JAARVERSLAG 2011 Hulp- en Dienstverlening aan Gedetineerden Brusselse gevangenissen Sint-Gillis, Vorst en Berkendael

JAARVERSLAG 2011 Hulp- en Dienstverlening aan Gedetineerden Brusselse gevangenissen Sint-Gillis, Vorst en Berkendael

2

Voorwoord Voor u ligt het jaarverslag 2011 van de hulpen dienstverlening in de gevangenissen van Sint-Gillis, Vorst en Berkendael. Het biedt een gedetailleerd overzicht van de implementatie van het Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening aan gedetineerden in Brussel. Dit is het tweede jaarverslag sinds de start van het Strategisch Plan in de Brusselse gevangenissen begin 2009. Na drie jaar werking biedt dit document voor het eerst een kijk op de evolutie op het vlak van hulpen dienstverlening in deze gevangenissen. Zo groeide de afgelopen jaren een kwalitatief en gevarieerd aanbod, gingen meer en meer hulpen dienstverleners aan de slag en werd de samenwerking in de specifieke institutionele context van Brussel verder vorm gegeven. Het resultaat is een lijvig jaarverslag geworden dat de lezer laat kennismaken met de werking van de Vlaamse Gemeenschap in de drie Brusselse gevangenissen. Dit jaarverslag kwam tot stand met de efficiënte medewerking van de hulpen dienstverleners en hun organisaties. Ook actoren van justitie en andere gemeenschappen deden een directe of meer indirecte inbreng. Bijzondere dank gaat uit naar alle hulpen dienstverleners die dagelijks inspanningen leveren om het Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening aan Gedetineerden in Brussel tot leven te brengen. Anke Gittenaer Beleidsmedewerker Brusselse Gevangenissen Departement Welzijn Volksgezondheid en Gezin Afdeling Welzijn en Samenleving i.s.m. Hulp- en dienstverleners van de Vlaamse Gemeenschap in de Brusselse gevangenissen

Jaarverslag 2011 Hulp- en Dienstverlening aan Gedetineerden in de Brusselse Gevangenissen

3

Inhoudstafel Voorwoord ............................................................................................................................. 2 Inhoudstafel........................................................................................................................... 3 Lijst met afkortingen .............................................................................................................. 4 Inleiding ................................................................................................................................. 5 Hoofdstuk 1: Situering van de gevangenissen ....................................................................... 6 1. Inleiding ...................................................................................................................... 6 2. Sint-Gillis .................................................................................................................... 6 3. Vorst........................................................................................................................... 7 4. Berkendael ................................................................................................................. 9 5. Algemene tendensen en toekomstperspectieven ........................................................ 9 Hoofdstuk 2: Samenwerkingsmodellen en organisatievormen voor de uitbouw van een kwalitatief aanbod (strategie 3) .............................................................................................11 1. Inleiding .....................................................................................................................11 2. Planningsteam Maatschappelijke Dienstverlening .....................................................11 3. Huidige samenwerking tussen de gemeenschappen .................................................16 4. Actoren betrokken bij de hulpen dienstverlening van de Vlaamse Gemeenschap ....17 5. Tendensen en toekomstperspectieven ......................................................................21 Hoofdstuk 3: Uitbouw van een kwalitatief aanbod (strategie 1) .............................................23 1. Inleiding .....................................................................................................................23 2. Vraag gestuurd aanbod .............................................................................................23 3. Overzicht van het hulpen dienstverleningsaanbod ...................................................24 4. Beschrijving van het hulpen dienstverleningsaanbod ...............................................28 5. Tendensen en toekomstperspectieven ......................................................................34 Hoofdstuk 4: Profilering van het hulpen dienstverleningsaanbod (strategie 2) ....................36 1. Inleiding .....................................................................................................................36 2. Profilering via onthaal en begeleiding ........................................................................36 3. Algemene informatiekanalen......................................................................................36 4. Specifieke informatiekanalen .....................................................................................37 5. Tendensen en toekomstperspectieven ......................................................................38 Hoofdstuk 5: Verkrijgen en vergroten van het draagvlak (strategie 4) ...................................39 1. Inleiding .....................................................................................................................39 2. Draagvlak bij justitie ...................................................................................................39 3. Draagvlak bij de gemeenschappen ............................................................................39 4. Draagvlak bij organisaties extramuros .......................................................................40 5. Tendensen en toekomstperspectieven ......................................................................40 Hoofdstuk 6: Een HRM- en Organisatieontwikkelingsbeleid (strategie 5) .............................42 1. Inleiding .....................................................................................................................42 2. Ondersteuning ...........................................................................................................42 3. Vorming .....................................................................................................................42 4. Intervisie ....................................................................................................................43 5. Infrastructuur en logistiek ...........................................................................................43 6. Tendensen en toekomstperspectieven ......................................................................43 Hoofdstuk 7: Algemene conclusie.........................................................................................45


4

Lijst met afkortingen Adeppi

Atelier D'Éducation Pour Personnes Incarcérées

BM

Beleidsmedewerker

CDRGA CGG CMC CVO

Centrale Dienst van de Regie van de Gevangenisarbeid Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg Centre Médico Chirurgical (Geneeskundig Heelkundig Centrum) Centrum voor Volwassenenonderwijs

DC DSR

Detentieconsulent Dienst voor Sociale Reïntegratie

FIDEX

Fédération des institutions pour détenus et ex-détenus

GGC GOS GPA

Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie Gedetineerden Opvolgsysteem Gezamenlijk Plan van Aanpak

JWW

Justitieel Welzijnswerk

OC OCMW OO

Onderwijscoördinator Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn Organisatieondersteuner

PSD

Psychosociale Dienst

SMBG

Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen

TB

Trajectbegeleider

VDAB VG VGC VTE

Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding Vlaamse Gemeenschap Vlaamse Gemeenschapscommissie Voltijds Equivalent

WEVO WSW

Werkgroep Vorming en Onderwijs Werk voor Sociale Wederaanpassing


5

Inleiding In 2002 ging in vijf gevangenissen in Vlaanderen de implementatie van het Vlaams strategisch plan hulpen dienstverlening aan gedetineerden van start. Sinds 2008 is dit plan in werking in alle gevangenissen in Vlaanderen en Brussel. De missie van de Vlaamse gemeenschap staat centraal bij de uitvoering van dit plan: ‘De Vlaamse gemeenschap waarborgt het recht van alle gedetineerden en hun directe sociale omgeving op een integrale en kwaliteitsvolle hulpen dienstverlening zodat ook zij zich harmonisch en volwaardig kunnen ontplooien in de samenleving’. Deze missie vertaalt zich in vijf strategische doelstellingen: - Uitbouwen van een kwalitatief aanbod - Profileren van het hulpen dienstverleningsaanbod - Ontwikkelen en implementeren van samenwerkingsmodellen en organisatievormen - Verkrijgen en vergroten van het draagvlak bij de actoren van de Vlaamse gemeenschap, bij de stakeholder Justitie en bij de samenleving - Ontwikkelen en implementeren van een HRM- en Organisatieontwikkelingsbeleid De uitbouw van een kwaliteitsvolle hulpen dienstverlening voor gedetineerden stoelt op een optimale samenwerking. Zowel op bovenlokaal niveau als in de lokale gevangenis zijn structuren uitgebouwd ter bevordering van de samenwerking tussen de verschillende Vlaamse partners en van de samenwerking met Justitie. Dit jaarverslag richt zich op de lokale ontwikkelingen op vlak van hulpen dienstverlening aan gedetineerden. Het rapport kwam tot stand i.s.m. de Vlaamse partners aanwezig in de gevangenis en werd gecoördineerd door de Beleidsmedewerker. Ieder hoofdstuk stemt overeen met één van de vijf strategieën van het Vlaams strategisch plan hulpen dienstverlening aan gedetineerden. Naast een omschrijving van de gerealiseerde initiatieven, wordt ook de samenwerking, wisselwerking en inspanningen van alle Vlaamse actoren om tot een kwaliteitsvolle hulpen dienstverlening aan gedetineerden te komen uitgebreid toegelicht. Op basis van deze actuele situatie en de gemaakte reflecties worden tevens aandachtspunten geformuleerd naar de toekomst toe.


6

Hoofdstuk 1: Situering van de gevangenissen 1. Inleiding Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest telt drie gevangenissen op haar grondgebied. De gevangenissen van Sint-Gillis, Vorst en Berkendael grenzen aan elkaar en bieden onderdak aan gemiddeld 1300 à 1400 mannelijke en vrouwelijke gedetineerden. De gevangenis van Sint-Gillis wordt door de Federale Overheidsdienst Justitie beschouwd als de Nederlandstalige gevangenis, Vorst en Berkendael als de Franstalige. Deze administratieve opdeling vertaalt zich niet in de praktijk. Beide gevangenissen kennen een gemengde populatie en het personeel is evenwichtig verdeeld over beide landstalen. De Vlaamse gemeenschap is werkzaam in de drie Brusselse gevangenissen met eenzelfde equipe.

2. Sint-Gillis De gevangenis van Sint-Gillis is gelegen in de Brusselse gemeente Sint-Gillis en is ondertussen 128 jaar oud. In 1875 kregen architecten Joseph Dumont en François Derre de opdracht om in Sint-Gillis een gevangenis te bouwen volgens de criminologische opvattingen van Edouard Ducpétiaux, de toenmalige inspecteur-generaal van het gevangeniswezen. Deze gevangenis moest de Karmelietengevangenis in het centrum van Brussel vervangen. In 1884 werd de gevangenis in gebruik genomen. Rond het panoptisch centrum van de gevangenis liggen vijf vleugels, elk 78 meter lang, in een stervorm verspreid. De voorgevel met zijn twee uitspringende torens met schiet- en kijkgaten en een spitsboogvormige toegangspoort is opgetrokken in neoTudor-stijl en heeft de uitstraling van een middeleeuwse burcht. De zes meter hoge buitenmuur van de gevangenis is 960 meter lang en omringt een oppervlakte van bijna zes hectaren waarvan ongeveer de helft is bebouwd. Bij de opening telde de gevangenis 600 cellen en deed ze voornamelijk dienst als arresthuis en in mindere mate als inrichting voor de uitvoering van correctionele straffen uitgesproken door de rechtbanken van het gerechtelijk arrondissement Brussel. Om tegemoet te komen aan de structurele overbevolking werd in 1910 de gevangenis van Vorst naast die van SintGillis geopend. Tijdens het interbellum kende Sint-Gillis een kalme periode met enkel correctioneel veroordeelden. Verschillende industriële ateliers werden er opgericht en overdag was er een gemeenschappelijk regime. De Duitse bezetter gebruikte de gevangenis tijdens de tweede wereldoorlog en vlak daarna vonden tussen 1945 en 1950 massale arrestaties en veroordelingen van collaborateurs plaats in België. Hierdoor liep de dagpopulatie op tot 2.100. Na deze jaren van overbevolking na de Tweede Wereldoorlog daalde de gevangenispopulatie in Sint-Gillis in de jaren 1955-1960 tot 500 gedetineerden. Vanaf 1993 werd, omwille van de aanhoudende overbevolking en om renovatiewerken in de


7 andere vleugels mogelijk te maken, een zesde vleugel bijgebouwd. Met de beëindiging van de renovatie van de laatste vleugel in mei 2012 zal de volledige vernieuwing van de gevangenis rond zijn. De gevangenis van Sint-Gillis zal op dat moment beschikken over zes vleugels en zo plaats bieden aan ongeveer 750 gedetineerden. Vandaag is de gevangenis van Sint-Gillis een gesloten inrichting die dienst doet als tweedelijns arresthuis en strafhuis met een gemiddelde capaciteit van +/- 480 en een gemiddelde dagpopulatie van 620 mannelijke gedetineerden. Een groot aantal beklaagden verblijft eerst in de gevangenis van Vorst (gemiddelde verblijfsduur 3 maanden), waarna ze overgeplaatst worden naar de gevangenis van Sint-Gillis. Dit gebeurt meestal nadat het vooronderzoek (politioneel onderzoek) werd afgesloten en de beklaagde door de Raadkamer of de Kamer van Inbeschuldigingstelling naar de Correctionele Rechtbank werd doorverwezen. Naast beklaagden kent de gevangenis van Sint-Gillis gemiddeld 55% veroordeelden die er wachten op hun overplaatsing naar een strafhuis of er desgevallend hun straf uitzitten. De gemiddelde verblijfsduur in de gevangenis van Sint-Gillis bedraagt 6 maanden tot 2 jaar. De gevangenis beschikt over een genees- en heelkundig centrum waar ook gedetineerden uit andere gevangenissen medisch verzorgd worden. Het regime in Sint-Gillis is overwegend een cellulair regime. Rekening houdend met overbevolking en plaatsgebrek worden gedetineerden gecategoriseerd in vijf vleugels: • first offenders (vleugel A); • veroordeelden (vleugel D en E); • gedetineerden met een aanhoudingsmandaat (vleugel C); • gedetineerden die werken binnen een beperkt gemeenschapsregime (prefab); • gedetineerden onder halve vrijheid (vleugel E); • gedetineerden voor het Geneeskundig Heelkundig Centrum (GHC): vleugel D (10de sectie) of GHC (ziekenzaal). Voor de hulpen dienstverlening kan de Vlaamse Gemeenschap gebruik maken van volgende infrastructuur: Tabel 1: Infrastructuur hulpen dienstverlening in de gevangenis van Sint-Gillis 2011 Administratieve ruimte Individuele gespreksruimte Individuele gespreksmogelijkheid Polyvalent (les)lokaal Informaticalokaal Fitnesslokaal Bibliotheek

Locatie Cellulair – vleugel E Cellulair – vleugel E

Aantal 1 1

Capaciteit per eenheid 5 2

Exclusief VG ja ja

Buiten cellulair – 1ste winket

11

2

nee

Cellulair – vleugel A, C, D, Prefab Cellulair – centrum Cellulair – prafab A Cellulair – GHC

8

12 – 14

nee

1 1 1

14 3 10

nee nee nee

3. Vorst De gevangenis van Vorst is gelegen in de Brusselse gemeente Vorst en bestaat 102 jaar. In 1910 werd de gevangenis van Vorst geopend om tegemoet te komen aan de structurele overbevolking in de gevangenis van Sint-Gillis.


8 De gevangenis van Vorst is gelegen op een terrein van 2,5 hectare. De gevangenis is van het Ducpétiaux type: stervorming met vier vleugels: twee kleine en twee grote.

