist VO  1 informatiemedewerker  5 stagiaires  4 voorlezers Alle medewerkers, behalve de medewerkers die door de fusie in dienst zijn gekomen, zijn ingestroomd op basis van een tijdelijk contract. Daarnaast zijn er zeven medewerkers uit dienst getreden, waarvan:  1 medewerker boekverwerking  1 directeur (per 1-4 van de oude Stichting Bibliotheek Zundert- Rucphen)  1 leesconsulent 0-12  2 stagiaires  1 specialist VO  1 informatiemedewerker

21

De gegevens betreffen alleen VANnU voor de fusie met Zundert- Rucphen

25

Met ingang van 1-4-2015 zijn twee nieuwe functionarissen de organisatie komen versterken: de coördinator vrijwilligers (interne kandidaat) en de kwartiermaker programmering, die zal worden ingezet in de gemeente Roosendaal. Jubilea In 2015 was een medewerker 25 jaar in dienst bij VANnU. Ziekteverzuim Het gemiddelde verzuimpercentage in 2015 bedroeg 5,87%. Het ziekteverzuim is ten opzichte van 2014 gestegen (3,63%). Onderstaande grafiek toont het verzuimverloop in 2015. Duidelijk is dat het verzuimcijfer vooral wordt beïnvloed door een aantal langdurig zieken. Ondanks het feit dat VANnU een actief ziekteverzuimbeleid uitvoert is het percentage hoger dan het landelijk gemiddelde.22 Ziekteverzuim 2015

verzuim kort 0-7 dagen verzuim middellang 8-42 dagen verzuim lang 43-365 dagen verzuim lang >365

Scholing VANnU vindt het belangrijk om haar medewerkers zo goed mogelijk voor te bereiden op het bibliotheekwerk van de toekomst. In de strategische koers 2016-2018 staan de kernkwaliteiten collectioneren, programmeren en netwerken centraal. Om medewerkers de kans te geven deze competenties verder te ontwikkelen, heeft VANnU in 2015 verschillende stappen gezet. De landelijke Stichting Bibliotheek Werk (SBW) heeft, met subsidie van het Europees Sociaal Fonds, het project Branche van de Toekomst aangepakt om in een viertal pilots aan de slag te gaan met duurzame inzetbaarheid van bibliotheekmedewerkers. Binnen de pilots is verkend hoe de professionaliteit en inzetbaarheid van medewerkers versterkt kan worden en hoe organisaties wendbaarder kunnen worden. VANnU heeft meegedaan aan de pilot Nieuw Delen. Deze pilot was gericht op het werken in netwerken. Een groep medewerkers (een afspiegeling van de organisatie) heeft in verschillende workshops oefeningen gedaan op het gebied van netwerken. VANnU wil als organisatie beter in staat zijn in het initiëren van en participeren in netwerken om de maatschappelijke opdracht m.b.t. lezen, leren en informeren nog beter vorm te geven. Een belangrijke voorwaarde is het ontwikkelen van vaardigheden bij de medewerkers. Aan het einde van de pilotperiode is een aantal praktische instrumenten opgeleverd waarmee ook andere collega’s aan de slag kunnen. Daarnaast heeft een sleutelgroep een cursus gevolgd om ook hen mee te nemen in de resultaten van de pilot, zodat ook zij de benodigde competenties verder kunnen ontwikkelen.

22

NRCcarriere.nl geeft aan dat in bedrijven < 100 personeelsleden in 2015 het verzuim 3,3% bedraagt.

26

Als gevolg van de fusie is de functie van medewerker klantenservice komen te vervallen en vanaf oktober 2015 zijn alle medewerkers die het betreft in een opleidingstraject tot informatiemedewerker gegaan. De opleiding beslaat 10 lesdagen die in de periode oktober 2015 – maart 2016 gegeven worden. Bij het succesvol afronden van de opleiding wordt de medewerker benoemd tot informatiemedewerker. Vrijwilligers Verder is er ook in 2015 aandacht besteed aan het werken met vrijwilligers in de bibliotheek. Vrijwilligers spelen in de toekomst een steeds grotere rol in de dienstverlening van de bibliotheek. De veranderingen in de maatschappij en de zienswijzen ten aanzien van vrijwilligers vraagt van directie, managers en ondernemingsraad structureel aandacht voor de positie, rol en werkzaamheden van vrijwilligers. Aantal vrijwilligers van 2009 – 2014 150 135 120 105 90 75 60 45 30 15 0 VANnU 2009

