Pharos Jaarplan Vastgesteld door de directie op 16 september 2013

Pharos Jaarplan 2014

Vastgesteld door de directie op 16 september 2013 Goedgekeurd door de Raad van Toezicht op 25 september 2013

2

Jaarplan & Begroting 2014

Inhoudsopgave

1

Inleiding

5

2

Over Pharos

9

3

Effectiviteit en kwaliteit somatische zorg/ chronische ziekten Meerjarenprogramma 2014 – 2018

13

Jeugd en gezondheid Meerjarenprogramma 2014 – 2018

33

Ouderen en gezondheid Meerjarenprogramma 2014 – 2018

57

Klanten, participatie en eigen regie Meerjarenprogramma 2014 – 2018

67

Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen Meerjarenprogramma 2014 – 2018

77

Vrouwelijke Genitale Verminking Meerjarenprogramma 2014 - 2018

87

Verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterden Meerjarenprogramma 2014 – 2018

95

Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden

97

11

Gezonde Wijken

101

12

Samenwerking RIVM Centrum Gezond Leven (CGL)

103

13

Kennis- en informatieoverdracht

109

4

5

6

7

8

9

10


3

4


1. Inleiding

Voor u ligt het jaarplan van Pharos voor 2014. Pharos is het kennis- en adviescentrum op het terrein van de gezondheid van migranten en mensen met een lage ses. Pharos werkt gezondheidszorgbreed aan het bevorderen van kwaliteit en effectiviteit van zorg en preventie voor deze groepen en het verminderen van etnische en sociaal economische gezondheidsverschillen. Het debat over het verbeteren en betaalbaar houden van de zorg blijft de gemoederen bezighouden. E-health, meer zelfzorg en eigen regie van cliënten, de verschuiving naar zoveel mogelijk zorg en ondersteuning dichtbij huis, preventie van het stijgende aantal chronische aandoeningen, de herinrichting van de ouderenzorg, de decentralisaties van de jeugdzorg en delen van de AWBZ, kosteneffectiviteit van interventies en behandelingen: dit zijn thema’s die in het debat een rol spelen. Over een ding zijn we het in het debat wel eens: het verhogen van de kwaliteit en effectiviteit van zorg en preventie is van groot belang. Pharos draagt daar graag aan bij via haar kennisprogramma’s. Nationaal Programma Preventie In het voorjaar van 2013 kwam het kabinet met de agenda voor een Nationaal Programma Preventie (NPP). Aan de totstandkoming daarvan is een uitgebreide consultatieronde vooraf gegaan. Pharos heeft in die ronde het ministerie en de staatssecretaris van VWS geadviseerd over de aanpak van sociaal economische gezondheidsverschillen. Onze adviezen hebben we ook met andere partijen in de gezondheidszorg gedeeld. In het NPP wordt geconstateerd dat er forse gezondheidsverschillen zijn tussen groepen mensen, die niet kleiner worden. Het kabinet heeft zich voorgenomen de gezonde levensverwachting van laagopgeleiden substantieel te willen verbeteren. Ze wil dat onder andere doen via vroegopsporing van gezondheidsrisico’s en het verbreiden van de integrale populatiegerichte wijkaanpakken, die op diverse plaatsen al tot successen hebben geleid. Pharos onderschrijft dit beleid van harte. Het is vanzelfsprekend dat we, als landelijk kenniscentrum op het terrein van etnische en sociaal economische gezondheidsverschillen, aan de uitwerking van dit beleid een stevige bijdrage leveren. We doen dat in alle programma’s door te stimuleren dat de kwaliteit van preventie en zorg voor lage ses groepen en migranten op een zelfde niveau komt als voor andere burgers en door het helpen versterken van het zelfmanagement van deze burgers. Daarnaast starten we een aantal specifieke en nieuwe trajecten: 



Het meerjarige traject Verbeteren vroegsignalering en preventie chronische aandoeningen bij lage ses, dat we samen met het NHG en de huisartsen-achterstandsfondsen vanaf 2014 gaan uitvoeren. Doel is succesvolle interventies uit binnenen buitenland, op veel bredere schaal te laten gebruiken en implementeren. Het programma Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden. Doel daarvan is opschalen van het


5

 

gebruik van de vele instrumenten/interventies voor effectievere communicatie met laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Het programma Gezonde wijken: waarin we gemeenten en lokale professionals ondersteunen in de integrale aanpak van gezondheidsverschillen in wijken. In het programma Ouderen en gezondheid: hierin besteden we aandacht aan vroegsignalering van dementie bij migranten, in aansluiting op het Deltaplan dementie.

In alle programma’s besteden we aandacht aan het vergroten van de eigen regie en zelfmanagement bij deze groepen, aansluitend op hun leefwereld en omstandigheden. We stimuleren hierbij het benutten van ehealth en social media. Gemeenten spelen een belangrijke rol bij het uitwerken van de ambities van het NPP in het lokale gezondheidsbeleid. De decentralisatie van de jeugdzorg en delen van de AWBZ geven de gemeenten een aanzienlijk grotere spil-positie bij het creëren van laagdrempelige voorzieningen en ondersteuning van burgers, ook voor burgers in achterstandswijken. Pharos biedt ook in 2014 ondersteuning, advies en trainingen aan lokale professionals, coördinatoren van CJG, integrale (sociale) wijkteams en beleidsverantwoordelijke ambtenaren, gericht op het waarborgen van toegankelijke laagdrempelige voorzieningen, ook voor mensen met een lage ses en migranten. Kwaliteit en effectiviteit gezondheidszorg en het kwaliteitsinstituut We hanteren in Nederland het uitgangspunt dat alle burgers recht hebben op kwalitatief goede en toegankelijke gezondheidszorg en preventie. Gezondheid is immers ieders grootste goed en heeft invloed op de kwaliteit van ons leven, maar ook op de samenleving in zijn geheel, de (arbeids)participatie en kosten van zorg. Inwoners van achterstandswijken leven gemiddeld 7 jaar korter en 14 jaar in minder goede gezondheid. Uit onderzoek weten we dat er aanzienlijke verschillen in kwaliteit en uitkomsten van zorg/preventie zijn tussen migranten, laagopgeleiden en andere burgers. Pharos wil duurzaam bijdragen aan het reduceren van deze verschillen. En dat kan, blijkt uit diverse onderzoeken, praktijkervaringen en businesscases. Er zijn al vele succesvolle initiatieven en good practices die hieraan kunnen bijdragen. Over werkzame elementen daarbij is eveneens al veel bekend. Het op aanzienlijk bredere schaal implementeren en al doende verder onderbouwen ervan is de opgave voor de komende jaren. Doen, doen, doen, is het motto. In 2014 zetten we daarop in, samen met al onze partners. In het programma Effectiviteit en kwaliteit somatische zorg/chronische ziekten doen we dat door te werken aan de kwaliteit en effectiviteit van de zorg dichtbij huis, de eerstelijnszorg voor migranten en mensen met lage ses. We richten ons daarbij op de preventie en behandeling van chronische aandoeningen zoals diabetes, kanker en psychosociale klachten. Binnen dat programma hebben we een uitstekende samenwerking met het NHG, de LHV en huisartsen in achterstandswijken. De samenwerking wordt in 2014 uitgebreid naar verpleegkundigen, praktijkondersteuners, fysiotherapeuten en apothekers. Nieuw in 2014 zijn een aantal pilots met ziekenhuizen, met wie we veelbelovende interventies voor verbetering van de ziekenhuiszorg gaan inzetten.

6


Nieuw in 2014 is ook het programma Verantwoord medicijngebruik, bij migranten en laaggeletterden dat we samen met de KNMP gaan uitvoeren. Hierin werken we aan effectiever medicijngebruik en betere therapietrouw onder lage ses groepen en migranten. In 2014 gaan we ook door met het borgen van kennis in zorgstandaarden en richtlijnen, opdat die ook bruikbaar zijn voor deze burgers. We werken daarin samen met het Kwaliteitsinstituut. Eigen regie Om eigen regie en zelfmanagement te versterken is het toegankelijk maken van basisinformatie over gezondheid en zorg een voorwaarde. Dat geldt zeker voor migranten, laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. De komende jaren helpen we sites als Independer.nl en Zorgkaartnederland.nl om ook deze groepen te bereiken met hun informatie. Ook ondersteunen we patiënten- en cliëntenorganisaties in het betrekken van migranten en laagopgeleiden bij hun werk. Gezonde jeugd In het beleid rondom gezondheidsbevordering gaat specifiek aandacht uit naar de jeugd. In het programma Jeugd en gezondheid spelen we hierop in. We haken ook aan op de uitgangspunten van de transitie jeugdzorg, met kennisprojecten gericht op het versterken van eigen kracht van ouders/kinderen en het toegankelijker maken van lichte en vroegtijdige vormen van ondersteuning voor migranten en lage ses groepen. Daarin is nog een wereld te winnen. We ondersteunen in 2014 CJG’s, jeugdhulpverleningsorganisaties en gemeenten hierin en maken sites als Opvoeden.nl toegankelijk voor laaggeletterden. Met de thema-instituten, het CGL en partijen betrokken bij de Onderwijsagenda, zetten we ons in voor gezondheidsbevordering op het VMBO, MBO en het basisonderwijs. Kinderen van laagopgeleide ouders kunnen daar juist bereikt worden. Ouderen De herinrichting van de langdurige zorg vraagt de komende jaren veel aandacht. Oudere migranten en hun familie doen doorgaans veel minder een beroep op professionele zorg. Mantelzorgers vangen zo’n 99% van de zorg op bij demente migrantenouderen. Het is belangrijk dat zij voldoende ondersteund worden en niet overbelast raken. In 2014 bundelen wij goede voorbeelden van ondersteuning van deze mantelzorgers. Daarnaast besteden we aandacht aan vroegsignalering van dementie bij migranten, in aansluiting op het Deltaplan dementie en aan een goede communicatie tussen mantelzorg en professionele zorg. Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen Het asielbeleid staat de laatste tijd opnieuw in de aandacht. Het kabinet heeft zich, naar aanleiding van het overlijden van een Russische asielzoeker, uitgesproken voor een humaner vreemdelingenbeleid met meer oog voor de menselijke maat. Pharos draagt daar in 2014 in een aantal projecten aan bij, daar waar er een relatie ligt naar gezondheid en gezondheidszorg voor asielzoekers. Met de COA gaan we na hoe preventie van gezondheidsproblemen verbeterd kan worden, onder andere via zinvolle dagbesteding en samenwerking met lokaal vrijwilligerswerk en voorzieningen voor sport en bewegen. Omtrent vroegsignalering van kwetsbare asielzoekers blijven we in 2014 partners in de vreemdelingenketen adviseren. Dat geldt ook voor het adviseren


7

ten aanzien van het zorgvuldig en humaan omgaan met ziekte en gezondheid in het asielbeleid, inclusief terugkeertrajecten. Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV) Nederland heeft een zero tolerance beleid rondom meisjesbesnijdenis. Pharos vervult de rol van landelijk kenniscentrum op dit terrein. Sinds 2013 hebben we beter onderbouwde gegevens over de prevalentie van VGV in Nederland dankzij een onderzoek van Pharos en de Erasmusuniversiteit. Uit dat onderzoek bleek dat het beleid in Nederland effect heeft en het risico op VGV heeft verkleind. Voortzetting van dat beleid blijft echter nodig om in de toekomst niet opnieuw met hogere aantallen geconfronteerd te worden. Een aantal opvallende zaken uit het onderzoek vertalen we in 2014 naar scholing van professionals en voorlichters uit de risicogroepen. In 2014 gaan we in overleg met organisaties van risicogroepen na hoe groepen die tot nu toe nog weinig met voorlichting benaderd zijn, bereikt kunnen worden. Daarnaast focussen we op borging van kennis voor professionals die een rol hebben in de preventie van VGV en verbetering van de medische zorg aan vrouwen die al besneden zijn. Pharos en het RIVM Centrum voor Gezond leven (CGL) Pharos werkt gezondheidszorgbreed en participeert ook binnen het CGL. Daarbinnen zetten we ons ook in 2014 in om handleidingen en interventies tevens voor migranten en mensen met lage ses geschikt en effectief te maken. Daarnaast dragen we bij aan het versterken van de samenwerking tussen kenniscentra onderling en tussen deze centra en het veld. Implementatie en het ondersteunen van lokale professionals staan de komende jaren hierin centraal. In hoofdstuk 12 van dit jaarplan staan de afspraken die met het CGL gemaakt zijn over de inzet en rol van Pharos in het CGL in 2014. Internationale kennis benutten Nederland is niet het enige land dat geconfronteerd wordt met gezondheidsverschillen tussen groepen burgers. Er is veel internationaal onderzoek en kennis op het terrein van gezondheid en diversiteit. We kunnen daar veel van leren en Pharos maakt daar in 2014 in alle programma’s gebruik van. VWS en andere financiering In de programma’s treft u projecten aan met verschillende soorten financiering:  Projecten die volledig uit de VWS subsidie voor het programma worden gefinancierd.  Projecten die uit de VWS subsidie voor het programma worden gefinancierd, gecombineerd met aanvullende financiering.  Projecten waarvoor volledig elders financiering wordt gezocht of al is gevonden.

Drs. M.T.M. van Berkum MSM Directeur Pharos

8


2. Over Pharos

Pharos, landelijk kennis- en adviescentrum zet haar kennis in om:  de kwaliteit, effectiviteit en toegankelijkheid van zorg voor migranten, vluchtelingen en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden duurzaam te verbeteren.  etnische en sociaal economische gezondheidsverschillen te verminderen. Missie Pharos Vanuit het uitgangspunt ‘goede zorg voor iedereen’, zet Pharos kennis en advies in om de kwaliteit, effectiviteit en toegankelijkheid van de gezondheidszorg voor deze groepen te stimuleren en hun gezondheid te bevorderen. Visie Pharos werkt vanuit de volgende visie:  Het vraagstuk van gezondheidszorg voor migranten, vluchtelingen, laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden is een gewoon vraagstuk van kwaliteit en effectiviteit van zorg voor alle burgers. De gebruikelijke sturingsinstrumenten voor kwaliteit kunnen hierbij ingezet worden.  Uitgangspunt in ons stelsel is het principe dat iedere cliënt recht heeft op kwalitatief goede zorg. Dat geldt ook voor migranten. Zij zijn individuele zorgvragers met een aantal specifieke kenmerken. Goede zorg aan migranten betekent geen cultuurspecifieke zorg, maar cultuursensitieve zorg. Ook binnen autochtone bevolkingsgroepen zijn er grote verschillen. Oog voor diversiteit en specifieke achtergrond, zoals voor laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden, bevordert zorg op maat in den brede.  Het is zaak ervoor te zorgen dat het reguliere stelsel voor de gezondheidszorg (de driehoek van zorgaanbieders, financiers en cliënten) voor alle burgers goed werkt.  De zorgsector en professionals hebben een verantwoordelijkheid om ook mensen met een andere achtergrond of met beperkte gezondheidsvaardigheden goede zorg te bieden. Omgekeerd geldt hetzelfde, cliënten zijn medeverantwoordelijk voor een effectief gebruik van het stelsel en verantwoordelijk voor hun eigen gezondheid en keuzes hierbinnen.  Er is aanzienlijke gezondheidswinst en kostenreductie te boeken als de gezondheidszorg effectiever is voor deze groepen.  Leidraad daarbij is dat er al veel kennis beschikbaar is die gebruikt kan worden. De opgave is het op grote schaal benutten en implementeren van deze kennis. Pharos stimuleert dat de al aanwezige kennis common knowledge wordt en geborgd wordt in programma’s, richtlijnen en standaarden. Profiel Pharos is een onafhankelijk kennis- en adviescentrum. Zij is zowel kennisproducent als kennismakelaar. Zij werkt op geleide van de vraag en ondersteunt landelijke en lokale partijen, professionals, cliënten- ,


9

patiënten- en migrantenorganisaties. Pharos ontwikkelt kennis in cocreatie met hen. Pharos doet dit via de kennisprogramma’s die u in dit jaarplan aantreft. Daarnaast is er altijd ruimte om te reageren op de actualiteit en actuele kennisvragen van lokale en landelijke partijen. Haar expertise en inzet richten zich op de hele gezondheidszorg en op alle terreinen die voor gezondheidsbeleid van belang zijn. Pharos beschikt over in ruim 30 jaar opgebouwde expertise en brede netwerken op dit terrein. Zij is bij uitstek de organisatie waar je terecht kunt als je wilt weten hoe je ervoor kunt zorgen dat de kwaliteit en effectiviteit van gezondheidszorg ook gegarandeerd zijn voor bovengenoemde groepen. De kennis van Pharos steunt op drie bronnen:  Wetenschappelijke kennis.  Praktijkkennis van zorgen hulpverleners en andere actoren.  Ervaringskennis van cliënten. Pharos zet zich in om reeds bestaande kennis beter te benutten, te verbinden en praktisch inzetbaar te maken. Diensten en producten van Pharos  Informatie, advies en ondersteuning van lokale professionals en partijen.  Onderzoeken en quick scans.  Beschikbaar stellen ‘state of the art’ kennis en informatie over: - de gezondheid van migranten, vluchtelingen en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. - de toegankelijkheid, kwaliteit en effectiviteit van de gezondheidszorg voor deze groepen.  Interventies en good practices op het gebied van: - gezondheid van migranten, vluchtelingen en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. - het bevorderen van de toegankelijkheid, de kwaliteit en effectiviteit van de gezondheidszorg en voorzieningen voor deze doelgroepen. - preventie van meisjesbesnijdenis.  Het gaat hierbij doorgaans om het aanpassen en aanvullen van reguliere en reeds bestaande interventies, zodat deze ook bruikbaar zijn voor deze groepen.  Verspreiding en ondersteuning bij implementatie van methodieken en interventies.  Aanvulling van bestaande richtlijnen en kwaliteitscriteria zodat ze ook toepasbaar zijn voor zorg aan migranten, vluchtelingen en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden.  Ondersteuning op het terrein van samenwerking met de doelgroepen.  Bijdragen aan curricula van opleidingen.  Stimuleren en organiseren van kennisuitwisseling en kennisnetwerken.  Deskundigheidsbevordering, trainingen en (bij)scholing op maat.  Publicaties.  Debatten, congressen, expertmeetings, werkconferenties en dergelijke.  Beleidssignalering en -advisering.

10


Samenwerkingspartners en klanten van Pharos Pharos werkt gezondheidszorgbreed en heeft een breed en gevarieerd netwerk met klanten, veldpartijen, professionals, patiënten- en cliëntenorganisaties, zelforganisaties en andere kenniscentra. Als specialistisch kenniscentrum maakt Pharos graag gebruik van de expertise van andere kenniscentra en universiteiten en werkt regelmatig met hen samen in programma’s en projecten. Partners en klanten zijn onder andere: e  Zorgprofessionals en aanbieders in de 1 lijnszorg, huisartsenen specialistische zorg, verpleegkundigen, apothekers, jeugdgezondheidszorg (JGZ), jeugdzorg en -hulpverlening, Centra voor Jeugd en Gezin (CJG), verloskundige zorg, maatschappelijk werk en maatschappelijke opvang, Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdiensten (GGDen), fysiotherapie, MEE- organisaties, de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ), thuiszorg, ouderenzorg en Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK’s), Regionale Ondersteuningsstructuren (ROS’en).  Beroeps- en koepelorganisaties als de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst (KNMG), Landelijke Huisartsenvereniging (LHV), Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen, Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP), Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM), Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV), Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN), Orde van medisch Specialisten, Johannes Wier Stichting, Nederlands Instituut van Psychologen (NIP), GGZ NL, GGD Nederland, ActiZ,  Landelijk Kenniscentrum LVG (Licht Verstandelijk Gehandicapten), Aedes brancheorganisatie voor woningcorporaties, Nederlands Genootschap Fysiotherapie.  Patiënten en cliëntenorganisaties: PGOsupport, onafhankelijke netwerkorganisatie voor patiënten-gehandicapten- en ouderenorganisaties, Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF), LOC Zeggenschap in zorg, Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM), CSO Koepel van ouderenorganisaties, Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland (CG raad), Zorgbelang Nederland en lokale belangenbehartiging, Cliëntenbelang, St. Allochtonen met Kanker (SAK).  Zorgverzekeraars: Zorgverzekeraars Nederland, Agis Achmea, Menzis, CZ, College voor Zorgverzekeringen, stichting Miletus samenwerkingsverband van zorgverzekeraars voor het meten van de ervaringen van de patiënt in de zorg.  Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) Centrum Gezond Leven (CGL), ZonMw, Kwaliteitsinstituut voor de zorg, Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ), Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), Movisie, Kenniscentrum seksualiteit Rutgers WPF, Soa-Aids Nederland, Nederlands Jeugdinstituut (NJi), Trimbos, Mikado, Stivoro, Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB), Forum, Vilans, Schorer, Voedingscentrum, Stichting Consument en Veiligheid, kenniscentrum Overgewicht, Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL), Nederlandse Organisatie voor toegepast natuurwetenschappelijk onderzoek ( TNO), Centraal


11



    

     

Begeleidingsorgaan (CBO), ondergebracht bij TNO, VerweyJonker Instituut. Samenwerkende Gezondheidsfondsen, Diabetesfederatie, Diabetesvereniging Nederland, Diabetesfonds, Reumapatiëntenbond, Stichting allochtonen en kanker, KWF kankerbestrijding, Nederlandse Hartstichting, Alzheimer Nederland. Universiteiten en academische ziekenhuizen. Opleidingsinstituten. Bureau Medische Advisering van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (BMA/IND) en Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA.) Platform for International Cooperation on Undocumented Migrants (Picum) en Dokters van de wereld. Federatie van Somalische Associaties in Nederland (FSAN), Vluchtelingen Organisaties Nederland (VON), St. Marokkaanse Nederlanders en andere organisaties van migranten/vluchtelingen. Nidos onafhankelijke (gezins)-voogdij instelling voor alleenstaande minderjarige asielzoekers, Defence for children, LOWAN landelijk steunpunt voor het onderwijs aan nieuwkomers VluchtelingenWerk Nederland, Amnesty, Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF, Instituut voor Mensenrechten en Medisch Onderzoek (IMMO). Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), Healthnet TPO. Raad voor Volksgezondheid en Zorg (RVZ), Raad Gezondheidsonderzoek, Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ), Raad voor de Kinderbescherming. Vereniging van Nederlandse gemeenten (VNG) en gemeenten. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, ministerie van Buitenlandse zaken, ministerie van Veiligheid en Justitie.

Pharos en het RIVM Centrum voor Gezond leven (CGL) Pharos werkt gezondheidszorgbreed en participeert ook in het RIVM Centrum voor Gezond Leven (CGL). Pharos levert in het CGL een bijdrage aan de samenwerking en afstemming tussen kenniscentra onderling en tussen kenniscentra en het veld. Pharos brengt haar expertise in op het gebied van gezondheid van migranten, vluchtelingen, laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden om kennis, interventies en andere instrumenten ook voor deze groepen geschikt en toegankelijk te maken.

12


3. Effectiviteit en kwaliteit somatische zorg/chronische ziekten Meerjarenprogramma 2014 – 2018

Inleiding Inwoners van achterstandswijken leven gemiddeld 7 jaar korter en 14 jaar in minder goede gezondheid dan de rest van de inwoners van Nederland. Zij hebben vaker chronische ziekten, lichamelijke en psychische beperkingen en sociale problemen. Zo hebben laaggeletterden 6 maal vaker cardio vasculaire aandoeningen en mensen met een niet westerse achtergrond twee- tot viermaal vaker diabetes. Het meerjarenprogramma Effectiviteit en kwaliteit van de somatische zorg/chronische ziekten levert een bijdrage aan het verbeteren van de effectiviteit en kwaliteit van de preventie en zorg voor deze groepen. Vergroten van de effectiviteit leidt niet alleen tot het verbeteren van gezondheid, maar ook tot een reductie van zorgkosten. We belichten processen in de zorg die ineffectief verlopen en daardoor vermijdbare kosten met zich meebrengen. Bijvoorbeeld rondom het lagere bereik van preventie in achterstandswijken, patiëntveiligheidsincidenten als gevolg van communicatieproblemen en het onvoldoende bereiken van bepaalde groepen bij bevolkingsonderzoeken. In aansluiting op het Nationaal Preventie Programma (NPP) besteden we in 2014 expliciet aandacht aan vroegsignalering en preventie van chronische aandoeningen bij risicogroepen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Vanzelfsprekend doen we dit in samenwerking met eerstelijnszorgverleners en patiënten. Een van de prioriteiten in het beleid is de zorg dichtbij huis versterken. Het programma sluit daarbij aan door het accent te leggen op de eerstelijnszorg en de ondersteuning van de professionals die daar werken. Om goed aan te haken op ontwikkelingen in hun werk is er binnen het programma regelmatig contact met huisartsen, andere zorgverleners en organisaties als het NHG en de LHV. Zij worden actief uitgenodigd om mee te denken over de activiteiten binnen het programma. De focus ligt daarbij op chronische aandoeningen en zelfmanagement. Zorgverleners ondersteunen we met praktische tools en direct toepasbare kennis over hoe het beste aan te sluiten bij de diversiteit van patiënten. Zelfmanagementeducatie is hierbij een actueel thema, evenals implementatie van reeds ontwikkelde interventies en trainingen. Dat laatste heeft de komende jaren prioriteit. Binnen de eerstelijn en de zorg aan mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden is inmiddels een deel van de huisartsen geschoold in het bieden van cultuursensitieve zorg. Bijscholing gericht op huisartsen zetten we voort in 2014, evenals de verbreding naar andere beroepsgroepen in de eerstelijn, te weten praktijkondersteuners, verpleegkundigen, fysiotherapeuten en diëtisten. In 2014 continueren en verdiepen we de activiteiten op het terrein van twee chronische aandoeningen die een grote ziektelast veroorzaken, namelijk diabetes mellitus en somatisch onvoldoende verklaarde klachten. De aandacht voor zelfmanagement hierin krijgt een grotere rol.


13

Daarnaast zetten we in op het borgen van kennis in zorgstandaarden en richtlijnen, opdat deze bruikbaar worden voor alle cliënten. We werken daarin samen met het Kwaliteitsinstituut. De activiteiten gericht op goed geneesmiddelengebruik lichten we uit dit programma. Deze activiteiten krijgen een plek in het meerjarenprogramma Verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterden. Zie hoofdstuk 9 van dit jaarplan. Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat:  vroegsignalering en preventie van chronische aandoeningen bij lage ses groepen en migranten met beperkte gezondheidsvaardigheden versterkt worden.  de zorg van huisartsen en andere eerstelijnszorgverleners voor deze groepen effectiever wordt.  de zorg rondom diabetes, somatische onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten (SOLK) en kanker voor lage ses groepen en migranten aan kwaliteit wint en het zelfmanagement en de therapietrouw van deze groepen versterkt worden.  de kwaliteit van de ziekenhuiszorg voor deze groepen wordt verhoogd.  de kennis die er is over effectieve zorg aan deze groepen geborgd wordt in zorgstandaarden, richtlijnen en andere kwaliteits- en veiligheidsinstrumenten.

Activiteiten meerjarenprogramma Effectiviteit en kwaliteit somatische zorg/chronische ziekten 2014 1. Verbeteren vroegsignalering en preventie van chronische aandoeningen bij lage SES Het aantal mensen met een chronische aandoening blijft stijgen en daarmee ook de druk op de zorg en de betaalbaarheid van de zorg. De toename en prevalentie van chronische aandoeningen is bij lage ses groepen en migranten verreweg het grootst. Juist deze groepen bereiken we met preventie tot nu toe het minst, omdat de interventies onvoldoende aansluiten op hun leefwereld en gezondheidsvaardigheden. Over hoe we deze burgers vroegtijdiger bereiken en beter ondersteunen is inmiddels veel bekend, ook uit internationale studies. Er is meer winst te behalen als we werkzame elementen en succesvolle aanpakken gerichter en op grotere schaal inzetten en verder ontwikkelen. In brede kring wordt gedeeld dat voor betere preventie en vroegsignalering een sterke eerstelijn nodig is met daarbinnen een centrale rol voor de huisartspraktijk en/of het gezondheidscentrum. In het NPP is de ambitie opgenomen preventie en zorg veel meer hand in hand te laten gaan en om samenwerking tussen zorgverleners bij de vroegsignalering en aanpak van gezondheidsrisico’s te versterken. Integrale wijkteams en populatiegericht werken, bieden goede perspectieven voor toeleiding van kwetsbare groepen. Het NPP wil het aantal gemeenten waar een dergelijke geïntegreerde wijkaanpak (Gezonde Wijkaanpak) wordt gebruikt, vergroten en de focus leggen op gebieden waar lage ses groepen oververtegenwoordigd zijn. De LHV en het NHG geven in hun ‘Toekomstvisie Huisartsenzorg’ aan dat huisartsen zich in een goede positie bevinden om de verbinding tussen preventieve en curatieve zorg te leggen. De huisarts signaleert

14


wanneer mensen risico lopen op bijvoorbeeld het ontwikkelen van diabetes, hart- en vaatziekten of psychische problematiek. Hij/zij kan mensen vroegtijdig de weg wijzen naar het voorkomen daarvan via activiteiten in de buurt en praktische adviezen op maat voor een gezonder leven. Bij hoog risicogroepen is de huisartspraktijk met haar laagdrempelige toegang en persoonsgerichte benadering een ankerpunt voor selectieve en geïndiceerde preventie en voor adequate ondersteuning bij zelfmanagement. Met het NPP ligt er een goed kader om grotere stappen te zetten. In de NHG werkgroep ’Diversiteit en global health’ hebben onder andere NHG, LHV en achterstandsfondsen hun krachten gebundeld om etnische en sociaal economische gezondheidsverschillen te overbruggen. Pharos gaat samen met deze NHG werkgroep een doorbraakstrategie inzetten om good practices van preventie bij migranten en lage SES groepen landelijk te implementeren. Doel ervan is succesvolle aanpakken in binnenen buitenland op te schalen en breed te implementeren. We werken daarin samen met huisartsenpraktijken en wijkbewoners/cliënten met een lage ses. Deze burgers zelf en op innovatieve wijze betrekken, is de belangrijkste factor voor succes. Doel Opschalen en breed implementeren van good practices in vroegsignalering en preventie van chronische aandoeningen bij lage SES groepen. Activiteiten 2014 - 2018  Verzamelen van veelbelovende good practices uit binnenen buitenland en beschrijven van de werkzame principes voor vroegsignalering, preventie en het vergroten van zelfmanagement bij lage ses groepen.  Deze interventies (good practices) met een aantal huisartspraktijken in achterstandswijken inzetten, doorontwikkelen en nader onderbouwen. Dit in het bredere kader van de Gezonde wijkaanpak en de integrale (wijken sociale) teams die op veel plekken al actief zijn. Werving van de huisartspraktijken gebeurt via de NHG werkgroep ‘Diversiteit en global health’.  Samen met huisartsen en cliënten/bewoners benutten van innovatieve methoden om bewoners/cliënten een actieve rol te geven, met hen de dialoog aan te gaan over wat in hun leven helpt en wat hen daadwerkelijk ondersteunt in het verbeteren van hun gezondheid.  Kennis overdragen aan professionals in de huisartsenpraktijken over verbeteren van communicatie met laaggeletterden en beter aansluiten bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden.  Organiseren van regionale bijeenkomsten voor huisartsen en andere partners in wijkgerichte zorg en preventie over de resultaten van het doorbraakprogramma en de meest succesvolle practices in vroegsignalering (en ondersteuning van zelfmanagement) bij risicogroepen.  Ervoor zorgen dat succesvolle aanpakken worden opgenomen in zorgstandaarden en richtlijnen en op grote schaal gebruikt kunnen worden (landelijke implementatie). De beste strategie hiervoor wordt in overleg met het NHG, achterstandsfondsen en huisartsen uitgewerkt.


15

Begin 2014 wordt de planning van het meerjarenprogramma samen met NHG, achterstandsfondsen en huisartsenpraktijken nader geconcretiseerd en vertaald naar activiteiten en resultaten voor de komende 4 jaar. In dit programma wordt afgestemd met activiteiten van het CGL in het kader van ‘Preventie in de buurt: afstemming tussen professionals’. Samenwerkingspartners NHG, LHV, achterstandsfondsen, huisartsenpraktijken in achterstandswijken, patiënten- en patiëntenorganisaties, LVG, GGD-en, gemeenten, gezondheidsfondsen. Looptijd 2014 - 2018. Financiering Dit project wordt deels uitgevoerd met VWS financiering. Voor een deel wordt aanvullende financiering gezocht.

