Pharos Jaarplan. Pharos Jaarplan

Pharos Jaarplan

2016

Vastgesteld door de directie op 15 september 2015 Goedgekeurd door de Raad van Toezicht op 23 september 2015

Ph aro s J aarp lan 2 01 6

-1-

Pharos Jaarp lan 2016

-2-

Inhoudsopgave 1

Inleiding

5

2

Over Pharos

11

3

Stimuleringsprogramma Lokale aanpak gezondheidsachterstanden Gezond in… Meerjarenprogramma

15

Preventie en zorg chronische aandoeningen Verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterden Meerjarenprogramma

29

Participatie en eigen regie Laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden Meerjarenprogramma

51

Jeugd en gezondheid Meerjarenprogramma

63

Ouderen en gezondheid Meerjarenprogramma

81

Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen Meerjarenprogramma

91

Vrouwelijke Genitale Verminking Meerjarenprogramma

107

10

Samenwerking RIVM Centrum Gezond Leven (CGL)

117

11

Kennis- en informatieoverdracht

123

4

5

6

7

8

9


-3-


-4-

1 Inleiding Voor u ligt het jaarplan van Pharos, het landelijk Expertisecentrum Gezondheidsverschillen. Actualiteit Op het moment van schrijven van dit jaarplan wordt de actualiteit beheerst door de grote vluchtelingenstromen die op gang zijn gekomen, de grootste sinds de Tweede Wereldoorlog. Ook Nederland heeft hiermee te maken. Niemand weet nog hoe lang deze stromen aanhouden. Partijen in de asielketen zijn druk met noodopvang, huisvesting en vergroten van capaciteit van IND, COA en de zorg voor asielzoekers via het GCA (Gezondheidscentrum Asielzoekers). Gemeenten, scholen en zorgverleners beraden zich op de vraag hoe ze de grotere groep vluchtelingen goed kunnen opvangen, begeleiden en hen de juiste zorg kunnen bieden. Pharos krijgt veel vragen van deze partijen om feitelijke informatie, kennis, handvatten en andere vormen van ondersteuning. Wij geven hier graag gehoor aan. Door de aard en omvang van deze ontwikkeling achten wij het denkbaar dat dit invloed gaat hebben op onze activiteiten, met name in het programma asielzoekers, maar mogelijk ook breder. Wij houden hier uiteraard contact over met het Ministerie van VWS. Kerndoelen Pharos Vanuit het uitgangspunt ‘gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen’ zet Pharos haar kennis in om • de grote gezondheidsverschillen te verminderen • de kwaliteit, effectiviteit en toegankelijkheid van gezondheidszorg voor laagopgeleiden en migranten duurzaam te verbeteren Visie Gezondheidsverschillen Het terugdringen van de grote gezondheidsverschillen is een maatschappelijke opgave van formaat, die om een gezamenlijke inzet van veel partijen vraagt, binnen en buiten de gezondheidszorg. Gezondheid is op de eerste plaats van belang voor de kwaliteit van leven van mensen zelf. Terugdringen van de grote gezondheidsverschillen is echter ook van belang voor de vitaliteit van de samenleving en gemeenten, participatie, de economie, de arbeidsmarkt en kosten van zorg.


-5-

Om gezondheidsverschillen succesvol terug te dringen is een duurzame integrale aanpak nodig. Hierbij gaat gezondheidsbevordering hand in hand met stimuleren van arbeidsdeelname, terugdringen van schooluitval, creëren van een gezondere fysieke en sociale leefomgeving en zorg en preventie die ook goed bij laagopgeleiden en migranten aansluiten. Essentieel binnen een succesvolle aanpak is een actieve - en hoofdrol daarbij van burgers/bewoners zelf en wat het verschil maakt voor mensen, hun leefwereld en eigen regie. Kwaliteit van gezondheidszorg voor iedereen Pharos werkt vanuit de (breed gedeelde) visie dat de gezondheidszorg en gezondheidsbevordering effectief en bereikbaar moeten zijn voor iedereen. Het reguliere stelsel voor gezondheidszorg dient voor alle burgers goed te werken, ongeacht herkomst, sociaal economische status of sekse. Het vraagstuk van gezondheidszorg voor laagopgeleiden en migranten is dus een vraagstuk van kwaliteit van zorg/preventie voor alle burgers. De gebruikelijke sturingsinstrumenten voor kwaliteit kunnen hierbij ingezet te worden. Als we ons hiervoor inspannen, levert dat veel op: een diversiteits- en cultuursensitieve gezondheidszorg komt ten goede aan alle burgers en leidt tot gezondheidswinst en kostenbesparing. Laagopgeleide en migrantencliënten zijn zelf ook verantwoordelijk voor een goed gebruik van ons zorgstelsel en het verbeteren van hun gezondheid. In de kennisprogramma’s richten we ons steeds op beide invalshoeken: de rol van professionele partijen en de rol van burgers zelf. Opgave voor de komende jaren: doen doen doen Op beide terreinen (terugdringen gezondheidsverschillen en verbeteren kwaliteit van gezondheidszorg en preventie voor laagopgeleiden en migranten) zijn er al veel good practices. Veel is al bekend over werkzame elementen. Het gaat er de komende jaren om deze gericht en op grotere schaal te benutten en in te zetten en al doende verder te onderbouwen. Het motto is ‘doen doen doen’, met een duurzame insteek. Pharos zet zich de komende jaren hiervoor in. Strategie en prioriteiten • Onze strategie is erop gericht om de duurzame aanpak van gezondheidsverschillen en verbetering van preventie en zorg voor kwetsbare groepen in het DNA van lokale partijen en netwerken te krijgen. Als zij weten wat de werkzame elementen daarin zijn, kunnen ze de verschillen op korte en lange termijn zelf blijven bestrijden, afgestemd op de lokale of regionale situatie en vraagstukken. • Een dergelijke duurzame aanpak vraagt om meerjarige samenwerkingstrajecten met de probleemeigenaren, degenen die verantwoordelijk zijn voor deze opgaven: gemeenten, beroepsgroepen op diverse domeinen, aanbieders, verzekeraars en cliënten- en burgerorganisaties. • Steeds vaker vragen partners om landelijke en internationale kennis te helpen vertalen naar hun specifieke situatie. One size fits all bestaat niet. Voor lokale en regionale partijen willen we hierin een vanzelfsprekend partner zijn, die kennis inzet om in co-creatie bij lokale opgaven te helpen. Dat vraagt om een goede en vruchtbare samenwerking met lokale en regionale kennisnetwerken en een goede positionering en benutten van landelijke/internationale en lokale kennis.


-6-

•

•

Centraal in onze strategie is de actieve betrokkenheid van laagopgeleiden en migranten zelf. We maken met hen zichtbaar wat voor hen het verschil maakt, in hun leefwereld en voor hun eigen regie. Last but not least: de komende jaren staat co-creatie, gebruik en implementatie van kennis centraal, en het op veel grotere schaal inzetten daarvan. Focus ligt daarbij op de maatschappelijke outcome.

De kennisprogramma’s van Pharos vertalen deze strategie en prioriteiten naar hun aanpak en werkwijze. Nationaal Programma Preventie en pledges Pharos Gezondheidsverschillen staan op de agenda. Bewoners van achterstandswijken leven gemiddeld 7 jaar korter en zo’n 19 jaar minder in goede gezondheid. Steeds meer partijen realiseren zich de impact hiervan en willen een bijdrage leveren aan de oplossing ervan. In het NPP is de ambitie opgenomen de grote gezondheidsverschillen te reduceren. Pharos ondersteunt die ambitie van harte. Tijdens de startconferentie van Alles is gezondheid heeft Pharos een pledge ondertekend, waarin we onze bijdrage hebben verwoord: • Gemeenten en professionals zullen we op maat adviseren over wat wel en niet werkt in de integrale wijkgerichte aanpak van gezondheidsverschillen en hoe de samenwerking en dialoog met laagopgeleiden, laaggeletterden en migranten aan te gaan. • Samen met de NHG, de LHV en het CGL verzamelen en verspreiden we goede voorbeelden van samenwerking tussen preventie en zorg, tussen de publieke gezondheidszorg, huisartsenvoorzieningen en het sociale domein. Pharos besteedt daarbij extra aandacht aan voorbeelden die inzetbaar zijn bij laagopgeleiden en migranten. • Samen met de KNMP voeren we een 4-jarig programma uit gericht op veiliger en beter geneesmiddelengebruik bij laaggeletterden en migranten. • De vele instrumenten voor het herkennen en goed hanteren van laaggeletterdheid en geringe gezondheidsvaardigheden zullen we zo goed mogelijk verspreiden en het gebruik ervan stimuleren. In mei 2015 hebben we een tweede pledge ondertekend van de Alliantie Gezondheid en Geletterdheid. Daarbij hebben we toegezegd: • de invloed van laaggeletterdheid op gezondheid breed te blijven agenderen. • professionals te blijven trainen in het herkennen van laaggeletterdheid en het verbeteren van hun communicatie met laaggeletterden. • via zorgprofessionals en gemeenten laaggeletterden helpen toe te leiden naar taalscholing. Stimuleringsprogramma Gezond in… Via het Stimuleringsprogramma Gezond in… ondersteunen we samen met Platform31 164 GIDS-gemeenten in hun duurzame integrale aanpak van gezondheidsachterstanden. Deze gemeenten zijn zelf verantwoordelijk en bepalen hun eigen aanpak. Pharos en Platform31 bieden advies over wat wel en niet werkt en reiken instrumenten en goede voorbeelden aan. Gezond in… is gestart in juni 2014 en loopt door


-7-

tot 2018. Met alle gemeenten zijn inmiddels gesprekken gevoerd over hun aanpak. Dat geeft een goed beeld van de stand van zaken. Gemeenten reageren positief op het programma. Zij onderkennen het belang van een brede aanpak van gezondheidsachterstanden en zien de winst ervan voor de doelen die zij bij de decentralisaties hebben. In 2016 geven we een aantal thema’s extra aandacht: de samenwerking met de eerste lijn en het sociale domein, het actief betrekken van burgers in de aanpak van gezondheidsachterstanden, de invloed van de fysieke omgeving, de relatie tussen armoede/ schulden en gezondheid, de impact van laaggeletterdheid en kosten-baten analyses van aanpakken. Gezondheidsachterstanden zijn sterk aanwezig in krimpgebieden. In de veenkoloniën ondersteunen we de daar ontwikkelde regionale aanpak ervan. Met de thema-instituten intensiveren we samenwerking rondom het reduceren van gezondheidsachterstanden in LOT-i verband. Gezond in… werkt samen met een breed scala aan partners op de diverse domeinen van de integrale aanpak. Verantwoord medicijngebruik, laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden Ook laaggeletterdheid staat op de agenda en de grote impact die dat heeft op het leven en de gezondheid van mensen. Drie ministeries voeren samen het programma Tel mee met Taal uit, waarin zij mensen gericht toeleiden naar taalscholing. Samen met Stichting Lezen en Schrijven starten we in 2016 pilots in 4 gemeenten, waarin we nagaan hoe we de aanpak van gezondheidsachterstanden en die van laaggeletterdheid kunnen combineren. Met de KNMP continueren we het 4 jarig programma Verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterden. De afgelopen jaren hebben we een groot deel van de apothekers bereikt en het vraagstuk op hun agenda gekregen. In 2016 en 2017 werken we met hen aan instrumenten ter bevordering van therapietrouw en het borgen van de opgedane kennis in richtlijnen en opleidingen van apothekers. Ook huisartsen en wijkverpleegkundigen ondersteunen we in hun communicatie met laaggeletterde patiënten. Daar gaan we in 2016 mee door en verbreden de inzet naar diëtisten, verloskundigen en sociale wijkteams. Accent ligt in al deze inspanningen op het gebruik en de implementatie van alle instrumenten die er al op dit terrein ontwikkeld zijn. Decentralisaties Gemeenten zijn vooral bezig met het goed vormgeven van hun taken in het kader van de 3 D’s. Vele van hen vragen zich af hoe ze de integrale aanpak van gezondheidsachterstanden kunnen verbinden aan het sociaal domein. In 2016 ondersteunen we gemeenten daarin. We maken onder andere handvatten die gemeenten kunnen gebruiken bij hun inkoop. Ook in andere programma’s, waaronder Jeugd, Ouderen en Asielzoekers en Vluchtelingen spelen we in op de decentralisaties. Er is een grote vraag naar hoe laagopgeleiden en migranten beter te bereiken en ondersteunen, ook in eigen mogelijkheden. Het programma Jeugd ondersteunt in 2016 sociale wijkteams daarin en verspreidt de kennis naar andere gemeenten, onder andere via sites als Opvoeden.nl. Het programma besteedt ook aandacht aan de meest kwetsbare kinderen in nieuwkomersgezinnen. Het programma Ouderen zet kennis in om gemeenten en lokale partijen te helpen bij de zorg voor en eigen regie van migranten- en laagopgeleide ouderen, met name bij dementie. Samen met Ín voor


-8-

mantelzorg werken we aan bestrijding van overbelasting bij migrantenmantelzorgers. En we onderzoeken hoe initiatieven voor langer thuis wonen, domotica en eenzaamheidsbestrijding beter kunnen aansluiten bij deze groepen. Extra aandacht besteden we aan ouderen in krimpregio’s. Asielzoekers en vluchtelingen Via de media worden we dagelijks geconfronteerd met de conflicten in de wereld en de grote groepen vluchtelingen die op drift zijn. Ook in Nederland is sprake van een toename van asielzoekers, zij het niet zo groot als in andere landen. De capaciteit van opvang, zorg en ondersteuning moet daarop steeds aangepast worden. Een deel van de asielzoekers en vluchtelingen kampt met extra (psychische) gezondheidsproblemen onder invloed van hun omstandigheden. Nederlands beleid is dat zij zorg ontvangen van de reguliere zorgaanbieders. Pharos ondersteunt zorgaanbieders, gemeenten en wijkteams daarin met informatie en kennis. We verwachten een toename in de vraag op dit gebied, met mogelijk implicaties voor het jaarplan. In 2016 richten we ons in ieder geval op vroegtijdige signalering van gezondheidsproblemen, ook bij kinderen in vluchtelingengezinnen. Daarnaast werken we aan een samenhangende aanpak in gemeenten, oog voor hele kwetsbare vluchtelingen daarbij en informatie waarmee vluchtelingen zelf beter de weg vinden in het Nederlandse systeem. Preventie en goede zorg dichtbij huis Een van de prioriteiten in het beleid is versterken van preventie en zorg dichtbij huis én zorgen dat deze meer hand in hand gaan. Het programma Preventie en zorg chronische aandoeningen draagt daaraan bij. Het ondersteunt de eerstelijnszorg bij het effectiever maken van de preventie en zorg aan laagopgeleiden en migranten. Het programma werkt hiertoe al jaren goed samen met NHG, LHV en huisartsen in achterstandswijken. Plannen komen doorgaans in overleg tot stand en dat levert resultaten op die werken. Een voorbeeld daarvan zijn de adviezen die we ontwikkeld hebben voor huisartsen rondom lichamelijk onverklaarbare klachten (SOLK), die erg gewaardeerd worden. Huisartsenpraktijken in achterstandswijken lopen over met dit soort klachten. Op verschillende manieren verspreiden we in 2016 voorbeelden van effectieve preventie bij deze groepen. We bereiken daarmee 900 huisartsen in achterstandswijken. In 2016 verspreiden we ook een instrument voor zelfmanagement bij laagopgeleide diabetespatiënten en helpen we de zorg in de laatste levensfase en zorg bij kanker aan laagopgeleiden en migranten te verbeteren. Gezond opgroeien Voor gezond opgroeien moeten we er in de levens van kinderen vroeg bij zijn. Daar is het beleid ook op gericht: op vroegsignalering en preventie. Het programma Jeugd zet haar kennis in om scholen, de JGZ en laagopgeleide en migrantenouders hierin te ondersteunen. We doen dat onder andere binnen de Gezonde School, waarin we met het CGL, de thema-instituten en het onderwijs samenwerken. In 2016 ontwikkelen we samen met het Trimbos en andere partners een programma voor sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen, als onderdeel van de Gezonde School-aanpak. Daarmee zullen ook kinderen op basisscholen in achterstandswijken bereikt worden. Op verzoek van de G4 zoeken we naar interventies die ook bij migrantenjeugd en kinderen van laagopgeleiden overgewicht effectief bestrijden.


-9-

Participatie en eigen regie Gezondheidsachterstanden worden niet teruggedrongen als mensen er zelf niet de hoofdrol inspelen. En de gezondheidszorg functioneert beter als patiënten zelf aan het roer staan, al dan niet ondersteund via de vele gezondheidsapps, eHealth- en zelfmanagementinstrumenten, andere digitale hulpmiddelen, voorlichtingssites én patiëntenorganisaties. De voorlichting, apps en eHealth- hulpmiddelen zijn niet altijd goed te gebruiken voor laagopgeleiden, laaggeletterden en migranten. Het programma Participatie en eigen regie helpt deze toepassingen voor hen geschikt te maken. Daarnaast adviseren we jaarlijks 5 nieuwe patiëntenorganisaties en 20 nieuwe cliëntenraden over het betrekken van laagopgeleiden en migranten. In alle andere programma’s is participatie en eigen regie van mensen zelf een belangrijk item. Vrouwelijke Genitale Verminking We hebben in Nederland een Zero Tolerance-beleid rondom vrouwelijke genitale verminking. De Nederlandse ketenaanpak van VGV werkt vrij goed en staat internationaal als good practice bekend. De afgelopen jaren werd duidelijk dat VGV waarschijnlijk in meer landen voorkomt dan aanvankelijk gedacht. Daaronder bevinden zich landen van waaruit veel mensen in Nederland asiel aanvragen of eerder gemigreerd zijn. In 2016 verzamelen we kennis over het voorkomen van VGV in het Midden Oosten en doen we een vervolgonderzoek naar VGV in Indonesië. Deze kennis dient vervolgens vertaald te worden naar de lijst van risicolanden voor VGV. In 2016 ondersteunen we weer sleutelpersonen in risicogroepen in hun preventiewerk en werken we samen met partijen aan het verbeteren van de zorg aan vrouwen die reeds besneden zijn. Samenwerking met het RIVM/CGL en thema instituten Pharos participeert in het samenwerkingsverband met de thema instituten (LOT-i) en het CGL. De activiteiten die daarbinnen gezamenlijk opgepakt worden zijn beschreven in het Gezamenlijke Werkplan 2016 Thema instituten. In 2016 gaan we nauwer samenwerken rondom de reductie van gezondheidsachterstanden en de ondersteuning van gemeenten en lokale partijen daarin.

Drs. M.T.M. van Berkum MSM Directeur Pharos


- 10 -

2 Over Pharos Pharos, landelijk Expertisecentrum Gezondheidsverschillen, zet haar kennis en expertise in om: • Gezondheidsverschillen te verminderen. • De kwaliteit, effectiviteit en toegankelijkheid van gezondheidszorg voor laagopgeleiden, migranten en vluchtelingen duurzaam te verbeteren. Pharos is ook landelijk expertisecentrum op het terrein van de preventie van vrouwelijke genitale verminking. Missie Pharos Vanuit het uitgangspunt ‘gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen’, zet Pharos kennis in om de grote gezondheidsverschillen terug te dringen, de kwaliteit, effectiviteit en toegankelijkheid van de gezondheidszorg voor laagopgeleiden en migranten te verbeteren en preventie en het zelfmanagement bij deze groepen te versterken. Pharos hanteert hierbij het door M. Huber ontwikkelde concept voor positieve gezondheid: Gezondheid is het vermogen van mensen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven (Huber, 2012). De visie en strategie van Pharos is verwoord in de inleiding. Profiel Pharos is een onafhankelijk en landelijk expertisecentrum. Zij is zowel kennisproducent als kennismakelaar. Zij werkt op geleide van de vraag en gelooft in het in co-creatie met betrokkenen ontwikkelen en bruikbaar maken van kennis, in samenwerking en verbinding. Pharos beschikt over in ruim 30 jaar opgebouwde expertise en brede netwerken. Zij is daardoor bij uitstek de organisatie waar je terecht kunt als je wilt weten hoe je ervoor kunt zorgen dat de kwaliteit en effectiviteit van gezondheidszorg ook gegarandeerd zijn voor laagopgeleiden en migranten en hoe gezondheidsverschillen aan te pakken. De kennis van Pharos steunt op drie bronnen: • Wetenschappelijke kennis. • Praktijkkennis van zorgen hulpverleners en andere actoren.


- 11 -

•

Ervaringskennis van cliënten.

Diensten en producten van Pharos • Informatie, advies en ondersteuning op geleide van de vraag en op maat. • Onderzoeken en quick scans. • Beschikbaar stellen ‘state of the art’ kennis en informatie over: o gezondheidsverschillen en de aanpak ervan. o de gezondheid van laagopgeleiden/laaggeletterden, migranten en vluchtelingen. o de toegankelijkheid, kwaliteit en effectiviteit van de gezondheidszorg voor deze groepen. • Interventies, good practices en werkzame elementen op het gebied van: o gezondheid van laagopgeleiden/laaggeletterden, migranten en vluchtelingen. o het bevorderen van de toegankelijkheid, de kwaliteit en effectiviteit van de gezondheidszorg en voorzieningen voor deze groepen. o preventie van meisjesbesnijdenis. Het gaat hierbij doorgaans om het aanpassen en aanvullen van reguliere en reeds bestaande interventies, zodat deze ook bruikbaar zijn voor deze groepen. • Verspreiding en ondersteuning bij implementatie van methodieken en interventies. • Aanvulling van bestaande richtlijnen en kwaliteitscriteria zodat ze ook toepasbaar zijn voor zorg aan laagopgeleiden en migranten. • Ondersteuning op het terrein van samenwerking met en actieve participatie van laagopgeleide en migranten-burgers • Bijdragen aan curricula van opleidingen. • Stimuleren en organiseren van kennisuitwisseling en kennisnetwerken. • Deskundigheidsbevordering, trainingen en (bij)scholing op maat. • Publicaties. • Debatten, congressen, expertmeetings, werkconferenties en dergelijke. • Beleidssignalering en -advisering. Samenwerkingspartners en klanten van Pharos Pharos werkt gezondheidszorgbreed en heeft een groot en gevarieerd netwerk. Partners en klanten zijn onder andere: • Gemeenten en de Vereniging van Nederlandse gemeenten (VNG). • Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), Onderwijs, ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), ministerie van Buitenlandse zaken (BZ), ministerie van Veiligheid en Justitie (V&J). e e • Zorgprofessionals en aanbieders in de 1 en 2 lijnszorg, huisartsen- en specialistische zorg, gezondheidscentra, verpleegkundigen, apothekers, jeugdgezondheidszorg (JGZ), jeugdzorg en -hulpverlening, jeugdpsychiatrie, Centra voor Jeugd en Gezin (CJG), verloskundige zorg, maatschappelijk werk en maatschappelijke opvang, Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdiensten (GGD-en), GGD GHOR, fysiotherapie,


- 12 -

•

•

• •

• •

MEE- organisaties, de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ), thuiszorg, ouderenzorg en Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK’s), Steunpunten huiselijk geweld, Sense centrum voor seksuele gezondheid, Regionale Ondersteuningsstructuren (ROS-en), welzijnsorganisaties, Sanquin bloedvoorziening Beroeps- en koepelorganisaties als de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst (KNMG), Landelijke Huisartsenvereniging (LHV), Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen, Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP), Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM), regionale apothekersverenigingen, Stichting Bedrijfsfonds Apotheken (SBA), Service Apotheek, Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV), Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN), Orde van medisch Specialisten, Johannes Wier Stichting, Nederlands Instituut van Psychologen (NIP), GGZ NL, ActiZ brancheorganisatie zorgondernemers, Aedes brancheorganisatie voor woningcorporaties, Nederlands Genootschap Fysiotherapie, AMAN Associatie Marokkaanse Artsen Nederland, LOVAH, Landelijke Organisatie Van Aspirant Huisartsen, EADV Nederlandse vereniging van Praktijkondersteuners, FBA (Farmaceutisch Bureau Amsterdam), VELO. Patiënten en cliëntenorganisaties: PGOsupport, onafhankelijke netwerkorganisatie voor patiënten-gehandicapten- en ouderenorganisaties, Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF), LOC Zeggenschap in zorg, Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM), CSO Koepel van ouderenorganisaties, Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland (CG raad), Zorgbelang Nederland en lokale belangenbehartiging, Cliëntenbelang, st. Allochtonen met Kanker (SAK), Ypsilon, MEZZO, lokale cliënten- of belangenorganisaties. Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RV&S), Raad Gezondheidsonderzoek, Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ), Raad voor de Kinderbescherming. Zorgverzekeraars zoals Zorgverzekeraars Nederland, Agis Achmea, Menzis, CZ, Zorginstituut Nederland, stichting Miletus samenwerkingsverband van zorgverzekeraars voor het meten van de ervaringen van de patiënt in de zorg. Woningbouwverenigingen, WoonSaem Kenniscentrum Gemeenschappelijk Wonen voor Oudere Migranten, architectenbureau Remake. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) Centrum Gezond Leven (CGL), ZonMw, Kwaliteitsinstituut voor de zorg, Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ), Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), Movisie, Kenniscentrum seksualiteit Rutgers WPF, Soa-Aids Nederland, Nederlands Jeugdinstituut (NJI), Opvoeden.nl, PO raad, VO raad, Trimbos, Mikado, Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB), Vilans, Schorer, Voedingscentrum, JOGG, Alles is Gezondheid, Stichting Consument en Veiligheid, kenniscentrum Overgewicht, Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL), Nederlandse Organisatie voor toegepast natuurwetenschappelijk onderzoek ( TNO), Centraal Begeleidingsorgaan (CBO), ondergebracht bij TNO, VerweyJonker Instituut, NictiZ expertisecentrum voor standaardisatie en


- 13 -

•

• • • •

•

• •

eHealth, Kennisplatform Integratie & Samenleving (KIS), Landelijk Kenniscentrum LVG (Licht Verstandelijk Gehandicapten), universiteiten, Universiteit Utrecht (UPPER netwerk). Samenwerkende Gezondheidsfondsen, Diabetesfederatie, Diabetesvereniging Nederland, Diabetesfonds, Longfonds, Reumapatiëntenbond, Stichting allochtonen en kanker, Mammarosa, Nederlandse Stoma Vereniging, Pink Ribbon, KWF kankerbestrijding, Nederlandse Hartstichting, Alzheimer Nederland. Universiteiten, academische ziekenhuizen, onderwijsinstellingen, opleidingsinstituten. Bureau Medische Advisering van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (BMA/IND) en Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA.) Platform for International Cooperation on Undocumented Migrants (Picum) en Dokters van de wereld. Federatie van Somalische Associaties in Nederland (FSAN), FSAN-jongerenorganisatie Agents of Change, Vluchtelingen Organisaties Nederland (VON), Plan Nederland, The Association of European Parliamentarians with Africa (AWEPA), St. Marokkaanse Nederlanders, Stichting Hindustani, HTIB, Stichting Voorlichters Gezondheid (SVR), Inter-Lokaal en andere organisaties van migranten/vluchtelingen. Nidos onafhankelijke (gezins)-voogdij instelling voor alleenstaande minderjarige asielzoekers, Defence for Children en ECPAT, LOWAN landelijk steunpunt voor het onderwijs aan nieuwkomers VluchtelingenWerk Nederland, Amnesty, Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF, Instituut voor Mensenrechten en Medisch Onderzoek (IMMO). Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), Healthnet TPO. World Organization of Family Doctors (WONCA), North American Primary Care Research Group (NAPCRG), European Public Health Association (EUPHA).


- 14 -

3 Stimuleringsprogramma Lokale aanpak gezondheidsachterstanden Gezond in… Meerjarenprogramma

Inleiding Gemeenten hebben baat bij gezonde burgers. Ze participeren meer, zijn zelfredzamer, maken minder gebruik van uitkeringen en leveren een grotere bijdrage aan de economie. Niet iedereen is echter even gezond en we weten dat – als we niets doen – de gezondheidsachterstanden verder op lopen. Gemeenten hebben de verantwoordelijkheid om deze gezondheidsachterstanden op lokaal niveau terug te dringen en kiezen daarbij hun eigen aanpak. Via de decentralisatie-uitkering Gezond in de Stad (GIDS) krijgen 164 gemeenten vier jaar lang middelen om een extra impuls te geven aan een integrale aanpak. Ter stimulering is het programma Gezond in… gestart om GIDS gemeenten hierbij te adviseren en inspireren op basis van actuele (inter)nationale inzichten. Het programma biedt concrete instrumenten om de eigen lokale aanpak effectiever te maken vanuit een procesmatige en brede aanpak. Hierbij wordt niet alleen ingezet op leefstijl maar juist ook op andere thema’s zoals laaggeletterdheid en armoede die direct van invloed zijn op sociaal economische aspecten van gezondheidsachterstanden. Vanuit landelijk overzicht van ontwikkelingen op dit terrein, kunnen de adviseurs van Gezond in... inzichten bij elkaar brengen en zo processen helpen versnellen. Het stimuleringsprogramma wordt uitgevoerd door Pharos en Platform31 en gefinancierd door VWS. Gezond in… aanpak Om gezondheidsachterstanden terug te dringen is zowel op lokaal, regionaal als landelijk niveau een samenhangende aanpak nodig. De (internationale) ervaring leert dat een integrale aanpak gericht op een gezonde leefstijl, gezonde fysieke en sociale omgeving, goede en


- 15 -

toegankelijke zorg en participatie nodig is om duurzaam effect te sorteren. Op deze vijf sporen kan op lokaal niveau het verschil worden gemaakt. Uit nationale en internationale studies, programma’s en ervaringen blijkt dat daarbij acht pijlers de aanpak effectiever maken. Dit is de zogenaamde Gezond in… aanpak met zijn 5 sporen en 8 pijlers.

Doelen Het doel van het stimuleringsprogramma is afgeleid van de ambitie die in het Nationale Programma Preventie (NPP) staat: de verschillen in levensverwachting tussen groepen inwoners zijn in 2030 gelijk of kleiner dan de verschillen op dit moment. De verschillen in het aantal jaren in goede (ervaren) gezondheid zijn in 2030 significant verminderd. Doel van het programma Gezond in... Een bijdrage leveren aan een duurzame, lokale aanpak van gezondheidsachterstanden door gemeenten te adviseren, goede voorbeelden en kennis te verspreiden en door bestaande aanpakken te versterken. Het programma stimuleert een procesmatige aanpak waarbij initiatieven ondergebracht worden in regulier beleid en financiering. Dit is een voorwaarde voor een duurzame en langademige aanpak. Specifieke doelstellingen • Stimuleren dat in veel meer gemeenten een duurzame, integrale en doelgerichte aanpak van gezondheidsachterstanden wordt gerealiseerd. • Advies op maat en ondersteuning van gemeenten en lokale partijen, afgestemd op de lokale situatie. • Verspreiden, delen en integreren van kennis o Goede aanpakken (uit binnen-en buitenland) o Het proces dat lokaal nodig is voor een duurzame aanpak van gezondheidsachterstanden o Lessen uit eerdere programma’s o Versterken van de rol en betrokkenheid van burgers o Bereik van interventies vergroten en stimuleren van gebruik • Stimuleren dat integrale aanpakken beter worden onderbouwd • Stimuleren van monitoring van de ontwikkeling van gezondheidsachterstanden

Terugblik Terugkijkend op het eerste jaar Gezond in… zijn goede stappen gezet om te stimuleren dat in veel meer gemeenten een integrale procesmatige en doelgerichte aanpak van gezondheidsachterstanden gerealiseerd wordt. In de eerste helft van 2015 zijn alle verkennende gesprekken met de 164 GIDS gemeenten afgerond. Daarnaast zijn gemeenten geadviseerd om te komen tot een gedragen, doelgericht en integraal plan van aanpak. Ook werden goede voorbeelden gedeeld en zijn gemeenten die aan dezelfde vraagstukken werken aan elkaar gekoppeld. Bewustzijn bij gemeenten vergroot Het bewust zijn van gezondheidsachterstanden en het belang van een duurzame aanpak op 5 sporen en 8 pijlers is vergroot door de lokaal gehouden gesprekken met gemeenten. Ook de twee landelijke studiedagen, de lokale en regionale bijeenkomsten, het online platform


- 16 -

van Gezond in… , de kennisdossiers en de ontwikkelde instrumenten hebben hier een bijdrage aan geleverd. Verbindingen tussen beleidsdomeinen en met GGD-en gelegd Bij het merendeel van de gemeenten is het gelukt om verbindingen te leggen tussen beleidsdomeinen. Vaak tijdens het eerste gesprek, maar ook als gevolg van het eerste gesprek. Op aanraden van Gezond in... werd regelmatig de eigen GGD betrokken bij het overleg. Meedenken en advisering De reacties die de adviseurs krijgen op de (eerste) gesprekken en advisering zijn positief. De gemeenten stellen het op prijs dat dit programma naar hen toe komt. Men waardeert de goede voorbereiding en de integrale blik. Ook vonden gemeenten het prettig dat een link werd gelegd naar de goede activiteiten die al lopen bij gemeenten en die versterkt kunnen worden. De gesprekken leveren energie op. Dit vertaalt zich naar een meer positieve en proactieve houding voor een lokale aanpak. Gezond in… instrumenten Ter stimulering van de integrale aanpak van gezondheidsachterstanden zijn verschillende instrumenten ontwikkeld en excursies, expertmeetings en studiedagen georganiseerd. Voorbeelden hiervan zijn: kennisdossiers over de vijf sporen en acht pijlers, de checklist Hoe ver ben ik met de integrale aanpak en een overzicht van instrumenten met betrekking tot maatschappelijk rendement. Ook is een Menukaart samengesteld met kennis en ondersteuningsmogelijkheden van andere partners, Platform31 en Pharos die gemeenten kunnen gebruiken c.q. inkopen ten behoeve van de aanpak gezondheidsachterstanden. Naast de landelijke studiedagen met workshops en de regionale bijeenkomsten, is een expertmeeting Schuldhulpverlening en gezondheid georganiseerd en een excursie Fysieke omgeving en gezondheid in samenwerking met de gemeente Utrecht. Ook werd de trainingsmodule Gezondheid voor sociale wijkteams ontwikkeld en zijn de lessons learned van de integrale aanpak sociaal domein vertaald naar het programma Gezond in.... Verbinding met relevante partijen Bij het toegankelijk maken en de bundeling van kennis is met veel relevante partijen samengewerkt. Zo heeft een aantal organisaties zoals Trimbos, Voedingscentrum, NISB, CGL en JOGG bijgedragen aan de ontwikkeling van de Gezond in… kennisdossiers. Aan GGD GHOR is een opdracht verstrekt voor de ontwikkeling van indicatoren die gebruikt kunnen worden voor een wijk- of gebiedscan. Waar dat wenselijk was heeft afstemming plaatsgevonden met partners als AIG, VNG, Healthy Pregnancy, ZonMw, ROS-netwerk, Zorgbelang, Agenda voor de Zorg, Gezondheidsfondsen, andere kenniscentra en thema- instituten. Er was uitwisseling en afstemming met het netwerk Integrale aanpak (ministerie BZK) en met de netwerken Smart Cities, netwerk Omgevingsvisie en Agenda stad rondom de city deals, Kenniscentrum Healthy Urban living en het Jaar van de ruimte. In de Veenkoloniën is gezamenlijk opgetrokken met Zorg Innovatie Platform, regionale GGD-en, en andere partijen in het kader van de inzet van het Amendement van het lid Wolbert. De Adviesraad en begeleidingsgroep Wethouders zijn tweemaal bij elkaar gekomen. Vragenlijst VWS aan wethouders GIDS-gemeenten


- 17 -

Om te volgen of gemeenten stappen maken in de integrale aanpak van gezondheidsachterstanden heeft VWS met hulp van Gezond in... een vragenlijst opgesteld die onder meer gebaseerd is op de 5 sporen en 8 pijlers en toetst in hoeverre er een integrale, procesgerichte aanpak wordt ingezet. Het ministerie zal deze jaarlijks versturen naar de GIDSgemeenten. In mei 2015 is dit voor de eerste keer gebeurd. Gezond in.....heeft de uitkomsten benut voor het aanscherpen van haar werkprogramma. Voorbeelden hiervan zijn extra aandacht voor procesmanagement, betrekken van burgers en fysieke omgeving.

Opvallende zaken, relevante ontwikkelingen en consequenties voor jaarplan 2016 Uit de gesprekken met gemeenten, de wethouders uit de begeleidingsgroep, de Adviesraad, de resultaten van de vragenlijst van VWS en de eigen analyse (zowel intern als extern) van het team van Gezond in…, komen een aantal zaken en ontwikkelingen naar voren die we meenemen naar het jaarplan 2016. Te smalle aanpak bij deel van gemeenten De ronde langs gemeenten in 2015 heeft een aantal uitdagingen blootgelegd. Een deel van de gemeenten heeft de neiging om voor een (in eerste instantie) te smalle aanpak te kiezen. Hierbij richten ze zich dan vaak op gedrag/leefstijl en zetten daarbij nauwelijks in op de verbreding naar andere sporen. Soms ook worden de middelen nog op projectbasis of voor inzet van FTE (JOGG, buurtsportcoach) ingezet. De gemeenten maken deze keuzes met name om de aanpak behapbaar te houden. Dit wil niet zeggen dat men het belang van een duurzame aanpak op 5 sporen en 8 pijlers niet herkent. Dit is veelal wel het geval. De lokale praktijk is echter weerbarstig en de contactpersonen met wie wij spreken hebben wisselende invloed op de gemeentelijke agenda. Daarnaast horen we regelmatig dat contactpersonen en de gemeenten onder druk staan vanwege de aandacht die gaat naar uitvoering van de drie decentralisaties in het sociale domein. Conclusie voor jaarplan 2016 De aanpak van gezondheidsachterstanden vraagt om een integrale, doelgerichte aanpak, waarbij ingezet wordt op 5 sporen en 8 pijlers, de Gezond in… aanpak. In 2016 zal deze boodschap steviger worden gebracht naar gemeenten. Adviseurs nemen daarbij de rol van ‘positief kritische expert’. Uit de analyse van de vragenlijst van VWS voor Gidsgemeenten blijkt dat een flink deel van de respondenten (42%) nog aan de slag is met een plan van aanpak; dit biedt een mooie kans om de keuze voor een brede integrale aanpak nogmaals te stimuleren. Daar waar gemeenten nog geen gedragen aanpak hebben, zal deze actiever op strategisch niveau gestimuleerd worden bij het bestuur en de verschillende directies binnen gemeenten. Actuele vragen van gemeenten en wethouders Uit de rondgang bij gemeenten blijkt dat veel gemeenten vragen hebben e over samenwerking met de 1 lijn: hoe organiseer je dat (vooral met de huisartsenzorg), verbinding met het sociale domein, versterken van de rol van bewoners en het daadwerkelijk bereiken van de lage SES groep, de samenwerking met zorgverzekeraars, het proces om te komen tot een gedragen plan, het krijgen van goede voorbeelden en uitwisseling van kennis met andere gemeenten.