In de grote vleugels was de mannenafdeling gelokaliseerd terwijl in de kleine vleugels de vrouwenafdeling en een wasserij gevestigd was. Vanaf 1930 werden de twee afdelingen ook van een psychiatrische annex voorzien. Tussen de twee vleugels werd een gebouw voor het medisch chirurgisch centrum opgericht. Dit centrum werd later naar de gevangenis van SintGillis overgebracht. In 1976-1977 werd een nieuwe wasserij gebouwd. Op de plaats van de oude wasserij werd een nieuwe afdeling voor vrouwen gebouwd (geopend in 1983). Later werden de vrouwen terug verplaatst naar de lokalen van het afgeschafte Penitentiair Observatie Centrum dat aan de gevangenis grenst. In de oude vrouwenafdeling werd dan de psychiatrische annex van de mannen ondergebracht. In de oude psychiatrische annexen werden de ateliers ondergebracht. Vandaag is de gevangenis van Vorst een gesloten inrichting die dienstdoet als arresthuis met een gemiddelde capaciteit van +/- 440 en een gemiddelde dagpopulatie van 670 mannelijke gedetineerden en geïnterneerden. De gemiddelde verblijfsduur bedraagt 3 tot 6 maanden. De geïnterneerden (ongeveer 120) verblijven in een aparte psychiatrische afdeling. Het regime in Vorst bestaat uit een gemengd regime: • Op de vleugels D en C heerst een cellulair regime waar de gedetineerden enkel buiten gaan voor de wandeling, het bezoek en eventueel een vorming; • Op de vleugels A en B heerst een gemeenschapregime voor de werkers. Zij werken overdag, wandelen ’s middags en hebben 's avonds gemeenschappelijke activiteiten per vleugel. Ook middag- en avondmaal worden gemeenschappelijk genuttigd; • Op de psychiatrische annex heerst een gedeeltelijk cellulair regime (1ste en 2de sectie). Op de 3de en 4de sectie kunnen activiteiten gevolgd worden en is er mogelijkheid tot werk. Voor de hulpen dienstverlening kan de Vlaamse Gemeenschap gebruik maken van volgende infrastructuur: Tabel 2: Infrastructuur hulpen dienstverlening in de gevangenis van Vorst 2011 Administratieve ruimte Individuele gespreksruimte Polyvalente lesruimte Polyvalente zaal Bibliotheek Fitness

Locatie Cellulair - centrum CD Buiten cellulair – 1ste winket

Aantal 1 12

Capaciteit per eenheid 2 2

Exclusief VG nee nee

Cellulair – centrum CD Cellulair – centrum CD Cellulair – centrum AB Cellulair – centrum AB

2 1 1 2

5 12 0 (enkel uitleen) 4

nee nee nee nee


9

4. Berkendael De gevangenis van Berkendael is gelegen in de Brusselse gemeente Vorst. De vrouwengevangenis van Berkendael behoort administratief gezien tot de gevangenis van Vorst en werd in 1993 in gebruik genomen. Voorheen deed de locatie dienst als Penitentiair Observatie Centrum. De gevangenis van Berkendael is gebouwd in de jaren negentig en dus heel wat nieuwer dan de mannengevangenissen van Vorst en Sint-Gillis. De gevangenis van Berkendael is een kleine inrichting met drie secties. Ze worden geobserveerd vanuit drie afzonderlijke centra, waarvan er één coördinerend is.

In Berkendael verblijven zowel veroordeelden, beklaagden als geïnterneerden en de inrichting doet dienst als strafhuis en arresthuis. In Berkendael verblijven vrouwen aangehouden op het juridisch arrondissement Brussel en Vlaams-Brabant. Berkendael beschikt over 51 monocellen, waarvan 30 ingericht als duocel, en 3 grote cellen voor 4 tot 6 gedetineerden. Verder heeft de gevangenis 5 veiligheidcellen en zijn er twee voorzieningen voor moeder en kind. De gemiddelde dagpopulatie schommelt rond de 100 vrouwelijke gedetineerden. Het regime in de gevangenis van Berkendael is gemend en progressief naargelang de sectie. Binnenkomers en geïnterneerden verblijven op de eerste sectie. Voor de hulpen dienstverlening kan de Vlaamse Gemeenschap gebruik maken van volgende infrastructuur: Tabel 3: Infrastructuur hulpen dienstverlening in de gevangenis van Berkendael 2011 individuele gespreksruimte polyvalente lesruimte informaticalokaal bibliotheek fitness Sportzaal

Locatie Buiten cellulair – 1ste winket

Aantal 4

Capaciteit per eenheid 2

Exclusief VG nee

Cellulair – 2e sectie Cellulair – 3e sectie Cellulair – 2e sectie Cellulair – 1ste sectie Cellulair – 1ste sectie

1 1 1 1 1

10 10 10 6 20

nee nee nee nee nee

5. Algemene tendensen en toekomstperspectieven Met een totale populatie van meer dan 1300 gedetineerden, mannen en vrouwen, beklaagden, veroordeelden en geïnterneerden is zowat elke ‘categorie’ van gedetineerden aanwezig in de Brusselse gevangenissen. Enkele grootstedelijke kenmerken zoals een stijgende bevolkingsgroei en bevolkingsdichtheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, migratiegolven (‘arrival city’), de nabijheid van de nationale luchthaven enz. maken de Brusselse penitentiaire populatie specifiek en verschillend van andere regio’s. Zo verblijven in de Brusselse gevangenissen heel wat anderstalige gedetineerden, is er een sterke overbevolking en ontbreekt het Brussel aan een strafhuis voor veroordeelden.


10 De drie Brusselse gevangenissen hebben bovendien op vlak van capaciteit, doelgroep en infrastructuur elk hun eigenheid. Waar de gevangenis van Berkendael uitsluitend vrouwen huisvest en eerder nieuw is, dateren de mannengevangenissen van Vorst en Sint-Gillis uit de 19e eeuw met de daarmee gepaard gaande beperkingen. Zo verkeert de gevangenis van Vorst in slechte staat wegens weinig onderhoud- en renovatiewerken door de jaren heen. Ook op vlak van hygiëne is de gevangenis beperkt met twee van de vier vleugels zonder sanitaire voorzieningen. De veroudering van de gevangenis van Sint-Gillis is minder voelbaar omwille van grote renovatiewerken sinds de jaren ‘80. In 2011 werden de intenties om een nieuwe gevangenis te bouwen op het grondgebied van Brussel algemeen bekendgemaakt. In 2011 werd effectief gestart met de nodige procedures voor de bouw van deze nieuwe gevangenis in Haren, een deelgemeente van de stad Brussel, in het noorden van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Het plan vandaag is dat de nieuwe gevangenis de verouderde gevangenissen van Sint-Gillis en Vorst moet vervangen. Op de site zouden meerdere eenheden gebouwd worden die elk een categorie van gedetineerden kunnen huisvesten. De totale capaciteit wordt voorzien op 1190. De Vlaamse Gemeenschap werd betrokken bij de consultatieronde van het kabinet van de Minister van Justitie in functie van het project. Aan de Vlaamse Gemeenschap werd gevraagd om op noden en behoeften op vlak van hulpen dienstverlening uit te tekenen. De Vlaamse Beleidsmedewerker in Brussel nam deel aan het overleg. Ook voor de Vlaamse Gemeenschap betekent de nieuwe gevangenis van Haren de start van een reflectieproces omtrent de hulpen dienstverlening zowel op lokaal als op bovenlokaal niveau. De opening van de nieuwe gevangenis is voorzien in 2016.


11

Hoofdstuk 2: Samenwerkingsmodellen en organisatievormen voor de uitbouw van een kwalitatief aanbod (strategie 3) 1. Inleiding Om een kwalitatief hulpen dienstverleningsaanbod te realiseren in de gevangenissen vanuit de Vlaamse gemeenschap, is er nood aan het ontwikkelen en implementeren van samenwerkingsmodellen en organisatievormen. Hierbij is er aanhoudend aandacht voor de grootst mogelijke efficiëntie en effectiviteit van een integrale hulpen dienstverlening. Er wordt tevens gestreefd de samenwerkings- en overlegstructuren zo transparant mogelijk te maken. Het team van de Vlaamse Gemeenschap in Brussel werkt in de drie Brusselse gevangenissen en richt zich tot de Nederlandstalige en anderstalige gedetineerden die samen ongeveer één derde van de populatie uitmaken. Samenwerkingsmodellen en organisatievormen bestaan dan ook in functie van de hulpen dienstverlening in de gevangenissen van Sint-Gillis, Vorst en Berkendael. 2011 vormt een overgangsjaar waarin er enerzijds procesmatig gewerkt werd aan ontwikkeling van een Planningsteam Maatschappelijke Dienstverlening op maat van Brussel en anderzijds binnen de Vlaamse Gemeenschap een evaluatie gemaakt werd van de bestaande overlegvormen en samenwerkingsmodellen.

2. Planningsteam Maatschappelijke Dienstverlening In 2011 werd het proces naar een Planningsteam Maatschappelijke Dienstverlening op maat van Brussel afgerond. Dit proces werd aangestuurd door een kernteam bestaande uit de Vlaamse Beleidsmedewerker, de coördinatoren van de Franse Gemeenschap, Brusselse Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en FIDEX (Federation des institutions pour détenus et ex-détenus) en de referentiedirecteurs hulpen dienstverlening van Sint-Gillis, Vorst en Berkendael. Doelstelling van dit kernteam was om de structuur uit te tekenen voor een beleids- en planningsstructuur op maat van de Brusselse gevangenissen en dit samen met alle hulpen dienstverleners. Het proces werd gekenmerkt door consultatierondes bij de partnerorganisaties, overleg, bijsturing en terugkoppeling met als eindresultaat onderstaande tekening. Een structuur op maat van de Brusselse gevangenissen betekende concreet dat er (1) rekening gehouden werd met de veelheid aan hulpen dienstverleners van de verschillende gemeenschappen en (2) ruimte werd gelaten om gefaseerd te werk te gaan vertrekkend vanuit de gevangenis van Sint-Gillis met als doel op termijn één beleids- en planningsstructuur voor de Brusselse gevangenissen. Centraal staat de Beleidsgroep Hulp- en Dienstverlening, te vergelijken met een PMD, geflankeerd door het Coördinatorenoverleg (tussen de gemeenschapscoördinatoren waaronder de Vlaamse Beleidsmedewerker) en de werkgroepen (Herstel, Sport, Welzijn, Cultuur en Bibliotheek, Affectieve Relaties, Noden en Behoeften, Drugs, Onderwijs). De eerste bijeenkomst van de Beleidsgroep Hulp- en Dienstverlening is voorzien voor 2012.


12

OVERLEG GEMEENSCHAPPEN EN JUSTITIE – CONCERTATION COMMUNAUTES ET JUSTICE GEVANGENIS SINT-GILLIS | PRISON DE SAINT-GILLES

JUSTITIE

DIRECTIE

Adjudant

Overleg Coördinatoren Concertation Coördinateurs

Beleidsgroep

PSD/SPS

Groupe de Gestion

VLAAMSE GEMEENSCHAP

COMMUNAUTÉ FRANÇAISE

COCOM GGC

FIDEX - ANDERE DIENSTEN

Coördinator Vlaamse Gemeenschap

Coördinator Franse Gemeenschap

Coördinator COCOM

Coördinator Andere Diensten

Diensten van Vlaamse Gemeenschap

de

Diensten van Franse Gemeenschap

de

Diensten BICO

van

de

Diensten Andere

van

Werkgroep Welzijn

Werkgroep Onderwijs

Werkgroep Drugs

Werkgroep Affectieve relaties

Werkgroep Cultuur en Bibliotheek

Werkroep Noden en behoeften

Werkgroep Sport

Werkgroep Herstel

de

8 Werkgroepen


13 Parallel aan de ontwikkeling van een beleids- en planningsstructuur voor de Brusselse gevangenissen werd de bestaande overlegstructuur binnen de Vlaamse Gemeenschap geëvalueerd. Het overleg van de Vlaamse Gemeenschap in de Brusselse gevangenissen is als volgt gestructureerd: OO-BM

OC - BM

Partneroverleg

JWW - BM

CGG - JWW Welzijnsteam OC- DC BM - Directie

Justitieoverleg

Coördinatiecel Werkgroep Kinderbeleid

PSD - Partners

Werkgroep Behoeften Werkgroepen Werkgroep Herstel Werkgroep Onderwijs

Centraal binnen het overleg van de Vlaamse Gemeenschap staat de Coördinatiecel BRUG, waarin de Vlaamse sleutelorganisaties vertegenwoordigd zijn: Centrum voor Algemeen Welzijnswerk Archipel, Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg Ahasverus, Brussels Consortium voor Volwassenonderwijs BruCoVo en de Brusselse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Begeleiding VDAB. Dit overlegorgaan werd in 2009 opgericht met als doelstellingen informatie-uitwisseling, kennisdeling, afstemming van de praktische coördinatie en organisatie en ondersteuning van de hulpen dienstverlening. In 2011 kwam de Coördinatiecel BRUG tweemaandelijks samen in de gevangenis van Sint-Gillis. De focus lag in 2011 op informatie-uitwisseling tussen partners en het opzetten van gezamenlijke initiatieven rond draagvlak bij personeel en noden en behoeften bij gedetineerden. Het voortbestaan van de Coördinatiecel BRUG werd in 2011 meermaals door verschillende partners in vraag gesteld. Anders dan bij de opstart van het Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening aan Gedetineerden in 2009, daalde de nood van een gemeenschappelijk overlegorgaan. De Coördinatiecel BRUG werd minder en minder aanzien als het optimale samenwerkingsorgaan voor de Vlaamse partners in Brussel. Een bijsturing in 2012 op vlak van informatie-uitwisseling en samenwerking dringt zich dan ook op. Naast gezamenlijk overleg in de Coördinatiecel wordt partneroverleg gehouden tussen organisaties en sleutelfuncties binnen de Vlaamse Gemeenschap. Dit gebeurt zowel op informele als op meer formele, structurele wijze met volgende resultaten:


14

•

• • • •

Tussen de Beleidsmedewerker en het team Justitieel Welzijnswerk concentreert de samenwerking zich op de uitvoering en evaluatie van het Gezamenlijk Plan van Aanpak (GPA) voor de periode januari 2011 – december 2012. De in dit plan beschreven doelstellingen op het domein Welzijn worden gefaseerd uitgevoerd en opgevolgd; In de samenwerking tussen de Beleidsmedewerker en de Organisatieondersteuner wordt het algemene hulpen dienstverleningsaanbod afgestemd; In de samenwerking tussen het CGG en JWW wordt informatie uitgewisseld en het psycho-educatieve groepsaanbod vorm gegeven; In de samenwerking tussen de Beleidsmedewerker en de Onderwijscoördinator wordt het onderwijsaanbod afgestemd; In de samenwerking tussen de Onderwijscoördinator en Detentieconsulent wordt een gezamenlijk aanbod ontwikkeld rond basiscommunicatie en sollicitatietraining.