2. Implementatie kennis en instrumenten voor huisartsen en andere beroepsgroepen in de eerstelijn Huisartsen in achterstandswijken worden vaak geconfronteerd met hardnekkige gezondheidsachterstanden, patiënten met minder gezondheidsvaardigheden, terugkerende klachten en minder doelmatig gebruik van zorg. Zo bezoeken migranten de huisarts gemiddeld 30% vaker dan autochtone Nederlanders. De therapietrouw bij laaggeletterden laat dikwijls te wensen over en hetzelfde geldt voor de communicatie met deze patiënten. De zorg voor deze groepen is voor huisartsen dan ook vaak complexer en tijdrovender. Dit geldt voor de 821 huisartsen werkzaam in 224 achterstandswijken. Echter ook andere huisartsen in Nederland krijgen hier in toenemende mate mee te maken. Huisartsen hebben behoefte aan meer kennis en instrumenten om ook deze groepen een even goede diagnostiek en behandeling te bieden. Hetzelfde geldt voor andere beroepsgroepen in de eerstelijn. Onderstaande activiteiten leveren praktische hulpmiddelen en (na)scholing om deze professionals hierbij te ondersteunen.

2.1. Consultondersteunende website voor huisartsen, www.huisartsmigrant.nl De in 2012 gelanceerde site biedt snel en eenvoudig te vinden informatie over onderwerpen die te maken hebben met huisartsenzorg voor patiënten met een niet westerse achtergrond. De site is geëvalueerd door het Nivel en blijkt door huisartsen gewaardeerd te worden en in een behoefte te voorzien (totaal 34.750 unieke bezoekers in 2012). Sinds de lancering van huisarts-migrant.nl weten steeds meer (para) medici Pharos te vinden. Via huisartsmigrant.nl kwam samenwerking tot stand met het VU Medisch Centrum, Erasmus Medisch Centrum, ROS’en, apothekers en het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM). Meer veldpartijen blijken geïnteresseerd in vergelijkbare websites voor praktische informatieoverdracht. Vanuit het VU MC en het Erasmus MC kreeg Pharos de vraag om een soortgelijke website voor het intranet van beide ziekenhuizen mede te ontwikkelen voor verpleegkundigen.

16


Ook verpleegkundigen in de wijk hebben aangegeven behoefte te hebben aan een op hen toegesneden site, met makkelijk toegankelijke informatie. Doel Huisartsen en verpleegkundigen hebben snel toegang tot informatie over specifieke aspecten van ziekten en behandelingen bij migrantenpatiënten en door middel van een gebruiksvriendelijke website. Activiteiten 2014  Up to date houden van de inhoud van de website, het getoonde voorlichtingsmateriaal en van de links naar internetbronnen.  Op verzoek van de huisartsen-redactie schrijven van teksten over nieuwe onderwerpen.  Verwerken van vragen en reacties uit de infobox en omzetten naar de rubriek FAQ.  Bijhouden van bezoekersaantallen en gegevens.  Continueren van de redactieraad bestaande uit huisartsen.  Oprichting van een adviesraad, bestaande uit toonaangevende experts, die hun naam aan de website willen verbinden en die de redactieraad steunen en adviseren.  Met regelmaat laten verschijnen van de digitale Nieuwsflits om de site onder de aandacht brengen bij relevante beroepsgroepen.  Samen met verpleegkundigen ontwikkelen van een voorstel voor een op hen toegesneden website met informatie over specifieke aspecten van ziekten en behandeling bij migrantenpatiënten en patiënten met lage gezondheidsvaardigheden.* Resultaten 2014  Voor huisartsen is een website beschikbaar met up to date en gebruiksvriendelijke informatie over specifieke aspecten van ziekten en behandelingen bij migrantenpatiënten en patiënten met lage gezondheidsvaardigheden.  80% van de huisartsen kent deze site.  Deze website wordt bezocht door minimaal 40.000 unieke bezoekers in 2014.  Er is samen met de beroepsgroep verpleegkundigen een voorstel ontwikkeld voor een op hen toegesneden website en hiervoor is financiering gezocht. Samenwerkingspartners LHV, NHG, huisartsen werkzaam in achterstandswijken, redactieraad en V&VN. Looptijd 2014 - 2018. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering. * Voor de website voor verpleegkundigen wordt aanvullende financiering gezocht bij een nog nader te bepalen Fonds.


17

2.2. Bijscholing over kanker bij migranten en consultondersteunend beeldmateriaal Huisartsen krijgen in toenemende mate te maken met oudere migrantenpatiënten met kanker. Zij geven aan zich op een aantal terreinen onvoldoende toegerust te voelen om deze patiënten goed te begeleiden. Het gaat hierbij om het taboe rondom kanker, een andere ziektebeleving en een andere wijze van omgaan met ernstige ziekte of sterven. Men heeft behoefte aan extra kennis en hulpmiddelen voor effectief communiceren met deze patiënten en hun familie. In dit project dat in 2013 is gestart, werken we hieraan in samenwerking met het NHG. Doel Verbeteren van kennis en communicatievaardigheden van huisartsen met betrekking tot kanker bij migranten en mensen met lage gezondheidsvaardigheden. Activiteiten 2014  Afronden van de ontwikkeling van beeldmateriaal/filmpjes, onderwijsmodules en een factsheet.  Implementatie van de materialen bij zes huisartsenopleidingen via het NHG en verspreiding via digitale nieuwsbrieven en fora van de beroepsgroep.  Evaluatie van ervaringen met de ontwikkelde materialen onder de gebruikers.  Nagaan of de activiteiten uitgerold kunnen worden naar andere beroepsgroepen, waaronder oncologen of verpleegkundigen.* Resultaat 2014  Onderwijsmodules en een factsheet voor huisartsen (in opleiding) zijn ontwikkeld en geïmplementeerd in samenwerking met zes huisartsenopleidingen en het NHG.  Voor artsen en migrantenpatiënten en hun familie is beeldmateriaal/filmpjes ontwikkeld en verspreid onder 275 huisartsen in achterstandswijken, ter ondersteuning van de communicatie over kanker.  Onderzocht is wat de ervaringen van de gebruikers met de ontwikkelde materialen zijn. Samenwerkingspartners Paul van Laere, documentaire maker, NHG, huisartsen werkzaam bij de beroepsopleidingen, patiënten en familieleden. Looptijd 2013 – 2014. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met financiering van KWF Kankerbestrijding en een beperkte bijdrage van VWS. * Dit onderdeel vindt alleen plaats als er elders financiering wordt gevonden.

2.3. Cultureel interview: instrument voor effectievere diagnose en behandeling in de eerstelijnszorg Door andere klachtpresentatie is diagnose en behandeling van lichamelijke en psychische klachten bij de eerste generatie-migranten vaak complexer. Aandacht voor de sociale en culturele context van de

18


patiënt kan tot een effectievere diagnose en behandeling leiden. Het Cultureel Interview (CI) is een middel dat hierbij ingezet kan worden. Pharos participeert in het onderzoek van het NIVEL naar de inzet van het CI in de eerstelijns zorg, dat startte in april 2012. Onderzocht wordt wat het effect is van het gebruik van het CI door de POH-GGZ in diagnose en behandeling van niet-westerse patiënten in de huisartsenpraktijk. Verwacht wordt dat na inzet van het CI sprake is van hogere therapietrouw, toegenomen vertrouwen van de cliënt, betere behandelrelatie en betere diagnosestelling of klachtenverheldering. Daarnaast is de verwachting dat huisartsenconsulten voor SOLK (somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten) op den duur afnemen en er minder bijkomende diagnostiek is. Doel Samen met zorgverleners en migranten de bestaande vorm van het Cultureel Interview doorontwikkelen tot een versie die bruikbaar is in de eerstelijn. Activiteiten 2014  Samen met NIVEL uitvoeren van de effectstudie op de pilotlocaties in Almere en Den Haag.  Meewerken aan analyse van data en publiceren van resultaten.  Organiseren intervisie voor de gebruikers van het CI in de eerste lijn.  Bijstellen draaiboek voor de training in het gebruik CI door praktijkondersteuners GGZ.  Marketingplan opstellen voor de training.  Tussentijds kennis delen over de voortgang van het project via relevante websites, nieuwsbrieven, digitale fora en flyers. Resultaat 2014  Het effect van het gebruik van het gebruik van het CI door de POH-GGZ is gemeten.  Bij een positieve uitkomst is een plan ontwikkeld voor (landelijke) implementatie van het cultureel interview in de eerstelijn gezondheidszorg via trainingen.  Een handzaam (digitaal) draaiboek voor de training voor het gebruik van het CI is beschikbaar in 2015.  Eerste publicatie over de ervaringen van de inzet van het CI is verschenen.  POH-GGZ gebruikers van het CI zijn ingewerkt en begeleid bij gebruik van het CI in de praktijk.  Over de voortgang is tussentijds kennis gedeeld op bij de beroepsgroepen meest passende wijze. Samenwerkingspartners Nivel, GGZ inGeest, Zorggroep Almere, Stichting Haagse Gezondheidscentra, DORUS, GGZ Drenthe, Stichting de Waterval, Academische Werkplaats Migratie en gezondheid Pharos. Looptijd April 2012 tot en met april 2015. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met financiering uit het ZonMw programma ‘Winst door Verschil’ en VWS financiering.


19

2.4. Kennis delen via opleidingen nascholingsactiviteiten voor eerstelijns zorgverleners Zorgverleners, ROS'en en achterstandsfondsen weten Pharos steeds beter te vinden met (na)scholingsvragen. De vragen komen uit het hele land. In de afgelopen jaren heeft Pharos al honderden huisartsen bereikt. We blijven doorgaan met de bestaande huisartsenscholingen, maar verbreden ook naar andere zorgverleners in de eerstelijn: doktersassistenten, POH’s, wijkverpleegkundigen en apothekersassistenten. Met de beroepsgroep van apothekers werken we vanaf 2014 intensiever samen. Met het KNMG hebben we een apart meerjarenprogramma opgezet rond medicijngebruik van migranten en laaggeletterden. Zie hiervoor hoofdstuk 9 Verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterden.. De in samenwerking met NHG/LHV ontwikkelde en succesvolle ‘Masterclass Huisartsenzorg in Achterstandswijken’ continueren we in 2014. Pharos is inhoudelijk verantwoordelijk voor de Masterclass, NHG voor de werving en organisatie ervan. In 2014 geven we ook gehoor aan de behoefte van opleiders van huisartsenopleidingen aan kennisuitwisseling over verlenen van cultuursensitief zorg. We integreren daarin aandacht voor patiënten met lage ses. Borging en een groter bereik van scholingsactiviteiten stimuleren we door de inzet van een flexpool van huisartsentrainers op locatie door het hele land. Daarnaast door trainingen in te bedden in het reguliere nascholingsprogramma voor huisartsen en door het verzorgen van accreditatie. Samen met het NHG heeft Pharos een werkgroep gevormd met de docenten diversiteit aan de vervolgopleiding tot huisarts (VOHA). Alle huisartsenopleidingen zijn hierin vertegenwoordigd. De leden van deze werkgroep schrijven in 2014 met elkaar een boek voor de huisartsenopleiding over ‘huisarts en diversiteit’. Ook op deze manier wordt bestaande kennis overgebracht aan huisartsen (in opleiding). Doel Eerstelijnszorgverleners scholen en ondersteunen in het verbeteren van de kwaliteit en effectiviteit van zorg aan migranten en patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden/laaggeletterden. Activiteiten 2014  Bekendheid blijven geven aan het scholingsaanbod voor beroepsgroepen in de eerstelijn middels Pharos.nl, huisartsmigrant.nl, presentaties, artikelen, (digitale) nieuwsbrieven, flyers, congressen en social media van de betreffende beroepsgroepen.  Continueren van de Masterclass Huisartsenzorg in achterstandswijken ‘Tobzorg of Topzorg?’  Op verzoek van plaatselijke achterstandsfondsen de Masterclass lokaal uitvoeren.  Organiseren, in samenwerking met NHG en LHV, van een jaarlijkse terugkomdag voor deelnemers die de Masterclass hebben afgerond.*  Continueren en kwaliteitsbewaking van de flexpool van huisartsen-trainers en actualiseren van de scholingsmaterialen.  Op verzoek van het veld continueren van bijscholing en borgen van trainingen voor (wijk-) verpleegkundigen, doktersassistenten en POH’s.

20


  



Regelmatig evalueren en bijstellen van Masterclass, trainingen en andere bijscholing. Organiseren en uitvoeren van een of twee uitwisselingsbijeenkomsten over cultuursensitief werken voor huisartsen verbonden aan de huisartsenopleiding. Via het overleg met alle docenten diversiteit van de voortgezette opleidingen tot huisarts (VOHA) en het NHG blijvend agenderen van de noodzaak om kennis over goede zorg aan migranten en patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden in (na-) scholing op te nemen. Met de leden van de VOHA een boek over ‘huisarts en diversiteit’ schrijven voor de huisartsenopleiding.

Resultaten 2014  15% van de huisartsen in achterstandswijken zijn beter toegerust omtrent effectieve zorg aan migranten en laagopgeleiden.  Op aanvraag zijn wijkverpleegkundigen en apothekers(assistenten) bijgeschoold.  Opleiders van huisartsenopleidingen hebben kennis uitgewisseld over verlenen van cultuursensitief zorg middels 2 bijeenkomsten.  Kennis en deskundigheidsbevordering over zorg aan migranten en laaggeletterden/mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden zijn geborgd in vier opleidingen voor huisartsen en verpleegkundigen.  De leden van de VOHA schrijven aan een boek voor de huisartsenopleiding over ‘huisarts en diversiteit’. NHG-uitgeverij geeft het boek in 2015 uit, waarbij een e-book wordt overwogen. Samenwerkingspartners Landelijk Huisartsen Vereniging (LHV), Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), individuele huisartsen, adviescommissieleden van het programma diversiteit in de huisartsenzorg van Pharos, St Sanitas, ROS'en, Regionale huisartsenverenigingen, Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM), lokale en landelijke Achterstandsfondsen, VWS directie geneesmiddelen, KNMP, CVZ, Huisartsenposten, Regionale huisartsen vereniging, Nederlandse Vereniging van doktersassistenten (NVDA), Nederlandse vereniging van Praktijkondersteuners (EADV), Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN), lokale en landelijke achterstandsfondsen, thema-instituten gezondheidsbevordering en het RIVM-CGL. Looptijd 2014 - 2018. Financiering Trainingen worden alleen uitgevoerd als er voldoende betalende deelnemers zijn en daarmee de kosten gedekt worden. Voor activiteiten met een * wordt aanvullende financiering gezocht. De overige activiteiten worden met VWS financiering uitgevoerd.

3. Behoud verpleegkundigen en verzorgenden met een migrantenachtergrond V&VN heeft ons benaderd met het verzoek te achterhalen welke factoren de uitval onder verpleegkundigen en verzorgenden met een migrantenachtergrond veroorzaken, zowel in opleiding als in uitoefening


21

van hun vak. Pharos heeft dit opgepakt, gezien de grote behoefte aan arbeidskrachten in de zorg. We hebben in 2013 een eerste verkenning gedaan. Daaruit kwam naar voren dat, voordat deze verpleegkundigen en verzorgenden aan hun opleiding beginnen, er bij familie weinig bekend is over het toekomstige beroep. Dit maakt dat zij soms te maken krijgen met onbegrip en aspecten van hun beroep thuis niet bespreken. In 2014 wil Pharos in co-creatie met studenten nader onderzoeken wat de redenen zijn van studenten verpleging en verzorging (HBO-V en ROC) om met de opleiding te stoppen en wat daaraan gedaan kan worden om dit te voorkomen. Doel Zicht krijgen op de factoren die van invloed zijn op studenten met een migrantenachtergrond om te stoppen met hun opleiding verpleging of verzorging. Activiteiten 2014  Literatuuronderzoek voorafgaand aan het kwalitatieve onderzoek onder studenten verpleegkunde en verzorging.  Uitvoeren van het onderzoek onder migrantenstudenten in cocreatie met studenten zelf.  Publiceren over de uitkomsten van het onderzoek. Resultaten 2014  Er is inzicht in factoren die bepalen of migrantenstudenten afhaken tijdens hun opleiding.  De uitkomsten zijn besproken met de betrokken opleidingen en er is over gepubliceerd.  Twee opleidingen zijn geadviseerd hoe deze studenten voor het beroep te behouden. Samenwerkingspartners ROC Midden Nederland, Hogeschool Utrecht, V&VN en Actiz, Landelijk Overleg Opleidingen Verpleegkunde (LOOV), Vereniging Eerstelijns Organisaties (VELO), MBO raad. Looptijd 2014. Financiering Het onderzoek wordt beperkt uit VWS middelen gefinancierd, er wordt gebruik gemaakt van studenten en stagiaires.

4. Effectievere zorg bij chronische ziekten De hogere ziektelast onder laagopgeleiden en migranten wordt met name bepaald door een aantal chronische aandoeningen, zoals diabetes, astma en psychische problemen (depressie en angstklachten). Uit onderzoek weten we dat uitkomsten en kwaliteit van zorg voor deze groepen vaak minder adeqaat zijn. Om even adequate zorg te verlenen zijn aanpassingen nodig. Uit diverse good practices, business cases en ervaringen in het buitenland, wordt duidelijk dat dit ook goed mogelijk is. In onderstaande projecten werken we in dialoog met zorgverleners en patiënten aan het beter laten aansluiten van de zorg bij en het versterken van zelfmanagement onder deze groepen.

22


We onderzoeken en implementeren de werkzame principes hierbij op het gebied van 2 chronische aandoeningen. De opgedane kennis en ervaringen zullen we in de toekomst inzetten ten behoeve van preventie en behandeling van andere chronische aandoeningen. Preventie van chronische aandoeningen is uiteraard van groot belang. Binnen dit programma richt project 1 Verbeteren vroegsignalering en preventie van chronische aandoeningen bij lage ses zich daarop.

4.1 Instrumenten voor diabeteszorg en zelfmanagement bij DM Op dit moment lijden ruim 800.000 mensen aan Diabetes Mellitus (DM) en jaarlijks komen daar 70.000 mensen bij. DM komt 5 maal vaker voor bij laaggeletterden en 2 tot 4 maal vaker bij migranten. De verwachte toename van DM zet de zorg onder druk en brengt forse kosten met zich mee. Uit onderzoek en een business case van Pharos blijkt dat de behandeling van DM bij deze groepen beter en effectiever kan, met winst voor alle betrokken partijen. Aangrijpingspunten voor verbetering liggen zowel bij patiënten zelf als bij de zorgverleners. Pharos heeft voor de Nederlandse Diabetes Federatie een trainingsaanbod (ABCDiabetes) ontwikkeld, uitgetest en geaccrediteerd voor praktijkondersteuners, huisartsen en fysiotherapeuten. Vanaf 2014 geven we meer prioriteit aan verbeteren van zelfmanagement en eigen regie. Temeer omdat uit onderzoek blijkt dat deze doorslaggevend zijn voor succes in behandeling. Over werkzame elementen daarbij is inmiddels, ook internationaal, het nodige bekend. e Alleen voorlichten is bij laagopgeleide en ook oudere (1 generatie) migranten ontoereikend. Het gaat er met name om deze patiënten heel concreet en praktisch te ondersteunen in ander gedrag en leefstijl, rekening houdend met hun leefomstandigheden en competentieniveau. Gezondheidsvoorlichters Rotterdam, praktijkondersteuners diabetes en huisartsen geven aan behoefte te hebben aan basaal en eenvoudig ondersteunend materiaal. Materiaal dat op maat is gemaakt voor het stimuleren van zelfmanagement bij laaggeletterde diabetespatiënten. Digitale tools als mijndiabetes.nl zijn voor deze groep patiënten veel te talig en abstract. Er wordt nu een praktisch hulpmiddel ontwikkeld voor educatie en coaching van deze groep patiënten. De ontwikkeling gebeurt in dialoog met zorgverleners en laaggeletterde patiënten zelf. Daarnaast zullen we in 2014 de generieke module zelfmanagement binnen zorgstandaarden geschikt maken voor diabetespatiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden. Doel Verbeteren van de kwaliteit en effectiviteit van diabeteszorg aan migranten en laaggeletterde patiënten en vergroten van therapietrouw en zelfmanagement. Activiteiten 2014  Interviews houden met zorgverleners, veldpartijen en patiënten.*  Meelopen bij een diabetesverpleegkundige.  Ontwikkelen concept instrument voor zelfmanagent bij diabetes, met beeldmateriaal.*  Pre testen van het instrument bij patiënten en zorgverleners.*  Voorbereiden landelijke verspreiding via NHG, LHV, V&VN (POH) in 2015.*  Voorbereiding evaluatie van het gebruik van het instrument in 2015 en de ervaringen ermee.*


23



   

Organiseren van een bijeenkomst van de Academische werkplaats met toonaangevende mensen in het veld over werkzame elementen in de diabeteszorg, getiteld Sharing is caring. Start maken met het aanpassen van de generieke zelfmanagementmodule voor diabetes. Samenwerking met relevante beroepsorganisaties verstevigen. Verdere implementatie (via social media, advertenties in vakbladen en banners op websites van de betreffende beroepsgroepen) van de training ABCDiabetes. Factsheet schrijven over diabetes bij migranten en lage ses.

Resultaten 2014  In samenwerking met zorgverleners, veldpartijen en patiënten is een concept-instrument voor zelfmanagement bij diabetesontwikkeld in de best passende vorm.* Het concept instrument is gepretest.*  De landelijke verspreiding is voorbereid evenals de evaluatie van het gebruik, de ervaringen ermee en de werkzame elementen.*  De kennis over wat werkt in de diabeteszorg aan deze groepen is gedeeld via een bijeenkomst van de Academische werkplaats.  De generieke zelfmanagement module is geschikt gemaakt voor diabetespatiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden (in concept klaar).  De samenwerking met relevante beroepsorganisaties is verstevigd.  De training ABC Diabetes is vier keer uitgevoerd.  Factsheet Diabetes bij migranten is gepubliceerd en verspreid. Samenwerkingspartners Diabetesfonds, gezondheidsvoorlichters Rotterdam, NvvPO, lokale gezondheidscentra, Dianet, Nierstichting, CBO, EADV (beroepsorganisatie voor diabeteszorgverleners), NHG (Nederlands Huisartsen Genootschap), KNFG (Koninklijke Nederlandse Fysiotherapie Genootschap), V&VN (Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland), , Nederlandse Vereniging van Diëtisten (NVD), Migrantenorganisaties, NPI (Nederlands Paramedisch Instituut), Diabetes Vereniging Nederland (DVN). Looptijd 2014- 2018. Financiering Voor de activiteiten met een * wordt aanvullende financiering aangevraagd. De overige activiteiten worden met VWS financiering uitgevoerd.

4.2. Onzichtbare pijn: Instrumenten voor verbeteren zorg bij SOLK Veelvuldig huisartsenbezoek van patiënten wordt onder meer veroorzaakt door somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten (SOLK). Huisartsen in achterstandswijken geven aan dat SOLK vaker voorkomt onder patiënten met een niet-westerse achtergrond terwijl zij deze klachten minder adequaat kunnen behandelen. Migrantenpatiënten geven op hun beurt aan dat het zorgaanbod bij dit type klachten hen onvoldoende helpt. Pharos werkt in dit project met

24


NHG, huisartsen en patiënten aan het verbeteren van de aansluiting tussen de hulpvragen en het zorgaanbod. Pharos heeft in 2013 de nieuwe SOLK standaard van het NHG becommentarieerd, waarna het NHG deze heeft aangepast. Daarnaast is de route om te komen tot een goede diagnose en behandeling van SOLK bij migranten aangepast. Met medewerking van de VU huisartsengeneeskunde en het NHG onderzoeken we de voorlopige effecten van deze nieuwe aanpak bij zowel huisartsen als patiënten. In 2013 vond een voormeting plaats bij artsen en patiënten. Na de training over de nieuwe werkwijze vindt in 2014 wederom een meting plaats over het voorlopige effect ervan. Bekeken wordt of er sprake is van verbeterde arts-patiënt relatie en communicatie, snellere klachtverheldering, grotere acceptatie en vertrouwen in de gestelde diagnose en behandeling, geruststelling van patiënten met betrekking tot de ernst van de aandoening, effectief gebruik van zorg en daarmee kostenbesparing (minder verwijzingen naar de tweede lijn, op termijn afname van consulten bij de huisarts) en gezondheidswinst. Bij positieve resultaten van deze pilotstudie willen we in een vervolgproject een gecontroleerde trial (RCT) uitvoeren om te toetsen of de effecten daadwerkelijk zijn toe te schrijven aan het nieuwe instrument. Op basis van de RCT kunnen uitspraken gedaan worden over de (kosten)effectiviteit van de nieuwe interventie en kan deze opgenomen worden in de databank van effectieve interventies. Doel Verbeteren van de zorg aan migranten patiënten met somatische onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten (SOLK) in de eerstelijn. Activiteiten 2014  Feedbackbijeenkomsten met de betrokken huisartsen uit Haarlem en Utrecht om hun mening en input te vragen op de ontwikkelde SOLK vraagroute en sociale kaart.  Ontwikkeling en uitvoering training voor deelnemende huisartsen in gebruik van de ontwikkelde SOLK tool.  Bijstelling van de SOLK tool en testen ervan binnen acht huisartsenpraktijken en hun SOLK patiënten in beide steden.  Bijeenkomst organiseren met de begeleidingscommissie.  Plan van aanpak maken in samenwerking met het NHG voor implementatie en borgen van de ontwikkelde aanpak.  Bekendheid geven aan het project o.a. door een publicatie over de eerste resultaten te maken. Resultaat 2014  Een SOLK interventie voor huisartsen is ontwikkeld voor gebruik bij behandeling van migranten met somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten.  Met het NHG zijn afspraken gemaakt over de implementatie ervan middels trainingen en de verspreiding binnen de eerstelijn.  Publicatie van de resultaten is verschenen in vakblad van huisartsen en bekendheid over het project is gegeven op relevante sites en congressen.  Financiering is gezocht voor uitvoering van de RCT. Samenwerkingspartners VUmc afdeling. Huisartsgeneeskunde, Nederlands Huisartsen Genootschap, Universiteit Nijmegen, Nederlands Paramedisch Instituut (NPI), Universiteit Wageningen, gezondheidscentra in Utrecht en


25

Haarlem, de Regionale ondersteuningsstructuren (ROS'en) Stichting Eerstelijn Haarlem en omgeving (SEHO), migrantensleutelfiguren, GGD en zorgverzekeraars. Looptijd Augustus 2012 t/m februari 2015. Financiering Een beperkt deel van dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering. Financiering is voornamelijk verkregen bij Stichting Achmea Gezondheidszorg en Stichting Gezondheidszorg Spaarneland.

5. Inzet social media om deelname van allochtone vrouwen aan het bevolkingsonderzoek borstkanker te vergroten De deelname aan het bevolkingsonderzoek naar borstkanker door vrouwen tussen de 50 en 75 jaar van Marokkaanse of Turkse komaf in Nederland is lager dan die van Nederlandse vrouwen (respectievelijk 54%, 62% en 83%). Deelname aan de screening redt levens en bespaart kosten van complexe behandelingen. Pharos ontwikkelde een businesscase waaruit blijkt dat verhoging van de deelname van deze vrouwen aan borstkankerscreening met 10- 25%, leidt tot 17 gewonnen levensjaren per voorkomen sterfgeval. In dit project onderzoeken we de effectiviteit van het inzetten van social media bij preventieve interventies. In de afgelopen 2 jaar voerde Pharos een drietal social media campagnes uit over het bevolkingsonderzoek naar borstkanker, samen met Marokko Media. De campagnes richten zich op de jongvolwassen kinderen (18 tot 35 jaar) van de vrouwen die worden opgeroepen. Deze jongvolwassenen spelen een rol bij het informeren over en stimuleren van hun moeders om deel te nemen aan de screening. Aan de online voorlichtingscampagne is een voormeting (september 2012) en nameting (voorjaar 2015) verbonden. Deze geven ons inzicht in het effect van de campagne op het kennisniveau en de attitude ten aanzien van het borstonderzoek. Doelen  Verhogen van de mate van geïnformeerde besluitvorming onder vrouwen van Turkse en Marokkaanse afkomst over al dan niet deelname aan het bevolkingsonderzoek naar borstkanker.  Duidelijk is of en hoe social media op het terrein van preventieve interventies zoals het bevolkingsonderzoek in te zetten zijn. Activiteiten 2014  DuizendMoeders website, Facebook en Twitter, communities tijdens het project up to date houden.  Nametingen uitvoeren en analyseren gegevens voor- en nameting in het kader van de effecten op kennisniveau, attitude en gedragsintentie over borstkanker en het bevolkingsonderzoek onder vrouwen van Turkse en Marokkaanse afkomst in de leeftijd van 18 tot 35 jaar.  Inbrengen internationale kennis op dit gebied.  Bespreken resultaten en conclusies met samenwerkingspartners en adviesgroep.  Bekendheid geven aan de resultaten van het project via relevante sites.

26


Resultaten 2014  Er is inzicht in het effect van deze social media interventie rondom borstkankerscreening.  Conclusies zijn getrokken over de effectiviteit van de inzet van social media bij dergelijke preventieve interventies.  De analyse is besproken met de samenwerkingspartners en de adviesgroep.  De resultaten zijn bekend gemaakt aan andere bij preventie betrokken partijen en collega kenniscentra en verspreid middels een artikel in vakbladen en op relevante sites. Samenwerkingspartners Marokko Media, RIVM, CVB, Mamma Rosa, Pink Ribbon, Erasmus Universiteit, Universiteit Bieleveld in Duitsland, Rotterdams centrum voor diversiteit. Looptijd Het project startte eind 2011 en loopt tot halverwege 2014. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met financiering van KWF Kankerbestrijding, Stichting Achmea Gezondheidszorg en een beperkte bijdrage vanuit de VWS financiering.

6. Verbeteren van ziekenhuiszorg voor migranten en laaggeletterden Ziekenhuizen zijn steeds op zoek naar innovaties die de kwaliteit en effectiviteit van zorg verhogen en kostenbesparing opleveren. Daarbij spelen zij in op de demografische ontwikkelingen en de samenstelling van hun patiëntenbestand. Laaggeletterde patiënten en migranten scoren systematisch lager op de voor ziekenhuizen belangrijke parameters, te weten:  Kwaliteit en uitkomsten van zorg (patiëntuitkomsten en patiëntveiligheid).  Doelmatigheid van zorg en kostenbeheersing.  Patiënttevredenheid. Met relatief weinig investering kan verbetering bereikt worden op de resultaten van ziekenhuizen bij deze groep patiënten. Een en ander is voor het ministerie van VWS, ZonMw (Programma Winst door Verschil) en Pharos aanleiding geweest om via een tweetal business cases inzichtelijk te maken welke verbeteringen denkbaar zijn in de ziekenhuiszorg voor migranten en wat daarvan de mogelijke opbrengst is. Deze business cases zijn in 2013 gepubliceerd en gepresenteerd aan ziekenhuisbestuurders. In 2014 wordt naar verwachting in een aantal ziekenhuizen een pilot gestart om de in de business cases voorgestelde interventies uit te testen en te implementeren. Doel Kwaliteitsimpuls geven aan de ziekenhuiszorg voor laaggeletterde patiënten en migranten door de inzet en verdere ontwikkeling en onderbouwing van gecombineerde interventies. Activiteiten 2014  Aantal ziekenhuizen benaderen voor participatie in pilots.  Uitvoeren en monitoren pilots met een combinatie van interventies, passend bij de specifieke situatie per ziekenhuis (2014-2016).


27

 

Tussentijds delen van kennis met andere ziekenhuizen onder andere via digitale platforms. Ontwikkeling strategie voor verbreding naar andere ziekenhuizen.

Resultaten 2014  In 2 tot 4 ziekenhuizen is gestart met de verbetertrajecten.  Er is inzicht in de eerste resultaten en opbrengst.  Overige ziekenhuizen zijn hiervan op de hoogte gebracht. Samenwerkingspartners ZonMw, ziekenhuizen en VNZ. Looptijd 2014 - 2018. Financiering Het project kan alleen worden uitgevoerd indien financiering wordt verkregen van ZonMw en betreffende ziekenhuizen.

