Jaargang D-Bulletin. Ne derlandse Vereniging voor Stereofotograf ie

189 Jaargang 2011

3D-Bulletin Ne derlandse Vereniging voor Stereofotograf ie

3

INHOUDSOPGAVE 04

Redactioneel

04 3D-Bulletin 189. Gert-Jan Wolkers

06

Verenigingsnieuws

07 Eigen stereoparen op de 3D TV?. Job van de Groep 09 Agenda Algemene Leden Vergadering. Het bestuur 10 Verslag verenigingsdag 25 september. Gert-Jan Wolkers 13 Verslag verenigingsdag 27 november. Gert-Jan Wolkers 14 Routebeschrijving ‘t Visnet. Ledenmutaties. N.V.v.S. e-groep. Jan Broeders (Zie blz. 55 voor een mededeling over het aanbevolen gebruik van licentievrije muziek!)

15

Verenigingsdagen

15 Programma Verenigingsdag 159 en Verenigingsdag 160 (Open Dag). Jaap van Loon

Driedimensionaal

16 Testverslag Fujifilm W3 camera en adapters van Cyclopital3D. Gert-Jan Wolkers 26 100ste geboortedag Ferwerda. Abram Klooswijk 32 Verslag 3D dag “De diepte in”. Gerard de Boer 35 Poets a-synchroniteiten in 10 stappen weg met Stereo Photo Maker. Gert-Jan Wolkers 38 PHOTOKINA 2010; “3D is overal”. Ronald Schalekamp 44 Iets nieuws op de IBC 2010. Jan Kees Glijnis 46 Foto manipulatie programma’s. Cees Sidler 49 Dolby-systeem in de bioscopen. Roland de Raeve 50 Compositie in stereo (2). Ingo Ton

58

Content

58

Vraag & Aanbod

59

Wegwijzer

3D-Bulletin nummer 189 - jaargang 2011

06 Mededelingen Bibliotheek. Sophieke Nijhuis-Bouma

16

4

Redactioneel 3D-Bulletin 189


De totstandkoming van het 3D-Bulletin was deze keer een extra zware bevalling omdat het gemaakt moest worden tussen al mijn verhuisactiviteiten in. Ik werk na een verblijf van 5 1/2 jaar in Duitsland vanaf 1 januari 2011 weer in Nederland. We blijven echter wel bij de vertrouwde Duitse drukkerij en met Jan Broeders heb ik een regeling getroffen om e.e.a. logistiek te regelen. Op de fotopagina hiernaast kunt u zien dat de expositie in Vianen een zodanig succes is geworden dat men besloten heeft het gebeuren met twee maanden te verlengen tot 20 maart 2011. Van harte aanbevolen om daar eens te gaan kijken. Al was het maar om Job van de Groep te verlossen van een in zijn bekende “enthousiasme” (deels op eigen kosten) aangemaakte hoeveelheid boekjes betreffende de expositie. Van mijn hand treft u in dit bulletin een bespreking aan van de ervaringen die ik met de Fujifilm W3 camera heb opgedaan. Geen perfecte camera, maar zondermeer een aanrader! Zeer klein en dus eenvoudig mee te nemen. En de ervaren stereofotograaf kan er behoorlijk leuke resultaten mee behalen. Fujifilm verdient zonder enige reserve onze waardering voor het op de markt brengen van zo’n leuke digitale 3D camera!!! Het was mijn bedoeling om aan de W3 bespreking een serie opnamen toe te voegen gemaakt met speciaal voor de W3 (en ook W1) ontwikkelde adapters van Cyclopital3D uit de USA. Na weken van vertraging en het

betalen van 108 euro aan invoerrechten arriveerde eindelijk de doos met de adapters. Groot was de schok toen bleek dat alles in gruzelementen lag. De Base Extender was totaal verwoest. Of er een manisch-depressieve douanebeambte zich op het pakket heeft uitgeleefd weet ik niet. Het was “ter controle” wel opengemaakt. Het kan natuurlijk ook een jonglerende postbode zijn geweest. Hoe dan ook, ik heb geen eigen testopnamen kunnen maken. Hopenlijk komen die in het volgende 3D-Bulletin! Gelukkig was mijn zus met haar nieuwe W3 op pad geweest en kon ik op de dag voor Kerst toch nog het blad afronden. Harry zur Kleinsmiede attendeerde mij op de 100ste geboortedag van één der oprichters van onze vereniging; Jacobus Ferwerda. Abram Klooswijk was zo vriendelijk om op mijn verzoek een artikel hier over te schrijven. De gebruikelijke inkijk in stereoscopische animositeit tussen onze multidimensionale voorouders wordt in 3D-Bulletin 190 verder vervolgd. In dit bulletin treft u ook artikelen aan van nieuwe schrijvers. Cees Sidler beschrijft de door hem geschreven en gratis beschikbare software om beelden te bewerken. Gerard de Boer heeft een dag bezocht die in het teken stond van 3D film. Het laatste artikel in dit bulletin is de tweede in de reeks van Ingo Ton over “compositie in 3D”. Veel leesplezier en tot ziens in ons gezellige ‘t Visnet in Huizen!!!