- 18 -

Daarnaast zijn er vragen rond het monitoren van activiteiten en effecten om inzicht te krijgen in de kosteneffectiviteit van maatregelen en het maatschappelijk rendement. Ook de wethoudersgroep die over het Programma van Gezond in… adviseert, heeft hier aandacht voor gevraagd. Zij hebben behoefte aan ‘parels’, zichtbare resultaten voor het college en aan handvatten voor sturing (aan welke knoppen moet gedraaid worden), prestatiemeting en verantwoording op een dergelijk breed en integraal onderwerp. De wethoudersgroep vraagt ook of Gezond in... handvatten kan meegeven die zij bij het aanbesteden, de inkoop of het geven van opdrachten aan derden kunnen gebruiken. Dit om ook bij lokale aanbieders een bijdrage aan de aanpak van gezondheidsachterstanden en lokale samenwerking te stimuleren. Conclusie voor jaarplan 2016 De vragen van gemeenten worden meegenomen in de advisering en waar nodig vertaald in concrete instrumenten die landelijk benut kunnen worden. Denk daarbij aan monitorinstrumenten en inzichtelijk maken van maatschappelijk rendement. Vragen op het vlak van versterking rol van burgers verdienen extra aandacht; dit is in de optiek van het programma een van de belangrijkste succesvoorwaarden. Ook uit de analyse van de VWS vragenlijsten blijkt dat gemeenten niet hoog scoren op bijvoorbeeld het gesprek met burgers aangaan op basis van de wijkscan. We gaan in 2016 zorgen dat hier extra stappen in worden gezet door met een aantal gemeenten de ambitie burgers in de hoofdrol concreet gestalte te geven. Ook investeren we in hulpmiddelen om de sociale wijkteams goed te betrekken bij de lokale aanpak van gezondheidsachterstanden. Op een aantal van de genoemde vraagstukken zijn er kansrijke externe ontwikkelingen en initiatieven zoals nieuwe ideeën over infrastructuur in de wijk, goede vormen van samenwerking met zorgverzekeraars en regionale polissen en de nieuwe Omgevingswet. Deze worden verkend, waar nodig worden ideeën gecombineerd of verder gebracht en vervolgens vertaald naar instrumenten waarmee landelijk voordeel kan worden gedaan. Thema’s die extra aandacht verdienen Uit de analyse valt op dat gemeenten binnen hun aanpak op een beperkt aantal thema’s inzetten en dat sommige, in onze ogen ook essentiële onderwerpen, nog onderbelicht zijn. Het gaat onder andere om de relatie tussen gezondheid en laaggeletterdheid, armoede en schuldhulpverlening en de fysieke omgeving; dit laatste thema scoort ook minder in de antwoorden op de VWS vragenlijst. Conclusie voor jaarplan 2016 In het land zijn mooie innovatieve aanpakken van armoede en schuldhulpverlening te vinden en ook initiatieven rond een gezonde fysieke omgeving zijn volop in ontwikkeling. Deze worden verzameld en (samen met een aantal gemeenten) verder uitgediept zodat leerpunten met andere gemeenten kunnen worden gedeeld. Nieuwe pilots worden gestart om de aanpak gezondheidsachterstanden te verbinden met de aanpak van laaggeletterdheid.


- 19 -

Hierbij wordt samenwerking gezocht met relevante partijen en programma’s zoals onder andere academische werkplaatsen, CGL, GGD -en, Wmo -werkplaatsen, Stichting Lezen & Schrijven, Verweij Jonker Instituut, Platform Gezond Ontwerp, Smart Cities, KDT, Experiment en Netwerk Omgevingsvisie, TU Twente, lectoraat Hogeschool Utrecht en Hogeschool van Amsterdam, CINOP-ECBO, Infrastructuur Gezonde Wijk en de Integrale Aanpak.

Wat gaan we in 2016 doen? Op basis van de lange termijn doelen en de analyse van het eerste jaar van dit programma zal in 2016 Gezond in...zich richten op de volgende onderdelen: 1. Advisering aan GIDS-gemeenten bij het zetten van vervolgstappen richting een duurzame, doelgerichte, integrale aanpak van gezondheidsachterstanden. 2. Extra aandacht voor thema’s: bewoners in de hoofdrol, samenwerking met de 1e lijn, samenwerking met het sociale domein, armoede en schuldhulpverlening, laaggeletterdheid en fysieke omgeving. 3. Stimuleren monitoring en onderbouwing van de integrale aanpak van gezondheidsachterstanden. Daarnaast investeren we in communicatie, brede agendering en samenwerking met externe partners; deze zaken spelen een belangrijke rol bij het waarmaken van bovenstaande ambities. Uiteraard blijft aandacht nodig voor de doorontwikkeling en organisatie van het programma.

1. Advisering aan GIDS-gemeenten bij het zetten van vervolgstappen richting een duurzame, doelgerichte, integrale aanpak van gezondheidsachterstanden. Het programma gaat een nieuwe fase in. In de eerste gespreksronde met gemeenten lag het accent op kennismaking, toelichting van de integrale aanpak, kennisdeling en advisering onder andere over plannen van aanpak. In vervolgcontacten gaan we een stap verder in het actief stimuleren, verleiden en positief kritisch zijn zodat de gemeenten daadwerkelijk gaan inzetten op een integrale aanpak. Extra aandacht gaat naar inzet van procesinstrumenten, actief betrekken van het bestuurlijke niveau, relatie met lokale partijen en leggen van verbinding tussen de verschillende lokale domeinen. Een aantal inhoudelijke thema’s wordt in de advisering extra belicht. Deze staan beschreven in paragraaf 2. Resultaten 2016 Lokaal en regionaal • Met gemeenten zijn vervolgcontacten geweest. Zij zijn geadviseerd vanuit de rol van positief kritische expert onder andere over: o Het proces om te komen tot een visie-doelen- integraal plan van aanpak. Daarbij krijgen bewoners een belangrijke rol. o Het inzetten op bestuurlijke en beleidsmatige inbedding van visie en doelen door het sterker betrekken van bestuurders en/of managers.


- 20 -

Versterken aandacht onderbelichte sporen bijvoorbeeld participatie: voorkomen schooluitval, vitaal aan het werk blijven, vrijwilligerswerk in kader van tegenprestatie. Wethouders zijn ondersteund bij hun vragen op het gebied van monitoring. Ook zijn handvatten gegeven voor inkoop sociale domein en zorg en voor sturing. Wethouders en management binnen gemeenten zijn actief betrokken bij het programma. Gemeenten zijn met elkaar in contact gebracht om kennis uit te wisselen. Gemeenten zijn gemakeld naar andere (landelijke) partijen die kunnen helpen bij hun kennis- en ondersteuningsvragen. Gemeenten hebben ervaringen en kennis kunnen delen in regionale verdiepende bijeenkomsten. Deze zijn georganiseerd in samenwerking met regionale partners zoals de GGD en bijvoorbeeld ROS-en, sportservice, academische werkplaatsen, welzijnsorganisaties etc. Regionale ondersteuning wordt verleend aan gemeenten die ten aanzien van GIDS en/of Krimp gezamenlijk optrekken zoals in Friesland, Groningen, Drenthe en Twente.

o • • • • •

•

Landelijk • Een landelijke studiedag heeft plaatsgevonden. Thema’s die voor de meeste gemeenten spelen, zijn daar aan de orde geweest. Deze studiedagen zijn voor alle gemeenten, dus niet alleen GIDSgemeenten. • Een landelijke uitwisselingsbijeenkomst met contactpersonen van GIDS-gemeenten heeft plaatsgevonden waarin kennisuitwisseling, intervisie en het delen van goede voorbeelden centraal staat. Instrumenten en materialen • Gestimuleerd is dat reeds ontwikkelde instrumenten door gemeenten worden benut zoals: o De checklist Hoe ver ben ik met integrale aanpak? o De wijk- of gebiedsindicatoren als input voor een startfoto en/of wijkscan. o Trainingen voor wijk/gebiedsteams zodat zij hun rol pakken bij de aanpak van gezondheidsachterstanden, trainingen voor gemeenten om meer zicht te krijgen op de kosten en baten van de aanpak en trainingen voor gemeenten over communicatie met laaggeletterden. • Andere externe organisaties zijn ingezet evenals experts uit de expertpool. • De kennisdossiers zijn gedurende het jaar aangevuld met actualiteit en de laatste inzichten. De Menukaart is goed vindbaar via www.gezondin.nu en via de adviseurs. Hierop staan ondersteuningsmogelijkheden, kennis en producten van andere relevante partijen en de overige programma’s van Platform31 en Pharos. • De mogelijkheden en behoeften aan e-learning modules, webinars en kenniscafés zijn verkend en afhankelijk van de uitkomst ontwikkeld. • Aanvullende instrumenten zijn ontwikkeld op basis van actuele ontwikkelingen. Zie hiervoor onder meer de thema’s in paragraaf 2. • Handvatten voor inkoop en opdrachten voor wethouders om mee te geven aan lokale aanbieders teneinde integraliteit en samenwerking te stimuleren.


- 21 -

•

Gestimuleerd is dat initiatieven op het vlak van samenwerking tussen gemeenten en zorgverzekeraars naar een landelijk niveau zijn getild zodat de opbrengsten hiervan breed gedeeld worden. Denk hierbij aan regionale (minima) polissen en de pilot in Utrecht over populatiegerichte financiering.

2. Extra aandacht voor thema’s Op de volgende thema’s worden activiteiten uitgevoerd die ervoor zorgen dat kennis en ervaringen worden verdiept samen met GIDS gemeenten. Hierbij gaat het om het benutten van actuele initiatieven bij de aanpak van gezondheidsachterstanden. Dit gebeurt door middel van pilots en Gezond in... labs, adviestrajecten, trainingen en workshops, klankbord sessies, expertmeetings en het actief volgen van bestaande projecten. Beoogde opbrengsten zijn inzicht in werkzame elementen en concrete tools, die opgeschaald kunnen worden naar landelijk niveau en benut kunnen worden door andere (GIDS) gemeenten. Resultaten 2016 •

•

•

Bewoners in de hoofdrol o In twee of drie GIDS gemeenten is samen met het team van Gezond in…en de inwoners van de gemeenten een pilot gestart en verdiepen we het thema: Burgers in de hoofdrol bij de aanpak van gezondheidsachterstanden. Hoe bespreek je met hen de uitkomsten van de wijkscan, betrek je hen bij het opstellen van gezamenlijke doelen, een plan van aanpak en bij de uitvoering?’ Bestaande goede voorbeelden uit binnen- en buitenland zijn daarbij het uitgangspunt. De werkwijze die in deze voorbeelden wordt gebruikt gaan we doorontwikkelen en onderbouwen met actie begeleidend onderzoek* en laten we zien aan andere gemeenten. o Een kring van bewoners is opgericht voor het programma. Bewoners komen hier zelf aan het woord en krijgen een podium. e Samenwerking met 1 lijn o Het gedachtengoed en de ervaringen rond infrastructuur Gezonde Wijk is verder verkend en bekeken hoe dit benut kan worden bij de lokale aanpak van gezondheidsachterstanden. Dit doen we samen met een aantal gezondheidscentra uit GIDS gemeenten. o De samenwerking met regionale ROS-en is versterkt. o De mogelijkheid is verkend om een of meer pilots uit te voeren in een GIDS-gemeente rond Triple Aim of een ander kosten-baten instrument, waarbij naast het governance-vraagstuk ook de financieringsmogelijkheden wordt verkend en de relatie met de minima gezondheidspolis. Hierbij worden bestaande projecten zoals de landelijke proeftuinen van VWS meegenomen. In het plan van aanpak Veenkoloniën waar Gezond in… een bijdrage aan levert, is Triple Aim eveneens een belangrijk element. Samenwerking met het sociale domein o De lessons learned uit de Integrale Aanpak in het sociale domein zijn benut in de advisering en instrumenten van Gezond in..., te denken valt aan: omgaan met privacy en bevorderen zelfredzaamheid. o De training en handreiking Module Gezondheid voor sociale wijkteams die in 2015 is ontwikkeld, wordt op verzoek uitgerold naar andere (GIDS) gemeenten. o De innovatieve opbrengsten uit sociale wijkteams zijn benut in de aanpak van gezondheidsachterstanden.


- 22 -

•

•

•

Armoede en schuldhulpverlening o De training van Platform31 Sturen op financiële zelfsturing is doorontwikkeld zodat deze geschikt is om in te zetten bij de aanpak van gezondheidsachterstanden. o Innovatieve voorbeelden op gebied van armoedebeleid en schuldhulpverlening zijn in kaart gebracht en toegankelijk gemaakt voor GIDS gemeenten. o In een aantal gemeenten worden deze good-practices nader onderbouwd met actiebegeleidend onderzoek. Een pilot die door Platform31 is gestart in Amsterdam Nieuw West wordt hierbij betrokken. Laaggeletterdheid 1 o In 4 gemeenten (waaronder Nijmegen) zijn pilots gestart rond de aanpak van gezondheidsachterstanden in combinatie met de aanpak van laaggeletterdheid. Deze worden uitgevoerd in samenwerking met Stichting Lezen & Schrijven. o Alle reeds bestaande materialen, instrumenten en trainingen voor professionals en gemeenten in de communicatie met laaggeletterden, zijn toegankelijk gemaakt via het online platform Gezond in... en de adviseurs. o Zie verder bij hoofdstuk 4 Meerjarenprogramma Participatie en eigen regie van Pharos. Fysieke omgeving o Goede voorbeelden waarbij de aanpak van gezondheidsachterstanden meegenomen zijn bij het ruimtelijk ontwerp, zijn in kaart gebracht en bekend gemaakt via het online platform Gezond in.... o Een werkplaats/lerend netwerk met onder andere GIDS gemeenten is opgezet. Centrale vraag hierbij is hoe geef je handen en voeten aan het begrip gezondheid in de omgevingsvisie en hoe betrek je de inwoners hierbij? o Koppeling is gelegd met Agenda Stad, Experiment omgevingsvisie, Smart Cities netwerk en de G4 city deals. Hier zijn eveneens voorbeelden te vinden van gemeenten die actief bezig zijn met gezondheid in relatie tot de omgeving. Juist deze integrale meer onorthodoxe aanpakken bij anderen zorgen er voor dat er buiten de bestaande kaders wordt gedacht. o Gestimuleerd is dat bij actuele projecten op gebied van ruimtelijke ordening, expliciet aandacht is besteed aan de gezondheid van betrokken inwoners.

Hierbij wordt samenwerking gezocht met relevante partijen en programma’s zoals onder andere academische werkplaatsen, GGD -en, Wmo -werkplaatsen, CGL, Stichting Lezen & Schrijven, Platform Gezond Ontwerp, Smart Cities, KDT, experiment en netwerk Omgevingsvisie, TU Twente, lectoraat Hogeschool Utrecht en Hogeschool van Amsterdam, Verwey Jonker Instituut, Infrastructuur Gezonde Wijk en de Integrale Aanpak.

1

Voor deze pilots wordt extra financiering gezocht. Binnen het programma Gezond in... is ruimte voor de uitvoering van een pilot in Nijmegen.


- 23 -

3.

Stimuleren monitoring en onderbouwing van de integrale aanpak van gezondheidsachterstanden Ook op verzoek van wethouders zal in 2016 monitoring en onderbouwing actief worden gestimuleerd en ondersteund met concrete instrumenten. Nagedacht wordt over innovatieve vormen van monitoring, met daarbij plek voor zowel kwantitatieve als kwalitatieve analyses, zoals storytelling door inwoners. De subsidierondes van Fonds NutsOhra en ZonMw bieden eveneens goede kansen om de lokale aanpak te verstevigen via onderzoek en monitoring. Resultaten 2016 •

• • •

• •

• •

Een overzicht van tools en methodes voor monitoring van gezondheidsachterstanden en de aanpak daarvan is beschikbaar voor gemeenten waarbij uitgegaan wordt van bestaande monitors zoals de GGD-monitor, RIVM inzichten en de tools ontwikkeld door Gezond in… zoals de checklist Integrale aanpak, de wijk- of gebiedsindicatoren en de vragenlijst van VWS. Methodes om maatschappelijk rendement inzichtelijk te maken zoals Triple Aim en/of andere kosten-baten instrumenten zijn in kaart gebracht en toegankelijk gemaakt voor gemeenten. Op een expertmeeting met het veld is verkend of de wens bestaat voor een ontwikkeling model prestatiemeting en toepassing in de praktijk. Gemeenten hebben de wijk- of gebiedsindicatoren voor gezondheidsachterstanden ingezet, die in opdracht van Gezond in... zijn ontwikkeld door GGD-GHOR om een goede wijkscan te maken. Met partners zoals RIVM en Infrastructuur Gezonde Wijk is afgestemd met als doel om tot een landelijk gedeelde set van indicatoren te komen. Gemeenten hebben de checklist Integrale aanpak ingezet om in kaart te brengen hoever ze zijn met de integrale aanpak en welke stappen nog gezet moeten worden. Innovatieve vormen van monitoring worden ontwikkeld. De kwantitatieve wijze van monitoren wordt kwalitatief aangevuld met methodes zoals storytelling. Ook wordt een relatie gelegd met de inzet van big data (die de gemeente Utrecht door ontwikkelt en het Smart Cities netwerk). Goede voorbeelden van een paar gemeenten op de 5 sporen en 8 pijlers zijn actief gevolgd en onderbouwd. Zij fungeren als best practices. Gemeenten zijn actief ondersteund bij de projecten die ze doen in het kader van de calls van het vijfde preventie programma van ZonMw en de calls van Fonds NutsOhra.

4. Pr, communicatie en bestuurlijke agendering Communicatie speelt een belangrijke rol bij het informeren, inspireren en verbinden van de verschillende partijen en wordt ingezet om de impact van de activiteiten van het programma Gezond in…te vergroten. Landelijk draagvlak en enthousiasme zijn nodig om de doelstellingen van Gezond in… te halen en om alle inspanningen bij de aanpak van gezondheidsachterstanden te versterken. Niet alleen de GIDScontactpersonen maar juist ook wethouders, gemeenteraadsleden, strategische beleidsadviseurs, het management en alle beleidsdomeinen binnen gemeenten en de burgers zelf zijn van belang om de lokale verantwoordelijkheid in deze aanpak voortvarend in te vullen en het belang ervan op de agenda te houden. Hierbij kunnen de


- 24 -

begeleidingsgroep van Wethouders, de ambassadeur van Gezond in… , de Adviesraad en de bestuurlijke netwerken van de VNG een belangrijke rol spelen. Het doel van PR en communicatie binnen het programma is dan ook tweeledig 1. Op de kaart zetten van de integrale aanpak van gezondheidsachterstanden met de 5 sporen en 8 pijlers (de Gezond in… aanpak). 2. Ondersteunen van een duurzame agendering van het thema gezondheidsachterstanden. Resultaten 2016 Doel 1 • Er is een Gezond in…inwonersraad opgezet. Een platform met inwoners en vertegenwoordigers van burgerinitiatieven dat dient als vraagbaak en spiegel voor zowel de Gezond in…adviseurs als voor de GIDS- contacten bij gemeenten. • Verschillende verhalen van lage SES-inwoners en betrokkenen zijn voor het voetlicht gebracht. Deze storytelling is bedoeld om het programma levendig te houden en ervoor te zorgen dat de boodschap beklijft. Verhalen zijn krachtige dragers van een boodschap en maken voor een brede doelgroep concreet wat abstract is. • Het online platform Gezond in… wordt actief gebruikt door gemeenten en het team van Gezond in…. Op sites en platforms die gemeenten veel bezoeken is content over het programma continue gedeeld en beschikbaar gesteld. • Het thema Gezondheidsachterstanden heeft aandacht gekregen in de landelijke media. Er zijn twee videoreportages gemaakt van dialoogsessies met Gezond in… ambassadeur Rinda den Besten. Hier is aandacht voor in (regionale) media. • Er zijn gastblogs verschenen op het online platform met gastsprekers op bovenstaande thema’s. Ook via social media wordt hiervoor aandacht gegenereerd en wordt actief de verbinding gezocht met partijen die op deze thema’s werkenEr zijn met grote regelmaat Gezond in… nieuwsbrieven verschenen en Online rapportages van landelijke Gezond in…studiedagen met daarin links naar goede voorbeelden van integraal werken. • De GIDS-inspiratie award is geïntroduceerd en zorgt ervoor dat goede voorbeelden actief worden gedeeld op het online platform Gezond in. Doel 2 • Een masterclass over gezondheidsachterstanden voor bestuurders is ontwikkeld, gericht op de vragen die uit de begeleidingsgroep van Wethouders zijn gekomen. De ambassadeur levert hieraan een bijdrage. Minimaal 40 wethouders van GIDS gemeenten hebben hieraan deelgenomen. • De leden van de Adviesraad, de wethouders van de begeleidingsgroep en de ambassadeur zijn ingezet op landelijke, regionale, lokale congressen en bijeenkomsten om de aanpak van gezondheidsachterstanden te agenderen. • Bestuurlijke netwerken zoals G4 en G32 en zijn enthousiast gemaakt voor de aanpak van gezondheidsachterstanden en nagegaan is


- 25 -

• • • • •

welke rol de VNG kan spelen in het vergroten van de bestuurlijke betrokkenheid bij dit onderwerp. De AB-leden(wethouders) van de regionale GGD-en zijn gestimuleerd om actief in te zetten op de integrale aanpak. 1 op 1 gesprekken zijn gevoerd met leden van de Tweede Kamer die in de commissie Welzijn en Gezondheid zitten. Een aantal van hen zijn op werkbezoek geweest bij GIDS-gemeenten. Op diverse manieren is gestimuleerd dat gezondheidsachterstanden een goede plek krijgen in de collegeakkoorden bij de komende verkiezingen (‘voeden’ gemeenteraden, media, publiek debat). Actieve bijdrage is geleverd aan de organisatie van het NCVG, door deelname aan het MT van dit congres. Op congressen en bijeenkomsten van andere partijen en gemeentelijke netwerken is aandacht gevraagd voor gezondheidsachterstanden en zijn inzichten over en weer gedeeld.

5. Verbinden met externe partners en netwerken Duurzame resultaten in het reduceren van gezondheidsachterstanden worden alleen bereikt door een gezamenlijke inspanning en betrokkenheid van veel partijen. Waar mogelijk worden vanuit Gezond in… opdrachten gegeven aan andere partijen zoals in 2015 gedaan is aan GGD GHOR voor de ontwikkeling van de gebiedsindicatoren en aan Trimbos voor de ontwikkeling van een aantal kennisdossiers. Tevens zal meer aangesloten worden bij landelijke en regionale netwerken. Resultaten 2016 •

•

• •

•

Contacten zijn onderhouden met AIG, VNG, GGD GHOR, CGL, Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG), Zorgbelang, verzekeraars, organisaties van huisartsen/eerstelijns, Ineen, ROS-netwerk, gezondheidsfondsen, NHG, ZonMw, andere kenniscentra en themainstituten, Stichting Lezen & Schrijven, Lectoraat Schulden en incasso en anderen. Met enkele organisaties en aanverwante programma’s zoals bijvoorbeeld, AIG, NISB, Sportimpuls, JOGG, LOT netwerk, Trimbos, Preventie in de buurt van CGL en de Integrale Aanpak, wordt in cocreatie intensief samengewerkt aan het stimuleren van de aanpak van gezondheidsachterstanden. Hierbij kan gedacht worden aan gezamenlijke bijeenkomsten, een actieve rol bij de onderbouwing voor gemeenten op de sporen en pijlers, een bijdrage aan de advisering van gemeenten of samenwerking bij instrumentontwikkeling. Gezond in… heeft in dit kader aan een aantal partijen een opdracht gegeven. Een aantal externe partners maakt deel uit van de expertpool en zijn ingezet in GIDS gemeenten. Verbindingen zijn gelegd met landelijke en regionale netwerken onder andere: o Migrantenorganisaties o Krimp en KDT o G4/G32 o Netwerken in het sociaal domein en rond schuldhulpverlening en armoedebestrijding o Agenda van de Zorg (zorgverzekeraars) o Netwerk omgevingsvisie, Smart Cities, Platform Gezond Ontwerp Verbindingen zijn gelegd met de academische werkplaatsen en WMO werkplaatsen


- 26 -

• • • • •

•

Contacten zijn onderhouden met andere ministeries dan VWS zoals BZK en Sociale Zaken. Nieuwe contacten zijn gelegd met bijvoorbeeld het Leger des Heils, Vereniging van Nederlandse voedselbanken en het Armoedefonds. Waar mogelijk wordt aangehaakt bij het stimuleringsprogramma Publieke Gezondheid en het programma Preventie in het zorgstelsel van VWS. Met AIG is verbinding gelegd met een aantal pledges en thema’s die uit de GIDS-gemeenten komen. Dit kan zowel lokaal, regionaal als landelijk. Gezond in… is actief betrokken bij de uitvoering van het amendement van Agnes Wolbert in de veenkoloniën onder andere via deelname aan het programmabureau. Hier wordt o.a. kennis opgedaan over Triple Aim. Samenwerking is gestart met netwerken en relevante projecten in de krimpregio’s.

6. Doorontwikkelen programma en organisatie De integrale aanpak van gezondheidsachterstanden met zijn 5 sporen en 8 pijlers is complex en gaat gepaard met diverse vraagstukken. Sommige zaken moeten verder verdiept worden voordat hier op landelijk niveau doeltreffende instrumenten voor beschikbaar komen. Belangrijk dus dat gedurende de looptijd van het programma continue aandacht wordt besteed aan het door ontwikkelen van de aanpak van gezondheidsachterstanden. Resultaten 2016 Doorontwikkeling programma • De doelgroep lage SES is betrokken bij het programma en de aanpak gezondheidsachterstanden. • De kennis is actueel en up to date door het continue bijhouden van nationale en internationale ontwikkelingen. • De adviseurs van Gezond in… en beleidsmedewerkers van VWS hebben een werkbezoek gehad in Zweden of Engeland/Schotland om meer te leren over de aanpak gezondheidsachterstanden. • Nationale en internationale experts hebben kennis gedeeld, zijn geraadpleegd of ingezet binnen het programma. • Uitwisseling van kennis met andere kenniscentra heeft plaatsgevonden bijvoorbeeld via LOT-i. • Uitwisseling van kennis en instrumenten is gebeurd met aanverwante programma’s zoals JOGG, AIG, GezondNL etc. • De adviseurs van Pharos en Platform31 hebben de meest recente kennis en ervaringen binnen gemeenten met elkaar gedeeld. • Met VWS is regelmatig overleg over de grote lijnen en accenten binnen het programma Organisatie • Tussen Pharos en Platform31 zijn werkafspraken gemaakt zodat de expertise van beide organisaties optimaal wordt ingezet. • De Adviesraad is twee keer bij elkaar geweest, is regelmatig geraadpleegd en heeft kritisch meegedacht over grote lijnen en accenten van het programma. • De begeleidingsgroep Wethouders is twee keer bij elkaar geweest, is regelmatig geraadpleegd over de koers van het programma en de vraagstukken die zich binnen gemeenten aandienen.


- 27 -

• • • •

Met de ambassadeur is periodiek van gedachten gewisseld over het programma en haar rol daarbinnen. Een expertpool met mensen van andere organisaties op de belangrijkste thema’s is beschikbaar voor inzet in gemeenten en het programma. Coaching en training voor de adviseurs heeft plaats gevonden zodat zij verder zijn ontwikkeld in hun adviesvaardigheden. Alle ervaringen en learnings zijn vertaald in het jaarplan voor 2017

Tenslotte Het programma gaat uit van interactie met gemeenten. Dat betekent dat het een dynamisch karakter heeft en door Pharos en Platform31, samen met gemeenten, verder wordt ingevuld en uitgevoerd. Uiteraard in overleg met het ministerie van VWS, de adviesraad, de begeleidingsgroep Wethouders en andere samenwerkingspartners.

Meten resultaten • In 2016 wordt bij alle GIDS- gemeenten nagegaan hoe zij de ondersteuning van het programma Gezond in… (adviseurs, instrumenten etc.) waarderen. • Studiedagen, regionale bijeenkomsten en trainingen worden geëvalueerd met de deelnemers naar opzet, inhoud en opbrengst. • Aan de Adviesraad en begeleidingsgroep Wethouders wordt gevraagd wat zij vinden van het programma. • Regelmatige voortgangsgesprekken met VWS; hier worden vorderingen en wenselijke verbeteringen besproken.

Meten outcome • De vragenlijst van VWS geeft een beeld of gemeenten stappen hebben gezet bij de aanpak van gezondheidsachterstanden.

Totaal aantal uren Stimuleringsprogramma Lokale aanpak gezondheidsachterstanden Gezond in… Uren VWS 11.175 Totaal aantal uren 11.175


- 28 -

4 Preventie en zorg chronische aandoeningen Verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterdheid Meerjarenprogramma

Inleiding Mensen met een lage opleiding en migranten lijden vaker en ernstiger aan chronische aandoeningen zoals diabetes, hart- en vaatziekten, angststoornissen en depressies. Zij profiteren echter minder van preventie en zorg omdat de interventies onvoldoende aansluiten op hun leefwereld en hun gezondheidsvaardigheden. Dit programma wil hier graag verbetering in brengen. Wij richten ons op de kwaliteit en effectiviteit van de preventie en zorg rondom chronische aandoeningen bij laagopgeleiden en migranten. Met als doel deze op hetzelfde niveau te brengen als voor andere Nederlanders (equity in zorg). Integraal werken aan preventie en goede zorg dichtbij huis Een van de prioriteiten in het beleid is het versterken van de zorg en preventie dichtbij huis. Het programma sluit daarbij aan door het accent te leggen op de eerstelijnszorg en de ondersteuning van de professionals die daar werken. In brede kring wordt gedeeld dat voor betere preventie een geïntegreerde wijkaanpak nodig is met daarin een centrale rol voor de huisartsenpraktijk, wijkverpleegkundige en/of het gezondheidscentrum. Voor migranten en laag opgeleiden is de huisartsenpraktijk toegankelijk en laagdrempelig. Het is de eerste plaats waar zij met hun problemen naar toe gaan. Zij geven aan dat adviezen van de huisarts voor hen 2 belangrijk zijn, ook als het om leefstijl gaat . In het Nationaal Preventie Programma is de ambitie opgenomen gezondheidsverschillen te reduceren door preventie en zorg hand in hand te laten gaan en samenwerking tussen zorgverleners te versterken. Pharos ondersteunt de zorgverleners die werken in en rond de 2

Erasmus MC, Het terugdringen van gezondheidsachterstanden, 2015


- 29 -

huisartsenpraktijk bij het effectief communiceren met deze patiënten, bij ondersteuning van zelfmanagement en bij de onderlinge samenwerking. De LHV en het NHG geven in hun Toekomstvisie Huisartsenzorg 2022 aan dat huisartsen zich in een goede positie bevinden om de verbinding tussen preventieve en curatieve zorg te leggen. In de kennissynthese van 3 NIVEL wordt gewezen op groeien verbetermogelijkheden wat betreft de rol van de huisarts in de geïndiceerde en zorggerelateerde preventie en op het gebied van wijkgebonden preventie. Ook de transities in het sociale domein leiden tot een verbreding van de rol van de huisarts. Deze veranderingen vragen om nieuwe vormen van samenwerking en afspraken tussen diverse betrokken partners. We zien hier veel mooie initiatieven ontstaan. Er is winst te boeken als de hier opgedane kennis en ervaringen landelijk gedeeld worden. Hieraan levert Pharos een bijdrage. Werkzame elementen Samen met het NHG, LHV en het CGL zijn we in 2014/2015 gestart met het inventariseren van goede voorbeelden van samenwerking tussen de publieke gezondheidszorg, huisartsenvoorzieningen en het sociale domein. Werkzame aanpakken en elementen voor de preventie van chronische aandoeningen bij laagopgeleiden en migranten zijn eruit gelicht en verspreid. Met aandacht voor de rol van de wijkverpleegkundige en de praktijkondersteuner in de huisartsenpraktijk. Zij werken laagdrempelig en kunnen de verbinding leggen naar de sociale wijkteams en andere voorzieningen in de wijk. Samen met de beroepsgroep is in 2015 verkend wat nodig is voor versterken van de kwaliteit van wijkverpleegkundige- en POH-zorg bij laag opgeleiden en migranten. In 2016 ondersteunen we deze professionals hierbij. Het programma Preventie en Zorg chronische aandoeningen werkt nauw samen met het stimuleringsprogramma Gezond in… aan verbeteren van de samenwerking tussen gemeenten en huisartsvoorzieningen in de lokale aanpak van gezondheidsachterstanden. Versterken van persoonsgerichte zorg en effectieve communicatie De (para)medische zorg blijkt in bepaalde opzichten minder effectief voor migranten en mensen met een lage opleiding. Richtlijnen en standaarden houden vaak onvoldoende rekening met (etnische en sociaaleconomische) verschillen in ziekte en behandeling. Artsen en andere hulpverleners hebben behoefte aan specifieke kennis en vaardigheden om adequaat in te spelen op verschillen in opleiding en gezondheidsvaardigheden. De afgelopen jaren hebben we, in samenwerking met het NHG en huisartsen in achterstandswijken, op dit terrein al veel werk verricht. Er zijn diverse instrumenten en handreikingen ontwikkeld en een deel van de huisartsen is inmiddels bijgeschoold in het verlenen van cultuursensitieve zorg en zorg aan laagopgeleiden. Deze scholing zetten we voort in 2016 om het resterende deel van de huisartsen te bereiken (waaronder net afgestudeerden) evenals andere beroepsgroepen binnen de eerste lijn, zoals praktijkondersteuners, (wijk)verpleegkundigen, fysiotherapeuten en diëtisten. Het versterken van zelfmanagement en eigen regie blijft vanzelfsprekend centraal staan. Professionals geven aan dat het stimuleren van 3

De toekomstvisie Huisartsenzorg 2022, waar staat de huisartsenzorg anno 2014


- 30 -

zelfmanagement bij laagopgeleide patiënten en migranten niet eenvoudig voor hen is. Uit onderzoek blijkt dat deze groepen extra ondersteuning nodig hebben bij het omgaan met een chronische ziekte. Er is echter nog weinig bekend over welke vorm van ondersteuning effectief is. Pharos zoekt samen met de professionals naar antwoord op die vraag. Het programma richtte zich daarbij tot nu toe met name op de zorg rondom diabetes, SOLK (somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten) en kanker. In 2016 werken we verder aan het testen en implementeren van een instrument voor zelfmanagement bij diabetes. We werken tevens aan de ontwikkeling van vergelijkbare instrumenten voor andere chronische aandoeningen. Passende zorg in de laatste levensfase is voor de doelgroep nietwesterse migranten niet vanzelfsprekend. Professionals realiseren zich dat de geboden zorg vaak onvoldoende aansluit. Uit onderzoek weten we dat de opvattingen van niet-westerse migranten over palliatieve zorg vaak verschillen van de heersende opvattingen van professionals. (Programma Palliantie ZonMw 2015). In 2016 willen we in het kader van het programma Palliantie een bijdrage leveren aan beter passende zorg in de laatste levensfase voor niet-westerse migranten Implementatie en borging van kennis Kennis ontwikkelen is één, kennis gebruikt en geborgd krijgen in het dagelijks handelen van professionals is twee. Dat laatste heeft prioriteit in het werk van Pharos. In 2016 doen we dat onder andere door de kennis en ervaringen over diversiteit in de huisartsenpraktijk te verspreiden in een handboek voor huisartsen en huisartsenopleidingen. In een NHG - werkgroep hebben huisartsen en huisartsenopleidingen samen met Pharos, NHG, LHV en andere relevante (artsen)organisaties hun krachten gebundeld om expertise op het gebied van sociaal economische en etnische gezondheidsverschillen in de huisartsgeneeskunde samen te brengen en te borgen in de huisartsenopleidingen. We werken tevens samen met beroepsorganisaties, kennisinstituten en het Kwaliteits(Zorg)instituut aan het borgen van de kennis in standaarden en richtlijnen. Ook via de kennispleinen van Vilans gaat de kennis van Pharos ontsloten worden. Hiermee bereiken we de professionalsverpleegkundigen, verzorgenden en praktijkondersteuners- in de langdurige zorg in de eerstelijn. Pharos draagt hiermee bij aan een voor het veld samenhangende kennisinfrastructuur. Op regionaal niveau wisselt Pharos kennis uit met de academische werkplaatsen, regionale ondersteuningsstructuren, kenniskringen en kwartiermakers zodat het aanbod van Pharos aansluit op de regionale of lokale vraag. Ook de zorggroepen die ketenzorg ondersteunen aan patiënten met een chronische ziekte zijn voor ons logische samenwerkingspartners.

Meerjarendoelen Het programma Preventie en Zorg bij chronische aandoeningen zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat • preventie van chronische ziekten bij laagopgeleide - en migrantenpatiënten effectiever verloopt doordat goede voorbeelden en werkzame elementen hiervoor zijn gebundeld, praktisch toegankelijk gemaakt en verspreid.


- 31 -

• •

de effectiviteit van de zorg rondom chronische aandoeningen bij laagopgeleide- en migrantenpatiënten verhoogd wordt en zelfmanagement en therapietrouw versterkt worden. de kennis die er is over preventie en zorg aan deze groepen geïmplementeerd wordt en geborgd in zorgstandaarden, richtlijnen, opleidingen en andere kwaliteits- en veiligheidsinstrumenten.

Meerjarendoel 1 Kennis inzetten om te stimuleren dat preventie van chronische ziekten van laagopgeleide en migrantenpatiënten effectiever verloopt doordat goede voorbeelden en werkzame elementen hiervoor zijn gebundeld, praktisch toegankelijk gemaakt en verspreid.

