Jaarplan Erfgoedpartners 2015
Inhoudsopgave
Inleiding
3
Visie Erfgoedpartners
4
Expertisecentrum
6
Steuninstelling
9
De kracht van de regio
12
2
Erfgoedpartners Groningen: Samen werken aan cultureel erfgoed
Het Museumhuis Groningen en het Groninger Molenhuis hebben gezamenlijk één beleidsplan ingediend voor de provinciale cultuurnota 2013 – 2016. Als samenwerkende organisaties doen zij dit onder de naam Erfgoedpartners. Met ingang van maart 2013 is Erfgoedpartners daadwerkelijk een rechtspersoon geworden en ontvangt de nieuwe stichting provinciale subsidie voor de ondersteuning van musea, molens, archeologische informatiepunten en andere erfgoedinstellingen. De belangrijkste inhoudelijke reden om binnen Erfgoedpartners samen te werken is dat erfgoed aan kracht wint door samenwerking, door het gezamenlijk vertellen van één verhaal van Groningen. Dit is goed voor de bewoners van het gebied en het voldoet aan een behoefte van de bezoekers aan dit gebied. Het is ook goed voor de erfgoedinstellingen in Groningen, want door het bundelen van de kracht van het Molenhuis en het Museumhuis en die in te zetten voor een breder erfgoedveld, kan een grotere doelgroep worden bereikt en bediend op het gebied van deskundigheidsbevordering, advisering en samenwerkingsprojecten. Tenslotte werkt de samenwerking binnen Erfgoedpartners ook voor de provincie vruchten af omdat die samenwerking meer mogelijk maakt voor evenveel geld. Daar waar dat kan, zoals op het gebied van bedrijfsvoering, educatie en publieksbereik, worden bijeenkomsten voor een erfgoedbrede doelgroep aangeboden. Voor molen- en museumspecifieke zaken blijft natuurlijk de specifieke dienstverlening bestaan. De laatste vier jaren hebben Museumhuis en Molenhuis al op deze manier gewerkt en dat tot volle tevredenheid van de achterban. Wat gaat veranderen is dat niet alleen de eigen achterban wordt bediend. Alle erfgoedinstellingen kunnen bij Erfgoedpartners terecht. Vanwege de tijden van bezuiniging en krimp heeft Erfgoedpartners ingezet op een goede en zo efficiënt mogelijke dienstverlening waarbij het rendement van iedere ingelegde euro zo hoog mogelijk is. Naast provinciale subsidie wordt ingezet op het binnenhalen van projectsubsidies en op samenwerking met het bedrijfsleven en sponsoring. In dit Jaarplan 2015 wordt uitgelegd hoe Erfgoedpartners dit komend jaar denkt te realiseren.
3
Visie Erfgoedpartners
Het gaat goed met de culturele instellingen in Groningen. Er zijn veel plannen, veel activiteiten en veel mensen die zich vrijwillig voor cultureel erfgoed in de provincie inzetten. Erfgoedpartners wil er voor al die mensen en al die instellingen zijn. Als huis waar je collega’s tegenkomt, waar je kennis, advies en begeleiding kunt vragen en waar je kunt deelnemen aan samenwerkingsprojecten. De grote inzet van Groningers voor het in stand houden van cultureel erfgoed in de provincie is belangrijk voor de toekomst van onze regio. Om zich thuis te voelen in een samenleving is cultuur voor mensen van grote waarde. Bovendien is cultuur van economisch belang als reden om zich in een gebied te willen vestigen. Het zijn mensen, veelal vrijwillig, die deze cultuur maken en daarom is het belangrijk die mensen daarin te ondersteunen. Hierdoor kan een relatief kleine investering veel rendement opleveren. Ook dit is een waardevolle gedachte in een regio die te maken heeft met veel cultureel erfgoed en een geringe bevolkingsdichtheid. Groningen kent vooral kleine organisaties met een grote inzet van een paar betaalde krachten en veel vrijwilligers. Erfgoedpartners wil voor cultureel erfgoed in de provincie Groningen de steunfunctie zijn waar professionals en vrijwilligers terecht kunnen zodat ambities gerealiseerd kunnen worden. Samenwerking is daarbij het sleutelbegrip. In een erfgoedwereld waar veel partijen opereren wil Erfgoedpartners binden, versterken en bouwen. Dit gebeurt samen met de culturele ondernemers in het gebied, waarbij de kracht van deze organisaties wordt versterkt. Erfgoedpartners functioneert zo als tweedelijns organisatie die vaak voorwaardenscheppend is en die de regiefunctie op zich zal nemen, waarbij de uitvoering zoveel mogelijk bij de erfgoedinstellingen blijft. Deze samenwerking is zoveel mogelijk integraal, zodat bewoners en bezoekers samenhangende presentaties kunnen ervaren. Dit beperkt zich niet alleen tot erfgoedorganisaties, maar kan zich ook uitstrekken tot landschappelijke organisaties en kunstinstellingen.