7. Borgen kennis in sturingsinstrumenten voor kwaliteit De gewone sturingsinstrumenten zoals zorgstandaarden, richtlijnen, kwaliteitscriteria zijn in te zetten voor het duurzaam verbeteren van de kwaliteit en effectiviteit van zorg en preventie voor lage ses groepen en migranten. Door structureel elementen op te nemen die van belang zijn voor effectieve zorg aan hen wordt kennis op dit terrein geborgd in de reguliere instrumenten. Dergelijke aanpassingen van sturingsinstrumenten vragen om het langdurig agenderen van het belang ervan. Resultaten doen zich over het algemeen pas op langere termijn voor doordat de aanpassingscyclus van sturingsinstrumenten vele fasen kent. Belangrijkste partner hierbij is het Kwaliteitsinstituut/NZI, waarmee Pharos een goede samenwerking heeft opgebouwd. Pharos adviseert het instituut over het opnemen van kennis rondom genoemde patiëntgroepen in richtlijnen en standaarden. Daarnaast werken we op dit terrein samen met organisaties zoals het NCJ, NJi, KNMP en NHG. Ook met hen vullen wij standaarden en richtlijnen aan. Wat de huisartsenzorg betreft hebben we de afgelopen jaren al aardig wat stappen gezet samen met het NHG en een speciale adviescommissie van huisartsen bij Pharos. In overleg met deze commissie worden kennis en ervaring vertaald naar richtlijnen, curricula en producten. Doel Stimuleren dat in zorgstandaarden, richtlijnen en andere kwaliteits- en veiligheidsinstrumenten, relevante kennis en informatie opgenomen wordt met betrekking tot de zorg aan cliënten met een beperkte gezondheidsvaardigheden/laaggeletterdheid en migrantencliënten. Activiteiten 2014  Continueren van overleg met het Kwaliteitsinstituut.  Advies geven aan en agendasetting bij beroepsorganisaties van professionals (bijvoorbeeld het NHG, V&VN en KNMP) over herziening van standaarden, richtlijnen of kwaliteitsindicatoren. Voorstellen tot aanpassing doen.

28


    

Voortzetten van de door Pharos en NHG in 2013 opgerichte nationale huisartsenwerkgroep. Bekendheid geven aan ontwikkelingen en kennis rondom richtlijnen en standaarden. Kennisuitwisseling binnen (inter)nationale netwerken op het terrein van zorg aan laaggeletterden/mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden en cultuursensitieve zorg. Voorzitterschap van de Special Interest Groep Migrant Care voortzetten en organiseren van een workshops tijdens WONCA. Agenderen op (inter)nationaal niveau van de toegankelijkheid en kwaliteit van de zorg voor lage ses groepen en migranten (o.a. middels de EUPHA).

Resultaten 2014  Het Kwaliteitsinstituut is geadviseerd over borging van aandacht voor etnisch en sociaal economische diversiteit.  Beroepsorganisaties zijn geadviseerd over op welke wijze in zorgstandaarden en richtlijnen aandacht besteed kan worden aan etnisch culturele verschillen en verschillen ten gevolge van laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden.  Er is internationaal kennis uitgewisseld op dit terrein. Samenwerkingspartners Nederlands zorginstituut (NZI), CBO, Platform zorgstandaarden, IGZ, DiversityRX, COST netwerk, EUPHA sectie migrant health, ministerie van VWS, NHG, KNGF, V&VN, KNMP, Landelijk Huisartsen Vereniging (LHV), Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), Huisartsen, adviescommissieleden van het programma diversiteit in de huisartsenzorg van Pharos, ROS'en, Regionale huisartsenverenigingen, Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM), Lokale en Landelijke Achterstandsfondsen, VWS directie geneesmiddelen, KNMP, CVZ, Huisartsenposten, Regionale huisartsen vereniging, Nederlandse Vereniging van doktersassistenten (NVDA), Nederlandse vereniging van Praktijkondersteuners (EADV), Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN), lokale en landelijke achterstandsfondsen, Huisartsenopleidingen. Looptijd 2014 - 2018. Financiering Deze activiteiten worden uitgevoerd met VWS financiering.

8. Academische werkplaats Migranten en Gezondheid De werkplaats fungeert als een platform waarin praktijk en onderzoek elkaar ontmoeten en kennis uitwisselen. Verschillende afdelingen van universiteiten, onderzoeksinstituten en praktijkorganisaties nemen hieraan deel. Voor de praktijk relevante onderzoeksvragen worden zichtbaar gemaakt en resultaten uit onderzoek worden dichterbij de praktijk van de gezondheidszorg gebracht. Pharos initieert en organiseert hiertoe twee keer per jaar een netwerkbijeenkomst waarbij uitwisseling plaatsvindt tussen onderzoekers en zorgprofessionals, steeds rondom een actueel thema op het terrein van diversiteit en gezondheid.


29

Doel Het verbeteren van uitwisseling en afstemming tussen wetenschappelijk onderzoek en de praktijk van de gezondheidszorg. Activiteiten 2014  In twee bijeenkomsten uitwisseling laten plaats vinden tussen onderzoek en praktijk. Een van de bijeenkomsten zal gewijd worden aan werkzame elementen in de diabeteszorg voor lage ses groepen en migranten.  Deelnemen aan het door ZonMw gefaciliteerde onderzoekersnetwerk op het gebied van migranten en gezondheid.  Deelnemen aan de werkgroep Diversiteit van de Nederlandse Vereniging van Medische Opleidingen.  Bijhouden van alle proefschriften die verschenen in 2013 en 2014 op het terrein van diversiteit en gezondheid. De Pharos proefschriftprijs ‘Diversiteit en gezondheid’ van 2013 wordt uitgereikt in het voorjaar van 2014 aan het onderzoek met de meeste relevante resultaten voor de praktijk.  De resultaten van het winnende proefschrift onder de aandacht brengen van zorgprofessionals middels een publicatie en via sociale media (linkedIN, Twitter, link op website). Resultaten 2014  Via de werkplaats zijn vragen van onderzoekers en professionals uit de praktijk aan elkaar verbonden en is gezamenlijk de state of the art besproken.  Er is kennis uitgewisseld via de werkgroep Diversiteit van de Nederlandse Vereniging van Medische Opleidingen en het onderzoeksersnetwerk van ZonMw  De tweede proefschriftprijs ‘Diversiteit en gezondheid’ is uitgereikt. Een publieksvriendelijke versie met aanbevelingen voor de praktijk is verspreid via social media. Deelnemers Universitaire afdelingen voor onderzoek en onderwijs Amsterdam School for Social science Research, AMC afdeling sociale geneeskunde VU medisch centrumafdeling Metamedica, BMG Erasmus MC Rotterdam, European Research Centre on Migration and Ethnic Relations (Universiteit Utrecht), LUMC (Leiden) afdeling public health en geneeskunde, UMC St. Radboud Nijmegen afdeling eerstelijnsgeneeskunde (vrouwenstudies medische wetenschappen, huisartsgeneeskunde en sociale geneeskunde). Praktijkorganisaties in de curatieve of preventieve zorg: Gezondheidscentrum Vaillantplein Den Haag, Zorggroep Almere, GGD Amsterdam, GGD Den Haag, GGZ Drenthe, BAVO-Europoort (GGZ Rijnmond), I-Psy, GGZ Atrecht, Netwerk van huisartsen. Landelijke organisaties NIVEL, NHG, Vilans, ZonMw. Financiering Deze activiteit wordt uitgevoerd met VWS financiering.

30


9. Actuele zaken en beleidsadvisering Met grote regelmaat worden actuele kennis- en beleidsadviesvragen gesteld die binnen het programma beantwoord worden. Doel Het op geleide van actuele ontwikkelingen, adviseren van (lokale) partners, zorg- of overheidsinstellingen en beroepsgroepen. Activiteiten 2014  Nieuwe signalen uit het veld onderzoeken op hun relevantie.  Reageren op actuele kennis- en beleidsadviesvragen.  Reageren op vragen en adviseren over de inzet van tolken.  Deelnemen aan bijeenkomsten van kennis en expertisecentra zoals Dianet (dialysezorg) en de programmacommissie Borstkanker van het RIVM.  Deelnemen aan begeleidingscommissies, onder andere: - Prepgo studie (Lectoraat Leefstijl en gezondheid van de HU). Dit project richt zich op pijnrevalidatie bij patiënten met lage gezondheidsvaardigheden. - Alliantie gezondheidsvaardigheden, lid van de stuurgroep.  Coördinator en trekker van het platform zelfmanagement (het platform zelfmanagement is tevens werkgroep van de Alliantie gezondheidsvaardigheden). Resultaten 2014  Op geleide van actuele ontwikkelingen en op vraag zijn partijen op een adequate en eigentijdse wijze voorzien van (op maat) advies en kennis. Financiering: Deze activiteiten worden uitgevoerd met VWS financiering.


31

32


4. Jeugd en gezondheid Meerjarenprogramma 2014-2018

Inleiding Met de meeste kinderen in Nederland gaat het goed. Meer dan 80% van de kinderen en jongeren ervaart hun gezondheid als (zeer) goed, meer dan 90% voelt zich (zeer) gelukkig en is (zeer) tevreden met de eigen leefsituatie (CBS, 2012). Het is met name de jeugd uit een deel van de gezinnen met een migrantenachtergrond en/of een lage SES die beperktere mogelijkheden op een goede ontwikkeling heeft. Kinderen deze mogelijkheden bieden is op de eerste plaats een taak van ouders. Zij kunnen daar op enig moment ondersteuning bij nodig hebben. Ook ouders met een lage SES en/of migrantenachtergrond geven aan behoefte te hebben aan ondersteuning bij de opvoeding maar krijgen die vaak te laat of te weinig door gebrekkige aansluiting van het aanbod. Professionals constateren dat ze moeite hebben met het tijdig en goed bereiken van deze ouders. In dit meerjarenprogramma wil Pharos er aan bijdragen dat deze situatie verbetert, door activiteiten uit te voeren zowel gericht op de ouders als op de professionals. Daarbij gaat het er om dat alle lichte vormen van ondersteuning ook voor deze ouders en kinderen zo effectief mogelijk worden ingezet en benut opdat inzet van te zware vormen van zorg wordt voorkomen. Hiermee sluiten we aan bij het beleid en de transitie van de hele jeugdhulpverlening naar gemeenten, waarbinnen het versterken van eigen kracht en het terugdringen van het gebruik van zwaardere vormen van zorg een belangrijke rol spelen. In de hulpverlening aan gezinnen met lage SES en/of een migrantenachtergrond blijken laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden grote impact te hebben op het effect en succes van de hulpverlening. In 2014 ondersteunen en trainen we gemeenten, Centra voor Jeugd en Gezin (CJG) en (sociale) wijkteams in effectievere communicatie met deze groepen. Ook de informatie op Opvoeden.nl maken we voor laaggeletterden toegankelijk. Vanuit de gedachte ‘licht waar mogelijk en alleen zwaar als het moet’ ondersteunen we de gemeente bij een goede inzet van Eigen Kracht Conferenties bij gezinnen met een migranten en/of lage SES achtergrond. Met bestuurders van de Associatie Jeugdzorg starten we in 2014 vanuit dezelfde optiek een traject gericht op het onderbouwen van lichte, ambulante vormen van jeugdhulpverlening voor lage SES gezinnen en migrantengezinnen. We doen dit samen met een klein aantal gemeenten en jeugdzorgaanbieders. We werken met veel partijen samen aan een beter afgestemde gezondheidsbevordering van kinderen op school. Met partners willen we een integraal programma voor het basisonderwijs samenstellen, in het kader van de doorlopende leerlijn voor gezondheidsonderwijs die het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling (SLO) ontwikkelt. In 2014 gaan we door met het borgen van kennis in richtlijnen voor jeugdzorg en jeugdgezondheidszorg. Met NJi en NCJ hebben we daar afspraken over en werken we daarin samen.


33

Aan al deze zaken werkt Pharos uiteraard niet alleen, maar in nauwe samenwerking met diverse partners, zorgaanbieders, gemeenten, migrantenorganisaties, andere kenniscentra en ZonMw. Zoals ook op de vorige pagina vermeld, hebben we met het NCJ en NJi samenwerkingsafspraken. Met de thema-instituten in LOT-i verband werken we samen aan gezonder gedrag van de jeugd. Pharos zet haar expertise in, in de werkgroepen Jeugd en Publiekscommunicatie van het LOT-i en vraagt daarin nadrukkelijk aandacht voor migranten- en lage ses jeugd. Ook sluiten we waar mogelijk aan bij de Jeugdimpuls. Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat:  de eigen kracht van jongeren en ouders met een lage SES en/of migrantenachtergrond versterkt en benut wordt.  het aanbod opvoedingsondersteuning, gezinnen met lage SES en/of een migrantenachtergrond in gelijke mate of goed bereikt.  migrantenjongeren en jongeren met beperkte gezondheidsvaardigheden op een efficiënte wijze gebruik maken van het zorgen preventie aanbod dichtbij huis waardoor zwaardere vormen van zorg minder vaak gebruikt worden.  kinderen en jongeren die nu niet voldoende bewegen gaan voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen.  gezondheidsbevordering op scholen effectief is voor kinderen uit lage SES en/of migranten-gezinnen.  iedere jeugdhulp en -zorgverlener rekening houdt met de diversiteit van de jeugdpopulatie.

Activiteiten meerjarenprogramma Jeugd en gezondheid Thema: Gewoon opvoeden, eigen kracht en lichte hulp dichtbij huis 1. Ondersteunen Gemeenten, CJG’s en (sociale) wijkteams in het omgaan met cliënten met laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden In 2013 bleek uit gesprekken met ambtenaren, managers en professionals dat binnen CJG’s, (sociale) wijkteams en gemeenten nog onvoldoende rekening gehouden wordt met de impact van laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden. Gesprekspartners bleken zich er niet van bewust dat laaggeletterde ouders misschien wel kunnen lezen maar in de praktijk formulieren, folders, en websites niet kunnen begrijpen. Ook wisten zij vaak niet dat veel mondelinge voorlichtingen niet geschikt zijn voor cliënten met beperkte gezondheidsvaardigheden en een lage scholingsachtergrond (<MBO-2).Taalbarrières bij migranten vanwege een beperkte beheersing van het Nederlands zijn wel bekend. Maar professionals en organisaties weten vaak niet hoe ze met cliënten met een beperkte beheersing van het Nederlands beter kunnen communiceren. Ons streven is dat in 2016 80% van de gemeenten, CJG’s en wijkteams op de hoogte is van de hulpmiddelen om beter met deze groep cliënten te kunnen communiceren.

34


Doel  

CJG’s, (sociale) wijkteams en gemeenten zijn beter op de hoogte van de invloed van beperkte gezondheidsvaardigheden en laaggeletterdheid in de communicatie met cliënten. CJG’s, (sociale) wijkteams en gemeenten weten hoe ze hun hulpaanbod aan deze cliënten effectiever kunnen maken.

Activiteiten 2014  Nader onderzoek naar specifieke behoeften CJG’s, (sociale) wijkteams, gemeenten.  Voorlichting en adviezen aan CJG’s, (sociale) wijkteams en gemeenten over impact van laaggeletterdheid, beperkte gezondheidsvaardigheden en/of beperkte beheersing van het Nederlands en hoe hier adequaat mee om te gaan.  Ontwikkelen van hulpmiddelen voor CJG’s, (sociale) wijkteams en gemeenten voor de communicatie met cliënten met laaggeletterdheid, beperkte gezondheidsvaardigheden en/of beperkte beheersing van het Nederlands. Te denken valt aan snelle screeningsinstrumenten en checklists voor het inschatten van geletterdheid en gezondheidsvaardigheden en instructies voor het toegankelijk maken van (digitaal) informatiemateriaal.  Artikel in Tijdschrift voor CJG professionals. . Resultaten 2014  CJG’s, (sociale) wijkteams en gemeenten zijn beter toegerust voor communicatie met cliënten met laaggeletterdheid, beperkte gezondheidsvaardigheden en/of beperkte beheersing van het Nederlands. In 2016 is 80% van de gemeenten, CJG’s en wijkteams op de hoogte van de hulpmiddelen om beter met deze groep cliënten te kunnen communiceren. Samenwerkingspartners CJG Zeist en andere CJG’s, (sociale) wijkteams, gemeenten. Looptijd 2014 - 2016. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering. 2. Trainingen en e-learning module professionals van CJG’s, (sociale) wijkteams en gemeenten Professionals van CJG’s, (sociale) wijkteams en gemeenten werken steeds meer samen met ouders en bewoners in de wijk. Om die samenwerking vruchtbaar te laten zijn is het van belang dat de professionals bepaalde competenties verder ontwikkelen:  outreachend werken, dat wil zeggen ouders en bewoners met lage SES opzoeken op de plekken waar deze regelmatig samenkomen (vindplek).  de vaardigheden om aan te sluiten bij de gezondheidsvaardigheden, de geletterdheid en de beheersing van het Nederlands van verschillende cliënten: communicatie op maat.


35

De afgelopen jaren hebben we veelvuldig met succes de training ‘Heb ik het goed uitgelegd gegeven’. Deze is bedoeld voor professionals die werken met laaggeletterde cliënten, met beperkte gezondheidsvaardigheden en/of een beperkte beheersing van het Nederlands. Inmiddels is de inhoud van de training omgezet in een elearning module. De technische vormgeving ervan vindt in 2014 plaats.* Activiteiten 2014  Trainingen organiseren voor professionals van CJG’s, (sociale) wijkteams en gemeenten om de hierboven beschreven competenties te verhogen.  Maken van de e-learning module ‘Heb ik het goed uitgelegd’.* Resultaten 2014  Het aanbod van de trainingen is bekend bij de CJG’s, (sociale) wijkteams en gemeenten. De trainingen zijn op geleide van de vraag uitgevoerd.  De e-learning module is beschikbaar gesteld en bekend gemaakt bij alle professionals werkzaam bij CJG’s en wijkteams.* Samenwerkingspartners CJG, (sociale) wijkteams, gemeenten. Looptijd 2014 -2016. Financiering De trainingen worden door afnemers betaald. * Voor de e-learning module wordt elders financiering gezocht.

3. Opvoeden.nl toegankelijker maken voor laaggeletterden/laagopgeleiden De Stichting Opvoeden.nl heeft vanuit de publieke verantwoordelijkheid van de Rijksoverheid tot doel: het bevorderen van het gezond opvoeden, opgroeien en ontwikkelen van een jong kind door het online aanbieden van eenduidige gevalideerde informatie voor ouders/opvoeders en jongeren. Daartoe beheert de Stichting een landelijke CJG informatiebank met eenduidige en gevalideerde content over opvoeden, opgroeien en gezondheid. Deze content wordt geschreven door professionals, in principe op B1- niveau. In de praktijk blijkt dat de informatie vaak toch te moeilijk is voor mensen met een lage opleiding of laaggeletterdheid. De teksten zijn te ingewikkeld, te lang en te talig. Om ook deze groep ouders/opvoeders beter te bereiken met de informatie is het nodig meer gebruik te maken van beeldmateriaal als ondersteuning bij eenvoudige teksten. Het beeldmateriaal kan ook door professionals gebruikt worden bij opvoedondersteuningsprogramma’s. In 2013 heeft Pharos op verzoek van Opvoeden.nl meerdere teksten vereenvoudigd. Hier gaan we in 2014 mee door. Daarnaast heeft Opvoeden.nl Pharos gevraagd bepaalde informatie meer visueel uit te beelden. Doel Toegankelijk maken van de gevalideerde informatie van Opvoeden.nl voor ouders en opvoeders met beperkte opleiding of laaggeletterdheid.

36


Activiteiten 2014  In overleg met Opvoeden.nl 5-10 onderwerpen selecteren die in aanmerking komen voor vereenvoudiging. Het aantal onderwerpen is afhankelijk van het aantal kernboodschappen.  In overleg met de eigenaar van het onderwerp de kernboodschappen vaststellen.  Voor ieder onderwerp de tekst aanpassen voor de doelgroep laaggeletterden en voorstellen doen voor ondersteunende illustraties.  De vormgever begeleiden bij het maken van de illustraties. Resultaten 2014  Tenminste 5 onderwerpen uit Opvoeden.nl zijn toegankelijk gemaakt voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Samenwerkingspartners Opvoeden.nl en alle daaraan deelnemende organisaties, vormgever die bekend is met werk voor laaggeletterden. Looptijd 2014 en wellicht 2015. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering.

4. Stimuleren vroegtijdige hulp voor jongeren met een licht verstandelijke beperking ( LVB) en psychische problematiek De gemeente Rotterdam wil de oververtegenwoordiging van jeugdige migranten in de J-GGZ, Jeugdzorg+ en Justitionele Jeugdinrichtingen verminderen. Vaak hebben jongeren die in deze zorg terecht komen een licht verstandelijke beperking (LVB). Daarom wil de gemeente dat ouders eerder hulp zoeken voor kinderen met LVB en/of psychische problematiek. Dit gebeurt momenteel te laat door onwetendheid, schaamte, eerst hulp zoeken in eigen netwerk, niet weten waar je met je vraag terecht kunt, denken dat het wel overgaat, het verkeerd labelen van de klachten en het niet herkennen van de signalen. De gemeente Rotterdam wil deze problematiek in samenwerking met meerdere organisaties op wijkniveau aanpakken. Hiervoor is een convenant ondertekend door: de gemeente Rotterdam. voorlichters gezondheid, Parnassia-groep, directie Veiligheid van de gemeente Rotterdam, MEE, i-psy, Stadsregio RR, RIAGG Rijnmond, Rotterdamse Kenniscentrum Diversiteit, de gemeenten Nijmegen, Gouda en Ede, ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Pharos. Pharos traint in dit project professionals om de communicatie met de doelgroep – met name migranten met een lage scholingsachtergrond - te verbeteren. Professionals kunnen hierdoor aansluiten bij de doelgroep, cliënten voelen zich beter begrepen en haken niet vroegtijdig af. Activiteiten 2014  Aanpassen en aanvullen van de bestaande training ‘effectief communiceren/cultuursensitief werken’ voor professionals die werken met jongeren met LVB en psychische problematiek. Daarbinnen extra aandacht voor onderwerpen als opvoedingswaarden en normen en beleving van handicap.  Ontwikkelen van een ‘train de trainer’ module.


37

 

Opleiden van 10 trainers die deze training kunnen geven. Deze trainers komen uit verschillende J-GGZ organisaties, transfercentrum van de Hogeschool Rotterdam enzovoort. Assisteren bij de uitrol trainingen, training professionals uit wijkteams, CJG, J-GGZ, huisartsen, POH, onderwijs, en politie. Ook worden mogelijk medewerkers van Jongerenloket en Sociale Dienst die contacten hebben met migranten, getraind.

Resultaten 2014  Training ‘Effectief communiceren met laagopgeleide migrantenouders met kinderen met LVB problematiek.  Een train de trainer module van deze training.  10 opgeleide trainers die deze training verder kunnen uitrollen. Samenwerkingspartners Gemeente Rotterdam, I-psy, Riagg, MEE. Looptijd 1 oktober 2013 tot 1 juni 2015 (20 maanden). Financiering Voor dit project is financiering aangevraagd bij EIF met cofinanciering van VWS.

5. Versterken van eigen kracht in jeugdhulpverlening Met dit project wil Pharos bijdragen aan laagdrempelige, vroegtijdige en passende hulp voor kinderen en ouders met een migranten en/of lage SES achtergrond (maatschappelijke outcome). In de transitie van taken naar gemeenten en het gedachtengoed van de WMO wordt de nadruk gelegd op zelfredzaamheid. Dit sluit goed aan op de visie en praktijk van Eigen Kracht-conferenties (EK-c’s). Deze houden een radicale kanteling van de verhouding tussen burgers en professionals in: de professional stelt zich op als dienstverlener en werkt in opdracht van de burger/de familie. Hierdoor liggen de verantwoordelijkheid en het vinden van de oplossingen bij het gezin en het netwerk. Bovendien wijst een aantal onderzoeken uit dat de inzet van EK-c’s kostenbesparend is omdat veel problemen in een vroeg stadium worden aangepakt, waardoor zwaardere hulp niet nodig is. In 2012-2013 heeft Pharos een landelijk onderzoek gedaan naar Eigen Kracht-conferenties. De centrale vraag was wat de ervaringen van migrantengezinnen zijn met deze conferenties, voor welke problemen ze worden ingezet en met welke resultaten. Hiertoe hebben we – in samenwerking met de Eigen Kracht Centrale – coördinatoren en deelnemers van de conferenties geïnterviewd. De gemeente Rotterdam heeft voor het jaar 2013 185 Eigen Krachtconferenties ingekocht, hiervan worden er 50 ingezet in het domein jeugd. Partnerorganisaties hierbij zijn Bureau Jeugdzorg en MEE. Om de EK-c’s t.b.v. jeugdzorg zo efficiënt en veilig mogelijk in te zetten, wil de gemeente Rotterdam meer inzicht krijgen in de vragen bij wie, onder welke condities, bij welke problemen en in welk stadium een EK-c effectief is. Dit eventueel in vergelijking met andere (preventieve) aanpakken waarbij het concept ‘eigen kracht’ centraal staat. Voor dit onderzoek zal Pharos samenwerking zoeken met het activiteitenprogramma van de Wmo-werkplaats Rotterdam (2014 - 2015). De centrale probleemstelling van het activiteitenprogramma is hoe en in

38


welke mate praktijken/interventies als Eigen Kracht-conferenties bijdragen aan het zelfredzaam worden van de burger en welke lessen men hieruit kan trekken voor de (opleiding van nieuwe) professionals. Doel  

Professionals in de jeugdzorg binnen de gemeente Rotterdam zijn op de hoogte van het ‘palet’ van aanpakken/interventies die eigen kracht van gezinnen en hun netwerk versterken. De professionals zijn in staat gezinnen geschikte hulp te bieden passend bij het probleem, de doelgroep en de specifieke omstandigheden.

Activiteiten 2014  Vergelijkend onderzoek naar de werkzame elementen van EK-c’s en andere interventies aan gezinnen waarbij eigen kracht en gebruik van het netwerk centraal staan (onder andere Familie Netwerk Beraad, Gezinscoaching).  Adviseren van gemeente en jeugdprofessionals bij welke problemen, bij welke doelgroep en onder welke omstandigheden welke aanpak geschikt is.  Ontwikkelen van prestatie-indicatoren van EK-c’s als basis voor inkoopcriteria voor de gemeente Rotterdam.  Ontwikkelen van een gebruiksvriendelijke ‘menukaart’ voor jeugdprofessionals en gemeente zodat men, in overleg met het betreffende gezin, passende ondersteuning kan bieden. Resultaten 2014  Inzicht in de werkzame elementen van EK-c’s en andere interventies aan gezinnen waarbij eigen kracht en gebruik van het netwerk centraal staan.  Advies/menukaart (inclusief prestatie-indicatoren) voor de gemeente Rotterdam, en professionals in de jeugdhulpverlening over het inzetten van interventies ter versterking van eigen kracht bij diverse vormen van jeugdproblematiek.  In 2015 worden de resultaten van dit project beschikbaar gesteld voor andere gemeenten. Samenwerkingspartners WMO-werkplaats Rotterdam (Hogeschool Rotterdam en Hogeschool Inholland, Gemeente Rotterdam, Maatschappelijke Ontwikkeling (Jeugd, Onderwijs & Samenleving en Welzijn & Activering), Eigen Kracht Centrale Zwolle en EK-regiomanagers R’dam. Looptijd 2014 – 2015. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering en mogelijk aanvullende financiering van de Gemeente Rotterdam.

6. Businesscase jeugdzorg voor migrantenjongeren De nieuwe Jeugdwet moet de jeugdzorg beter en goedkoper maken. De bedoeling is zwaardere vormen van jeugdzorg te voorkomen en waar nodig te kiezen voor lichte ondersteuning. De sleutel ligt in preventieve aanpakken maar juist die blijken nog niet succesvol bij de groepen waar de problemen het grootst zijn. In de statistieken zijn migrantenjongeren al


39

langere tijd oververtegenwoordigd in de forensische, specialistische en zwaardere jeugdzorg en ondervertegenwoordigd in lichtere vormen van jeugdzorg. Tegelijkertijd laten verschillende jeugdzorginstellingen en ook de uitkomsten van het ZonMw programma Diversiteit in Jeugdbeleid zien dat er wel degelijk goede voorbeelden zijn van lichte vormen van (ambulante) hulp die rendement hebben bij migrantenjongeren. Hoe kunnen we er dan voor zorgen dat deze lichtere vormen van hulp breder worden ingezet en dat beschikbare kennis ook daadwerkelijk wordt gebruikt? Pharos en de Associatie Jeugdzorg (de Landelijke Vereniging voor bestuurders in de jeugdzorg) hebben het initiatief genomen om in 2014 een businesscase uit te werken die aannemelijk maakt dat lichte vormen van hulp terdege effect sorteren en dat jeugdzorgorganisaties met relatief geringe investeringen goede en ook kosteneffectieve resultaten kunnen behalen. Doel Ontwikkelen van een businesscase waarin wordt onderbouwd dat de inzet van laagdrempelige, ambulante aanpakken in de jeugdzorg bij migrantenjongeren maatschappelijk en financieel rendement oplevert. Activiteiten 2014  Opstellen van premisse en werven van een aantal gemeenten en jeugdzorgorganisaties die in het traject gaan participeren en bereid zijn gegevens en ervaringen aan te leveren.  Selecteren van psychische problematiek, aandoening of stoornis en uitwerken van geschikte interventie(s).  In kaart brengen van benodigde investeringen en voorziene opbrengsten.  Organiseren van verschillende brainstormsessies waarin inzichten en ervaringen van gemeenten en jeugdzorgorganisaties met de geselecteerde aanpak worden gedeeld.  Beschrijven van de uitkomsten en bevindingen aan de hand van een kosten-batenanalyse (businesscase).  Presenteren van de businesscase tijdens een landelijke bijeenkomst voor gemeenten en jeugdzorgorganisaties.  Aanbieden van een publicatie over de uitkomsten van het traject aan vakbladen voor jeugdzorg. Resultaten 2014  Inzicht in kosten en opbrengsten van lichte, ambulante interventies bij aanpak psychische problematiek migrantenjongeren.  Kennis hierover is breed verspreid onder gemeenten, jeugdzorgaanbieders en CJG’s. Samenwerkingspartners Associatie Jeugdzorg, enkele gemeenten en jeugdzorgorganisaties, NJi, ZonMw. Looptijd 2014 - 2015. Financiering Dit project is alleen mogelijk indien elders financiering wordt gevonden.

40


7. Aanpak seksueel misbruik in migrantengezinnen In Nederland is in de afgelopen decennia vanuit de overheid en het veld veel geïnvesteerd om seksueel misbruik in het gezin aan te pakken. Dit heeft zijn vruchten afgeworpen: het misbruik is bespreekbaar geworden, professionals zijn geschoold in signalering, er zijn meldcodes en er is een preventie- en zorgaanbod. In veel migrantenkringen is het onderwerp seksueel misbruik binnen het gezin echter nog vrijwel onbespreekbaar. Het Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders (SMN) heeft Pharos en Movisie gevraagd te helpen bij het verder bespreekbaar maken van dit taboe binnen de Marokkaanse gemeenschap. Preventie van seksueel misbruik of het eerder stoppen ervan kan voorkomen dat later zware psychische problematiek ontstaat. Doelen  Seksueel misbruik binnen het gezin beter bespreekbaar maken binnen: Marokkaanse migrantengemeenschappen. Turkse migrantengemeenschappen. Hindoestaanse gemeenschappen. Gemengde groepen met verschillende etniciteit.  Bijdragen aan preventie van seksueel misbruik binnen migrantengemeenschappen. Activiteiten 2014  Organiseren van voorlichtingen uitwisselingsbijeenkomsten in vier pilotsteden (Amsterdam, Den Haag, Eindhoven, Arnhem) met steeds circa 40 deelnemers uit de Marokkaanse, Turkse gemeenschappen en uit gemengde groepen.  Organiseren van vier follow-up bijeenkomsten, in elke stad één.  Ontwikkelen van een DVD over (allochtone) slachtoffers van seksueel misbruik en familieleden en/of vrienden uit de omgeving van het slachtoffer.  Ontwikkelen van een brochure over wat je als slachtoffer (en omgeving) van seksueel misbruik kunt doen en waar je terecht kunt voor hulp. Deze brochure wordt ook online ter beschikking gesteld.  Ontwikkelen van een handreiking voor de opzet van dergelijke bijeenkomsten.  Verspreiding van de handreiking onder welzijnsinstellingen, migrantenorganisaties en Centra voor Jeugd en Gezin. Resultaten 2014  Een voorlichterspool van 12 trainers met een Turkse, Marokkaanse of Hindoestaanse achtergrond die voorlichtings- en uitwisselingsbijeenkomsten kunnen verzorgen aan de doelgroepen en elk binnen de projectperiode 4 voorlichtingsbijeenkomsten verzorgen.  In totaal worden 48 voorlichtingsbijeenkomsten verspreid over het land georganiseerd.  Circa 1200 mensen uit de doelgroep zijn direct in de voorlichtingen bereikt (circa 25 deelnemers per bijeenkomst).  Circa 2400 mensen uit de doelgroep zijn indirect bereikt. Deelnemers delen in de directe omgeving kennis uit de voorlichtingen met tenminste 2 personen.  Een module train-de-voorlichter is ontwikkeld en beschreven.  Een toolkit met alle ins en outs voor de organisatie van bijeenkomsten over dit taboeonderwerp is beschikbaar voor


41



andere organisaties. De toolkit zal op de websites van alle betrokken partijen te vinden zijn. De materialen kunnen gedownload worden. Met betrokken migrantenorganisaties en lokale en landelijke instanties zijn afspraken gemaakt over de borging van het voorlichtingsaanbod en het blijvend inzetten van de getrainde voorlichters.