1.1 Preventie in de buurt: inspireren en stimuleren van samenwerking tussen huisartsenvoorzieningen en publieke gezondheidszorg Pharos participeert in het door het CGL geleide Preventie in de Buurt, een door VWS gefinancierd project. Hierin worden ROS-en, GGD-en, gemeenten en huisartsvoorzieningen regionaal ondersteund om effectiever samen te werken aan preventie. Op het moment van schrijven van dit jaarplan wordt dit project nog besproken met VWS. Resultaten 2016 • In 2015 zijn regionale bijeenkomsten met alle partijen gehouden. In 2016 worden de uitkomsten op lokaal niveau een stap verder gebracht. Samenwerkingstrajecten tussen eerstelijn en publieke gezondheidszorg worden begeleid. Gevonden knelpunten en oplossingen worden vertaald in een stappenplan en infographics voor een helder samenwerkingsproces tussen eerstelijn en publieke zorg. Nadere concretisering volgt na overleg van CGL met VWS. • De verbinding is gelegd met lopende programma’s zoals Gezond in…, Alles is Gezondheid en GezondNL. Meten van resultaten Na afloop van de regionale en lokale ontmoetingen is geëvalueerd wat de professionals aan kennis en inspiratie hebben opgedaan en welke samenwerking tot stand komt. Samenwerkingspartners CGL, NHG, LHV, Trimbos en thema-instituten, ROS-en, GGD-en, huisartsenvoorzieningen en GIDS/Gezondin… Looptijd 2016-2017 Financiering Nader te bepalen in overleg met het RIVM CGL


- 32 -

1.2 Preventie in de zorg: effectieve preventie voor laagopgeleiden en migranten Resultaten 2016 In 2015 is een overzicht van werkzame elementen bij de preventie van chronische aandoeningen onder laagopgeleiden en migranten gemaakt. In 2016 wordt deze kennis vertaald en benut in de volgende activiteiten en producten. • Een publicatie voor huisartsen en praktijkondersteuners met heldere voorbeelden en praktische adviezen voor het invullen van hun preventieve rol. Dit gebeurt per type preventie – geïndiceerd, zorg-gerelateerd en wijkgebonden-. De financiële en andere randvoorwaarden worden hierbij benoemd. 900 Huisartsen in achterstandswijken worden hiermee bereikt. • Een kort filmpje waarin de belangrijkste werkzame elementen van effectieve preventie voor laagopgeleiden en migranten aansprekend zijn gepresenteerd. Ook hiermee worden 900 huisartsen in achterstandswijken bereikt. • Professionals in zes huisartspraktijken zijn begeleid bij een verbetertraject. Dat richt zich op adequate ondersteuning van zelfmanagement van kansarme gezinnen.* Dit doen we in samenwerking met Vilans, financiering is aangevraagd bij Fonds NutsOhra. • Op verzoek van zorgaanbieder Espria/Icare zijn in twee achterstandswijken in Lelystad verpleegkundigen en diëtisten begeleid bij de preventie van overgewicht onder kinderen van laagopgeleiden.* Ook hiervoor is financiering aangevraagd bij Fonds NutsOhra. • Samen met het programma Gezond in…onderzoeken we in twee GIDS-gemeenten welke infrastructuur in de eerstelijn goed werkt voor de integrale aanpak van gezondheidsachterstanden. * We doen hiervoor een aanvraag bij het Preventieprogramma van ZonMw. Nadere beschrijving van dit project is te vinden bij het programma Gezond in… Meten van resultaten Huisartsen in achterstandswijken zijn bereikt met de publicatie en het filmpje. In 2017 is middels een steekproef nagegaan of zij goed ondersteund voelen. In de extern gefinancierde projecten zijn effectmetingen/evaluaties opgenomen. Samenwerkingspartners CGL, NHG, LHV, Trimbos, huisartsenpraktijken in achterstandswijken, patiënten en patiëntenorganisaties, VELO, Rossen, GGD’en, gemeenten, gezondheidsfondsen, adviseur landelijke achterstandsfondsen, Lokale achterstandsfondsen, partners van Gezond in… Zorgbelang, www.kennispleinchronischezorg.nl, Vilans, academische werkplaatsen Looptijd 2015-2018 Financiering Genoemde publicatie en film komen tot stand met VWS financiering. Projecten met een * worden uitgevoerd indien externe financiering is gevonden.


- 33 -

1.3 Up to date kennis voor gebruik in stimuleringsprogramma Lokale aanpak gezondheidsachterstanden Gezond in… Resultaten 2016 • In 2015 zijn feiten en cijfers rondom de belangrijkste gezondheidsproblemen in het kader van gezondheidsachterstanden geactualiseerd voor gebruik in Gezond in…(diabetes, depressie, overgewicht, bewegen, roken en alcohol). In 2016 volgt een update van de informatie en inzichten via screenen we nieuw onderzoek. Ook informatie uit het buitenland is hierin meegenomen. • Experts en kenniscentra zijn geraadpleegd over hun meest actuele inzichten op deze risicofactoren. In 2015 hebben we dat gedaan omtrent diabetes, overgewicht en bewegen. In 2016 richten we ons op depressie/psychische problemen, roken en alcohol. Meten van resultaten Beknopte en toegankelijke overzichten zijn digitaal eenvoudig te vinden. Samenwerkingspartners Experts op de diverse themagebieden, kenniscentra en thema-instituten, universiteiten Looptijd 2015-2018 Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering.

1.4 Ondersteunen rol wijkverpleegkundigen en POH-ers in lokale aanpak gezondheidsachterstanden In 2015 verkennen we of we met wijkverpleegkundigen en POH-ers een vergelijkbaar meerjarig traject als met huisartsen kunnen uitvoeren, gericht op hun zorg aan laagopgeleiden en migranten. Op de werkvloer blijkt veel behoefte te bestaan aan ondersteuning op dit terrein. Op het moment van schrijven van dit jaarplan is de verkenning nog niet afgerond. Met de beroepsorganisatie V&VN Maatschappelijke Gezondheid wordt in het najaar van 2015 over een meerjarig traject overleg gevoerd. De volgende onderdelen zijn al duidelijk. Resultaten 2016 • In aandachtswijken en regio’s met meer dan gemiddeld aandeel laaggeletterden zijn tenminste 200 wijkverpleegkundigen en POH’s getraind in het herkennen van lage gezondheidsvaardigheden en verbeteren van communicatie met deze cliënten. • V&VN heeft een platform E-skills voor verpleegkundigen. Dat richt zich op vaardigheden van zowel verpleegkundigen als patiënten in het gebruik van Ehealth. Pharos levert expertise voor ondersteuning van laaggeletterden/laagopgeleiden, migranten en mensen met beperkte digitale vaardigheden. * Meten van resultaten De trainingen en instrumenten worden geëvalueerd onder de gebruikers. In samenwerking met de beroepsvereniging wordt in kaart gebracht in


- 34 -

welke mate verpleegkundigen en POH’ers laaggeletterdheid herkennen. In 2018 wordt de meting herhaald. Samenwerkingspartners V&VN, verpleegkundigen in achterstandswijken, POH in achterstandswijken, Stichting Lezen en Schrijven, Vilans Looptijd 2016-2018 Financiering De trainingen vinden plaats met financiering vanuit fondsen of de zorgorganisaties. De activiteit aangegeven met een * wordt gefinancierd uit VWS uren.

Meting outcome meerjarendoel 1 In 2016 vindt in overleg met NHG een kwalitatieve nulmeting plaats onder huisartsen waarbij gevraagd wordt naar, door hen ervaren effectiviteit van hun preventieactiviteiten bij laagopgeleiden en migranten. De impact op hun werkplezier wordt hierbij meegenomen. In 2020 wordt in overleg met NHG, LHV en de achterstandsfondsen nagegaan of de preventieve activiteiten van huisartsvoorzieningen de doelgroep laagopgeleiden en migranten effectiever bereiken. Tevens wordt nagegaan of meer huisartspraktijken participeren in programma’s van geïntegreerde preventie, in samenwerking met de publieke gezondheidszorg, de welzijnssector en/of andere gemeentelijke instanties. Waar mogelijk benutten we hierbij de onderzoeksgegevens van het NIVEL uit het onderzoek naar de stand van zaken wat betreft de toekomstvisie 2020 van de huisartsen.

Meerjarendoel 2 Kennis ontwikkelen en inzetten om te stimuleren dat de effectiviteit van de zorg rondom chronische aandoeningen bij laagopgeleide- en migrantenpatiënten verhoogd wordt en zelfmanagement en therapietrouw versterkt worden.

2.1 Suiker in eigen hand: instrument voor zelfmanagement bij diabetes Eind 2014 is een tweejarig project gestart waarin in cocreatie met patiënten, praktijkondersteuners en migrantenvoorlichters een instrument is ontwikkeld met veel beeldmateriaal. Het richt zich op het versterken van zelfmanagement bij laagopgeleide diabetespatiënten. Resultaten 2016 • In 2016 is het instrument in samenwerking met de partners verspreid onder patiënten via huisartsenpraktijken in 680 achterstandswijken. • Samen met het NHG is een trainingsmodule ‘coachende vaardigheden’ ontwikkeld. Praktijkondersteuners leren hiermee hoe ze laagopgeleide en migrantenpatiënten adequaat kunnen ondersteunen bij zelfmanagement. De module is geïntegreerd in het trainingsaanbod aanbod van Pharos en via de NHG onder de aandacht gebracht bij praktijkondersteuners. • Indien uit evaluatieonderzoek blijkt dat het instrument het zelfmanagement bij laagopgeleiden vergroot, dan volgt een opzet


- 35 -

•

voor de uitrol van deze aanpak naar andere chronische aandoeningen zoals COPD en hart- en vaatziekten. De materialen die zijn ontwikkeld zijn zodanig ontwikkeld dat ze opgenomen kunnen worden in regulier onderwijsaanbod van praktijkondersteuners.

Meten van resultaten In 2017 wordt gemonitord en geëvalueerd of het instrument wordt gebruikt, begrepen en gewaardeerd door de doelgroep en door de betrokken zorgverleners. Trainingen worden met deelnemers geëvalueerd. Samenwerkingspartners Stichting Voorlichters Gezondheid Rotterdam, Stichting Lezen en Schrijven, NHG, DVN, NDF, EADV (Beroepsvereniging voor diabeteszorgverleners en praktijkondersteuners met aandachtsgebied diabetes), diabetespolikliniek in het Slotervaartziekenhuis, Huisartsen Utrecht Stad werkgroep diabetes (HUS) Looptijd 2014-2017 Financiering Dit project wordt gefinancierd door Stichting Achmea Gezondheidszorg (SAG) met een kleine bijdrage vanuit de VWS financiering.

2.2 Dieetadvisering bij diabetes Dr. Van den Muijsenbergh van Pharos begeleidt in samenwerking met HAN en AMC een promotieonderzoek naar dieetadvisering bij migrantenpatiënten met diabetes. Resultaat 2016 • Op basis van de eerste onderzoeksresultaten is in 2016 een onderwijsprogramma voor diëtisten in cultuursensitieve dieetadvisering opgezet en een plan voor vervolg onderzoek naar de effectiviteit hiervan. Meten van resultaten Publicaties in peer reviewed tijdschrift in het kader van het betreffende promotieonderzoek. Samenwerkingspartners HAN (Hogeschool Arnhem en Nijmegen) afdeling lectoraat chronische zorg, AMC afdeling sociale geneeskunde, Radboud UMC afdeling eerstelijns geneeskunde Looptijd Medio 2014- medio 2017 Financiering Samen met de HAN en het AMC wordt naar financiering gezocht.


- 36 -

2.3 Onzichtbare pijn: handreiking voor verbeteren huisartsenzorg bij SOLK In 2014 is in cocreatie met NHG en ervaren huisartsen een handreiking 4 en een STIP-cursus ontwikkeld voor verbeteren van de huisartsenzorg aan migrantenpatiënten met SOLK (Somatisch Onverklaarde Lichamelijke klachten). In 2015 is gestart met verspreiding en implementatie. Huisartsen, POH-ers en fysiotherapeuten zijn erg enthousiast over de adviezen. Hun spreekuren lopen vol met mensen met SOLK-klachten, zij hebben dus veel baat bij dit type ondersteuning. Resultaten 2016 • 50 huisartsen en huisartsen in opleiding hebben de NHG-STIP cursus gevolgd. • 4 multidisciplinaire teams hebben de NHG-STIP cursus gevolgd. • Met bedrijfsartsen is verkend of en hoe het ontwikkelde materiaal geschikt is voor deze beroepsgroep. • 50 fysiotherapeuten zijn getraind, gericht op verbetering van een passende persoonsgerichte en integrale zorgverlening aan migrantenpatiënten met SOLK. Meten van resultaten De bekendheid met de handreiking wordt steekproefsgewijs onderzocht via een digitale enquête onder huisartsen en fysiotherapeuten. De nascholing/ training wordt gemonitord en geëvalueerd onder alle deelnemers. Samenwerkingspartners NHG, Vereniging Psychosomatisch Fysiotherapeuten, huisartsen Looptijd 2012-2016 Financiering De cursus wordt betaald door de professionals. Verkenning wordt gefinancierd met een klein bedrag uit de VWS subsidie.

2.4 Verbeteren zorg bij laagopgeleide en migrantenpatiënten met kanker Resultaten 2016 • Nascholing is geboden aan tenminste 50 oncologen en 50 oncologieverpleegkundigen in het herkennen van laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden ter ondersteuning van de effectiviteit van de zorg, behandeling, zelfmanagement en therapietrouw van laagopgeleide patiënten en migrantenpatiënten met kanker. • Er is een kwantitatief en kwalitatief onderzoek opgezet en gestart naar de deelname van migrantenpatiënten aan het bevolkingsonderzoek darmkanker in de proefregio’s waar 5 bevolkingsonderzoek darmkanker is opgezet .

4

De STIP-cursussen (Standaard in de Praktijk) zijn nascholingen voor huisartsen voor de praktische toepassing van standaarden. Het merendeel van de huisartsen wordt hiermee bereikt. 5 Dit moet nog overlegd worden met het RIVM.


- 37 -

•

•

Uit onderzoek blijkt dat aan laagopgeleide en migrantenpatiënten met kanker minder behandelopties worden aangeboden door behandelaars. Een verkenning biedt inzicht in de ervaren problemen bij gezamenlijke besluitvorming met deze groepen en geeft houvast voor vervolgonderzoek. Er is een module ontwikkeld gericht op ondersteuning van de communicatie met migrantenpatiënten met kanker binnen de Health Communicator. De Health Communicator is een digitaal hulpmiddel bij het overbruggen van taal- en culturele barrières tussen migrantenpatiënten en hun zorgverleners. Bij de module is de expertise van Pharos met betrekking tot kanker bij migrantenpatiënten benut. *

Meten van resultaten De nascholing wordt geëvalueerd met de deelnemers. Samenwerkingspartners Oncologen, verpleegkundig specialisten oncologie, oncologieverpleegkundigen, V&VN Oncologie, Universiteit van Amsterdam, KWF Looptijd 2016 Financiering Het onderzoek wordt uitgevoerd door studenten, begeleid door Pharos. Nascholingen worden betaald door de deelnemers. Voor de doorontwikkeling van de Health Communicator vraagt de projectleider van de UvA financiering aan bij het KWF.

2.5 Andere chronische aandoeningen De afgelopen jaren hebben we ons met bovengenoemde activiteiten met name gericht op diabetes, kanker en SOLK bij laagopgeleiden en migranten. De opgedane expertise op het gebied van preventie, zorg en zelfmanagement zetten we de komende jaren in voor andere chronische aandoeningen. In 2016 richten we de focus op COPD/ Astma. Ten tijde van het schrijven van dit jaarplan moet overleg met Longfonds nog plaatsvinden met het oog op een meerjarig programma. Dit overleg vindt plaats in het najaar van 2015. Resultaten 2016 In samenwerking met Longfonds, longverpleegkundigen en longartsen is een meerjarig programma gestart, gericht op de verbetering van zorg bij COPD/Astma, zelfmanagement en eigen regie bij laagopgeleide en migrantenpatiënten. Meten van resultaten Gebruiksvriendelijkheid en opbrengst van adviezen en instrumenten worden in 2017 geëvalueerd. Samenwerkingspartners Gezondheidsfondsen, zorggroepen, patiëntenorganisaties, beroepsorganisaties Looptijd 2016-2020


- 38 -

Financiering Voor de uitvoering van dit programma wordt financiering gezocht. 2.6 Kwaliteit en effectiviteit ziekenhuiszorg Resultaten 2016 • Tenminste 100 artsen en andere medewerkers in ziekenhuizen zijn toegerust om beter te communiceren met mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden via gastlessen, workshops of nascholing van Pharos. De businesscase die Pharos in 2013 publiceerde in het kader van optimalisering van kwaliteit en doelmatigheid in de Ziekenhuiszorg voor migranten wordt hierbij benut. • Op verzoek zijn ook andere professionals in de ziekenhuiswereld bijgeschoold. • Op verzoek van medewerkers op de SEH en in cocreatie met deze verpleegkundigen is beeldmateriaal ontwikkeld voor de ondersteuning van communicatie met patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden. * Meten van resultaten De nascholing/ gastlessen worden met deelnemers geëvalueerd. Het beeldmateriaal wordt in 2017 getest op de SEH in twee ziekenhuizen. Samenwerkingspartners LUMC, RadboudUMC, VuMC Looptijd 2016-2017 Financiering Nascholingen worden gefinancierd door de ziekenhuizen. De ontwikkeling van de communicatietool wordt uitgevoerd indien financiering bij fondsen wordt gevonden.

2.7 Passende zorg voor niet-westerse migranten en laagopgeleiden in de laatste levensfase Uit onderzoek is gebleken dat palliatieve zorg vaak niet goed aansluit bij migranten. De onderliggende factoren zijn nog onvoldoende helder. In dit bij ZonMw aangevraagde project onderzoeken we deze bij de zes grootste migrantengroepen en ontwikkelen we op basis daarvan voorlichtings- en onderwijsmateriaal. Resultaat 2016. • In 2016 hebben zes focusgroepen plaatsgevonden onder nietwesterse migranten. Resultaat daarvan is inzicht in de onderliggende waarden van niet-westerse migranten bij hun keuzes voor zorg en ondersteuning in de laatste levensfase. • In cocreatie met migrantenorganisaties is voorlichting ontwikkeld over de palliatieve zorg en het behoud van eigen regie in de laatste levensfase. • Shared decisionmaking in de laatste levensfase behoeft soms ook extra aandacht bij laagopgeleide patiënten. Professionals in de palliatieve zorg hebben behoefte aan ondersteuning daarbij. In 2016 gaan we na hoe daaraan gehoor kan worden gegeven.


- 39 -

Samenwerkingspartners Stichting Voorlichters Gezondheid Rotterdam, NOOM, SIGN, Consortium LUMC/ Propallia, Consortium Noord-Holland/ Flevoland, ROC MN, HAN, Fibula, IKNL, V&VN palliatieve zorg Looptijd 2016- 2018 Financiering Financiering is aangevraagd bij ZonMw Programma Palliantie, dit wordt aangevuld met beperkte VWS- financiering.

Meten outcome meerjarendoel 2 In overleg met NHG, betrokken ziekenhuizen en andere organisaties van zorgprofessionals, de patiëntenverenigingen en gezondheidsfondsen wordt in 2018 de balans opgemaakt: hebben de ontwikkelde instrumenten en bijscholing bijgedragen aan verbetering van de eerstelijnszorg voor en het zelfmanagement van laagopgeleide en migranten met diabetes, SOLK en kanker en aan de verbetering van de kwaliteit van de ziekenhuiszorg voor migranten? En wat zijn mogelijke volgende stappen daarin? In 2016 vindt met een aantal partijen een tussenevaluatie plaats.

Meerjarendoel 3 Stimuleren dat de kennis over preventie en zorg aan laagopgeleiden en migranten geïmplementeerd wordt en geborgd in zorgstandaarden, richtlijnen, andere kwaliteits- en veiligheidsinstrumenten en in opleidingen.

3.1 Brede samenwerking NHG-werkgroep Diversiteit and global health (DIGHH) In 2012/2013 hebben we samen met vooroplopende docenten gezondheidsverschillen onder de aandacht gebracht bij andere docenten en opleidingen en is de NHG- werkgroep DIGHH opgericht. In deze werkgroep hebben huisartsen en huisartsenopleidingen samen met Pharos, NHG, LHV en onderstaande samenwerkingspartners hun krachten gebundeld om expertise op sociaaleconomische en etnische gezondheidsverschillen een plek te geven in de huisartsenopleidingen. In 2014/2015 heeft dit geresulteerd in herhaalde verzoeken aan Pharos voor trainingen aan de huisartsen in opleiding. In 2016 zetten we samen met DIGHH de stap naar borging in beleid en in de opleidingscurricula. Resultaten 2016 • De resultaten van de themagroep opleiding in 2016 o Op verzoek van de LOVAH is in 2015 in kaart gebracht welk onderwijs geboden wordt aan huisartsen in opleiding (AIO’s) en huisartsenopleiders (HAO’s) op het gebied van gezondheidsverschillen en is samen met de opleidingen een visie ontwikkeld. Op basis hiervan is in 2016 verkend met Huisartsenopleiding Nederland welke landelijke afspraken gemaakt kunnen worden over training aan huisartsen in opleiding en huisartsenopleiders in effectieve communicatie met laaggeletterden en anderstaligen.


- 40 -

Op verzoek van en in samenwerking met onder andere de huisartsenopleidingen aan de VU en het AMC is een training en ondersteuningstraject ontwikkeld voor huisartsopleiders en groepsbegeleiders in het coachen van AIO’s in het omgaan met culturele verschillen en in communicatie op maat. Hiermee wil de VU tevens de uitval van huisartsen in opleiding van migrantenafkomst tegengaan. De resultaten van de themagroep communicatie in 2016 o De voor de huisartsgeneeskundige praktijk bruikbare uitwerking van de Kwaliteitsnorm Tolkengebruik (ontwikkeld door Pharos) is verspreid en monitoring van het gebruik van deze kwaliteitsnorm is opgezet. o Er is verkend welke mogelijkheden er zijn om aandacht voor laaggeletterden en migranten te integreren in de NHG- praktijkaccreditatie (NPA) zodat ook de ervaringen van deze doelgroepen worden meegenomen in de kwaliteitsmetingen. o

•

Meten van resultaten Publicaties en adviezen zijn verspreid en gebruik/opvolging wordt gemonitord. Het genoemde trainings- en ondersteuningstraject wordt geëvalueerd met de deelnemers. Samenwerkingspartners Het NHG, Pharos, de acht huisartsopleidingen, de LOVAH (Landelijke Organisatie van Artsen in opleiding tot Huisarts) de LHV, de achterstandsfondsen, de WIGH (Werkgroep Huisarts en Internationale Gezondheid), Sanitas (organisatie van Turkse artsen) en AMAN (organisatie van Marokkaanse artsen in Nederland) Looptijd 2016-2018 Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering.

3.2 Publicatie handboek Diversiteit en praktijk in de huisartsgeneeskunde Resultaten 2016 • Het in 2015 samen met circa 35 huisartsen geschreven boek is geredigeerd en uitgegeven zowel in hard copy als digitaal. • Op een symposium is het boek gepresenteerd en daarmee is extra aandacht gegenereerd onder huisartsen voor gezondheidsverschillen. • Het boek is door samenwerking met de NVMO (Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs) bekend gemaakt bij de acht basisopleidingen geneeskunde. • Ook onder alle huisartsen in opleiding en de 900 huisartsen die werkzaam zijn in achterstandswijken is het boek bekend onder andere via de NHG werkgroep DIGHH. Meten van resultaten Het gebruik van het boek in de huisartsenopleidingen wordt gemonitord. Samen met de uitgever van het boek (NHG) monitort Pharos de verkoop.


- 41 -

Samenwerkingspartners NHG, NHG werkgroep DIGHH, huisartsenopleidingen, NVMO Looptijd 2015-2016 Financiering De uitgave en eindredactie zijn voor rekening van NHG, de organisatie van het symposium en presentatie van het boek wordt uitgevoerd met VWS-financiering.

3.3 Website huisarts-migrant www.huisarts-migrant.nl. Resultaten 2016 • Voor huisartsen is een website beschikbaar met up to date en gebruiksvriendelijke informatie over specifieke aspecten van ziekten en behandelingen bij migrantenpatiënten en patiënten met lage gezondheidsvaardigheden. Op geleide van wensen van de redactie, bestaande uit ervaren huisartsen, is de inhoud van de website geactualiseerd en uitgebreid. De website is bezocht door minimaal 45.000 unieke bezoekers in 2016. We streven ernaar dat 80% van de 900 huisartsen in achterstandswijken deze site kent. • Abonnees zijn middels de Nieuwsflits 4 x per jaar op de hoogte gebracht van nieuwe of vernieuwde artikelen en informatie op de site. • Huisartsen geven aan behoefte te hebben aan consultondersteunend beeldmateriaal. Er is een overzichtelijke opsomming van beschikbaar beeldmateriaal op de website huisarts-migrant.nl te vinden. Het beeldmateriaal voor de doelgroep is beoordeeld aan de hand van criteria uit de checklist beeldmateriaal van Pharos. • Met een website-expert en steekproef van gebruikers is in kaart gebracht of de website nog steeds optimaal gebruikersvriendelijk en toegankelijk is. Meten van resultaten Via een elektronische enquête onder de huisartsen in achterstandswijken zal bereik, bruikbaarheid en effect op kennis en dagelijks handelen van de website beoordeeld worden. Dit vindt jaarlijks plaats. Samenwerkingspartners NHG, huisartsen werkzaam in achterstandswijken, redactieraad met huisartsexperts Looptijd 2015 - 2018 Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering.


- 42 -

3.4 Bij- en nascholingen voor huisartsen, praktijkondersteuners, verpleegkundigen, fysiotherapeuten, verloskundigen en doktersassistenten in achterstandswijken en voor professionals binnen zorggroepen ketenzorg Resultaten 2016 • Pharos heeft tenminste 400 huisartsen, POHers, fysiotherapeuten, verloskundigen, praktijkassistenten, medisch specialisten en/of verpleegkundigen geschoold op het gebied van gezondheidsverschillen, communicatie met laagopgeleiden/laaggeletterden, SOLK, cultuursensitieve palliatieve zorg, cultureel interview en migrantenpatiënten met kanker. • Er is een training coachende vaardigheden – motivational interviewing bij mensen met een lage opleiding ontwikkeld in samenwerking met praktijkondersteuners. De training is tenminste vier keer uitgevoerd. • De regionale zorggroepen ondersteunen huisartspraktijken bij de ketenzorg rond chronische ziekten. Bij hen is verkend aan welke ondersteuning (instrumenten, scholing, training) behoefte is opdat ketenzorg in achterstandswijken goed afgestemd is op laagopgeleide en migrantenpatiënten. Voor tenminste twee zorggroepen is in 2016 aanbod op maat ontwikkeld en zijn professionals geschoold en getraind. Meten van resultaten De scholingen en trainingen zijn uitgevoerd en geëvalueerd door deelnemers. Samenwerkingspartners NHG, V&VN, KNGF, KNOV, NVDA, beroepsorganisaties van praktijkondersteuners, zorggroepen (ketenzorg) Looptijd 2016-2018 Financiering De scholing en trainingen worden betaald door de afnemers. Ontwikkeling van de training en verkenning van ondersteuningsbehoefte bij partners ketenzorg is uitgevoerd met VWS-financiering.

3.5 Kennis delen en borgen: aanvullen zorgstandaarden en richtlijnen, bijdragen aan kennisinfrastructuur Resultaten 2016 • In 2016 is advies uitgebracht over de vraag hoe kennis rondom gezondheidsverschillen in tenminste 2 NHG richtlijnen/standpunten en in tenminste 2 andere richtlijnen, kwaliteits- of multidisciplinaire zorgstandaarden kan worden opgenomen. Voorbeeld hiervan is de bijdrage van Pharos aan de totstandkoming van de Zorgstandaard Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke klachten door het NHG in opdracht van het Netwerk kwaliteitsontwikkeling GGZ. Hiermee is de kennis van Pharos over SOLK bij niet-westerse migrantenpatiënten geborgd.


- 43 -

• • •

Beroepsorganisaties van professionals (NHG, V&VN, KNOV, KNGF en KNMP) zijn naar behoefte geadviseerd over herziening van standaarden, richtlijnen of kwaliteitsindicatoren. Kennisinstituten en ziektegerelateerde fondsen/ belangenorganisaties (IKNL, NDF, Longfonds) zijn naar behoefte geadviseerd over standaarden, richtlijnen of kwaliteitsindicatoren. Via de kennispleinen www.zorgvoorbeter.nl en www.kennispleinchronischeziekten.nl zijn de kennis en instrumenten over gezondheidsverschillen voor professionals ontsloten.

Meten van resultaten De adviezen zijn uitgebracht. Samenwerkingspartners NZI/Kwaliteitsinstituut, VWS, NHG, KNGF, KNOV, V&VN, KNMP,Huisartsenopleidingen, IKNL, NDF, Longfonds, Vilans Looptijd 2015- 2018 Financiering VWS financiering.

3.6 Internationale kennisuitwisseling Resultaten 2016 • Pharos heeft leiding gegeven aan de Special Interest Group (SIG) on Migrant Care, international health and travel medicine van de WONCA (wereld associatie van huisartsenorganisaties). Op de WONCA Europe conferentie in Kopenhagen is tenminste één workshop verzorgd. • Er is deelgenomen aan de kennisuitwisseling via de WONCA SIG on Health Equity. Deze groep is gericht is op het bereiken van equity in de huisartsgeneeskundige zorg. • Er is actief geparticipeerd in EFPC (European Forum Primary Care). • Pharos heeft met ten minste twee andere landen kennis gedeeld over vergroting van de aandacht voor gezondheidsverschillen in het medisch onderwijs, onder andere op de EUPHA in Oslo (juni 2016). Looptijd 2016-2018 Financiering VWS financiering.

Meten outcome meerjarendoel 3 Jaarlijks wordt, samen met NHG, LHV en de achterstandsfondsen, nagegaan wat de stand van zaken is wat betreft implementatie en borging van kennis en wat logische vervolgstappen zijn.


- 44 -

4. Actuele zaken en beleidsadvisering Resultaten 2016 • Door het jaar heen krijgt Pharos veel ‘ongeplande’ vragen, vaak naar aanleiding van actuele ontwikkelingen. Partijen die hiermee aankloppen zijn op adequate wijze voorzien van advies en kennis. Naar verwachting komen er veel vragen binnen rondom de preventieve rol van de wijkverpleging bij het tegengaan van gezondheidsverschillen en over de zorginfrastructuur. • Deelgenomen is aan kennisuitwisselingbijeenkomsten van andere expertisecentra. • Pharos heeft als inhoudelijk expert meegedacht over het maken van een meet- en zelfscoringsinstrument , waarmee op termijn geëvalueerd kan worden met behulp van het brede, multidimensionale begrip Positieve gezondheid. Dit betreft een samenwerkingsproject van Louis Bolk en het Kenniscentrum Meetinstrumenten van VUmc. • Door deelname aan de programmacommissie Borstkanker van het RIVM is de kennis die Pharos in eerder onderzoek heeft opgedaan over toegankelijkheid en effectiviteit van screening bij vrouwen met beperkte gezondheidsvaardigheden, geïmplementeerd in het bevolkingsonderzoek borstkanker. • Kennisuitwisseling heeft plaatsgevonden binnen de stuurgroep van de Alliantie Gezondheidsvaardigheden en door het faciliteren van het Platform Zelfmanagement. • Ten behoeve van kennisontwikkeling en deling is aangesloten bij een aantal relevante regionale Academische Werkplaatsen, onder andere bij Amphi in Nijmegen. Looptijd 2016 Financiering VWS financiering

Verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterden

Inleiding In 2014 is in nauwe samenwerking met de KNMP gestart met het meerjarenprogramma Verantwoord medicijngebruik bij laaggeletterden en migranten. Gezamenlijke doelen en resultaten zijn vastgelegd in een vierjarig convenant. Zie maatschappelijke outcome onder aan dit stuk. In de eerste jaren is het thema laaggeletterdheid op de agenda gezet en is een groot deel van de apotheekteams in Nederland bereikt, mede dankzij de gezamenlijke publiekscampagne (aftrap september 2015). Een checklist voor het herkennen van laaggeletterdheid is ingezet en apotheekteams zijn getraind en via andere bijeenkomsten bijgeschoold. De toolkit komt in september 2015 beschikbaar. In de komende jaren staat de ondersteuning van apotheekteams bij de bevordering van therapietrouw onder laaggeletterde patiënten centraal. Wijkgerichte samenwerking tussen apotheken, huisartspraktijken en de thuiszorg is daarbij essentieel. In 2015-2016 ontwikkelen we een


- 45 -

draaiboek voor samenwerking, waarbij alle zorgverleners dezelfde eenvoudige taal en begrijpelijke materialen gebruiken bij de begeleiding van laaggeletterde patiënten rondom medicatiegebruik. Dat bevordert de continuïteit van zorg. Daarnaast werken we aan het borgen van de kennis en vaardigheden in richtlijnen en opleidingen van apothekersassistenten en apothekers. Achtergrond Het percentage medicijngebruikers dat niet therapietrouw is, wordt in Nederland geschat op 30 - 40%. In een recente studie tonen onderzoekers aan dat 22% van alle potentieel vermijdbare geneesmiddel- gerelateerde ziekenhuisopnamen verband hield met therapie-ontrouw of incorrect gebruik van medicijnen. In de eerstelijn is het percentage medicatie-incidenten tijdens de gebruiksfase door de patiënt meer dan 40%. Booz & Company becijferden dat het verhogen van therapietrouw de samenleving een bedrag van circa € 2,4 miljard oplevert. Uit onderzoeken blijkt steeds weer dat de voorlichting en ondersteuning van patiënten bij een juist gebruik van geneesmiddelen beter kan. De praktijk wijst uit dat artsen en het apotheekteam het moeilijk vinden om laaggeletterdheid te herkennen en op maat voorlichting te geven aan mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Daarnaast is bekend dat de effectiviteit van medicijnen tussen etnische groepen kan verschillen. De kennis hierover is nog onvoldoende geborgd in medische en farmaceutische richtlijnen en in de opleiding van artsen en apotheekmedewerkers. In 2016 gaan we na hoe we dat kunnen realiseren. Met dit meerjarenprogramma dragen we bij aan het beleid van VWS om doelmatig gebruik van medicijnen te bevorderen. Belangrijke thema’s daarin betreffen de verbetering van de informatie, begeleiding en ondersteuning van patiënten bij hun medicijngebruik en het nauwer samenwerken met huisartsen. De uitvoering en aansturing van het programma gebeurt in nauwe samenwerking tussen KNMP en Pharos. Pharos is partner van de Alliantie gezondheid en geletterdheid.

Meerjarendoel Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat de kwaliteit, effectiviteit en toegankelijkheid van farmaceutische zorg voor migranten en laaggeletterden wordt bevorderd.

1. Toerusten van apothekers en assistenten om laaggeletterdheid te herkennen en om op maat te communiceren bij uitleg over medicatie. Resultaten 2016 • Tenminste een derde van alle 1900 apotheekteams herkent laaggeletterdheid en stemt de communicatie af op laaggeletterde patiënten. Diverse vormen van deskundigheidsbevordering worden daarvoor ingezet en de regionale bijeenkomsten van de KNMP. • 50 % van de apotheekteams is bekend met beschikbare materialen en modules ter ondersteuning van zorgverlening aan


- 46 -

•

laaggeletterde patiënten, waaronder de digitale toolkit op de website van de KNMP. Een praktisch instrument is ontwikkeld, getest en gevalideerd om ‘medicatievaardigheden’ te meten onder patiënten in de apotheek door het UPPER netwerk i.s.m. het NIVEL. Dit instrument ondersteunt apotheekmedewerkers om patiënten met beperkte vaardigheden sneller te herkennen. Pharos en KNMP zijn adviseurs in dit traject. Financiering door KNMP.*

Meten van resultaten In 2015 is een ladder ontwikkeld om apotheekteams inzicht te geven hoe ver zij zijn met de afstemming van hun zorgverlening op laaggeletterde patiënten. Deze ‘ladder’ geeft een aantal stadia weer die een apotheekteam kan doorlopen op weg naar een ‘laaggeletterdproof’ apotheekteam. Deze ladder wordt jaarlijks ingevuld door apothekers op landelijke congressen, waaronder het KNMP congres waar gemiddeld 1500 apothekers aan deelnemen.

2. Ontwikkeling en implementatie van interventies ter verbetering van therapietrouw Resultaten 2016 • Eind 2016 is bekend wat succesfactoren zijn voor samenwerking in de eerstelijn ter verbetering van therapietrouw van laaggeletterde patiënten. Deze zijn verwerkt in een draaiboek, dat wordt verspreid onder huisartsen, apotheekteams en wijkverpleging. Financiering door ZonMw. * • Inzicht in werkwijze die risico op verkeerd medicijngebruik verkleind bij medicatieoverdracht tijdens ontslag uit het ziekenhuis. Dit via een verbetertraject in 2 regio’s. Uitvoering in samenwerking met ziekenhuis en huisartsenpraktijken.** • Een draaiboek is opgeleverd voor het versterken van de vaardigheden van oudere migranten op gebied van medicatiegebruik en contact met het apotheekteam. Pharos is als adviseur betrokken. Uitvoering door Hogeschool Utrecht i.s.m. onder meer Apothekersvereniging Midden Nederland en Apotheek in Gezondheidscentrum Kanaleneiland. Financiering door KNMP.* Meten van resultaten Op de pilotlocaties van genoemde studies is een evaluatie uitgevoerd (kwalitatief en kwantitatief) naar toename in begrip en kennis ten aanzien van geneesmiddelengebruik en waar mogelijk toename in therapietrouw. 3. Borgen van de kennis en vaardigheden in onder andere richtlijnen en reguliere opleidingen in de farmacie Resultaten 2016 • In relevante farmaceutische richtlijnen van de KNMP zijn kennis, competenties en attituden in relatie tot zorgverlening aan migranten en laaggeletterden geborgd. • Praktische kennis en vaardigheden zijn in de vorm van modules beschikbaar voor de opleidingen.