Midden 2010

2011

Brabant 2012

2013

2014

Ook bij VANnU komen er steeds meer vrijwilligers in dienst. Met name voor de activiteiten rondom de aanpak van laaggeletterdheid is er grote behoefte aan deskundige en betrokken vrijwilligers. In de praktijk levert dit niet of nauwelijks problemen op. Er zijn veel burgers die zich belangeloos voor een ander willen inzetten. De groei van vrijwilligers wordt hierboven in de grafiek aangegeven. In 2015 is het vrijwilligersbeleid vastgelegd en goedgekeurd door de ondernemingsraad. Verder is besloten om een coördinator vrijwilligers aan te stellen voor onder andere het professioneel werven en begeleiden van vrijwilligers.

2.7 En verder Samenwerking Bibliotheek VANnU werkt in alle gemeenten samen met partners op het gebied van zorg en welzijn (CJG), voorschoolse voorzieningen (kinderopvang en peuterspeelzalen), educatie (basis- en voortgezet onderwijs), laaggeletterdheid (bibliotheken West-Brabant, ROC, UWV en WVS) en cultuur (diverse instellingen zoals musea, schouwburg en archief of organisaties zoals Stichting Cultuur Moerdijk).

27

Bovenlokaal wordt er samengewerkt in de Brabantse Netwerkbibliotheek (BNB). Dit is een samenwerkingsverband tussen de 20 Brabantse basisbibliotheken en Cubiss. Cubiss is de uitvoerende organisatie binnen BNB en heeft een rechtstreekse subsidierelatie met de provincie Noord-Brabant. De hoofddoelstelling van de Brabantse Netwerkbibliotheek is het stimuleren van de Brabantse kennisinfrastructuur door vanuit de bibliotheekfunctie bij te dragen aan een goed ingerichte publieke informatievoorziening (http://www.bnbibliotheek.nl). Branche De branchevereniging van en voor de openbare bibliotheken is de Vereniging van Openbare Bibliotheken (www.debibliotheken.nl). Tot slot is er nog de Stichting Certificering Openbare Bibliotheken. Deze stichting ontwikkelt en bewaakt kwaliteitsnormen en toetst de kwaliteit van bibliotheekorganisaties aan deze normen door middel van audits (www.bibliotheekcertificaat.nl). De overheden De overheid is op drie niveaus betrokken bij de basisbibliotheek: op gemeentelijk, provinciaal en landelijk niveau. Gemeente De gemeente is de primaire opdrachtgever van de basisbibliotheek. Zij verleent VANnU subsidie. Binnen het gemeentelijk beleidskader, dat gebaseerd is op eenduidig en samenhangend beleid, worden concrete afspraken gemaakt met Bibliotheek VANnU over de te behalen resultaten en prestaties. Tussen de gemeenten en Bibliotheek VANnU wordt een tweezijdig contract afgesloten dat nagekomen en geëvalueerd moet worden. Bibliotheek VANnU ontvangt subsidie op basis van een uitvoeringsovereenkomst op basis van de Algemene Wet Bestuursrecht (AwB). Uitgangspunt is dat wordt gestuurd op inhoud en dat wederzijds afspraken worden gemaakt tussen de gemeente en Bibliotheek VANnU. De basis van deze afspraken is: 1. De beleidsdoelen die de gemeente nastreeft; 2. De diensten en producten die Bibliotheek VANnU levert om aan die beleidsdoelen te voldoen of een bijdrage te leveren; 3. Duidelijke beoordelingscriteria op basis waarvan de prestaties en (eventuele) resultaten worden beoordeeld en de subsidierelatie wordt afgerekend. Provincie In opdracht van de provincie Noord-Brabant werkt Cubiss met de Brabantse bibliotheken aan programma's voor bibliotheekvernieuwing, mediawijsheid en content. Deze samenwerking heet de Brabantse Netwerkbibliotheek (BNB). In de Brabantse Netwerkbibliotheek worden de krachten gebundeld met de Vereniging van Brabantse Bibliotheekdirecteuren (VBB), waarin de 20 Brabantse basisbibliotheken zijn vertegenwoordigd. Een essentieel doel van de Brabantse Netwerkbibliotheek is het creëren van een goed toegankelijk netwerk. Een plek waar ideeën floreren, waar informatie en ervaringen worden uitgewisseld en waar kennis wordt gedeeld, zodat de gebruikers en de partners van de Brabantse bibliotheken optimaal worden bediend. Niet alleen nu, maar ook in de toekomst. De strategische koers en het beleid voor het provinciale bibliotheekwerk wordt op basis van de provinciale kaders bepaald door de VBB. Het bestuur van de VBB is verantwoordelijk voor de beleidsvoorbereiding. Om deze voorbereiding en de uitvoering van het beleid optimaal te laten verlopen, zijn drie domeinen geformuleerd waarbinnen alle bovenlokale projecten zijn ondergebracht: Taal & Media, Kennis & Informatie en Netwerk & Ondersteuning. Deze domeinen zijn zodanig gekozen dat daarbinnen de begrippen innovatie en ondernemerschap, die voorwaardelijk zijn voor de uitvoering van onze opdracht, optimaal vorm krijgen. Daarnaast legt BNB een focus op het integrale karakter van de diverse projecten die binnen de drie domeinen worden uitgevoerd.