Samenwerkingspartners Movisie, SMN, Stichting Hindustani, Inspraakorgaan Turken (OIT) en HTIB, VSK. Looptijd 2014 - 2015. Financiering Voor dit project is elders financiering aangevraagd, bij toekenning wordt beperkte VWS financiering ingezet.

8. Toeleiding Marokkaans-Nederlandse jongvolwassenen met schizofrenie of verwante psychotische stoornissen naar reguliere zorg Bij Marokkaanse Nederlandse jongvolwassenen komen schizofrenie en verwante psychotische stoornissen vijf tot zeven keer zo vaak voor als bij autochtone Nederlanders. Het vaker voorkomen betekent echter niet dat de aandoening eerder gediagnosticeerd wordt. In Amsterdam bleek de duur van de onbehandelde psychose (DOP) voor autochtonen 7 weken, bij jongeren met een migrantenachtergrond maar liefst meer dan drie keer zo lang. Personen met psychotische stoornissen onderkennen vaak niet dat zij behandeling nodig hebben voor dit probleem. Het zijn doorgaans de ouders die de persoon toeleiden naar een behandeling. e Marokkaanse ouders, vaak van de 1 generatie, laag opgeleid en met een slechte beheersing van de Nederlandse taal, zijn daartoe minder in staat, ook omdat ze schizofrenie niet als ziekte (onder)kennen. Omdat met een langere DOP de prognose verslechtert, willen we met dit project jonge Marokkanen met een psychose, via intermediairs, thuiscoaches en hun familie, bewegen tot het zoeken van hulp. Doel Het bespoedigen van toeleiding naar reguliere zorg van MarokkaansNederlandse jongvolwassenen met een psychotische stoornis. Activiteiten Pharos 2014  Ontwikkelen van eenvoudig schriftelijk voorlichtingsmateriaal in de vorm van een beeldverhaal.  Voorlichting aan intermediairs en (laagopgeleide) familieleden van Marokkaans-Nederlandse jongvolwassenen met schizofrenie en andere psychotische stoornissen, over de ziekte zelf met het oog op vroegtijdige signalering.  Coaching, motivatie en praktische ondersteuning van de familieleden bij de begeleiding van de jongvolwassene en bij de toeleiding naar de reguliere zorg. Resultaten 2014  Voorlichtingsmateriaal is geproduceerd en verspreid via de GGZ kanalen en CJG’s.

42


 



25 voorlichtingsbijeenkomsten zijn gegeven aan intermediairs, om hen te leren signaleren en toe te leiden. Families van 30 jongvolwassenen met mogelijk een psychotisch stoornis zijn benaderd. 20 van deze families zijn gecoacht in het omgaan met de jongvolwassene en gemotiveerd tot het zoeken van hulp. Resultaten van het project zijn gemonitord en beschreven in een artikel dat wordt aangeboden aan diverse vakbladen.

Samenwerkingspartners Indigo, Ypsilon, Altrecht. Looptijd 2014. Financiering Voor dit project is elders financiering aangevraagd.

9. Ontwikkelen van een evaluatiesystematiek voor dienstverlening SOVEE SOVEE werkt aan de kansen voor kinderen en jongeren van 0 - 23 jaar door het bieden van begeleiding, advies, training en coaching aan jongeren, ouders, peuterspeelzalen, scholen en andere organisaties die met jeugd werken in de regio Amersfoort. Zij beschikken over voor- en vroegschoolse programma's, ontwikkelingsstimulering van kinderen, Brede School, opvoedondersteuning, voorkomen voortijdig schoolverlaten, zelfstandig leren wonen, aansluiting onderwijsarbeidsmarkt, aanpak probleemjongeren en het Centrum voor Jeugd en Gezin Amersfoort. Bij het afsluiten van trajecten wordt in de regel met jongeren en/of ouders geëvalueerd, meestal aan de hand van zelf ontworpen vragenlijstjes/gespreksonderwerpen. Tevredenheid met de dienstverlening is daar een belangrijk onderdeel van. De vragenlijsten zijn toe aan een kritische toets. Daarnaast gebeurt er weinig met de uitkomsten, soms krijgt alleen de betrokken medewerker of de teamleider deze onder ogen. De evaluaties worden veelal niet geaggregeerd naar projectniveau en zeker niet naar organisatieniveau. SOVEE heeft Pharos gevraagd samen met de betrokken hulpverleners een handzaam evaluatie-instrument te ontwikkelen dat inzicht geeft in het al dan niet behalen van de vooraf gestelde doelen. Pharos gaat tegelijkertijd na of de evaluatiesystematiek ook goed toepasbaar is voor lage ses en migrantencliënten. Doel Ontwikkelen van een evaluatie-systematiek die bruikbaar is in de praktijk van de jeugdhulpverlening en die rekening houdt met achtergrond van de cliënten. Activiteiten 2014  Samen met medewerkers van SOVEE een handzaam evaluatieinstrument ontwikkelen en uittesten. Resultaten 2014  Een evaluatie-instrument dat feedback oplevert op 3 niveau ‘s: per individuele hulpverlener, per project en op organisatieniveau.  Dit instrument ter beschikking stellen aan andere jeugdhulpverleningsorganisaties, in het kader van de professionalisering van de jeugdzorg.


43

Samenwerkingspartner SOVEE Amersfoort. Looptijd 2014. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering en ureninzet van SOVEE.

10. Richtlijnen jeugdzorg en jeugdgezondheidszorg Met de toenemende professionalisering van de beroepsgroepen in de jeugdzorg neemt ook het werken volgens richtlijnen toe. In de jeugdgezondheidszorg wordt al veel langer volgens richtlijnen gewerkt. In de praktijk blijkt dat de ontwikkelaars van richtlijnen niet vanzelfsprekend rekening houden met de diversiteit van de jeugdpopulatie. Bij diversiteit gaat het naast etniciteit ook om sociaal economische status die van invloed kan zijn op gezondheid en gebruik van zorg. Vooral ouders met weinig opleiding hebben vaak moeite met het abstracte taalgebruik van professionals. Om de kennis over en aandacht voor diversiteit te borgen in de richtlijnen heeft Pharos afspraken gemaakt met NCJ, ZonMw en het project Richtlijnen Jeugdzorg over het ter beoordeling voorleggen van conceptrichtlijnen. De afgelopen twee jaren heeft Pharos meerdere richtlijnen voor de Jeugdzorg en Jeugdgezondheidszorg voorgelegd gekregen. Pharos heeft adviezen gegeven hoe de richtlijnen meer rekening kunnen houden met de diversiteit van de populatie. Doel De aandacht voor diversiteit borgen in de richtlijnen voor jeugdgezondheidszorg en jeugdzorg. Activiteiten 2014  Beoordelen van de te verschijnen richtlijnen voor de jeugdzorg op aandacht voor diversiteit en laaggeletterdheid.  Beoordelen van de te verschijnen richtlijnen voor de jeugdgezondheidszorg op aandacht voor diversiteit en laaggeletterdheid. Resultaat 2014  Aandacht voor diversiteit en laaggeletterdheid is geborgd in de te verschijnen richtlijnen voor de jeugdgezondheidszorg en de jeugdzorg. Looptijd 2013 - 2016. Samenwerkingspartners NJi/projectleider richtlijnen Jeugdzorg, NCJ, ZonMw. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering en een financiële bijdrage van de richtlijnontwikkelaar.

44


Thema School, Gezondheid en Opvoeding

Met alle ongezonde verleidingen in het dagelijks leven is het zaak kinderen en jongeren zo toe te rusten dat zij in staat zijn zelf de juiste keuzes te maken als het gaat om een gezonde leefstijl. Daarnaast moet de jeugd weerbaar gemaakt worden tegen minder leuke gebeurtenissen in het leven zoals gepest worden. Voor migrantenjeugd geldt daarbij nog dat zij zich moeten kunnen weren tegen vormen van discriminatie, uitsluiting en negatieve beeldvorming in de media. De directe omgeving van de jeugd, ouders en school zijn daarbij van groot belang en moeten hierbij dus zeker betrokken worden. Het ministerie van VWS stimuleert een meer integrale aanpak van gezondheid op scholen. Zij vindt dat scholen een taak kunnen hebben bij bevorderen van een gezonde leefstijl, vroege signalering van risico’s en inzet op weerbaarheid ‘om verleidingen uit het dagelijks leven te weerstaan’ (VWS, 2012). Goede gewoonten en gedragingen die in de jonge jaren zijn aangeleerd, bieden volgens het ministerie van VWS meer perspectief voor de toekomst. In 2014 draagt het programma Jeugd bij aan het vergroten van de weerbaarheid van kwetsbare jeugd door samen met partners rondom de Gezonde School te werken aan een integraal schoolprogramma in het kader van de doorlopende leerlijn die het SLO ontwikkelt. Samen met de thema-instituten, het CGL en de Onderwijsagenda zetten we ons in voor beter afgestemde gezondheidsbevordering van kinderen in het basisonderwijs, het VMBO en MBO.

11. Integraal preventief schoolprogramma Het is belangrijk dat jongeren op school leren wat wel en wat niet gezond is en dat zij weerbaar worden tegen dagelijkse verleidingen. Het ministerie van VWS wil dat scholen dat doen door leerlingen betrouwbare informatie over leefstijl te bieden. In 2013 heeft Pharos de nota ‘Gezond op School’ gepubliceerd, een pleidooi voor een programma integrale gezondheidsbevordering in het primair onderwijs (Tuk en Verboom, 2013). Naar aanleiding hiervan hebben Pharos en het Trimbosinstituut van het ministerie van VWS het verzoek gekregen te verkennen welke programma’s er in het onderwijs bestaan voor sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen (zowel in Nederland als in het buitenland). Ook in 2013 is de Onderwijsagenda Sport, Bewegen en Gezonde Leefstijl in en rondom de school verschenen, vanuit de ministeries VWS en OCW. Het doel daarvan is: ‘Het stimuleren van scholen om te komen tot schoolbeleid voor sport, bewegen en een gezonde leefstijl…. ‘ Inmiddels heeft de SLO opdracht tot het maken van doorlopende leerlijnen waar het gaat om gezondheidsonderwijs. De thema-instituten worden daarbij betrokken. Afhankelijk van de resultaten van het verkennende onderzoek zal Pharos in 2014 meewerken aan een basisprogramma gezondheidsbevordering. Dit is gericht op het versterken en aanleren van competenties voor gezond gedrag en het wegnemen van ontwikkelingshindernissen. Elementen van in het buitenland succesvolle programma’s worden hierin geïntegreerd. Doel Mede ontwikkelen van een integraal aanbod gezondheidsbevordering voor het basisonderwijs.


45

Activiteiten 2014  Met partners ontwikkelen van een integraal programma basiscompetenties voor gezond gedrag en sociaal emotionele ontwikkeling (afhankelijk van de uitkomsten van de verkenning).  Kennis aandragen ten gunste van de doorlopende leerlijn die door het SLO ontwikkeld wordt. Resultaat 2014  Een integraal programma basiscompetenties voor gezond gedrag/sociaal emotionele ontwikkeling voor het basisonderwijs, dat in de doorlopende leerlijn een plek kan krijgen.  Op verzoek zijn partijen die de doorlopende leerlijn rondom gezondheid ontwikkelen, geadviseerd over aspecten die kinderen/ouders van migranten- of lage ses achtergrond betreffen. Samenwerkingspartners Trimbos, RIVM/CGL, SLO, PO- en VO- en MBO-raad, thema-instituten. Looptijd 2014 - 2015. Financiering Voor dit project wordt elders financiering gezocht.

12. Samenwerking rondom Gezonde School In 2013 hebben de thema-instituten, GGD Nederland en andere partners rondom de Gezonde School afgesproken dat ze hun activiteiten zoveel mogelijk zullen afstemmen op de Onderwijsagenda. De thema-instituten werken in de werkgroep Jeugd van het LOT samen op het terrein van MBO en VMBO. In 2013 heeft een kwartiermaker onderzocht hoe de ondersteuning van VMBO en MBO het beste plaats kan vinden. Er blijkt een grote behoefte aan ondersteuning te zijn. We zien echter dat lokale en regionale partijen hier nauwelijks actief zijn. In 2014 willen de kennisinstituten zelf de ondersteuning verzorgen door relatiebeheer en een goede portal voor deze onderwijsstroom. Op het moment van schrijven van dit jaarplan was het definitieve advies van de kwartiermaker in het LOT nog niet besproken. Afhankelijk daarvan worden vervolgactiviteiten van de thema-instituten op dit terrein bepaald. Het CGL is uiteraard ook samenwerkingspartner op dit terrein. Onze generieke inzet binnen het CGL geven we in 2014 graag deels vorm op het terrein van de Gezonde School, daarover moet nog afgestemd worden met het CGL. Doel: Gezondheidsbevordering op scholen ondersteunen in zo goed mogelijke afstemming met alle daarbij betrokken partners. Activiteiten  Overleggen en contact onderhouden met de belangrijkste partners rondom de Onderwijsagenda en de Gezonde School, opdat versnippering voorkomen wordt en capaciteit gezamenlijk zo goed mogelijk wordt ingezet.  Implementatieactiviteiten uitvoeren rondom de Gezonde School, gericht op organisaties die scholen ondersteunen. Pharos kan hierin haar expertise op het gebied van lage ses en migranten inbrengen.

46




En/of (afhankelijk van overleg met CGL): Helpen actualiseren van de handleiding Gezonde School mbo en/of po. Verzamelen en beschrijven van ervaringen van scholen. Dit ligt in het verlengde van activiteiten die we in 2013 hebben uitgevoerd.

Resultaten  Het onderwijs wordt op een goed afgestemde en gebundelde wijze ondersteund.  Overige resultaten zijn afhankelijk van overleg met CGL omtrent onze inzet in 2014. Looptijd 2014 en verder. Financiering Deze activiteiten worden uitgevoerd met VWS financiering.

13. Vergroten van ouderbetrokkenheid in bo, vo en mbo Ouderbetrokkenheid is van belang voor een optimale ontwikkeling van het kind. Ouders moeten thuis aansluiten op dat waar het kind op school mee bezig is, door bijvoorbeeld voorlezen of spelletjes doen die het geleerde op school verder implementeren. Er ligt een rapport van de inspectie dat gevolgd zal worden door een Kamerbrief over het belang van ouderbetrokkenheid bij het VVE. Ook op het VO en op het MBO is ouderbetrokkenheid zeer van belang maar nog weinig van de grond gekomen. Het zijn vaak de ouders met een migranten en/of lage ses achtergrond die zich weinig betrokken tonen bij de onderwijsloopbaan van hun kind, terwijl bekend is dat zij die doorgaans wel belangrijk vinden. De vraag aan Pharos is hoe men de ouderbetrokkenheid kan vergroten van migranten- en lage ses groepen. Doel Vergroten ouderbetrokkenheid van ouders met een migranten en/of lage ses achtergrond binnen het VO en MBO. Activiteiten 2014  Inventariseren stand van zaken ten aanzien van ouderbetrokkenheid op deze vormen van onderwijs en good practices beschrijven in de regio Midden Nederland.  Gesprekken met 30 ouders met een migranten- en/of lage ses achtergrond over hun betrokkenheid bij de schoolloopbaan van hun kind.  Schrijven van een handreiking voor scholen hoe de ouderbetrokkenheid van deze doelgroep te vergroten. Resultaten 2014  Handreiking voor MBO en VO scholen over vergroten ouderbetrokkenheid. Samenwerkingspartners SOVEE Amersfoort, MBO Amersfoort en/of MBO Midden-Nederland. Looptijd 2014.


47

Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering.

14. Welkom op school: vergroten weerbaarheid nieuwkomerskinderen In 2013 is samen met ISK-scholen gewerkt aan het actualiseren van de methode ‘Welkom op school’ voor nieuwkomerskinderen in de leeftijd 1218 jaar. Doel van de methode is het verbeteren van welzijn en de weerbaarheid van deze leerlingen en het voorkomen van sociaalemotionele problemen. Bruggen bouwen tussen verleden, heden en toekomst is het motto. In de lessen komen onderwerpen aan de orde als school, thuis, verschillen tussen daar en hier, leven in Nederland, vriendschap, verliefdheid, grenzen stellen, vrije tijd, discriminatie, gezondheid en toekomst. Er is bij ISK-scholen een inventarisatie gedaan naar het huidige gebruik van Welkom op school en naar de behoeften aan aanpassingen, mede gelet op nieuwe groepen nieuwkomerskinderen bijvoorbeeld uit Midden- en Oost Europa. Op basis daarvan zijn nieuwe thema’s toegevoegd zoals gebruik social media, sociale vaardigheden en relationele en seksuele gezondheid. De methode zal in 2014 ter beoordeling worden voorgelegd aan de Erkenningscommissie Jeugdinterventies. Doel Het totstandkomen van een effectieve methode om de weerbaarheid van jonge nieuwkomers te vergroten en psychosociale problemen te voorkomen. Activiteiten 2014  Uittesten van de vernieuwde methode Welkom op school.  Methode definitief maken, beschrijven en digitaal beschikbaar maken.  Het ontwikkelen en uittesten van een training voor docenten.  Theoretische onderbouwing beschrijven voor Erkenningscommisie Jeugdinterventies.* Resultaten 2014  De methode Welkom op school is vernieuwd, (theoretisch goed onderbouwd*) en uitgetest op scholen.  De interventie is ter beoordeling aangeboden aan de Erkenningscommisie Jeugdinterventies. Samenwerkingspartners NJi, LOWAN, Internationale schakelklassen, Rutgers WPF. Looptijd 2012 - 2014. Financiering Dit project wordt gefinancierd door Kinderpostzegels en een beperkte financiering van VWS. De activiteit met * gaat alleen door bij toekenning van financiering hiervoor, die bij ZonMw is aangevraagd.

48


15. Mediaopvoedondersteuning 15.1 Mediaopvoedondersteuning voor ouders van kinderen tussen de 2,5 en 12 jaar Het is belangrijk dat ouders in staat zijn hun kinderen te helpen (kritisch) om te gaan met social media en het internet. In 2013 is ‘Mediaopvoedondersteuning voor ouders van kinderen op de Voorschool’ gestart. Dit project richtte zich in eerste instantie op laagopgeleide ouders en/of ouders met een beperkte beheersing van het Nederlands met kinderen tussen de 2,5 – 6 jaar. Het aanbod is echter uitgebreid naar ouders van kinderen op de basisschool omdat:  de voorlichtingen voor ouders van de Voorschool in de praktijk ook toegankelijk zijn voor ouders van kinderen op de basisschool.  veel ouders meerdere kinderen in de leeftijd van 2,5 jaar – 12 jaar hebben. Doel Mediaopvoedondersteuning voor ouders die laagopgeleid zijn en/of een beperkte beheersing van de Nederlandse taal hebben, met kinderen tussen de 2,5- 12 jaar. Activiteiten 2014  Ontwikkelen van een voorlichtingsmodule voor mediaopvoedondersteuning voor laagopgeleide ouders en/of ouders met een beperkte beheersing van het Nederlands, met kinderen tussen de 2,5- 12 jaar.  Ontwikkelen van een handleiding bij deze voorlichtingsmodule, voor opvoedadviseurs.  Landelijk verspreiden van het materiaal naar organisaties die zich bezig houden met opvoedondersteuning. Resultaten 2014  Organisaties die zich bezig houden met opvoedondersteuning hebben een voorlichtingsmodule tot hun beschikking voor mediaopvoedondersteuning voor laagopgeleide ouders en/of ouders met een beperkte beheersing van het Nederlands met kinderen tussen 2,5 en 12 jaar.  80% van deze organisaties is op de hoogte van de voorlichtingsmodule met bijbehorende handleiding. Samenwerkingspartners CJG, (sociale) wijkteams, basisscholen. Looptijd 2013 - medio 2014. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met financiering van het Oranjefonds.

15.2 Mediaopvoedondersteuning voor ouders van kinderen tussen 12 – 18 jaar. In het verlengde van voorgaand project willen we aandacht besteden aan ouders met kinderen in de leeftijd van 12 – 18 jaar. Deze leeftijdsgroep besteedt immers relatief veel tijd aan social media en internet, met de nodige gevaren in de vorm van pesterijen en chantage. Het is dan ook belangrijk dat ouders van kinderen in deze leeftijdscategorie in staat zijn


49

hen te begeleiden in hun mediagebruik en hen te helpen (kritisch) om te gaan met social media en het internet. Dit is niet altijd eenvoudig, zeker niet voor laagopgeleide ouders en/of ouders met een beperkte beheersing van de Nederlandse taal. Dit is reden voor Pharos om in 2014 het voorlichtingsmateriaal uit te breiden naar deze groep ouders. Doel Mediaopvoedondersteuning voor ouders die laagopgeleid zijn en/of ouders met een beperkte beheersing van de Nederlandse taal, met kinderen tussen de 12-18 jaar. Activiteiten 2014  Ontwikkelen van een voorlichtingsmodule voor mediaopvoedondersteuning voor laagopgeleide ouders en/of ouders met een beperkte beheersing van het Nederlands, met kinderen tussen de 12-18 jaar.  Ontwikkelen van een handleiding bij deze voorlichtingsmodule, voor opvoedadviseurs.  Landelijke verspreiding van het materiaal naar organisaties die zich bezig houden met opvoedondersteuning. Resultaten 2014  Organisaties die zich bezig houden met opvoedondersteuning hebben een voorlichtingsmodule tot hun beschikking voor mediaopvoedondersteuning voor laagopgeleide ouders en/of ouders met een beperkte beheersing van het Nederlands, met kinderen tussen 12-18 jaar.  80% van deze organisaties is op de hoogte van de voorlichtingsmodule met bijbehorende handleiding. Samenwerkingspartners CJG, (sociale) wijkteams, basisscholen. Looptijd 2013 - medio 2014. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met financiering van het Oranjefonds.

Overige projecten

16. Samenwerking Thema- instituten 16.1 Werkgroep Jeugd De werkgroep Jeugd van LOT-i heeft de opdracht om rondom de doelgroep jeugd meer samenhang te brengen in de bevordering van een gezonde leefstijl. Het zorgen voor meer afstemming tussen themainstituten en meer gezamenlijke ondersteuning richting Jeugdgezondheidszorg waren in 2013 belangrijke doelstellingen. In dat kader heeft de werkgroep input gegeven aan de JGZ om in het extra 14+ contactmoment aandacht te kunnen besteden aan gezondheidsbevordering afgestemd op deze leeftijdscategorie. Daarnaast functioneerde de werkgroep als klankbordgroep voor de kwartiermaker die in opdracht van de thema-instituten heeft onderzocht

50


hoe het MBO en VMBO ondersteund kunnen worden op het gebied van gezondheidsbevordering. In 2014 zal een aantal activiteiten uit 2013 worden voortgezet en richt de werkgroep zich met name op: 1. De ondersteuning Jeugdgezondheidszorg/ Gezondheidsbevordering TNO en NSPOH verzorgen voor een belangrijk deel de bij- en nascholing van de JGZ professionals. Een aantal LOT-i partners verzorgt hierin een themaonderdeel. Tot nu toe is er nog geen geïntegreerd nabijscholingsaanbod ontwikkeld en aangeboden op gezonde leefstijl. De werkgroep jeugd van de LOT-i partners zal in 2014 in samenwerking met NCJ, TNO en NSPOH verkennen wat hierin mogelijk en wenselijk is. Er wordt gestreefd naar de opzet van een gezamenlijk en geïntegreerd nascholingsaanbod waarin ook relevante producten en diensten rondom gezonde leefstijl van de LOT-i partners zijn opgenomen. Voor professionals in de JGZ zijn er digitale kennisdossiers. Deze worden beheerd door het NCJ. We kijken of de digitale kennisdossiers verrijkt moeten worden met relevante informatie over gezonde leefstijl (al dan niet geïntegreerd). 2. Versterken implementatie en samenwerking richting onderwijs Het advies van de kwartiermaker bevat voorstellen richting het MBO. Hier blijkt een grote behoefte aan ondersteuning. We zien echter dat lokale en regionale partijen hier nauwelijks actief zijn. In 2014 willen de kennisinstituten zelf de ondersteuning verzorgen door relatiebeheer en een goede portal voor deze onderwijsstroom. Op het moment van schrijven van dit jaarplan, is het advies van de kwartiermaker nog niet besproken. Afhankelijk daarvan worden de plannen verder geconcretiseerd.

16.2 Werkplaats Publiekscommunicatie In de werkplaats Publiekscommunicatie van het LOT-i participeren specialisten op het gebied van publiekscommunicatie vanuit de verschillende thema-instituten. Belangrijkste doel is om kennis op het gebied van publieksvoorlichting en digitale en social media te delen en vergroten en, waar dat zinvol is voor de doelgroep, gezamenlijk te communiceren. De Werkplaats richt zich in 2014 op twee prioriteiten: 1. ‘Gezond leven voor Dummies’ Onder deze werktitel is een communicatieconcept ontwikkeld waarmee allerlei gezondheidsthema’s en leefstijlregels op een begrijpelijke en luchtige manier aan de orde gesteld kunnen worden. In 2014 wordt een jaarkalender met 4-6 gezamenlijke thema’s opgesteld met de daarbij behorende doelgroep, bijvoorbeeld uitgaande jongeren, schoolverlaters of zwangeren. Vervolgens wordt de communicatie vorm gegeven volgens het ‘Dummies- concept’ via relevante externe media en via de themainstituten. 2. Jeugdimpuls deelspoor social media Het CGL voert van 2012 tot en met 2014 een programma uit dat een impuls wil geven aan een gezonde leefstijl bij jongeren, onder meer via de inzet van social media. Alle thema-instituten die in deze werkplaats publiekscommunicatie deelnemen, zijn ook vertegenwoordigd in het kernteam social media van Jeugdimpuls. In 2013 zijn Gezondheidsbattles georganiseerd, waar studenten social media concepten ontwikkelden rond vijf gezondheidsthema’s. De werkplaats is hier nauw bij betrokken


51

en zal ook in 2014, waar nodig, een bijdrage leveren. Op het moment van schrijven van dit jaarplan, is nog niet duidelijk of de werkplaats ook een bijdrage kan gaan leveren aan webcare.

17. Hoe krijgen we de jeugd in beweging? Pharos werkt samen met het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) aan een effectieve werkwijze voor de jeugdgezondheidszorg om meer kinderen te laten voldoen aan de beweegnorm. Na een intensieve wervingsperiode zijn in augustus 2013 JGZ professionals, in twee achterstandswijken waar de bewegingsarmoede groot is, gestart met het geven van gerichte beweegadviezen aan alle kinderen die onvoldoende bewegen. De JGZ professionals hebben een aparte training gevolgd (Bewegen tot bewegen) en hebben de beschikking over een sociale beweegkaart die voor dit project ontwikkeld is. Om na te gaan of de gegeven adviezen opgevolgd zijn, worden de ouders circa. 3 maanden na het PGO gebeld met een kort vragenlijstje. Met deze kennis kunnen JGZ adviezen vervolgens worden verbeterd. Doel is te komen tot een effectieve interventie die wordt geborgd in een JGZ richtlijn. Doel Ontwikkeling van een werkwijze in samenwerking met JGZ om jeugd met beweegarmoede te stimuleren tot meer bewegen. Activiteiten 2014  Alle kinderen die opkomen voor het PGO-2 en PGO-7, globaal de 5- en 11-jarigen, krijgen bij onvoldoende bewegen een gericht advies van JGZ. Het advies is afhankelijk van de wensen en mogelijkheden van het kind (en zijn ouders) en wordt dus samen met hen opgesteld.  Drie maanden na het PGO wordt het kind (en zijn ouders bij de 5 jarigen) bevraagd op het activiteitenpatroon en de opvolging van het JGZ advies. Indien het advies niet opgevolgd is, wordt gevraagd naar de reden(en).  Analyseren en rapporteren van de resultaten en bij gebleken succes, deze borgen in een JGZ richtlijn. Resultaten 2014  Een effectieve methodiek waarmee de JGZ aan elk kind een gericht beweegadvies kan geven.  Borging van de methodiek in een JGZ richtlijn of handreiking en in de Interventiedatabank van het CGL. Samenwerkingspartners NCJ, meerdere JGZ organisaties, Vereniging Sportgeneeskunde, Sportservice bureaus in twee provincies. Looptijd 2012 - 2014. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering. 18. Inzet social media bij gezondheidsthema’s In 2012 is binnen het programma Effectiviteit en kwaliteit somatische zorg/chronische ziekten het project ‘Duizend Moeders’ gestart. Binnen dit project wordt via social media (Facebook, Twitter, Youtube) en een

52


website (www.duizendmoeders.nl) voorlichting gegeven aan jongvolwassen vrouwen van Marokkaanse en/of Turkse afkomst in de leeftijd 18-35 jaar over borstkanker en het bevolkingsonderzoek naar borstkanker. Het informeren van jongvolwassenen over dit ‘lastige’ thema via social media is succesvol gebleken. De doelgroep volgt ‘Duizend Moeders’ vanwege het gemeenschappelijke concept ‘de gezondheid van onze moeders’. De meerderheid is vooralsnog van Marokkaanse en Turkse afkomst, maar er zitten ook vrouwen met een andere afkomst tussen en ook enkele mannen. Het feit dat deze jonge mensen online bereikt worden en positief zijn over gezondheidsvoorlichting via internet biedt een uitgelezen kans om ook andere gezondheidsthema’s met deze groep te delen. Doel Verhogen van de kennis van jong volwassenen met een migrantenafkomst over gezondheidsthema’s. Activiteiten 2014  Vergroten bereik ‘Duizend Moeders’ onder verschillende migrantengroepen.  Onderzoeken van de informatie- en kennisbehoefte bij het ‘Duizend Moeders’ publiek met betrekking tot voorlichting over gezondheidsthema’s via social media en online enquêtes. Getoetst zal worden of bijvoorbeeld voorlichting over leefstijl aansluit op behoeften van het netwerk. Het kan in dat geval gaan over de vraag ‘hoe blijven jij en je moeder/geliefden gezond’. Hierbij kan voorlichting gegeven worden over bewegen, sport, voeding, diabetes, hoe werkt het lichaam enzovoort.  Online voorlichting over geselecteerde gezondheidsthema’s.  Peilen interesse samenwerkingsorganisaties om hun voorlichtingsmateriaal te verspreiden via ‘Duizend Moeders’; dit netwerk zou op deze manier een online gezondheidscommunity kunnen worden. Resultaten 2014  Inzicht in de informatie- en kennisbehoefte van verschillende migrantengroepen met betrekking tot online voorlichting over gezondheidsthema’s.  Input voor wat betreft de wijze waarop deze groepen in hun eigen kracht kunnen worden versterkt bij alledaagse gezondheidsvragen.  Kennistoename bij jong volwassenen met een migrantenafkomst over verschillende gezondheidsthema’s. We streven ernaar om in 2016 4000 deelnemers te bereiken. Samenwerkingspartners Marokko Media (voor Marokkaanse en Turkse groepen) en Sangam.nl voor de Antilliaanse gemeenschap. Looptijd 2014 - 2016. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering.


53

19. Kennisoverdracht via artikelen, websites en presentaties Het programma Jeugd draagt haar kennis op vele manieren over aan professionals in de zorg voor Jeugd. Dit gebeurt via onze website en die van anderen, via factsheets en digitale netwerken, maar ook door het veelvuldig verzorgen van presentaties op congressen en studiedagen die georganiseerd worden door collega-instellingen en andere partners in de zorg voor jeugd. Activiteiten 2014  Actualiseren en uitbreiden kennis over gezondheid van migranten- en lage ses jeugd op de Pharos website.  Maken van factsheets en toegankelijk maken van good practices op de Pharos website en die van CGL.  Waar mogelijk samenwerken met en linken naar jeugd-websites van andere organisaties en kenniscentra.  Presentaties op congressen, gastcolleges, studiedagen, verzorgen van trainingen.  Deelname aan digitale netwerken.  Publicatie van minimaal 4 artikelen in vakbladen en op websites.  Bijdragen aan het Kennisprogramma Jeugd van het Nederlands Jeugdinstituut, Centrum Jeugdgezondheid en ZonMw.  Deelname aan deelcommissie 2 van de Erkenningscommissie jeugdinterventies van het NJi.  Bijdragen aan opvoeden.nl.  Organisatie van een bijeenkomst over een actueel migrantenjeugd thema. Resultaat 2014  De beschikbare kennis is toegankelijk gemaakt en verspreid. Samenwerkingspartners Jeugdbeleid VWS, NJi, Centrum Jeugdgezondheid, CGL, ZonMw, universiteiten en/of hogescholen, professionals in zorg en hulpverlening, migrantenorganisaties of –groepen. Financiering Deze activiteiten worden uitgevoerd met VWS financiering.