- 47 -

4. Actuele zaken, beleidsadvisering en advies op maat en communicatie Resultaten 2016 • Vragen vanuit partners of beroepsgroepen op dit thema zijn opgepakt en uitwisseling van inzichten vindt plaats naar behoefte. • Doorlopend vindt communicatie plaats over de tussentijdse resultaten via de netwerken en kanalen van KNMP en Pharos. In het vaktijdschrift voor apothekers Pharmaceutisch Weekblad en de assistenten (Optima Farma) is structureel aandacht besteed aan het thema laaggeletterdheid. Tijdens landelijke symposia, congressen, regiobijeenkomsten van de KNMP zijn resultaten, praktische handvatten en veelbelovende lokale initiatieven gepresenteerd. Hiermee bereiken we tenminste 2000 apothekers met goede voorbeelden en succesfactoren voor veilig medicijngebruik onder laaggeletterden. Samenwerkingspartners KNMP, FBA (Farmaceutisch Bureau Amsterdam), SBA (Stichting Bedrijfsfonds Apotheken), Stichting Lezen en Schrijven, LHV, NHG, Service Apotheken, Apothekersvereniging Midden Nederland, Hogeschool Utrecht, NIVEL, Universiteit Utrecht (UPPER netwerk), Cliëntenbelang Amsterdam, ROHA Looptijd 2014-2018. Financiering * Voor de projecten met * is externe financiering gevonden. ** voor het project met ** wordt nog externe financiering gezocht. Overige activiteiten worden gefinancierd door VWS en KNMP. Meten outcome meerjarendoel • In 2018 is de therapietrouw onder migranten en laaggeletterden substantieel verbeterd. Bij 80% van de patiënten (die deelnamen aan de pilotstudies) heeft een toename plaatsgevonden in het volgens voorschrift innemen van medicatie. • In 2018 is voor apotheken een toolkit beschikbaar ter ondersteuning van het verbeteren van therapietrouw onder migranten en laaggeletterden. 80% van de apotheken is bekend met deze toolkit en toegerust om migranten en laaggeletterden goed te begeleiden bij - in elk geval - het eerste uitgiftegesprek. • In 2018 is in de KNMP richtlijnen die in de periode 2014-2018 herzien worden, de relevante kennis over verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterden geborgd. • In 2018 is in de curricula voor opleiding en nascholing van het apotheekteam (van een nader aantal te bepalen aanbieders) kennis over verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterden geborgd.


- 48 -

Totaal aantal uren meerjarenprogramma Preventie en zorg chronische aandoeningen Verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterden Uren VWS 5.947 Uren derden 1.375 Totaal aantal uren 7.322


- 49 -


- 50 -

5 Participatie & eigen regie Laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden Meerjarenprogramma

Inleiding Het programma Participatie & eigen regie (PER) wil de participatie en eigen rol van laagopgeleiden en migranten in het zorgstelsel en bij het terugdringen van gezondheidsachterstanden versterken. Dit sluit aan bij de ambitie van het Nationaal programma Alles is gezondheid om de gezondheidsverschillen in Nederland aanzienlijk te reduceren. We weten inmiddels dat dat alleen lukt als burgers in dit proces een actieve rol vervullen, de hoofdrol zelfs. Burgerparticipatie en gezondheid Via het stimuleringsprogramma Gezond in… ondersteunt en adviseert Pharos samen met Platform31 gedurende vier jaar gemeenten bij de lokale aanpak van gezondheidsachterstanden. Het programma Participatie & eigen regie werkt de komende jaren nauw samen met dat programma en levert kennis die daarbinnen praktisch inzetbaar is. Het gaat daarbij vooral om kennis over de wijze waarop laagopgeleiden en migranten bij de bestrijding van gezondheidsachterstanden betrokken kunnen worden. Het programma maakt in het project ‘Bewoner in de Hoofdrol’ goede en succesvolle voorbeelden uit binnen- en buitenland inzichtelijk, zodat gemeenten en lokale partijen er hun voordeel mee kunnen doen. Deelname aan onderzoeken naar kwaliteit van zorg Onderzoeks-/Meetbureaus die kwaliteit van zorg meten, kampen met een te lage respons van laagopgeleiden en migranten. Dat maakt dat de steekproeven niet representatief zijn voor de hele bevolking van Nederland. De resultaten van de metingen worden desondanks steeds vaker gebruikt in de inkoop van zorg door bijvoorbeeld verzekeraars. Deze meetbureaus vragen naar een oplossing om de deelname van nietwesterse migranten en laagopgeleiden te vergroten en daarmee tot representatievere uitkomsten te komen. Pharos zal ze daarin bijstaan.


- 51 -

Een ander aanbod van Pharos is om de meetbureaus te voorzien van alternatieve vormen van onderzoek om de kwaliteit van zorg onder deze groepen te meten. Vertegenwoordiging in patiëntenorganisaties en cliëntenraden Pharos werkt ook in 2016 verder aan de vergroting van de vertegenwoordiging van migranten en laagopgeleiden in patiënten- en cliëntenorganisaties. Zorgorganisaties en patiënten- en cliëntenraden vragen steeds vaker hoe ze de mening van migranten en laagopgeleiden over de (kwaliteit van) zorg in hun organisatie kunnen achterhalen. We spelen op deze vraag in door de inzet van nieuwe vormen van participatie (bv. via quick polls en social media) op een manier die past bij migranten en laagopgeleiden. Informatie in de zorg is toegankelijk en beschikbaar voor iedereen Toegankelijk voorlichtingsmateriaal en begrijpelijke informatie over gezondheidszorg is belangrijk voor burgers om zoveel mogelijk regie te houden over de eigen gezondheid en gemotiveerd keuzes te kunnen maken binnen het systeem van de zorg. Deze voorlichting en informatie verloopt in toenemende mate via digitale kanalen en eHealth toepassingen. Vaak zijn deze bronnen onvoldoende begrijpelijk en toegankelijk voor migranten en laaggeletterden. Het taalniveau is te hoog en er wordt veel gevraagd aan digitale en gezondheidsvaardigheden. Juist bij deze groepen is uit onderzoek gebleken dat die vaardigheden beperkt zijn. In 2014 en 2015 heeft Pharos advies uitgebracht aan de ontwikkelaars van de App ‘Moet ik naar de dokter?’ over de toegankelijkheid en begrijpelijkheid van deze App. Deze samenwerking wordt in 2016 vervolgd en verbreed met een uitgebreid testonderzoek om alle onderdelen van de App geschikt te maken voor laagopgeleiden/laaggeletterden en migranten. Daarnaast worden gezondheidsvoorlichters ingezet om voorlichting te geven over deze App opdat het gebruik zal toenemen. Pharos zoekt in 2016 samenwerking met meer ontwikkelaars van websites, applicaties, eHealth toepassingen en aanbieders van digitale informatie over gezondheid, zorg en zorgverzekeringen. We willen hen stimuleren om te werken aan begrijpelijke informatie voor iedereen en hen helpen bij verbeteringen op dit vlak. Momenteel verkennen we bijvoorbeeld met Zilveren Kruis in hoeverre wij hen kunnen ondersteunen bij het toegankelijk maken van hun eigen website. Empoweren van migranten om geïnformeerde keuzes in zorg te maken De behoefte aan informatie en uitwisseling over kanker onder migrantengroepen is onverminderd groot. Migrantenorganisaties hebben de afgelopen jaren – na training door Pharos - aan meer dan 2000 migranten voorlichting over kanker verzorgd, om zo de kennis te vergroten en het taboe rond de ziekte te doorbreken. Deze voorlichtingen voor en door migranten zijn succesvol en werden goed beoordeeld. In 2016 willen we met kankerpatiëntenorganisaties, migrantenorganisaties en ‘Leven met Kanker’ in gesprek om te bewerkstelligen dat deze voorlichtingen in de reguliere werkwijze wordt ingebed. Deze aanpak – voorlichting geven aan een brede groep mensen van en rond patiënten - draagt bij aan empowerment van patiënten. Daarom gaat Pharos de methodiek ook op andere terreinen toepassen. In afstemming met Alzheimer Nederland en samen met migrantenzelforganisaties wil Pharos in 2016 vernieuwde voorlichtingen over dementie organiseren. Dit in lijn met het in juli 2015 aangekondigde beleid van de overheid gericht


- 52 -

op meer herkenning en begrip voor dementie (dementievriendelijke samenleving). Ook over palliatieve zorg is nog veel onbekend onder migranten en leven er nog veel taboes. Pharos heeft in 2015 een aanvraag ingediend bij het programma Palliantie van ZonMw. Bij honorering van de aanvraag geven we in 2016 training en voorlichting over palliatieve zorg voor en door migranten. Laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden 1,3 miljoen mensen in Nederland hebben moeite met lezen en schrijven. Zoveel moeite, dat dit direct gevolgen heeft voor hun gezondheid. Laaggeletterdheid kost de samenleving jaarlijks 556 miljoen euro waarvan 127 miljoen euro uitgegeven wordt aan gezondheidszorg. Onderzoek van het NIVEL wijst uit dat taalvaardige mensen zich gezonder voelen en ook zijn, beter voor zichzelf kunnen zorgen en sociaal actiever zijn. Van de bevolking beschikt 29% over geringe gezondheidsvaardigheden en heeft dus onvoldoende vaardigheden om mondelinge en schriftelijke informatie over gezondheid te verkrijgen, te begrijpen en te gebruiken. Laagopgeleiden, ouderen en migranten zijn sterk vertegenwoordigd binnen deze groepen. De incidentie van ziekten zoals astma, diabetes, kanker, hartinfarcten en van psychische problemen, is bij hen beduidend hoger dan bij andere bevolkingsgroepen. Gezondheidsvaardigheden blijken de belangrijkste voorspeller van gezondheid. Daarom is het van belang na te denken over efficiënte manieren om laaggeletterden te informeren en te betrekken bij hun gezondheid. Er zijn al veel instrumenten beschikbaar in binnen- en buitenland om laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden te herkennen en de communicatie daarop af te stemmen. Het gebruik van de instrumenten staat echter nog in de kinderschoenen. Het programma Participatie & eigen regie zet zich sinds 2014 in om het gebruik van deze instrumenten te bevorderen onder huisartsen, wijkverpleegkundigen en apothekers. In 2016 gaan we daarmee door en voegen we fysiotherapeuten, verloskundigen, diëtisten en sociale wijkteams toe. Concrete hulp bieden aan mensen die slecht lezen en schrijven en daardoor moeilijk te bereiken zijn kan het beste door samenwerking. Daarom tekende ook Pharos de pledge ‘Alles is Gezondheid’ van de Alliantie gezondheid en geletterdheid.

Meerjarendoelen Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat • (inter)nationale goede voorbeelden van het actief betrekken van laagopgeleiden en migranten bij het terugdringen van gezondheidsachterstanden in kaart gebracht zijn, toegankelijk gemaakt, actief verspreid en up-to-date beschikbaar. • laagopgeleiden en migranten evenredig vertegenwoordigd zijn in de reguliere landelijke patiëntenorganisaties en cliëntenraden van zorginstellingen. In 2018 zijn 50 patiëntenorganisaties intensief begeleid en gecoacht in dit proces en voor alle organisaties is informatie aantrekkelijk toegankelijk gemaakt. • algemene informatie over gezondheid en zorg ook voor laaggeletterden/laagopgeleiden en migranten toegankelijk en beschikbaar is.


- 53 -

•

instrumenten voor het versterken van gezondheidsvaardigheden en communicatie met laaggeletterden op grote schaal gebruikt worden.

Meerjarendoel 1 Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat (inter)nationale goede voorbeelden van het actief betrekken van laagopgeleiden en migranten bij het terugdringen van gezondheidsachterstanden in kaart gebracht zijn, toegankelijk gemaakt, actief verspreid en up-to-date beschikbaar.

1. De bewoner in de hoofdrol bij gezondheidsachterstanden Resultaten 2016 • Het in 2015 gemaakte overzicht van goede voorbeelden en succesvolle initiatieven uit binnen- en buitenland om laagopgeleide en migrantenbewoners lokaal een actieve(re) rol te geven in het terugdringen van gezondheidsachterstanden, is up-to-date gehouden en aangevuld met nieuwe voorbeelden. Het overzicht is gedeeld met gemeenten via het stimuleringsprogramma Gezond in…, CGL en andere informatiekanalen die door gemeenten worden benut. • Laagopgeleiden en migranten zijn betrokken bij de selectie van nieuwe goede voorbeelden. • Op vraag van gemeentes, welzijnsorganisaties en wijkteams zijn trainingen verzorgd over hoe bewoners bij gezondheidsachterstanden betrokken kunnen worden.* • In twee of drie GIDS gemeenten is samen met het team van Gezond in…en de inwoners van de gemeenten een pilot gestart: ‘Burgers in de hoofdrol bij de aanpak van gezondheidsachterstanden’. Bestaande goede voorbeelden zijn daarbij het uitgangspunt. De werkwijze die in deze goede voorbeelden wordt gebruikt gaan we doorontwikkelen en onderbouwen met actiebegeleidend onderzoek*. Opbrengst hiervan is inzicht in werkzame elementen dat benut kan worden door andere (GIDS) gemeenten. Zie ook het Programma van Gezond in… Meten van resultaten • Beknopte en toegankelijke informatie over goede voorbeelden is beschikbaar voor gemeenten en lokale partners. Datzelfde geldt voor het trainingsaanbod. We meten via downloadgegevens hoeveel gemeenten gebruik maken van het overzicht. • Uit verslagen van bijeenkomsten blijkt betrokkenheid van laagopgeleiden en migranten bij de selectie van goede voorbeelden. • Twee pilots zijn gestart in gemeentes waarbij de bewoners een actieve rol spelen bij het verkleinen van gezondheidsachterstanden. Waarschijnlijk lopen deze door tot in 2017. In het geval dat een pilot al afgerond wordt in 2016, heeft een evaluatie plaatsgevonden. • Er is een overzicht van de aanvragen voor trainingen ‘De Bewoner in de Hoofdrol’ (werktitel). Gegeven trainingen worden geëvalueerd door de deelnemers.


- 54 -

Samenwerkingspartners Experts op de diverse themagebieden, kenniscentra en thema instituten, universiteiten, gemeenten en inwoners Looptijd 2014-2018 met een jaarlijkse update Financiering Verspreiding van goede voorbeelden en pilots vinden plaats met financiering van VWS. Voor het uitvoeren van actiebegeleidend onderzoek wordt aanvullende financiering gezocht. Trainingen worden betaald door de deelnemers.

Meting outcome meerjarendoel 1 Goede voorbeelden zijn, jaarlijks, up to date beschikbaar via genoemde kanalen. Via het online platform Gezond in… vragen we gemeenten jaarlijks om feedback op het overzicht om eventuele verbeteringen te kunnen doorvoeren. In 2018 wordt nagegaan in hoeveel gemeenten de werkzame elementen van ‘Bewoners in de hoofdrol’ bij de aanpak van gezondheidsachterstanden worden ingezet.’

Meerjarendoel 2 Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat laagopgeleiden en migranten evenredig vertegenwoordigd zijn in de reguliere landelijke patiëntenorganisaties en cliëntenraden van zorginstellingen. In 2018 zijn 50 patiëntenorganisaties intensief begeleid en gecoacht in dit proces en voor alle organisaties is informatie aantrekkelijk en toegankelijk gemaakt.

2. Versterken patiënten- en cliëntenparticipatie In dit project zoeken we aansluiting bij zowel landelijke als regionale en lokale patiënten- en cliëntenorganisaties. We zien bijvoorbeeld dat regionale afdelingen van Zorgbelang Nederland een steeds grotere rol spelen op gemeentelijk niveau. Waar wij samen participatie kunnen versterken zoeken we de verbinding. Resultaten 2016 • Om laagopgeleiden en migranten op een laagdrempelige manier te laten participeren heeft Pharos i.s.m. zorgaanbieders en patiënten- en cliëntenraden nieuwe vormen daartoe ontwikkeld (bijvoorbeeld quick pols, inzet social media) en getest in twee pilots. Er is een training ontwikkeld om deze nieuwe vormen van participatie succesvol toe te passen. • Voor bestuurders van zorgorganisaties heeft Pharos een bijeenkomst georganiseerd om de toegevoegde waarde van participatie door laagopgeleiden en migranten te agenderen. Doel hiervan is dat zij – samen met hun patiënten/cliëntenraden – actief werken aan passende participatievormen. Pharos levert hiervoor de expertise. Als zij deze klanten en hun oordeel over de zorg in hun organisatie (beter) kennen, kunnen zij de kwaliteit van zorg vergroten. Het streven is om via Actiz minimaal 10 bestuurders van grotere instellingen te bereiken. • Er zijn – in lijn met de trajecten in voorgaande jaren - vijf (nieuwe) patiëntenorganisaties en 20 cliëntenraden over de participatie


- 55 -

•

• •

van laagopgeleiden en migranten binnen hun organisaties geadviseerd en gecoacht. Om de toegang tot cliënten- en patiëntenraden te verbeteren is de training van Pharos ‘Werven en betrekken van laagopgeleiden en migranten’ opgenomen in het deskundigheidsbevorderingsaanbod van LSR. De training is vier keer georganiseerd.* Pharos heeft een artikel gepubliceerd en een presentatie over dit thema gehouden op een congres. Pharos heeft samen met het Radboud MC en twee meetbureaus een instrument ontwikkeld om de deelname van laagopgeleiden/laaggeletterden en migranten aan metingen van klantervaringen te vergroten. Zo ontstaat een vollediger beeld van de kwaliteit van zorg vanuit klantperspectief. Het instrument bevat methodes, aantrekkelijk voorlichtingsmateriaal en werkzame elementen per doelgroep. De uitkomsten delen we met de 29 meetbureaus in Nederland en begin 2017 publiceren we een artikel in een gezaghebbend tijdschrift.*

Meten van resultaten • De bijeenkomst over participatie door laagopgeleiden en migranten voor bestuurders bij zorgorganisaties wordt met hen geëvalueerd. • Met de bereikte patiëntenorganisaties en cliëntenraden wordt geëvalueerd of zij geschikte coaching, advisering en instrumenten hebben ontvangen. • De trainingen via het LSR-aanbod worden via de deelnemers geëvalueerd. • Het instrument om meer laagopgeleiden/laaggeletterden en migranten te laten deelnemen aan metingen van klantervaringen is getest en begin 2017 beschreven. Samenwerkingspartners Zorgbelang Nederland, regionale Zorgbelangen, IederIn, lokale patiëntenplatforms, LSR, LOC, CBO, NPCF, KWF, patiëntenorganisaties, cliëntenorganisaties, Actiz, zorginstellingen, migrantenorganisaties, kankercentra, IQ Radboud MC en Mediquest Looptijd 2012-2018 Financiering Dit project wordt met financiering van VWS uitgevoerd, voor de trainingen aan patiënten- en cliëntenraden wordt een financiële bijdrage gevraagd. Onderdelen met een * worden door derden gefinancierd.

Meten outcome meerjarendoel 2 In 2018 toetsen we bij de 50 begeleide reguliere landelijke patiëntenorganisaties en cliëntenraden of de vertegenwoordiging van laagopgeleiden en migranten is toegenomen ten opzichte van eind 2014.

Meerjarendoel 3 Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat algemene informatie over gezondheid en zorg ook voor laaggeletterden/laagopgeleiden en migranten toegankelijk en beschikbaar is.


- 56 -

3.1 Toegankelijke informatie Resultaten 2016 • Vijf nieuwe patiënten/cliëntenorganisaties en zorgverzekeraars* zijn op relevante onderdelen geadviseerd over de toegankelijkheid van hun website en hebben verbeteringen doorgevoerd. • Vijf nieuwe aanbieders van algemene voorlichting (sites over de Nederlandse gezondheidszorg, gezondheid en zelfzorg) zijn op relevante onderdelen geadviseerd over de toegankelijkheid van de informatie die zij bieden en hebben verbeteringen doorgevoerd. Voorbeelden hiervan zijn Thuisarts.nl en RIVM. • Het onderzoek om het gebruik en bekendheid van eHealth toepassingen onder migranten en laagopgeleiden in kaart te brengen is in 2016 afgerond mits in 2015 financiering is toegekend.* • Pharos is een samenwerking aangegaan met een ontwikkelaar/bedrijf om hun apps, eHealth en/of domotica toepassingen te toetsen op bruikbaarheid voor laagopgeleiden/laaggeletterden en migranten en eventueel aan te passen en ze vervolgens door bekendmaking, voorlichting en verspreiding te laten gebruiken door laagopgeleiden en migranten.* • Ten behoeve van ontwikkelaars van apps, eHealthtoepassingen en domotica producten is een werkwijze ontwikkeld om deze producten van meet af aan geschikt te laten zijn voor laagopgeleiden/laaggeletterden en migranten en ze onder de aandacht van deze gebruikers te brengen. • Pharos biedt haar diensten aan om deze werkwijze te implementeren bij opdrachtgevers.* • De werkwijze is verspreid via platform eHealth en patiënt van NICTIZ en conferenties van derden. Meten van resultaten In 2016 evalueert een panel de met behulp van Pharos aangepaste websites en eHealth toepassingen op toegankelijkheid. De resultaten van het onderzoek over het gebruik van eHealth toepassingen onder migranten en laagopgeleiden zijn gepubliceerd. Bij de beheerders en ontwikkelaars gaan we in 2017 na in hoeverre zij geschikte handvatten hebben gekregen om hun informatie en voorlichting helder, toegankelijk en laagdrempelig te maken. Samenwerkingspartners NPCF, NOOM en andere zelforganisaties, Innovatiefonds Zorgverzekeraars Nederland, individuele zorgverzekeraars, ontwikkelaars/onderzoekers van/naar eHealth en domotica toepassingen Looptijd 2012-2018 Financiering Dit project wordt met financiering van VWS uitgevoerd, onderdelen met een * worden door derden gefinancierd.


- 57 -

3.2 Voorlichting over kanker in samenwerking met patiëntenorganisaties Pharos heeft samen met migranten- en patiëntenorganisaties de afgelopen 2 jaar voorlichtingen gegeven over kanker. Resultaten 2016 • In een ronde tafel gesprek met kankerpatiëntenorganisaties, migrantenorganisaties en Leven met Kanker is besproken hoe de door Pharos en partners ontwikkelde instrumenten in de reguliere beleids- en werkplannen van hun organisaties opgenomen kunnen worden. Zo worden de opbrengsten van het voorlichtingstraject in 2014 en 2015 geborgd. • Er is n.a.v. de uitkomsten van het behoefteonderzoek uit 2015 een pilot uitgevoerd met twee inloophuizen (i.s.m. IPSO) om hun aanbod aan te laten sluiten bij migranten; succesfactoren zijn in kaart gebracht en gedeeld met de andere inloophuizen en psycho-oncologische centra.* Meten van resultaten • De opbrengst van het ronde tafel gesprek met kankerpatiëntenorganisaties, Leven met Kanker en migrantenorganisaties is geëvalueerd met de deelnemers. De uitkomst van het gesprek is basis voor verdere initiatieven. • De pilots zijn geëvalueerd. Het overzicht van succesfactoren voor een passend aanbod van inloophuizen voor migranten is op een expertmeeting gedeeld en digitaal beschikbaar gesteld.* Samenwerkingspartners Leven met Kanker, kankerpatiëntenorganisaties (o.a. Mammarosa, Hematon en Nederlandse Stoma Vereniging), KWF Kankerbestrijding, intermediaire organisaties (onder andere De Bloem, SIGIN, SVG, Het Inter-lokaal), Inloophuizen voor kankerpatiënten (IPSO en o.a. Cabane en Mariekenhuis), Integrale Kankercentra, IKNL Looptijd 2015-2016 Financiering De projecten worden deels uitgevoerd met VWS financiering en deels met financiering door derden. De onderdelen aangegeven met een * worden uitgevoerd met financiering door derden.

3.4. Voorlichting over palliatieve zorg voor niet - westerse migranten* Pharos diende in 2015 de aanvraag ‘In gesprek over leven en dood – Passende zorg en ondersteuning in de laatste levensfase voor niet westerse migranten’ in bij ZonMw (Palliantie programma). Het beschreven project is een coproductie tussen de Pharos programma’s Preventie & Zorg en Participatie & eigen regie. Het programma Participatie & eigen regie draagt bij aan dit project door middel van het ontwikkelen en verzorgen van instrumenten en voorlichtingen aan migranten. Resultaten 2016 • Er is passend voorlichtingsmateriaal beschikbaar over de zorg in de laatste levensfase, ontwikkeld in co-creatie met en getest door de doelgroep niet – westerse migranten.*


- 58 -

• •

•

Drie door Pharos getrainde migrantenorganisaties geven 25 voorlichtingen voor 250 tot 375 migranten om de kennis over palliatieve zorg te vergroten en het taboe er omheen te doorbreken.* Nieuwe kennis en ervaring die voorlichters opdoen bij de voorlichtingen wordt benut bij het ontwikkelen van onderwijsmateriaal en training voor zorgprofessionals (dit deel van het project valt binnen het programma Preventie & Zorg).* Intermediaire (migranten) organisaties zijn toegerust voor voortzetting van de voorlichtingen na afloop van het project. De voorlichtingen zijn opgenomen in hun beleids- en werkplannen.*

Samenwerkingspartners NOOM, SVG, SIGN, Consortium Propallia LUMC, Hogeschool Arnhem/Nijmegen, ROC Midden Nederland, PalHag, NHG, AMC Looptijd 2016-2018 Meten van resultaten • Er zijn 25 voorlichtingen voor 250 tot 375 migranten gegeven • De voorlichtingen worden inhoudelijke geëvalueerd aan de hand van vaste vragen en volgens de PLA methode ‘speed evaluation’ en interviews. • Pharos gaat in 2018 na of de betrokken migrantenorganisaties de voorlichtingen in hun reguliere beleids- en werkplannen hebben opgenomen. 3.5. Voorlichting over dementie in samenwerking met patiëntenorganisaties* Staatssecretaris van Rijn benadrukte in juli 2015 het belang van meer begrip en draagvlak voor dementie en nam het expliciet in zijn beleid op. Onder migranten en hun mantelzorgers heerst nog veel onbegrip en ontkenning over dementie. Daarom zet Pharos de beproefde methode van voorlichting voor en door migranten ook hier in. Resultaten 2016 • Migrantenorganisaties hebben na training door Pharos 20 regionale voorlichtingen aan (laagopgeleide) migranten over dementie verzorgd, om de kennis over de ziekte te vergroten en het taboe te doorbreken. Meten van resultaten • De trainingen aan de migrantenorganisaties en de voorlichtingen over dementie zijn geëvalueerd met de deelnemers op inhoud, opzet en begrijpelijkheid. Samenwerkingspartners Alzheimer Nederland, Alzheimer theehuizen, migrantenzelforganisaties. Looptijd 2016-2020

Meten outcome meerjarendoel 3 • In 2018 bevragen we groepen laagopgeleiden en migranten in hoeverre de informatie op betreffende sites informatiever en toegankelijker is geworden.


- 59 -

• •

In 2017 bevragen we groepen migranten in hoeverre palliatieve zorg als bij hun passende vorm van zorg in hun gemeenschap is erkend. In 2020 bevragen we groepen migranten welke impact de voorlichtingen over dementie binnen hun gemeenschap hebben.

Meerjarendoel 4 Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat instrumenten voor het versterken van health literacy en communicatie met laaggeletterden op grote schaal gebruikt worden.

4. Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden Resultaten 2016 • Het in 2015 gemaakte digitale overzicht van effectieve instrumenten (zoals trainingen, beeldmateriaal en filmpjes) in de communicatie met laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden is actief onder de aandacht gebracht van professionals zoals praktijkondersteuners, verpleegkundigen, verloskundigen en diëtisten. We doen dit door het constant voeden van ons netwerk en de inzet van een mix van middelen: online platforms, fora, websites en social media gecombineerd met factsheets en whitepapers. De informatiekanalen van de diverse groepen professionals zelf worden eveneens benut. • Bovengenoemde activiteiten worden indien mogelijk gekoppeld aan momenten (zoals de ‘Week van de Alfabetisering’) zodat het bereik vergroot wordt. • Ook in de andere programma’s van Pharos is gewerkt met een communicatieplan om op structurele wijze deze instrumenten, informatie en kennis over laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden te verspreiden. Zo bereiken we bijvoorbeeld via het online platform Gezond in… de gemeenten met informatie en via het programma ‘Verantwoord medicijngebruik’ de apothekers. In 2016 is een extra impuls gegeven aan het attenderen van fysiotherapeuten en sociale wijkteams op basis van de verkenning die we in 2015 hielden. • Onderzocht is of het geven van een Masterclass bij beroepsorganisaties zoals de Nederlandse vereniging van Praktijkondersteuners, Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland en de Koninklijke Nederlandse Fysiotherapie Genootschap, bijdraagt aan het vergroten van de aandacht voor mensen met weinig gezondheidsvaardigheden en laaggeletterden. • In 4 gemeenten (waaronder Nijmegen) zijn pilots* gestart rond de aanpak van gezondheidsachterstanden in combinatie met de aanpak van laaggeletterdheid. De pilots moeten antwoord geven op vragen als: o Wat is een goede infrastructuur om laaggeletterdheid in combinatie met gezondheidsachterstanden aan te pakken? o Hoe stimuleren we in de gemeente effectieve communicatie door zorgprofessionals? o Hoe zijn naast de taalvaardigheid ook de gezondheidsvaardigheden van de patiënt/burger te vergroten? o Hoe kunnen we de schriftelijke communicatie van de gemeente en lokale partners geschikt maken voor laag opgeleiden?


- 60 -

o

Welke combinaties zijn er met gezondheidsgerelateerde thema’s te maken in de taalles (zowel qua lesinhoud als door bijvoorbeeld buurtsport coaches en diëtisten uit te nodigen).

Samenwerkingspartners Stichting Lezen en Schrijven en overige partners in de Alliantie Gezondheidsvaardigheden, Nederlandse Vereniging van Doktersassistenten (NVDA), Nederlandse vereniging van Praktijkondersteuners(EADV), Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN), Koninklijke Nederlandse Fysiotherapie Genootschap (KNFG), Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP), Gezondheidscentra, zorgcentra, RIVM,CGL, GGDen, Gezondheidsfondsen, Migrantenorganisaties, CBO, TNO, Vilans, Patiëntenorganisaties, Academische werkplaatsen en de Gemeente Nijmegen Looptijd 2014-2018 Financiering Deze activiteiten worden uitgevoerd met VWS financiering. *Voor de vier pilots wordt aanvullende financiering gezocht.

Meten outcome meerjarendoel 4 Door middel van een nulmeting in 2015 bij een steekproef van huisartsen,verloskundigen, wijkverpleegkundigen, fysiotherapeuten, apothekers, sociale wijkteams, cliënten en patiëntenorganisaties naar de mate van bekendheid en gebruik van de instrumenten. Deze meting wordt in 2018 herhaald.

5. Actuele zaken en beleidsadvisering Resultaten 2016 • Patiëntenorganisaties en cliëntenraden, zorginstellingen, zorgverzekeraars en overheidsinstellingen zijn op geleide van actuele ontwikkelingen voorzien van informatie en advies met betrekking tot participatie en eigen regie van laagopgeleiden en migranten in de gezondheidszorg. • Er is deelgenomen - en waar mogelijk een inhoudelijke bijdrage geleverd - aan studiebijeenkomsten, debatten, conferenties en klankbordgroepen van derden. • Pharos heeft haar expertise ingebracht in de werkgroep patiëntenparticipatie van de Alliantie Gezondheidsvaardigheden. Looptijd 2014-2018 Financiering Deze activiteiten worden uitgevoerd met VWS financiering


- 61 -

Totaal aantal uren meerjarenprogramma Participatie & eigen regie Laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden Uren VWS 5.110 Uren derden 950 Totaal aantal uren 6.060


- 62 -

6 Jeugd en gezondheid Meerjarenprogramma Inleiding 6 Het rapport Gezond Opgroeien van het RIVM geeft een uitgebreide analyse van de Nederlandse jeugd en laat duidelijk zien dat kinderen en jongeren in Nederland over het algemeen gezond zijn. “De baby- en kindersterfte is laag, de meeste jeugdigen voelen zich gezond en de onderwijsparticipatie is hoog. Veel kinderen die wel een gezondheidsprobleem hebben, kunnen daar goed mee omgaan. De Nederlandse jeugd steekt qua (ervaren) gezondheid gunstig af bij andere westerse landen”. Ook in de laatste landelijke gezondheidsnota Gezondheid dichtbij zien we dat het goed gaat met de gezondheid in Nederland. De gemiddeld hoge gezondheid is echter niet evenredig verdeeld. Kinderen met een lage sociaaleconomische status en een migratieachtergrond hebben een hoger risico op een ongezonde leefstijl en psychische problemen. Bij hen komen vaak meerdere ongezonde gedragingen tegelijk voor, zoals te weinig bewegen, ongezond eten, roken, onveilig seksueel gedrag en overmatig mediagebruik. Steeds meer kinderen groeien op in een eenoudergezin en als gevolg van de recessie groeien meer kinderen op in armoede. Dit zou er toe kunnen leiden dat gezondheidsproblemen, gerelateerd aan een ongezonde leefstijl en psychosociaal functioneren, zullen stijgen. Gemiddeld gezien gaat het beter met onze kinderen terwijl een kleine groep het slechter krijgt. De gezondheidsverschillen nemen dus toe. Het landelijk beleid is gericht op het reduceren van deze verschillen. Een focus op preventie bij sociaaleconomische risicogroepen en aandacht voor de kwetsbaarste kinderen is daarbij van belang. Dit programma wil hieraan een bijdrage leveren. De jonge onderzoekers van de gezondheidsraad geven in een recent onderzoek aan dat er “in de praktijk te weinig gebruik gemaakt wordt van 7 de wetenschappelijke kennis die er is over gezond opgroeien” . Uit het

6 7

Gezond Opgroeien, verkenning jeugdgezondheid (RIVM 2014) Gezond opgroeien: weten wat werkt (JongGR 2015)


- 63 -

8

jaarbericht kinderrechten blijkt eenzelfde tendens. Het programma geeft hier gehoor aan door haar kennis over het bereiken van laagopgeleide en migrantengezinnen in te zetten om professionals te helpen om in de praktijk het verschil te maken. We sluiten hierbij uiteraard aan op de 9 thema’s in het Nationaal Programma Preventie (NPP) . Pharos werkt hierbij nauw samen met anderen. Gezondheidsachterstanden bij kinderen leiden tot een gevoel van urgentie in het veld. Dit merken we doordat we in toenemende mate benaderd worden om onze kennis in te zetten. Naast onze meerjarige samenwerking met bijvoorbeeld het Trimbos Instituut en het NCJ, leggen we in een overeenkomst met het Kennisplatform Integratie en Samenleving (KIS) afspraken vast voor een productieve samenwerking. Kennis ontstaat steeds meer in co-creatie en ook lokaal. We zijn in 2015 een mooi project aangegaan met de G4 gericht op de aanpak van overgewicht bij kinderen. Dit wordt voortgezet in 2016. Ook werken we samen met de gemeenten in de regio Utrecht West aan preventie bij kwetsbare gezinnen. Bereik in de wijk Nu de stofwolken van de transitie van de zorg voor de jeugd wat gaan liggen, is de grote vraag of de nieuwe wijkteams nu beter in staat zijn om de gezinnen met een lage ses – en migrantenachtergrond goed te bereiken én hen effectiever te ondersteunen. Uit de eerste kwartaalcijfers 10 van het CBS blijkt het belang hiervan . We zien net als voor de transitie dat niet-westerse migranten ondervertegenwoordigd zijn in de lichtere vormen van jeugdhulpverlening en oververtegenwoordigd in de zwaardere vormen van jeugdhulpverlening. Belangrijk streven van de transformatie, inzet eigen kracht en sociaal netwerk, vergroten van de zelfredzaamheid en terugdringen van de zorgzwaarte, behoeft bij deze groep dus zeker aandacht. Dit vraagt een gezamenlijke inspanning van gemeenten, wijkteams en zorgaanbieders om te innoveren. In het congres dat we in 2015 samen met RVZ organiseerden hebben we hier veel goede voorbeelden van gezien waarbij het accent werd gelegd op de mogelijkheden en talenten van jongeren. Ook de komende jaren willen we professionals en gemeenten inspireren door dit soort geslaagde voorbeelden van de opbrengst van transformatie in de jeugdzorg een podium te geven. In 2015 hebben we meegelopen met een aantal wijkteams. Daarnaast hebben we preventieprojecten geobserveerd waarin de zorg ‘anders’ wordt ingericht waardoor gezinnen met een lage ses- en migrantenachtergrond beter en eerder bereikt zouden worden zoals VoorZorg, Centering pregnancy en Centering parenting. Wat we zagen is dat de professionals die daadwerkelijk de ruimte krijgen en nemen om outreachend te werken en ondersteuning op maat te leveren een grote positieve impact op gezinnen met een lage ses- en migrantenachtergrond kunnen hebben. Ook deze goede voorbeelden en de werkzame elementen daarvan gaan we laten zien en delen we met andere wijkteams. Professionals geven ook aan dat er nog veel te verbeteren is. Zo kan het voor generalisten moeilijk zijn om laag opgeleide of migrantengezinnen te motiveren deel te nemen aan preventief aanbod, vaak omdat er wantrouwen is. Op verzoek van wijkteamleden uit Amersfoort ontwikkelen we daarom een beeldverhaal dat de professionals helpt om goed uit te 8

Jaarbericht kinderrechten (Defense for Children / Unicef 2015) Alles is gezondheid… Het Nationaal Programma Preventie (VWS 2014) 10 Jeugdhulp 1e kwartaal (CBS 2015) 9


- 64 -

leggen wat specifieke preventieve jeugdhulp, zoals een agressieregulatie training, het gezin te bieden heeft. Daarnaast wordt door generalisten gewezen op de veelheid en complexiteit van de communicatie die op multiproblem gezinnen afkomt. We gaan daarom met gemeenten in gesprek om te kijken of we de informatie minder complex kunnen maken. Op deze wijze geven we in de praktijk mede invulling aan het speerpunt Preventie in de wijk van het NPP. In de vijf gemeenten waar we momenteel samenwerken aan Bereik in de wijk sluiten we aan bij de lokale kennisinfrastructuur en de Academische Werkplaatsen. Sociaal emotionele ontwikkeling Er wordt veel van scholen verwacht. Aan de ene kant wordt hen de moeilijke taak gesteld om de kinderen voor te bereiden op de vraag naar kennis en kunde van een ongewisse toekomst; de 21st century skills. Aan de andere kant wordt de druk groter op de positieve invloed die de schoolomgeving kan hebben op de gezondheid van kinderen. Pharos levert een bijdrage aan de beleidsdoelstelling preventie op school uit het NPP door scholen in de praktijk te ondersteunen bij het onderbouwd en efficiënt vormgeven van beleid op het thema gezondheid. Op basis van een onderzoek naar de kansen voor sociaal emotionele ontwikkeling in het primair onderwijs van Pharos in 2013 (Gezond op school) is in 2014 samen met het Trimbos instituut een adviesrapport uitgebracht over dit thema. De conclusie is dat investeren in sociaal emotionele ontwikkeling een positief effect heeft op zowel gezondheid als op leerprestaties. Gezien het enorme bereik dat scholen hebben kan een goede invulling hiervan een forse gezondheidswinst opleveren. Omdat deze potentiële positieve invloed van school extra meerwaarde heeft voor lage ses- en migrantenkinderen, die thuis vaak minder gestimuleerd worden zet het programma jeugd hier de komende jaren in overleg met VWS en in samenwerking met Trimbos op in. We streven er naar om, met de thema-instituten in het LOT-i en Stichting School en Veiligheid het thema sociaal emotionele ontwikkeling een meer prominente plek te geven in de Gezonde School aanpak. Overgewicht De landelijke cijfers van mensen met obesitas laten gemiddeld een stabilisatie zien na jaren van stijgende cijfers. Dat is goed nieuws. De enorme inzet van allerlei partijen, onder andere via het Convenant gezond gewicht op het thema, werpt dus zijn vruchten af. Dat effect geldt echter niet voor de kinderen met een migranten- of lage ses achtergrond. Hier blijft het percentage kinderen met overgewicht en (morbide) obesitas groeien. Door het preventieaanbod ook te laten aansluiten op deze groep kinderen wil Pharos een bijdrage leveren aan het speerpunt preventie in de wijk van het NPP. We werken daarbij samen met andere partijen zoals JOGG, met het oog op een integrale aanpak van overgewicht Er zijn geen interventies beschikbaar die effectief zijn in het terugdringen van obesitas bij migrantenkinderen of kinderen in gezinnen met een lage ses. De G4 hebben deze kennislacune ook vastgesteld en een onderzoek uitgezet dat met een social marketing benadering wordt uitgevoerd onder de groepen met het meeste overgewicht. Pharos is bij dit onderzoek betrokken en richt zich in 2016 op verder onderzoek waar nodig én het aanvullen of ontwikkelen van interventies die wel effectief zijn bij deze kinderen. De benadering daarbij is die van de integrale aanpak. Meest kwetsbare kinderen Voor een aantal extra kwetsbare kinderen in Nederland is reguliere preventie onvoldoende. Denk daarbij aan kinderen in gezinnen van


- 65 -

nieuwkomers, ROMA, Somaliërs en slachtoffers van seksueel misbruik binnen migrantengezinnen. Aan deze extra kwetsbare kinderen besteden we jaarlijks aandacht middels concrete projecten die we uitvoeren met de JGZ, basisschool en gemeenten.