Tabel 4: Overzicht partneroverleg binnen de Vlaamse Gemeenschap 2011 Overleg OO-BM

JWW – BM

OC – BM

JWW – CGG

OC – DC

Partners Organisatieondersteuner (CAW Archipel) Beleidsmedewerker (Vlaamse Overheid) Beleidsmedewerker (Vlaamse Overheid) Team Justitieel Welzijnswerk (CAW Archipel) Onderwijscoördinator (BruCoVo) Beleidsmedewerker (Vlaamse Overheid) Team Justitieel Welzijnswerk (CAW Archipel) Team Psychotherapie Brug (CGG Ahasverus) Onderwijscoördinator (BruCoVo) Detentieconsulent (VDAB)

Timing Wekelijks

Tweemaandelijks

Maandelijks

Driemaandelijks

Ad-hoc

In 2011 vindt daarnaast een verdere verschuiving plaats van de concrete uitvoering van planning naar de bestaande en nieuwe werkgroepen. De werkgroepen werden in 2011 meer en meer een motor voor de uitvoering van een aantal concrete initiatieven en projecten op het terrein. Ook de wenselijkheid om in deze werkgroepen te gaan samenwerken met de andere gemeenschappen groeide. Deze evolutie ondersteunt mee de noodzaak naar de Beleidsgroep Hulp- en Dienstverlening waarin alle gemeenschappen vertegenwoordigd zijn. Er zijn 4 werkgroepen actief inzake hulpen dienstverlening. In 2011 werd enerzijds een nieuwe werkgroep Herstel opgericht en werd anderzijds de werkgroep Suïcide niet meer samen geroepen wegens afronding van de opdracht. De werkgroep onderwijs vloeit voort uit het bestaande overlegorgaan ‘Comité Local de suivi’ dat een uitloper is van een praktijk in de gevangenissen in Wallonië waarbij de actoren rond vorming en onderwijs worden samengebracht. Voor Brussel bleek dit overlegorgaan niet efficiënt en daarom omgevormd naar een werkgroep Onderwijs met grotendeels dezelfde actoren.


15 Tabel 5: Overzicht resultaten werkgroepen hulpen dienstverlening Brussel 2011 Werkgroep Kinderwerking

Behoeften

Herstel

Onderwijs

Deelnemende partners

Werking en resultaten

Beleidsmedewerker Organisatieondersteuner CGG JWW SMBG APO Autrement Beleidsmedewerker Organisatieondersteuner BruCoVo CGG DSR JWW WSW SMBG VDAB Beleidsmedewerker Organisatieondersteuner CGG JWW Médiante PSD Sint-Gillis SLAJ-V Suggnomè Directie Sint-Gillis Beleidsmedewerker Adeppi Coördinator Franse Gemeenschap Coördinator Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie Après

Onderzoek haalbaarheid kinderbezoek Onwikkeling aanbod voor vaders

Behoefteonderzoek hulpen dienstverlening bij gedetineerde vrouwen in Berkendael

Organisatie Herstelweek Sint-Gillis Memorandum Herstel Sint-Gillis

Informatie uitwisseling Lokalenreglement Sint-Gillis

Het overleg met justitie werd verder geïntensifieerd in 2011. De Beleidsmedewerker zette in op regelmatig overleg met de referentiedirecteur hulpen dienstverlening van Sint-Gillis (waar deze een standplaats heeft), en tweemaandelijks overleg met de directie van Vorst (waar deze sinds midden 2011 een bureau heeft). Hier wordt beleidsmatig afgestemd en afspraken gemaakt rond alle aspecten van de hulpen dienstverlening. Naast directieoverleg neemt de Vlaamse Gemeenschap ook deel aan de Welzijnsteams in Sint-Gillis en Vorst. Deze dateren vanuit de periode na het samenwerkingsakkoord afgesloten tussen de Vlaamse Gemeenschap en de Federale staat betreffende de sociale hulpverlening aan gedetineerden in 1994. In Brussel zijn de Welzijnsteams blijven bestaan en nemen er actoren van justitie en de gemeenschappen aan deel. In de gevangenis van Sint-Gillis wordt het Welzijnsteam voorgezeten door de Beleidsmedewerker van de Vlaamse Gemeenschap en in Vorst is er een wisselend voorzitterschap tussen de verschillende participerende diensten. De Welzijnsteams komen vier keer per jaar samen om overleg te plegen rond afstemming tussen justitie en de gemeenschappen, de hulpen dienstverlening uit te bouwen en specifieke thematieken aangaande welzijn te bespreken. In 2011 werd gestart met een denkoefening in beide Welzijnsteams om deze overlegmomenten in te bedden in de structuur van het nieuwe Planningsteam Maatschappelijke Dienstverlening en de Welzijnsteams om te vormen tot één werkgroep Welzijn.


16 Ook wordt door de verschillende Vlaamse Gemeenschapspartners cliëntinformatie uitgewisseld met de Psychosociale Diensten van Sint-Gillis en Vorst. Dit overleg is informeel en niet structureel verankerd. Tabel 6: Overzicht overleg tussen de Vlaamse Gemeenschap en justitie in de Brusselse gevangenissen 2011 Overleg BM – Directie Sint-Gillis

BM – Directie Vorst

Welzijnsteam Sint-Gillis

Welzijnsteam Vorst

Cliëntoverleg Sint-Gillis

Cliëntoverleg Vorst

Deelnemers Beleidsmedewerker (Vlaamse Overheid) Directie Sint-Gillis (Justitie) Beleidsmedewerker (Vlaamse Overheid) Directie Sint-Gillis (Justitie) Vlaamse Gemeenschap (JWW, CGG, Brucovo, VDAB, Beleidsmedewerker) Bicommunautaire Brusselse Diensten (DSR, WSW, SMBG) Justitie (PSD, Directie Sint-Gillis) Vlaamse Gemeenschap (JWW, CGG, Beleidsmedewerker) Bicommunautaire Brusselse Diensten (DSR, WSW, SMBG) Justitie (PSD, Directie Vorst) Justitie (PSD) Vlaamse Gemeenschap (VDAB, JWW, CGG) Justitie (PSD) Vlaamse Gemeenschap (VDAB, JWW, CGG)

Timing Wekelijks

Tweemaandelijks

Driemaandelijks

Driemaandelijks

Ad-hoc

Ad-hoc

3. Huidige samenwerking tussen de gemeenschappen Parallel aan het proces om tot een planningsstructuur te komen voor alle gemeenschapsactoren in de Brusselse gevangenissen werd in 2011 nauwer dan voorheen samengewerkt met de andere gemeenschappen. In de Brusselse gevangenissen zijn naast de Vlaamse Gemeenschap drie andere gemeenschappen actief: de Franse gemeenschap, de bicommunautaire Brusselse diensten van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC) en de andere diensten die gecoördineerd worden door de Fédération des institutions pour détenus et ex-détenus (FIDEX). Tabel 7: Overzicht gemeenschappen in de Brusselse gevangenissen 2011 Gemeenschap Franse Gemeenschap

Gemeenschappelijke

Diensten Service Laïque d’Aide aux Justiciables 1 Autrement Service Laïque d’Aide aux Justiciables 2 Relais Enfants-Parents Dienst voor Sociale Reïntegratie


17 Gemeenschapscommissie

Fédération des institutions pour détenus et ex-détenus

Werk voor Sociale Wederaanpassing Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen Protestants Onthaal Service d’Action Sociale Bruxellois (SIREAS) Adeppi Cap-iti SSM Prison Ambulatoire Forest Après

Sinds 2011 heeft ook de FIDEX een coördinator benoemd die optreedt als vertegenwoordiger van de bij de federatie aangesloten diensten. Voor het eerst hebben nu alle gemeenschappen een coördinator om de afstemming inzake hulpen dienstverlening tussen de verschillende gemeenschappen te faciliteren. Hoewel deze coördinatoren niet hetzelfde werkingskader hebben als de Vlaamse Beleidsmedewerker, met het Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening aan gedetineerden, betekent deze ontwikkeling een vooruitgang op het terrein. De coördinatoren hielden ook in 2011 op regelmatige basis coördinatorenoverleg met de directies van Sint-Gillis en Vorst om de hulpen dienstverlening in de respectieve gevangenissen vorm te geven, afspraken te maken en toekomstlijnen uit te zetten. Tijdens dit overleg werd de planningsstructuur hulpen dienstverlening mede ontwikkeld. De gemeenschappen ontmoetten elkaar in 2011 ook op het maandelijkse Brussels Overlegcomité voor Justitieel Welzijnswerk. Dit comité, opgericht in 2006 bij Ministerieel Besluit, groepeert de vertegenwoordigers van de overheden die bevoegd zijn voor justitieel welzijnswerk op het grondgebied van Brussel-Hoofdstad (Vlaamse Gemeenschap, Franse Gemeenschap en de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie), met andere woorden één vertegenwoordiger per bevoegde Minister, één vertegenwoordiger per bevoegde administratie en één vertegenwoordiger per erkende en betoelaagde dienst. Het kabinet van de minister voor bijstand aan personen van het Verenigd College van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie leidt de vergadering. Het Brussels Overlegcomité voor Justitieel Welzijnswerk is belast met de ontwikkeling van het Brussels Strategisch Plan. Op verschillende vlakken werden hiertoe stappen gezet. Enerzijds vormen de aanbevelingen van de werkgroepen die in de schoot van het Overlegcomité Brussel werden opgemaakt omtrent de thema’s Informatie, Coördinatie, Buiten de muren, Gezondheid en Vorming mee de basis voor dit plan. Anderzijds werd een proces opgestart naar een vernieuwing van een Brussels samenwerkingsakkoord tussen de gemeenschappen en justitie dat dateert van 1999 en enkel een akkoord betrof tussen de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en Justitie. De bedoeling is om ook de rol van de Franse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschap hierin een plaats te geven. De ontwikkeling van het Brussels Strategisch Plan zal ook in 2012 blijvend op de agenda van het Overlegcomité worden gezet door de Vlaamse Gemeenschap.

4. Actoren betrokken bij de hulpen dienstverlening van de Vlaamse Gemeenschap Coördinatie In het kader van het Vlaams Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening aan Gedetineerden zijn er in de Brusselse gevangenissen zes functies met coördinerende opdracht actief. Vanuit justitie wordt in de gevangenis van Sint-Gillis bijkomend een vormingsagent voorzien.


18

Tabel 8: Overzicht functies met coördinerende rol in de Brusselse gevangenissen 2011 Functie Beleidsmedewerker Organisatieondersteuner Trajectbegeleider Onderwijscoördinator Detentieconsulent Psycholoog/Therapeut Vormingsagent SintGillis Totaal sleutelfuncties

VTE

Organisatie

1 1 2,6 1 0,4 0,5 1

Vlaamse Overheid CAW Archipel CAW Archipel BruCoVo VDAB CGG Ahasverus Justitie

7,5

De Beleidsmedewerker is een personeelslid van de Vlaamse overheid en is tewerk gesteld binnen de afdeling Welzijn en Samenleving van het departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. De Beleidsmedewerker leidt samen met de gevangenisdirectie en de verantwoordelijken van de verschillende hulpen dienstverleningsorganisatie het geheel aan hulpen dienstverlening in goede banen. Zij coördineert de hulpen dienstverleningsinitiatieven in de gevangenis en zorgt ervoor dat de verschillende actoren samenwerken en hun werking plannen, bijsturen en op elkaar af te stemmen. De Beleidsmedewerker vertegenwoordigt de Vlaamse overheid en de hulpen dienstverleners bij de gevangenisdirectie en tracht in overleg het aanbod af te stemmen op de penitentiaire context en de noden van de doelgroep. De Beleidsmedewerker zette in 2011 sterk in op de samenwerking met de andere gemeenschappen actief in de Brusselse gevangenissen. Hierbij stond het proces naar een Planningsteam Maatschappelijke Dienstverlening op maat van Brussel centraal. Verder besteedde de Beleidsmedewerker heel wat aandacht aan het verloop van de samenwerking van de Vlaamse partners en de introductie en opstart van de nieuwe organisatieondersteuner die in 2011 in dienst trad. De Organisatieondersteuner is een medewerker van de dienst Justitieel Welzijnswerk (JWW) binnen het Centrum voor Algemeen Welzijnswerk (CAW). In samenwerking met de Beleidsmedewerker zorgt hij ervoor dat de hulpen dienstverleners hun werk goed kunnen doen. De organisatieondersteuner staat in voor de praktische organisatie van de hulpen dienstverlening in de gevangenis zoals bekendmaking van activiteiten, het peilen naar verwachtingen van gedetineerden. Daarnaast staat de organisatieondersteuner ook in voor het voorbereiden van nieuwe initiatieven in afstemming op de noden en behoeften van de doelgroep en het evalueren van het bestaande aanbod. De Organisatieondersteuner ging midden 2011 uit dienst en een nieuwe trad aan in juni 2011. Na een introductieperiode werd ingezet op het ontwikkelen van enkele nieuwe instrumenten rond informatiedeling tussen partners. Ook de Trajectbegeleiders zijn medewerkers van de dienst JWW binnen het CAW. Ze wijzen de gedetineerden de weg doorheen de waaier aan hulpen dienstverlening tijdens en na de detentie en motiveren de gedetineerden om aan hun persoonlijke situatie te werken. Ze gaan na welke vragen, noden en behoeften de gedetineerden hebben. Ze informeren hen over het bestaande aanbod binnen de gevangenis, oriënteren hen en leiden hen naar het aanbod toe. Ze volgen het verloop van het hulpen dienstverleningstraject en evalueren het. Bovendien kan de trajectbegeleider gedetineerden helpen bij het uitbouwen van hun reclassering. Bij dat alles werkt de trajectbegeleider nauw samen met de psychosociale dienst en met andere relevante diensten van de gevangenis.