20. Actuele zaken en beleidsadvisering Vanwege de kennis die Pharos heeft over de gezondheid en het zorggebruik van jeugd met een migranten- en/of lage ses achtergrond benaderen landelijke en lokale organisaties, beleidsmakers en professionals ons regelmatig met actuele vragen hierover. Doel Op geleide van vraag en actuele ontwikkelingen adviseren over gezondheid, ontwikkeling en opvoeding van migranten- en lage ses jeugd ter bevordering van de toegang, kwaliteit en effectiviteit van de zorgen hulpverlening aan deze groepen. Activiteiten 2014  Gemeentes adviseren op actuele vragen rondom het bereik en de effectiviteit van jeugdzorg en jeugdhulpverlening aan deze groepen.

54


 



Signalen uit het veld onderzoeken op relevantie, combineren met aanwezige kennis en vertalen naar beleidsadviezen voor zorgen overheidsinstellingen. Beleidsadvisering over specifieke gezondheidsproblematiek, effectieve instrumenten, richtlijnen en interventies, deskundigheidsbevordering professionals, samenwerking met migrantenjeugd en –ouders. Bijdragen aan overleggen en samenwerkingsverbanden die zich bezig houden met de gezondheid van jeugd in achterstandssituaties.

Resultaat 2014  Partijen zijn adequaat geadviseerd rondom beleidsvragen en vragen naar aanleiding van de actualiteit. Financiering Deze activiteiten worden uitgevoerd met VWS financiering.


55

56


5. Ouderen en gezondheid Meerjarenprogramma 2014-2018

Inleiding Dat Nederland vergrijst is bekend, maar dat de populatie ouderen de komende decennia steeds kleurrijker wordt, krijgt minder aandacht. Het aandeel ouderen onder niet-Westerse migranten stijgt van 4% in 2012 tot 22% in 2060. In 2040 leven er ongeveer 520.000 ouderen met een nietWesterse migrantenachtergrond in Nederland. De grootste groep ouderen bestaat uit Surinamers, gevolgd door Turken, Marokkanen en Antilianen. Binnen het programma Ouderen en gezondheid ontwikkelt en verspreidt Pharos kennis ten behoeve van goede en passende zorg voor deze groep oudere migranten, dichtbij huis en aanvullend op hun eigen mogelijkheden in het netwerk. Dit laatste sluit aan bij het beleid van het ministerie van VWS. Het ministerie wil stimuleren dat ouderen zo lang mogelijk zelfstandig wonen, dat zorg dichtbij huis wordt georganiseerd en aanvullend is op wat zij en hun omgeving zelf kunnen doen. Dit is aanleiding voor Pharos om aandacht te besteden aan de ondersteuning van migrantenmantelzorgers. Het bieden van mantelzorg is bij veel migrantengroepen een vanzelfsprekendheid, hoewel zij de term mantelzorg niet zullen gebruiken. Er zijn aanwijzingen dat allochtone mantelzorgers het aanzienlijk zwaarder hebben dan autochtone mantelzorgers (Kroese et al. 2011). Ze beginnen meestal veel jonger met mantelzorg (vaak zijn ze nog geen 18 jaar oud) en ze zorgen over een langere periode. Het is belangrijk dat deze mantelzorgers voldoende ondersteund worden en niet overbelast raken, ook dit is in lijn met het kabinetsbeleid. Pharos zal in 2014 succesvolle initiatieven voor ondersteuning van migrantenmantelzorgers verzamelen. Van de professionele zorg is bekend dat deze nog niet overal goed aansluit op de vraag van oudere migranten. Samen met patiëntenorganisaties zijn kwaliteitscriteria op deze doelgroep aangepast. Dit kan aanbieders, inspectie en verzekeraars ondersteunen bij het leveren van adequate zorg aan deze groep. In 2014 implementeren we deze criteria verder in de zorgketen en organiseren we masterclasses voor bestuurders en professionals van zorginstellingen. Vanaf 2012 is het thema dementie bij oudere migranten door Pharos op de kaart gezet, zowel bij zorgaanbieders als bij oudere migranten en hun naasten. Dat is ook nodig, het aantal migrantenouderen met dementie stijgt vijf keer zo snel als het aantal autochtone ouderen met dementie. De ziekte wordt nog weinig herkend en er rust een taboe op het bespreken ervan. Samen met Alzheimer Nederland werken we daaraan binnen de context van Alzheimertheehuizen. In 2014 gaan we daarmee door. Daarnaast ontwikkelen we een instrument voor het versterken van de relatie tussen verzorgenden, mantelzorgers en dementerende migranten en trainen we casemanagers om de zorg aan dementerende migrantenouderen te verbeteren.


57

Zelfstandig functioneren vraagt om het zo lang mogelijk handhaven van mobiliteit. Dit is aanleiding voor Pharos om te investeren in het stimuleren van bewegen en het verminderen van valongelukken. De afgelopen jaren heeft Pharos migrantenorganisaties op de hoogte gebracht van beweegprogramma’s van het NISB en financieringsmogelijkheden voor hen inzichtelijk gemaakt. In 2014 gaan we samen met de gemeente Den Haag verder aan de slag om bewegen onder migrantenouderen te stimuleren. Zelfstandig functioneren vraagt ook om goede aansluiting van woonvormen. Samen met een woningbouwvereniging, Careyn en de gemeente Utrecht brengen we vraag en aanbod op dit terrein in kaart. Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat:  oudere migranten en mantelzorgers toegang krijgen tot passende informatie over het omgaan met dementie.  de deskundigheid van zorgverleners en mantelzorgers op het gebied van vroegsignalering en zorg aan dementerende migrantenouderen is vergroot.  de ondersteuning van mantelzorgers van migrantenouderen verbeterd wordt.  de deelname van oudere migranten aan beweegprogramma’s op wijkniveau toeneemt.  zorgaanbieders, verzekeraars, patiëntenorganisaties en Inspectie de aangepaste kwaliteitscriteria voor zorg aan migrantenouderen in hun werk gebruiken.  eigen regie en verantwoordelijkheid van migrantenouderen met betrekking tot wonen en zorg bevorderd wordt.

Activiteiten meerjarenprogramma Ouderen en gezondheid 2014-2018 1. Dementie 1.1. Verbeteren zorg voor migranten met dementie en hun naasten In Nederland hebben ongeveer 235.000 mensen Alzheimer, waarvan 13.750 mensen (6%) met een migrantenafkomst. In 2020 is het aantal mensen met dementie gestegen tot 292.000 waarvan 30.750 mensen (11%) met een migrantenafkomst. Dementie is voor veel migranten een onbekende term en het onderwerp is nauwelijks bespreekbaar, zo bleek uit onderzoek dat Pharos in 2013 gepubliceerd heeft (‘Zorgen voor je ouders is een manier van leven’). Voorlichting over dementie en de zorg aan oudere migranten en mantelzorgers vraagt nog een stevige investering. Vanaf 2012 zijn we daarmee gestart en het bleek dat de belangstelling voor dit onderwerp onder zorgaanbieders, patiëntenorganisaties en mantelzorgers groot is. Juist bij oudere migranten is het goed toerusten van mantelzorgers een aandachtspunt omdat nagenoeg alle migrantenpatiënten (99%) met dementie thuis wonen en worden verzorgd door hun familie. Hierin investeren we, ook in 2014.

58


Ook richten we ons op de rol van de casemanagers. Zij zijn essentieel in de dementieketen, het is van belang dat zij in staat zijn ook migrantenouderen en hun naasten adequaat te ondersteunen. In 2013 heeft Pharos in samenwerking met Alzheimer Nederland een intervisietraject met de Alzheimer Theehuizen afgerond. Naar aanleiding hiervan gaan we in 2014 de verdere mogelijkheden van Alzheimer Theehuizen voor oudere migranten met dementie benutten. Doel Formele en informele zorgverleners zijn in staat om in een vroegtijdig stadium dementie te onderkennen bij migrantenouderen en hen vervolgens cultuursensitieve zorg te bieden Activiteiten 2014 Deskundigheidsbevordering  Uitvoering van een masterclass voor leidinggevenden over kwaliteit en toegankelijkheid van de zorginstellingen voor dementerende migranten.*  Het in samenwerking met IVM aanvullen van de bestaande elearning module voor verzorgenden niveau 2 en 3 met onderwerpen als medicijngebruik en cultuursensitieve zorg en eveneens toepasbaar maken voor praktijkondersteuners en apothekersassistenten.  De aangevulde e- learning module wordt bekend gemaakt bij opleidingsinstituten voor verzorgenden niveau 2 en 3, praktijkondersteuners en apothekersassistenten.  Trainen en Intervisie verzorgen voor casemanagers bij Zorgbalans in Haarlem en bij Careyn in Utrecht die met dementerende migranten werken.* Als deze trainingen succesvol zijn worden ze landelijk aangeboden.  Actuele informatie over dementie bij oudere migranten en de rol van mantelzorgers onderbrengen bij de website www.huisartsmigrant.nl. Vroegsignalering  Instrumentontwikkeling voor vroegsignalering door professionals en mantelzorgers om de ziekte dementie onder migranten eerder te herkennen en de omgang met de dementerende te verbeteren. Dit in aansluiting op het deltaplan dementie. Alzheimer theehuizen  Het opzetten van een ‘field lab’ waarin Pharos kennis en good practices ophaalt uit de praktijk van de theehuizen, beschrijft en verder implementeert bij bestaande en nieuwe initiatieven. Resultaten 2014  Deskundigheid van zorgverleners en mantelzorgers op het gebied van vroegsignalering en zorg aan dementerende migrantenouderen is vergroot.  Alzheimer theehuizen (bestaande en nieuwe) hebben handvatten aangereikt gekregen om hun werkwijze goed aan te laten sluiten op oudere migranten met dementie en hun naasten. Samenwerkingspartners IVM, CSO, NOOM, Alzheimer-Nederland, Vilans, Zorgbalans, Careyn, migrantenzelforganisaties.


59

Looptijd 2014 – 2018. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS-financiering. Activiteiten met een * zijn alleen mogelijk met aanvullende financiering.

1.2 Verbeteren communicatie zorgverleners, mantelzorgers en migrantenpatiënten Dit project met de titel ‘Zorgen doe je samen’ heeft tot doel de samenwerking tussen verzorgende, mantelzorger en dementerende migrant te versterken. Door inzet van het Cultureel Interview (CI) wordt er gewerkt aan het verbeteren van de afstemming en communicatie. Het CI is een bestaande methodiek die we in 2014 aanpassen voor gebruik in de ouderenzorg voor migranten. Doel  

Verbeteren van de afstemming en communicatie tussen verzorgende, mantelzorger en dementerende migrant. Vergroten van deskundigheid van de verzorgende op het gebied van cultuursensitieve zorg.

Activiteiten 2014  Aanpassen van het Cultureel Interview (CI) voor gebruik in de ouderenzorg in een pilot bij 5 zorginstellingen in grote steden.  Focusgroepen organiseren met verzorgenden van dementerende migrantenouderen om knelpunten in kaart te brengen bij de zorgverlening aan deze groep. De knelpunten worden vervolgens in de training verwerkt.  Training en intervisie ontwikkelen, uitvoeren en uittesten bij verzorgenden van circa 5 zorginstellingen die met het cultureel interview gaan werken.  Het hele proces (focusgesprekken, training, intervisie en evaluatiegesprekken met verzorgende en mantelzorgers) wordt gemonitord en de effecten worden geëvalueerd.  Beschrijven van de methodiek en werkwijze in een handreiking.  Bijdragen aan het verankeren van het gebruik van de methodiek in het beleid van de bij de pilot betrokken organisaties, bijvoorbeeld door de organisatie van een train de trainer.  Verspreiden van de handreiking door deze (digitaal) aan te bieden aan grote zorgaanbieders en kennisinstituten, publicatie over de handreiking in vakbladen, op fora en relevante websites.  Daarnaast worden in een slotbijeenkomst voor zorginstellingen, kennisinstituten en samenwerkingspartners de resultaten en handreiking gepresenteerd. Resultaten 2014  Het Cultureel Interview (CI) is aangepast voor gebruik door verzorgenden in de thuiszorg bij de communicatie met dementerende migrantenouderen en hun mantelzorgers.  Een training CI voor verzorgenden van dementerende oudere migranten en hun mantelzorgers is ontwikkeld en uitgetest.  De resultaten zijn verankerd binnen het reguliere werk van de 5 betrokken organisaties.

60




Het CI en de handreiking voor het gebruik ervan in de thuiszorg aan oudere dementerende migranten is landelijk bekend gemaakt.

Samenwerkingspartners Zorginstellingen uit Utrecht, Amsterdam, Rotterdam en Haarlem. Looptijd 2013 - 2014. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met financiering van Nuts Ohra en een kleine bijdrage van VWS.

2. Ondersteuning mantelzorgers van migrantenouderen Met de huidige en komende bezuinigingen in de zorg voor ouderen wordt een groter beroep gedaan op mantelzorgers. Veel migrantenouderen gaan er van uit dat hun (klein)kinderen voor hen zullen zorgen als dat nodig is. In Nederland is 1 op de 7 mantelzorgers overbelast. Mantelzorgers met een migrantenachtergrond hebben een grotere kans op overbelasting dan autochtone mantelzorgers, mede doordat migrantenouderen vaak hulp van buiten weigeren. In dit project zal Pharos succesvolle initiatieven voor ondersteuning van mantelzorgers van migrantenouderen inventariseren en breder bekend maken. Daarbij zal gebruikt gemaakt worden van het de inzichten uit het onderzoek ‘Zorgen voor je ouders is een manier van leven’ (Pharos 2012). Doel Stimuleren dat mantelzorgers met een migrantenachtergrond tijdig de juiste ondersteuning krijgen. Activiteiten 2014  Inventariseren van methoden om (dreigende) overbelasting van migrantenmantelzorgers tijdig te signaleren.  In kaart brengen van succesvolle vormen van hulp/ondersteuning waarmee de mantelzorgers hun taak kunnen volhouden.  Goede voorbeelden van e-health voor migrantenmantelzorgers inventariseren en verder verspreiden. Resultaten 2014  Er is een overzicht van succesvolle instrumenten voor vroegsignalering van overbelasting en good practices op gebied van ondersteuning van mantelzorgers.  Deze zijn bekend gemaakt bij Mezzo, alle Steunpunten Mantelzorg, migrantenorganisaties en zorgorganisaties. Samenwerkingspartners Mezzo, Migrantenzelforganisaties, steunpunten Mantelzorg, zorgorganisaties. Looptijd 2014 - 2016. Financiering Dit project wordt met VWS financiering uitgevoerd.


61

3. Toeleiden naar beweegprogramma’s en valpreventie Om ook migrantenouderen zo lang mogelijk gezond en mobiel te houden is het van belang het bewegen te stimuleren en valongelukken zoveel mogelijk te voorkomen. Door mee te doen aan groepsgewijze beweegprogramma’s kunnen migrantenouderen hun sociale netwerk ook behoorlijk uitbreiden. Daarmee blijken beweegprogramma’s niet alleen gezond te zijn, maar ook een effectief instrument in het terugdringen van eenzaamheid en depressie. Voldoende beweging werkt tevens preventief bij valongelukken. Jaarlijks raken in Nederland als gevolg van een valongeluk thuis of buitenshuis circa 180.000 ouderen gewond. Er zijn inmiddels businesscases beschreven die laten zien dat valpreventieprogramma’s flinke besparingen in medische kosten kunnen opleveren. De gemeente Den Haag is een van de gemeenten die ook migrantenouderen willen stimuleren om sportief en gezond te leven. In de praktijk blijkt echter dat weinig van deze ouderen gebruik maken van het (gratis) aanbod. Zij blijken de wegen naar de verschillende interventies binnen het programma Sportief Gezond onvoldoende te kennen. Voor de gemeente Den Haag gaan we in 2014 een aanpak ontwikkelen om migrantenouderen toe te leiden naar reguliere beweegprogramma’s. Doel Migrantenouderen bewegen meer met het oog op hun gezondheid en welbevinden en in het kader van valpreventie. Activiteiten 2014  Vormen van een netwerk van organisaties van migrantenouderen, dat als aanspreekpunt en samenwerkingspartner van de gemeente kan dienen.  Uitvoeren van een quick scan onder migrantenouderen van Marokkaanse, Turkse en Hindoestaanse origine.  Op verzoek van de Gemeente Den Haag een aanpak ontwikkelen om deelnemers voor verschillende beweegprogramma’s te werven.  Zo nodig aanpassen van de in Den Haag gebruikte groepsgewijze beweegprogramma’s zodat deze ook geschikt zijn voor oudere migranten.* Resultaten 2014  De deelname van migrantenouderen aan beweegprogramma’s in Den Haag is vergroot.  Aanpak om oudere migranten meer aan beweegprogramma’s te laten deelnemen is ontwikkeld, in Den Haag geïmplementeerd en beschreven, zodat ook andere gemeenten hier gebruik van kunnen maken. Samenwerkingspartners Gemeente Den Haag, NISB, VeiligheidNL, NOOM, CSO, Zorgbelang. Looptijd 2012 - 2014. Financiering

62


Dit project wordt uitgevoerd met financiering van VWS en financiering van de Gemeente Den Haag. De activiteit met een * wordt alleen uitgevoerd als elders financiering wordt verkregen.

4. Implementatie kwaliteitscriteria NPCF en Zorgbelang Nederland hebben in het kader van het programma kwaliteit in zorg (KIZ) samen met zes grote landelijke patiëntenorganisaties een basisset van kwaliteitscriteria voor chronische zorg opgesteld vanuit patiëntenperspectief. Pharos heeft met partners als NOOM en Zorgbelang en NPCF deze criteria aangevuld met specifieke aandacht voor oudere migranten. In 2013 zijn deze aangepaste kwaliteitscriteria gepubliceerd en op beperkte schaal verspreid. In 2014 zullen we tot slot deze kwaliteitscriteria verder implementeren, met name bij zorgverzekeraars en Inspectie. Doel Zorgverleners, gemeentes, zorgverzekeraars en Inspectie gebruiken de kwaliteitscriteria voor cultuursensitieve ouderenzorg. Activiteiten 2014  Organiseren van een volgende invitational conference met deze partijen.  Gesprekken voeren met Inspectie en zorgverzekeraars, opdat zij de criteria in hun praktijk gaan gebruiken. Resultaat 2014  De aangepaste kwaliteitscriteria zijn geïmplementeerd bij alle partners in de keten voor ouderenzorg. Samenwerkingspartners CSO, NOOM, zorgaanbieders, migrantenorganisaties, NPCF, Zorgbelang Nederland, Actiz, Zorginspectie, Zorgverzekeraars. Looptijd 2012 - 2014. Financiering Dit project wordt met VWS financiering uitgevoerd.

5. Zorg en wonen in de gezonde wijk Juist in het domein van wonen kunnen met migrantenouderen oplossingen worden ontwikkeld waarmee zij langer gezond blijven, langer thuis kunnen blijven wonen, minder eenzaam zijn en gemakkelijker kunnen worden ondersteund. Ouderen blijven langer gezond en zelfredzaam als zij in woningen wonen waarin zij zich prettig voelen. Dit project richt zich op het samen met migrantenouderen ontwikkelen van passende combinaties van wonen en zorg. We werken hierin samen met een woningbouwvereniging, Careyn, een architectenbureau en de gemeente Utrecht. Doel Meer eigen regie en verantwoordelijkheid van migrantenouderen waar het gaat om wonen en zorg.


63

Activiteiten 2014  Onderzoeken van woonwensen in relatie tot de gezondheid van migrantenouderen.  Inventariseren van knelpunten bij het realiseren van passende huisvesting. Welke financieel-economische, bouwkundige, organisatorische en beleidsmatige knelpunten zijn er om meer vraaggericht te werken?  Mede-organiseren van bijeenkomsten met belangenorganisaties van ouderen, sleutelfiguren, maatschappelijke organisaties en instituties in de wijk waarin de woonwensen van migrantenouderen in kaart gebracht worden. Het streven is te komen tot drie breed gedragen en concrete initiatieven die in 2015 worden uitgewerkt.  Vastleggen van de resultaten en verkregen inzichten in een rapport. Dit rapport vormt de input voor de vormgeving van de initiatieven die in 2015 worden uitgewerkt. Resultaten 2014  Vraag, aanbod en verbeteringen op het gebied van wonen en zorg voor migrantenouderen zijn inzichtelijk gemaakt.  Meer participatie en zeggenschap van migrantenouderen en duurzame samenwerking tussen alle stakeholders in wonen en zorg in de gemeente Utrecht voor migrantenouderen.  Drie zelfinitiatieven zijn ontwikkeld om de woonwensen van migrantenouderen te realiseren.  Resultaten zijn vastgelegd in een handreiking voor de gemeente Utrecht en de woningbouwvereniging BO-EX.  Conferentie met alle stakeholders op het gebied van wonen en zorg voor migrantenouderen in Utrecht. Samenwerkingspartners Migranten zelforganisaties, Gemeente Utrecht, Woningbouwvereniging BO-EX te Utrecht, Zorginstelling Careyn en Architectenbureau Remake. Looptijd 2013 – 2015. Financiering Voor dit project is Europese financiering aangevraagd, met cofinanciering van VWS.

6. Actuele zaken, beleidsadvisering en advies op maat Op het gebied van zorg voor oudere migranten weten partijen Pharos steeds beter te vinden. Pharos adviseert hen graag op maat en op geleide van de actualiteit. Doel Het op geleide van de vraag en actuele ontwikkelingen adviseren van partners in de ouderenzorg en de landelijke en lokale overheid. Activiteiten 2014  Leveren van bijdragen aan studiebijeenkomsten, conferenties en artikelen.  Op geleide van actuele ontwikkelingen informeren van partijen op het gebied van de gezondheid van en zorg aan oudere migranten.

64


  

Op verzoek van lokale partijen in zorg, welzijn en wonen adviseren over wijkgerichte arrangementen. Adviseren van migrantenorganisaties die zich richten op ouderen. Bijdrage leveren aan de internationale bijeenkomst van ENIEC die in 2014 in Kopenhagen plaatsvindt.

Resultaten 2014  Partners in de ouderenzorg zijn waar nodig geïnformeerd en geadviseerd.  Participatie in klankbord-, werken adviesgroepen waar het oudere migranten en gezondheid betreft.  Internationale uitwisseling van kennis over oudere migranten. Financiering Dit project wordt met VWS financiering uitgevoerd.


65

66


6. Klanten, participatie en eigen regie Meerjarenprogramma 2014 – 2018

Inleiding Het programma Klanten, participatie en eigen regie wil de participerende en sturende rol van mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden, laaggeletterden en migranten in het zorgstelsel versterken. Cliënten kunnen immers zorgaanbieders stimuleren tot betere prestaties en zorgverzekeraars prikkelen tot het inkopen van zorg die aansluit bij hun vraag. Bij deze groepen valt hier nog veel winst te behalen. In de driehoek van zorgvrager, zorgaanbieder en zorgverzekeraar kan hun inbreng vergroot worden. De gangbare sturingsinstrumenten (zoals meetinstrumenten voor patiënten klanttevredenheid) zijn hier voor in te zetten. Door in deze sturingsinstrumenten structureel elementen op te nemen die voor effectieve zorg aan mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden, laggeletterden en migranten van belang zijn, worden zij breed toepasbaar en worden aanpassingen in de mainstream opgenomen en geborgd. NIVEL, Kwaliteitsinstituut (CVZ) en Pharos hebben hiertoe bijvoorbeeld vragenlijsten van de CQ-index aangepast voor vier zorgsectoren: huisartsenzorg, ziekenhuiszorg, thuiszorg en kraamzorg. Dit meetinstrument is vanaf 2013 onder de aandacht gebracht van grote groepen migranten. Tevens zijn migranten en andere groepen met lage gezondheidsvaardigheden gestimuleerd de vragenlijsten in te vullen. Verdere implementatie bij onder andere zorgorganisaties en zorgverzekeraars vindt plaats in 2014. Daarnaast wordt de deelname van migranten aan het Consumentenpanel Gezondheidszorg van het NIVEL gestimuleerd. Het is belangrijk dat iedereen over de kennis en vaardigheden beschikt om zich als klant in de zorg te kunnen bewegen. Toegankelijk voorlichtingsmateriaal en heldere basisinformatie zijn hierbij de belangrijkste randvoorwaarden. Dit blijkt onder andere uit het onlangs verschenen advies van de RVZ ‘De participerende patiënt’ waarin gepleit wordt voor een verbeterde informatievoorziening aan patiënten. Pharos is in 2013 gestart met het toegankelijk maken van informatie over zorgverzekeringen voor migranten en laaggeletterden. De komende jaren willen we websites zoals www.independer.nl, www.zorgkiezer.nl en www.zorgkaartnederland.nl helpen om hun informatie breed toegankelijk te maken. Op diverse manieren stimuleren we de participatie van migrantenpatiënten, bijvoorbeeld in het project ‘Patiëntenorganisaties bekennen kleur’ dat wordt uitgevoerd samen met PGO support. Er melden zich steeds meer patiëntenorganisaties aan voor dit traject. We willen in de komende jaren zo’n 50 patiëntenorganisaties trainen en coachen om de brug te slaan naar cliënten met een andere achtergrond en verwachten door het delen van successen het bereik verder te vergroten. Met patiëntenorganisaties die zich bezighouden met kanker is een succesvol samenwerkingstraject gestart waarin migranten worden voorgelicht door ‘peer-educators’ in 5 steden. Dit traject wordt in 2014 vervolgd. De resultaten worden geborgd in programma’s en beleid van de


67

betrokken patiëntenorganisaties, migrantenorganisaties en voorzieningen op het gebied van kanker. Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat:  algemene basisinformatie over gezondheid en zorg voor iedereen beschikbaar is. Die informatie stelt cliënten in staat om eigen keuzes te maken en zelf regie te voeren.  de klantervaringen van migranten inzichtelijk en goed in beeld worden gebracht op basis van reguliere (meet)instrumenten zoals de CQ index en het Consumentenpanel.  migranten evenredig vertegenwoordigd zijn in driekwart van de reguliere landelijke patiënten- en cliëntenorganisaties en in cliëntenraden van zorginstellingen.

Activiteiten meerjarenprogramma Klanten, participatie en eigen regie 2014 1. Toegankelijke basisinformatie Om goede keuzes te kunnen maken op het terrein van gezondheid, zorggebruik en zorgverzekering is het belangrijk dat burgers over betrouwbare en toegankelijke basisinformatie beschikken. Toegankelijke informatie is allereerst informatie die begrijpelijk is en aansluit bij het kennisniveau van de gebruiker. In 2012 hebben we de informatie over zorgverzekeringen op Kiesbeter.nl toegankelijker gemaakt voor migranten en laaggeletterden, op een inclusieve manier. In 2013 is samenwerking tot stand gebracht met Independer.nl, de vergelijkende site voor het kiezen van een zorgverzekeraar. Deze website gaan we toegankelijker maken voor migranten, tevens wordt de bekendheid ervan vergroot bij deze groep. Vanaf 2014 helpen we ook andere websites, die voor klanten van belang zijn, toegankelijker te maken, zoals www.zorgkiezer.nl, www.zorgwebmonitor.nl, www.consumentenbond.nl en www.zorgkaartnederland.nl. Waar mogelijk worden social media ingezet om migranten te stimuleren van dit soort sites gebruik te maken. Doel Migranten, laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden hebben toegang tot betrouwbare informatie over gezondheid, zorg en zorgverzekeringen. Activiteiten 2014  Advies geven aan genoemde websites over het toegankelijker maken, het vergroten van het bereik onder genoemde groepen en het vergroten van participatie op fora en weblogs.  Zorgdragen voor voorlichting en bekendheid geven aan deze sites, in samenwerking met verschillende migranten(koepel)organisaties. In de vier grote steden worden daartoe voorlichtingsactiviteiten georganiseerd. Resultaten 2014  Website Independer.nl en soortgelijke websites zijn meer toegankelijk, hebben een groter bereik en een hogere participatie op fora en weblogs door migranten en laaggeletterden. Samenwerkingspartners

68


Zorgbelang Nederland, Independer.nl, Cliëntenbelang Amsterdam, NPCF, NOOM, Stichting Miletus, Zorgverzekeraars Nederland, www.zorgkiezer.nl, www.zorgwebmonitor.nl, www.consumentenbond.nl, www.zorgkaartnederland.nl. Looptijd 2012 - 2016. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met financiering van de genoemde partijen en met VWS financiering.

2. Zichtbaar maken klantervaringen: implementatie aangepaste CQ Index – vragenlijsten Zorgorganisaties houden periodiek ‘tevredenheidsmetingen’ onder de patiëntenpopulatie. Deze metingen vinden weinig respons bij migranten, met als consequentie dat hun ervaring en waardering niet zichtbaar zijn in de uitkomsten. In 2012 heeft Pharos samen met het Kwaliteitsinstituut en het NIVEL de vragenlijsten voor de Consumer Quality Index (CQI) aangepast. In 2013 is het aangepaste meetinstrument bekend gemaakt onder gebruikers. In 2014 worden handreikingen gemaakt om het gebruik van de vragenlijsten te stimuleren en overgedragen aan patiëntenorganisaties, zorgaanbieders, zorgverzekeraars en meetorganisaties. Doel Waarborgen dat klantervaringen van migranten in de gezondheidszorg worden meegenomen in klanttevredenheidsmetingen. Activiteiten 2014  Ontwikkelen van handreikingen voor de thuiszorg, huisartsenzorg, ziekenhuiszorg en kraamzorg ter implementatie van de CQI onder migranten.  Organiseren van een expertmeeting over het gebruik samen met patiëntenorganisaties, zorgaanbieders en zorgverzekeraars in samenwerking met het NIVEL en het Kwaliteitsinstituut.  Advies geven aan het Kwaliteitsinstituut over effectieve implementatie van CQI vragenlijsten onder migranten en de werkzame en niet werkzame elementen daarbij.  Trainen van patiëntenorganisaties en zorgaanbieders hoe zij migranten kunnen betrekken bij de bespreking van de klanttevredenheidsmetingen.* Resultaten 2014  Handreikingen ter implementatie van CQI zijn verspreid onder 100 organisaties in de zorg.  Expertmeeting is gehouden met 20 stakeholders.  Op LinkedIn staat via Patiëntenplatform informatie over instrumenten die zorgorganisaties kunnen inzetten om migranten te betrekken bij zorgverbeteringsprojecten.  Het Kwaliteitsinstituut is geadviseerd over randvoorwaarden voor effectieve implementatie.  Resultaten zijn gepresenteerd op de EUPHA conferentie 2014.


69

Samenwerkingspartners Huisartspraktijken, ziekenhuizen, kraamzorgorganisaties, thuiszorgorganisaties, Stichting Miletus, Zorgverzekeraars Nederland, NIVEL, Kwaliteitsinstituut, patiëntenorganisaties, migrantenorganisatie, migrantensleutelfiguren. Looptijd 2012 - 2014. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met financiering van het Fonds PGO-Support en een kleine bijdrage van VWS.

3. Versterken cliëntparticipatie: Patiëntenorganisaties bekennen kleur Veel cliënten profiteren van de mogelijkheden van informatie, lotgenotencontact en voorlichting via patiëntenorganisaties. Reguliere patiënten- en cliëntenorganisaties hebben onder migranten nog weinig bereik en willen daar graag verandering brengen. In 2012 en 2013 hebben we in het project ‘Patiëntenorganisaties bekennen kleur’ samen met PGO Support patiënten- en cliëntenorganisaties geholpen om de brug te slaan naar cliënten met een andere achtergrond. Deze organisaties zijn in de praktijk gecoacht door migrantenexperts en geadviseerd in het daadwerkelijk werven en betrekken van deze groep cliënten in hun werk. Er melden zich steeds nieuwe geïnteresseerde patiëntenorganisaties aan voor dit traject. Het streven is dat in 2018 50 patiëntenorganisaties zijn getraind en gecoacht. Daarnaast hebben in 2018 alle (200) patiëntenorganisaties toegang tot kennis over het vergroten van participatie van migranten en toegang tot de hulpmiddelen die zijn ontwikkeld in dit traject. Doel Bevorderen dat migrantencliënten participeren in reguliere patiënten- en cliëntenorganisaties. Activiteiten 2014  Continueren van het coachingstraject met 8 nieuwe patiëntenorganisaties.  Een filmpje met een good practice als voorbeeld plaatsen op de websites van patiëntenorganisaties (bijvoorbeeld Boy Da Costa Gomez van Stoma Vereniging).  Interview met voorlopers publiceren in tijdschriften van patiëntenorganisaties.  Een keer per jaar op een congres organiseren van speed dating tussen migranten organisaties en patiëntenorganisaties.  Trainen van patiëntenorganisaties in samenwerking met CBO.*  Ontwikkelen en beschikbaar stellen van een app ‘Patiëntenparticipatie to Go’ met tips en good practices voor patiëntenorganisaties.* Resultaten 2014  Acht patiëntenorganisaties zijn geadviseerd en gecoacht omtrent de participatie van migranten.  80% van de deelnemende patiëntenorganisaties waarderen dit traject als geslaagd.