28

Rijk De rijksoverheid is verantwoordelijk voor het functioneren van de openbare bibliotheken als stelsel met als aandachtspunten een vergroting van de doelmatigheid, samenhang, kwaliteit en pluriformiteit van het stelsel openbaar bibliotheekwerk. De Eerste Kamer heeft op 18 november 2014 het wetsontwerp Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob), kortweg de Bibliotheekwet, aangenomen. Deze is vanaf 1 januari 2015 van kracht. De bibliotheekwet regelt de digitalisering van de openbare bibliotheek en zorgt voor structurele financiering daarvan door de Rijksoverheid. In deze wet is vastgelegd dat iedere Nederlander toegang moet hebben tot een openbare bibliotheek, zowel in fysieke als digitale vorm. Ook zijn de vijf functies en voorwaarden vastgelegd waaraan een openbare bibliotheek moet voldoen (zie ook inleiding jaarverslag). De KB heeft onder de Wsob een regierol gekregen binnen het netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen en de verantwoordelijkheid voor de landelijke digitale bibliotheek en Aangepast Lezen. Op grond van de nieuwe Bibliotheekwet (Wsob) zijn de taken van het SIOB en BNL geïntegreerd in de Koninklijke Bibliotheek. De ambitie van de integratie is meer samenhang, kwaliteit en efficiency in het stelsel van openbare bibliotheken. Het KB-beleidsplan 2015-2018, ‘De kracht van het netwerk’, formuleert de ambities van de KB in breed verband, met twee strategische prioriteiten: 1. Realiseren van de nationale digitale bibliotheek. 2. Het versterken van de nationale en internationale samenwerking. Met de nationale digitale bibliotheek neemt de KB het voortouw in het uitbouwen van de rol en betekenis van de bibliotheek in het digitale domein. De landelijke digitale infrastructuur zorgt voor de componenten waarmee alle openbare bibliotheekvoorzieningen deelnemen en gebruikmaken van de diensten van de digitale bibliotheek. Het versterken van de nationale samenwerking is gericht op het verbreden van de betekenis van de bibliotheek. In samenspraak met de bibliotheken zelf, de provinciale service organisaties, de VOB en andere partners geeft de KB invulling aan de stelseltaken: regie en advies, faciliterende en coördinerende taken en de aansturing van grootschalige programma’s en projecten voor het hele bibliotheekstelsel. Onttrekking Gemeentefonds voor aanschaf e-content Vanaf 2015 is het Rijk verantwoordelijk voor de financiering van de centrale aanschaf van e-content voor de openbare bibliotheken. Daarvoor onttrekt het Rijk een bedrag aan het Gemeentefonds. Dit bedrag stelt de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) ter beschikking aan de Koninklijke Bibliotheek (KB) voor de inkoop van e-content. De KB koopt vervolgens in op voordracht van de openbare bibliotheken, begrensd door het financiële kader van het ter beschikking gestelde bedrag. Tot 1-1-2015 dragen bibliotheken een bedrag per inwoner af aan de VOB voor de inkoop van econtent, het zogenaamde omslaggeld. Voor 2014 was dat € 0,35 per inwoner. Het groeipad en de hoogte van de uitname worden formeel vastgesteld in een overleg tussen de ministeries van OCW en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en de VNG. Gekozen is voor een scenario van relatieve groei. Dit scenario start per 2015 met € 8 miljoen en loopt op tot € 12,2 miljoen in 2018. Dit komt neer op € 0,47 per inwoner in 2015, € 0,55 in 2016, in 2017 € 0,63 en in 2018 € 0,73 per inwoner. Onttrekking gemeentefonds e-content en consequenties