19 Binnen het team justitieel welzijnswerk van het CAW Archipel ging midden 2011 een trajectbegeleider uit dienst. Deze plaats werd ingenomen door de toenmalige organisatieondersteuner die voltijds trajectbegeleider werd. Een nieuwe organisatieondersteuner werd aangeworven in april. Deze wissels brachten de nodige inwerkperiodes met zich mee. Vanuit het consortium volwassenenonderwijs is een onderwijscoördinator tewerkgesteld in de gevangenis die als taak heeft er een behoeftedekkend onderwijsaanbod uit te bouwen. Daartoe werkt de onderwijscoördinator nauw samen met de andere diensten en de directie in de gevangenis. De onderwijscoördinator onderzoekt en verzamelt ook de opleidingsbehoeften van de gedetineerden, geeft informatie over het aanbod, onderhandelt met de centra over de uitbouw van een aanbod. Ook de ondersteuning van de leerkrachten behoort tot het takenpakket van de onderwijscoördinator. Daarnaast zorgt de onderwijscoördinator voor de ondersteuning van de gedetineerden bij hun zelfstudie, hulp bij vragen en steun wanneer het moeilijker loopt. Ook kan de onderwijscoördinator een deel van de extra administratieve last op zich nemen: de rapportering aan de verschillende overheden, registratie van deelname, de zorg voor de logistiek, enz. De onderwijscoördinator wordt sedert 2010 voor 0,5 VTE extra gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) onder de vorm van een overbruggingskrediet voor twee jaar. Hoewel dit in totaal een voltijdse onderwijscoördinator betekent, is dit gezien de workload inzake onderwijs in de Brusselse gevangenissen niet voldoende. Om te kunnen voorzien in een kwalitatief basisaanbod zette het Brussels Consortium een extra medewerker in voor de onderwijscoördinatie van het aanbod in Berkendael en de opvang van de workload in de gevangenis van Sint-Gillis tijdens afwezigheid van de organisatieondersteuner. De detentieconsulent brengt de dienstverlening van de VDAB via het ‘Aan de bak’ begeleidingsprogramma VDAB voor gedetineerden binnen de muren van de gevangenis. De detentieconsulent stippelt voor elke gedetineerde, die binnen afzienbare tijd de gevangenis kan verlaten, een praktisch haalbare weg naar de arbeidsmarkt uit in samenspraak met alle betrokken actoren. Via informatie, oriëntatie, het werken aan sollicitatie- en communicatievaardigheden en eventueel een extramurale beroepsopleiding, krijgt de gedetineerde een begeleiding gericht op zijn of haar (her)intrede op de arbeidsmarkt. Als een gedetineerde na het verlaten van de gevangenis nog werkzoekend is, wordt hij of zij overgedragen naar de reguliere werking van de VDAB. In 2011 zorgde VDAB Brussel voor een meer structurele verankering van hun werking door hun detentieopdracht in te schrijven in het personeelsplan voor 2012. Het Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg voorziet in een aanspreekpunt hulpverlening in de gevangenis. Een psycholoog/therapeut uit het psychotherapie-BRUG team neemt naast een individuele hulpverleningstaak ook de brugfunctie waar tussen het CGG en de andere partners in de gevangenis. In 2011 werd het aanspreekpunt van het Centrum voor Geestelijke Gezondheidzorg voor 9 maanden vervangen. In de gevangenis van Sint-Gillis is een vormingsagent werkzaam die de praktische ondersteuning van het groepsactiviteitenaanbod opneemt. Hij zorgt voor de opmaak, verdeling en bijhouden van de deelnemerslijsten en is tevens een aanspreekpunt voor de ‘externe’ gemeenschapsdiensten.


20 Het takenpakket van de vormingsagent van de gevangenis werd in 2011 meermaals aan een andere persoon toegekend wat zorgde voor de nodige inwerkperiodes met een impact op de geboden ondersteuning. Samenwerkingspartners van de Vlaamse Gemeenschap Naast partners met een coördinerende rol werken ook andere partners van de Vlaamse Gemeenschap samen in de Brusselse gevangenissen. Belangrijkste nieuwkomer hierbij is De Rode Antraciet die in 2011 ook een beperkte werking in Brussel opstartte. Zo werd voorzien in een aanspreekpunt sport en werden verkennende taken opgenomen voor de uitbouw van een sportaanbod in Sint-Gillis. Tabel 9: Overzicht samenwerkingspartners 2011 Domein Sport

Samenwerkingspartner De Rode Antraciet

Onderwijs

BruCoVo

Opstart van sportaanbod Consortium

Huis van het Nederlands CVO Meise-Jette CVO Elishout-COOVI CVO Lethas CBE Brusselleer

Taalscreenings onderwijs Beroepsopleiding Beroepsopleiding Basisopleiding Basisopleiding

VDAB

Trajectbegeleiding Groepsaanbod Sollicitatietraining Groepsaanbod Sollicitatietraining Herstelweek Herstelweek

Werk

Groep Intro Herstel

Cultuur Welzijn

Suggnomè Slachtofferhulp CAW Archipel Service Laïque d’Aide aux Justiciables Werk voor sociale Wederaanpassing Médiante Ex-Pression CAW Archipel

Gezondheid

Dienst voor Sociale Reïntegratie Werk voor sociale Wederaanpassing Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen CGG Ahasverus

Aanbod

Gevangenis het

en

Sint-Gillis Sint-Gillis, Vorst en Berkendael Sint-Gillis Sint-Gillis Sint-Gillis Sint-GIllis Sint-Gillis, Vorst en Berkendael Sint-Gills, Vorst en Berkendael Sint-Gillis Sint-Gillis Sint-Gillis

Herstelweek

Sint-Gillis

Herstelweek

Sint-Gillis

Herstelweek Theater Trajectbegeleiding en Organisatieondersteuning Pro-actief onthaal

Sint-Gillis Sint-Gillis Sint-Gillis, Vorst en Berkendael Sint-Gillis, Vorst en Berkendael Sint-Gillis, Vorst en Berkendael Sint-Gillis, Vorst en Berkendael Sint-Gillis, Vorst en Berkendael

Pro-actief onthaal Pro-actief onthaal Psychotherapie Gespreksgroep

Medewerkers aan de hulpen dienstverlening Het team van de Vlaamse Gemeenschap werd in 2011 uitgebreid met heel wat nieuwe medewerkers. Dit heeft tot resultaat dat er 31 personen meewerken aan de Vlaamse hulpen dienstverlening aan gedetineerden in Brussel. Ter vergelijking met 2010 zijn dat 8 extra medewerkers ofwel een stijging van bijna 25 %.


21

Tabel 10: Medewerkers aan de hulpen dienstverlening Vlaamse Gemeenschap 2011 Domein Vlaamse Overheid Totaal

Medewerker

Aantal

Beleidsmedewerker

1 1

Welzijn

Forensisch Clusterverantwoordelijke Organisatieondersteuner Trajectbegeleider Vrijwilliger Tekenatelier

1 1 3 1 6

Afgevaardigd Bestuurder Onderwijscoördinator Medewerker consortium Berkendael Lesgever CVO Meise-Jette Lesgever CVO Elishout-COOVI Lesgever CVO Lethas Lesgever Basiseducatie Brusselleer Screeners Huis van het Nederlands

1 1 1 2 2 1 3 3 14

Directeur Teamverantwoordelijke Detentieconsulent

1 1 1 3

Directeur Coördinator Psycholoog/therapeut Hulpverlener

1 1 1 3 6

Aanspreekpunt sport

1

Totaal Onderwijs

Totaal Werk

Totaal Gezondheidzorg

Totaal Sport TOTAAL

31

5. Tendensen en toekomstperspectieven Op vlak van samenwerkingsmodellen en organisatievormen was 2011 een scharnierjaar waarbij we de overgang zien naar een intensievere samenwerking tussen de gemeenschappen die instaan voor de hulpen dienstverlening in de Brusselse gevangenissen. Hiertoe werd het proces opgestart en afgerond naar een plannings- en overlegstructuur op maat van de Brusselse Gevangenissen. De gezamenlijke participatie van de Vlaamse Gemeenschap, de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, de Franse Gemeenschap en de Fédération des institutions pour détenus et ex-détenus stond hierbij centraal. Het resultaat is een overlegstructuur met centrale Beleidsgroep, geflankeerd door een coördinatorenoverleg en werkgroepen die in het voorjaar van 2012 zal worden geoperationaliseerd. Binnen de Vlaamse Gemeenschap vond daarnaast een denkproces plaats waarbij de bestaande overlegstructuur, met centrale Coördinatiecel Brug, geëvalueerd werd. De noodzaak naar een gezamenlijk maandelijks overleg verkleinde ten aanzien van de opstartjaren 2009 en 2010. In 2012 zal gezocht worden naar meer efficiënte manieren van


22 overleg en samenwerking tussen de bestaande en nieuwe partners van de Vlaamse Gemenschap in de Brusselse gevangenissen. Het werkingsjaar 2012 zal zowel voor het overleg binnen de Vlaamse Gemeenschap als voor de samenwerking met de andere gemeenschappen een vernieuwing van de structuren betekenen. Een praktijk die zich nu al op het terrein ontwikkelt door het groeiend belang van de intergemeenschappelijke samenwerking in de werkgroepen. De partners en medewerkers aan de hulpen dienstverlening die deze samenwerking mee vormgeven groeit globaal genomen aan in Brussel. Hoewel de sleutelfiguren met coördinerende rol een relatief klein team blijven met een omvangrijke opdracht in drie Brusselse gevangenissen, zien we een stijging van het aantal hulpen dienstverleners bij de Vlaamse Gemeenschap van ongeveer 25% in 2011.


23

Hoofdstuk 3: Uitbouw van een kwalitatief aanbod (strategie 1) 1. Inleiding Binnen dit derde hoofdstuk wordt per gevangenis een omschrijving gegeven van de uitbouw van een kwalitatief hulpen dienstverleningsaanbod. Dit aanbod wordt getoetst aan de volgende kwaliteitscriteria: toegankelijk, kwaliteitsvol, continu (voor, tijdens en na detentie), laagdrempelig en op maat van de gedetineerde. Per beleidsdomein worden de belangrijkste realisaties van het afgelopen werkjaar benoemd en de structurele werkpunten en aanbevelingen omschreven. Een gedetailleerd overzicht van de verschillende activiteiten is terug te vinden in de bijlagen. In 2011 werd het aanbod van de Vlaamse gemeenschap in de drie Brusselse gevangenissen verder uitgebouwd. Hierbij dient rekening gehouden te worden met de Brusselse penitentiaire realiteit en de mogelijkheden van de verschillende partners. Volgende aspecten hadden een invloed op de uitbouw van het aanbod: • De Vlaamse gemeenschap in Brussel bestaat uit een relatief klein team met een opdracht in drie gevangenissen; • De Vlaamse gemeenschap krijgt gefaseerd toegang tot administratieve werkruimtes in de Brusselse gevangenissen: in 2010 in Sint-Gillis, in 2011 in Vorst en tot op heden niet in Berkendael; • De Brusselse gevangenissen zijn arresthuizen met een hoge doorstroom en een permanente overbevolking; • De Brusselse penitentiaire populatie bestaat uit een groot aantal anderstalige gedetineerden; • De beperkte en gebrekkige infrastructuur van de gevangenis van Vorst belemmert de uitbouw van het aanbod.

2. Vraag gestuurd aanbod Het aanbod van de Vlaamse Gemeenschap in Brussel is een vraag gestuurd aanbod. De noden en behoeften van de doelgroep worden als uitgangspunt genomen bij de uitbouw van het aanbod. Hiertoe worden verschillende initiatieven genomen in de drie Brusselse gevangenissen. In 2011 lag de focus op een grootschalig behoefteonderzoek bij de gedetineerde vrouwen in de gevangenis van Berkendael. In het voorjaar nam de Vlaamse Gemeenschap het initiatief voor een behoefteonderzoek in de gevangenis van Berkendael en zocht hiervoor aansluiting bij de andere gemeenschappen. De vruchtbare samenwerking tussen de Vlaamse, Waalse en Brusselse diensten en partners liet toe om een groot deel van de Berkendaelse populatie te bevragen en op die manier een zo volledig mogelijk beeld te bekomen van de noden van de vrouwelijke gedetineerden. De bevraging was gericht op de domeinen waarvoor de gemeenschappen bevoegd zijn in de gevangenis: welzijn, onderwijs, cultuur, sport, gezondheid en tewerkstelling. De doelstellingen van het behoefteonderzoek waren veelvoudig: • Inzicht verwerven in de noden en behoeften van de gedetineerde vrouwen op vlak van de hulpen dienstverlening; • Goede afstemming tussen het wenselijke aanbod aan hulpen dienstverlening en het reële aanbod in de gevangenis;


24

• • •

Aanwenden van het behoefteonderzoek voor de implementatie van het aanbod hulpen dienstverlening in de gevangenis; Gebruik van de resultaten van het behoefteonderzoek als instrument om nieuwe partners aan te trekken om een aanbod te realiseren; Samenwerking stimuleren over de verschillende gemeenschappen en aanbodverstrekkers heen op maat van alle gedetineerde vrouwen.

In totaal werd meer dan de helft van de populatie bevraagd en de resultaten werden in een tweetalig rapport1 neergeschreven en verspreid binnen het netwerk van de gemeenschappen. Met de resultaten werd in 2011 al concreet aan de slag gegaan door bijvoorbeeld het consortium BruCoVo, dat startte met een groepsaanbod Nederlands in Berkendael. In de gevangenis van Vorst werd op basis van de resultaten van een focusgroep detentiebeleving eind 2010 gestart met een psycho-educatieve gespreksgroep door de Vlaamse partners CGG en JWW in 2011.

3. Overzicht van het hulpen dienstverleningsaanbod Het aanbod van de Vlaamse Gemeenschap in de Brusselse gevangenissen wordt aangeboden door eenzelfde equipe. Er worden keuzes gemaakt die mee worden ingegeven door de hierboven omschreven invloedsfactoren en de reële workload, met als gevolg gelijkenissen, maar ook verschillen in het aanbod per gevangenis.

1

Behoefteonderzoek Hulp- en Dienstverlening aan Gedetineerden Gevangenis Berkendael, Vlaamse Gemeenschap Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, Franse Gemeenschap, Fidex, 2011, 23 blz.