Meerjarendoelen Samengevat zet het programma jeugd haar kennis in om te stimuleren dat • wijkteams in gemeenten ook de gezinnen met een lage SES en/of een migrantenachtergrond bereiken en hen effectief ondersteunen. • de sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen op de basisschool structureel en op onderbouwde wijze aandacht krijgt, aansluitend op en in het verlengde van de Gezonde School aanpak. Depressiepreventie krijgt hierin een prominente rol. • de bestaande kennis over het terugdringen van overgewicht bij kinderen uit migrantengezinnen in de huidige interventies wordt toegepast en bruikbaar is binnen de ketengerichte aanpak van overgewicht. • er gericht aandacht is voor de meest kwetsbare kinderen die een grote gezondheidsachterstand hebben of die dreigen op te lopen. Het programma werkt met een programmacommissie met daarin vertegenwoordigers uit het jeugdveld om zo de aansluiting van het programma op de praktijk te versterken. Daarnaast overleggen we regelmatig met verschillende groepen met een lage opleiding/SES zoals VMBO leerlingen en bijstandsmoeders en geven we hen een podium op congressen en conferenties.

Meerjarendoel 1 Het programma zet haar kennis in om te stimuleren dat wijkteams in gemeenten ook de gezinnen met een lage SES en/of een migrantenachtergrond (effectief) bereiken.

1.1 Bereik in de wijk Kennis en instrumenten voor sociale wijkteams: onderbouwde kennis praktisch bruikbaar maken De integrale wijkteams worden voorzien van de door hen gevraagde tools om gezinnen met een lage ses- en migrantenachtergrond en de grootste gezondheidsachterstanden zo goed mogelijk te ondersteunen. We werken hierin de komende jaren samen met de 5 gemeenten waar we in 2015 in de wijken hebben meegelopen. We zoeken daarbij aansluiting met de lokale kennisnetwerken en Academische Werkplaatsen. Resultaten 2016 • Kennis is gedeeld over de in 2015 beschreven best practices en werkzame elementen voor het effectief werken met lage ses- en migrantengezinnen onder andere via het programma Gezond In… Via het online platform en landelijke studiedagen zullen minimaal 100 GIDS gemeenten kennis hebben genomen van de best practices, werkzame elementen en praktische resultaten. • Op een conferentie in het najaar van 2015 met de hierboven genoemde 5 sociale wijkteams is geanalyseerd aan welke praktische hulpmiddelen en ondersteuning behoefte is. Een reeds benoemde behoefte is het creëren van een beeldverhaal


- 66 -

•

•

•

over het aanbod van Jeugdzorg. Dit kan door de generalisten in de wijk gebruikt worden om het gezin te motiveren om lichte preventieve hulpverlening te accepteren. Dit beeldverhaal komt in 2016 landelijk beschikbaar. Hulpmiddelen en communicatiematerialen zijn verspreid via bestaande kanalen binnen de jeugdhulpverlening en via Gezond In…. We streven ernaar dat deze in het vizier zijn bij minimaal 50 gemeentes in Nederland. We werken hiervoor samen met landelijke koepels. Ook delen we opgedane kennis op landelijke congressen van derden (NCJ, NJI en anderen). Artikelen over het bereiken van groepen met grotere gezondheidsachterstanden zijn aangeboden aan vakbladen die door de wijkprofessionals gelezen worden zoals Zorg+Welzijn en Jeugd en Co. Daarnaast maken we gebruik van digitale netwerken zoals de kenniskringen van de JGZ en de GGD. Op een door Pharos georganiseerd congres voor gemeenten en professionals in wijkteams zijn de ontwikkelde instrumenten en kennis gedeeld. We werken hierin samen met de genoemde 5 gemeenten (zie samenwerkingspartners).

Meten van resultaten • Methodieken en hulpmiddelen zijn beschikbaar gesteld op de boven beschreven manieren. Nagegaan wordt, onder andere via het aantal downloads, wat het bereik is geweest. • De ontwikkelde instrumenten zijn getest bij de lage ses en migrantengezinnen en de professionals. • De opbrengsten van het congres worden met de deelnemers geëvalueerd. Samenwerkingspartners • Wijkteam Zaandam (Zaanstad), wijkteam Soesterkwartier (Amersfoort), Jeugd en Gezinsteams Holland Rijnland (Leiden), SAG centering parenting (Amsterdam), VoorZorg, Academische Werkplaats Jeugd (Utrecht) • CGL, NCJ, NJI, Movisie, Verweij Joncker, Associatie voor Jeugd Looptijd 2016-2018 Financiering VWS, gemeenten en zorgpartijen worden om een bijdrage gevraagd.

1.2 Aanpassen landelijke informatie, richtlijnen en vragenlijsten Pharos ondersteunt meerdere partners in het bereiken van laagopgeleiden en migranten door de aangeboden informatie (zoals voorlichtingsmateriaal en websites) en richtlijnen aan te passen aan de behoefte van deze groepen. Resultaten 2016 • De website Opvoeden.nl is ondersteund in het bereiken van migranten en gezinnen met een lage ses. In 2016 doet Pharos dit onder andere door filmpjes te maken die deze groepen goed bereiken. Aangezien Opvoeden.nl alle lokale CJG / jeugdhulp websites van gemeenten van informatie voorziet, is het bereik van hier aangepaste informatie groot.


- 67 -

•

•

•

Nieuwe richtlijnen voor de JGZ en de Jeugdzorg zijn (op verzoek) aangepast zodat deze de professionals helpen om beter aan te sluiten op de behoefte van migranten en mensen met een lage SES. Op basis van signalen uit het veld is er in 2015 een werkgroep gevormd met daarin onder andere hoogleraar Menno Reijneveld en Ton Vogels (voormalig onderzoeker TNO en expert op het gebied van vragenlijsten). Het NCJ is hierbij betrokken. Gebleken is dat de veelgebruikte vragenlijsten in de zorg voor de jeugd 11 12 (onder andere SDQ , BETSEA ) niet geschikt lijken voor de gezinnen met een lage ses. In 2016 zetten we in op het verbeteren van de vragenlijsten in de jeugdgezondheidszorg. In de praktijk worden er door professionals aanpassingen gedaan aan de werkwijze met gestandaardiseerde vragenlijsten om deze groepen wel te bereiken. We inventariseren deze alternatieve methoden en brengen professionals/ organisaties samen om kennis uit te wisselen. Met hen zetten we in op het creëren van een nieuwe werkwijze rondom het afnemen van vragenlijsten, die toegepast kan worden in de JGZ. Overleg met het NCJ moet uitwijzen of deze werkwijze vastgelegd dient te worden in een standaard. Samen met TNO is gewerkt aan het valideren van de SDQ vragenlijst voor 15-16-jarigen. Wij doen daarbinnen kwalitatief onderzoek onder jongeren uit gezinnen met een lage ses.*

Meten van resultaten • Aan het eind van het jaar wordt zichtbaar gemaakt hoeveel informatie en richtlijnen zijn aangepast. • Er wordt een overzicht gegeven van de oplages, downloads en views van de aangepaste voorlichtingsmaterialen. We kunnen daarmee bepalen of de materialen in de praktijk worden opgepakt. • Er komt een voorstel over het aanpassen van de huidige werkwijze rondom het gebruik van vragenlijsten in de jeugdgezondheidszorg. We blijven via de werkgroep het resultaat monitoren. Naar verwachting zal op zijn vroegst in 2018 de aangepaste werkwijze geïmplementeerd zijn. Samenwerkingspartners TNO, NCJ, RIVM, Opvoeden.nl Looptijd 2016-2018 Financiering Activiteiten worden uitgevoerd met VWS financiering. De activiteit met een * is onder voorbehoud van financiering door ZonMw.

11

SDQ: Strengths and Difficulties Questionnaire. Een gevalideerde vragenlijst voor het bepalen van de psychosociale gezondheid van kinderen. 12 BITSEA: Brief Infant Toddler Social Emotional Assessment: Een gevalideerde voor het bepalen van de psychosociale gezondheid van kinderen in de leeftijd van 12 tot 36 maanden.


- 68 -

1.3 Langer gezond dan Opa en Oma: de rol van de huisarts bij kansarme gezinnen Resultaten 2016 • In de Gemeente Oldenzaal zijn 100 kansarme gezinnen door de huisarts ondersteund om hun gedrag op de thema’s roken, alcohol en overgewicht te verbeteren. De huisarts en de Poh’er werken nauwer samen met het ondersteunings- en interventieaanbod in de wijk (wijkteams). Dit ondersteunings- en interventieaanbod wordt gescreend en aangevuld op het bereik van gezinnen met een lage ses. Hierbij maken we gebruik van de kennis uit de sociale marketing. Meten van resultaten • Via de huisarts en zelfrapportage onderzoek(onder gezinnen) wordt gemeten of er na een jaar verbetering is opgetreden. Samenwerkingspartners Gemeente Oldenzaal, Huisartsen Oldenzaal, Wijkteams Oldenzaal, Schuttelaar&partners Looptijd 2016-2018 Financiering Dit project gaat door onder voorbehoud van financiering door Fonds Nuts Ohra met beperkte cofinanciering van VWS.

1.4 Samen Starten SamenStarten is een programma dat de psychosociale ontwikkeling van kinderen vanaf de geboorte ondersteunt. De kern is dat een jeugdverpleegkundige op huisbezoek gaat bij risicogezinnen. Om het gesprek zo goed mogelijk te laten verlopen, maken zij gebruik van een tablet en de Samen starten app. Resultaten 2016 • Er is een kosteneffectiviteitsanalyse (KEA) uitgevoerd van een SamenStarten huisbezoek mét en zonder gebruik van de SamenStarten app. • Er ligt een advies over het gebruik van de Samen starten app binnen het werk van de jeugdgezondheidszorg. Meten van resultaten Meting van de resultaten wordt gedaan door TNO (TNO is de projectleider). Samenwerkingspartners TNO, NCJ, Eagle Science, GGD Regio Hollands Noorden Looptijd 2016-2019 Financiering Dit project gaat door onder voorbehoud van financiering door ZonMw.


- 69 -

Meten outcome meerjarendoel 1 In 2018 wordt, via een steekproef, nagegaan of de meerderheid van de wijkteams op de hoogte is van de werkzame elementen en goede voorbeelden om ook lage ses- en migrantenkinderen te bereiken en deze ook toepast.

Meerjarendoel 2 Het programma zet haar kennis in om te stimuleren dat de sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen op de basisschool structureel en op onderbouwde wijze aandacht krijgt, aansluitend op en in het verlengde van de Gezonde School aanpak.

2.1 Sociaal emotionele ontwikkeling in het primair onderwijs Pharos werkt samen met het Trimbos instituut, stichting School en Veiligheid en de LOT-i partners aan een manier om op onze basisscholen de sociaal emotionele ontwikkeling (SEO) van kinderen meer onderbouwd en onderling afgestemd te stimuleren. Resultaten 2016 • In 2016 is het ondersteuningsprogramma De gezonde school en SEO ontwikkeld voor basisscholen met daarin vier pijlers: educatie, beleid, vroegsignalering & zorg en omgeving. Dit ondersteuningsprogramma is samen met een aantal gemeenten ontwikkeld die we intensief volgen: dit zijn de gemeenten Zwolle, Amsterdam en Nijmegen. Het resultaat is dat deze regio’s als voorlopers als eerste, SEO in het primair onderwijs, zullen vormgeven en al doende daarvan zullen leren. • Stichting School en Veiligheid heeft een groot programma gericht op veiligheid dat raakvlak heeft met het thema SEO. Pharos en het Trimbos instituut stemmen met de Stichting School en Veiligheid af om de inspanningen op SEO goed te laten aansluiten op en waar mogelijk te combineren met het programma ‘sociale veiligheid’. Dit resulteert in 2016 in een praktisch (samen)werkplan. • Op basis van de analyse van de huidige methoden depressiepreventie op scholen die in 2015 door Pharos is uitgevoerd is besloten om de kennis over de huidige depressiepreventie programma’s te integreren in het ondersteuningsprogramma de Gezonde School en SEO. • Pharos heeft de basisscholen ondersteund die een vignet SEO aanvragen bij de gezondeschool.nl • Er is nagegaan wat de kansen zijn om de SEO-aanpak in het basisonderwijs ook door te trekken naar het VMBO. De resultaten hiervan worden besproken met VWS en de samenwerkingspartners. Meten van resultaten • Via het aantal aangevraagde en toegekende vignetten (via de gezondeschool.nl) meten we hoeveel scholen (op een goede manier) invulling geven aan de sociaal emotionele ontwikkeling op hun basisschool. Samenwerkingspartners Trimbos, stichting School en Veiligheid, PO raad, VO raad, Gezonde school / RIVM, LOT-i, interventieontwikkelaars


- 70 -

Looptijd 2015-2017 Financiering Het ondersteuningsprogramma wordt gefinancierd via een projectsubsidie van VWS. Het onderzoek naar SEO in het VMBO en het ondersteunen van de scholen bij het aanvragen van een vignet wordt gefinancierd uit de middelen voor het jaarplan.

2.2 Samenhang en samenwerking Gezonde School Partijen uit onderwijs en publieke gezondheid vinden elkaar steeds beter als het gaat om het bevorderen van een gezonde school. Voor 2016 is het doel de krachten nog meer te bundelen voor een intensivering van de Gezonde School aanpak. Pharos werkt hierin samen met de themainstituten, het CGL, het onderwijs en GGD Nederland. Resultaat 2016 • Een eenduidige regie, actieve promotie, een efficiënt en (financieel) toekomstbestendig proces en één ingang voor alle activiteiten rondom Gezonde School (inclusief vignet) en ownership bij scholen, waardoor de Gezonde School echt gaat doorbreken. • Pharos heeft haar kennis over het bereiken van mensen met een lage SES en migranten ingebracht in de Gezonde School context. Extra aandacht gaat daarbij naar kennis over ouderbetrokkenheid en sociaal emotionele ontwikkeling. De concrete werkzaamheden worden bepaald na een aanscherping van het LOT-i werkplan in het najaar van 2015 in overleg en samenwerking met het CGL en het onderwijsveld. • In 2015 is het thema ouderbetrokkenheid opgepakt door de werkgroep Jeugd. Pharos brengt hier haar kennis in over het betrekken van laagopgeleide of migrantenouders bij de (gezonde) school. Meten van resultaten • Weergave van de specifieke kennis die is ingebracht in Gezonde School aanpak. Samenwerkingspartners Lot-i, CGL, GGD GHOR Looptijd 2016 Financiering VWS

Meting outcome meerjarendoel 2: Eind 2018 beschrijven we of en in welke mate de aandacht voor het thema sociaal emotionele ontwikkeling (SEO) is toegenomen binnen het onderwijsveld. Een belangrijke indicator is het aantal aangevraagde en toegekende vignetten SEO.


- 71 -

Meerjarendoel 3 Het programma zet haar kennis in om te stimuleren dat de bestaande kennis over het terugdringen van overgewicht bij kinderen uit migrantengezinnen in de huidige interventies wordt toegepast en bruikbaar is binnen de ketengerichte aanpak van overgewicht.

3.1 Terugdringen overgewicht Resultaten 2016 In 2015 heeft Pharos samen met onderzoeksbureau W&I Group in opdracht van de G4 een onderzoek gedaan naar de reden waarom het huidige beleid en aanbod van interventies niet het gewenste effect heeft bij kinderen uit gezinnen met een migranten- of lage ses achtergrond. In 2016 zal er –afhankelijk van de aanbevelingen- indien nodig verder onderzoek plaatsvinden. • De uitkomsten van het onderzoek door Pharos en W&I Group zijn gebruikt om interventies aan te vullen of te ontwikkelen om overgewicht bij migrantenkinderen en kinderen met een lage ses effectief terug te dringen. Het doel is dat professionals in 2018 beschikken over interventies die bewezen effectief zijn in het bereiken van migranten- en lage-ses kinderen en als zodanig zijn opgenomen in de CGL database. • Pharos heeft op een landelijk debat professionals geïnformeerd over en geïnspireerd met de nieuwste inzichten in het terugdringen van overgewicht bij migrantenkinderen en kinderen met een lage ses. De integrale aanpak is daarbij leidend. • Er is nagegaan hoe de gezondheidsbevorderaars blijvend willen worden geïnformeerd over nieuwe inzichten rondom het bereiken van groepen met de grootste overgewichtcijfers. • In 2016 is er een langlopende onderzoekslijn opgezet waarin studenten van de Hogeschool Utrecht en de Universiteit Wageningen hun afstudeeronderzoek verrichten op het thema overgewicht en lage ses. De resultaten en adviezen van de één zijn het uitgangspunt voor het onderzoek van de volgende student. Het resultaat is dat er ook op academisch niveau structurele kennisontwikkeling plaatsvindt op dit thema. Pharos is initiator en begeleider van deze onderzoekslijn. Meten van resultaten • Eigenaren/ontwikkelaars van interventies gericht op overgewichtpreventie bij kinderen worden bevraagd of en in welke mate zij hun interventie hebben aangepast op basis van de in het onderzoek verkregen inzichten en werkzame elementen. • Middels een steekproef onder gezondheidsbevorderaars onderzoeken we in 2017 of ze zich voldoende geïnformeerd voelen. • Het resultaat van het landelijk debat wordt met betrokkenen geëvalueerd. Samenwerkingspartners G4, JOGG, W&I Group, Hogeschool Utrecht, Universiteit Wageningen, Convenant Gezond Gewicht. Looptijd 2015-2018


- 72 -

Financiering VWS 3.2 JOGG bereik onder lage ses Op verzoek van JOGG ondersteunt Pharos de JOGG gemeenten in het bereiken van lage ses- en migrantengezinnen. Aanleiding is de groeiende vraag vanuit gemeenten naar kennis op dit vlak. Resultaten 2016 • Een kennisdossier Bereiken migranten en lage ses voor JOGGmedewerkers is opgeleverd. • De JOGG-adviseurs zijn opgeleid in het bereiken van lage ses groepen. • Pharos experts (op het gebied van gezondheidsvaardigheden) zijn ingezet in de gemeenten die met specifieke vragen zitten over het bereiken van lage ses groepen en migranten. • De JOGG regisseurs in gemeenten zijn getraind in de thema’s gezondheidsvaardigheden en bereiken van lage ses groepen. Meten van resultaten • Het resultaat wordt in samenwerking met stichting JOGG gemeten. Samenwerkingspartners JOGG Looptijd 2015-2016 Financiering Dit project gaat door onder voorbehoud van financiering door stichting JOGG.

Meting outcome meerjarendoel 3 Bovenstaande kennis leidt tot effectieve interventies in het bereiken van migranten- en lage ses kinderen met overgewicht in 2018. Uit de landelijk cijfers van onder andere het CBS zal blijken of de overgewichtcijfers voor deze kinderen stabiliseren.

Meerjarendoel 4 Het programma zet haar kennis in om te stimuleren dat er gericht aandacht is voor de meest kwetsbare kinderen die een grote gezondheidsachterstand hebben of die dreigen op te lopen.

4.1 Nieuwkomerskinderen beter in beeld bij de JGZ Resultaten 2016 • De resultaten en de ontwikkelde methodiek van de pilot in NoordLimburg waar de JGZ een contactmoment heeft gerealiseerd voor alle nieuwkomerskinderen zijn beschreven en verspreid binnen gemeenten en JGZ instellingen. • Samen met GGD GHOR is naar financiering gezocht om breder te onderzoeken hoe het contactmoment voor nieuwkomers landelijk vormgegeven kan worden.


- 73 -

•

Een beeldverhaal waarin aan nieuwkomersgezinnen wordt helder gemaakt wat de JGZ is en wat zij daar kunnen verwachten is ontwikkeld en getest. Dit doen we in afstemming met het NCJ.*

Meten van resultaten • Eind 2016 brengen we in kaart hoeveel JGZ organisaties werken met een contactmoment voor nieuwkomerskinderen. In 2018 wordt dit opnieuw gedaan. Samenwerkingspartners JGZ GGD Limburg Noord, AZC-school De Brink (Roermond), Valuascollege (ISK Venlo), NT2 Mundium College (ISK Roermond), GGD GHOR, NCJ Looptijd 2015-2017 Financiering VWS. Het resultaat met een * is afhankelijk van aanvullende financiering.

4.2 Welkom op school In 2014 en 2015 is Welkom op School –een lesmethode voor migrantenkinderen in het schakelonderwijs- volledig gemoderniseerd. Resultaten 2016 • In 2016 is de lesmethode geïmplementeerd waarbij we ook stimuleren dat het reguliere onderwijs gebruikt maakt van (delen uit) de methode om nieuwkomers op een onderbouwde manier begeleiden bij hun aansluiting bij de school en de Nederlandse samenleving. Meten van resultaten • Eind 2016 kunnen we aangeven in welke mate de methode Welkom op School wordt gebruikt. Samenwerkingspartners LOWAN, ISK’s, onderwijsraden Looptijd 2016 Financiering Deze activiteit wordt gefinancierd door VWS.

4.3 Seksueel misbruik binnen migrantengezinnen In 2014 en 2015 vond een grootschalig project plaats om seksueel misbruik meer bespreekbaar te maken binnen migrantenfamilies. Dit project dat gefinancierd werd door stichting kinderpostzegels is afgerond. Resultaten 2016 • Om te zorgen dat de aandacht voor het thema niet stilvalt zijn in 2016 op een werkconferentie de resultaten uit het project seksueel misbruik binnen migrantengezinnen gedeeld met de (vertegenwoordiging van) de reguliere hulpverlening met het doel samen een plan op te stellen om laagdrempeliger te werken voor deze specifieke doelgroep. Het resultaat is een overzicht van


- 74 -

organisaties die op dit thema willen inzetten en vervolgafspraken om hiermee aan de slag te gaan. Meten van resultaten • Eind 2016 kunnen we aangeven of de conferentie heeft geleid tot activiteiten op dit thema en of het gelukt is om aanvullende financiering te vinden. Samenwerkingspartners Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders (SMN), St. Hindustani, Turkse gemeenschap, Huisartsen (NHG), Psychologen (NIP) en vertegenwoordigers uit het onderwijs Looptijd Voorjaar 2016 Financiering Dit symposium wordt gefinancierd door VWS.

4.4 Integrale aanpak gezondheidsachterstanden kansarme gezinnen gemeenten Utrecht West Gemeenten in de regio Utrecht-West willen vluchtelingenkinderen een goede start in Nederland bieden door ze een introductieprogramma te bieden op basis van reeds bestaande preventieve interventies. Resultaten Pharos is verantwoordelijk voor een deel van dit te ontwikkelen programma en zal zich richten op het aanpassen van de volgende interventies: • FC de Wereld • Mind Spring (opvoedingsondersteuning voor nieuwkomers) • Gezonde voeding hoeft niet veel te kosten • Beeldverhaal bewegen • Be Interactive Meten van resultaten • Resultaten worden gemeten door de GGD Regio Utrecht (trekker van het project). Samenwerkingspartners GGD Regio Utrecht, Gemeente De Ronde Venen, Gemeente Stichtse Vecht, Gemeente Woerden, Gemeente Montfoort en Gemeente Oudewater Looptijd 2016-2018 Financiering Dit project gaat door onder voorbehoud van financiering door Fonds Nuts Ohra met beperkte cofinanciering van VWS.

4.5 Herziening methode FC de Wereld voor nieuwkomerskinderen op de basisschool FC de Wereld is een in 1998 ontwikkelde lesmethode om nieuwkomerskinderen met een vluchtelingenachtergrond op een goede manier te ondersteunen bij hun proces om onderdeel te worden van de


- 75 -

school en het dorp of de wijk. Deze methode is sterk verouderd en heeft analoog aan het project Welkom op School een make over nodig. Resultaten De lesmethode is in samenwerking met leerkrachten en kinderen aangepast en sluit goed aan op bestaande programma’s voor sociaalemotionele ontwikkeling. De methode voldoet tevens aan de vraag van scholen om op een goede manier om te gaan met de aanwezige psychotrauma’s bij de kinderen. Meten van resultaten • Het gebruik van de methode wordt bijgehouden evenals de tevredenheid van de scholen die met de methode werken. Samenwerkingspartners LOWAN, eerste opvang scholen po, docenten, leerlingen Looptijd 2016-2018 Financiering Dit project gaat door onder voorbehoud van financiering door Stichting Kinderpostzegels (met eventueel cofinanciering vanuit Fonds Nuts Ohra) met beperkte cofinanciering van VWS.

Meten outcome meerjaren doelstelling 4 Pharos zorgt er via dit meerjarendoel voor dat er specifiek aandacht is voor de kleine groepen mensen met extreme gezondheidsachterstanden. In 2018 wordt de stand van zaken opnieuw in kaart gebracht.

5. Samenwerking LOT-i Pharos is een van de partners in het Landelijk Overleg Thema-instituten (LOT-i). De doelen van dit overleg zijn: • Het bevorderen van een integraal gezondheidsen leefstijlbeleid bij onderwijs, overheden en gezondheidszorg. • Het gezamenlijk bedienen van díe professionele doelgroepen die een gebundeld aanbod van gezondheidsinterventies prefereren boven een thema specifieke benadering. • Het versterken van de capaciteit van de individuele instituten door te leren van elkaar en gebruik te maken van elkaars inzichten en kennis. Ook in 2016 zal Pharos bijdragen aan de realisatie van deze doelstellingen.

5.1 Werkgroep Jeugd Pharos participeert in de werkgroep Jeugd van het LOT. Het doel van de werkgroep is om meer samenhang aan te brengen in de bevordering van een gezonde en veilige leefstijl van de jeugd en in de ondersteuning van de JGZ en het onderwijs. Op basis van de uitkomsten van het onderzoek ‘Sociaal emotionele ontwikkeling in het primair onderwijs’ van Pharos en Trimbos is in 2014 en 2015 een programma voor het primair onderwijs ontwikkeld. Dit programma dient in samenwerking met het onderwijs te worden


- 76 -

opgebouwd en aan te sluiten bij het SLO leerplankader en de activiteiten van de stichting School en veiligheid op het thema ‘sociale veiligheid’. Pharos zal hierin een actieve rol vervullen. Zie ook project 2.1 van het programma jeugd. Daarnaast participeren we in de needs-assesment in 3 regio’s bij de JGZ, met als doel een goed afgestemde gezamenlijke ondersteuning van de JGZ.

5.2 Generieke uren CGL LOT en CGL hebben de volgende onderwerpen gedefinieerd voor invulling van de voormalige generieke uren CGL: • Samenhang en samenwerking in Gezonde School, onder meer via de website www.gezondeschool.nl. (zie ook 2.2.) • Ontwikkelen interventie sociaal-emotionele ontwikkeling. • Werkzame factoren interventies • Terugdringen segv en ondersteuning gemeenten Het programma Jeugd draagt bij aan de eerste twee genoemde punten: Gezonde School en interventie sociaal emotionele ontwikkeling. Zie verder Gezamenlijk werkplan 2016 thema-instituten.

6. Actuele zaken, beleidsadvisering en advies op maat Resultaten 2016 • Vragen van landelijke en lokale organisaties, beleidsmakers en professionals zijn beantwoord over gezondheid, ontwikkeling en opvoeding van migranten- en lage SES jeugd ter bevordering van de toegang, kwaliteit en effectiviteit van de zorgen hulpverlening aan deze groepen. Door de groeiende mediaaandacht voor nieuwe stromen vluchtelingen komen er meer vragen binnen over het omgaan met deze kinderen die vaak veel meegemaakt hebben. Zo zien we bijvoorbeeld scholen meer vragen gaan stellen over hun zorgen diversiteitsbeleid. • Er heeft kennisoverdracht plaatsgevonden aan professionals in de zorg via artikelen en presentaties. Kennisoverdracht heeft ook plaatsgevonden via de Pharos website, websites van andere organisaties, via factsheets en digitale netwerken, maar ook door het verzorgen van presentaties op congressen en studiedagen die georganiseerd worden door collega-instellingen en andere partners in de zorg voor jeugd. • Vanaf 2015 is gewerkt met een programmacommissie die het programma voorzien heeft van signalen en die mee gedacht heeft over de (meerjaren)plannen. De commissie bestaat uit een vertegenwoordiging uit het brede jeugdveld, zoals professionals en bestuurders uit het onderwijs, de JGZ, de jeugdzorg en de gemeente.

7. Extern gefinancierde projecten 7.1 Rookvrij geboren Ondanks dat het roken bij de Nederlandse bevolking afneemt komt het nog steeds voor dat vrouwen tijdens de zwangerschap en na de geboorte blijven roken. Dit komt met name voor onder vrouwen met een lage ses.


- 77 -

Resultaten • De methodiek V-MIS is onderzocht en aangepast zodat die beter aansluit bij de lage ses doelgroep. Daarnaast zijn aanvullende maatregelen onderzocht zoals het bieden van incentives en het betrekken van de partner/familie van de zwangere. • Het aantal vrouwen dat tijdens de zwangerschap blijft roken is na 3,5 jaar gedaald. Meten van resultaten • Het rookgedrag wordt door de verloskundige gemonitord. Samenwerkingspartners Alliantie Nederland Rookvrij, Trimbos Instituut, Hartstichting, Longfonds Looptijd 2016-2019 Financiering Dit project gaat door onder voorbehoud van financiering door Fonds Nuts Ohra met beperkte cofinanciering van VWS.

7.2 Slimmer Zwanger De e-health applicatie Slimmer Zwanger is gericht op een gezonde leefstijl in de periconceptionele periode. Deze lijkt niet goed aan te sluiten op de groep met de grootste gezondheidsachterstanden. Dit project wordt uitgevoerd in afstemming met Healthy Pregnacy. De resultaten worden onderling gedeeld. Resultaten • Slimmer Zwanger is getest en waar nodig aangepast voor lager opgeleiden en migranten. Inzichten vanuit Healthy Pregnancy worden hierin meegenomen. • Vanuit het synchroon lopende (en door ZonMw gefinancierde) wetenschappelijke onderzoek is heel specifiek aan te geven welke gezondheidswinst de aangepaste applicatie oplevert. • Met de TU Delft is de mogelijkheid onderzocht om gebruik te maken van serious gaming bij de doelgroep laagopgeleiden. Meten van resultaten • Promotieonderzoek van het Erasmus Mc naar de leefstijl van de deelnemende vrouwen aan Slimmer Zwanger en een controle groep. Samenwerkingspartners Erasmus MC, TU Delft, CJG Rijnmond, KinderDam (BSO’s en peuterspeelzalen regio Rijnmond), Healthy Pregnancy Looptijd 2016-2019 Financiering In de periode 2014-2015 is een aanvraag bij ZonMw en Stichting Theia afgewezen. Dit project gaat door onder voorbehoud van financiering door Fonds Nuts Ohra met beperkte cofinanciering van VWS.


- 78 -

Totaal aantal uren meerjarenprogramma Jeugd en gezondheid Uren VWS 3.630 Uren derden 950 Totaal aantal uren 4.580


- 79 -


- 80 -

7 Ouderen & Gezondheid Meerjarenprogramma

Inleiding Nederland vergrijst en tegelijk wordt de populatie ouderen in de komende decennia steeds kleurrijker. Ouderen moeten zo lang mogelijk zelfstandig wonen, met zorg die dichtbij huis wordt georganiseerd, bij hen past en met hulp van hun omgeving. Dit kan ondersteund worden door eHealth en domotica toepassingen. Het overheidsbeleid - decentralisatie van zorgen ondersteuningstaken naar de gemeenten - is hierop gericht. Belangrijke voorwaarde voor succes is een goed samenspel tussen formele en informele zorg. De overheid investeert in het programma In voor Mantelzorg om mantelzorgers beter te kunnen ondersteunen. Pharos brengt haar expertise op het gebied van mantelzorg aan migranten en door (jonge) migranten in bij dit programma, dat wordt uitgevoerd door Vilans en Movisie. Pharos deelt haar expertise ook via het Kennisplatform Integratie & Samenleving (KIS) waar mantelzorg door migranten een van de thema’s is. Omdat dementie een steeds groter probleem wordt, investeert de overheid in het Deltaplan Dementie de komende jaren fors in wetenschappelijk onderzoek naar dementie en in extra maatregelen om de levenskwaliteit van mensen met dementie te verbeteren. Pharos fungeert als schakel tussen wetenschap en praktijk door enerzijds aandacht te vragen voor deelname van migranten en laagopgeleiden aan wetenschappelijk onderzoek en anderzijds door wetenschappelijke bevindingen te vertalen naar de praktijk van deze groep mensen. Met recent beleid wil de overheid extra investeren in zorg en ondersteuning die aansluit bij de persoonlijke mogelijkheden en wensen van mensen met dementie. Dit programma levert een bijdrage aan dit beleid door middel van het verbeteren van deze aansluiting voor de groep laag opgeleide ouderen en migrantenouderen. In Nederland zijn naar schatting 200.000 ouderen eenzaam. Eenzaamheid kan leiden tot depressie en heeft daarmee grote gevolgen voor welbevinden en gezondheid van ouderen. In de Amsterdamse situatie blijkt dat huisartsen bij migrantenouderen niet snel aan eenzaamheidproblematiek denken vanwege het veronderstelde grote netwerk. Eenzaamheid blijkt echter ook bij oudere migranten een grote rol te spelen. De overheid erkent eenzaamheid als een groot probleem en heeft het programma Coalitie Erbij in het leven geroepen. Pharos wil


- 81 -

aan de doelen van dit programma bijdragen met onze expertise op het gebied van laagopgeleiden en migranten. Dementie In 2030 is dementie de belangrijkste doodsoorzaak in Nederland (Toekomstverkenning voor de Volksgezondheid, juni 2014). Wereldwijd wordt er momenteel een inhaalslag gepleegd in onderzoek naar dementie om medicatie en kennis (preventief en curatief) te ontwikkelen. In onderzoek wordt echter nog onvoldoende rekening gehouden met migranten en multimorbiditeit, die juist bij laagopgeleiden veel voorkomt. Pharos wil stimuleren dat onderzoekers laagopgeleiden en migranten includeren in hun onderzoek zodat de opbrengsten ook voor deze groepen benut kunnen worden. Het aantal migrantenouderen met dementie in Nederland stijgt de aankomende jaren sneller dan het aantal autochtone ouderen met dementie onder andere door verhoogde risicofactoren zoals hart- en vaatziekten en diabetes. Dementie wordt door migranten nog weinig herkend en er rust een taboe op het bespreken ervan. Dit maakt dat er (te) laat formele hulp wordt ingeschakeld en dat de belasting voor mantelzorgers vaak hoog is. In dit programma richt Pharos zich op het versterken van de draagkracht van die mantelzorgers. Daarnaast werken we aan het vergroten van vaardigheden van verzorgenden in het omgaan met dementerende migrantenouderen en laagopgeleiden. Pharos paste daartoe het Cultureel Interview aan voor de ouderenzorg. Dit instrument verhoogt de kwaliteit van de zorg voor dementerende migranten ouderen door de dialoog tussen verzorgenden en mantelzorgers te verbeteren. In 2015 is het instrument geëvalueerd en bijgesteld door Pharos. Resultaat is de gesprekslijst Zorgen-doe-jesamen die enthousiast is ontvangen door de verzorgenden. In 2016 wordt de aangepaste werkwijze geïmplementeerd in 20 zorgorganisaties. Rond dementie werken we net als in de afgelopen jaren samen met Alzheimer Nederland (AN). We zijn in overleg met hen over aansluiting bij de speerpunten die AN voor de nieuwe beleidsperiode formuleert. Pharos biedt onder meer haar expertise aan om de voorlichting van AN toegankelijker te maken voor laagopgeleiden/laaggeletterden en migranten door de voorlichtingsmaterialen te testen onder de doelgroepen en – indien nodig – te ondersteunen bij het aanpassen hiervan. Pharos wil daarnaast een bijdrage leveren aan de actuele beleidsdoelstelling van VWS gericht op een meer dementievriendelijke samenleving. Daartoe verzorgt Pharos in het programma Participatie & eigen regie (zie ook hoofdstuk 4) voorlichting over dementie aan migranten volgens het beproefde recept van onze voorlichtingen over kanker (voor en door migranten, samen met zelforganisaties). Mantelzorg Overbelasting van mantelzorgers is een belangrijk aandachtspunt voor gemeenten. Volgens het Expertisecentrum Mantelzorg (maart 2014) is 1 op de 7 mantelzorgers in Nederland overbelast. Er zijn aanwijzingen dat migranten mantelzorgers het zwaarder hebben dan autochtone mantelzorgers (Kroese et al. 2011). In lijn met het programma In voor Mantelzorg werkt Pharos aan ondersteuning van (jonge) migrantenmantelzorgers. Pharos werkt samen met Movisie en zelforganisaties aan de ontwikkeling van een passend respijtzorgaanbod. Ook bevorderen we een meer gelijkwaardige samenwerking tussen formele en informele zorg.