4
De dienstverlening van Erfgoedpartners aan culturele organisaties is vraaggestuurd. Dat kan alleen wanneer er een intensieve wisselwerking bestaat tussen erfgoedorganisaties en Erfgoedpartners. Daarom wil Erfgoedpartners organisaties voor cultureel erfgoed aan zich binden, zodat een hecht netwerk ontstaat. De hierboven genoemde visie leidt tot de volgende missie: Erfgoedpartners is een slanke, daadkrachtige steuninstelling voor beheerders van cultureel erfgoed (overheden en culturele ondernemers) in de provincie Groningen. Erfgoedpartners wil het cultureel ondernemerschap in Groningen versterken door deskundigheid te bieden op het gebied van behoud en beheer van cultureel erfgoed, het presenteren en vermarkten van erfgoed. Dit gebeurt door uit te gaan van de kracht van de regio (inclusief de regionale identiteit) en de daar aanwezige culturele ondernemers.
5
Expertisecentrum
Erfgoedpartners is ontstaan uit het Museumhuis en het Molenhuis. Hoewel Erfgoedpartners haar dienstverlening zoveel mogelijk ten goede wil laten komen aan het brede erfgoedveld, zijn er een paar terreinen waarop de organisatie zich ontwikkelt tot expertisecentrum. Dat betreft: 1. molens en molenbeleid 2. musea en museumbeleid 3. cultuureducatie Molens en molenbeleid Het Molenhuis is het expertisecentrum voor de molenwereld in Groningen. Er is een jarenlange ervaring opgebouwd over subsidieregelingen, eigendomsverhoudingen, vrijwilligersbeleid en opleidingen. In deze expertise zal verder worden geïnvesteerd, door samenwerking met de Vereniging De Hollandsche Molen en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Daarnaast is er contact met andere provinciale molenorganisaties zoals het molennetwerk Zuid-Holland, de Stichting de Overijsselse Molen en de Fryske Mole. Op het gebied van opleidingen is Erfgoedpartners betrokken bij het Gilde van Vrijwillige molenaars, afdeling Groningen. Samen worden plannen ontwikkeld om voldoende vrijwillig molenaars op te leiden. Dit gebeurt door het organiseren van openbare lessen en door het organiseren van publieksactiviteiten. Naast de opleiding tot vrijwillig molenaar biedt Erfgoedpartners de opleiding tot molengids aan. Deze molengidsen worden vooral opgeleid voor publieksbegeleiding en het organiseren van educatieve activiteiten. Behalve deze molenspecifieke opleidingen kunnen molenvrijwilligers en besturen meedoen aan het algemene cursusaanbod van Erfgoedpartners. In samenwerking met de Mühlenvereinigung Niedersachsen – Bremen e.V. is het project ‘Molens zonder grenzen’ ontwikkeld, waardoor molenaars in hun opleiding kunnen profiteren van kennis aan beide zijden van de grens. Dit project is in uitvoering en wordt 1 april 2015 opgeleverd. Dit project is mogelijk dankzij subsidie van de EDR. Erfgoedpartners heeft een belangrijke functie ter ondersteuning van de moleneigenaren wat betreft het verwerven van onderhouds- en restauratiegelden en wat betreft het doorgeven van landelijke ontwikkelingen op het gebied van molenbeleid. Door deze contacten ontstaat ook een goed beeld van mogelijkheden om samen knelpunten aan te pakken. Komend jaar zal nadruk worden gelegd op de bedrijfsvoering van molenorganisaties in relatie tot de
6
subsidiemogelijkheden van de verschillende overheden. De stichtingen zijn zich aan het oriënteren op samenwerking zodat zij in een groter verband kunnen opereren en meer bestuurlijke slagkracht krijgen. Met de gemeenten willen we een afzonderlijk overleg voeren over het beheer van de molens, omdat zij tegen andere problemen aanlopen dan de verschillende molenstichtingen wat betreft financiering en contact met de molenaars. Ook willen wij inzetten op goede afspraken en deskundigheidsbevordering rondom restauratieethiek en bouwhistorisch onderzoek. Dit willen we in samenwerking doen met de molenorganisaties, de RCE en Libau. Daarnaast werken we verder aan de voortzetting van het verbeteren van de molenbiotoop, in samenwerking met Landschapsbeheer Groningen. Komend jaar staat de verbetering van de molenbiotoop van de molens binnen de gemeente Slochteren op het programma. Samenwerking leidt tot grotere slagkracht om subsidies te verwerven, zoals de onderhoudssubsidies die het J.B. Scholtenfonds beschikbaar stelt, maar ook de provinciale restauratiesubsidies. Erfgoedpartners zorgt voor de uitvoering van de regeling van het J.B. Scholtenfonds. Erfgoedpartners vertegenwoordigt