70




Patiëntenorganisaties die niet hebben deelgenomen aan dit traject hebben digitaal toegang tot resultaten, producten en succesvolle voorbeelden uit het traject.

Looptijd 2012 - 2018. Samenwerkingspartners PGOsupport, Zorgbelang Nederland, NPCF, NOOM, SGAN, Stichting Voorlichters Gezondheid, Lize, patiëntenorganisaties. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering en financiering van PGO support. Activiteiten met een * zijn alleen mogelijk met aanvullende financiering.

4. Versterken cliëntparticipatie: Consumentenpanel NIVEL Pharos en het NIVEL voeren gezamenlijk het project ‘Uitbreiding van het Consumentenpanel Gezondheidszorg met migranten’ uit. In 2012 en 2013 zijn verschillende activiteiten georganiseerd om deelnemers voor het panel te werven. De meerwaarde voor migranten om deel te nemen aan het panel blijkt niet gemakkelijk voor het voetlicht te brengen en de bekendheid van het panel is nog niet groot. Er is dan ook continuering van voorlichting nodig om nieuwe leden te werven. Met het NIVEL is afgesproken dat er toegewerkt wordt naar deelname van minimaal 200 migranten aan het bestaande panel van 6.000 leden. Daarnaast zal Pharos de door het NIVEL gehanteerde vragenlijsten aanpassen opdat deze vragenlijsten ook goed aansluiten bij panelleden met een migrantenachtergrond. Doelen  Het werven van migranten ten behoeve van het Consumentenpanel Gezondheidszorg.  Zorgen dat de door het panel gehanteerde vragenlijsten ook geschikt zijn voor panelleden met een migrantenachtergrond. Activiteiten 2014  Voorlichting organiseren over deelname aan het consumentenpanel, zowel op aparte bijeenkomsten als op bijeenkomsten van migrantenorganisaties over een ander thema.  Online media acties uitzetten om bekendheid te geven aan het consumentenpanel.  Cultuursensitief maken van twee vragenlijsten ten behoeve van de peilingen die jaarlijks door NIVEL worden uitgevoerd. Dit wordt gedaan aan de hand van focusgroepgesprekken.* Resultaten 2014  Er is een toename van 200 migranten onder de deelnemers van het Consumentenpanel Gezondheidszorg van NIVEL.  De in het panel gehanteerde vragenlijsten zijn geschikt voor algemeen gebruik, dus ook voor panelleden met een migrantenachtergrond. Samenwerkingspartners NIVEL, (lokale) migrantenzelforganisaties, marokko.nl, yasmina.nl, hababam.nl.


71

Looptijd 2012 - 2014.

Financiering Dit project wordt uitgevoerd met financiering van het NIVEL en een kleine bijdrage vanuit VWS financiering.

5. Versterken samenwerking patiëntenorganisaties en migrantenorganisaties rond kanker In het project ‘Meer dan 100 soorten kanker’ werken patiëntenorganisaties samen met migrantenorganisaties om migranten te informeren over kanker. Pharos heeft in 2013 migranten vrijwilligers opgeleid tot ‘peer-educator’. Deze hebben vervolgens 36 informatiebijeenkomsten georganiseerd in diverse concentratiewijken van 5 steden. Gedurende dit traject hebben de peer-educators en hun migrantenorganisaties samengewerkt met diverse patiëntenorganisaties op het gebied van kanker en met reguliere voorzieningen voor kankerzorg. In 2014 wordt deze samenwerking voortgezet en ingebed in de programma’s en het beleid van betrokken organisaties. De bedoeling is een krachtig netwerk tot stand te brengen waarmee een brug wordt geslagen tussen enerzijds migrantenpatiënten en hun families en anderzijds patiëntenorganisaties en overige voorzieningen. Doel Toegankelijk maken van voorlichting over preventie, behandeling en omgaan met kanker voor migranten. Activiteiten 2014  Uitvoeren van een vervolg voorlichtingsprogramma over kanker voor migranten.  Ontwikkelen van een verdiepingsprogramma over het omgaan met kanker voor familieleden van kankerpatiënten.*  Netwerkontwikkeling en samenwerkingsafspraken voor reguliere patiëntenorganisaties, zorgvoorzieningen voor kanker en migranten/intermediairorganisaties.  Beschikbaar stellen van reeds ontwikkelde methodieken, materialen en succesvoorbeelden aan andere intermediaire- en kankerorganisaties die niet direct bij dit project betrokken zijn.  Trainen van Integrale Kanker Centra en Inloophuizen voor kankerpatiënten hoe zij meer migranten kunnen bereiken en betrekken.*  Opgedane kennis over migranten en (de wijze van omgaan met) kanker inbrengen bij medische opleidingen.  Publiceren van een artikel over de uitkomsten van het traject in Kracht (magazine van KWF Kankerbestrijding) of het magazine van NFK. Resultaten 2014  In 5 steden zijn voorlichtingen over kanker uitgevoerd door en voor migranten.  De resultaten van het samenwerkingstraject zijn geborgd in afspraken en netwerken die worden onderhouden door de partners in dit project.

72




Voorlichtingsmethodiek en bijbehorende materialen zijn ter beschikking gesteld aan patiëntenorganisaties, migrantenorganisaties en zorgvoorzieningen voor kanker.  Bij medische opleidingen is kennis over het omgaan met kanker bij migranten onder de aandacht gebracht.  Resultaten van het traject zijn verspreid via vakbladen. Looptijd 2013 - 2014. Samenwerkingspartners NFK, kankerpatiëntenorganisaties, KWF Kankerbestrijding, intermediaire organisaties van migranten, Inloop huizen voor kankerpatiënten, Integrale Kanker Centra, Financiering Dit project wordt uitgevoerd met financiering van het KWF en aanvullende financiering van VWS. Activiteiten met een * zijn alleen mogelijk als elders financiering wordt gevonden.

6. Versterken migrantendeelname aan bloeddonatie In 2013 heeft Pharos onderzoek uitgevoerd in opdracht van bloedbank Sanquin naar de bekendheid, beleving en motivatie van migranten ten aanzien van bloeddonatie. Per migrantengroep is bekeken welke belemmerde factoren er zijn in de werving van nieuwe bloeddonoren. Uit dit onderzoek bleek dat er veel onbekendheid is met de manier waarop bloeddonatie geregeld is in Nederland. De uitkomsten uit het onderzoek worden in 2014 omgezet naar een wervingscampagne waar verschillende organisaties bij betrokken zijn. Daarnaast krijgen twee groepen medewerkers van de bloedbank een training in cultuursensitieve communicatie. Doel Uitbreiden van het aantal migranten (uit de vier grootste migrantengroepen) binnen het bestand van (bloed)donoren van Sanquin van 1600 naar 4000. Activiteiten 2014  Ontwikkeling van campagnematerialen.  Organiseren van voorlichtingsbijeenkomsten in de vier grote steden.  Wervingsactiviteiten in samenwerking met organisaties in de gezondheidszorg, welzijn en onderwijs en via migrantenorganisaties.  Aanvullende wervingsactiviteiten via een online media campagne.  Ontwikkelen en uitvoeren van een training voor professionals van Sanquin.  Ontwikkelen van een implementatieplan om op structurele basis migranten bloeddonoren te informeren en te werven. Resultaten 2014  De bekendheid met bloeddonatie en de manier waarop dit in Nederland is geregeld, is vergroot onder de vier grootste migrantengroepen.  De bloedbank van Sanquin heeft de beschikking over 4000 bloeddonoren met een migrantenachtergrond.


73

Samenwerkingspartners Sanquin, LOM-partners, (lokale) migrantenzelforganisaties, platforms en migranten (medische) studentenverenigingen. Looptijd 2013 - 2014. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met financiering van Sanquin en aanvullende financiering van VWS.

7. Onderhouden van het consultteam met migrantenexperts Pharos heeft in de afgelopen jaren een uitgebreid netwerk van migrantenexperts opgebouwd. Het gaat daarbij zowel om hoog opgeleide migranten die breed inzetbaar zijn, als om autoriteiten die gespecialiseerd zijn in een specifiek terrein van de gezondheidszorg. De experts adviseren Pharos bij de opzet en uitvoering van projecten, maar kunnen ook worden bemiddeld bij adviesvragen uit het veld of verzoeken om deelname in een klankbordgroep. Zij kunnen tevens worden ingezet bij de ondersteuning van professionals in samenwerking met het RIVMCGL (Professionals Gezond Versterkt). Doel Zorgprofessionals met een migrantenachtergrond inzetten ten behoeve van het verbeteren van de kwaliteit en het bereik van gezondheidszorg voor migranten. Activiteiten 2014  Actief onderhouden en monitoren van kwaliteit van het consultteam door middel van intervisie, begeleiding, registratie, verslaglegging en evaluatie van de inzet van het team.  Informeren van het (zorg) veld over de mogelijkheid van consultatie en inschakelen van deze migranten deskundigen. Resultaten 2014  Pharos beschikt over minimaal 5 experts/consulenten op specifieke gebieden in de gezondheidszorg en 40 breed inzetbare migranten deskundigen.  Zorgaanbieders en andere organisaties kunnen een beroep doen op expertise van het consultteam. Samenwerkingspartners Migranten- en vluchtelingenorganisaties, relevante universiteiten en hogescholen, landelijke kenniscentra en patiënten- cliëntenorganisaties. Looptijd 2013 - 2016. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering.

8. Actuele zaken en beleidsadvisering Veel zorgen patiëntenorganisaties worstelen met de vraag hoe migranten te betrekken bij de verbetering van de zorg. In de afgelopen jaren heeft Pharos hierover de nodige kennis en ervaring opgedaan.

74


Pharos zal partijen, ook in 2014, van (beleids)advies op maat voorzien op geleide van de vraag en van de actualiteit. Doel Zorginstellingen, overheidsinstellingen, patiënten en cliëntenorganisaties op maat van beleidsadvies voorzien en informeren over participatie van migrantencliënten en het versterken van hun rol als klant. Activiteiten 2014  Op geleide van actuele ontwikkelingen en de vraag beleidsadvisering en informatie verstrekken over het versterken van de rol en positie van migrantencliënten.  Deelname aan studiebijeenkomsten, conferenties en klankbordgroepen. Resultaten 2014  Patiënten- en cliëntenorganisaties, zorginstellingen en overheidsinstellingen zijn op een adequate wijze voorzien van informatie en advies. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering.


75

76


7. Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen Meerjarenprogramma 2014 - 2018

Inleiding Asielzoekers maken, conform het beleid, gebruik van het reguliere zorgen preventiestelsel. Deze reguliere voorzieningen moeten in staat en geëquipeerd zijn om aan deze groep cliënten kwaliteit van zorg te bieden. Onder asielzoekers en vluchtelingen komen relatief veel gezondheidsproblemen voor, zoals psychiatrische problematiek en chronische aandoeningen. Deze groepen adequate en effectieve zorg en ondersteuning bieden, draagt bij aan de gezondheid van deze cliënten en levert maatschappelijke baten op. Of asielzoekers nu in Nederland mogen blijven of moeten terugkeren naar hun land van herkomst; in beide situaties is het behoud van een goede gezondheid en psychische veerkracht van belang. Voor asielzoekers wier asielverzoek ingewilligd wordt, is behoud van gezondheid een voorwaarde voor succesvolle participatie en integratie in de Nederlandse samenleving. Voor degenen die afgewezen worden, is behoud van gezondheid een voorwaarde voor duurzame terugkeer. Pharos adviseert in dit programma professionals en organisaties die betrokken zijn bij (ex)asielzoekers en vluchtelingen en ontwikkelt kennisproducten die bruikbaar zijn in de praktijk. Aandacht gaat uit naar gezondheidszaken in de hele asielketen: het Medisch Advies aan de IND, vroegsignalering, gezondheid en zorg tijdens het verblijf in de AZC’s en in detentie, bij inburgering en terugkeer. Het programma richt zich niet alleen op professionals en organisaties maar ook op het versterken van gezondheidsvaardigheden, gezond gedrag en weerbaarheid van asielzoekers en vluchtelingen zelf. Het kabinet heeft zich onlangs, naar aanleiding van het overlijden van de Russische asielzoeker Dolmatov, uitgesproken voor een humaner vreemdelingenbeleid waarin oog is voor de menselijke maat. Dit streven zien we terug in de hernieuwde aandacht bij het COA voor activering en zinvolle dagbesteding van asielzoekers. Daarnaast wordt er opnieuw nagedacht over alternatieven voor detentie van uitgeprocedeerde asielzoekers en een betere aansluiting tussen gezondheidszorg en de asielketen. Pharos draagt in 2014 in diverse projecten bij aan het terugbrengen van de menselijke maat in de vreemdelingenketen, daar waar het de relatie naar gezondheid en gezondheidszorg betreft. Pharos is het enige kenniscentrum op dit terrein en werkt met alle partners in de keten samen. Accent daarbij ligt op het stimuleren en monitoren van het gebruik van reeds bestaande ‘good practices’ en het breder verspreiden en implementeren ervan. Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat:  professionals die met asielzoekers werken over instrumenten beschikken om vroegtijdig gezondheidsproblematiek bij


77

   



kwetsbare asielzoekers te kunnen signaleren en adequaat door te verwijzen. de kwaliteit van het medisch advies aan het begin van de asielprocedure verankerd wordt. er een groter activerings- en dagbestedingsaanbod is, waardoor de gezondheid en veerkracht van (ex)asielzoekers ondersteund wordt. de aansluiting met de reguliere zorgen welzijnsinstanties goed verloopt. de kwaliteit van de psychosociale begeleiding bij terugkeer verbeterd wordt en als geïntegreerd onderdeel opgenomen in de begeleiding tijdens het terugkeertraject van (ex) asielzoekers en ongewenste vreemdelingen. de aanpak in preventie, zorg en psycho-sociale begeleiding bij terugkeer meer persoonsgericht en op menselijke maat is.

Activiteiten meerjarenprogramma gezondheid, asielzoekers en vluchtelingen 2014 1. Vroegsignalering van kwetsbare (ex)asielzoekers en vluchtelingen De afgelopen jaren is vroegsignalering van kwetsbare asielzoekers in Europa en Nederland verankerd in procedures en richtlijnen. Pharos heeft als kenniscentrum daaraan bijgedragen en een naam opgebouwd, zowel in Nederland als in Europa. We hebben een bijdrage geleverd aan de voorbereiding van het Medisch Advies aan het begin van de asielprocedure en een adviesfunctie vervuld tijdens de implementatie ervan. We participeren in de Protocol commissie van Medifirst, de organisatie die het Medisch advies uitvoert. Samen met partners in Europa hebben we in 2012 een vroegsignaleringsinstrument (Protect-lijst) ontwikkeld. De Protect-lijst bestaat uit tien vragen en kan worden gebruikt om de kwetsbaarheid van asielzoekers in te schatten en tijdig te kunnen doorverwijzen. Dit instrument wordt nu door Vluchtelingenwerk en het Gezondheidscentrum asielzoekers (GC A) gebruikt. Beiden geven aan dat het nu tijd is om het gebruik te evalueren en verder te valideren. Pharos pakt dit in samenwerking met hen in 2014 op. Daarnaast wordt verkend of het instrument breder ingezet kan worden in de vreemdelingenketen, op bijvoorbeeld gezinslocaties, in detentie en gemeentelijke opvangvoorzieningen voor ongedocumenteerden. Doel Kennis ontwikkelen, verspreiden en implementeren over het medisch advies en vroegsignalering. Activiteiten 2014  Bijdragen aan de professionele kwaliteit van het Medisch advies, door participatie in de protocolcommissie van Medifirst.  Monitoren van het gebruik van de Protect-vragenlijst in de medische intake van asielzoekers en in de begeleiding van hervestigde vluchtelingen. Dit in samenwerking met GC A en Vluchtelingenwerk.  In samenwerking met het GC A valideren van het instrument. Dit is afhankelijk van financiering door en keuzes van het GC A.

78


   

De uitkomsten van het valideringstraject vertalen naar de Protectlijst voor het GC A en/of Vluchtelingenwerk. Nagaan of het breder verspreiden en implementeren van de Protectlijst op andere plaatsen, bijvoorbeeld de gezinslocaties, detentie en in gemeenten, wenselijk is. Delen van opgedane kennis op nationale en internationale bijeenkomsten. Op geleide van vraag verzorgen van deskundigheidsbevordering voor zo’n 60 zorgverleners, IND-medewerkers en anderen over Medisch advies en vroegsignalering.*

Resultaten 2014  Er is een bijdrage geleverd aan de verhoging van de kwaliteit van Medisch advies aan het begin van de asielprocedure.  Er is inzicht in gebruik en het effect van de Protectlijst in de medische intake van het GC A en bij de begeleiding en opvang van hervestigde vluchtelingen door Vluchtelingenwerk.  Er zijn stappen gezet om toe te werken naar validering van de Protectlijst.*  Duidelijk is in hoeverre de Protectlijst ook inzetbaar is op andere plaatsen in de vreemdelingenketen. Samenwerkingspartners GC A, GGZ, COA, Vluchtelingenwerk. Looptijd 2014 – 2018. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering. Activiteiten met * vinden alleen plaats als elders financiering wordt gevonden.

2. Activering en preventie van gezondheidsproblemen asielzoekers Zinvolle dagbesteding voor asielzoekers is van belang voor het behoud van (psychosociale) gezondheid en daarmee ook voor het terugdringen van de zorgvraag. Pharos heeft ‘good practices’ op de AZC’s in kaart gebracht en COA geadviseerd over het stimuleren van sport en bewegen. In 2013 heeft de ACVZ in haar adviesrapport ‘Verloren tijd’ een flink aantal van onze aanbevelingen overgenomen en de Minister geadviseerd om vreemdelingen meer mogelijkheden voor activiteiten te geven. COA heeft ons vervolgens gevraagd in 2013-2014 hierin mee te denken. Naast bovenstaand adviestraject, zal Pharos de in 2013 gestarte pilot om asielzoekers naar vrijwilligerswerk toe te leiden afronden. Doel  

Stimuleren van een structureel activerings- en dagbestedingsaanbod voor asielzoekers ter preventie van psychosociale problematiek. Borging hiervan binnen de gemeentelijke structuren van vrijwilligerswerk en sport & bewegen.

Activiteiten 2014 Stimuleren activering op AZC’s


79

  

Adviseren van AZC’s en COA over activering op de reguliere AZC’s middels sport en bewegen en vrijwilligerswerk. COA adviseren bij de opzet van een pilot op Gezinslocaties, gericht op activering en zorgpreventie. Ondersteunen en monitoren van de pilots op de gezinslocaties, afhankelijk van de vraag van het COA.*

Stimuleren vrijwilligerswerk*  Afronden pilot om asielzoekers toe te leiden naar vrijwilligerswerk, in samenwerking met de vrijwilligerscentrales en het COA in Utrecht en Nijmegen.  Monitoren van de pilot en uitvoering evaluatie. Onderzocht wordt ook of investeren in zinvolle dagbesteding gezondheidswinst oplevert.  Het opstellen van een implementatieplan voor de vrijwilligerswerk-aanpak in andere gemeenten.  Organiseren van een landelijke bijeenkomst voor COA, gemeenten en vrijwilligerscentrales, waarin de werkzame elementen uit de aanpak worden gedeeld. We streven naar deelname van circa 8 gemeenten en Vrijwilligerscentrales. Resultaten 2014  Het COA is geadviseerd over en begeleid bij het opzetten van activiteiten op de reguliere AZCs in het kader van zinvolle dagbesteding.  COA heeft inzicht in effecten van preventieve activiteiten op zorgpreventie.  Professionals op de gezinslocaties die meedoen aan de pilot, hebben afhankelijk van de vraag adequate ondersteuning gekregen. Stimuleren vrijwilligerswerk asielzoekers  Inzicht in werkzame elementen van de aanpak om asielzoekers toe te leiden naar vrijwilligerswerk.  Deze werkzame elementen zijn met circa acht AZC’s, gemeenten en vrijwilligerscentrales gedeeld. Samenwerkingspartners COA, asielzoekers, vrijwilligerscentrales en gemeenten. Looptijd 2011 - 2016 Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering. Activiteiten met een * worden alleen uitgevoerd als aanvullende financiering wordt gevonden. Financiering van het vrijwilligerstraject is al deels verkregen van het SKANfonds.

3. Bereiken vluchtelingen door reguliere zorgvoorzieningen Uit een in 2013 door Pharos uitgevoerde verkenning blijkt dat de toeleiding van vluchtelingen, die nog in de inburgeringsfase zitten naar reguliere zorgen welzijnsvoorzieningen, moeizaam verloopt. Ook zijn gezinnen nog onvoldoende in beeld bij de Centra voor Jeugd en Gezin en jeugdhulpverlening. Medewerkers van Vluchtelingenwerk kunnen een

80


brugfunctie vervullen naar reguliere instanties. Daarvoor is van belang dat men elkaars werk over en weer kent en men elkaar weet te vinden. Pharos zal in 2014 in twee gemeenten samen met lokaal vluchtelingenwerk de toeleiding naar reguliere organisaties helpen verbeteren. Veel vluchtelingen hebben beperkte gezondheidsvaardigheden. In het traject zal aandacht zijn voor het versterken ervan. Doel Verbeteren van de toeleiding van vluchtelingen in de inburgeringsperiode naar reguliere zorgen welzijnsinstellingen. Activiteiten 2014  Selecteren van twee pilot gemeenten om in samenwerking met lokaal vluchtelingenwerk de toeleiding naar de reguliere zorgen welzijnsinstellingen voor volwassenen en kinderen in de nulde en eerstelijn te versterken  Hiertoe organiseren we samen met vluchtelingenwerk (casuïstiek)bijeenkomsten om kennis te nemen van elkaars taken, verantwoordelijkheden en werkwijzen.  Inzet/implementatie van bestaande methodieken (zoals ‘Gun ons de tijd’ en ‘Je wilt je kind niet kwijtraken’) om de samenwerking en toeleiding vorm te blijven geven en vluchtelingen te ondersteunen in zelfredzaamheid. Waar nodig op maat maken.  Professionals uit de eerste en nuldelijnszorg krijgen middels factsheets en training kennis aangeboden om de doelgroep vluchtelingen beter te kunnen bedienen.  De pilots monitoren en aanbevelingen opstellen waarvan ook andere gemeenten kunnen profiteren, onder andere via digitale netwerken en social media.  Voorbereiden van een landelijke bijeenkomst (in 2015) om kennis te delen. Resultaten 2014  In twee gemeenten weten professionals van de eerste- en nuldelijns zorg en lokaal vluchtelingenwerk elkaar beter te vinden; dit met het oog op adequate zorg en begeleiding van vluchtelingen in de inburgeringsfase.  De lokale afdelingen van vluchtelingenwerk zijn toegerust om vluchtelingen beter toe te leiden naar zorgen welzijnsinstanties en hun zelfredzaamheid te stimuleren.  Professionals in de twee gemeenten hebben extra kennis gekregen om vluchtelingen beter zorg te kunnen verlenen.  Opbrengst van de pilots is gedeeld met circa 10 gemeenten in Nederland, via de lokale afdelingen van vluchtelingenwerk. Samenwerkingspartners Vluchtelingenwerk Nederland, lokale vluchtelingenwerkafdeling of aanverwante lokale organisatie, (professionals van) Zorg- en welzijnsinstellingen, MO-groep, Zorg Advies teams, gemeenten. Looptijd 2014 - 2015 Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering.


81

4. Implementatie voorlichting huiselijk geweld aan en door vluchtelingen Pharos heeft samen met Movisie een aantal jaren voorlichting georganiseerd over gender gerelateerd geweld door en voor vluchtelingen. Er bestaat inmiddels een pool van 12 getrainde voorlichters ‘Geweld is niet gewoon’ met een vluchtelingen achtergrond. Hier zijn goede ervaringen mee opgedaan in de regio Amsterdam en Rotterdam-Rijnmond. In 2014 willen we de aanpak landelijk implementeren, met name door de voorlichters in contact te brengen met lokale Steunpunten Huiselijk Geweld en AMK’s, die samengaan in AMHK’s. Doel De kwaliteit en het bereik van de voorlichtingen en aanpak preventie huiselijk geweld bij vluchtelingen verbeteren. Activiteiten 2014  Een digitale brochure ontwikkelen voor de AMHK’s met de contactgegevens en expertise van de voorlichters ‘Geweld is niet gewoon’, die zij kunnen benaderen voor voorlichting in hun eigen gemeente/regio.  Een landelijk kennis café-dag voor professionals van AMHK’s organiseren samen met Movisie. Hierbij worden de voorlichters ‘Geweld is niet gewoon’ ingezet. Op deze dag wordt een overzicht gegeven van wat de doelgroep zelf te bieden heeft in de voorlichting over huiselijk geweld.  Opzetten van een digitaal netwerk van vluchtelingen-voorlichters en professionals van de AMHK’s. Resultaten 2014  Professionals van AMHK’s in regio’s met relatief veel vluchtelingen zijn ondersteund bij het beter bereiken van vluchtelingen.  De voorlichters ‘Geweld is niet gewoon’ zijn bekend gemaakt bij alle AMHK’s en inzetbaar in alle gemeenten. Samenwerkingpartners MOVISIE, Voorlichters ‘Geweld is niet gewoon’, zelforganisaties, AMHK’s (SHG & AMK’s) uit meerdere gemeenten/regio’s. Looptijd 2014. Financiering Dit project wordt alleen uitgevoerd als elders financiering wordt gevonden.

5. Implementatie methodiek voor begeleiding bij terugkeer Het terugkeerbeleid in Nederland is er expliciet op gericht om zelfstandige en duurzame terugkeer te bevorderen. De kwaliteit van de psychosociale begeleiding is daarbij een belangrijke succes- of faalfactor. Pharos heeft hiertoe een methodiek ‘Bewogen Terugkeer’ ontwikkeld, die door professionals zeer bruikbaar wordt gevonden. De methodiek is in Nederland en in het buitenland breed onder de aandacht gebracht en voor verschillende organisaties op maat gemaakt.

82


Advisering van DT&V en de DJI hierover zullen we in 2014 voortzetten, mede tegen de achtergrond van de actuele discussie over een humaner vreemdelingenbeleid. De werkzame elementen uit de methodiek worden in 2014 apart beschreven, opdat deze breder toepasbaar worden in verschillende settingen. Ze worden ook vertaald naar psychosociale begeleiding van slachtoffers van mensenhandel, op verzoek van de Federatie Opvang. Doel Deskundigheidsbevordering van begeleiders van terugkeerders op het gebied van gezondheid in het algemeen en psychosociale gezondheid in het bijzonder. Activiteiten 2014  Op geleide van de vraag adviseren van ketenpartners, zoals Dienst Justitiële Inrichtingen, Dienst Terugkeer en Vertrek, VWN en COA om onderdelen uit ‘Bewogen Terugkeer’ te integreren in hun werkprocessen.  Op maat maken van een psychosociale begeleidingsmethodiek voor medewerkers in de vrouwenopvang die te maken hebben met slachtoffers van mensenhandel.  Het verzorgen van presentaties en/of workshops over de methodiek ‘Bewogen Terugkeer/Facing Return’ op nationale en internationale conferenties.  Presentatie van de op maat gemaakte methodiek voor terugkeer van chronisch zieken op een internationaal symposium van IOM. Toerusten van vertrekmedewerkers in Nederland en Hongarije in het gebruik van de methodiek.  Het apart beschrijven van de werkzame elementen in ‘Bewogen terugkeer’. Resultaten 2014  Ketenpartners zijn geadviseerd over hoe zij adequate psychosociale begeleiding bij terugkeer in hun werkpraktijk kunnen inbedden.  De medewerkers in de vrouwenopvang zijn toegerust om adequate begeleiding bij (eventuele) terugkeer te bieden aan slachtoffers van mensenhandel.  Vertrekmedewerkers van IOM in Nederland en Hongarije zijn toegerust om mensen met een chronische aandoening te ondersteunen in het terugkeerproces.  De methodiek ‘Bewogen Terugkeer’ is op twee nieuwe internationale symposia onder de aandacht gebracht.  De werkzame elementen van de methodiek ‘Bewogen Terugkeer’ zijn apart beschreven en verspreid onder alle organisaties die werken met terugkeerbegeleiding. Samenwerkingspartners Federatie Opvang, CoMensha, Moviera, Stichting Religieuzen tegen vrouwenhandel, Blijf Groep, Huis en Toevluchtsoord, PMW Rotterdam/ Stichting Humanitas, HVO Querido, Jade Zorggroep, IOM Nederland, IOM Hongarije, IOM Geneve, VWN, DJI, DT&V. Looptijd 2014 – 2016.


83

Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering en financiering van derden. De financiering van de projecten gericht op terugkeer van slachtoffers van mensenhandel en van chronisch zieken is al zeker gesteld in 2013 door het Europees Terugkeerfonds.

6. Actuele zaken en beleidsadvisering In 2013 heeft het vreemdelingenbeleid veel aandacht gekregen in de media en in de Tweede Kamer. Het overlijden van een Russische asielzoeker, de aandacht voor vreemdelingendetentie en het vele verhuizen van asielzoekerskinderen zijn breed belicht. De overheid heeft stappen aangekondigd richting een humaner asielbeleid en het terugbrengen van de menselijke maat in de vreemdelingenketen. Pharos draagt hier expliciet aan bij door de overheid en ketenpartners te adviseren omtrent gezondheidszaken, gegevens te verzamelen en kennis met hen te delen. In 2014 zal Pharos ook een verkenning uitvoeren onder veldpartijen, om ervaringen en actualiteit rondom het begrip ‘medisch noodzakelijke zorg’ te bespreken. In 2014 verwachten we daarnaast actief betrokken te zijn bij implementatie van aanbevelingen uit onderzoeken van de IGZ, de Nationale Ombudsman en de Onderzoeksraad voor de Veiligheid. Doel Bijdragen aan een humaner asielbeleid op het gebied van gezondheid en zorg door alle betrokken en partijen op basis van de actualiteit te informeren en te adviseren. Activiteiten 2014  Opzetten van een besloten digitaal netwerk van professionals betrokken bij de zorg in de vreemdelingenketen, om signalen en kennis te delen.  Actuele thema’s bespreken met professionals en (ex)asielzoekers, door geregeld in projectverband COA locaties te bezoeken.  Beleidsadvisering aan partners op geleide van de actualiteit, onder andere over: - Gezondheidsproblemen/achterstanden van asielzoekers en ongedocumenteerden. - Medische aspecten van de asielprocedure en het vreemdelingenbeleid. - De kwaliteit van het medisch advies aan het begin van de asielprocedure. - De kwaliteit, toegankelijkheid en continuïteit van zorg in het zorgsysteem. - Gezondheid en zorg aan ongedocumenteerden. - Effectieve instrumenten, richtlijnen en interventies. - Internationale signalen, activiteiten en resultaten.  Organiseren van ronde tafels over actuele thema’s, zoals zorg op gezinslocaties en vreemdelingendetentie.  Bespreking organiseren met veldpartijen die zitting hadden in de Commissie Klazinga over de ontwikkelingen rond medisch noodzakelijke zorg.  Uitwisselen van kennis en signalen in: - De GGZ-klankbordgroep voor asielzoekers van GGZ Nl, - De klankbordgroep vreemdelingentoezicht en handhaving van het Ministerie van Veiligheid en Justitie,

84


-

De Protocol commissie van Medifirst, Het Breed Medisch Overleg ongedocumenteerden (BMO) van de Stichting LOS, De werkgroep met DJI en Johannes Wier Stichting en Pharos over zorg en continuïteit van zorg in detentie.

Resultaten 2014  Alle bij zorg in de asielketen betrokken partijen zijn geadviseerd op basis van actuele ontwikkeling en vragen.  Door deelname aan (digitale) platforms en overleggen binnen de keten is kennis goed gedeeld. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS financiering.