- 82 -

Ouderen wonen zo lang mogelijk thuis De ontwikkelingen in de ouderenzorg gaan snel: er komen vele eHealth toepassingen op de markt en de domotica-markt staat niet stil. In de doelstellingen van VWS over de inzet en het gebruik van eHealth in de komende vijf jaar staat onder andere beschreven dat 75% van de chronisch zieken en kwetsbare ouderen, die dat willen en kunnen, zelf metingen kunnen verrichten. Ook is opgenomen dat iedereen die thuis zorg ontvangt de mogelijkheid heeft om 24 uur per dag via een beeldscherm met een zorgverlener te communiceren. Deze doelstellingen beogen mensen langer thuis te laten wonen, een bijdrage te leveren aan het beheersbaar houden van de zorgkosten en zelfmanagement en eigen regie van mensen te versterken. Pharos sluit aan bij deze beleidsdoelen door samenwerking te zoeken met ontwikkelaars en onderzoeksbureaus op dit gebied. We willen hen stimuleren en ondersteunen om hun producten ook toegankelijk, begrijpelijk en inzetbaar te laten zijn voor laagopgeleiden en migranten. Pharos onderzoekt of bestaande initiatieven om eenzaamheid te bestrijden goed aansluiten bij laagopgeleide en migranten ouderen. We zoeken daarbij aansluiting bij Coalitie Erbij. In 2016 ontwikkelen we methoden om beweging te stimuleren als manier om eenzaamheid te bestrijden. Uit de evaluatie van het ZonMw project de Stem van de Oudere Migrant (2014) blijkt namelijk dat ouderen die actief zijn minder eenzaam zijn. Het streven om ouderen zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen en functioneren, vraagt om woonzorgconcepten die ook aansluiten bij de (zorg)behoefte van laagopgeleide en migranten ouderen. Samen met twee lokale bewonersinitiatieven, woningcorporaties, zorginstellingen en lokale overheden brachten we in 2015 vraag en aanbod op dit terrein in twee Utrechtse wijken in kaart. De opgedane kennis en succesfactoren om tot concrete passende woon/zorgvormen te komen worden in 2016 gebundeld en gedeeld met andere gemeenten. Pharos werkt op dit onderdeel samen met Aedes-Actiz. Kennisdeling Het programma Ouderen & Gezondheid deelt haar kennis en producten met diverse organisaties, instellingen en professionals. We verzamelen daartoe goede praktijkvoorbeelden uit de zorg voor ouderen en bieden overzicht van elementen die goed werken voor laag opgeleide ouderen en migranten. Deze kennis wordt ook gedeeld met de adviseurs van Gezond in… zodat zij in hun gesprekken met gemeenten over de aanpak van gezondheidsachterstanden de meest actuele inzichten op dit gebied kunnen inbrengen. In 2016 sluit Pharos aan bij relevante Academische Werkplaatsen die aan vraagstukken rond ouderenzorg werken. Meerjarendoelen Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat • formele en informele zorgverleners in staat zijn om dementie bij laagopgeleide en migranten ouderen vroegtijdig te signaleren en hen vervolgens passende informatie, zorg en begeleiding te bieden. • laagopgeleide en migranten mantelzorgers zodanig ondersteund zijn dat hun draagkracht in balans blijft met hun draaglast. • migranten en laagopgeleide ouderen langer thuis kunnen wonen, met aandacht voor preventie van eenzaamheid en indien nodig


- 83 -

ondersteund door laagdrempelige eHealth en domotica toepassingen.

Meerjarendoel 1 Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat formele en informele zorgverleners in staat zijn om dementie bij laagopgeleide en migranten ouderen vroegtijdig te signaleren en hen vervolgens passende informatie, zorg en begeleiding te bieden.

1. Adequate signalering, ondersteuning en zorg voor dementerende laagopgeleide en migranten ouderen Resultaten 2016 • Het Cultureel Interview is in 2015 verkort tot de gesprekslijst Zorgen-doe-je-samen. Dit instrument zorgt voor een verhoging van de kwaliteit van de zorg voor dementerende migranten ouderen door de dialoog tussen verzorgenden en mantelzorgers te verbeteren. De gesprekslijst is in 2016 in 20 (thuis)zorg/welzijnsorganisaties geïmplementeerd in aanvulling op 5 organisaties in 2015. Dit bereiken we met een train-detrainer programma.* We streven ernaar de gesprekslijst in 2016/2017 op te laten nemen in de reguliere werkwijze van zorginstellingen via het zorgleefplan. • Samenwerking Alzheimer Nederland (AN): o Via een train-de-trainer opzet zijn gezondheidsvoorlichters van migrantenzelforganisaties toegerust om voorlichting over (het herkennen van) dementie te verzorgen. Het streven is dat zij daarmee in 2 jaar 2000 migranten bereiken.* o Er is ondersteuning geboden bij het toegankelijk en begrijpelijk maken van het voorlichtingsmateriaal 13 (online/offline) van AN . * o Op basis van gebleken behoefte uit het veld zijn in 2016 minimaal 5 regionale symposia georganiseerd voor zorgverleners waarin kennis wordt gedeeld over omgaan met dementie bij laagopgeleide en migrantenouderen. Dit is een vervolg op de symposia die we in 2015 organiseerden. We schatten in daarmee 250 zorgverleners te bereiken. o De door AN ontwikkelde tool Vaardig in Zelfzorg gericht op het signaleren en bespreekbaar maken van dementie is in meerdere talen beschikbaar gemaakt.* o Verspreid door Nederland is op 10 locaties (onder andere Alzheimer theehuizen) een laagdrempelige informele bijeenkomst gehouden voor (laagopgeleide) migranten met dementie, hun naasten en belangstellenden. We verwachten hiermee 200 mensen te bereiken. Het idee is om deze werkwijze over te dragen aan lokale organisaties zodat zij de bijeenkomsten jaarlijks kunnen herhalen. • Op verzoek van een aantal zorginstellingen heeft Pharos twee intervisiebijeenkomsten over cultuursensitieve intramurale dementiezorg begeleid.

13

Ten tijde van het schrijven van dit jaarplan is hierover nog geen uitsluitsel gegeven door AN.


- 84 -

•

Pharos heeft gestimuleerd dat in minimaal twee wetenschappelijk onderzoeken naar dementie, migrantenouderen en laagopgeleiden vanzelfsprekend worden meegenomen.

Meten van resultaten • Het gebruik van de gesprekslijst Zorgen-doe-je-samen wordt bij de 20 organisaties geëvalueerd met betrokkenen evenals de train-de-trainer module. • Voorlichtingsmateriaal (online/offline) van AN dat met behulp van Pharos is aangepast, wordt door een panel van laagopgeleide en migranten getest op toegankelijkheid en begrijpelijkheid. • De genoemde symposia worden geëvalueerd door de deelnemers in de vijf regio’s evenals de 10 bijeenkomsten voor (laagopgeleide) migranten met dementie, hun naasten en belangstellenden. • Pharos heeft in 2016 in twee wetenschappelijke onderzoeken gestimuleerd dat laagopgeleiden en migranten zijn geïncludeerd. Dit moet zichtbaar zijn in de onderzoeksopzet en uitvoering. We volgen op welke manier dit gestalte krijgt. Samenwerkingspartners Alzheimer Nederland, CSO, NOOM en Zorg- en welzijnsorganisaties, Actiz, onderwijsinstellingen en verzekeraars Looptijd 2015-2018 Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering. Voor de activiteiten met een * wordt externe financiering gezocht (bijvoorbeeld bij AN en Nuts Ohra).

Meten outcome meerjarendoel 1 Bij de organisaties waar gebruik is gemaakt van de aangepaste werkwijze wordt in 2020 getoetst in hoeverre mantelzorgers en verzorgenden verbeteringen in de gezamenlijke zorg voor dementerende migrantenouderen constateren. Bij deelnemers aan voorlichtingsbijeenkomsten en -activiteiten over dementie wordt in 2018 getoetst of zij zich beter geïnformeerd voelen over dementie en of zij de ziekte makkelijker kunnen herkennen en bespreken.

Meerjarendoel 2 Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat laagopgeleide en migranten mantelzorgers zodanig ondersteund zijn dat hun draagkracht in balans blijft met hun draaglast.

2. Ondersteuning mantelzorgers van laagopgeleide en migrantenouderen Pharos werkt de komende jaren aan dit thema samen met partners zoals Movisie en Vilans (In voor Mantelzorg), Mezzo, zorgorganisaties en migrantenorganisaties.


- 85 -

Resultaten 2016 • In samenwerking met Movisie en steunpunt mantelzorg UCentraal (AMWAHT) is een innovatieve vorm van respijtzorg ontwikkeld die ertoe moet leiden dat migranten vaker gebruikmaken van deze mogelijkheid. Hiermee worden mantelzorgers ontlast.* • Vanwege signalen uit gemeenten is er door Pharos voor gezorgd dat mantelzorgers (beter) in beeld zijn bij het ondersteuningsaanbod van gemeenten. Huisartsen hebben hierbij een signalerende rol. Pharos stimuleert hen om de toolkit Mantelzorg (NHG) te gebruiken, zodat zij mantelzorgers naar het lokale ondersteuningsaanbod kunnen verwijzen. • In 2015 is een voor laagopgeleiden en migranten passende pilotcursus EHBO voor mantelzorgers ontwikkeld in samenwerking met het Rode Kruis. Deze cursus wordt in 2016 na evaluatie en evt. bijstelling - landelijk uitgerold. Na de cursus kunnen mantelzorgers beter reageren op kleine incidenten, hebben zij meer vertrouwen (empowerment), en kunnen zij beter inschatten wanneer formele hulp moet worden ingeschakeld. • Onderzocht is wat jonge migrantenmantelzorgers meemaken in hun dagelijks leven en wat zij nodig hebben om deze taak goed te kunnen blijven vervullen. Hierbij benutten we onder andere de kennis die is opgedaan in 2012 (project over steun aan jonge mantelzorgers op VO en MBO).* De hieruit voortkomende informatie is gepubliceerd en verspreid via In voor Mantelzorg, kennisplatforms als KIS en Zorg voor Beter, sociale media en relevante tijdschriften. Meten van resultaten • De ontwikkelde vorm van respijtzorg wordt in 2020 geëvalueerd door middel van een steekproef onder mantelzorgers. • In 2018 wordt een steekproef gehouden onder huisartsen om te bekijken of zij de toolkit Mantelzorg daadwerkelijk gebruiken in hun praktijk. Bij gemeenten waarin deze huisartsen werken wordt nagegaan of mantelzorgers het ondersteuningsaanbod inmiddels beter weten te vinden. • De passende EHBO cursus is in 10 steden gegeven en geëvalueerd met de deelnemers. Samenwerkingspartners Mezzo, Alzheimer Nederland, Spectra zorg, Rode kruis, migrantenzelforganisaties, lokale steunpunten mantelzorg, Vilans, Movisie, zorgorganisaties, Verwey Jonker Instituut, NIVEL, KIS, onderwijsinstellingen en verzekeraars Looptijd 2015-2018 Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering. Voor de onderdelen met een * wordt externe financiering gezocht.

Meten outcome meerjarendoel 2 Via het Nationaal Mantelzorgpanel gaan wij in 2020 na of de draagkracht van mantelzorgers is vergroot. Wellicht dat ook de Volksgezondheid Toekomst Verkenning daarvoor kan worden gebruikt die in 2014 ook aandacht aan mantelzorgers besteedde.


- 86 -

Meerjarendoel 3 Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat migranten en laagopgeleide ouderen langer thuis kunnen wonen, met aandacht voor preventie van eenzaamheid en indien nodig ondersteund door laagdrempelige eHealth en domotica toepassingen.

3. Ouderen wonen zo lang mogelijk thuis

3.1 eHealth en domotica Resultaten 2016 • Er is onderzocht in samenwerking met een ontwikkelaar van eHealth en/of domotica hulpmiddelen voor dementiepatiënten of deze ook geschikt zijn voor laagopgeleiden/laaggeletterden en migranten. Bij dat onderzoek betrekt Pharos de doelgroep zelf. Op basis van de resultaten van het onderzoek levert Pharos een advies aan de maker/ontwikkelaar van het hulpmiddel.* • De toolkit van TNO ‘Zorg met ICT’ is geschikt gemaakt voor gebruik door en voor laagopgeleiden/laaggeletterden en migranten.* Meten van resultaten • De met hulp van Pharos aangepaste hulpmiddelen worden geëvalueerd met de gebruikers. • De samenwerking tussen Pharos en de ontwikkelaar van de hulpmiddelen en de toolkit wordt geëvalueerd. Samenwerkingspartners TNO, ontwikkelaars van eHealth en domotica toepassingen Looptijd 2015-2018

3.2 Wonen & zorg in een gezonde wijk Resultaten 2016 • Er zijn in 2015 samen met twee migrantengroepen burgerinitiatieven ontwikkeld, gericht op de realisatie van de woon/zorg behoeften van deze groepen ouderen. Deze twee breed gedragen en concrete initiatieven worden in 2016 uitgewerkt voor de gemeente Utrecht, lokale wooncorporaties en zorginstellingen. • De werkwijze, methodiek en succesfactoren verwerken we in een handreiking die geschikt is om in andere gemeenten in te zetten om tot concretisering van een burgerinitiatief van kwetsbare groepen te komen. Via het platform Gezond in… verspreiden we de handreiking. Daarnaast wordt gepubliceerd via relevante kanalen op het gebied van wonen en zorg. • In overleg met het NIVEL wordt verkend of het onderzoek Ouderen van de toekomst verder verdiept kan worden op de groepen lage SES en migranten. Zo willen we inzichtelijk maken wat voor deze groepen nodig is om zo gezond mogelijk oud te worden.*


- 87 -

Meten van resultaten • Er ligt in 2016 een direct uitvoerbaar plan voor een passende woonzorgcombinatie voor migrantenouderen. Dit is geëvalueerd met de gemeente Utrecht, lokale wooncorporaties, zorginstellingen en de 2 migrantengroepen. • De methodiek is opgenomen in het door Pharos gemaakte overzicht van succesvolle manieren om burgers te betrekken bij hun gezondheid (Bewoner in de Hoofdrol). • Over de bevindingen, methode en succesfactoren is 2 keer gepubliceerd. • Begin 2017 is er een publicatie van het aanvullende onderzoek in samenwerking met het NIVEL Ouderen van de toekomst toegespitst op lage SES en migranten groepen.* Samenwerkingspartners Migrantenzelforganisaties, Gemeente Utrecht, Woningbouwvereniging BO-EX te Utrecht, Woningbouwvereniging Mitros, Zorginstelling Careyn, Zorginstelling AxionContinu, Actiz-Aedes, NOOM, CSO en Architectenbureau Remake, KIS, NIVEL Looptijd 2015-2017 Financiering Het eerste projectonderdeel wordt gefinancierd door Nuts Ohra met een kleine cofinanciering van VWS. Voor de met een * aangegeven activiteiten zoeken we externe financiering.

3.3 Vermindering eenzaamheid onder ouderen Resultaten 2016 • Via een kwalitatief onderzoek met laagopgeleiden en migranten ouderen is onderzocht wat er nodig is om eenzaamheid onder deze groepen tegen te gaan en wat er nodig is om deze groepen betrokken en geactiveerd te krijgen. • De resultaten hieruit zijn gedeeld op drie regionale netwerkbijeenkomsten waarbij we partijen die actief zijn in de aanpak van eenzaamheid met elkaar in contact brengen. • In Amsterdam Zuidoost is een pilot project uitgevoerd om bewegen in de wijk in te zetten om eenzaamheid onder kwetsbare ouderen tegen te gaan. Op basis van de evaluatie hiervan wordt een werkwijze beschreven die ook elders kan worden toegepast. Verspreiding vindt plaats via het online platform Gezond in…, Coalitie Erbij en CGL.* Samenwerkingspartners In Voor Zorg, Leger des Heils, Nationaal Ouderenfonds, Resto VanHarte, Sensoor, Vereniging Humanitas, de Zonnebloem (Coalitie Erbij), Samen Wonen Samen Leven, onderwijsinstellingen, Gezond in…, zorgen welzijnsinstellingen, CGL Looptijd 2015-2018


- 88 -

Financiering VWS-uren. Voor de activiteiten met een * wordt externe financiering gezocht. 3.4 Oud worden in krimpregio’s Regio’s die te maken hebben met een teruglopend aantal inwoners, het wegtrekken van jongeren en een tegelijkertijd ouder wordende bevolking staan voor vraagstukken rond leefbaarheid. In deze regio’s staan lokale voorzieningen onder druk. Pharos wil een bijdrage leveren aan dit vraagstuk vanuit haar expertise op het gebied van gezondheid van laagopgeleide en migrantenouderen. Resultaat 2016 • In 2016 wil Pharos verkennen hoe laagopgeleide en migrantenouderen in krimpregio’s omgaan met deze situatie en wat er nodig is om hen te ondersteunen bij het zo gezond mogelijk oud worden. De opbrengsten uit de eerste deelprojecten gericht op eHealth, woonzorgvraagstukken en eenzaamheid willen we hierbij benutten. Samenwerkingspartners In dit project wordt samenwerking gezocht met lokale kennisnetwerken Looptijd 2016-2017 Financiering Voor dit project wordt externe financiering gezocht.

Meten Outcome meerjarendoel 3 In 2018 wordt steekproefsgewijs onderzocht of het bij de ontwikkeling van eHealth toepassing en domotica hulpmiddelen inmiddels vanzelfsprekend is dat ook de bruikbaarheid voor laagopgeleiden/laaggeletterden en migranten onderdeel van de ontwerpcyclus is. Via de cijfers uit Gezondheidsmonitor GGD'en, CBS en RIVM volgen we of de eenzaamheid onder ouderen met een lage SES en migranten ouderen afneemt. In 2020 wordt in een grootstedelijke regio en in een krimpregio in kaart gebracht of het woonzorgaanbod beter aansluit bij de behoefte van migrantenouderen.

4. Actuele zaken, beleidsadvisering en advies op maat Op het gebied van dementiezorg en mantelzorg voor laagopgeleide en migranten ouderen weten uiteenlopende partijen - inclusief gemeenten Pharos steeds beter te vinden. Pharos adviseert hen op maat en op geleide van de actualiteit. Ook in 2016 dragen we bij aan studiebijeenkomsten, conferenties en publicaties en aan de jaarlijkse bijeenkomsten van European Network on Intercultural Elderly Care (ENIEC) en Alzheimer Internationaal. Resultaten 2016 • Partners in de ouderenzorg zijn waar nodig geïnformeerd en geadviseerd.


- 89 -

• • •

Door participatie in klankbord-, werken adviesgroepen is expertise ingebracht met betrekking tot laagopgeleide ouderen, migranten en gezondheid. Bijdragen zijn geleverd aan Nationale en internationale uitwisseling van kennis over gezondheidszorg voor migranten en laagopgeleiden. In het kader van het stimuleringsprogramma Gezond in… zijn gemeenten geadviseerd bij het vormgeven van een passend ouderenbeleid. Dit programma levert daaraan een bijdrage door het informeren van de adviseurs van Gezond in… over actuele inzichten.

Meten van resultaten Alle activiteiten worden geregistreerd. Bij informatieverstrekking en advisering wordt altijd gevraagd of dit naar tevredenheid is uitgevoerd. Financiering Dit project wordt met VWS financiering uitgevoerd.

Totaal aantal uren meerjarenprogramma Ouderen en gezondheid Uren VWS 1.350 Uren derden 300 Totaal aantal uren 1.650


- 90 -

8 Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen Meerjarenprogramma

Inleiding Dit programma is gericht op de kwaliteit en toegankelijkheid van preventie en zorg voor asielzoekers, vluchtelingen en ongedocumenteerden. Of asielzoekers nu in Nederland mogen blijven of moeten terugkeren, in beide situaties is het behoud van een goede gezondheid en psychische veerkracht van belang. In Nederland gaan we er in het beleid vanuit dat de reguliere zorg en hulpverlening ook asielzoekers en vluchtelingen goede zorg en preventie moeten bieden. Pharos adviseert en ondersteunt in dit programma organisaties, professionals, vrijwilligers en beleidsmakers om dit zo goed mogelijk te doen. Daartoe ontwikkelen we producten en kennis die bruikbaar zijn in de praktijk van preventie en zorg. Het programma zet haar kennis ook in voor de eigen regie en weerbaarheid van asielzoekers en vluchtelingen zelf. Een groot deel van de projecten voert Pharos uit op verzoek van derden, zoals Ministeries, gemeenten, VNG, COA, GC A, GGDGHOR, VluchtelingenWerk, zelforganisaties van vluchtelingen en lokale zorgen welzijnsinstellingen. Het programma beweegt zich zowel op landelijk als lokaal niveau en speelt om die reden vaak een verbindende en signalerende rol. Actuele ontwikkelingen Via de media worden we dagelijks geconfronteerd met de grote groepen vluchtelingen die op drift zijn en de wijze waarop Europa daarmee geconfronteerd wordt. Op het moment van schrijven van dit jaarplan is ook in Nederland sprake van een grotere instroom van asielzoekers, deze stijgende lijn zet zich naar verwachting door in 2016. De capaciteit voor (nood)opvang en gezondheidszorg moet daarop steeds aangepast worden. Dat zet ketenpartners en gemeenten onder grote druk. Dit vindt plaats in een situatie waarin gemeenten toch al druk bezig zijn met invulling geven aan hun nieuwe zorgtaken als gevolg van de decentralisaties. Hetzelfde geldt voor lokale zorgaanbieders. Pharos krijgt veel vragen van partijen in de zorg, scholen en gemeenten om feitelijke


- 91 -

informatie, kennis en handvatten voor het bieden van goede preventie en zorg aan de groeiende groep vluchtelingen. Wij geven hier graag gehoor aan. Door de aard en omvang van de ontwikkelingen achten we het denkbaar dat dit invloed gaat hebben op onze activiteiten in dit programma en mogelijk ook in andere. Door en met partijen wordt op het moment van schrijven van dit jaarplan overleg gevoerd over wat er nodig is op het terrein van gezondheid en zorg voor deze groep in de gemeenten. Wij houden hier uiteraard contact over met het Ministerie van VWS. De twee grote ‘nieuwe’ vluchtelingengroepen zijn Syriërs en Eritreeërs. In 2015 kregen we veel vragen en signalen over deze groepen vanuit de samenleving. Ook in 2016 zullen we op dergelijke vragen zo goed mogelijk een antwoord geven. Belang van signaleren, preventie en tijdige zorg Er is brede overeenstemming in de politiek en bij partijen in de vreemdelingenketen over het belang van goede en vroegtijdige signalering en preventie van medische en met name psychische/psychiatrische problematiek bij vluchtelingen. Dat is zeker nu van belang, met de grotere instroom. Het er vroeg bij zijn voorkomt veel problemen later. Pharos heeft de afgelopen jaren hier heel gericht aan gewerkt en samen met anderen concrete producten geleverd, zoals het vroegsignaleringsinstrument Protect, dat in veel landen wordt gebruikt. In 2016 gaan we door met het breder verspreiden van kennis en instrumenten over vroegsignalering en de borging ervan in de reguliere werkwijze. In 2016 zullen we weer diverse professionals trainen en adviseren op dit terrein. Vluchtelingen komen nu vaker de gemeenten in zonder dat er een medische screening heeft plaatsgevonden, met alle gezondheidsrisico’s van dien. Zij hebben zelf vaak nauwelijks tot geen kennis van zorgstructuren in Nederland. Pharos ontwikkelt in 2016 digitaal materiaal dat gemeenten kunnen inzetten om de kennis over het Nederlandse zorgsysteem en gezondheid te vergroten, zodat vluchtelingen zelf sneller de weg vinden en de eigen gezondheidsproblemen eerder herkennen. In Nederland hebben we een goed systeem voor zorg aan asielzoekers. Er zijn echter diverse signalen dat de overgang tussen zorg binnen de centrale opvang en die binnen de gemeenten nog niet goed verloopt. Met de grotere instroom nu in gemeenten, is dat extra van belang. Stroomlijning daarvan levert winst op. In 2016 brengen we de knelpunten en mogelijke oplossingen in kaart. De uitkomsten delen we met alle betrokken partijen. In minimaal 4 gemeenten werken we met lokale partners aan een pro actieve ketenaanpak rondom kwetsbare vluchtelingen die nieuw in de gemeente komen. In het najaar van 2015 komt een Convenant GGZ voor asielzoekers tot stand. Pharos neemt in 2016 deel aan de stuurgroep van partijen die de implementatie van het Convenant monitoren. Tijdige signalering en ondersteuning kinderen uit vluchtelingengezinnen Kinderen uit vluchtelingengezinnen hebben veel meegemaakt. Dat wil echter niet zeggen dat ze allemaal getraumatiseerd zijn of voor het leven getekend. Als kinderen o.a. op school, goed en veilig worden opgevangen en voldoende sociale steun krijgen, kunnen zij er vaak goed doorheen komen. Pharos infomeert en adviseert het onderwijs hierover op verzoek.


- 92 -

Met een deel van de vluchtelingenjeugd gaat het echter niet goed. De vreemdelingenketen richt zich hoofdzakelijk op ouders/volwassenen en hun procedures. Er gaat minder aandacht uit naar kinderen. Het is van belang dat die vluchtelingenkinderen die wel kampen met gezondheidsen ontwikkelingsproblemen, in gemeenten tijdig in beeld komen. Dat is vaak niet het geval. Samen met Nidos, de Raad voor de Kinderbescherming en sleutelpersonen inventariseren we in 2016 wat de knelpunten zijn bij gezinshereniging en de mogelijke oplossingsrichtingen. In 3 gemeenten voeren we een project uit gericht op adequate vroegopsporing, preventie en aanpak van gezondheidsen ontwikkelingsproblemen bij kinderen in vluchtelingengezinnen. De kennis daaruit kan weer landelijk verspreid worden. Een serieus aandachtspunt bij vluchtelingenjeugd is seksuele en reproductieve gezondheid. In 2016 trainen we ISK-docenten, NIDOSmentoren en jongerenvoorlichters om vluchtelingenjongeren beter voor te lichten en beter met hen in gesprek te gaan over dit onderwerp. De uitkomsten van een pilotproject dat we in 2015 samen met Sense hebben uitgevoerd in de provincie Groningen rondom Eritrese jongeren zetten we in 2016 landelijk uit. We doen dat samen met Rutgers, het COA, NIDOS en Eritrese sleutelpersonen. Aanleiding hiertoe waren verontrustende berichten over risico’s op het terrein van seksuele gezondheid bij Eritreeërs. Activering en gezondheid Er is sprake van groeiende aandacht voor activering van asielzoekers en vluchtelingen, zowel in centrale opvang als in gemeenten. Dit mede in verband met het verwachte positieve effect op gezondheid. Pharos heeft in 2014 en 2015 samen met het COA en vrijwilligerscentrales gewerkt aan een succesvolle aanpak in 2 gemeenten, gericht op grotere deelname van asielzoekers aan vrijwilligerswerk. De positieve resultaten verspreiden we in 2016 naar andere asielzoekers- en vrijwilligerscentra. Daarnaast willen we de succesvolle aanpak ook inzetten voor vluchtelingen die al in de gemeente wonen. De effecten van activering op gezondheid brengen we via onderzoek beter in kaart. Zorg en begeleiding voor ongedocumenteerden en terugkeerders Het Europees Comité voor Sociale Rechten van de Raad van Europa heeft aangegeven dat Nederland een zorgplicht heeft voor ongedocumenteerden. In reactie daarop heeft het kabinet in het voorjaar van 2015 een voorstel gedaan voor een bed, bad, en broodregeling, waarbij de opvang van ongedocumenteerden op structurele basis plaats zal gaan vinden in een aantal gemeenten. De concrete invulling van deze regeling zal in november 2015 duidelijk worden. Op verzoek van de VNG zal Pharos adviseren over de inrichting van de zorg binnen deze regeling. Al jaren adviseren we op verzoek organisaties op het terrein van de psychosociale begeleiding van terugkeerders. Dat zullen we in 2016 ook doen. Extra aandacht gaat daarbij uit naar kwetsbare groepen als slachtoffers van mensenhandel met licht verstandelijke beperkingen en psychiatrische problemen.

Meerjarendoelen Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat • professionals en vrijwilligers werkzaam in de asielopvang, gezondheidszorg en in (wijkteams van) gemeentes in staat zijn om (psychosociale) gezondheidsproblematiek bij kwetsbare


- 93 -

•

•

•

asielzoekers en nieuwkomers tijdig te signaleren en adequate preventie en zorg te bieden. asielzoekers en terugkeerders op AZC’s en Gezinslocaties, evenals vluchtelingen in de gemeenten, de mogelijkheid hebben actief en zinvol bezig te zijn in het kader van de handhaving van gezondheid. De effecten daarvan willen we inzichtelijk krijgen. gemeenten, professionals en vrijwilligers beschikken over heldere richtlijnen voor zorg en opvang van zieke ongedocumenteerden en weten hoe zij dit in hun gemeenten vorm kunnen geven. de kwaliteit van de psychosociale begeleiding bij terugkeer is verbeterd en een integraal onderdeel is van het terugkeertraject van (ex) asielzoekers en ongewenste vreemdelingen.

Meerjarendoel 1 Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat professionals en vrijwilligers werkzaam in de asielopvang, gezondheidszorg en in (wijkteams van) gemeenten in staat zijn om (psychosociale) gezondheidsproblematiek bij kwetsbare asielzoekers en nieuwkomers tijdig te signaleren en adequate preventie en zorg te bieden.

1.1 Vroegsignalering van kwetsbare asielzoekers in de asielprocedure Resultaten 2016 • Professionals, vrijwilligers, beleidsmakers en organisaties uit de asielketen zijn op verzoek geadviseerd en geschoold over vroegsignalering van kwetsbare asielzoekers zowel in het kader van opvang, als in de zorg als in de asielprocedure. Pharos krijgt jaarlijks veel verzoeken voor advisering en scholing. • Met professionals uit de vreemdelingenketen die werken met het Medisch Advies Horen en Beslissen aan het begin van de asielprocedure en met het Medisch Onderzoek naar de gevolgen van geweld, is kennis gedeeld over deze medische onderzoeken en hoe deze adequaat te gebruiken. • Kennis is eveneens gedeeld over het gebruik van de Protectvragenlijst (een door Pharos mede-ontwikkeld vroegsignaleringsinstrument) met professionals in de zorg voor asielzoekers en vluchtelingen. Hiermee worden professionals beter toegerust om met name psychische gezondheidsproblemen tijdig te herkennen. We verwachten daarmee ongeveer 100 nieuwe professionals te bereiken, zowel in de centrale opvang als in de gemeenten. Dit is een jaarlijks terugkerende activiteit, omdat er steeds nieuwe professionals zijn die hierop geschoold moeten worden, ook binnen gemeenten onder invloed van de instroom aldaar. • Kennis over vroegsignalering voor de doelgroep is verder gedeeld met diverse nationale en internationale partijen (zoals Freedom from Torture en Parcours d’exil) via training, advies en presentaties. Minstens 150 nieuwe professionals zijn getraind. • Met partijen die een rol spelen in vroegsignalering, zoals VluchtelingenWerk en Gezondheidscentrum Asielzoekers (GC A), is gezocht naar mogelijkheden om vroegsignalering van


- 94 -

•

kwetsbare groepen asielzoekers verder te implementeren en te verankeren in de reguliere werkwijze. Relevante ontwikkelingen gerelateerd aan vroegsignalering zijn via vakbladen en digitale nieuwsbrieven gedeeld met professionals en vrijwilligers in de asielketen.

Meten van resultaten • Alle scholing en training wordt geëvalueerd op opzet, inhoud en effect. • Het aantal professionals en partijen dat is bereikt met scholing en advies wordt inzichtelijk gemaakt. Samenwerkingspartners Immigratie en Naturalisatiedienst (IND), Forensisch Medische Maatschappij Utrecht (FMMU), ministerie van Veiligheid en Justitie, VluchtelingenWerk Nederland (VWN), Instituut voor Mensenrechten en Medisch Onderzoek (iMMO), Gezondheidscentrum Asielzoekers (GC A), Europese Protect partners, artsen en verpleegkundigen Financiering Dit project wordt grotendeels uitgevoerd met VWS subsidie. De trainingen en sommige adviestrajecten zijn extern gefinancierd.

1.2 Tijdige signalering en ondersteuning kinderen uit vluchtelingengezinnen Resultaten 2016 • In vervolg op onze activiteiten in 2015 is in 2016 in 3 gemeenten gewerkt aan adequate vroegopsporing, de preventie en de aanpak van gezondheidsen ontwikkelingsproblemen bij kinderen in vluchtelingengezinnen. De betrokken organisaties in deze gemeenten, waaronder sociale wijkteams en JGZ, zijn geadviseerd en getraind volgens de train-de-trainer methode. Ze zijn daardoor beter in staat specifieke gezondheidsklachten en opvoedingsvragen te signaleren en aan te pakken. Tevens weten zij hoe ze samenwerkingspartners bij deze aanpak in kunnen zetten. Er zijn 15 trainers uit wijkteams en JGZ getraind om deze werkwijze over te dragen aan hun collega’s in de 3 gemeenten. • Samen met betrokken organisaties is er een digitale werkmap ontwikkeld met instrumenten, die overdraagbaar is naar andere gemeenten. In samenwerking met landelijke organisaties zoals Vluchtelingenwerk Nederland VWN) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) zal de digitale werkmap in 2017 verspreid worden over heel Nederland. In overleg met deze partners wordt in kaart gebracht welke ondersteuningsbehoefte er nog meer is. Op basis daarvan wordt in 2017 en 2018 een aanbod gedaan. • Op basis van signalen dat er vaak problemen ontstaan na gezinshereniging is een verkennend onderzoek uitgevoerd. In samenwerking met NIDOS, de Raad voor Kinderbescherming en sleutelpersonen is geïnventariseerd wat de precieze knelpunten en mogelijke oplossingsrichtingen zijn. Op basis hiervan wordt een preventieve aanpak beschreven, bruikbaar in gemeenten. • Op verzoek van FSAN heeft Pharos deelgenomen aan de stuurgroep van het Somalische project kinderrechten in Tilburg, Amsterdam en Alphen aan de Rijn. Doel van het project is het


- 95 -

empoweren van Somalische kinderen en het vergroten van hun kennis over kinderrechten. Meten van resultaten • De ontwikkelde producten worden getest en geëvalueerd op gebruiksvriendelijkheid voor professionals en vrijwilligers in de drie gemeenten. • Aan het einde van het jaar worden de resultaten geëvalueerd met de coördinatoren/vertegenwoordigers van de betrokken organisaties. Samenwerkingspartners Gemeenten, Vluchtelingenwerk Oost Nederland, Vluchtelingenwerk Nederland, plaatselijke welzijnsorganisaties, sociale wijkteams, vluchtelingenorganisaties, sleutelfiguren, NIDOS, Defence for Children en ECPAT, LOWAN landelijk steunpunt voor het onderwijs aan nieuwkomers, FSAN, Stichting SOON in Tilburg, Stichting Wadata in Amsterdam en stichting Somalië Cultureel Alphen a/d Rijn Looptijd 2016-2017 Financiering Voor het vroegopsporingsproject gezondheidsproblemen bij nieuwe vluchtelingengezinnen wordt financiering aangevraagd bij het SKANfonds met een kleine cofinanciering met VWS uren. De overige activiteiten worden uitgevoerd met VWS uren.

1.3 Goede en samenhangende geestelijke gezondheidszorg voor asielzoekers Resultaten 2016 • Pharos heeft haar kennis ingebracht bij de Klankbordgroep GGZ Asielzoekers van GGZ Nederland met als doel meer samenhang en effectiviteit in de GGZ zorg voor asielzoekers. • Naar aanleiding van het in het najaar van 2015 tot stand gekomen Convenant GGZ voor asielzoekers participeert Pharos in de landelijke stuurgroep. Deze stuurgroep monitort de werking en implementatie van dit convenant. Beoogd resultaat is een aanbod dat beter is afgestemd op de behoefte en kwalitatieve goede en efficiënte GGZ ketenzorg voor asielzoekers. • 75 professionals in de GGZ hebben kennis opgedaan over de psychische en psychiatrische problematiek van asielzoekers en de GGZ-zorg voor deze groep. Dit gebeurt zowel in adviestrajecten als door middel van scholing en training. • Pharos heeft geholpen met de ontwikkeling van de generieke module Diversiteit van het Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGZ. Deze module die in 2017 klaar zal zijn, wil onder andere een bijdrage leveren aan afname van ziektelast, lagere no-show en drop-out en een snellere doorstroom van migranten en asielzoekers. Meten van resultaten • Alle scholing en training wordt geëvalueerd op opzet, inhoud en effect.


- 96 -

• •

Het aantal professionals en partijen dat is bereikt met scholing en advies wordt inzichtelijk gemaakt. Het Convenant GGZ wordt gemonitord.

Samenwerkingspartners GGZ Nederland, GC A, MCA, COA, GGZ instellingen Looptijd 2015-2017 Financiering Advies wordt uitgevoerd met VWS financiering. Trainingen en projecten zijn extern gefinancierd.