25 Onderstaand schema biedt een overzicht van het aanbod hulpen dienstverlening in de gevangenis van Sint-Gillis in 2011:

WERK

ONDERWIJS

WELZIJN

Leertrajectbegeleiding Trajectbegeleiding naar werk

Nederlands aan anderstaligen

CULTUUR SPORT

Psychotherapeutische begeleiding

Theater EX-Pression

Beroepsopleiding Informatica

Schriftelijke therapie

Atelier Tekenen en schilderen

Postpenitenitair Traject

Fitness

Naastbestaandenwerking

Herstelweek

Basiscommunicatie Taalscreening Nederlands

HERSTEL

Herstelbemiddeling

Nederlands Lezen en schrijven Beroepsopleiding Basiskeuken en Warme keuken

Sollicitatietraining

Trajectbegeleding

GEZONDHEID

Gespreksgroep Detentiebeleving

Bibliotheek


26 Onderstaand schema biedt een overzicht van het aanbod hulpen dienstverlening in de gevangenis van Vorst in 2011:

WERK

ONDERWIJS

Leertrajectbegeleiding

Trajectbegeleiding naar werk

WELZIJN

GEZONDHEID

Trajectbegeleding


CULTUUR EN SPORT

Fitness


Postpenitenitair Traject

Open Leercentrum

Bibliotheek Gespreksgroep Detentiebeleving


27 Onderstaand schema biedt een overzicht van het aanbod hulpen dienstverlening in de gevangenis van Berkendael in 2011:

WERK

ONDERWIJS

Leertrajectbegeleiding

WELZIJN

Trajectbegeleding

Individuele trajectbegeleiding

GEZONDHEID

CULTUUR EN SPORT

Individuele Psychotherapeutische begeleiding

Fitness


Nederlands: Lezen en Schrijven


Bibliotheek Postpenitenitair Traject


28

4. Beschrijving van het hulpen dienstverleningsaanbod Het aanbod van de Vlaamse Gemeenschap in de Brusselse gevangenis richt zich tot de doelgroep van de Nederlandstalige en anderstalige gedetineerden (met uitzondering van Franstaligen). Samen goed voor één derde van de Brusselse gevangenispopulatie. De specifieke penitentiaire context van Brussel, waar ook andere gemeenschappen een opdracht hebben, verantwoordt deze keuze. Waar de uitbouw van het aanbod van de Vlaamse gemeenschap in de Brusselse gevangenissen in 2010 nog in de opstartfase zat, werd in 2011 volop ingezet op de uitbouw van een basisaanbod in de drie Brusselse gevangenissen. Naast de reeds bestaande domeinen welzijn, onderwijs, werk en gezondheid werd in 2011 gestart met een aanbod op vlak van cultuur en met het voorbereiden van het sportaanbod. Welzijn Het Centrum voor Algemeen Welzijnswerk Archipel staat in voor het deeldomein Welzijn vanuit de Vlaamse Gemeenschap in de Brusselse gevangenissen. Binnen de forensische cluster van het CAW is de dienst Justitieel welzijnswerk verantwoordelijk voor functies van trajectbegeleiding, organisatieondersteuning en naastbestaandenwerking. Het werkingsgebied van de dienst is het gerechtelijk arrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde en het team Justitieel Welzijnswerk bestaat uit 4 medewerkers en beschikt over 3,6 VTE. De werking en inzet op vlak van welzijn wordt mede bepaald door het Gezamenlijk Plan van Aanpak (GPA) tussen het CAW Archipel en de Beleidsmedewerker van de Vlaamse overheid. Het tweede GPA voor Brussel loopt van januari 2011 tot december 2012 en bevat 18 doelstellingen die door het CAW Archipel en de Beleidsmedewerker van de Vlaamse Overheid samen gerealiseerd worden. In 2011 werden de doelstellingen stapsgewijs uitgevoerd en op regelmatige basis geëvalueerd met alle betrokkenen. De functie van trajectbegeleiding (2,6 VTE - 3 medewerkers) voorziet in vier kernopdrachten, zijnde de intramurale trajectbegeleiding, de ondersteuning en begeleiding, het meewerken aan de reclassering en de signalering. In Brussel heeft niet elke gedetineerde een trajectbegeleider. Binnenkomende gedetineerden worden op basis van een verdeelsleutel volgens achternaam en criteria zoals taal en woonplaats opgedeeld tussen de acht diensten voor justitieel welzijnswerk in Brussel. Dit heeft tot gevolg dat de trajectbegeleiders van JWW het proactief onthaal voorzien voor de Nederlandstalige of anderstalige gedetineerden met vaste verblijfplaats buiten Brussel. De andere binnenkomende gedetineerden worden volgens onderstaand schema toegewezen aan de andere drie Brusselse diensten met een Nederlandstalig aanbod. Tabel 11: Overzicht verdeling cliënten diensten justitieel welzijnswerk in Brussel DIENST Dienst voor Sociale Reïntegratie Stichting voor Gevangenen

Morele

Bijstand

Werk voor Sociale Wederaanpassing Justitieel Welzijnswerk Brussel

aan

LETTERS VAN DE ACHTERNAAM A – H (zonder vaste verblijfplaats of verblijfplaats in Brussel) I – M (zonder vaste verblijfplaats of verblijfplaats in Brussel) N – Z (zonder vaste verblijfplaats of verblijfplaats in Brussel) A – Z (met vaste verblijfplaats buiten Brussel)


29 In 2011 werden binnen het CAW linken gelegd met de deelwerking Albatros, die instaat voor een projectgerichte opvang van thuislozen. Er werden afspraken gemaakt over een cliëntgerichte samenwerking indien de nood zich voordoet. Concreet betekent deze samenwerking dat er een post penitentiair traject kan aangeboden worden aan thuisloze gedetineerden. De naastbestaandenwerking, eveneens opgenomen door de trajectbegeleiders, richt zich tot de directe sociale omgeving van de gedetineerde en biedt individuele hulp aan familie en naasten. De organisatieondersteuner (1 VTE - 1 medewerker) staat in voor de organisatie en ondersteuning van het hulpen dienstverleningsaanbod. Samen met het CGG Ahasverus biedt JWW ook een psycho-educatieve Gespreksgroep Detentiebeleving aan in de gevangenis van Vorst (zie lager). Herstel De bemiddelingsdienst Suggnomè biedt in de Brusselse gevangenissen een individueel aanbod van herstelbemiddeling aan. Het aanbod kan op vraag van dader of slachtoffer en is vrijwillig en vertrouwelijk. Daarnaast werd in de schoot van de werkgroep Herstel in de gevangenis van Sint-Gillis in december 2011 een Herstelweek georganiseerd. De gemeenschappen organiseerden samen met de gevangenis een week in het kader van herstelgerichte detentie om het thema onder de aandacht te brengen bij personeel en gedetineerden. Een succesvol initiatief met een hernieuwde aandacht voor de herstelgedachte als resultaat. Voor gedetineerden werden initiatiesessies opgezet rond thema’s als burgerlijke partijstelling, herstelbemiddeling, schuldbemiddeling en slachtofferschap. Er werd voorzien in een tweetalig aanbod door de verschillende organisaties van de gemeenschappen (CAW Archipel, CGG Ahasverus, SLAJ, WSW, Suggnomè en Médiante) opdat een aanzienlijk deel van de populatie aan de activiteiten kon deelnemen. Ongeveer één op de vijf gedetineerden toonden interesse in het aanbod en een actieve kern van een 30-tal gedetineerden nam ook effectief deel. Deze gedetineerden maakten op die manier kennis met het thema van de herstelgerichte detentie en met de organisaties die instaan voor dit aanbod. Een heel aantal van de deelnemers stapten ook in een individueel opvolgtraject bij de betrokken diensten. Ook het personeel van de gevangenis werd uitgenodigd om deel te nemen de herstelweek. Zo werd een herkenbaar symbool ontwikkeld dat tijdens de week gedragen kon worden om op die manier betrokkenheid te tonen bij het thema. Voor wie actiever wenste deel te nemen werden twee interactieve workshops voorzien rond omgaan met trauma op het werk en herstel in de gevangenis aan de hand van filmfragmenten door begeleiders van het Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg Ahasverus en Service Laïque d’Aide aux Justiciables et aux Victimes. Zowel beambten als medewerkers van de psychosociale dienst van de gevangenis namen deel aan deze activiteiten. Naast dit aanbod werd in voorbereiding en opvolging van de herstelweek ook een denkproces opgestart hoe de herstelgedachte structureel te verankeren in de gevangenis van Sint-Gillis. In de schoot van de werkgroep Herstel werd een memorandum geschreven op met een aantal concrete aanbevelingen. Dit memorandum zal dienen als concreet beleidsinstrument om de herstelgedachte in de praktijk te brengen de komende jaren.


30 Gezondheid Het deeldomein gezondheid wordt in de Brusselse gevangenissen opgenomen door het Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg Ahasverus – Psychotherapie-Brug (CGG) (1,2 VTE – 6 medewerkers). Psychotherapie-Brug werkte in 2011 rond zeven doelstellingen om invulling te geven aan haar opdracht binnen het Vlaams Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening aan Gedetineerden. Er worden intakegesprekken gehouden in functie van post penitentiaire toeleiding en in functie van intrapenitentiaire hulp. Na aanmelding door de gedetineerde of een verwijzer (extrapenitentiaire CGG-diensten en intrapenitentiaire welzijnsdiensten), wordt er binnen een maximaal tijdsbestek van 2 weken een intake gepland. Dit omhelst een verkenning van de problematiek, het in kaart brengen van sociaal netwerk en een voorstelling van de dienst. Voor 2011 werden 3 post penitentiaire intakes uitgevoerd en 8 intakes voor een intrapenitentiair aanbod, verspreid over de drie Brusselse gevangenissen. In Sint-Gillis en in Berkendael zijn individuele behandelingen op vraag van de gedetineerde of op verwijzing van de Psychosociale Dienst of van Justitieel Welzijnswerk mogelijk. Op vraag van de PSD van Sint-Gillis kunnen gedetineerde ook geroepen worden voor een screening, een korte vrijblijvende voorstelling van de dienst zodat ze los van de PSD autonoom kunnen beslissen of ze op een aanbod willen ingaan. Voor 2011 werden 15 van deze screenings georganiseerd, waarvan ongeveer de helft ook heeft geleid tot een behandelingsvraag door de gedetineerde. Qua individuele behandeling zijn er in 2011 13 nieuwe dossiers geopend, 8 begeleidingen werden afgerond en op 31/12/2011 waren 9 dossiers lopend. Voor 2011 werden zo 67 individuele begeleidingsgesprekken aangeboden. In Vorst zijn wegens ongeschikte infrastructuur geen individuele behandelingen mogelijk, maar wordt groepstherapie aangeboden met als centraal thema detentiebeleving. Deze groep wordt samen met Justitieel Welzijnswerk 5 keer per jaar georganiseerd, telkens in modulevorm van vijf wekelijkse bijeenkomsten. In 2011 hebben 40 personen een vraag tot deelname gesteld, waarvan uiteindelijk 30 personen aan één of meerdere reeksen heeft deelgenomen. Om meer gedetineerden te kunnen helpen wil Psychotherapie-BRUG afstandstherapie verder uitbouwen. Enerzijds is er de mogelijkheid van schriftelijke therapie via briefwisseling. Verschillende gedetineerden gaven aan hierop wel te willen ingaan, maar dat de veiligheidssituatie op cel hen hiervan weerhoudt (geen mogelijkheid om briefwisseling veilig te bewaren). Anderzijds werkt Psychotherapie-BRUG in Sint-Gillis samen met Onderwijs en VDAB aan de uitbouw van een Leercentrum waar gedetineerden onder toezicht aan lespakketten kunnen werken. Zo’n lespakket kan in de toekomst ook een schriftelijke module in het kader van geestelijke gezondheidszorg zijn (bv. verslavingszorg). Gedurende 2011 werden 3 gedetineerden schriftelijk begeleid. Alle voorgaande therapiemogelijkheden zijn outreachend in de gevangenis. Individuele therapie met uitgangsvergunningen is ook mogelijk in de lokalen van Psychotherapie-BRUG zelf. In de praktijk lukt het niet om gedetineerden hiervan gebruik te laten maken. Ook van de mogelijkheid om op verwijzing door JWW partners en familieleden van gedetineerden te zien, is nog maar beperkt gebruik gemaakt. De familie van één gedetineerde maakte hier gebruik van. Penitentiaire beambten spelen een cruciale rol in de leefomstandigheden van de gedetineerden. Van in het begin stelde Psychotherapie-BRUG dat sensibilisering en vorming van deze beambten onrechtstreeks ook de gedetineerden ten goede zou komen. In


31 2011 is daartoe een eerste mogelijkheid geweest in het kader van de Herstelweek in SintGillis. Er zijn in 2010 grote inspanningen geleverd door het CGG Ahasverus om een post penitentiair netwerk te creëren bij de reguliere CGG. Daarbij werd naar hen toe supervisie en sensibilisering aangeboden en kunnen deze centra beroep doen op Ahasverus om alvast een intake in de gevangenis te laten doen, zodat zij over voldoende informatie beschikken om een uitspraak te doen over al dan niet opnemen van een vraag. Onderwijs Het Nederlandstalig onderwijs wordt in de Brusselse gevangenissen gecoördineerd door de onderwijscoördinator (1 VTE - 1 medewerker) van het Brussels Consortium voor Volwassenenonderwijs (BruCoVo). In 2011 werd ingezet op de verdere uitbouw van het onderwijsaanbod in de drie Brusselse gevangenissen. De vraag naar onderwijs in de Brusselse gevangenissen is zeer groot. Er werden nieuwe partners aangetrokken om onderwijs te verstrekken binnen de muren. Ondertussen zijn drie centra voor volwassenonderwijs en het centrum voor basiseducatie aanwezig met een aanbod in de Brusselse gevangenissen, zijn er een 10-tal leerkrachten actief en nemen heel wat gedetineerden succesvol deel aan het onderwijsaanbod. Het aanbod in Sint-Gillis werd fors uitgebreid. In 2011 gingen vier nieuwe lessenreeksen van start: Frans, Informatica, Basiscommunicatie en Sollicitatietraining. Voor de uitbouw van dit aanbod werd gekeken naar de noden en behoeften van de doelgroep op basis van individuele vragen en het behoefteonderzoek afgenomen in Sint-Gillis eind 2009. Er werd in 2011 ook verder gelobbyd door de Beleidsmedewerker en Onderwijscoördinator om het onderwijsaanbod vleugel overschrijdend te kunnen aanbieden, hetgeen voor verschillende lessenreeksen ook bekomen werd en het aantal deelnemers en attesten aanzienlijk verhoogd heeft. Tabel: Overzicht onderwijsactiviteiten in groep in de gevangenis van Sint-Gillis in 2011 Cursus

Aanbodverstrekker

NT2 Nederlands aan anderstaligen NT1 Nederlands Lezen en schrijven Beroepsopleiding Informatica Beroepsopleiding Basiskeuken en Warme keuken Basiscommunicatie en sollicitatietraining Frans Taalscreening Nederlands

Centrum voor volwassenenonderwijs Lethas Basiseducatie Brusselleer Centrum voor volwassenenonderwijs Meise-Jette Centrum voor volwassenenonderwijs Elishout – COOVI Basiseducatie Brusseleer, VDAB en Groep Intro Centrum voor volwassenenonderwijs Meise-Jette Huis van het Nederlands Brussel

In de Brusselse gevangenissen is de vraag naar onderwijs groter dan het aanbod. De instroom is hoog en de uitstroom eerder laag. Tijdens het tweede semester van 2011 behaalde 75% van de gedetineerden een (deel)attest in de gevangenis van Sint-Gillis.