ook komend jaar de Groninger molenwereld in de landelijke adviesraad van Vereniging De Hollandsche Molen en bij het kenniscentrum van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Molens en publieksbereik Om de Groninger molens onder de aandacht van het publiek te brengen zet Erfgoedpartners verschillende middelen in. Hiermee willen wij niet alleen het algemeen geïnteresseerd publiek bereiken maar tevens andere spelers op het erfgoedveld en de overheden informeren. Het blad de Zelfzwichter kan daarin goed voorzien. De artikelen zijn breed van opzet waarbij zowel de molens als de mensen rond de molens centraal staan. De afgelopen jaren heeft de Erfgoeddag/molenvriendendag een breder karakter gekregen. Wij streven ernaar om andere erfgoedinstellingen bij de organisatie van de dag te betrekken zodat de betrokkenheid van derden wordt vergroot. Een ander middel is de website www.groningermolens.nl. Deze site wordt ingericht met verhalen over molens en molenaars maar kan ook geraadpleegd worden, bijvoorbeeld door mensen die onderzoek doen, voor bronnen zoals verslagen van bouwvergaderingen, bouwtekeningen en dergelijke. In 2014 zijn vooral de molens van het Westerkwartier geïnventariseerd, in 2015 komen de overige molens van Groningen aan de beurt. Molenziel Het project Molenziel zijn wij in 2014 gestart. Molenziel wil de identiteit van Groninger molens vastleggen door ze niet als object te beschouwen, maar als een levend organisme in het dorp vroeger en nu. Een organisme dat zich verbindt met de mensen vroeger en nu. Om de website www.groningermolens.nl te voeden en de ziel van Groninger molens vorm te geven, wil Erfgoedpartners dorpsbijeenkomsten organiseren waar verhalen over de molens worden verteld en herinneringen worden opgehaald en vastgelegd. In het westerkwartier is begonnen in samenwerking met Tocht om de Noord.
7
Musea en museumbeleid Het Museumhuis Groningen is vanaf 1977 het expertisecentrum voor de museumwereld in Groningen. De organisatie is altijd klein van omvang geweest, maar door te participeren in landelijke netwerken kon en kan een beroep worden gedaan op landelijke expertise. Komend jaar wil Erfgoedpartners zich met de musea inzetten voor digitalisering van collecties, waar mogelijk in samenhang met het gebruik van nieuwe media om nieuwe doelgroepen te benaderen. Waar mogelijk wordt een relatie gezocht met het vernieuwde www.hetverhaalvangroningen.nl. In 2014 wordt naar verwachting het project Collectiewacht afgerond. Op basis van de ervaringen willen we in 2015 de collectiewacht als service voor alle musea aanbieden. De collectiewacht is een systeem dat voorziet in een duurzaam behoud en beheer voor kleine en middelgrote musea met veel vrijwilligers. Ook landelijk is belangstelling voor deze opzet. Dit project kan worden uitgevoerd door bijdragen van het J.B. Scholtenfonds en het Prins Bernhard Cultuurfonds. Een belangrijke voorwaarde is om specifieke museale kennis in huis te hebben of er beschikking over te hebben via een landelijk netwerk. Dit wordt steeds belangrijker omdat goede museale omstandigheden voor musea van belang zijn om mee te kunnen komen op nationaal niveau. Daarom nemen onze medewerkers ook komend jaar deel aan verschillende overlegorganen zoals het Landelijk Contact van Museumconsulenten, de vak overleggen op het gebied van behoud en beheer en erfgoededucatie. Hierdoor kunnen musea en overheden in Groningen indirect een beroep doen op een landelijk netwerk van deskundigen. Erfgoededucatie Erfgoedpartners maakt zich sterk voor erfgoed- en cultuureducatie met kwaliteit. Dit gebeurt niet alleen in schoolverband, maar ook buiten school wanneer kinderen met vrienden of familie cultureel erfgoed opzoeken. Wat betreft binnenschoolse educatie neemt Erfgoedpartners actief deel aan het programma Cultuureducatie met Kwaliteit. Erfgoedpartners wil de kwaliteit binnen het programma versterken en verbeteren en zal hiertoe een eigen visiedocument maken. Bij de uitvoering van binnenschoolse educatie zoekt Erfgoedpartners afstemming met Cultuurclick en Vrijdag. Erfgoedpartners wil een expertisecentrum zijn voor erfgoededucatie, door niet alleen uitvoeringsprojecten te ontwikkelen, maar vooral ook na te denken over een goede structurele aanpak waarbij opleiding en nascholing belangrijke onderdelen zijn. Daarom is Erfgoedpartners actief betrokken bij Cultuur in de Spiegel en is samen met de Rijksuniversiteit Groningen de leergang Cultuuronderwijs gestart. In 2015 zal deze leergang opnieuw worden aangeboden. Wat betreft buitenschoolse educatie is Oktobermaand Kindermaand een belangrijk project, zowel om kinderen met cultuur in contact te brengen als om kwalitatief goede producten te ontwikkelen. We proberen zo efficiënt mogelijk te werken, maar zonder aanvullende financiering wordt de organisatie van dit evenement steeds moeilijker.