1.4 Verbetering overgang/aansluiting zorg van Centrale Opvang naar gemeenten Resultaten in 2016 • Meerdere partijen hebben erop gewezen dat de overgang van zorg voor asielzoekers binnen de Centrale opvang naar die binnen gemeenten verbetering behoeft. Samen met een academische werkplaats is in 2016 een quickscan uitgevoerd rondom de vraag waar de precieze knelpunten hierin liggen en hoe deze opgelost kunnen worden. • De uitkomsten van de quickscan zijn voorzien van aanbevelingen en zijn gedeeld met ketenpartners uit de asielketen en de VNG. Resultaat hiervan is dat het belang van een goede ketenaanpak is geagendeerd en draagvlak is gecreëerd voor verbetering hiervan. Meten van resultaten • De resultaten van de quick scan zijn gepresenteerd. • Er zal in 2017 een werkconferentie worden georganiseerd met betrokken partijen over de opbrengst en de nodige vervolgstappen. Samenwerkingspartners GGZ Nederland, GC A, MCA, COA, GGZ Instellingen en Vluchtelingenwerk Nederland Looptijd 2016-2017 Financiering Onderzoek en advies wordt uitgevoerd met VWS financiering

1.5 Gemeenten, kwetsbare vluchtelingen en de decentralisaties Resultaten 2016 Via de decentralisaties hebben gemeenten meer en eerder te maken met vraagstukken rondom de zorg voor kwetsbare vluchtelingen. Meerdere gemeenten hebben de behoefte geuit aan extra informatie en ondersteuning op dit terrein. • De in 2015 ontwikkelde factsheet Gezondheidsbevordering van vluchtelingen. Wat kunt u als gemeente doen? is onder de aandacht gebracht bij gemeenten die deelnemen aan het


- 97 -

• •

•

•

Stimuleringsprogramma Lokale aanpak gezondheidsachterstanden Gezond in….. en overige gemeenten. Er is een animatiefilmpje ontwikkeld om gemeenten adequaat inzicht te geven hoe vluchtelingen (en ander nieuwkomers) goed hun weg naar de zorg kunnen vinden. In minimaal 4 gemeenten in Nederland is samen met lokale partners (gemeente, vluchtelingenwerk, GGD, sociale wijkteams, huisartsen enzovoort) gewerkt aan het ontwikkelen van een integrale aanpak rondom kwetsbare vluchtelingen die nieuw in de gemeente komen. Het doel is zorgprofessionals te ondersteunen om nieuwe kwetsbare vluchtelingen met gezondheidsproblemen sneller in beeld te krijgen. Tevens worden vluchtelingen toegerust om zelf beter de weg te vinden in het zorgaanbod. Bij gebleken succes worden de effectieve elementen van deze aanpak overgedragen in 2017 aan andere gemeenten. Dit zal onder andere plaatsvinden in twee gemeenten in Noord- en OostGelderland samen met de GGD en in de gemeente Nijmegen samen met huisartsen en GGD. Samen met GGD GelderlandZuid wordt bekeken of er ook in andere gemeenten behoefte is aan vergelijkbare initiatieven. Er is een verkennend onderzoek gedaan onder POH GGZ-ers naar het bereik van de vluchtelingen en nieuwkomers in de gemeente. Hoe verlopen de contacten met deze groep? Komen de vluchtelingen bij de POH-GGZ? Wat hebben POH GGZ-ers daarin nodig? Op basis van de uitkomsten van het verkennend onderzoek zal er een scholing en advies aanbod ontwikkeld worden in samenwerking met de beroepsvereniging van POHGGZ-ers. Op verzoek van het ambtelijk overleg van de regio Apeldoorn heeft Pharos kennis gedeeld met de wethouders Volksgezondheid/Sociaal Domein over goede en toegankelijke zorg voor nieuwkomers en vluchtelingen.

Meten van resultaten • Alle scholings- en trainingsactiviteiten worden geëvalueerd op opzet, inhoud en effect. • Het aantal professionals en organisaties dat is bereikt met scholing en advies wordt inzichtelijk gemaakt. • De animatiefilm Zorg aan kwetsbare vluchtelingen wordt onder een tiental gemeenteambtenaren getest voordat hij verspreid wordt. Samenwerkingspartners: Diverse gemeenten (onder andere Nijmegen, Winterswijk, Zutphen) Huisartsenkring Nijmegen, Commissie Achterstand & Allochtonen Nijmegen, sociale wijkteams, GGD, GGnet, VluchtelingenWerk, beroepsvereniging POHGGZ. en huisartsen Looptijd 2015-2017 Financiering Deels VWS, deels externe financiering: aan de gemeenten wordt een bijdrage gevraagd


- 98 -

1.6 Gezondheid en welzijn van vluchtelingen in Amsterdam Resultaten 2016 • Pharos heeft op verzoek van de Dienst Werk en Inkomen de gemeente Amsterdam ondersteund bij het stimuleren van de zelfstandigheid van nieuwkomers, met het oog op participatie en gezondheid. De ondersteuning vindt op twee niveaus plaats: op het niveau van beleid en organisatie (hoe moet het gezondheidsbeleid zijn zodat alle partijen in deze hun rol nemen en onderling afstemmen) en op praktisch niveau (door een aanbod van trainingen, monitoring, intervisie, casuïstiekbesprekingen, kennis en advies). Samen met iPsy en in overleg met betrokken stakeholders in Amsterdam is een trainings- en begeleidingsmodule ontwikkeld. Het beoogd resultaat is dat vluchtelingen een meer passende begeleiding krijgen en dat zij het traject van Aankomst tot Zelfstandigheid en van integratie en inburgering sneller en beter doorlopen. Hiermee draagt Pharos bij aan de doelstelling van Amsterdam om (arbeids)participatie van vluchtelingen te vergroten van 26% in 2014 naar 38% in 2018. • DWI Amsterdam heeft in 2015 een EU projectaanvraag ingediend (AMIF) waarin een belangrijke rol weggelegd is voor Pharos. Pharos zal als onderaannemer in 2016 en 2017 een Module Gezond Inburgeren ontwikkelen en aanbieden aan taalondersteuners, taalaanbieders, trajectbegeleiders en reintegratieconsulenten (train-de-trainers concept). In deze module worden vluchtelingen voorgelicht over thema’s als zorg in Nederland en in Amsterdam, voeding, middelengebruik, seksualiteit, huiselijk geweld, psychische gezondheid, omgaan met stress en opvoedondersteuning. Op deze wijze wordt de kennis over gezondheid en de zorg vroegtijdig tijdens de inburgering bij vluchtelingen vergroot. Meten van resultaten • Eind 2016 vindt een evaluatie plaats van de resultaten in overleg met het Gemeentelijk Overleg Vluchtelingen Amsterdam. Bij deze evaluatie worden de streefcijfers met betrekking tot participatie meegenomen. Samenwerkingspartners Gemeente Amsterdam (partners in het gemeentelijk overleg vluchtelingenbeleid, zoals de Bestuursdienst, DWI, WMO-raad), iPsy, taalaanbieders, re-integratieconsulenten, taalondersteuners, GGD Amsterdam, UAF Looptijd 2015-2017 Financiering Adviesfunctie wordt vervuld vanuit VWS middelen, overige activiteiten worden uitgevoerd met financiering van de gemeente Amsterdam en AMIF


- 99 -

1.7 Integrale aanpak seksuele en reproductieve gezondheidszorg vluchtelingenjeugd Resultaten 2016 • Minimaal 20 ISK-docenten en NIDOS-mentoren van vluchtelingenjongeren zijn beter toegerust om hen te informeren over seks en reproductie en met hen daarover in gesprek te gaan. Samen met Rutgers WPF zijn hiervoor trainingen ontwikkeld en uitgevoerd. • Minimaal 10 jongerenvoorlichters (voormalige No Gamers en Agents of Change) zijn geschoold en begeleid om op ISK’s lessen te kunnen geven over zowel seksuele gezondheid als over meisjesbesnijdenis. Dit doen we met samenwerkingspartners Rutgers WPF en FSAN. • Naar aanleiding van signalen met betrekking tot seksuele en reproductieve gezondheidsrisico’s bij Eritrese vluchtelingenjongeren is in 2015 een pilotproject uitgevoerd samen met Sense in de provincie Groningen, gericht op voorlichting en scholing. De resultaten daarvan worden benut in een landelijke project dat wordt uitgevoerd in samenwerking met Eritrese sleutelpersonen, Rutgers WPF, Sense, COA en de voogdijinstelling NIDOS. Meten van resultaten • Aantal getrainde docenten, mentoren en jongerenvoorlichters zullen inzichtelijk worden gemaakt. • Alle scholings- en trainingsactiviteiten worden geëvalueerd op opzet, inhoud en effect. • Aan het einde van het jaar worden de resultaten geëvalueerd met de coördinatoren/vertegenwoordigers van de betrokken organisaties. Samenwerkingspartners Rutgers WPF, FSAN, Eritrese sleutelpersonen, ISK’s, NIDOS, Sense, COA Looptijd 2016-2017 Financiering Deze activiteiten worden uitgevoerd met VWS financiering, voor het project voor Eritrese vluchtelingenjongeren wordt extern financiering gezocht

Meten outcome meerjarendoel 1 In 2017 gaan we middels een steekproef onderzoeken of professionals en vrijwilligers (werkzaam in de asielopvang, gezondheidszorg en in gemeenten) tijdig kunnen signaleren en adequate preventie en zorg aanbieden aan kwetsbare asielzoekers en vluchtelingen met gezondheidsproblemen. Aan deze professionals en vrijwilligers zal eveneens gevraagd worden in hoeverre zij tevreden zijn over de huidige ondersteuning en welke aanvullende ondersteuningsbehoeften zij hebben. Na 2 jaar wordt deze meting herhaald.


- 100 -

Meerjarendoel 2 Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat asielzoekers en terugkeerders op AZC’s en Gezinslocaties, evenals vluchtelingen in de gemeenten, de mogelijkheid hebben actief en zinvol bezig te zijn in het kader van de handhaving van gezondheid. De effecten daarvan willen we inzichtelijk krijgen.

2. Activering en gezondheid van asielzoekers en vluchtelingen Resultaten 2016 Het WODC heeft in 2015 de effecten onderzocht van de pilot Activering op gezinslocaties. Pharos heeft daarbij geadviseerd. In 2016 adviseren we het COA opnieuw over hoe zij asielzoekers, statushouders en uitgeprocedeerden kunnen faciliteren en stimuleren om actief en zinvol hun tijd op het AZC of in de Gezinslocatie te besteden, n.a.v. de uitkomsten van het WODC-onderzoek. • Activering van asielzoekers. De succesvolle werkwijze van het pilotproject Aan de slag, dat gericht is op vrijwilligerswerk voor asielzoekers krijgt een vervolg vanaf eind 2015. Samen met ambassadeurs van betrokken organisaties uit de pilot wordt de werkwijze verspreid naar andere AZC’s en Vrijwilligerscentrales in Nederland. Dit zou al in 2015 plaatsvinden, maar is uitgesteld doordat eerst toestemming van het UWV verkregen moest worden. • Activering van vluchtelingen met een status. • Voor deze groep is met vrijwilligerscentrales, vluchtelingenwerk en zelforganisaties van vluchtelingen/ sleutelpersonen in enkele gemeenten een pilot uitgevoerd. Beoogd resultaat is het komen tot een even effectieve werkwijze voor deze groep, gebruikmakend van de methode Aan de slag. • Een landelijk onderzoek is van start gegaan naar de effecten van activering op de gezondheid van asielzoekers en vluchtelingen. Dit onderzoek voert Pharos samen met het Verwey-Jonker Instituut uit in 2016 en 2017. De opgedane kennis en inspirerende good practices wordt gedeeld en verspreid onder gemeenten, vrijwilligerscentrales, COA, vluchtelingenwerk, GGDen en welzijnsorganisaties enzovoort. Meten van resultaten • Met COA en vrijwilligerscentrales worden de opbrengsten van het vervolgtraject Aan de Slag geëvalueerd. • Met vrijwilligerscentrales, vluchtelingenwerk en sleutelfiguren uit de vluchtelingengemeenschap worden de opbrengsten van het pilotproject voor verblijfsgerechtigde vluchtelingen geëvalueerd. • Over de eerste fase van het onderzoek dat wordt uitgevoerd met het Verwey-Jonker Instituut is gepubliceerd. Samenwerkingspartners COA (landelijk en onder andere AZC’s Utrecht, Grave en Nijmegen), Vrijwilligerscentrales, gemeenten, Verweij-Jonker Instituut, asielzoekers, zelforganisaties vluchtelingen, maatschappelijke organisaties. Looptijd 2014-2016


- 101 -

Financiering VWS middelen met cofinanciering van fondsen. Voor het onderzoek naar effecten van activering op gezondheid zal een aanvraag ingediend worden bij ZonMW.

Meten outcome meerjarendoel 2: In 2018 wordt in kaart gebracht op hoeveel AZC’s en in hoeveel gemeenten activering van asielzoekers en vluchtelingen wordt gestimuleerd. Het beoogde onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut en Pharos naar activering asielzoekers en vluchtelingen zal in 2017 inzichtelijk maken wat de effecten van de activeringsprojecten (waarbij Pharos betrokken is) zijn op welzijn en gezondheid.

Meerjarendoel 3 Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat gemeenten, professionals en vrijwilligers heldere richtlijnen hebben voor zorg en opvang van zieke ongedocumenteerden en weten hoe zij deze zorg en opvang in hun gemeente vorm kunnen geven. 3.1 Gemeenten en zieke ongedocumenteerden Resultaten 2016 • Over de concrete invullingen van de bed, bad, broodregeling (de opvang van ongedocumenteerden) wordt momenteel nog onderhandeld. In 2015 heeft Pharos de VNG een notitie aangereikt over de taken en verantwoordelijkheden voor de zorg aan deze groep. Op verzoek van de VNG zal Pharos in het verlengde hiervan adviseren over de praktische inrichting van de zorg voor zieke ongedocumenteerden binnen deze nieuwe regeling. • Pharos heeft op verzoek individuele gemeenten en zorginstellingen geadviseerd over de inrichting van de zorg aan ongedocumenteerden. • Op 2 bijeenkomsten voor gemeenten, opvangorganisaties en zorginstellingen zijn praktijkkennis en good practices gedeeld. Op deze wijze ondersteunt Pharos gemeenten en organisaties in hoe de toegankelijkheid en kwaliteit van zorg voor ongedocumenteerden te verbeteren. • Gemeenten zijn op verzoek geadviseerd over specifieke casuïstiek op het terrein van medische en psychische problematiek bij ongedocumenteerden. Meten van resultaten • Gemeenten worden bevraagd op het effect van onze adviezen in de praktijk. Samenwerkingspartners VNG, gemeenten, opvanginstellingen, DT&V, Lampion, Dokter van de Wereld, Rode Kruis Financiering Deels VWS middelen, we proberen bij een aantal grotere gemeenten financiering te krijgen


- 102 -

3.2. Facilitering Landelijk informatie- en adviespunt Lampion. Lampion is een netwerkorganisatie waarin een aantal landelijke organisaties samenwerkt om informatie en advies over zorg aan illegalen (ook ongedocumenteerden en niet toegelaten asielzoekers) te bundelen. Resultaat 2016 • Lampion is ook in 2016 adequaat ondersteund door het voeren van het secretariaat en beheer van de website van Lampion. Samenwerkingspartners De in Lampion samenwerkende organisaties zijn: Defence for Children, Dokters van de Wereld, GGD Nederland, GGZ Nederland, Johannes Wier Stichting, KNCV Tuberculosefonds, Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV), Landelijke Huisartsenvereniging (LHV), Pharos, SOA AIDS, Vluchtelingenwerk Nederland. Deze organisaties zijn vertegenwoordigd in de stuurgroep van Lampion. Vanaf juni 2014 neemt het Rode Kruis, pilotprojecten ongedocumenteerden deel aan de bijeenkomsten van de stuurgroep. Het Zorginstituut Nederland, uitvoerder van de financieringsregeling en het Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der tandheelkunde (KNMT) zitten als waarnemer in de stuurgroep. Financiering VWS

Meten outcome meerjarendoel 3 In 2017 vindt een evaluatie onder gemeenten plaats of de notitie en de adviezen die ze hebben gekregen, hen in voldoende mate hebben geholpen om het gemeentelijke beleid ten aanzien van zorg en opvang van zieke ongedocumenteerden beter vorm te geven.

Meerjarendoel 4 Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat de kwaliteit van de psychosociale begeleiding bij terugkeer is verbeterd en een integraal onderdeel is van het terugkeertraject van (ex) asielzoekers en ongewenste vreemdelingen.

4.1 Begeleiding potentiële terugkeerders Resultaten 2016 • Op verzoek van organisaties die zich bezighouden met de toekomstperspectieven van uitgeprocedeerde asielzoekers en ongedocumenteerden zijn trainingen gegeven om medewerkers te ondersteunen in de psychosociale begeleiding van hun cliënten. • Op verzoek van enkele organisaties zijn intervisiesessies begeleid die de medewerkers meer inzicht geven in hun eigen handelen, waardoor de kwaliteit van begeleiding verbetert. Meten van resultaten De trainingen en intervisiesessies zullen geëvalueerd worden met de deelnemers. Resultaten worden teruggekoppeld aan de opdrachtgever. Samenwerkingspartners Rotterdam Ongedocumenteerden Steunpunt, Bridge to Better, IOM e.a.


- 103 -

Looptijd 2016 Financiering De trainingen en intervisies vinden alleen plaats met financiering door de opdrachtgevers. Delen kennis en methodieken wordt gedaan met VWSuren.

4.2 Psychosociale begeleiding slachtoffers mensenhandel bij terugkeer (Safe Return 2) Resultaat 2016 • Op verzoek van penvoerder Comensha is bijgedragen aan een verdieping van de methodiek Safe Future (2014/ 2015) waarbij speciale aandacht is gegeven aan psychosociale begeleiding bij terugkeer van kinderen van slachtoffers van mensenhandel, slachtoffers van mensenhandel met een licht verstandelijke beperking (LVB) en slachtoffers van mensenhandel met specifieke psychiatrische problemen. Er is een train-de-trainer verzorgd aan circa 15 medewerkers van de zes opvangorganisaties die terugkeergesprekken voeren met de doelgroep. In 2015 zou Safe Return 2 eigenlijk al van start gaan maar doordat er onvoldoende financiering was is dit plan doorgeschoven naar 2016. Meten van resultaat Gedurende het project wordt gemonitord en geëvalueerd wat het effect van de training en de aangepaste methodiek is. Samenwerkingspartners CoMensha, Stichting Religieuzen tegen vrouwenhandel, zes opvanginstellingen: Moviera, Blijf Groep, Het Kopland, Stichting Humanitas Rotterdam, HVO Querido, Jade Zorggroep Looptijd 2016-2017 Financiering Dit project wordt alleen uitgevoerd met financiering van derden. CoMensha vraagt financiering aan bij verschillende fondsen

Meten outcome meerjarendoel 4 We nemen deel aan het regulier Landelijk Platform Terugkeer en voeren jaarlijks gesprekken met terugkeerorganisaties over de vraag of de kwaliteit van hun psychosociale begeleiding verbeterd is. Tevens volgen we dit via signalen van maatschappelijke organisaties en professionals die indirect bij terugkeer zijn betrokken.

5. Actuele zaken en beleidsadvisering Resultaten 2016 • Er is beleidsadvies en -ondersteuning geboden aan overheids(gelieerde)instanties en professionals over actuele


- 104 -

• •

ontwikkelingen door schriftelijke en mondelinge overdracht van kennis en signalen. Er is bijgedragen aan effectieve verspreiding van informatie en kennis door deelname aan verschillende overleggen en platforms. Er is gevraagd en ongevraagd advies gegeven aan diverse partijen, zoals het ministerie van Veiligheid en Justitie en VWS, partijen in keten, zorgaanbieders.

Meten van resultaten Bijhouden van: • aantal adviezen aan professionals/organisaties en de waardering daarvan. • aantal keer deelgenomen aan adviescommissies. • aantal keer kennis verspreid middels artikelen, presentaties, workshops.

Totaal aantal uren meerjarenprogramma Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen Uren VWS 3.520 Uren derden 300 Totaal aantal uren 3.820


- 105 -


- 106 -

9 Vrouwelijke Genitale Verminking Meerjarenprogramma

Inleiding In Nederland zijn we vanaf de jaren negentig geconfronteerd met besneden meisjes en vrouwen door migratie van vrouwen uit landen waar vrouwelijke genitale verminking (VGV) een gangbaar gebruik is. Pharos zet zich in voor de preventie van VGV, naast andere organisaties zoals de Federatie Somalische associaties Nederland (FSAN), Vluchtelingenorganisaties Nederland (VON), GGD GHOR, Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV), Veilig Thuis en uiteraard het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en het ministerie van Veiligheid en Justitie (V&J). Zij zijn de belangrijkste samenwerkingspartners voor dit programma. De regie van het beleid ter bestrijding van VGV is in handen van het ministerie van VWS. Doel van het landelijk beleid is het voorkómen van alle vormen van VGV bij in Nederland woonachtige meisjes en daarnaast het leveren van goede zorg aan vrouwen die reeds besneden zijn. Alle vormen van VGV zijn in Nederland verboden en strafbaar: zero tolerance. Pharos zet haar expertise al jaren in voor de bestrijding van alle vormen van VGV. We bundelen en verspreiden relevante kennis, onder andere door training van de belangrijkste professionals in de keten en van leden van de risicogroepen. Het Focal Point VGV geeft advies aan ministeries, beleidsmakers, professionals en risicogroepen, niet alleen in Nederland maar ook internationaal, bijvoorbeeld in EU-verband. Verder draagt Pharos bij aan het ontwikkelen en implementeren van richtlijnen, protocollen, interventies en beleid met betrekking tot de bestrijding van VGV. Dit programma maakt onderscheid in activiteiten gericht op preventie van VGV èn zorg voor reeds besneden vrouwen. Preventie VGV Sinds 2014 is er sprake van een toename van het aantal vluchtelingen in de centrale opvang en in gemeenten. Deze stijgende lijn zet zich naar verwachting door in 2016. Onder de nieuwe vluchtelingen zijn een aantal groepen waar in de herkomstlanden VGV wordt toegepast (zoals Eritrea) of waar een vermoeden bestaat dat besnijdenis voorkomt (bijvoorbeeld


- 107 -

Syrië en de Palestijnse groep). Het totale aantal besneden vrouwen in Nederland neemt hierdoor mogelijk toe. We spelen in op deze ontwikkelingen door onderzoek te doen naar deze nieuwe vluchtelingen en bestaande (internationale) kennis te bundelen en te verspreiden onder de professionals die met deze vluchtelingen te maken krijgen. In 2015 heeft Pharos een verkennend onderzoek gedaan naar het al dan niet voorkomen van VGV onder Syriërs. Als de uitkomsten van dit onderzoek daartoe aanleiding geven zal hier in 2016 een vervolg op komen. In 2018 zal een herhaling plaatsvinden van het onderzoek dat Pharos in 2013 publiceerde: Vrouwelijke genitale verminking in Nederland. Omvang, risico en determinanten over aard en omvang van VGV in Nederland. Vooruitlopend op dit grote onderzoek, verzamelt Pharos in 2016 kennis over het voorkomen van VGV in het Midden-Oosten. Veel vluchtelingengroepen in Nederland komen uit deze regio. Van een aantal landen is de afgelopen jaren bekend geworden dat in bepaalde regio’s of etnische groepen VGV voorkomt (bijvoorbeeld Irak en Iran). Naar andere landen in het Midden-Oosten is minder onderzoek gedaan maar bestaan er wel (sterke) vermoedens van het voorkomen van VGV. Het is van belang dat beter in beeld te krijgen en daar zetten we in 2016 op in. In 2016 komt er tevens een vervolg op het verkennend onderzoek dat Pharos deed naar het voorkomen van VGV in Indonesië en bij Indonesiërs in Nederland. Dit vervolgonderzoek doen we samen met sleutelfiguren uit de Indonesische gemeenschap. Aansluitend wordt een plan gemaakt om dit taboeonderwerp meer bespreekbaar te maken in de Indonesische gemeenschap in Nederland, gericht op gericht op het aangaan van een dialoog en het delen van informatie. In 2017 zullen we onderzoek doen naar het voorkomen van VGV in de bredere regio Zuidoost Azië. Om het preventiebeleid scherp te houden en steeds te actualiseren op basis van nieuwe nationale en internationale data, zal Pharos in 2016 een ‘beheergroep landenlijst’ starten met vertegenwoordigers van VWS, KNOV, GGD GHOR, JGZ en Veilig Thuis. De beheergroep gaat zich buigen over de vraag of en welke landen toegevoegd moeten worden aan de landenlijst. Aanpassing van de landenlijst heeft een direct gevolg voor de uitvoering; het protocol wordt dan immers in werking gezet voor de vluchtelingen uit de nieuw toegevoegde landen. Belangrijke uitkomst van het Pharos onderzoek uit 2013 was dat het beleid in Nederland effect heeft gehad en het risico op VGV heeft verkleind. Strafbaarstelling en de integrale preventieve aanpak bleken succesfactoren. Aannemelijk is dat zonder het landelijke beleid het risico op VGV hoger zou zijn geweest. Voortzetting en borging van het beleid, en oog hebben voor andere landen en regio’s waar VGV voorkomt, is nodig om in de toekomst niet opnieuw met toename van VGV geconfronteerd te worden. Pharos zal het ministerie van VWS en andere partners hierin de komende jaren blijven adviseren. Ook de kennisverspreiding, training en advisering aan huidige en toekomstige professionals in onder andere de JGZ, Veilig Thuis, Justitie, GGD, eerste- en tweedelijn wordt gecontinueerd. Al deze partijen hebben een rol in de preventie van VGV. Pharos ondersteunt ook in 2016 weer sleutelpersonen en zelforganisaties in hun preventiewerk.


- 108 -

In 2015 is nagegaan of en welke nieuwe informatiematerialen en vormen van ondersteuning zij nodig hebben om mensen uit risicogemeenschappen adequaat te kunnen voorlichten. In 2016 zal Pharos op basis van de uitkomsten van deze verkenning nieuwe materialen voor hen ontwikkelen. Samen met zelforganisaties brengen we in 2016 in kaart welke groepen nog beter bereikt kunnen worden met voorlichting over VGV en hoe dit aan te pakken. Zorg voor besneden vrouwen De afgelopen jaren is in Nederland actief gewerkt aan het optimaliseren van medische en psychosociale zorg voor vrouwen die al besneden zijn. In 2015 heeft Pharos een nulmeting gedaan naar de mate waarin deze vrouwen de zorg kunnen ontvangen die zij nodig hebben. In 2015 en 2016 verzorgt Pharos de monitoring van de pilots zorgtoeleiding (spreekuren voor vrouwen die besneden zijn). Daarnaast gaan we in 2016 na hoe de zorg voor meisjes en vrouwen die reeds besneden zijn in andere Europese landen is vormgegeven, met name in Engeland. De uitkomsten van de nulmeting, de pilots zorgtoeleiding en de internationale verkenning zullen de basis vormen voor vervolgacties ten aanzien van het bereik en de kwaliteit van zorg aan besneden vrouwen in 2017. In 2015 is Pharos in samenwerking met de NVOG, andere medische beroepsverenigingen en FSAN gestart met het formuleren van een multidisciplinaire richtlijn Zorg aan vrouwen met VGV. Deze richtlijn is een vervolg op het medisch modelprotocol uit 2010 en wordt naar verwachting in 2016 gepresenteerd. In het kader hiervan zal Pharos een symposium organiseren voor zorgprofessionals en sleutelpersonen. De multidisciplinaire richtlijn biedt aanleiding om in 2016 opnieuw in gesprek te gaan met betrokken beroepsopleidingen over structurele aandacht voor VGV in het lesprogramma en de ondersteuning die Pharos daarbij kan bieden. Kennisoverdracht en kennisuitwisseling Focal Point Meisjesbesnijdenis is het landelijke expertisecentrum op het gebied van VGV. Het bundelt en verspreidt kennis en expertise voor de preventie en bestrijding van alle vormen van VGV. Deze kennis en expertise moeten toegankelijk zijn voor iedereen die daar behoefte aan heeft, zowel in Nederland als internationaal. Vrouwen en meisjes uit de risicogroepen spelen een actieve en belangrijke rol in kennisoverdracht; ze geven voorlichtingen en zorgen voor verspreiding van kennis en informatie. De website van Pharos is eveneens een belangrijk communicatiekanaal om kennis over VGV te verspreiden. De beschikbare informatie op deze website over VGV wordt relatief vaak gedownload. In het kader van internationale samenwerking wil Pharos ervoor zorgen dat de website en de informatie daarop makkelijker te vinden is voor buitenlandse partners. Focal Point meisjesbesnijdenis brengt ook in 2016 een eigen digitale nieuwsbrief uit. Daarnaast wordt voor de verspreiding van informatie aangesloten bij communicatiekanalen van de organisaties waarmee wordt samengewerkt. Kennisuitwisseling vindt verder plaats door: ontwikkelen van serious game/web-app, publicatie van artikelen in vakbladen, factsheets, whitepapers, expertmeetings, internationale conferenties, samenwerking met onderzoeksinstellingen, gastcolleges, debatten en het geven van trainingen en scholing.


- 109 -

Meerjarendoelen 1. Het programma zal de komende jaren haar kennis en expertise inzetten om te stimuleren dat a. Preventie VGV: meisjes die opgroeien in Nederland geen risico meer lopen besneden te worden, doordat: b. de preventieve aanpak die in Nederland succesvol is gebleken, geborgd is en alle relevante partijen daarin hun rol vervullen. c. de preventieve aanpak voortdurend aangescherpt en geactualiseerd wordt. d. het bereik van de preventieve aanpak in Nederland is vergroot waardoor ook nieuwe groepen worden bereikt. 2. Zorg na VGV: vrouwen die besneden zijn de zorg ontvangen die zij nodig hebben doordat: a. de zorg zowel inhoudelijk als organisatorisch verder is ontwikkeld. b. huidige en toekomstige professionals en organisaties toegerust zijn en blijven om deze vrouwen de zorg te kunnen bieden die zij nodig hebben. c. vrouwen die besneden zijn over voldoende informatie beschikken over toegang tot adequate zorg. 3. Verzamelen, produceren en verspreiden kennis zodat: a. kennis, informatie en advies over VGV landelijk, via het Focal Point, toegankelijk is voor iedereen die deze behoeft, in Nederland en internationaal.

Meerjarendoel 1 Preventie VGV: kennis en expertise inzetten om te stimuleren dat meisjes in Nederland geen risico meer lopen om besneden te worden.

1.1. Borging en aanscherping preventie van VGV Resultaten • Aandachtsfunctionarissen van Veilig Thuis zijn op een landelijke bijeenkomst en via digitale uitwisseling van actuele informatie over VGV voorzien, waardoor zij toegerust blijven voor hun rol in de preventie van VGV. • Zij hebben samen met vertegenwoordigers uit de juridische keten (Openbaar Ministerie, Politie, Raad van de Kinderbescherming, Veilig Thuis) in een jaarlijkse bijeenkomst het Handelingsprotocol VGV geëvalueerd. Indien nodig zijn afspraken gemaakt over de eerstvolgende actualisatie van het handelingsprotocol. • Aandachtsfunctionarissen JGZ zijn op een landelijke bijeenkomst en via digitale uitwisseling van actuele informatie over VGV voorzien, waardoor zij toegerust blijven voor hun rol in de preventie VGV. Het landelijke beleid JGZ ten aanzien van preventie VGV is op deze bijeenkomst geëvalueerd en zo nodig geactualiseerd. • Op aanvraag zijn trainingen uitgevoerd waarmee professionals zoals medewerkers JGZ en Veilig Thuis toegerust blijven voor hun rol. • Twee landelijke bijeenkomsten zijn georganiseerd waar voortrekkers en coördinatoren regionaal preventiebeleid VGV (vanuit gemeenten/GGD-en/ steunpunten) worden ondersteund en onderling geïnformeerd. Zoals elk jaar worden actuele cijfers over bevolkingsaantallen van risicogroepen VGV per gemeente


- 110 -

•

•

bij het CBS opgevraagd en verspreid onder de partners van het landelijk overleg preventie. Samen met de beheergroep landenlijst is op basis van actuele onderzoeksgegevens nagegaan of moet worden overgegaan tot bijstelling van de JGZ/KNOV landenlijst VGV. Indien nodig wordt deze lijst bijgesteld en actief verspreid onder professionals, beleidsmakers en risicogroepen. In deze beheergroep zitten vertegenwoordigers van het ministerie van VWS, GGD GHOR, JGZ, KNOV, Veilig Thuis en Pharos. De bestaande landelijke kerngroep sleutelpersonen VGV is getraind door Pharos samen met FSAN zodat de kerngroep toegerust blijft voor haar rol in de preventie van VGV.

Meten van resultaten Per bijeenkomst vindt een evaluatie plaats om te peilen of het doel van de bijeenkomst gehaald is. Trainingen worden geëvalueerd op inhoud, opzet en opbrengst. Samenwerkingspartners Veilig Thuis, JGZ, GGD-en, gemeenten, GGD GHOR, Openbaar Ministerie, Raad voor de Kinderbescherming, FSAN, zelforganisaties, sleutelpersonen, beroepsverenigingen medische professionals Looptijd 2015-2018 Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering. Trainingen aan professionals worden zoveel mogelijk door hen zelf of door hun organisatie gefinancierd.

1.2 Groter bereik preventie van VGV Resultaten 2015 • Samen met FSAN/VON is in kaart gebracht welke groepen migranten uit risicolanden VGV nog onvoldoende bereikt worden met voorlichting over VGV door sleutelpersonen. Er is een gezamenlijk plan van aanpak gemaakt voor de komende jaren hoe deze groepen (beter) te bereiken. De uitvoering hiervan start in 2016 en wordt vervolgd in 2017. Een van de ideeën is om de kerngroep uit te breiden met sleutelpersonen uit risicolanden waarvan nog weinig sleutelpersonen vertegenwoordigd zijn. (Bijvoorbeeld Guinee, Nigeria, maar ook landen uit het Midden Oosten). • In 2016 is gestart met een vervolgonderzoek naar VGV onder meisjes van Indonesische afkomst. Dit loopt door in 2017.* • Pharos heeft de lead in een Europees meerjarig project (Ad@gio) om een web app/serious game te ontwikkelen. Deze app wordt in nauwe samenwerking met gemeenschappen bedacht, ontwikkeld, getest en aangepast. Het doel van de app is om mensen uit risicogroepen te ondersteunen in een duurzame attitudeverandering ten opzichte van VGV.* • Wanneer resultaten van de verkenning (die Pharos in 2015 uitvoert) daartoe aanleiding geven, is in 2016 een meerjarentraject Preventie van VGV onder meisjes van Syrische afkomst ontwikkeld. Onderdelen van dit traject worden in 2016 uitgevoerd.*


- 111 -

•

In samenwerking met FSAN is een verkenning gedaan naar internationale interventies waarbij religieuze leiders betrokken zijn in preventie van VGV.*

Meten van resultaten Met alle samenwerkingspartners worden regelmatig de samenwerking en de resultaten geëvalueerd. Het plan van aanpak gericht op groter bereik van preventie wordt gepresenteerd aan VWS en belanghebbenden. Tussenresultaten van het genoemde vervolgonderzoek, het Europese App/serious game project, het meerjarentraject preventie VGV onder Syrische meisjes en de verkenning naar internationale interventies worden gepubliceerd via website, artikel of nieuwsbrief. Samenwerkingspartners Zelforganisaties, sleutelpersonen, FSAN, ministerie van VWS, GGD GHOR, internationale organisaties Looptijd 2015-2018 Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering, met uitzondering van resultaten aangegeven met een *. Hiervoor wordt externe financiering aangevraagd.

Meting outcome meerjarendoel 1 In 2018 vindt een situatieanalyse VGV in Nederland plaats, zoals Pharos eerder in 2013 heeft uitgebracht. Hiervoor zullen extra middelen aangevraagd worden. Via deze situatieanalyse wordt in kaart gebracht of meisjes in Nederland nog risico lopen op VGV en de mate waarin de preventieve aanpak van VGV geborgd is. Meerjarendoel 2 Zorg na VGV: kennis en expertise inzetten om te stimuleren dat vrouwen in Nederland die besneden zijn de zorg ontvangen die zij nodig hebben.

2.1 Verdere ontwikkeling van zorg voor vrouwen die besneden zijn Resultaten 2016 • Pharos heeft de monitoring verzorgd van de spreekuren Zorg voor besneden vrouwen (pilot 2013-2016). Op basis hiervan zijn aanbevelingen opgesteld over verdere ontwikkeling van de zorg voor vrouwen die besneden zijn. Deze zijn besproken met GGD GHOR en VWS. Het rapport met aanbevelingen voor de toekomst van deze vorm van zorg is gepresenteerd in 2016 en verspreid. • In 2015 is een landelijke commissie met ondersteuning en bijdrage van Pharos gestart met het formuleren van een multidisciplinaire richtlijn Zorg aan vrouwen met VGV. Dit is een vervolg op het medisch model protocol (MMP) gecombineerd met het beoogde protocol Reconstructieve operaties en betreft zowel zorg als preventie. De richtlijn is naar verwachting in 2016 gereed. In samenwerking met FSAN en betrokken beroepsverenigingen wordt de richtlijn op een symposium gepresenteerd. De richtlijn wordt tevens actief onder de aandacht


- 112 -

•

gebracht van professionals verbonden aan de betrokken beroepsverenigingen, onder andere via de Pharos website, de websites van de betrokken beroepsverenigingen en de website huisarts en migrant. Nagegaan is hoe de zorg voor meisjes en vrouwen met VGV in andere Europese landen is vormgegeven en geregeld, met name in Engeland.

Meten van resultaten Onder netwerkpartners en professionals heeft een tevredenheidspeiling plaatsgevonden. De resultaten van de monitoring spreekuren en genoemde Europese verkenning worden gepubliceerd. Samenwerkingspartners GGD-en, GGD GHOR, ziekenhuizen, (huis)artsen en andere professionals, FSAN Looptijd 2015-2018 Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering, met uitzondering van de Europese verkenning waar aanvullende externe financiering voor wordt gezocht.

2.2 Toerusting professionals rond zorg voor vrouwen die besneden zijn Resultaten 2016 • Eind 2015 is geïnventariseerd wat de stand van zaken is met betrekking tot aandacht voor VGV in de beroepsopleidingen waarmee Pharos de afgelopen jaren in gesprek is geweest. Op basis van de uitkomsten hiervan zal Pharos in 2016 opnieuw in gesprek gaan met de opleidingen die nog onvoldoende aandacht besteden aan VGV in het lesprogramma. Indien gewenst worden afspraken gemaakt over advisering of ondersteuning van Pharos bij de ontwikkeling van een lesprogramma. • Pharos heeft op aanvraag gastcolleges verzorgd bij opleidingen voor medische beroepsgroepen. • Op aanvraag zijn trainingen verzorgd voor diverse groepen zorgprofessionals. • Er is een artikel gepubliceerd in een vakblad voor medische beroepsgroepen over de nieuwste bevindingen over zorg aan besneden vrouwen. In dit artikel zijn ook de uitkomsten van de nulmeting onder besneden vrouwen over ervaringen en knelpunten in de gezondheidszorg (2015) verwerkt. De kennis wordt tevens verspreid via de website huisarts-migrant.

Meten van resultaten Voor wat betreft de aandacht voor VGV in beroepsopleidingen is eind 2015 de stand van zaken opgemaakt. Eind 2018 wordt opnieuw de stand van zaken in kaart gebracht zodat vorderingen zichtbaar worden. De gastcolleges en trainingen worden geëvalueerd.


- 113 -

Samenwerkingspartners Beroepsopleidingen, bijscholingsinstituten, professionals, vrijwilligers, FSAN, Stichting Vluchtelingenwerk Looptijd 2015-2018 Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering met uitzondering van de trainingen.