32

Tabel: Deelname onderwijsaanbod in de gevangenis van Sint-Gillis 2e semester 2011

Het aanbod in Vorst werd bijgestuurd in 2011. Na een evaluatie van het groepsaanbod (tot 2010 werd een cursus ‘Lezen en schrijven’ aangeboden door basiseducatie) werd gestart met een Open Leercentrum. De ervaring van de voorbije jaren had immers geleerd dat een regulier groepsaanbod niet geschikt is voor beklaagden die voor een heel korte periode in de gevangenis verblijven. Bovendien biedt het Open Leercentrum in Vorst een ideaal voortraject voor gedetineerden die naar Sint-Gillis getransfereerd worden (een grote groep) en aldaar kunnen intekenen op het gevarieerde groepsaanbod. Het Open Leercentrum werd gefaseerd uitgevoerd met een opstartfase in het najaar van 2011. Tijdens deze fase werd het Open Leercentrum in samenwerking met basiseducatie Brusselleer geoperationaliseerd, evenwel zonder digitalisering maar met begeleiding van een professionele leerkracht. Op die manier werd een open aanbod gecreëerd in een gevangenis waar groepsaanbod om organisatorische en infrastructurele redenen een uitdaging is. In 2012 staat een digitalisering en evaluatie van het leercentrum gepland. Tabel: Overzicht onderwijsaanbod in groep in de gevangenis van Vorst in 2011 Cursus Open Leercentrum

Aanbodverstrekker Basiseducatie Brusselleer

In de gevangenis van Berkendael werd in 2011 voor het eerst een groepsaanbod georganiseerd door de Vlaamse Gemeenschap. Het betreft een aanbod ‘Lezen en schrijven NT1’ door basiseducatie Brusselleer, een keuze die werd ingegeven op basis van de resultaten van het behoefteonderzoek2 afgenomen in Berkendael in 2011. Naar de toekomst 2

Behoefteonderzoek Hulp- en Dienstverlening aan Gedetineerden Gevangenis Berkendael, Vlaamse Gemeenschap - Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, Franse Gemeenschap, Fidex, 2011, 23 blz.


33 toe zal onderzocht worden of het NT1 aanbod afdoende is, want vele van de huidige kandidaten komen eigenlijk in aanmerking voor een NT2 (Nederlands aan anderstaligen) aanbod. Tabel: Overzicht onderwijsaanbod in groep in de gevangenis van Berkendael in 2011 Cursus NT1 Lezen en schrijven

Aanbodverstrekker Basiseducatie Brusselleer

Op vlak van onderwijs werden ook individuele leertrajecten aangeboden, om tegemoet te komen aan individuele leervragen van gedetineerden in de drie Brusselse gevangenissen. De gevangenis van Sint-Gillis stelde zich in 2011 tenslotte kandidaat voor het E-learning project, een samenwerking tussen de Vlaamse Gemeenschap en justitie. In 2011 werd lokaal gewerkt aan de voorbereiding van de implementatie van dit project. Bedoeling is om een Leercentrum te ontwikkelen waar enerzijds verschillende vormen van e-leren onderdak vinden en waar anderzijds ruimte is voor individuele studiebegeleiding. Zowel VDAB, het consortium BruCoVo als het centrum voor geestelijke gezondheidszorg Ahasverus zijn bereid om in het project mee te stappen. De operationalisering van het leercentrum is voorzien voor 2012 in de vernieuwde vleugel B van de gevangenis van Sint-Gillis. Werk De Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) startte in 2009 met het ‘Aan de bak’ begeleidingsprogramma voor gedetineerden in Brussel. De VDAB brengt in dit programma zijn dienstverlening binnen de muren van de gevangenissen van Sint-Gillis, Vorst en Berkendael via een detentieconsulent. De detentieconsulent (0,4 VTE - 1 medewerker) stippelt voor elke gedetineerde, die binnen afzienbare tijd de gevangenis kan verlaten, een praktisch haalbare weg naar de arbeidsmarkt uit in samenspraak met alle betrokken actoren. Via informatie, oriëntatie, het werken aan sollicitatie- en communicatievaardigheden en eventueel een extramurale beroepsopleiding, krijgt de gedetineerde een begeleiding gericht op zijn of haar (her)intrede op de arbeidsmarkt. Als een gedetineerde na het verlaten van de gevangenis nog werkzoekend is, wordt hij of zij overgedragen naar de reguliere werking van de VDAB. Na het opstartjaar 2010 bouwde de detentieconsulent gestaag aan een kwalitatief individueel aanbod dat in de Brusselse gevangenissen stilaan ingeburgerd is. De resultaten worden meer en meer zichtbaar en mensen die opleidingen gestart zijn in 2010 en 2011 hebben deze afgerond en zijn ondertussen vast aan het werk. In 2011 breidde de VDAB haar aanbod verder uit met een groepsaanbod rond Sollicitatietraining in de gevangenis van Sint-Gillis. Hiervoor werd samengewerkt met Groep Intro, dat eveneens trajectbegeleiding naar werk aanbiedt voor gedetineerden met verblijfplaats in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Deze opleiding richtte zich tot gedetineerden die werken in de gevangenis en tevens werk zoeken in het kader van hun reclassering. Om de haalbaarheid van de opleiding te vergroten werd samen met het Brussels Consortium voor Volwassenenonderwijs BruCoVo een vooropleiding aangezocht. Het Centrum voor Basiseducatie Brusselleer ontwikkelde daarvoor een opleiding Communicatie in persoonlijke relaties die in tandem wordt aangeboden met het groepsaanbod Sollicitatietraining. Cultuur en sport De deeldomeinen cultuur en sport waren in tegenstelling tot welzijn, onderwijs, werk en gezondheid in 2011 nog opstartend. De Brusselse penitentiaire context bemoeilijkt de


34 ontwikkeling van een sport- en cultuuraanbod. Zo werden in de gevangenis van Sint-Gillis door een vakbondsakkoord in 2003 alle groepsactiviteiten op vlak van cultuur en sport afgeschaft en nieuwe initiatieven onderworpen aan strenge voorwaarden. Tot op vandaag is de invloed van dit akkoord voelbaar in de gevangenis. Nieuwe initiatieven liggen gevoelig en vragen de nodige voorbereiding en het nodige draagvlak. In de gevangenis van Vorst leent de gebrekkige staat van de bestaande infrastructuur zich niet tot een uitgebreid sport- en cultuuraanbod. In tegenstelling tot de andere domeinen kon omwille van budgettaire beperkingen vooralsnog niet voorzien worden in een structurele ondersteuning op vlak van cultuur en sport door De Rode Antraciet in Brussel. Op vlak van sport werd door De Rode Antraciet in eerste instantie een lokaal aanspreekpunt aangesteld om samen met de Beleidsmedewerker de mogelijkheden van sport in de gevangenis van Sint-Gillis te onderzoeken. Dit resulteerde in een eerste tekening betreffende de mogelijkheden van binnen- en buitensport in de gevangenis van Sint-Gillis. In samenspraak met de gevangenis werd een dossier ingediend bij de Centrale Dienst van de Regie van de Gevangenisarbeid (CDRGA) voor de inrichting van een fitnesszaal en werden reeds enkele fitnesstoestellen aangekocht. Verder heeft de gevangenis van Sint-Gillis een kleine fitnesszaal op de prefab vleugel, Vorst twee kleine fitnesszalen op de AB vleugels en Berkendael een sportzaal en fitnesszaal. Dit beperkt aanbod wordt voorlopig door justitie georganiseerd en vindt in Sint-Gillis en Vorst enkel ad-hoc plaats. Op vlak van cultuur werden in de gevangenis van Sint-Gillis de eerste stappen gezet voor de uitbouw van een structureel aanbod. Zo werd door Justitieel Welzijnswerk van het CAW Archipel in samenwerking met een kunstenares een Teken- en schilderatelier opgericht. Gedetineerden krijgen tweewekelijks de kans om zich uit te drukken via beeldtaal. Een open aanbod dat zich richt tot anderstalige gedetineerden. Verder werd eveneens in de gevangenis van Sint-Gillis geëxperimenteerd met theater. Zo werd de Herstelweek3 afgesloten met een interactieve voorstelling van het tweetalige improvisatiegezelschap Ex-pression voor alle deelnemers aan de herstelgerichte activiteiten. Tenslotte is zowel in de gevangenis van Vorst, Sint-Gillis als Berkendael een bibliotheek aanwezig.

5. Tendensen en toekomstperspectieven De Vlaamse Gemeenschap is er in 2011 in geslaagd om een basisaanbod hulpen dienstverlening uit te bouwen in de Brusselse gevangenissen. Een uitdaging gelet op de vaak moeilijke Brusselse penitentiaire realiteit. Zo krijgen de hulpen dienstverleners die instaan voor het aanbod regelmatig te maken met onvoorziene omstandigheden: van te weinig penitentiair personeel over sociale acties tot stakingen. Zo werd in 2011 in de gevangenis van Sint-Gillis vier weken gestaakt, wat een enorme impact had op de organisatie van de hulpen dienstverlening die hierdoor grotendeels werd stilgelegd. Toch slagen de Brusselse partners erin om met beperkte middelen en mogelijkheden hun aanbod gestaag uit te bouwen. Op bijna alle domeinen werd nieuw aanbod geïntroduceerd in 2011: cursussen Frans, Basiscommunicatie en Sollicitatietraining, Informatica, een Open Leercentrum, een gespreksgroep Detentiebeleving, een Tekenatelier, een week in het teken 3

Zie hoger aanbod Herstel


35 van herstelactiviteiten, theater, enz. Er werd gezocht naar een evenwicht tussen individueel en groepsaanbod en naar een spreiding van het aanbod over de drie Brusselse gevangenissen. In Sint-Gillis staat de Vlaamse Gemeenschap het verst met haar aanbod. Veel heeft te maken met het feit dat de Vlaamse Gemeenschap haar standplaats heeft in Sint-Gillis en dat de mogelijkheden op infrastructureel gebied goed zijn. In Vorst zijn de omstandigheden voor hulpen dienstverlening veel minder gunstig en dient er constant gezocht te worden naar voldoende kader voor hulpen dienstverlening. Zo maakt de permanente overbevolking in deze gevangenis elke beweging moeilijk, waardoor zowel het individueel als groepsaanbod geregeld onder druk komt te staan. Op vlak van cultuur en sport heeft de Vlaamse Gemeenschap in 2011 enkele stappen gezet voor een toekomstige werking. Vanuit De Rode Antraciet werd voorzien in een aanspreekpunt sport om een aanbod te kunnen gaan uitbouwen in 2012 in de gevangenis van Sint-Gillis. Op vlak van cultuur werd met een creatief aanbod in Sint-Gillis door Justitieel Welzijnswerk een eerste structureel aanbod voorzien en met een theaterstuk tijdens de Herstelweek door de gemeenschappen geëxperimenteerd met een culturele voorstelling. Wat het onderwijsaanbod betreft zal ook het consortium BruCoVo in 2012 verder inzetten op een kwalitatief en voldoende dekkend onderwijsaanbod op maat van de drie Brusselse gevangenissen. Bestaande aanbod wordt verder gezet en waar nodig bijgestuurd opdat zo veel mogelijk gedetineerden een gecertificeerde opleiding kunnen genieten. Ook VDAB wenst verder te gaan op de ingeslagen weg: een goede combinatie van individuele trajectbegeleiding naar werk en efficiënt groepsaanbod rond solliciteren waar het kan. Het Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg Ahasverus breidt samen met Justitieel Welzijnswerk het initiatief van groepstherapie in de gevangenis van Vorst in 2012 ook verder uit naar Sint-Gillis. Naast het aanbod dat door elke partner wordt georganiseerd zal in 2012 worden toegewerkt naar een ‘Leercentrum’ in de gevangenis van Sint-Gillis met alle partners van de Vlaamse Gemeenschap samen. Zo bestaat de gezamenlijke intentie om het e-leren van VDAB en het consortium BruCoVo te gaan koppelen aan digitale hulpverlening van het CGG en individuele studiebegeleiding in één Vlaams leercentrum in de gevangenis van Sint-Gillis.


36

Hoofdstuk 4: Profilering van het hulpen dienstverleningsaanbod (strategie 2) 1. Inleiding In hoofdstuk IV staat de profilering van het hulpen dienstverleningsaanbod centraal. De bekendmaking van het aanbod is essentieel om gedetineerden ervan gebruik te laten maken. Hiervoor dienen de gedetineerden geïnformeerd, geadviseerd, gesensibiliseerd en gemotiveerd te worden. De profilering van het hulpen dienstverleningsaanbod vanuit de Vlaamse gemeenschapspartners in de Brusselse gevangenissen verliep in 2011 vlotter dan voorheen. In de gevangenis van Sint-Gillis groeit de vertrouwdheid met de Vlaamse Gemeenschap en ook in Berkendael werden, mede dankzij de opstart van het onderwijsaanbod, belangrijke stappen gezet. In Vorst deden de start van de Gespreksgroep Detentiebeleving en het Open Leercentrum meer en meer gedetineerden kennismaken met de diensten en het aanbod van de Vlaamse Gemeenschap.

2. Profilering via onthaal en begeleiding Binnenkomende gedetineerden worden tijdens het onthaal door de eerstelijnsdiensten (trajectbegeleiding en de Nederlandstalige sociale hulpverlening van de diensten van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie) geïnformeerd over de Vlaamse Gemeenschap en haar aanbod. Na doorverwijzing of rechtstreekse aanmelding (via een rapportbriefje) worden gedetineerden gezien voor een verduidelijking van hun hulpen/of dienstverleningsvraag. In het kader van het tweedelijns aanbod wordt er ook specifiek gepeild naar motivatie. In het kader van dienstverlening wordt gekeken of kandidaten in aanmerking komen voor het betreffende aanbod. Hierbij wordt ook gelet op taal en woonplaats en wordt waar nodig doorverwezen naar de andere gemeenschappen.