8
Steuninstelling
Advies en deskundigheidsbevordering De wereld van erfgoedinstellingen in Groningen is kleinschalig en drijft op de inzet van vrijwilligers. Een belangrijke voorwaarde om de inzet van vrijwilligers vast te houden, is het faciliteren door middel van advies, trainingen en ondersteuning. Ook betaalde krachten hebben behoefte aan afstemming en opleiding. Erfgoedinstellingen, maar ook provincie, gemeenten en fondsen, kunnen een beroep doen op individuele adviezen en begeleiding. Cursussen Een basisonderdeel in het programma is de cursus ‘Museaal denken en handelen’, een kennismakingscursus voor mensen die voor het eerst bij een erfgoedinstelling betrokken raken en waarin de verschillende aspecten van het (museum)bedrijf worden behandeld. De cursus kan zowel worden ontwikkeld voor ‘de werkvloer’ maar kan in een andere vorm ook voor nieuwe bestuursleden worden aangepast. Daarnaast bestaat het cursusprogramma voor 2015 uit cursussen rond veiligheidszorg, behoud en beheer van roerende objecten, rondleiden en presenteren, klantvriendelijkheid, educatie en nieuwe media. Op verzoek van de organisaties worden ook in company cursussen aangeboden. Het cursusaanbod staat open voor alle culturele instellingen. Aangesloten organisaties kunnen deelnemen voor een gereduceerd tarief. Overige instellingen betalen een kostendekkend tarief. Platforms Een bijzondere vorm van deskundigheidsbevordering zijn de platforms die vaak per thema zijn gegroepeerd. De meerwaarde van het platform is dat collega’s van verschillende erfgoedinstellingen rond één thema elkaar ontmoeten. Het is de plaats om nieuwe ontwikkelingen te bespreken, ervaringen uit te wisselen en afspraken te maken over samenwerking en activiteiten. De volgende platforms vinden in 2015 plaats: platform directeuren platform educatie/publieksbereik platform instandhouding molens platform onderhoud molens platform borgen
9
Erfgoedpartners heeft nieuwe taak gekregen voor de archeologische informatiepunten. De wensen van de verschillende AIP’s liggen ver uit elkaar, zodat een plan op maat gemaakt moet worden. Dit plan wordt binnenkort separaat aan de provincie aangeboden. Voorwaarden scheppen Vanwege de kleinschaligheid van het erfgoedveld is voor sommige organisaties adviseren en trainen niet voldoende, omdat steeds meer nadruk op professionalisering wordt gelegd. Dat geldt voor de uitvoering van restauraties, presentaties, collectiebeleid, publieksbereik en fondsenwerving. Erfgoedpartners wil daarom de uitvoering van specialistische taken op zich nemen, waarbij steeds wordt uitgegaan van een juiste balans tussen de eigen kracht van een erfgoedorganisatie en de specialistische kracht van de ondersteuningsorganisatie. Er zijn een paar terreinen waarop Erfgoedpartners ook uitvoerend bezig wil zijn: - Collectiewacht, waarbij specialisten vrijwilligers van collectiebeherende instellingen begeleiden. Dit gebeurt in overleg met de collectiebeherende instelling die, als ze hiervan gebruik wil maken, voor deze dienstverlening moet betalen (hoogte is afhankelijk van subsidie). - Projectplannen opstellen voor restauraties en andere projecten. Wanneer het plan leidt tot voldoende financiering, vloeien de gemaakte voorbereidingskosten weer terug naar Erfgoedpartners. - Fondswerving voor gemeenschappelijke projecten, waarbij Erfgoedpartners penvoerder is voor een groep deelnemende erfgoedinstellingen. - Promotie en marketing voor de gehele erfgoedsector, maar ook voor individuele organisaties waarbij concepten professioneel uitgewerkt moeten worden. Onze wens is dat De Verhalen van Groningen ons in deze taak gaat ondersteunen. - Ontwikkelen van speciale projecten waarbij een gemeenschappelijke aanpak centraal staat en waarbij centrale expertise gewenst is (bijvoorbeeld publieksbereik en digitalisering). - Ontwikkelen van provinciebrede evenementen zoals Oktobermaand Kindermaand en het Groninger Molenweekend.