2.3 Informatie over gezondheidszorg voor vrouwen die besneden zijn Resultaten 2016 • Er is informatiemateriaal ontwikkeld over toeleiding naar zorg en mogelijkheden van gezondheidszorg voor besneden vrouwen, zoals actuele ontwikkelingen rond hersteloperaties. De informatie uit de behoeftepeiling onder sleutelpersonen (2015), de nulmeting onder vrouwen die besneden zijn (2015) èn de multidisciplinaire richtlijn (2015-2016) wordt hierin verwerkt. Sleutelpersonen en vrouwen die besneden zijn worden betrokken bij de ontwikkeling van deze materialen, zodat ze aansluiten bij de behoefte. Verspreiding vindt plaats, onder andere via de ruim 100 sleutelpersonen VGV en de spreekuren Zorg voor besneden vrouwen. Meten van resultaten Er wordt bijgehouden hoeveel materialen gedownload/verspreid zijn. Ook wordt een groep vrouwen die besneden zijn gevraagd of zij door de ontwikkelde materialen voldoende geïnformeerd zijn over de gezondheidszorg. Samenwerkingspartners FSAN, zelforganisaties, sleutelpersonen, GGD GHOR, GGD-en, professionals Looptijd 2015-2018 Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering. Daarnaast wordt externe financiering gezocht voor een deel van de productiekosten van nieuwe informatiematerialen.

Meting outcome meerjarendoel 2 In 2015 heeft een nulmeting plaatsgevonden onder vrouwen in Nederland die besneden zijn over de mate waarin zij de zorg kunnen ontvangen die zij nodig hebben. De meting wordt in 2018 herhaald om de vorderingen in kaart te brengen.

Meerjarendoel 3 Kennis, informatie en advies over VGV is landelijk via het Focal Point toegankelijk voor iedereen die deze behoeft, in Nederland en internationaal.


- 114 -

3.1 Kennis verzamelen, produceren en verspreiden Resultaten 2016 • Literatuuronderzoek is verricht naar incidentie en prevalentie van VGV in een aantal landen waarover nu nog onvoldoende informatie voorhanden is. Gezien het relatief grote aantal vluchtelingen uit deze regio, ligt in 2016 de focus op het MiddenOosten. In 2017 richt Pharos zich op Zuidoost Azië. De bevindingen worden ingebracht in de beheergroep landenlijst (zie punt 1.1). • Naar aanleiding van signalen dat er steeds vaker om een verklaring Geen besnijdenis wordt gevraagd, is Pharos een verkenning gestart naar VGV in de asielprocedure. In samenwerking met relevante partners brengt Pharos in kaart hoe vaak VGV als asielgrond wordt aangedragen, hoe dit proces verloopt en welke rol de verklaring heeft binnen de asielprocedure. De verkenning wordt in 2016 en 2017 uitgevoerd onder asieladvocaten, artsen, Vluchtelingenwerk Nederland en Defence for Children. Dit moet leiden tot aanbevelingen voor asieladvocaten hoe om te gaan met dergelijke verklaringen, met aandacht voor de integriteit voor de meisjes en de vrouwen die hierom gevraagd worden. • Pharos initieert internationale samenwerking en speelt een actieve rol in de uitwisseling van informatie over VGV. We nemen daarom deel aan internationale conferenties en hebben veelvuldig contact met onze buitenlandse partners. De websiteteksten over meisjesbesnijdenis en bijhorende materialen en protocollen worden in dit kader vertaald in het Engels. • Alle geactualiseerde kennis over VGV uit binnen- en buitenland is beschikbaar gesteld door het up to date houden van de Pharos website. Kennis met betrekking tot de sociale kaart VGV is minimaal eenmaal per jaar geactualiseerd. • De digitale nieuwsbrief VGV is viermaal verschenen en verspreid onder de ongeveer 500 abonnees. • Individuen/organisaties zijn desgevraagd van informatie over VGV voorzien via het Adviespunt van Pharos. • Zero Tolerance Day (ZTD) FGM 2015 heeft 6 februari 2016 plaatsgevonden met medewerking van Pharos naast andere organisaties Met de voorbereiding van ZTD 2017 is gestart. Hierbij zal Pharos waarschijnlijk de lead nemen. • Er zijn minimaal 2 artikelen over VGV gepubliceerd. Meten van resultaten De resultaten van het literatuuronderzoek zijn na te gaan via publicatie ervan. In 2015 heeft een tevredenheidspeiling onder gebruikers van onze informatie- en kennisproducten plaatsgevonden. De uitkomsten van deze peiling zijn leidend in de opzet en uitvoering van activiteiten in 2016. Samenwerkingspartners Onderzoeksinstellingen, zorginstellingen, GGD-en en andere regionale aanjagers aanpak VGV Onderzoeksinstellingen in binnen- en buitenland, ministeries, overheden lokaal, regionaal, landelijk en internationaal, zelforganisaties, Platform 6/2: ECPAT Nederland, FSAN, VON, AWEPA en PLAN Nederland


- 115 -

Looptijd 2015-2018 Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering.

3.2 Adviseren Resultaten 2016 • Ministeries en andere beleidsmakers in Nederland zijn op verzoek geadviseerd. • Op verzoek heeft Pharos ook geadviseerd in Europees verband of in een ander internationaal kader. • Op uitnodiging heeft Pharos deelgenomen aan expertgroepen van ministeries, onderzoeksinstellingen en zelforganisaties. • Adviseurs van het Stimuleringsprogramma Gezond in… zijn van actuele informatie voorzien over de aanpak VGV in diverse Nederlandse gemeenten. • Onderzoeksinstellingen (landelijk en internationaal) zijn desgevraagd op basis van de expertise van Pharos op dit terrein voorzien van advies bij het opstellen van onderzoeksplannen. Meten van resultaten Bij degenen die geadviseerd zijn wordt gevraagd naar hun waardering hiervan. Samenwerkingspartners Onderzoeksinstellingen in binnen- en buitenland, ministeries, overheden lokaal, regionaal, landelijk en internationaal, zelforganisaties Looptijd 2015-2018 Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering.

Meting outcome meerjarendoel 3 In 2018 wordt een steekproef gehouden onder de belangrijkste groepen waar onze informatie, kennis en advies op gericht is met de vraag of zij zich voldoende geïnformeerd voelen en waar nog verbetering mogelijk is.

Totaal aantal uren meerjarenprogramma Vrouwelijke Genitale Verminking Uren VWS 1.940 Uren derden 300 Totaal aantal uren 2.240


- 116 -

10 Samenwerking RIVM Centrum Gezond Leven (CGL) en thema instituten Pharos werkt gezondheidszorgbreed en werkt samen met het RIVM Centrum voor Gezond leven (CGL). Pharos zet in die samenwerking in op het geschikt en effectief maken van handleidingen en interventies voor laagopgeleiden, laaggeletterden en migranten en het verhelderen van de werkzame elementen daarbij. We dragen tevens bij aan het versterken van de samenwerking tussen kenniscentra en thema-instituten onderling, onder andere in het kader van de Gezonde School. In de samenwerking met het CGL en thema instituten nemen de sociaal economische gezondheidsverschillen en samenwerking rondom het programma Gezond in… 2016 een belangrijke plaats in. De activiteiten van Pharos in het CGL worden, vanwege de inzichtelijkheid, hier in een apart hoofdstuk beschreven, maar zijn tevens integraal in de programma’s opgenomen. Visie Pharos werkt vanuit de (breed gedeelde) visie dat gezondheidszorg en gezondheidsbevordering effectief en bereikbaar dienen te zijn voor alle burgers. Professionals in de reguliere zorg moeten ook aan cliënten met een andere herkomst en cliënten met een lage opleiding, zorg en preventie op maat kunnen bieden. Hiervoor kunnen reguliere programma’s en kwaliteitsinstrumenten ingezet worden, die waar nodig aangepast en bruikbaar gemaakt worden voor deze cliënten. Er zijn al veel initiatieven en good practices om deze groepen beter te bereiken. Over werkzame elementen is eveneens al veel bekend. Het op veel bredere schaal delen, implementeren en al doende verder onderbouwen ervan is de opgave voor de komende jaren. Over de noodzaak hiervan bestaat veel overeenstemming bij het ministerie van VWS, het RIVM/CGL en kennisinstituten. Nationaal Programma Preventie (NPP) en Gezond in… Een van de hoofdprioriteiten binnen het Nationaal Programma Preventie is het terugdringen van de forse gezondheidsverschillen. Pharos en de themainstituten onderschrijven de ambitie van het kabinet op dit terrein.


- 117 -

Samen met Platform31 voert Pharos het Stimuleringsprogramma Gezond in.. uit. Daarin worden 164 gemeenten geadviseerd en ondersteund in hun integrale duurzame aanpak van gezondheids-achterstanden. Binnen dit programma wordt al met diverse themainstituten en het CGL samengewerkt. De handreiking Gezonde Gemeente van het CGL wordt veel gebruikt. In 2016 intensiveren we de onderlinge samenwerking rondom SEGV, ook in LOT-i verband. Inzet generieke taken CGL Het CGL vraagt jaarlijks een generieke inzet op een aantal taken en projecten. Het LOT-i en het CGL bepalen in onderling overleg de inzet van deze uren. Voor 2016 zijn de volgende thema’s voorgesteld: SEGV terugdringen en ondersteuning van gemeenten en werkzame elementen. Op moment van schrijven van dit jaarplan zijn het de CGL en themainstituten over de precieze invulling ervan nog in gesprek. • SEGV en samenwerking in ondersteuning gemeenten De LOT-instellingen willen in samenwerking bijdragen aan de reductie van gezondheidsverschillen en de ondersteuning van en binnen gemeenten hierop. Pharos heeft voorgesteld de samenwerking en een gezamenlijke werkgroep hierop te gaan trekken. Doel is in onderlinge samenhang en vraaggericht kennis in te zetten bij gemeenten en andere partijen voor een effectieve, duurzame en integrale aanpak van gezondheidsverschillen. Doel is ook om hierin voortdurend van elkaar te leren. Zie voor uitgebreidere beschrijving “Werkgroep terugdringen SEGV en ondersteuning gemeenten’ in dit hoofdstuk. •

Werkzame elementen interventies Dit traject wordt getrokken door het CGL. Doel is betere presentatie van erkende interventies en professionals meer inzicht bieden in de werkzame elementen, o.a. via kennisdossiers daarover. Eind 2016 heeft elk themainstituut minimaal 1 kennisdossier met werkzame elementen op haar gebied. Pharos levert ook in 2016 een bijdrage aan dit traject en zet daarbij uiteraard in op het zichtbaar maken van werkzame elementen voor lage ses en migranten. Zie voor uitgebreidere beschrijving het Gezamenlijke Werkplan 2016 Themainstituten. Vanuit de werkgroep Jeugd ligt er een verzoek tot reservering van een deel van de CGL-uren, voor samenwerking rondom het onderwerp ‘sociaal emotionele ontwikkeling in het onderwijs’. Zie verder Gezamenlijke werkplan 2015 Thema-instituten, dat als bij lage bij dit jaarplan is toegevoegd.

Inzet thema specifieke taken Kwaliteit Pharos zet in 2016 onder andere in op: • Het actueel houden en aanmelden van eigen interventies en goed beschreven en bewezen methodieken in de databank van het CGL. • Het op geleide van de vraag adviseren en ondersteunen van lokale partijen bij het aanpassen van bestaande interventies opdat deze ook


- 118 -

•

•

•

•

•

• • •

•

•

• • •

•

bruikbaar worden voor laagopgeleiden en migranten. Dit doen we binnen alle programma’s. Het ondersteunen van netwerkbijeenkomsten en een aantal samenwerkingstrajecten van de eerstelijn en publieke gezondheidszorg in het kader van het project ‘Preventie in de buurt. Pharos participeert in dit project. Hierbij worden verbindingen gelegd met lopende programma’s Gezond in…, Alles is Gezondheid en GezondNL. Een publicatie voor huisartsen en praktijkondersteuners in achterstandswijken met heldere voorbeelden en praktische adviezen voor het invullen van hun preventieve rol. Dit gebeurt per type preventie. Update van feiten en cijfers over de belangrijkste gezondheidsproblemen en risicofactoren bij SEGV. De nieuwste inzichten per gezondheidsprobleem/risicofactor worden verzameld bij experts en via screening van onderzoeken. Resultaten worden verwerkt in kennisdossiers. Het in achterstandswijken via huisartspraktijken verspreiden van het instrument ‘Suiker in eigen hand”, voor het versterken van zelfmanagement van laagopgeleide diabetes-patiënten met diabetes. Als het instrument na evaluatie na een jaar effectief blijkt te zijn, kan het opgenomen worden in het Loket Gezond leven. Het implementeren van de handreiking en STIP-cursus SOLK onder huisartsen, met het doel de huisartsenzorg aan migranten met Somatisch Onverklaarde Lichamelijke Klachten te verbeteren. De adviezen in de handreiking worden door huisartsen erg gewaardeerd. Publicatie van ‘Diversiteit in de huisartsenpraktijk’, dat gebruikt kan worden in opleiding en bijscholing van huisartsen. Een ondersteuningsprogramma De Gezonde school en Sociaal Emotionele Ontwikkeling, wordt met het Rimbos en andere partners ontwikkeld voor basisscholen Aanpassen/aanvullen van een aantal interventies rondom overgewicht, zodat ze ook bewezen effectief worden voor terugdringen van overgewicht bij migrantenkinderen en kinderen met een lage ses. Dit naar aanleiding van een in 2015 uitgevoerd onderzoek in opdracht van de G4. Het verspreiden van best practices en werkzame elementen in het bereiken van laagopgeleide en migrantenjeugd en -gezinnen vanuit de wijkteams. Hetzelfde geldt voor werkzame elementen voor depressie preventie op scholen. Het implementeren van de gesprekslijst Zorgen doe je samen voor verzorgenden, mantelzorgers en dementerende oudere migranten binnen (thuis)zorg/welzijnsorganisaties (binnen het programma ouderen en gezondheid). Het instrument helpt partijen de zorg aan demente migranten-ouderen te verbeteren. Een instrument om meer laagopgeleiden en migranten aan klantervarings-metingen te laten deelnemen. Diverse instrumenten en trainingen voor betere communicatie en voorlichting aan laaggeletterden, onder andere voor apothekers in het kader van verantwoord medicijngebruik. Het verspreiden van goede voorbeelden uit binnen- en buitenland om bewoners zelf lokaal een actieve rol te geven in het terugdringen van gezondheidsachterstanden. Laagopgeleiden en migranten zijn betrokken bij de selectie van de goede voorbeelden. Checklist hoever ben ik met de integrale aanpak van gezondheidsachterstanden van gemeenten


- 119 -

• • •

Kennisdossiers aanpak gezondheidsachterstanden, over de 5 sporen, 8 pijlers en de belangrijkste gezondheidsrisico’s. Een app/serious-game om mensen uit de risicogroepen te ondersteunen in duurzame attitudeverandering ten opzichte van VGV. In alle programma’s wordt aandacht besteed aan het vergroten van de eigen regie en zelfmanagement bij de doelgroepen. Het gebruik van e-health en social media hierbij wordt gestimuleerd.

Online communicatie Pharos draagt ook in 2016 bij aan het actueel houden van het CGL-loket: • Updates per kwartaal van eigen teksten en links op Loketgezondleven.nl, Gezondeschool.nl en Opvoeden.nl, waar het thema’s, interventies, toolkits, handleidingen en scholingen op het werkterrein van Pharos betreft. De kennis die via onze eigen websites verspreid wordt is in overeenstemming met de kennis op deze sites. • Het up-to-date houden van de interventiedatabase. • Het aanleveren van teksten voor de nieuwsbrief van het CGL en het bijtijds melden van bijeenkomsten zodat deze opgenomen worden in de nieuwsbrief en op twitter. • Het faciliteren en ondersteunen van CGL campagnes en projecten, waar mogelijk aan onder andere het meerjarenproject Online communicatiestrategie CGL. De websites van Pharos en van het stimuleringsprogramma Gezond in … bevatten links naar het Loketgezondleven.nl en Gezonde School.nl. • Kennis die via de eigen website verspreid wordt en via Opvoeden.nl en het Kompas, is in overeenstemming met kennis die is aangeleverd aan Loketgezondleven.nl en Gezonde school.nl. Samenwerking met thema-instituten Pharos is een van de partners in het Landelijk Overleg thema-instituten. Voor een aantal programmalijnen is een gezamenlijk werkplan 2016 opgesteld (zie: Gezamenlijke werkplan 2016 Themainstituten dat als bijlage is toegevoegd aan dit jaarplan.) Als doelen voor het LOT zijn benoemd: • Het bevorderen van een integrale gezondheidsbevordering bij onderwijs, overheden en gezondheidszorg. • Het gezamenlijk bedienen van díe professionele doelgroepen die een gebundeld aanbod van gezondheidsinterventies prefereren boven een thema specifieke benadering. • Het versterken van de capaciteit van de individuele instituten door te leren van elkaar en gebruik te maken van elkaars inzichten en kennis. In 2016 zal Pharos de nieuwe werkgroep SEGV en samenwerking in ondersteuning gemeenten trekken en deelnemen aan de werkgroep Jeugd en de werkgroep Publiekscommunicatie. Werkgroep terugdringen SEGV en ondersteuning gemeenten • Samenwerking met CGL en themainstituten in Gezondin…is van belang, op geleide van de vraag en problematiek per gemeente. De LOT-instellingen en het CGL willen in samenwerking bijdragen aan de reductie van gezondheidsverschillen. Zij doen dat door: • Specifiek met de lage ses doelgroep rekening te houden in alle werkgroepen. Zo zal in de werkgroep jeugd ook ingezet worden op


- 120 -

• •

•

scholen in achterstandswijken. In de werkgroep publiekscommunicatie wordt ingezet op het bereiken van de lage SES doelgroep in het ‘wachtkamerproject’. Aangaande werkzame elementen zal eenzelfde focus op toepassing bij lage SES groepen plaatsvinden. Het delen van kennis over werkzame elementen in de aanpak van gezondheidsverschillen en het bereiken van lage ses burgers, zodat ieder die in zijn/haar eigen terrein kan inzetten Het aanpassen van interventies zodat deze ook effectief zijn voor de lage sesgroep en migranten; en het benoemen van werkzame elementen voor deze groepen burgers. Dit vraagt een individuele en gezamenlijke inspanning, in aansluiting op de vraag van gemeenten en lerend van elkaar. Inspelen op de vraag van gemeenten en andere partijen daar waar die zich richt op het bereiken van lage ses burgers en migranten rondom betere voeding, beweging/sport, aanpak van psychische problemen, veiligheid en seksuele gezondheid.

Resultaten 2016 • De werkgroepen jeugd en publiekscommunicatie hebben een deel van hun inzet gericht op lage ses. Zie resultaten bij beide werkgroepen. • Kennis over werkzame elementen in de aanpak van gezondheidsverschillen, het bereiken en effectief werken bij lage ses burgers en communicatie met laaggeletterden/laagopgeleiden en migranten is gedeeld. • Elk thema instituut draagt er zorg voor dat er op hun terrein meer effectieve interventies voor lage ses komen cq dat bestaande hierop aangepast of aangevuld worden. Hierbij is de vraag van gemeenten en andere organisaties leidend. Thema instituten hebben kennis uitgewisseld hierin, van elkaar geleerd en waar gewenst interventies gecombineerd. • Elk thema instituut heeft eind 2016 de werkzame elementen, belangrijkste interventies en good practices rondom de gezondheidsbevordering van lage ses in kaart gebracht en actualiseert dat de jaren erop. Kennis wordt gedeeld via het Loket gezond leven, het programma Gezond in… en andere kanalen. • Thema instituten hebben gemeenten en andere partijen actief op geleide van hun vraag ondersteund. De vragen die via Gezond in… binnenkomen zijn actief gedeeld en bemiddeld. Pharos trekt de werkgroep en de samenwerking op dit onderwerp. In het najaar van 2015 buigen we ons over de specifieke werkvorm. De voorkeur gaat uit naar een dynamische samenwerkingsvorm: werkgroepbijeenkomsten en leerbijeenkomsten gecombineerd met een ewerkplaats. Werkgroep Jeugd Het doel van de werkgroep is om meer samenhang aan te brengen in de bevordering van een gezonde en veilige leefstijl van de jeugd en de ondersteuning van de JGZ en het onderwijs. De thema instituten hebben afgesproken hun inzet te richten op ondersteuning van de setting jeugdgezondheidszorg en versterking leefstijlthema’s in het onderwijs. In de ondersteuning van de JGZ ligt de focus op gerichtere ondersteuning van JGZ verpleegkundigen via een needs-assesment in 3 regio’s, waaronder een lage ses-regio.


- 121 -

Wat betreft de versterking leefstijlthema’s in het onderwijs is de inzet onder andere gericht op samenwerking binnen de Gezonde School, sociaal emotionele ontwikkeling in het onderwijs en ouderbetrokkenheid. Pharos zal op alle onderdelen in 2016 bijdragen. Zie verder ‘Gezamenlijke 2016 Thema-instituten’. Werkgroep Publiekscommunicatie Het doel van de werkgroep is om kennis op het gebied van publieksvoorlichting en digitale en social media te delen en vergroten en, waar dat zinvol is, gezamenlijk te communiceren. De werkgroep houdt zich in 2016 vooral bezig met Publieksvoorlichting in de huisartspraktijk en via Thuisarts.nl en onderhouden van de interventie Hoe pak jij dat aan? (website voor ouders van pubers). Pharos draagt in 2016 bij aan beide onderdelen en zet haar expertise in om met de publieksvoorlichting in de huisartsenpraktijk en Hoe pak jij dat aan ook lage ses-groepen en migranten te bereiken. Zie verder Gezamenlijke werkplan 2016 Thema-instituten.

Financiering De activiteiten binnen het RIVM Centrum Gezond Leven en de samenwerking met de thema-instituten vinden plaats met VWS financiering.

Totaal aantal uren Samenwerking RIVM Centrum Gezond Leven: VWS uren 900


- 122 -

11 Kennis- en informatieoverdracht Belangrijkste uitdaging voor kennisinstituten is om bestaande kennis beter in te zetten en in co-creatie met gebruikers te laten landen en te implementeren. De komende jaren blijft hier ook voor Pharos de prioriteit liggen. Dit vraagt om voortdurend zoeken naar de beste en eigentijdse wegen hiertoe, online en off line. De wijze waarop mensen kennisdelen en tot zich nemen is aanzienlijk veranderd. Bij de kennisuitwisseling en -overdracht maken we gebruik van een mix van middelen, die steeds moeten aansluiten bij partijen waar we mee samenwerken: via digitale platforms en leerkringen, social media, websites, filmpjes, publiceren van artikelen, whitepapers, factsheets, het organiseren van expertmeetings, debatten, congressen en het geven van trainingen.

1. Digitale kennisuitwisseling en kennisoverdracht Pharos beheert vijf websites: de corporate website: www.pharos.nl, en vier themasites: www.huisarts-migrant.nl, www.nogame.nl en www.lampion.nl en Gezondin.nu. Daarnaast geeft Pharos vier digitale nieuwsbrieven uit. De bezoekers aan de websites en lezers van de nieuwsbrieven worden op de hoogte gehouden van kennis, interventies, initiatieven en de laatste feiten en cijfers op het kennisterrein van Pharos. Pharos is op social media steeds actiever. Ook via deze media vindt dagelijkse interactie plaats met het brede netwerk van Pharos. Websites • www.pharos.nl De corporate website biedt een actueel overzicht van de kennis binnen de programma’s en projecten. De activiteiten die Pharos samen uitvoert met het RIVM Centrum Gezond Leven en Gezonde School worden vermeld op de website. •

www.gezondin.nu Het stimuleringsprogramma Gezond in…dat gemeenten ondersteunt en op maat adviseert bij hun aanpak van gezondheidsachterstanden brengt gemeenten (en andere partijen) ook online bij elkaar. Gezondin.nu is het online platform


- 123 -

waar gemeenten kennis en informatie met elkaar kunnen delen ervaringen en praktijkvoorbeelden met elkaar kunnen uitwisselen. •

www.huisarts-migrant.nl Huisarts-migrant.nl is een online naslag voor huisartsen met vragen over de zorg voor patiënten met een migrantenachtergrond en laaggeletterden.

•

www.no-game.nl No Game is een jongerenboard voor en door jongeren. Via de website brengen de No Game jongeren het thema meisjesbesnijdenis onder de aandacht en maken het bespreekbaar bij andere jongeren.

•

Lampion.info Lampion is het landelijke informatie en adviespunt over zorg aan illegalen. Hier worden ook ongedocumenteerden en niet toegelaten asielzoekers onder verstaan. Pharos faciliteert de website ten behoeve van Lampion. Dit samenwerkingsverband bundelt kennis over knelpunten en oplossingen in de (gezondheids)zorg aan illegalen in Nederland.

•

Resultaten • In 2016 worden alle websites continu geactualiseerd door aandacht te besteden aan de laatste ontwikkelingen, nieuws en andere feiten op het kennisterrein van Pharos. • In 2016 verschijnen vier digitale nieuwsbrieven: o De Pharos-nieuwsbrief verschijnt elke twee maanden. o De online nieuwsbrief van Gezond in… verschijnt elke twee maanden o De nieuwsbrief van Training en Scholing verschijnt twee keer per jaar. o Focal point Meisjesbesnijdenis nieuwsbrief wordt in 2016 vier keer verstuurd. • Kennis en informatie is dagelijks gedeeld via Twitter (twee bedrijfsaccounts, @Pharoskennis en @Gezondin), LinkedIn en op Facebook. De communicatie op deze platforms haakt in op actuele onderwerpen en attendeert volgers op kennisproducten, activiteiten en diensten van Pharos.

2. Public Relations en Marketing PR en Marketing informeert samenwerkingspartners en klanten over de expertise die bij Pharos beschikbaar is, producten en diensten van Pharos en ontwikkelingen op ons kennisgebied. Zij organiseert ook debatten, expertmeetings en congressen en voert een actief persbeleid. In 2016 vernieuwen we onze pr en marketing, opdat nog meer partners van onze expertise op de hoogte zijn, en met ons kunnen samenwerken in de aanpak van de grote gezondheidsverschillen in Nederland. Resultaten 2016 • Klanten, partners en andere stakeholders zijn actief en op een toegankelijke manier op de hoogte gebracht van de producten en diensten van Pharos. • Alle meerjarenprogramma’s zijn adequaat ondersteund bij de inzet van de juiste interactieve digitale middelen voor


- 124 -

• •

kennisuitwisseling en -overdracht, bij het uitbrengen van publicaties en het organiseren van debatten en studiedagen. De landelijke en regionale pers en de vakpers zijn op actieve wijze op de hoogte gebracht van de ontwikkelingen op het kennisgebied van Pharos. Er is een bijdrage geleverd aan het werk van het Centrum voor Gezond Leven door het aanleveren van artikelen en berichten voor de digitale nieuwsbrief en het faciliteren en ondersteunen van CGL campagnes.

3. Training en scholing Voor de specifieke problematiek van het werken voor laagopgeleiden en migranten is in basisopleidingen en reguliere nascholing vaak nog onvoldoende aandacht. Pharos wil samen met landelijke aanbieders van opleidingen en bij- en nascholingen aandacht voor deze groepen integreren in het curriculum. De samenwerking met landelijke aanbieders van opleidingen van bij- en nascholingen zetten we in 2016 voort en breiden we verder uit. We zijn al langer betrokken bij diverse bijscholingen van de NSPOH, de TNO-KNMG opleiding voor jeugdartsen, de opleiding voor justitieel verpleegkundigen van de Julius Academy, de opleiding voor jeugdverpleegkundigen van Avans Plus en voor revalidatieartsen van PAO Heyendael en de opleidingen voor huisartsen. Daarnaast bieden we cursussen en trainingen op maat aan voor een brede groep professionals en managers werkzaam in de gezondheidszorg, dienstverlening, het onderwijs en bij gemeenten, patiënten- en cliëntenorganisaties en andere opdrachtgevers. Bij de beschrijving van de programma’s elders in het jaarplan worden al veel trainingen en adviestrajecten benoemd. In diverse projecten worden nieuwe trainingen gepilot. Deze komen bij een goede evaluatie en gebleken effectiviteit in een later stadium breed beschikbaar voor landelijke uitrol. Er is veel vraag naar trainingen op het gebied van het herkennen van laaggeletterdheid en communicatie op maat met laagopgeleiden en migranten. Verder krijgen we veel vragen over het versterken van eigen regie en zelfmanagement van mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. en het verleiden tot gezond gedrag. Ook: hoe sluiten we onze intake en ons aanbod aan bij migrantengroepen? Hoe bouw ik een vertrouwensrelatie met hen op? Deskundigheidsbevordering wordt in samenspraak met opdrachtgevers op maat en op locatie aangeboden. Het aanbod sluit aan bij professionele richtlijnen en standaarden van beroepsgroepen. Een deel van het scholingsaanbod is door beroepsverenigingen geaccrediteerd. We werken waar mogelijk met trainers en acteurs uit laagopgeleide en migrantengroepen. Met opdrachtgevers en samenwerkingspartners wordt steeds bezien wanneer training en scholing ook via een vorm van elearning kan. Gemeenten zijn vaker als scholingsaanvrager of opdrachtgever in beeld. Voor hen is het bereiken van burgers, een integrale aanpak van gezondheidsachterstanden en eigen kracht en zelfredzaamheid van burgers belangrijke thema’s.

Meerjarendoelen/Outcome Pharos biedt training en advies om te stimuleren dat:


- 125 -

1

2

professionals over de kennis en vaardigheden beschikken om laagopgeleiden en migranten kwalitatief goede en effectieve zorg te bieden. gemeenten, zorgorganisaties en professionals op maat worden ondersteund bij de lokale aanpak van gezondheidsachterstanden.

Meerjarendoel 1 Pharos zet de komende jaren training en advies in om te stimuleren dat professionals over de kennis en vaardigheden beschikken om laagopgeleiden en migranten kwalitatief goede en effectieve zorg te bieden.

1

Effectief communiceren met laaggeletterden: herkennen en communicatie op maat, training en advies

Resultaten 2016 • Deelnemers kunnen na deze training laaggeletterde cliënten/patiënten eerder herkennen en zijn in staat de informatie beter af te stemmen op het niveau van deze cliënt/patiënt. • Het aanbod is voor de diverse beroepsgroepen, die werkzaam zijn in de huisartsenpraktijk en in de apotheek, geaccrediteerd door de beroepsverenigingen (ABAN, KNMP, kwaliteitsregister V&V, KABIZ-NVDA, NVvPO, SANA). • Voor gezondheidscentra kan, al dan niet aanvullend aan de training, worden geadviseerd over de toegankelijkheid van hun praktijken voor laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Daarbij kan men denken aan alle voorlichting en schriftelijke/digitale communicatieve uitingen en bewegwijzering. • Ook hebben we andere beroepsgroepen zoals fysiotherapeuten, verloskundigen, diëtisten en sociale wijkteams actief benaderd met ons aanbod. We streven naar het uitvoeren van minimaal 20 uitvoeringen (trainingen, lezingen en/of workshops) op jaarbasis. 2

Ondersteunen van zelfmanagement en therapietrouw bij chronische aandoeningen, voor laaggeletterden en migranten, training en advies

Resultaten 2016 • Deelnemers kunnen na deze training informatie en adviezen beter afstemmen op de behoefte van de doelgroep. Zij hebben daarvoor voldoende achtergrondinformatie en vaardigheden geoefend. Enkele voorbeelden ABC Diabetes, effectieve zorgverlening en leefstijlbegeleiding bij migranten en laaggeletterden (voor eerstelijns zorgverleners), Ondersteunen van zelfmanagement bij chronische aandoeningen (voor huisartsen, poh-ers en andere eerstelijns zorgverleners, wijkteams). • Het aanbod is voor de diverse beroepsgroepen geaccrediteerd door de beroepsverenigingen (ABAN, KNMP, kwaliteitsregister V&V, NVvPO) als een erkenning van relevantie en kwaliteit. • Naast de professional is ook het netwerk rond de laagopgeleide en migrant van belang voor ondersteuning en goede zorg. Denk hierbij aan mantelzorgers of voorlichters van zelforganisaties die dichtbij deze doelgroep staan . Na een train-de trainer sessie zijn


- 126 -

•

3

deze deelnemers beter voorgelicht en toegerust voor bv. de (herkenning van) dementie of hebben zij meer vertrouwen (empowerment) en een beter inschattingsvermogen om in te schatten wanneer formele medische hulp moet worden ingeschakeld. We streven naar minimaal 10 uitvoeringen dit jaar (trainingen, lezingen, cursussen en/of workshops).

Begeleiding ziekteverzuim en bevorderen re-integratie bij kwetsbare groepen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt, training en advies

Resultaten 2016 • Deelnemers (bedrijfsartsen) zijn bekend met de specifieke factoren die laagopgeleiden en migranten extra kwetsbaar (kunnen) maken voor ziekteverzuim: migratiegeschiedenis, minder toegankelijke en effectieve zorg, verschillen in leefstijl, visie op gezondheid en zorg. • Deelnemers (bedrijfsartsen) beschikken over de kennis en vaardigheden om laagopgeleiden en migranten effectief te ondersteunen bij re-integratie. • Modulen richten zich op effectieve communicatie rond zorg en ziektebeleving en advisering bij ziekteverzuim en re-integratie. • We streven naar het verzorgen van minimaal 5 uitvoeringen (trainingen, lezingen en/of workshops)

4

Ondersteunen van professionals in het jeugdveld die vragen hebben over opvoeding, gezondheid, zorg en leefstijl, training en advies,

Resultaten 2016 • Deelnemers zijn na deze training beter in staat het gesprek aan te gaan met laagopgeleide en migrantenouders over o.a. voeding, bewegen, maar ook over vermoedens van kindermishandeling en seksueel misbruik. Zij hebben daarvoor voldoende kennis van de waarden en normen van de interculturele pedagogiek en vaardigheden voor cultuursensitieve en effectieve communicatie. • Modulen richten zich op ‘Cultuursensitief en motiverend leefstijladviezen geven’ (voor medewerkers in de jeugdsector en preventie en zorg), ‘Motiverende gespreksvoering en benutten van eigen kracht van cliënten’ (voor werkers in de jeugdsector), ‘Opvoeden in andere culturen: het perspectief van migrantenouders’) en het ondersteunen van wijkteams en andere beroepsgroepen bij het bereiken van de moeilijk bereikbare gezinnen in de wijk. • We streven naar het uitvoeren van minimaal 15 uitvoeringen.


- 127 -

5

Voor specifieke doelgroepen en thema’s is er een aanbod op maat, vanuit de expertise van de programma’s Gezondheid Asielzoekers/VGV, training en advies

Resultaten 2016 • Deelnemers zijn na de training beter toegerust om met deze doelgroep of vraagstukken te werken. De scholingsvragen zijn zeer divers. Enkele voorbeelden: ‘Na de gezinshereniging – hoe kan de gemeente hen ondersteunen’ (voor beleidsmedewerkers en professionals van CJG’s of wijkteams), ‘Psychisch problematiek op het AZC’ (voor casemanagers en woonbegeleiders van het COA), ‘Werken met ongedocumenteerde gezinnen: achtergrondinformatie en cultuursensitieve vaardigheden’ (voor professionals van CJG’s en wijkteams, of COA medewerkers op AZC gezinslocaties), ‘VGV nazorg’ (voor professionals van de nazorgspreekuren). ‘Op verhaal komen, psychosociale begeleiding van leerlingen op nieuwkomersscholen’ (voor docenten en begeleidend team van isk’s). • Het aantal uitvoeringen is afhankelijk van de vraag van opdrachtgevers. Naar verwachting zal de vraag in 2016, net als in 2015, toenemen.

6

In basisopleidingen en reguliere bij- en nascholingskalender is voldoende aandacht voor specifieke kennis en vaardigheden met betrekking tot zorg en preventie bij laagopgeleiden en migranten

Resultaten 2016 • Voor de huisartsenopleiding is samen met de NHG een e-boek over sociaaleconomische en etnische gezondheidsverschillen ontwikkeld. Er zijn afspraken over afname gemaakt met huisartsopleidingen. • Pharos verzorgt een aantal modulen over cultuursensitieve zorg binnen de opleiding voor jeugdartsen (TNO-KNMG), justitieel verpleegkundigen (Julius Academy) en revalidatieartsen (PAO Heyendael). • Er zijn samenwerkingsafspraken met de NSPOH over het aanvullen van hun aanbod met specifieke kennis over preventie en zorg bij laagopgeleiden en migranten.

Meerjarendoel 2 Pharos zet de komende jaren advies en training in om te stimuleren dat gemeenten, zorgorganisaties en professionals op maat worden ondersteund bij de lokale aanpak van gezondheidsachterstanden. 2

Modules in het kader van het stimuleringsprogramma ‘Gezond in …’

Resultaten 2016 In het kader van het Stimuleringsprogramma voor de lokale aanpak van gezondheidsachterstanden biedt Pharos (samen met Platform 31) advies op maat en ondersteuning aan gemeenten. Op verzoek van gemeenten wordt een reeks van modules aangeboden voor ambtenaren en professionals van publieke en eerstelijns (gezondheids)zorg. Modules zijn o.a.:


- 128 -

• • • • •

Hoe kom je tot een goede aanpak, met breed gedragen en haalbare doelen? Hoe versterk je eigen rol van burgers en met name laagopgeleiden en migranten? Gezondheid en het sociale wijkteam. Komt mijn boodschap over? Effectief communiceren met álle bewoners (voor beleidsambtenaren). Effectief communiceren met laaggeletterden in mijn wijk (voor sociale wijkteams)

Meten van resultaten Bij alle trainingen en adviestrajecten vindt met de deelnemers een mondelinge (tijdens de activiteit) en een schriftelijke evaluatie (vragenlijst) plaats. Daarnaast wordt met de opdrachtgever een evaluatiegesprek gehouden. De scores en opmerkingen van de deelnemers worden met de trainers gedeeld. Samenwerkingspartners Naast samenwerking met afzonderlijke opdrachtgevers en individuele gemeenten in het kader van het stimuleringsprogramma ‘Gezond in … ‘ vindt afstemming plaats met relevante beroeps- en brancheorganisaties (zoals NHG, V&VN en KNMP) over het modulaire aanbod van trainingen en adviestrajecten. Financiering Training en advies vindt plaats met financiering van derden en opdrachtgevers. Het aanbod voor gemeenten in het kader van het stimuleringsprogramma lokale aanpak gezondheidsachterstanden wordt (deels) gefinancierd met gelden van VWS.

Totaal aantal uren Kennis- en informatieoverdracht Uren VWS 2.400 Uren derden 675 Totaal aantal uren 3.075


- 129 -

Pharos Jaarplan. Pharos Jaarplan

Recommend Documents