7. Facilitering Landelijk informatie- en adviespunt Lampion Lampion is het landelijk informatie en adviespunt over zorg aan illegalen. Hier worden ook ongedocumenteerden en niet toegelaten asielzoekers onder verstaan. Lampion is een netwerkorganisatie waarin een aantal landelijke organisaties samenwerkt met als doel:  Het bundelen van informatie over zorg aan illegalen.  Het voorlichten van zorgorganisaties, zorgverleners en anderen die behoefte hebben aan informatie over het systeem van, de wetgeving over en ontwikkelingen en knelpunten in de zorg aan illegalen. De in Lampion samenwerkende organisaties zijn: SOA aids, GGD Nederland, GGZ Nederland, Johannes Wier Stichting, Defence for Children, KNCV Tuberculosefonds, Landelijke Huisartsenvereniging (LHV), Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV), Dokters van de Wereld, Vluchtelingenwerk Nederland en Pharos. Deze organisaties zijn vertegenwoordigd in de stuurgroep van Lampion. Het CVZ, uitvoerder van de financieringsregeling, zit als waarnemer in de stuurgroep. Pharos voert het secretariaat, beantwoordt de vragen en beheert de website van Lampion. Doel Adequaat ondersteunen Lampion door het voeren van het secretariaat, het samen met een vrijwilliger van Lampion beantwoorden van vragen en beheer van de website van Lampion. Activiteiten 2014  Vragen beantwoorden van zowel hulpverleners als hulpvragers over medische- en gezondheidskwesties en zorgverlening aan ongedocumenteerden.  Beheren, onderhouden en updaten website www.lampion.nl.  Registreren van en rapporteren van gestelde vragen onder andere ten behoeve van het jaarverslag van Lampion en het jaarverslag van Pharos.  Faciliteren en ondersteunen stuurgroepvergaderingen Lampion.  Deelnemen aan relevante vergaderingen. Resultaat 2014  Lampion is ook in 2014 adequaat ondersteund.


85

Financiering Facilitering Lampion wordt uitgevoerd met VWS-financiering.

86


8.

Vrouwelijke Genitale Verminking Meerjarenprogramma 2014 – 2018

Inleiding Door migratie van vrouwen uit landen waar vrouwelijke genitale verminking (VGV) een gangbaar gebruik is, zijn we in Nederland vanaf zo'n 20 jaar geleden geconfronteerd met besneden meisjes en vrouwen. Pharos zet zich als kennis- en adviescentrum sinds 1993 in voor de preventie van VGV, naast andere organisaties (FSAN, VON, GGD Nederland, KNOV, Jeugdzorg Nederland). De regie van het beleid ter bestrijding van VGV is al jaren in handen van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Doel van het Nederlandse beleid is het voorkomen van alle vormen van VGV bij in Nederland woonachtige meisjes en het leveren van goede zorg aan vrouwen die reeds besneden zijn. In de periode 2006-2009 is er, in opdracht van het ministerie van VWS, een pilot ‘Preventie VGV’ uitgevoerd in zes grote steden. In de jaren 2010-2011 zijn de lessen en resultaten ervan uitgerold door GGD Nederland, de risicogroepen zelf en Pharos. Pharos heeft de afgelopen jaren veel kennis overgedragen, onder andere via het trainen van de belangrijkste professionals in de keten. Via het ‘Focal Point’ VGV ontvingen ministeries, beleidsmakers, professionals en risicogroepen veelvuldig advies. In 2012 heeft Pharos op verzoek van het ministerie van VWS een grondige analyse uitgevoerd van de situatie van VGV in Nederland. Het onderzoek is in 2013 gepubliceerd en leverde feiten en cijfers op over aard en omvang van VGV. Belangrijke uitkomst van het onderzoek was dat het beleid in Nederland effect heeft en het risico op VGV in Nederland heeft verkleind. Strafbaarstelling en de integrale preventieve aanpak bleken succesfactoren. Aannemelijk is dat zonder het landelijke beleid het risico op VGV hoger zou zijn geweest. Voortzetting en borging van het beleid blijft nodig om in de toekomst niet opnieuw met hogere aantallen geconfronteerd te worden. Uit het onderzoek bleek verder dat sommige risicogroepen minder goed met voorlichting bereikt zijn en dat er sprake is van misverstanden rondom de strafbaarstelling. Zo weten niet alle vrouwen dat weliswaar besnijden strafbaar is, maar besneden zijn niet. Dit verhindert hen soms om zorg te zoeken. Verder is nog steeds niet bij iedereen duidelijk, dat alle vormen van VGV verboden en strafbaar zijn, ook de zogenaamde lichtere vormen. In 2014 zullen we deze zaken vertalen in scholing en voorlichting van risicogroepen en scholing van professionals. Daarnaast zullen we in overleg met organisaties van risicogroepen nagaan hoe de nog weinig met voorlichting benaderde groepen bereikt kunnen worden. De afgelopen jaren is veel geïnvesteerd in het optimaliseren van medische en psychosociale zorg aan vrouwen die besneden zijn. Dit vraagt ook de komende jaren nog aandacht. Monitoring van de pilots ‘zorgtoeleiding’ die GGD Nederland samen met FSAN in 6 regio’s in Nederland uitvoert, vormt daar een belangrijk onderdeel van. Belangrijk blijft om de komende jaren kennis die professionals nodig hebben om VGV te voorkomen en adequate zorg te verlenen aan besneden vrouwen, goed te blijven borgen.


87

Het programma VGV zet de komende jaren haar kennis in om samen met anderen te stimuleren dat:  de preventieve aanpak die in Nederland succesvol is gebleken, geborgd wordt.  vernieuwende interventies (verder) ontwikkeld en geïmplementeerd worden.  vrouwen die besneden zijn de medische en psychosociale zorg kunnen ontvangen die zij nodig hebben.  huidige en toekomstige professionals en organisaties toegerust zijn en blijven om vrouwen die besneden zijn de zorg te kunnen bieden die zij nodig hebben.  bestaande kennis, richtlijnen en deskundigheidsbevordering voor professionals en zelforganisaties zo goed mogelijk geborgd worden.  kennis, informatie en advies over VGV centraal via het Focal Point toegankelijk zijn voor iedereen die deze behoeft.

Activiteiten meerjarenprogramma Vrouwelijke Genitale Verminking 2014 1. Ondersteunen van risicogroepen bij preventie van VGV Blijvende gedragsverandering rond VGV moet vooral binnen de risicogemeenschap zelf gestimuleerd blijven worden. Pharos ondersteunt de risicogroepen en zelforganisaties bij preventie en voorlichting en neemt de inzichten uit het in 2013 gepubliceerde onderzoek ‘VGV in Nederland, omvang, risico en determinanten’ daarin mee. In 2013 brengt Pharos een eindrapport uit met de lessons learned van alle bestudeerde aanpakken in Afrika. Ook de resultaten daarvan nemen we mee bij de ondersteuning van sleutelpersonen uit de risicogemeenschap. Vanuit de risicogroepen komt de wens om in de voorlichting mannen en jongens nog meer te betrekken dan de afgelopen jaren al is gebeurd. Een andere wens is dat voorlichting over VGV waar mogelijk nog meer ingebed wordt in bredere informatie over gezondheid, opvoedingsondersteuning en seksualiteit. In 2014 wordt verder geïnvesteerd in voorlichtingen aan mensen afkomstig uit Egypte, Sierra Leone of Irak (Koerdische regio). Zij zijn nog relatief weinig met voorlichting rond VGV bereikt. Pharos zet ook de voorlichting voor en door jongeren via ‘No Game’ in 2014 voort. Doel Bijdrage aan (vernieuwing van) de voorlichtingen over VGV aan risicogroepen. Activiteiten 2014  Regelmatige contacten met zelforganisaties en leden uit de risicogroepen over behoeften aan ondersteuning vanuit Pharos rond preventie van VGV, zowel landelijk als regionaal.  Op verzoek van FSAN samen met haar verzorgen van een training voor de ‘Kerngroep Sleutelpersonen’. Hierin worden de aandachtspunten uit het onderzoek ‘VGV in Nederland, omvang, risico en determinanten’ verwerkt.

88


 



 

Ondersteunen van risicogroepen bij het ontwikkelen en implementeren van bruikbare interventies en de monitoring daarvan. Ondersteuning bij uitvoering van voorlichtingen over VGV door sleutelpersonen, onder andere met nog meer aandacht voor mannen. Voor dat laatste wordt in Europees verband een traject opgezet en financiering gezocht. * Overleg voeren met vertegenwoordigers van nog weinig benaderde risicogroepen en desgewenst een bijdrage leveren aan de ontwikkeling en uitvoering van voorlichtingen over VGV. (bijvoorbeeld Egypte, Sierra Leone of Irak (Koerdische regio). Actualiseren van voorlichtingsmaterialen die door diverse organisaties te gebruiken zijn. Voortzetting van de jongerenvoorlichting door de vrijwilligers van ‘No Game’ voor jongeren uit de risicogroepen in ISK-klassen, met inzet van social media, de website van ‘No Game’ en filmpjes. Het streven is om via 30 voorlichtingen in de klas minimaal 300 jongeren te bereiken. Via social media en de website zetten we in op het bereik van 2.500 jongeren.

Resultaten 2014  Pharos heeft een bijdrage geleverd aan vernieuwende voorlichting over VGV aan risicogroepen en het bereiken van tot nu toe nog weinig benaderde risicogroepen (bijvoorbeeld uit Egypte, Sierra Leone en Irak).  Voorlichtingsmaterialen over VGV zijn up-to-date gehouden en beschikbaar gesteld.  Minimaal 300 jongeren binnen de risicogroepen zijn voorgelicht over VGV. Daarnaast zijn 2.500 jongeren bereikt via social media en de website. Samenwerkingspartners Samenwerking met zelforganisaties zoals FSAN en VON, (ISK-)scholen voor voortgezet onderwijs, jongerenorganisaties in Europa en Afrika, FSAN-jongerenorganisatie Agents of Change. Looptijd 2014 - 2018. Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS-financiering. * Voor deze activiteiten wordt naar aanvullende financiering gezocht. Het onderdeel ‘No Game’ wordt tot zomer 2014 uitgevoerd met aanvullende financiering die door Stichting Kinderpostzegels en het Fonds Maagdenhuis beschikbaar is gesteld.

2. Overdacht en borging van kennis over VGV -preventie aan professionals In diverse sectoren zijn de laatste jaren in Nederland maatregelen getroffen ten behoeve van de preventie van VGV: training, capaciteitsontwikkeling, protocollen, strafbaarstelling en handhaving, registratiesystemen en ketensamenwerking. Nu is het nodig dat deze zaken geborgd, voortgezet en onderhouden worden. Het programma VGV heeft een actief aanbod van deskundigheidsbevordering voor professionals over VGV, ondersteunt


89

netwerken, draagt bij aan protocolontwikkeling en verzorgt de monitoring van het gebruik van protocollen. Telkens blijken nieuwe groepen professionals behoefte aan kennis over VGV te hebben. In veel gevallen blijkt aandacht voor dit onderwerp nog steeds geen vanzelfsprekend onderdeel van de beroepspraktijk. In andere gevallen is een tijd geleden wel aandacht aan het onderwerp besteed, maar is die kennis nu weer voor een deel verdwenen. Zoals in het onderzoek ‘VGV in Nederland, omvang, risico en determinanten’ verwoord staat: “Personeelswisselingen in instellingen vormen een risico voor de continuïteit van kennis en ervaring op dit terrein. Daarom moet kennisoverdracht voortgezet en herhaald worden op het terrein van preventie, repressie en zorg”. In 2014 blijft daarom het uitgebreide aanbod van bijscholing voor professionals van kracht. Doel  

Beschikbaar stellen van kennis en informatie over VGV aan professionals en verzorgen deskundigheidsbevordering. Bijdrage leveren aan de borging van kennis en de preventieve infrastructuur VGV in Nederland.

Activiteiten 2014  Aanbieden en actualiseren van trainingen en bijscholing over preventie van VGV voor professionals, o.a. voor JGZprofessionals.  Bijscholen van minimaal 15 ISK-docenten. Dit gebeurt mede op basis van de ervaringen in het jongerenproject ‘No Game’. Hiermee kunnen deze een bijdrage leveren aan preventie van VGV bij jongeren die recent vanuit risicolanden gearriveerd zijn.  Continueren adviesfunctie naar het COA, om medewerkers beter te equiperen voor hun voorlichtende en signalerende taak naar bewoners van de asielzoekerscentra.  Voortzetten van het overleg met medische en psychosociale beroepsopleidingen ten behoeve van meer structurele aandacht voor preventie VGV. Met Verpleegkunde en Geneeskunde zijn er al afspraken. We breiden dit in 2014 uit naar andere sectoren.  In overleg met GGD Nederland een bijdrage leveren aan de borging van de preventieve taak van de JGZaandachtfunctionarissen.  Bepalen vervolgacties op basis van de monitoring in 2013 van de inzet van de ‘Verklaring Tegen Meisjesbesnijdenis’ bij leden van risicogroepen, in overleg met GGD-en.  Monitoren van gebruik ‘Handelingsprotocol’ voor AMK aandachtsfunctionarissen VGV en organiseren van een bijeenkomst voor de adviescommissie ‘Handelingsprotocol’.  Organiseren van een bijeenkomst voor AMK en RvdK aandachtsfunctionarissen VGV.  Tweemaal organiseren van een bijeenkomst van het Landelijk Overleg VGV. Dit is een uitwisselingsoverleg voor vertegenwoordigers van regio’s en landelijke organisaties die actief zijn op het terrein van preventie VGV.  Ondersteunen regionale netwerken preventie VGV op aanvraag.  Verspreiden van materialen over VGV voor het onderwijs (‘signaalwijzer’), in aansluiting op de materialen rond de meldcode ‘kindermishandeling en huiselijk geweld’. Via contacten in het veld weten we dat daar behoefte aan is.*

90


Resultaten 2014  Het kennisniveau en handelingsvaardigheden rondom preventie van VGV onder huidige en toekomstige professionals zijn verhoogd dan wel op peil gehouden.  Borging van de preventieve aanpak door JGZ en AMK is ondersteund.  Uitwisseling over ketensamenwerking tussen vertegenwoordigers van regionale netwerken en betrokken beroepsgroepen heeft plaatsgevonden.  Materialen voor beroepsgroepen zijn up-to-date gehouden en verspreid. Samenwerkingspartners Beroepsgroepen, organisaties adviescommissie handelingsprotocol zoals AMK’s en Jeugdzorg Nederland, GGD-en, Steunpunten huiselijk geweld, ziekenhuizen, regionale netwerken VGV, migrantenorganisaties. Looptijd 2014-2018 Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS-financiering. * Voor deze activiteit wordt aanvullende financiering gezocht.

3. Verbeteren van medische en psychosociale zorg voor vrouwen die besneden zijn Uit het Pharos onderzoek van 2013 is duidelijk geworden dat in Nederland bijna 30.000 vrouwen leven die een besnijdenis hebben ondergaan. In de gezondheidszorg worden professionals in toenemende mate geconfronteerd met de gevolgen hiervan, ook op de langere termijn (lichamelijk, psychisch, relationeel en op seksueel gebied). Vrouwen die besneden zijn blijken diverse problemen te ervaren in de zorg en in de contacten met zorgverleners. Zij weten vaak niet welke vragen zij aan verschillende medische en psychosociale disciplines kunnen stellen. Gebleken is ook dat vrouwen die specifieke klachten hebben, hun klachten niet per se relateren aan besnijdenis. Soms menen zij ook dat besneden zijn strafbaar is in Nederland en durven daarom niet naar hulp te zoeken. Sinds enige jaren draagt Pharos bij aan een geïntegreerde aanpak voor medische en psychosociale zorg van besneden vrouwen. Doel is dat er goede zorg wordt geboden, ingebed in het reguliere zorgsysteem, voor vrouwen die besneden zijn. De activiteiten van Pharos rond zorg voor vrouwen die besneden zijn richten zich op drie groepen:  Vrouwen die besneden zijn.  Huidige professionals in de hulp/zorgverlening.  Toekomstige professionals in de hulp/zorgverlening. Pharos heeft de afgelopen jaren al divers informatiemateriaal verspreid onder en voor deze groepen en bijscholing verzorgd. Daarnaast verricht Pharos activiteiten op dit terrein in samenhang met het project ‘Toeleiding naar zorg voor besneden vrouwen’ dat eind 2012 door GGD Nederland gestart is. Binnen dit project vinden in 2013 en 2014 op zes plaatsen in het land laagdrempelige spreekuren plaats voor vrouwen die besneden zijn, bijvoorbeeld bij de GGD of in een ziekenhuis.


91

Pharos monitort in dit project de ervaringen en de resultaten van de pilots. Daarnaast verzorgt zij een deel van de training voor de spreekuurhouders en levert zij een bijdrage aan het informatiemateriaal voor vrouwen in het kader van dit project. Doel  

Bijdragen aan een passend en structureel zorgaanbod voor vrouwen die besneden zijn. Kennisniveau en handelingsvaardigheden rond medische en psychosociale klachten onder risicogroepen en huidige en toekomstige professionals verhogen.

Activiteiten 2014  Blijven verspreiden van informatie over de gevolgen van besnijdenis, hieraan gerelateerde klachten en hulpmogelijkheden in Nederland onder vrouwen die besneden zijn. Dit gebeurt via sleutelpersonen, via het project over zorg van GGD Nederland en via andere organisaties. Uiteenlopende informatievormen worden hierbij ingezet: brochures, folders, social media of websites.  Ontwikkeling van nieuw informatiemateriaal voor besneden vrouwen die laaggeletterd zijn.  Vervolgacties om de deelname aan baarmoederhalskankerscreening van vrouwen die besneden zijn te stimuleren.* Deze worden bepaald op basis van de resultaten van de quickscan die Pharos in 2013 over dit onderwerp heeft verricht.  Monitoren van praktijkervaringen en resultaten binnen de laagdrempelige spreekuren voor vrouwen met VGV binnen het landelijk project van GGD Nederland dat najaar 2012 gestart is.  Voorbereiden beleidsadvies over zorg aan vrouwen die besneden zijn in Nederland, mede op basis van deze monitoring.  Monitoren van het gebruik van het medisch model protocol door huisartsen en medisch specialisten. De uitkomsten bespreken met relevante partijen.  Volgen van de nieuwe ontwikkelingen in Nederland op het gebied van reconstructieve operaties door urologen, plastisch chirurgen en andere medici en verspreiden van informatie.  Bijscholing van huidige professionals over zorg aan vrouwen die besneden zijn. De mogelijkheid van de inzet van e-learning of apps wordt onderzocht. * Voor verloskundigen is reeds een elearning-module ontwikkeld bij de KNOV, nu gaan we dat doen voor een nader te bepalen groep artsen.  Bevorderen van structurele aandacht voor VGV over zorg aan besneden vrouwen in medische en psychosociale beroepsopleidingen. In 2014 zetten we onze inspanningen voort bij de artsenopleidingen, opleiding tot verpleegkunde en verloskunde. Daarnaast benaderen we de opleiding tot maatschappelijk werk en kraamzorg. Resultaten 2014  De kennis en expertise van Pharos is ingezet voor het beter laten aansluiten van zorgvraag en - aanbod voor besneden vrouwen.  Vrouwen die besneden zijn hebben toegang tot informatie over medische en psychosociale klachten ten gevolge van VGV en weten waar ze zorg kunnen krijgen.

92




Het kennisniveau en handelingsvaardigheden rondom medische en psychosociale klachten onder huidige en toekomstige professionals is verhoogd.

Samenwerkingspartners Medische en psychosociale beroepsgroepen, universiteiten, hogescholen, GGD-en, ziekenhuizen, regionale netwerken VGV, migrantenorganisaties. Looptijd 2014 - 2017 Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS-financiering. Daarnaast wordt voor activiteiten, aangegeven met *, aanvullende financiering gezocht.

4. Voortzetten landelijk Focal Point VGV Pharos is in 2005 aangewezen als landelijk kenniscentrum VGV en fungeert sindsdien onder de term ‘Focal Point’ als centrale kennis- en adviesplek over VGV. Zowel professionals en burgers als beleidsmakers, onderzoekers en overheden doen een beroep op het Focal Point. Pharos inventariseert kennis en expertise die in Nederland en in het buitenland aanwezig is, doet zelf onderzoek, geeft beleidsadvies, beantwoordt informatieve vragen en neemt deel aan studiedagen en bijeenkomsten. Het Focal Point verzamelt op deze manier signalen, knelpunten en actuele ontwikkelingen, bundelt deze en draagt deze over ten behoeve van de verdere beleids- en programmaontwikkeling. Ook door deelname aan adviestrajecten en expertgroepen blijft Pharos nauw betrokken bij wat er gebeurt in Nederland op het terrein van VGV. Diverse partners in het buitenland zijn geïnteresseerd in de kennis die Pharos beschikbaar heeft. Zo adviseert Pharos in Europese trajecten rond ‘female genital mutulation’ (fgm), draagt zij bij aan diverse internationale databanken, zoals UEFGM en adviseert zij bij de opzet en uitvoering van internationaal onderzoek*. Dat laatste gebeurt in 2014 in drie landen (Australië, USA en een Afrikaans land) waar een vergelijkbaar onderzoek als Versluierde Pijn (Pharos, 2010) uitgevoerd wordt. Doel Fungeren als centrale kennisplek /landelijk focal point VGV  Informatie voor iedereen over de hele keten rond VGV; preventie, signaleren, melden, opvolgen en zorg.  Adviesfunctie voor ministeries, beleidsmakers, onderzoekers en professionals en inbreng van kennis uit het buitenland. Activiteiten 2014  Informatie en advies bieden op geleide van de actualiteit aan onder andere ministeries, beleidsmakers en professionals.  Actueel houden van Focal Point informatiemateriaal.  Actueel houden van informatie over VGV op de Pharos-website. Up to date houden van de informatie voor specifieke beroepsgroepen op die site.  Steeds aanvullen van de landelijke sociale kaart VGV.  Vier keer per jaar verspreiden van een digitale nieuwsbrief VGV met actuele informatie.  Uitbrengen van twee factsheets over VGV.


93



 

Bieden van ondersteuning bij opstellen onderzoeksplannen derden.* Organiseren van Zero Tolerance Day (6 februari 2014) samen met andere organisaties. Pharos zal in 2014 hierbij de trekker zijn. Participeren in expertgroepen, op aanvraag van ministeries, onderzoeksinstellingen en zelforganisaties. Verzorgen van workshops, voorlichtingen en lezingen* op aanvraag voor beleidsmakers, professionals en (sleutel)personen uit de risicogroepen over VGV in binnenen buitenland.

Resultaten 2014  Actuele kennis over VGV uit binnenen buitenland is beschikbaar gesteld aan professionals, beleidsmakers, het brede publiek en risicogroepen.  Ministeries, andere beleidsmakers en onderzoekers zijn op verzoek geadviseerd. Samenwerkingspartners Onderzoeksinstellingen in binnenen buitenland, ministeries, overheden landelijk en internationaal, zelforganisaties, Platform 6/2: ECPAT Nederland, FSAN, VON. Looptijd 2014 - 2018 Financiering Dit project wordt uitgevoerd met VWS-financiering. Voor activiteiten, aangegeven met * wordt aanvullende financiering gezocht.

94


8. Verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterden Meerjarenprogramma 2014-2018

Inleiding Het percentage medicijngebruikers dat niet therapietrouw is, wordt in Nederland geschat op 30 - 40%. Dit speelt vooral bij chronische aandoeningen en die komen naar verhouding meer voor onder nietwesterse migranten en laaggeletterden. In de meest recente HARM studie (Hospital Admissions Related to Medication) tonen onderzoekers aan dat 22% van alle potentieel vermijdbare geneesmiddel gerelateerde ziekenhuisopnamen verband hield met therapieontrouw (15%) of incorrect gebruik van medicijnen (7%). In de eerstelijn is het percentage medicatie-incidenten tijdens de voorschrijf- en afleverfase naar schatting zo’n 15% maar tijdens de gebruiksfase door de patiënt meer dan 40%. Naast het gezondheidsverlies voor de patiënt levert therapie-ontrouw ook nog eens een grote kostenpost op voor de zorg. Booz & Company becijferen dat het verhogen van therapietrouw de samenleving een bedrag van circa € 2,4 miljard oplevert. In onderzoeken komt telkens weer naar voren hoe belangrijk de communicatie tussen zorgverleners en patiënten is voor een goed medicijngebruik en dat de voorlichting en ondersteuning van patiënten beter kan. De praktijk wijst uit dat artsen en apotheekmedewerkers het moeilijk vinden om laaggeletterdheid te herkennen en op maat voorlichting te geven aan mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Daarnaast is bekend dat de effectiviteit van medicijnen tussen etnische groepen verschilt. De kennis hierover is nog onvoldoende geborgd in medische en farmaceutische richtlijnen en in de opleiding van artsen en apotheekmedewerkers. Het is tegen deze achtergrond dat Pharos en de KNMP hebben besloten een meerjarenprogramma voor verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterden op te zetten. Najaar 2013 is daartoe een convenant afgesloten. Daarmee wordt ook gevolg gegeven aan de verkenning van de extramurale farmaceutische zorg die in opdracht van het ministerie is uitgevoerd en waarvan de bevindingen dit voorjaar zijn gepresenteerd. Belangrijke punten daarin betreffen de informatie, begeleiding en ondersteuning van patiënten bij hun medicijngebruik en het nauwer samenwerken met huisartsen. Om de ambities te realiseren zullen de KNMP en Pharos de komende jaren gezamenlijk een reeks projecten uitvoeren. Concretisering van de projecten voor 2014 vindt plaats in het najaar van 2013. Doel van het meerjarenprogramma is het bevorderen van de kwaliteit, effectiviteit en toegankelijkheid van farmaceutische zorg voor migranten en laaggeletterden. Het programma zet de komende jaren haar kennis in om te stimuleren dat in 2018:  in tenminste zeven KNMP richtlijnen aandachtspunten voor migranten en laaggeletterden opgenomen zijn.  voor apotheken instrumenten beschikbaar zijn ter ondersteuning van het verbeteren van therapietrouw onder migranten en


95

 

laaggeletterden. 80% van de apotheken is bekend met deze instrumenten en toegerust om migranten en laaggeletterden goed te begeleiden bij - in elk geval - het eerste uitgiftegesprek. de therapietrouw onder migranten en laaggeletterden substantieel verbeterd is. de curricula voor opleiding en nascholing van apotheekmedewerkers waar relevant aangevuld zijn met kennis over verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterden.

Activiteiten meerjarenprogramma Verantwoord medicijngebruik 2014 Doel Bevorderen van de kwaliteit, effectiviteit en toegankelijkheid van farmaceutische zorg voor migranten en laaggeletterden. Activiteiten 2014  Landelijke implementatie van het reeds ontwikkelde instrument voor het herkennen van laaggeletterdheid en het op maat communiceren in de apotheek.  Ontwikkelen van relevante opleidings-en scholingsmodulen voor apotheekmedewerkers.  Trainen van apotheekteams in het geven van goede voorlichting aan migranten en laaggeletterden bij – in elk geval- het eerste uitgiftegesprek.  Aanvullen van één tot twee farmaceutische richtlijnen met relevante kennis voor gebruik bij migranten en laaggeletterden.  In co-creatie met apotheken en patiëntorganisaties ontwikkelen van verschillende praktische (digitale) hulpmiddelen voor apotheekmedewerkers en patiënten in het kader van het jaar van de therapietrouw. Samenwerkingspartners KNMP, LHV, NHG, V&VN, NPCF, Stichting Lezen en Schrijven, migranten- en patiëntenorganisaties. Looptijd 2014 - 2018. Financiering Voor het opstarten van het programma wordt een beperkt aantal uren van VWS ingezet. Voor financiering van de verdere uitvoering vindt op het moment van schrijven van dit jaarplan overleg plaats met de KNMP. Daarnaast zullen Pharos en KNMP gezamenlijk projectfinanciering zoeken bij derden.

96


9. Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden Finding the right words for better health

Inleiding Naar health literacy is al veel onderzoek gedaan, in ons eigen land maar zeker ook in VS en Canada. Die laatste landen lopen voorop met dit thema. In de VS bestaat er zelfs sinds 2010 een National Actionplan Health literacy. Daar is ook wel aanleiding toe. In Nederland is 10% van de bevolking laaggeletterd, 25 tot 30% van de bevolking heeft moeite met het begrijpen van complexe informatie in schema’s, grafieken en formulieren en 29% van de bevolking beschikt over magere of onvoldoende gezondheidsvaardigheden. Gezondheidsvaardigheden verwijzen naar het vermogen om mondelinge en schriftelijke informatie over gezondheid te verkrijgen, te begrijpen en te gebruiken. Zij blijken de belangrijkste voorspeller van gezondheid, nog belangrijker dan inkomen, werk en opleiding (hoewel de laatste daar natuurlijk vaak mee samenhangt). Wat betekent dit concreet? Dit betekent bijvoorbeeld dat een diabetespatiënt de uitleg van de dokter over het glucose gehalte in het bloed en hoe hij/zij met insuline en dieet om moet gaan niet goed begrijpt. Het zelf invloed uitoefenen op het verloop van de ziekte komt dan zeker niet goed uit de verf. Bij de anderhalf miljoen laaggeletterden komt dit in sterke mate voor. Er zijn al veel instrumenten beschikbaar in binnenen buitenland om laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden snel in de spreekkamer te herkennen en de communicatie daarop af te stemmen. Het gebruik en de implementatie ervan staat echter in de kinderschoenen. Dat is jammer, want winst voor de gezondheid en uitkomsten van zorg is hier zeker aan de orde. Ook bij dit thema blijkt: we hebben betere implementatiestrategieën nodig. Pharos zet zich daar de komende jaren voor in. Samen met zorgprofessionals gaan we na welke drempels er zijn om de beschikbare kennis en instrumenten te gebruiken. Wat zou zorgprofessionals helpen om deze op grote schaal te gebruiken? Hoe kan daarbij het best aangesloten worden bij hun werkpraktijk zodat de instrumenten daarin geïntegreerd kunnen worden en aantrekkelijk genoeg zijn? Waar nodig stellen we tools bij. Hetzelfde geldt voor instrumenten die patiënten zelf kunnen gebruiken, zoals apps en andere digitale tools. Ook daaraan besteden we in dit programma aandacht. Bij de ontwikkeling van een implementatiestrategie willen we gebruik maken van de principes van social marketing en andere inzichten uit implementatietheorieën. De afgelopen jaren zijn beperkte gezondheidsvaardigheden en laaggeletterdheid geagendeerd binnen de gezondheidszorg, met name bij organisaties in kolom A. Langzaam maar zeker raken ook organisaties in kolom B bekend met dit thema.


97

Tabel 1: Kennis beperkte gezondheidsvaardigheden A. Agendering voortzetten en vervolg implementatie Gezondheidscentra: huisartsen, fysiotherapie, diëtiste, consultatiebureau Zorgcentra: verpleging, verzorging, ouderenzorg Apotheken Revalidatiecentra Patiëntenorganisaties en zorgportals Gezondheidsfondsen Gezondheidsbevorderende instituten RIVM/CGL Ziekenhuizen

B. Agendering nodig JGZ

CJG GGZ Gemeenten

De komende jaren zetten we onze kennis in om te stimuleren dat:  de aandacht voor het onderwerp verder versterkt wordt.  duidelijk wordt wat de voorwaarden zijn voor een veel breder gebruik van bestaande instrumenten zowel door professionals als patiënten.  de instrumenten door professionals op veel grotere schaal gebruikt worden. We focussen ons daarbij op drie sectoren en beroepsgroepen: huisartsen en verpleegkundigen, professionals in jeugdhulpverlening en opvoedondersteuning en apothekers(assistenten). Het streven is dat in 2018 75% van de professionals in deze sectoren op de hoogte zijn van de instrumenten en hulpmiddelen en deze op enigerlei wijze toepassen. Doel Stimuleren dat beschikbare instrumenten en kennis over effectieve communicatie met laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden op grote schaal geïmplementeerd en gebruikt worden. Activiteiten 2014  Verder aandacht vragen voor laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden middels uitwisselingsbijeenkomsten, online discussies, digitale en offline verspreiding van publicaties en artikelen, blogs en filmpjes met good practices.  In kaart brengen van drijfveren, drempels en stimulerende voorwaarden voor zorgprofessionals en cliënten/patiënten bij de implementatie van bestaande tools.  Resultaten hiervan vertalen naar ondersteuning bij de implementatie van instrumenten in de eerstelijn (waarbij we in 2014 focussen op huisartsenpraktijken en gezondheidscentra).  Ontwikkeling van een e-learning, in samenwerking met zorgprofessionals, ter ondersteuning van de training Heb ik het goed uitgelegd? Hierin worden ook filmpjes met goede en realistische voorbeelden voor de praktijk betrokken. Deze e-learning vormt een basismodel dat eenvoudig op maat gemaakt kan worden om aan te sluiten bij de verschillende doelgroepen. Hiermee

98




beklijven de opgedane kennis en vaardigheden beter en kunnen zij als oefening en naslagwerk gebruikt worden. Onderzoeken van samenwerking met media om onder andere in soaps aandacht voor gezondheidsthema’s te integreren.