10
Samenwerking kennisinstellingen Erfgoedpartners zoekt actief de samenwerking met kennisinstellingen op zodat cultureel erfgoed van nieuw verworven kennis kan profiteren en de inhoudelijke kwaliteit van presentaties verbetert. Daarom werkt Erfgoedpartners intensief samen met de Stichting Verdronken Geschiedenis, waarmee kennis over het noordelijk kustgebied wordt ontsloten. Erfgoedinstellingen kunnen de nieuwste inzichten weer gebruiken voor goede presentaties. Komend jaar wordt deze samenwerking voortgezet rond het gebied van de Eems-Dollard en de noordelijke waddenkust. Daarnaast wordt samengewerkt binnen Wad’n Workshop. In Memento Mori/Levend Erfgoed werken de Rijksuniversiteit Groningen, de Ostfriesische Landschaft, de Fryske Academie en Erfgoedpartners samen aan kennisverwerving en kennisdeling rond grafcultuur. Het betreft zowel de begraafplaatsen zelf als de roerende objecten. Erfgoedpartners ziet deze samenwerking als een eerste stap in de richting van een regionaal overleg/centrum voor regionale cultuur. In 2015 wordt een project afgerond waarin museale collecties aan weerszijden van de grens bijeengebracht worden in een digitaal museum met daarbij een publiekscomponent en een beheerscomponent. Deelnemende musea zijn: Veenkoloniaal Museum, Fraeylemaborg en Openluchtmuseum Het Hoogeland. Aan de Duitse kant zijn het Landesmuseum Emden en het Slotmuseum Jever betrokken. In het verlengde hiervan is een project opgestart met de RUG en Grontmij over begraafplaatsbeheer en advisering aan gemeenten.
Promotie
De gemeenschappelijke promotie van cultureel erfgoed is een belangrijke taak. Dit gebeurt samen met collega instellingen uit Drenthe, Friesland, Ost-Friesland, Emsland, Oldenburgerland en Bremen bij het tot stand komen van het Museummagazine. In 2015 lijkt het weer mogelijk een dergelijk blad te financieren. De musea zijn enthousiast over de formule en het bereik. Erfgoedpartners blijft samenwerken met www.hetverhaalvangroningen.nl. De ontwikkelingen rondom een nieuw digitaal museum en samenwerking binnen verschillende projecten zorgen ervoor dat nauwe contacten blijven bestaan.
11
De kracht van de regio
Erfgoedpartners zet in op de kracht van regionale samenwerking / de culturele biografie. Dit kan het publieksbereik versterken omdat gezamenlijk bezoekers worden gemotiveerd om de regio en de eigen instelling te bezoeken. Door samenwerking kunnen betere presentaties worden gerealiseerd en de betrokkenheid van inwoners met de eigen regio worden verhoogd, waardoor een positieve uitstraling ontstaat. Dit is van belang voor een goed vestigingsklimaat, zeker voor gebieden die met krimp te maken krijgen. Om de continuïteit van projecten en de betrokkenheid van de deelnemende instellingen te waarborgen, zal Erfgoedpartners jaarlijks een bijeenkomst organiseren. Erfgoedpartners wil in dit proces vooral regisseur zijn en de belangrijkste spelers met elkaar verbinden. In 2015 gebeurt dit in de volgende projecten: - Vier 4 mei / Stolpersteine - Voorbereiding Abt Emo lezing en documentaire - Wad’n Workshop
12