3. Algemene informatiekanalen De Vlaamse Gemeenschap beschikt over een algemene folder voor gedetineerden met een voorstelling van de Vlaamse partners, hun aanbod en hun contactgegevens. De folder is beschikbaar in het Nederlands en het Engels en gericht naar de Nederlandstalige en anderstalige gedetineerden. De folder wordt verspreid via onthaal, individuele begeleidingen van de verschillende partners, de psychosociale diensten van de gevangenissen en centrale vindplaatsen toegankelijk voor gedetineerden.

Daarnaast hebben alle partners een folder over de eigen werking. VDAB, CGG en JWW hebben ook een organisatiefolder specifiek gericht op hun werk in de gevangenis. Het CGG


37 heeft bovendien een bijkomende folder voor de reguliere CGG i.v.m. hun post penitentiaire aanbod. Nieuw in 2011 is de verspreiding van een tweejaarlijkse brochure voor groepsaanbod voor gedetineerden in de gevangenis van Sint-Gillis. Onder impuls van het deeldomein Onderwijs groeide de noodzaak naar een bundeling van het aanbod per schooljaar. Ook andere deeldomeinen kondigen hun groepsaanbod aan via deze brochure.

De door de Afdeling Welzijn en Samenleving uitgegeven gevangeniskrant Krant X wordt systematisch verdeeld in de gevangenis van Sint-Gillis, en in beperkte oplage in de gevangenis van Vorst, aan de Nederlandstalige en anderstalige gedetineerden. Via het TV kanaal van de gevangenis van Sint-Gillis wordt het aanbod van de Vlaamse Gemeenschap aangekondigd voor gedetineerden met een TV op cel. In 2011 werd in de gevangenis van Sint-Gillis werk gemaakt van brievenbussen op elke vleugel. Op die manier kunnen gedetineerden rechtstreeks communiceren met de diensten van de gemeenschappen. Een verbetering, ook naar vertrouwelijkheid van informatie toe. In samenspraak met alle Vlaamse partners werd door de organisatieondersteuner een huisstijl ontwikkeld voor affiches en flyers. Dit met de bedoeling om het aanbod van de Vlaamse partners beter te laten opvallen in de veelheid aan affiches en flyers die in de gevangenis circuleren.

4. Specifieke informatiekanalen Specifiek en nieuw aanbod, voornamelijk groepsaanbod, wordt aangekondigd via affiches en flyers die verspreid worden op de betreffende vleugels van de gevangenis(sen). Op de affiche en flyer wordt de wijze vermeld hoe een gedetineerde zich kandidaat kan stellen voor een bepaald aanbod: door een rapportbriefje te schrijven naar de betreffende dienst. In het kader van projecten wordt ingezet op specifieke communicatiestrategieën naar gedetineerden en personeel. Zo werd voor het behoefteonderzoek in Berkendael een affiche ontworpen voor gedetineerden en personeel en werden brieven verspreid. Op die manier kon het project zo ruim mogelijk geprofileerd worden. Ook voor de Herstelweek in de gevangenis van Sint-Gillis werd deze strategie gebruikt. Een specifieke brochure met het volledige aanbod van alle deelnemende organisaties werd gegroepeerd aangeboden. Tevens werd een affichecampagne opgezet, brieven verspreid en een herkenbaar symbool (badge) uitgedeeld aan het personeel.


38

5. Tendensen en toekomstperspectieven De belangrijkste vernieuwing in de profilering van het hulpen dienstverleningsaanbod van de Vlaamse Gemeenschap is de introductie van een semestriële brochure met het groepsaanbod in de gevangenis van Sint-Gillis. Hiermee kon, naast de algemene folder van de Vlaamse Gemeenschap, op een efficiënte wijze het aanbod bekend gemaakt worden. Ook naar screening, toeleiding en inschrijving toe bleek deze brochure een belangrijk werkinstrument. In 2011 werd meer en meer ingezet op goede communicatie met de andere gemeenschappen omtrent bekendmaking van het aanbod. Op die manier konden gemeenschappelijke initiatieven ontstaan. Zo werd in de gevangenis van Sint-Gillis op elke vleugel een specifieke brievenbus van de gemeenschappen in gebruik genomen. Op termijn is het de bedoeling om ook in Vorst en Berkendael dit systeem in te voeren. Nieuw was eveneens de aankondiging van gezamenlijke projecten via één communicatiekanaal. Zo werd in het kader van de Herstelweek het aanbod van de verschillende gemeenschappen rond het thema herstel samen aangekondigd en aangeboden. Een verdere stap in de richting van gecoördineerde communicatie tussen de verschillende gemeenschappen actief in de Brusselse gevangenissen. In 2012 zal er verder ingezet worden op gegroepeerde aankondigingen van aanbod binnen de Vlaamse Gemeenschap en op gezamenlijke communicatiestrategieën met de Franstalige gemeenschap, de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie van Brussel en de diensten van de FIDEX. Ook werkt de Vlaamse gemeenschap in 2012 aan een wie-is-wie van het groeiend aantal hulpen dienstverleners en een Brusselse versie van het nulnummer van Krant X.


39

Hoofdstuk 5: Verkrijgen en vergroten van het draagvlak (strategie 4) 1. Inleiding Dit hoofdstuk staat stil bij de initiatieven die de Vlaamse partners ondernemen om een draagvlak voor hulpen dienstverlening te verkrijgen op verschillende vlakken en bij diverse actoren. Deze initiatieven zijn gericht op het bekendmaken van de hulpen dienstverlening en haar partners, nieuwe initiatieven voorbereiden, sensibiliseren en afstemmen.

2. Draagvlak bij justitie Het bouwen aan draagvlak bij justitie gebeurt op drie niveaus: ten aanzien van directie, penitentiair personeel en de andere diensten werkzaam in de gevangenis waarvan Psychosociale Dienst de voornaamste is. In 2011 werd sterk ingezet op initiatieven aanzien van het penitentiair personeel, een voorname partner voor het welslagen van hulpen dienstverleningsaanbod.

het de ten het

Ten aanzien van de gevangenisdirectie werd het overleg en de communicatie in 2011 volop verder gezet. De Beleidsmedewerker hield wekelijks overleg met de directie van Sint-Gillis en tweemaandelijks overleg met de directie van Vorst. Via dit platform werden de directies geïnformeerd over de hulpen dienstverlening van de Vlaamse Gemeenschap, werd informatie uitgewisseld, gezamenlijk beslissingen genomen om het aanbod uit te bouwen en duidelijkheid geschept over ieders rol en werking. De groei van de samenwerking en het vertrouwen tussen de Vlaamse Gemeenschap en de directies van de verschillende gevangenissen resulteert in een groter draagvlak voor hulpen dienstverlening. In het najaar van 2011 hielden de Vlaamse partners een gezamenlijke sensibiliseringsactie bij het penitentiair personeel van de gevangenissen van Sint-Gillis en Berkendael. Er werd een pakket samengesteld met een attentie vanuit elke organisatie. De bedoeling van deze actie was tweevoudig: bekendmaking van het aanbod en de diensten en bedanking voor de samenwerking. In totaal werden bijna 500 pakketten uitgedeeld. Ook de uitbreiding van het educatief aanbod naar het penitentiair personeel betekent inzetten op draagvlak. Zo werden voor het eerst twee professioneel begeleide groepsactiviteiten aangeboden aan het personeel van de gevangenis van Sint-Gillis in het kader van de Herstelweek. De beambten van de gevangenis van Berkendael werden rechtstreeks aangesproken met een informatiebrief betreffende het behoefteonderzoek door de gemeenschappen gevoerd in de gevangenis en tevens ook uitgenodigd bij de voorstelling van de resultaten. De Vlaamse gemeenschap stelde zich zowel informeel als formeel voor op tal van fora in de Brusselse gevangenissen en geeft toelichting over haar werking aan nieuwe medewerkers bij justitie: bv. stagiairs van de psychosociale diensten en directie.

3. Draagvlak bij de gemeenschappen In 2011 werden de resultaten zichtbaar van twee jaar Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening aan gedetineerden in de Brusselse Gevangenissen ten aanzien van andere spelers op het terrein. De Vlaamse Gemeenschap is goed gekend bij de hulpen dienstverleners van de gemeenschappen en specifieke acties gericht op het creëren van


40 draagvlak bij onze collega’s is minder prioritair geworden. Veelal omdat er in 2011 meer en meer gezamenlijke projecten werden opgezet en de samenwerking tussen de Vlaamse Beleidsmedewerker en de coördinatoren van de andere gemeenschappen werd geïntensifieerd. Wel wordt de expertise die de Vlaamse Gemeenschap heeft met het Strategisch Plan Hulpen Dienstverlening aan Gedetineerden aangewend in het Overlegcomité Justitieel Welzijnswerk Brussel, waar de Vlaamse Beleidsmedewerker vast in zetelt en goede praktijken deelt.

4. Draagvlak bij organisaties extramuros Er werden verschillende initiatieven genomen om organisaties actief buiten de gevangenismuren te betrekken bij het leven en de hulpen dienstverlening in de gevangenissen. In de gevangenis van Sint-Gillis werd een rondleiding voorzien voor medewerkers en diensten van de organisaties werkzaam in de Brusselse gevangenissen om hen op die manier te laten kennismaken met het werk binnen de muren. Zo werd er gesensibiliseerd bij collega’s met het oog op de link binnen-buiten. In het kader van het behoefteonderzoek gehouden in de gevangenis van Berkendael werden heel wat socioculturele organisaties, verenigingen uit het breed maatschappelijke middenveld en vrouwenbewegingen uitgenodigd op de voorstelling van de resultaten. Dit met het oog op het zoeken naar nieuwe partners die een hulpen dienstverleningsaanbod kunnen doen in de gevangenis van Berkendael. Met het Brussels Observatorium voor Welzijn en Gezondheid werd in 2011 een samenwerking opgestart om de doelgroep van gedetineerden mee op te nemen in het tweejaarlijkse armoederapport van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Er werd tot slot door de verschillende partners ook ingegaan op vragen van studenten en anderen met betrekking tot het werk van de Vlaamse Gemeenschap in de Brusselse gevangenissen.

5. Tendensen en toekomstperspectieven Het creëren van draagvlak verliep in 2011 vlotter dan in 2010. De inspanningen op dat vlak van de Vlaamse hulpen dienstverleners werpen hun vruchten af. In 2011 waren de acties naar draagvlak in hoofdzaak gericht naar het penitentiair personeel, een sleutelgroep voor een goede werking van de hulpen dienstverlening. Door in te zetten op een specifieke sensibiliseringsactie werd er, naast heel wat informeel werk, actief ingezet op een rechtstreekse aanspreking van de penitentiair beambten. Dit leverde heel wat direct contact op en ook heel wat voldoening bij het personeel van de Vlaamse Gemeenschap. Het creëren van aanbod voor penitentiair personeel was eerder experimenteel en met een minder bereik dan de sensibiliseringsactie. Naar de toekomst toe een werkpunt om aanbod nog meer op maat van de noden en behoeften van beambten uit te tekenen en ook hier vraag gestuurd te gaan werken. Het werken aan draagvlak gebeurt in de verschillende Brusselse Gevangenis op verschillende snelheden. In de gevangenis van Sint-Gillis is de Vlaamse Gemeenschap al heel wat meer ‘ingeburgerd’ dan in de gevangenissen van Vorst en Sint-Gillis. Veel heeft te


41 maken met de standplaats van de Vlaamse Gemeenschap in Sint-Gillis en het ontbreken ervan tot voor kort in Vorst en tot op vandaag in Berkendael. Er is een duidelijke daling merkbaar in de noodzaak om te investeren in draagvlak bij de andere gemeenschappen eveneens actief in de Brusselse gevangenissen. Ondertussen is de Vlaamse Gemeenschap na drie jaar werking in Brussel voldoende gekend bij de hulpen dienstverleners. De klemtoon ligt vandaag meer en meer op het zoeken naar gemeenschappelijkheden en samenwerking. Ook bij organisaties extramuros wordt gezocht naar mogelijkheden tot samenwerking. Op dat vlak is er nog heel wat ruimte te ontginnen in Brussel. De uitdaging voor de komende jaren zal zijn om meer en meer organisaties en de brede samenleving warm te maken voor projecten en partnerschappen in de Brusselse gevangenissen.


42

Hoofdstuk 6: (strategie 5)

Een

HRM-

en

Organisatieontwikkelingsbeleid

1. Inleiding Met deze vijfde strategie trachten we te komen tot een HRM- en organisatieontwikkelingsbeleid om alle interne en externe medewerkers van de Vlaamse gemeenschap te motiveren, te ontplooien en optimaal efficiënt en effectief in te zetten in hun opdracht voor hulpen dienstverlening in de Vlaamse gevangenissen.

2. Ondersteuning Reguliere medewerkers aan de hulpen dienstverlening worden permanent ondersteund door de Beleidsmedewerker, de domeinverantwoordelijken en de Organisatieondersteuner. De Beleidsmedewerker is eveneens het aanspreekpunt voor wat betreft de naleving van de deontologische code van de Vlaamse Gemeenschap in de gevangenis. Nieuwe medewerkers doorlopen standaard de uniforme introductieprocedure van de Vlaamse Gemeenschap in de gevangenis. Voor de Brusselse gevangenissen wordt deze introductieprocedure aangevuld met gevangenis specifieke informatie, gegevens en brochures en een rondleiding in de gevangenis(sen) waar de nieuwe medewerker een opdracht heeft. In 2011 werden 7 nieuwe medewerkers en 1 stagiair onthaald, desgevallend in de aanwezigheid van de domeinverantwoordelijke en/of Organisatieondersteuner. In 2011 ontwikkelde de vier gemeenschapscoördinatoren, waaronder de Beleidsmedewerker, een gemeenschappelijke en gedetailleerd adressenbestand van alle hulpen dienstverleners. Op die manier werd een uniform en gebruiksvriendelijk instrument in omloop gebracht om de veelheid aan organisaties en medewerkers op te lijsten. De gemeenschapscoördinatoren organiseerden in 2011 ook een eerste netwerkmoment voor alle hulpen dienstverleners in de drie Brusselse gevangenissen. Er werd voorzien in een begeleide kennismaking gevolgd door een receptie om de contacten en banden tussen de verschillende medewerkers en organisaties van de gemeenschappen te faciliteren. Ook een beperkte delegatie vertegenwoordigers van het penitentiair personeel (directies, PSD, beambten) werd uitgenodigd op deze activiteit.