Resultaten 2014  In de zorgsector is de aandacht voor laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden verder versterkt.  Er is meer inzicht in de wijze waarop bestaande instrumenten en kennis verder geïmplementeerd kunnen worden.  Deze inzichten zijn verwerkt in een implementatietraject van instrumenten in de huisartsenpraktijk en gezondheidscentra.  Het trainingsaanbod is versterkt en uitgebreid met e-learning en instructiefilms. Looptijd 2014 - 2018 Samenwerkingspartners Nederlandse Huisartsen Genootschap (NHG), Landelijke Huisartsen Vereniging (NHV), regionale huisartsenverenigingen, huisartsen(posten), Nederlandse Vereniging van Doktersassistenten (NVDA), Nederlandse vereniging van Praktijkondersteuners(EADV), lokale en landelijke achterstandsfondsen, gemeenten, Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN), Koninklijke Nederlandse Fysiotherapie Genootschap (KNFG), Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP), Nederlandse Vereniging voor Diëtisten (NVD), gezondheidscentra, zorgcentra, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), GGD-en, Gezondheidsfondsen, CBO, TNO, Vilans, patiëntenorganisaties, overige partners in de alliantie gezondheidsvaardigheden.


99

100


10.

Gezonde Wijken

Inleiding Er zijn de laatste jaren goede resultaten geboekt met het experiment Gezonde Wijk in diverse gemeenten. Het e-boek ‘Gezonde Wijk’ in Praktijk’ bevat daarvan mooie voorbeelden. Ook andere trajecten zoals Gezonde Slagkracht (ZonMw) en ‘In voor Zorg’ (VWS, Vilans) hebben good practices opgeleverd voor het terugdringen van de grote gezondheidsverschillen tussen hoog- en laagopgeleiden. VWS verwoordt in het Nationaal Programma Preventie (NPP) de ambitie om de gezonde levensverwachting van lage SES groepen substantieel te verbeteren. Daarvoor is het nodig succesvolle aanpakken op grotere schaal in te zetten en breed te implementeren. Het NPP wil daartoe, onder andere, het aantal gemeenten waar een integrale en populatiegerichte wijkaanpak wordt gebruikt, flink vergroten en de focus leggen op gebieden waar lage ses groepen oververtegenwoordigd zijn. Er is al veel bekend over wat goed werkt bij deze groepen, ook uit de buitenlandse literatuur. Actieve participatie van bewoners, beter aansluiten bij hun leefomstandigheden in den brede, de dialoog aangaan over wat voor hen belangrijk is en voorlichting combineren met coachen op ander gedrag zijn belangrijke elementen voor succes. Dat geldt ook voor het rekening houden met laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden en de achtergrond/herkomst van mensen. Voor wijken waar veel migranten wonen, zijn cultuursensitieve vaardigheden vereisten. Pharos zal de komende jaren bijdragen aan het verspreiden van de gezonde wijkaanpak naar zo veel mogelijk gemeenten. Wij kunnen daarbij ‘state of the art’ kennis over veelbelovende aanpakken in binnenen buitenland inbrengen en kennis over werkzame principes. Daarnaast zullen we via, onder andere, advies en trainingen, professionals toerusten voor effectievere communicatie met laaggeletterden, mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden en migranten. Professionals in wijkteams kunnen we ondersteunen in het tot stand brengen van een goede dialoog met bewoners en cliënten en in het stimuleren van meer zelfmanagement en betrokkenheid van deze groepen. Gemeenten en coördinatoren willen we in de praktijk op maat ondersteunen bij de duurzame integrale gezonde wijkaanpak. We bieden aan om met afzonderlijke gemeenten ‘mee te doen’ en op locatie in de wijken mee te werken, bijvoorbeeld waar het de organisatie van dialogen met de wijk betreft en de inzet van beschikbare interventies. In overleg met VWS en het CGL wordt tussentijds op regionale bijeenkomsten voor ambtenaren en professionals de beschikbare kennis, de ‘state of the art’ en ervaringen gedeeld. Daarbij kunnen ook gastsprekers uit het buitenland uitgenodigd worden. Het streven is dat in 2018, 75% van de wijken waar veel lage ses groepen en migranten wonen op de hoogte zijn van de succesfactoren van de aanpak en de belangrijkste werkzame principes en interventies.

Doel Opschalen en breed implementeren van veelbelovende aanpakken in de Gezonde Wijk bij lage SES groepen.


101

Activiteiten 2014  Ondersteunen en adviseren van gemeenten en professionals op maat, in de gezonde wijk aanpak en in wat goed werkt bij lage SES groepen en migranten.  Helpen inzetten van veel belovende good practices uit binnenen buitenland, deze doorontwikkelen en nader onderbouwen.  Lokaal helpen bij het organiseren van contact en dialoog met wijkbewoners/cliënten en het versterken van hun betrokkenheid.  Helpen bij inzetten van social media en apps.  Verzorgen van deskundigheidsbevordering en training over herkennen van mensen met laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden en het effectief communiceren met hen.  Kennisoverdracht op maat over cultuursensitief werken en het gebruiken van werkzame principes en interventies.  Afhankelijk van de lokale vraag inzetten van andere vormen van ondersteuning en kennisoverdracht.  Mede organiseren van regionale kennisbijeenkomsten voor gemeenten en professionals.  In overleg met CGL, gemeenten en VWS worden afspraken gemaakt over opzet en continuering van kennisuitwisseling, ondersteuning en advies na 2014. Resultaat  Gemeenten en professionals zijn op maat ondersteund bij het implementeren van de integrale gezonde wijkaanpak en veel belovende interventies daarbinnen. Samenwerkingspartners CGL, VNG, Platform 31, GGD Nederland, LVG, bewoners- en migrantenorganisaties, Gezondheidsfondsen Looptijd 2014 - 2018

Totaal aantal uren meerjarenprogramma Gezonde wijken Uren VWS 500 Uren derden 400 Totaal aantal uren 900

102


12.Samenwerking RIVM Centrum Gezond Leven (CGL)

Pharos werkt gezondheidszorgbreed en participeert onder andere in het RIVM Centrum voor Gezond leven (CGL). Pharos levert daar een bijdrage aan de samenwerking en afstemming tussen kenniscentra onderling en tussen kenniscentra en het veld. Pharos brengt haar expertise op het gebied van migranten en lage ses in om bestaande kennis, interventies en andere instrumenten ook voor deze groepen geschikt en toegankelijk te maken. De activiteiten van Pharos in het CGL worden, vanwege de inzichtelijkheid, in een apart hoofdstuk beschreven, maar zijn tevens integraal in de programma’s opgenomen. Nationaal Programma Preventie (NPP) In het voorjaar van 2013 kwam het kabinet met de agenda voor een Nationaal Programma Preventie (NPP). Aan de totstandkoming daarvan is een uitgebreide consultatieronde vooraf gegaan. Pharos heeft in die ronde het ministerie en de staatssecretaris van VWS geadviseerd over de aanpak van sociaal economische gezondheidsverschillen. Onze adviezen hebben we ook met andere partijen in de gezondheidszorg gedeeld. In het NPP wordt geconstateerd dat er forse gezondheidsverschillen zijn tussen groepen mensen, die niet kleiner worden. Het kabinet heeft besloten de gezonde levensverwachting van laagopgeleiden substantieel te willen verbeteren. Ze wil dat onder andere doen via vroegopsporing van gezondheidsrisico’s en het verspreiden van de integrale populatiegerichte wijkaanpakken, die op diverse plaatsen al tot successen hebben geleid. Pharos onderschrijft dit beleid van harte. Het is vanzelfsprekend dat we, als landelijk kenniscentrum op het terrein van etnische en sociaal economische gezondheidsverschillen, aan de uitwerking van dit beleid een stevige bijdrage leveren. We doen dat in alle programma’s, door te stimuleren dat de kwaliteit van preventie en zorg voor lage ses groepen en migranten op een zelfde niveau komt als voor andere burgers en door het helpen versterken van het zelfmanagement van deze burgers. Daarnaast stimuleren we dat via een aantal specifieke trajecten:  Het meerjarige programma ‘Verbeteren vroegsignalering en preventie chronische aandoeningen bij lage ses’ dat we samen met NHG en de huisartsen-achterstandsfondsen vanaf 2014 gaan uitvoeren. Doel is succesvolle interventies uit binnen en buitenland voor de preventie van chronische aandoeningen bij lage ses groepen, op veel bredere schaal te laten gebruiken en implementeren.  Het programma ‘Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden’. Doel daarvan is opschalen van het gebruik van de vele instrumenten/interventies voor effectievere communicatie met laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden.  Het programma ‘Gezonde wijken’ waarin we gemeenten en lokale professionals ondersteunen in de integrale aanpak van gezondheidsverschillen.


103

 

In het programma ‘Ouderen en gezondheid’ besteden we aandacht aan vroegsignalering van dementie bij migranten, in aansluiting op het Deltaplan dementie. In alle programma’s besteden we aandacht aan het vergroten van de eigen regie en zelfmanagement bij deze groepen. We stimuleren hierbij het benutten van e-health en social media.

Samen met de thema-instituten, het CGL en partijen betrokken bij de Onderwijsagenda, zetten we ons in om gezondheidsbevordering en de Gezonde School op het VMBO, MBO en het basisonderwijs te verstevigen. Kinderen van laagopgeleide ouders kunnen juist daar bereikt worden. In het beleid rondom gezondheidsbevordering gaat specifiek aandacht uit naar de jeugd en de weerbaarheid van jongeren zelf. In het meerjarenprogramma ‘Jeugd en gezondheid’ spelen we hierop in. Waar mogelijk wil de overheid een integrale, samenhangende benadering van gezondheidsbevordering. Pharos werkt samen met de thema-instituten, het CGL en vele andere partners om dat te bereiken. De thema-instituten hebben voor een aantal programmalijnen een gezamenlijk werkplan 2014 opgesteld. De aandacht richt zich daarbij met name op de jeugd. De gezamenlijke activiteiten hebben betrekking op publiekscommunicatie, ondersteuning jeugdgezondheidszorg en scholen, monitoring en ondersteuning van gemeenten en professionals. Pharos zal haar expertise rondom het bereiken van migranten, laaggeletterden en lage ses groepen in dit geheel aanbieden en waar nodig inzetten. In het programma Jeugd zijn diverse dwarsverbanden gelegd, gericht op gezamenlijke inzet van de thema-instituten. Samen met het Trimbosinstituut werken we ook aan een integraal schoolprogramma gericht op weerbaarheid van jeugd. Gemeenten spelen een belangrijke rol bij het uitwerken van de ambities van het NPP in het lokale gezondheidsbeleid. De decentralisatie van de jeugdzorg en delen van de AWBZ geven de gemeenten een spil-rol bij het creëren van laagdrempelige voorzieningen en ondersteuning van burgers. Pharos zet haar kennis lokaal in en werkt ook daarin samen met het CGL. In 2014 biedt Pharos advies en trainingen aan voor coördinatoren van CJG’s, integrale/sociale wijkteams en beleidsverantwoordelijke ambtenaren, gericht op het waarborgen van toegankelijke laagdrempelige voorzieningen, ook voor migranten en mensen met een lage sociaal economische status. Visie Pharos werkt vanuit de (breed gedeelde) visie dat gezondheidszorg en gezondheidsbevordering effectief en bereikbaar dienen te zijn voor alle burgers. Professionals in de reguliere zorg moeten ook aan cliënten met een andere herkomst en cliënten met beperkte gezondheidsvaardigheden en/of een lage opleiding, zorg en preventie op maat kunnen bieden. Hiervoor kunnen reguliere programma’s en kwaliteitsinstrumenten ingezet worden, die waar nodig aangepast en bruikbaar gemaakt worden voor deze cliënten. Er zijn al veel initiatieven en good practices om deze groepen beter te bereiken. Over werkzame elementen is eveneens al veel bekend. Het op veel bredere schaal implementeren en al doende verder onderbouwen ervan is de opgave voor de komende jaren.

104


Inzet generieke taken CGL 2014 Het CGL vraagt jaarlijks een generieke inzet op een aantal taken en projecten. In afwachting van besluitvorming over het programma Professionals Gezond Versterkt, heeft Pharos aangegeven, voortbouwend op haar bijdrage in eerdere jaren, in 2014 een bijdrage te willen leveren aan een of meer van de volgende punten:  Gezonde School. Implementatieactiviteiten opzetten en uitvoeren gericht op organisaties die scholen ondersteunen. Pharos kan hier haar expertise op het gebied van migranten en lage ses inbrengen.  Actualiseren van de handleiding Gezonde School mbo en/of po. Verzamelen en beschrijven van ervaringen van scholen. Dit ligt in het verlengde van activiteiten die we in 2013 uitgevoerd hebben.  Bijdragen aan vervolgopdracht rondom werkzame elementen. Hierover is al overleg gaande met het CGL.

Inzet op thema-specifieke taken Evenals vorige jaren zullen we hiernaast thema-specifieke activiteiten uitvoeren: Algemeen Met partners binnen het CGL is regelmatig overleg en afstemming nodig. Aan overleggen daarvoor zal Pharos ook in 2014 weer deelnemen. Kwaliteit Pharos zal in 2014 de volgende activiteiten uitvoeren:  Continueren van opneming van goed beschreven en bewezen methodieken in de CGL databank.  In 2013 hebben we de gegevens over de Pharos-interventies in de databank van het CGL aangevuld, opgeschoond en geactualiseerd. Bij elke nieuwe interventie wordt bekeken waar deze aangeboden en opgenomen dient te worden: de CGLdatabank en/of de databank Jeugdinterventies van het NJi.  In 2014 zal de vernieuwde methode ‘Welkom op school’ aangeboden worden aan de erkenningscommissie Jeugdinterventies.  Ook komt er een effectieve methodiek gereed waarmee de JGZ gerichte beweegadviezen kan geven aan kinderen met beweegarmoede. De methodiek wordt opgenomen in de interventiedatabank van het CGL.  Doorontwikkelen en op effectiviteit onderzoeken van veelbelovende aanpakken voor gezondheidsbevordering en behandeling van migranten, laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. De focus daarbij ligt op chronische aandoeningen die de grootste ziektelast bepalen, zoals diabetes en psychosociale klachten.  In 2014 is een aangepaste interventie voor huisartsen gereed voor gebruik bij behandeling van migranten met somatisch onvoldoende lichamelijk verklaarde klachten (SOLK).  Ook wordt dit jaar een instrument voor stimuleren van zelfmanagement bij laaggeletterde diabetespatiënten ontwikkeld.  Een aangepaste versie van Cultureel Interview, een instrument voor effectievere diagnose en behandeling, wordt in 2014 uitgetest bij POH-GGZ-ers.


105

 







 

Het Cultureel Interview wordt dit jaar ook geschikt gemaakt voor gebruik door verzorgenden in de thuiszorg. In 2014 wordt duidelijk of de inzet van een social media interventie voor vergroten van deelname aan borstkankeronderzoek, effect heeft gehad. Bij een positieve uitslag zal een en ander vertaald worden naar andere preventieve interventies. In 2013 is in een businesscase een overzicht gemaakt van interventies voor ziekenhuizen om de zorg voor laaggeletterden en migranten te verbeteren. Samen met een aantal ziekenhuizen zullen we een aantal interventies in de praktijk inzetten en nader onderbouwen. Voor de vele interventies die er reeds bestaan voor effectievere communicatie met laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden zullen we in 2014 samen met 3 sectoren (huisartsenzorg, apothekers en jeugdhulpverlening) een plan maken voor een veel bredere implementatie hiervan. Waar nodig worden de instrumenten nog meer op maat gemaakt voor deze sectoren, bijvoorbeeld de ‘Handreiking herkennen laaggeletterdheid’. Samen met het NHG starten we een programma rondom veelbelovende interventies uit binnenen buitenland voor vroegsignalering en preventie van chronische aandoeningen bij lage ses groepen. Een aantal interventies worden de komende jaren in huisartsenpraktijken uitgetest en doorontwikkeld. De methodiek ‘Bewogen terugkeer’ wordt in 2014 op maat gemaakt voor terugkeerbegeleiding van chronisch zieken en slachtoffers van mensenhandel. Op geleide van de vraag adviseren en ondersteunen we lokale partijen bij het aanpassen van bestaande interventies opdat deze ook bruikbaar worden voor laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden.

Online communicatie Pharos zal ook in 2014 bijdragen aan het actueel houden van het CGLloket:  Actualiseren en aanvullen van eigen teksten en links op Loketgezondleven.nl, Gezondeschool.nl en Opvoeden.nl, waar het thema’s, interventies, toolkits, handleidingen en scholingen betreft op het werkterrein van Pharos. (planning gereed voor 1 maart, realisatie voor november 2014).  Actualiseren en aanmelden van eigen interventies in de vernieuwde databank van het CGL.  Aanleveren van teksten voor de nieuwsbrief van het CGL en bijtijds melden van bijeenkomsten voor opname in de nieuwsbrief.  De content van het Kompas (www.nationaalkompas.nl) beoordelen op actuele en accurate informatie over gezondheidsbevordering van migranten, laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden voor 1 april 2014.  Eigen Pharos-website bevat links naar het Loketgezondleven.nl en Gezonde School.nl.  Kennis die via de eigen website verspreid wordt en via opvoeden.nl en het Kompas, is in overeenstemming met kennis die is aangeleverd aan Loketgezondleven.nl en Gezonde school.nl.

106


Resultaten Gezonde Gemeente, Gezonde Wijk Pharos zal in 2014 de volgende activiteiten uitvoeren:  Bijdrage blijven leveren aan de implementatie en het gebruik van de bestaande handleidingen Gezonde Gemeente en Gezonde Wijk.  Meedenken en adviseren over de evaluatie van het gebruik van de handleidingen.  Input bieden voor netwerkbijeenkomsten van professionals die wijkgericht aan de slag willen gaan. Onduidelijk is nog of we samen met het CGL regionale expertmeetings blijven organiseren, in vervolg op de succesvolle bijeenkomsten over social marketing in 2013.  Beantwoording van vragen die door professionals gesteld worden bij het CGL-loket op het aandachtsgebied van Pharos (advies op maat vanuit de Xpertpool).  In een flink aantal projecten van Pharos krijgt de lokale ondersteuning van professionals vorm. Hiervoor verwijzen we naar de jaarplannen van de meerjarenprogramma's van Pharos. Gezond Werk  Verder aanbieden en evalueren van trainingen gezondheidsbevordering op de werkplek voor ARBO diensten, bedrijfsartsen en verzuimbegeleiders, gericht op migranten, laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Gezonde School  Zie bij inzet bij Generieke taken in dit hoofdstuk en bij hoofdstuk 4 Jeugd en gezondheid bij activiteiten rondom Gezonde School.  In interventies verwijzen naar de Handleiding en het Vignet Gezonde school.  Specifieke vragen van scholen en GGD-en op het deskundigheidsterrein van Pharos beantwoorden.  Samen met het CGL, thema-instituten en partijen betrokken bij de Onderwijsagenda, bijdragen aan de ontwikkeling van een doorlopende leerlijn voor gezondheidsbevordering op school.  Teksten aanleveren voor de nieuwsbrief Gezonde School. Samenwerking met thema-instituten en andere lokale en landelijke partners Pharos werkt samen met andere landelijke kenniscentra (Nivel, NJi, NCJ, Movisie, Verwey Jonker) en gezondheidsbevorderende instituten. Voor een goede samenwerking en afstemming met GGD-en heeft Pharos een contactpersoon voor de GGD-en. We werken in alle programma’s samen met landelijke en lokale partijen, beroepsgroepen, patiëntenorganisaties en/of migrantenorganisaties. Daarbij is Pharos erop gericht dubbelingen te voorkomen, goed af te stemmen op de vraag aan lokale ondersteuning en de resultaten van haar projecten te implementeren/borgen in reguliere preventie- en zorgprogramma’s, richtlijnen en dergelijke. Financiering De activiteiten binnen het RIVM Centrum Gezond Leven vinden plaats met VWS-financiering.


107

108


13.Kennis- en informatieoverdracht

Grote uitdaging is en blijft voor alle kennisinstituten om bestaande kennis beter te laten landen, gebruiken en implementeren. De komende jaren zetten we daar (waar mogelijk samen met andere kennisinstituten) extra op in en zoeken hierbij steeds naar uitnodigende middelen, die aansluiten bij het tijdsgewricht. Het betreft hier een voortdurende zoektocht, waarbij we recente inzichten over implementatie en digitale communicatie gebruiken. Met het accent op implementatie en het vergroten van het gebruik van veelbelovende practices, sluiten we aan op de gemeenschappelijke agenda van kennisinstituten, het veld en het ministerie van VWS. Overdracht en uitwisseling van kennis en informatie vinden plaats op verschillende manieren: digitaal (via websites, social media, platforms en andere digitale kanalen), door middel van publicaties (artikelen in vakbladen en nieuwsbrieven, boeken, rapporten en het kwartaalblad van Pharos), via expertmeetings, debatten, congressen en het geven van trainingen en scholing.

1. Digitale kennisuitwisseling en kennisoverdracht De belangrijkste vorm van kennisdeling is via internet. Pharos beheert vijf websites: de corporate website: www.pharos.nl en vier themasites: www.huisarts-migrant.nl, www.duizendmoeders.nl, www.nogame.nl en www.lampion.nl. Daarnaast geeft Pharos twee digitale nieuwsbrieven uit en maken we gebruik van LinkedIn, Facebook, Youtube en Twitter om kennis te delen. Websites  Pharos.nl De corporate website van Pharos biedt kennis en informatie aan iedereen die werkzaam is op het gebied van gezondheid van migranten, vluchtelingen, laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Bezoekers worden hier op de hoogte gehouden van onderzoek, interventies, de laatste feiten en cijfers en actualiteit op het kennisterrein van Pharos en uiteraard ook over bijeenkomsten en activiteiten van Pharos. De corporate website biedt ook een up-to-date overzicht van de kennis binnen de negen inhoudelijke programma’s. De activiteiten die Pharos samen uitvoert met anderen en met het RIVM Centrum Gezond Leven zijn eveneens te vinden op de website.  Huisarts-migrant.nl Huisarts-migrant.nl is een online naslagwerk voor huisartsen met vragen over de zorg voor patiënten met een migrantenachtergrond.  Duizendmoeders.nl Duizend Moeders richt zich met name op de dochters van 50+ vrouwen van Turkse en Marokkaanse afkomst die minder gebruik maken van het landelijke bevolkingsonderzoek naar borstkanker. Via deze website en via social media geven we informatie over het bevolkingsonderzoek naar borstkanker. De website is direct gekoppeld aan de gelijknamige facebook pagina. Op de facebook


109

pagina wordt de dialoog gestimuleerd over dit onderwerp bij Marokkaanse en Turkse jongeren. 



Nogame.nl No Game is een jongerenboard vóór en dóór jongeren. Via de website brengen jongeren meisjesbesnijdenis onder de aandacht bij andere jongeren en maken het en bespreekbaar. Lampion.info Lampion.info verstrekt informatie over de zorg aan ongedocumenteerden in Nederland. Lampion is een samenwerkingsverband van diverse partijen omtrent de (gezondheids)zorg aan ongedocumenteerden. Pharos faciliteert de website van Lampion.

Twee digitale nieuwsbrieven  De digitale Pharos-nieuwsbrief verschijnt zes keer per jaar.  Focal Point Meisjesbesnijdenis-nieuwsbrief. Deze nieuwsbrief verschijnt vier keer per jaar en informeert over actuele ontwikkelingen, evenementen, discussies en dergelijke rondom het onderwerp meisjesbesnijdenis. Activiteiten 2014 In 2014 besteden we extra aandacht aan:  Inzetten van eigentijdse vormen van kennisdeling op de websites zoals apps, serious gaming, films en dergelijke. Daarnaast ook van factsheets. Stimuleren van kennisuitwisseling en interactie op de sites door toepassingen te gebruiken zoals polls, korte vragenlijstjes en discussieplatforms.  Kennisuitwissing- en overdracht via social media en digitale netwerken blijven stimuleren.  Continu updaten van informatie en nieuws op de websites.  Verspreiden digitale nieuwsbrieven.

2. Public Relations en Marketing Pr en Marketing informeert samenwerkingspartners en klanten over de kennis die bij Pharos te verkrijgen is, producten/diensten van Pharos en ontwikkelingen op ons kennisgebied. Zij organiseert ook debatten, expertmeetings, congressen en voert een actief persbeleid. Activiteiten 2014  Ondersteunen van collega’s bij de inzet van eigentijdse en interactieve digitale middelen van kennisdeling en –overdracht.  Organiseren van expertmeetings, debatten en congressen.  Informatie verspreiden over relevante kennisitems in media en de pers.  Ontwikkelen en verspreiden van (digitale en gedrukte) onderzoeksrapporten, factsheets, folder- en ander voorlichtingsmateriaal.  Pro actief informeren van klanten, opdrachtgevers en andere stakeholders over de producten en mogelijkheden van Pharos en hen betrekken bij ons werk.  Bijdragen aan het Centrum voor Gezond Leven door: het up-to-date houden van de interventiedatabase. het aanleveren van artikelen en berichten voor de digitale nieuwsbrief.

110


-

ondersteunen van CGL campagnes en projecten, waaronder het meerjarenproject Online communicatiestrategie CGL

3. Publicaties In 2014 zal Pharos weer eigen publicaties verzorgen. Alle publicaties worden zowel online als offline beschikbaar gesteld en verspreid. Activiteiten 2014  Verzorgen en verspreiden van publicaties in samenwerking met de kennisprogramma’s.  In 2014 brengen we twee handzame publicaties uit met als titel Feiten en cijfers die kort en overzichtelijk de laatste feiten en cijfers op een rij zetten over een onderwerp/ thema binnen het werkveld van Pharos. Deze publicaties zullen ook als e-book verschijnen waarbij distributie kanalen via het web worden gezocht zoals Bol.com voor verspreiding onder een groter publiek.  Adviseren van programma’s over een toegankelijke en creatieve vormen waarin publicaties verschijnen, zodat ze zo veel mogelijk gebruikt worden.  Voor specifiek overzicht van alle publicaties die verschijnen binnen de meerjarenprogramma’s verwijzen wij u naar de hoofdstukken 3 tot en met 11 van dit jaarplan.  Monitoren van afname publicaties.  Uitgeven van Phaxx, magazine van Pharos.  Toegankelijk maken van academische kennis op het werkterrein van Pharos door een publieksuitgave ‘Proefschrift van het jaar’. Dit in samenwerking met de academische werkplaats.  Uitreiken van de Scriptie prijs voor een veelbelovende scriptie die onder begeleiding van Pharos tot stand is gekomen.

4. Training en Advies Pharos geeft trainingen, advies en lokale ondersteuning aan een brede groep professionals en managers werkzaam in de gezondheidszorg, dienstverlening, het onderwijs, bij gemeenten, patiënten- en cliëntenorganisaties en andere opdrachtgevers. Het gaat zowel om een aanbod in het kader van lopende Pharos projecten als om deskundigheidsbevordering op maat en aanvraag van klanten. Het gaat hierbij om overdracht van kennis en training van vaardigheden (competenties) die de kwaliteit en effectiviteit van zorg en gezondheidsbevordering voor migranten, laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden versterken. We sluiten aan bij professionele richtlijnen en standaarden van beroepsgroepen en werken waar mogelijk met trainers en acteurs uit migrantengroepen. Ook wordt aangesloten bij de richtlijnen van de verschillende beroepsgroepen. E-learning is een belangrijk aandachtsgebied. Pharos probeert in toenemende mate samenwerking aan te gaan met landelijk aanbieders van opleidingen en bij- en nascholingen zowel om hun aanbod van cursussen en trainingen te voorzien van cultuursensitieve componenten als om de Pharos trainingen nog breder onder de aandacht te brengen. Een voorbeeld hiervan zijn de afspraken met de NSPOH.


111

De meeste trainingen worden gefinancierd door externe opdrachtgevers. In 2014 wordt de inzet op trainingen over effectief communiceren geïntensiveerd. Het gaat hierbij om praktische vaardigheden om de communicatie aan te laten sluiten bij het niveau van geletterdheid, opleiding en gezondheidsvaardigheden van de patiënt/cliënt. De focus ligt op de sectoren huisartsenzorg, apotheken en jeugdzorg. Najaar 2013 zijn gesprekken gevoerd met coördinatoren van een groot aantal CJG’s over hun leerwensen. In het verlengde van trainingen biedt Pharos CJG’s, huisartspraktijken, gezondheidscentra en apotheken advies over de toegankelijkheid van hun praktijken voor laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Daarbij kan men denken aan alle voorlichting en schriftelijke/digitale communicatieve uitingen en bewegwijzering. Speciaal voor huisartspraktijken, gezondheidscentra en apotheken wordt een training voor het herkennen van laaggeletterdheid ontwikkeld. In het kader van de Gezonde Wijken aanpak biedt Pharos, in overleg met VWS en het CGL, adviestrajecten en deskundigheidsbevordering aan voor beleidsambtenaren van gemeenten en professionals van publieke en eerstelijns gezondheidszorg. Hieronder volgt een selectie van trainingen die worden uitgevoerd binnen de meerjarenprogramma’s van Pharos, steeds gericht op de doelgroep laaggeletterden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden:  ‘Heb ik het goed uitgelegd?’ Over voorlichting aan en communicatie met laaggeletterden (voor eerstelijns zorgverleners).  ‘Ondersteunen van zelfmanagement bij chronische aandoeningen’ (voor huisartsen, POH-ers en andere eerstelijns zorgverleners).  ‘Veilig en verantwoord medicijngebruik’ (voor apotheken en huisartsen.)  ‘Effectief communiceren met laaggeschoolden’ (paramedici, medewerkers van gezondheidscentra en anderen).  ‘ABC Diabetes, effectieve zorgverlening en leefstijlbegeleiding bij migranten en laaggeletterden’ (voor eerstelijns zorgverleners).  ‘Effectieve communicatie rond zorg en ziektebeleving’ (paramedici, medewerkers van gezondheidscentra en anderen).  ‘Leefstijladvisering aan migranten met chronische aandoeningen. Hoe kun je cultuursensitief en motiverend leefstijladviezen geven? laaggeschoolden’ (paramedici, medewerkers van gezondheidscentra en anderen).  ‘Het bespreekbaar maken van (signalen van) kindermishandeling met migrantenouders’. In het kader van de Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling worden deelnemers getraind in de derde stap van deze meldcode: het bespreken van signalen met de ouders/voogden. Het onderwerp meisjesbesnijdenis is in deze training ingebed.  ‘Motiverende gespreksvoering en benutten van eigen kracht van cliënten’ (voor werkers in de jeugdsector).  Pharos verzorgt op aanvraag ook specifieke trainingen waarin de basiskennis, weten regelgeving, preventiebeleid, beroepsrichtlijn en gespreksoefening rond het thema meisjesbesnijdenis centraal staat.

112




Voor de docenten en begeleiders van nieuwkomersscholen is er een (bij hun werkpraktijk en ervaring) passend aanbod rond het bespreekbaar maken van kindermishandeling en huiselijk geweld.  ‘Opvoeden in andere culturen: het perspectief van migrantenouders’ en ‘Werken met migrantenouders’ (voor professionals in de opvoedingsondersteuning en medewerkers van het CJG).  Voor een aantal methodieken is een train de trainers cursus beschikbaar. Dit geldt voor onder andere ‘Zorg om elkaar’, ‘Levensboek’ en ‘Bewogen terugkeer’. Voor een meer gedetailleerd overzicht van de trainingen die worden uitgevoerd binnen de programma’s en projecten verwijzen wij u naar de desbetreffende hoofdstukken.

5. Digitale bibliotheek De digitale bibliotheek van Pharos biedt een overzicht van actuele informatie en de meest recente artikelen, onderzoeksrapporten en andere publicaties op het kennisgebied van Pharos. Via de website is de collectie en de expertise voor iedereen toegankelijk. De kennis en informatie is voor een brede groep van zorgprofessionals, onderzoekers en stakeholders (gemeenten, beleidsmakers en andere kenniscentra) snel en gemakkelijk te raadplegen. Activiteiten 2014  Continue actualiseren van de digitale collectie.  De digitale infrastructuur voor borging van kennis en informatie onderhouden en waar nodig verbeteren.  Collectie aanvullen met films en dergelijke ten behoeve van het trainingsaanbod van Pharos.  Attenderingen van nieuwe uitgaven verspreiden onder interne en externe klanten.

6. Kennisvragen online en telefonisch Bij Pharos komen dagelijks kennisvragen binnen van professionals en andere partijen, via de website en telefonisch. Deze kennisvragen kunnen aanleiding zijn voor het ontwikkelen van nieuwe producten en diensten. Antwoorden op ‘veelgestelde vragen’ (FAQ’s) zijn op de site te vinden Activiteiten 2014  Beantwoorden van kennisvragen, waar mogelijk online.  Updaten van veelgestelde vragen op de website.  Updaten van sociale kaart.


113

Pharos Jaarplan Vastgesteld door de directie op 16 september 2013

Recommend Documents