jaar 2014 2015 2016 2017 2018

Bedrag per inwoner 0,35 0,47 0,55 0,63 0,73

Totale uitname/ VANNU € 50.062 € 67.274 € 78.725 € 90.175 € 104.489

29

De vijf gemeenten van VANnU gaan verschillend met de uitname om. De gemeente Moerdijk houdt het bedrag in van de subsidie, de gemeente Halderberge deels en de andere drie gemeenten niet. Digitaal abonnement Per 1 januari 2016 zal de Koninklijke Bibliotheek een lidmaatschapsvorm toevoegen aan de bestaande lidmaatschapsvormen van de openbare bibliotheken, namelijk de mogelijkheid om gebruik te maken van enkel de digitale voorziening. Voor dit lidmaatschap wordt een tarief vastgesteld van 42 euro per jaar. Het aanbod van deze lidmaatschapsvorm en –tarief is een stap in de ontwikkeling van het publieke aanbod, die past binnen de verdere ontwikkeling van de toegang tot digitale werken in het algemeen. De Koninklijke Bibliotheek blijft in gesprek met zowel de openbare bibliotheken als de aanbieders van digitale content om een optimaal aanbod voor de klant te realiseren dat in lijn is met de publieke waarden van de openbare bibliotheek. Primair gaat het om het aanbod e-books, waarvoor licenties zijn afgesloten met individuele uitgevers, secundair gaat het om andere content types (audio, databanken etc.). Omdat het gebruik van e-books in Nederland nog in ontwikkeling is, zowel in relatie tot openbare bibliotheken als in relatie tot het commerciële - en ook het illegale - aanbod, is de introductie van een digitaal lidmaatschap van de openbare bibliotheek niet een eindpunt in de positionering van het publieke aanbod in dit domein. De KB stelt daarom een gefaseerde ontwikkeling van de tariefstructuur voor, die flexibel genoeg is om in te spelen op ontwikkelingen in het netwerk en in de markt. Differentiatie van lidmaatschapsvormen en –tarieven zijn een middel om te sturen op enerzijds optimaal bereik van het publieke aanbod en anderzijds het voorkomen van onnodige marktverstoring.

De Nationale bibliotheekpas Naast het digitale abonnement loopt ook de ontwikkeling van de nationale bibliotheekpas. Het project de Nationale Bibliotheekpas ontwikkelt één pas die burgers toegang geeft tot alle landelijke en lokale digitale diensten. Op deze manier krijgen zij makkelijker toegang tot de fysieke collectie van alle bibliotheken in heel Nederland. Door de invoering van een nationale bibliotheekpas zijn er in de toekomst voor de klant geen verschillende loketten meer met verschillende voorwaarden en dienstverlening. Een ander voordeel is de versterking van het merk en het imago van de bibliotheek; bibliotheken treden meer naar buiten als één netwerk. Tot slot zal er ook sprake zijn van efficiency; één stelsel van voorwaarden en keuzemogelijkheden is veel goedkoper en effectiever. Bovendien ontstaat er vanuit de gezamenlijkheid de mogelijkheid om op landelijk niveau te kunnen innoveren. Op dit moment is het vanwege allerlei omstandigheden nog niet mogelijk om één nationale pas te introduceren.