3. Vorming De intersectorale Werkgroep Vorming en Onderwijs (WEVO) van de Vlaamse Overheid organiseert jaarlijks een tweedaagse introductiecursus ‘Samen werken in de hulpen dienstverlening aan gedetineerden’ voor medewerkers van de Vlaamse Gemeenschap. De cursus biedt een introductie in de verschillende aspecten van de hulpen dienstverlening aan gedetineerden en het werken binnen de gevangenismuren. Vanuit Brussel participeerden twee hulpen dienstverleners aan de editie 2011. De handleiding van het Gedetineerden Opvolgsysteem (GOS) wordt door de Beleidsmedewerker ter beschikking gesteld van de hulpen dienstverleners. Aan sleutelfiguren wordt een introductie in het GOS aangeboden. In 2011 werd één introductie in het GOS gegeven aan de nieuwe Organisatieondersteuner.


43 De partnerorganisaties van de Vlaamse Gemeenschap voorzien ook afzonderlijk voor hun eigen medewerkers in specifieke vormingen en opleidingen.

4. Intervisie De partnerorganisaties van de Vlaamse Gemeenschap in de Brusselse gevangenissen houden op regelmatige basis in hun eigen teams denkdagen, intervisies, terugkoppelmomenten die hen toelaten om de werking van de eigen organisatie en de werking in de gevangenis te evalueren en uit te bouwen.

5. Infrastructuur en logistiek Op vlak van infrastructuur kreeg de Vlaamse Gemeenschap in 2011 een lokaal ter beschikking in de gevangenis van Vorst. Deze administratieve ruimte wordt gedeeld met de coördinatoren van de andere gemeenschappen. Het gaat om een beperkte ruimte voor administratief gebruik. Een belangrijke stap in de verankering van de werking van de Vlaamse Gemeenschap in de gevangenis van Vorst. Daarnaast werd in samenspraak met de directie een nieuw lokaal voor groepsaanbod ter beschikking gesteld van de Vlaamse partners. Vanaf 2011 kan de Vlaamse Gemeenschap gebruik maken van de polyvalente zaal die ook ter beschikking staat van de erediensten. In de gevangenis van Berkendael beschikt de Vlaamse Gemeenschap niet over een administratieve ruimte noch gespreksruimte, maar werd wel in samenspraak met de gevangenisdirectie voorzien in het gebruik van een gesprekslokaal gedurende één dag per week voor de Onderwijscoördinator. Voor het Centrum voor Geestelijke Gezondheidzorg Ahasverus werd een meer geschikte ruimte voor therapie gevonden in de gevangenis van Berkendael die in een proeffase één maal per maand kan gebruikt worden. Wat betreft ICT faciliteiten kregen medewerkers met een permanente opdracht in de gevangenis van Sint-Gillis toegang tot een pc, account, email en internet. In Sint-Gillis werd voorts werk gemaakt van een functionele gemeenschappelijke schijf voor alle medewerkers van de Vlaamse Gemeenschap. Voor het gebruik van de gemeenschappelijke schijf werd een handleiding ontwikkeld. Op logistiek vlak werd de toegang tot de gevangenis in Sint-Gillis vereenvoudigd voor de medewerkers met een dagelijkse opdracht. Er werd voorzien in een persoonlijk kastje aan het onthaal en een elektronische toegangskaart voor de Organisatieondersteuner, Onderwijscoördinator en Detentieconsulent.

6. Tendensen en toekomstperspectieven Naarmate de ontwikkeling van het Vlaams Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening aan gedetineerden in Brussel vordert, hoe meer hulpen dienstverleners starten. Dit betekent een steeds groter wordende pool van medewerkers die de positie van de Vlaamse Gemeenschap verstevigen in het Brusselse penitentiaire landschap. Bij de vaste medewerkers groeit de expertise en ervaring wat de werking in het algemeen ten goede komt. Met de nakende uitbreidingen op de domeinen cultuur en sport zal het aantal hulpen dienstverleners de komende jaren vermoedelijk nog uitbreiden, hetgeen een invloed zal hebben op de positie van de Vlaamse Gemeenschap in Brussel.


44 Zoals vooropgesteld in 2010 verkreeg de Vlaamse Gemeenschap in 2011 een vaste standplaats in de gevangenis van Vorst. Op die manier kon ook in deze gevangenis van binnenuit gewerkt worden op de verschillende domeinen van het Vlaams Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening aan gedetineerden. Naar de toekomst toe is het een werkpunt om de toegang tot de gevangenissen van Vorst en Berkendal voor alle hulpen dienstverleners te vergemakkelijken en te bekijken op welke manier het individueel en groepsaanbod op logistiek vlak beter kan georganiseerd worden, rekening houdend met de mogelijkheden van beide gevangenissen.


45

Hoofdstuk 7: Algemene conclusie De Vlaamse Gemeenschap bestendigde in 2011 haar rol als actieve en voorname speler op vlak van hulpen dienstverlening in de Brusselse gevangenissen van Sint-Gillis, Vorst en Berkendael. Drie jaar implementatie van het Vlaams Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening aan Gedetineerden in Brussel resulteert in een uitgebouwd en kwalitatief basisaanbod verspreid over drie gevangenissen, samenwerkingsmodellen op maat van de bijzondere Brusselse institutionele context, een groeiend draagvlak bij justitie en een grotere bekendheid bij de doelgroep van gedetineerden. Het Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening aan gedetineerden kent in Brussel een bijzondere implementatie. Niet enkel verdeelt de equipe van de Vlaamse Gemeenschap het werk over de drie Brusselse gevangenissen Sint-Gillis, Vorst en Berkendael, bovenal is ze samen met drie andere gemeenschappen verantwoordelijk voor de hulpen dienstverlening. Deze realiteit lag in 2011 aan de basis van een verhoogde samenwerking met de Franse Gemeenschap, de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en de diensten aangesloten bij de Fédération des institutions pour détenus et ex-détenus. De samenwerking uitte zich ten eerste in een actief overleg tussen de coördinatoren van de gemeenschappen met justitie, een groeiende samenwerking in de verschillende werkgroepen op het terrein en de afronding van een proces naar een overleg en planningsstructuur hulpen dienstverlening op maat van de Brusselse gevangenissen. Met deze structuur, die in het voorjaar van 2012 wordt geoperationaliseerd, wordt het mogelijk om nog meer op gecoördineerde wijze te gaan samenwerken tussen de vier gemeenschappen en justitie in Brussel omtrent alles wat raakt aan de hulpen dienstverlening aan gedetineerden. Een resultaat dat ook de samenwerkingsmodellen en organisatievormen binnen de Vlaamse Gemeenschap op termijn zal beïnvloeden. In 2011 werd het coördinatieteam bestaande uit de vertegenwoordigers en sleutelfiguren van de Vlaamse partners behouden, maar geëvalueerd. Er werd geconcludeerd dat een maandelijks overleg minder noodzakelijk was dan bij de opstart van het Strategisch Plan en in 2012 dringt een nieuwe vorm van samenwerking en afstemming zich dan ook op. De oefening zal enerzijds zijn hoe deze optimaal te verhouden tot de planningsstructuur hulpen dienstverlening met de andere gemeenschappen. Anderzijds dient ook rekening gehouden te worden met het groeiend aantal partners en hulpen dienstverleners van de Vlaamse gemeenschap die hun intrede (zullen) doen in de Brusselse gevangenissen. In 2011 steeg het aantal medewerkers aan de hulpen dienstverlening met 25% tot 31. Het aanbod hulpen dienstverlening zal de komende jaren stijgen. Zo ook in 2012 waarbij het Vlaams aanbod hulpen dienstverlening aanzienlijk werd uitgebreid ten aanzien van 2011. De reeds actieve partners op de domeinen werk, welzijn, werk en geestelijke gezondheidszorg bestendigden hun bestaande aanbod en ontwikkelden nieuw aanbod, voornamelijk in groep. Initiatieven om enerzijds tegemoet te komen aan de vele hulpen dienstverleningsvragen van gedetineerden in de drie Brusselse gevangenissen, anderzijds om naast het individuele aanbod ook een collectief aanbod uit te bouwen. In de gevangenis van Sint-Gillis werd gestart met cursussen Frans, Informatica, Basiscommunicatie en Sollicitatietraining, een Teken- en schilderatelier, een gegroepeerd aanbod rond herstel tijdens de Herstelweek en Theater. In de gevangenis van Vorst werd groepstherapie aangeboden in de Gespreksgroep Detentiebeleving en een Open Leercentrum gestart. In de gevangenis van Berkendael ten slotte werd een eerste opleiding Nederlands gelanceerd met Basiseducatie. Het aanbod van de Vlaamse Gemeenschap in de Brusselse gevangenissen


46 is een vraag gestuurd aanbod. In 2011 lag de focus hierbij op een grootscheeps behoefteonderzoek naar de noden en vragen van de gedetineerde vrouwen in Berkendael. Ook in 2012 is het de bedoeling van de Vlaamse partners om hun aanbod stevig te verankeren in de Brusselse gevangenissen. Na drie jaar werking zijn bepaalde goede praktijken in voege en raakt het aanbod meer en meer ingeburgerd. Dit vertaalt zich ook in de hoge interesse en aanmelding van de doelgroep voor het aanbod en de lage uitval. Daarnaast zal er ook ruimte blijven voor vernieuwing en uitbreiding. Dit laatste in de eerste plaats wat betreft de deeldomeinen sport en cultuur, maar ook op vlak van naastbestaanden en kinderwerking, initiatieven rond e-leren en het betrekken van nieuwe partners en organisaties die een hulpen dienstverleningsaanbod kunnen doen. Op vlak van sport en cultuur verloopt de uitbouw van het aanbod trager dan op andere domeinen. Dit heeft enerzijds te maken met het ontbreken van een traditie op vlak van culturele- en sportactiviteiten in de recente geschiedenis van de gevangenissen van SintGillis en Vorst. Zo is in Sint-Gillis de nasleep van een vakbondsakkoord uit 2003, dat deze activiteiten verbood, nog steeds voelbaar. In Vorst speelt voornamelijk de overbevolking en de gebrekkige infrastructuur parten. Anderzijds was er tot midden 2011 geen ondersteuning vanuit De Rode Antraciet in de Brusselse gevangenissen op deze domeinen. Het feit dat er nu wel aanspreekpunten cultuur en sport zijn betekenen in 2012 een impuls voor de uitbouw van deze domeinen. Wat betreft de bekendmaking en profilering van het aanbod werd in 2011 werk gemaakt van een herkenbare huisstijl voor de Vlaamse Gemeenschap. Zo kon meer uniformiteit gebracht worden in de communicatie van de verschillende Vlaamse partners hetgeen de zichtbaarheid van de Vlaamse Gemeenschap tussen de veelheid aan communicatiemiddelen naar de doelgroep vergrootte. Daarenboven werd via een nieuwe brochure het aanbod van de Vlaamse Gemeenschap gegroepeerd bekendgemaakt. Ook werd met de andere gemeenschappen gezocht naar gemeenschappelijke communicatiestrategieën voor specifieke projecten zoals de Herstelweek in de gevangenis van Sint-Gillis en het behoefteonderzoek in de gevangenis van Berkendael. Een van de belangrijkste facetten van de uitbouw van het hulpen dienstverleningsaanbod in de Brusselse gevangenissen is het creëren van draagvlak bij justitie. Een strategie die door alle Vlaamse partners als voornaam wordt beschouwd en in 2011 resulteerde in een gezamenlijke sensibiliseringsactie ten aanzien van het penitentiair personeel in de gevangenissen van Sint-Gillis en Berkendael. De vertrouwdheid van de justitiële actoren met de Vlaamse Gemeenschap is het grootst in de gevangenis van Sint-Gillis, waar de Vlaamse Gemeenschap haar standplaats heeft en de sleutelfiguren het vaakst aanwezig zijn. Deze permanente aanwezigheid zorgt voor bekendheid bij het penitentiair personeel en hiermee ook een groter draagvlak. In de gevangenis van Vorst is de bekendheid van de Vlaamse Gemeenschap nog heel wat kleiner en hiermee ook het draagvlak voor de hulpen dienstverlening. Hierbij speelt ook mee dat de Vlaamse Gemeenschap pas midden 2011 kon beschikken over een administratieve ruimte. Daarenboven heeft de Vlaamse Gemeenschap tot op vandaag geen vaste stek in de gevangenis van Berkendael. Er dient gewezen te worden op de onvoorziene omstandigheden die het hulpen dienstverleningsaanbod nog te vaak belemmeren in de Brusselse gevangenissen. Meer dan elders in Vlaanderen dienen de hulpen dienstverleners in Brussel rekening te houden met sociale acties, personeelsonderbezetting en stakingen die ernstige gevolgen hebben voor het aanbod. Ook in 2011 heeft de Vlaamse Gemeenschap en haar partners meermaals haar aanbod moeten bijsturen omwille van deze problematiek, die het meest voelbaar was tijdens de vier weken durende staking in de gevangenis van Sint-Gillis van half oktober tot half november 2011.


47 Verder is het een aandachtspunt en evenwichtsoefening voor de komende jaren om een efficiënte manier te vinden om de aanwezigheid van de Vlaamse partners in de drie Brusselse gevangenissen te kunnen garanderen. Hoe verder de implementatie van het Vlaams Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening aan gedetineerden vordert in Brussel hoe scherper deze situatie zich stelt. Het team van de Vlaamse Gemeenschap in Brussel is klein ten aanzien van de doelgroep aan gedetineerden die ze tracht te bedienen. In de Brusselse gevangenissen verblijven gemiddeld een 1300 à 1400 gedetineerden waarvan één derde tot de groep van Nederlandstaligen of anderstaligen (uitgezonderd Franstaligen) behoren en dus recht hebben op Vlaamse hulpen dienstverlening. Het is een aanbeveling om op termijn de middelen die toegekend zijn aan Brussel voor een goede organisatie van de hulpen dienstverlening te herevalueren. Deze oefening zal idealiter niet losstaan van de opening van de nieuwe gevangenis van Haren die ook de Vlaamse Gemeenschap zal aanzetten tot een denkproces omtrent de organisatie van de hulpen dienstverlening in een ‘gevangenisdorp’ met een capaciteit van ongeveer 1200 cellen verdeeld over verschillende eenheden, die elk een categorie van gedetineerden zullen huisvesten.


JAARVERSLAG 2011 Hulp- en Dienstverlening aan Gedetineerden Brusselse gevangenissen Sint-Gillis, Vorst en Berkendael

Recommend Documents