2.8 Een blik vooruit De vorige hoofdstukken uit dit jaarverslag geven een goed beeld van wat er allemaal in 2015 is gebeurd maar ook voor welke uitdagingen VANnU het komende jaar staat. Er is door de medewerkers met veel enthousiasme heel veel werk verzet. Ik ben trots op datgene wat we met een relatief kleine organisatie met veel creativiteit hebben bereikt. Zoals de stijging van de jeugdleden door o.a. de uitrol Bibliotheek op school, de alternatieve dienstverlening in de fysieke vestigingen, de samenwerking onderling en met zoveel verschillende organisaties waardoor we met elkaar meer konden bereiken dan in ons eentje, de Westbrabantse aanpak laaggeletterdheid, de mooie activiteiten enz. Ik heb veel goede initiatieven en mooie resultaten gezien, waar we met recht een stempel innovatief op mogen zetten.

30

Maar binnen VANnU heerst er geen cultuur van tevreden achterover leunen. Er zijn genoeg uitdagingen waar we het komende jaar of de komende jaren onze tanden in moeten blijven zetten. Er is zorg over de terugloop van de volwassen (en dus betalende) leden. We zullen een passend antwoord moeten blijven geven op de veranderende vraag van de klant. Maar ook zullen we aandacht moeten schenken aan het personeelsbestand voor de toekomst. Tot slot is er de spagaat tussen aan de ene kant de teruglopende subsidie en aan de andere kant het blijven realiseren van een kwalitatief bibliotheekaanbod, dat voldoet aan de wettelijke eisen maar ook aan de wensen van de burgers. Een voorbeeld is dat door de bezuinigingsmaatregelen de afstand tot een bibliotheeklocatie voor de burgers steeds groter wordt.23 Dat staat weer op gespannen voet met de behoefte aan leefbaarheid in de kleine kernen. Keuzes kunnen pijnlijk zijn. Veel van bovengenoemde onderwerpen zijn voor onze hele sector relevant. Daarom is het van belang dat VANnU ook profiteert van wat door de KB, de VOB of via het Brabantse netwerk wordt ontwikkeld en daar waar kan zelf betrokken is bij pilots en processen door de inzet van mensen en/of middelen. Want ook hier is samenwerken cruciaal. Strategische beleidsplan 2016-2018: speerpunten voor 2016 en verder In de vijf gemeenten waar VANnU verantwoordelijk is voor het bibliotheekwerk zijn de afgelopen jaren verschillende keuzes gemaakt over de wijze waarop de kernfuncties worden ingevuld. Dat heeft onder andere te maken met verschillen per gemeente in beleidsdoelstellingen en de accenten die men wil leggen. Maar ook de middelen die ter beschikking staan en de mogelijkheden om samen te werken met andere partners hebben invloed gehad op de keuzes. Deze lokale verschillen geven kleur aan het bibliotheekaanbod. VANnU heeft de afgelopen jaren succesvolle of kansrijke programma’s of formules van de ene gemeente kunnen implementeren in de andere. Op die manier profiteren alle gemeenten van het feit dat men afspraken maakt met dezelfde organisatie. De strategische koers van VANnU voor de komende jaren geldt voor alle gemeenten. De speerpunten die hieronder kort worden benoemd passen bij de kernfuncties van de bibliotheek en sluiten aan bij de gemeentelijke beleidsdoelen. De invulling in prestaties gebeurt vanzelfsprekend in overleg. Voor de komende jaren hebben we met ons strategisch beleidsplan ‘Van collectie tot connectie’ de richting uitgezet. In de inleiding van het beleidsplan zeg ik daarover het volgende: Het gaat in de bibliotheek allang niet meer alleen om het uitlenen van boeken. Centraal staat het creëren van betekenis rond de collectie. Dat doen we niet alleen, maar samen met gebruikers en lokale organisaties. VANnU is een plek om contact te maken, passie te delen en verder te ontwikkelen. We nodigen iedereen uit om te lezen, te werken, activiteiten te volgen of gewoonweg even niets te moeten” De bibliotheek is er voor alle burgers. VANnU heeft de ambitie om zoveel mogelijk burgers met haar aanbod te bereiken. Daarbij wordt geen onderscheid gemaakt in leden en niet-leden, doelgroepen en niet-doelgroepen. De bibliotheek is openbaar en laagdrempelig, iedereen is welkom. Men kan een krant of tijdschrift komen lezen zonder lid te zijn. Een voorstelling, lezing of tentoonstelling bezoeken zonder lidmaatschap. Bibliotheken investeren steeds meer in hun fysieke presentatie. En met succes, mensen komen en verblijven er graag. Ze komen niet alleen voor de collectie, maar ook voor de studieplekken, de lezingen, de cursussen, de tentoonstellingen en de horeca24.

23 24

CBS statline Langer onderweg naar de bibliotheek februari 2015 Vereniging Openbare Bibliotheken

31

Een duidelijke verandering voor VANnU de komende jaren is de toenemende aandacht voor de doelgroepen jeugd en laaggeletterden. De strategische thema’s die eerder in dit verslag uitgebreid aan bod zijn gekomen sluiten hier vanzelfsprekend op aan. Het is en blijft een opdracht om, naast de subsidies, ook inkomsten uit andere bronnen te genereren en daarmee de subsidieafhankelijkheid te verminderen. Bibliotheek VANnU blijft ontwikkelen en toont haar maatschappelijke meerwaarde door het maken van andere prestatieafspraken en gaat, bij voorkeur samen met andere partners, op zoek naar alternatieve financiering. Prestatieafspraken met de gemeenten worden anders geformuleerd: van output naar outcome. Hierdoor krijgen gemeenten, maar ook andere overheden zoals de provincie, een genuanceerder beeld van de opbrengsten van de bibliotheek en zien zij de meerwaarde op verschillende terreinen: economisch, sociaal en cultureel. Samenwerkingspartners zien de samenwerking met de bibliotheek als een kans om gemeenschappelijke doelen te bereiken. Men zet eigen middelen daarvoor in (cofinanciering) of doet samen met de bibliotheek een aanvraag voor een extra subsidie bij een gemeente, provincie of fonds. Tot slot VANnU zal in overleg met haar gemeenten de eerder gemaakte afspraken uit 2015 continueren. Voor de gemeente Roosendaal betekent dit de uitrol van de eerder in dit verslag beschreven acties. Met de gemeente Moerdijk is afgesproken om door te praten over de spreiding en betaalbaarheid van voorzieningen in de kleine kernen. In de gemeente Halderberge zal de nadruk liggen op de ontwikkelingen van de bibliotheek en de verhuizing naar de Brede Scholen. In de gemeenten Rucphen en Zundert heeft het bereik van de volwassen leden en de jeugd opnieuw alle aandacht. In het najaar van 2016 zal VANnU opnieuw gecertificeerd gaan worden. Dat is niet een eenmalige actie maar een terugkerend proces waar de organisatie baad bij heeft. Doen we de goede dingen en waar kunnen we ons verbeteren? En 2016 is het jaar van het boek. Een betere promotie voor de bibliotheek en het belang van lezen kunnen we ons niet wensen. Dit keer wil ik dit jaarverslag eindigen met een citaat waarmee ik ook afsluit in het strategisch beleidsplan, omdat het iets zegt over waar we vandaan komen en waar we naar toe gaan: De strategische thema’s en doelstellingen uit het meerjarenbeleidsplan 2016-2018 zijn uitgewerkt in werkplannen en acties voor de komende jaren. We beginnen niet morgen, we zijn gedurende het proces om te komen tot deze strategische koers al de gekozen richting ingeslagen en dus op weg naar de toekomst. Niet alleen, altijd samen met anderen zowel in als buiten onze organisatie. We geloven in onze koers. Ze helpt ons om de goede antwoorden te geven op de vragen die op ons afkomen zonder de focus te verliezen. Doet u mee? Mevrouw F.D. Assink-Aben directeur/bestuurder Bibliotheek VANnU

32