Gert-Jan Wolkers

“Vianen in 3D” is verlengd tot 20 maart 2011! 5


6

Verenigingsnieuws Mededelingen bibliotheek N.V.v.S.


DE EERSTE FOTO’S VAN AMSTERDAM 1845-1875 Sander Kiesel had Gerrit Frijlink en mij op de NVvS-verenigingsdag in maart 2010 geattendeerd op de bovengenoemde tentoonstelling in het Stadsarchief van Amsterdam, thans gehuisvest in het voormalige Gebouw voor Handel en Nijverheid aan de Vijzelgracht, en niet zonder reden. Gerrit is nl. een geboren en getogen Amsterdammer die in 1945 Amsterdam verliet om een bestaan in Twente op te bouwen, waar hij nu dus al een kleine 65 jaar woont. Begin mei 2010 bezochten we de tentoonstelling en we hebben genoten van deze goed opgezette expositie. Zowel de thematische series in de 3D-kijkkasten als de tentoongestelde foto’s van diverse fotografen uit die tijd zoals Pieter Oosterhuis, Eduard Isaac Asser en Jacob Olie, konden ons zeker boeien. Dat er ter gelegenheid van de tentoonstelling ook een fraai boek is uitgegeven, was ons op dat moment kennelijk even ontgaan. Naar aanleiding van het artikel van Wim van Keulen in Bulletin 188 over o.a. genoemde tentoonstelling, heb ik dan ook zonder enige aarzeling het boek De eerste foto’s van Amsterdam 1845-1875 voor de NVvS-bibliotheek besteld. Inderdaad een fraai uitgevoerd en goed gedocumenteerd boek, waarin rond vijf thema’s het beschikbare fotomateriaal wordt getoond en besproken: -

Amateurfotografen en hun stad De bezienswaardige stad Stadsgezichten en hun traditie Stadsnieuws in beeld Een nieuw stadsbeeld

Het zakenregister is daarbij de sleutel naar

bepaalde locaties. Zoals Wim van Keulen ook aangeeft in zijn artikel, bevat het boek 31 stereofoto’s, voor het merendeel gemaakt door Pieter Oosterhuis. Van deze laatste verscheen overigens n.a.v. een tentoonstelling in 1993 over zijn werk, ook al een boek met een groot aantal stereofoto’s (ISBN 90 6579 055 1). Voor wie het boek “De eerste foto’s van Amsterdam 1845-1875” zelf wil aanschaffen: ISBN: 978 90 6868 537 4 (191 pag.). Prijs € 34,50. WIM BERSSENBRUGGE – HAAGS VERZETSFOTOGRAAF Via een aangetrouwde neef was ik al gewezen op de tentoonstelling over Wim Berssenbrugge. Na het verschijnen van 3D-bulletin nr. 188 met daarin het artikel van Wim van Keulen over de tentoonstelling, stond het voor Gerrit en mij vast dat wij ook hiernaar toe wilden. Aldus geschiedde op 12 september 2010. Ondertussen had ik al actie ondernomen om het boek over Wim Berssenbrugge, geschreven door Johan Degewij, aan de bibliotheekcollectie te kunnen toevoegen. Tijdens de verenigingsdag op 25 september jl. stond de stereoprojectie die ook tijdens de tentoonstelling werd vertoond, op het programma. Zo konden degenen die geen gelegenheid zouden hebben de tentoonstelling te bezoeken, toch een indruk krijgen van het werk van Wim Berssenbrugge. Wim van Keulen gaf al aan dat het boek over Wim Berssenbrugge een prachtig boek is. Daarmee heeft hij niets teveel gezegd. In 209 pagina’s wordt een beeld geschetst van iemand die de Tweede Wereldoorlog in Nederland, één van de meest roerige periodes uit onze vader-

7

Maar nu terug naar het boek over Wim Berssenbrugge! Het bevat een kleine zeventig stereofoto´s, deels zwartwit, deels in kleur. Daarnaast zijn er ook vele

illustratieve monofoto´s. Bij het boek wordt voor het bekijken van de stereofoto´s een Loreo-viewer geleverd. Voor wie het niet weet: deze kijker is ook heel geschikt voor het bekijken van de afbeeldingen in het 3D-bulletin! Voor wie het boek Wim Berssenbrugge – Haags Verzetsfotograaf (ISBN: 978-94-6010-044-4, 209 pag.) zelf wil aanschaffen, kan dat doen via Uitgeverij De Nieuwe Haagsche (www.denieuwehaagsche.nl). Via de boekhandel is dit boek nl. niet te bestellen. Op de prijs van € 19,50 komen er dan nog wel € 3, – verzendkosten bij. Genoemde aanwinsten zijn vanaf heden te leen uit de bibliotheek.

Sophieke Nijhuis-Bouma Bibliothecaris

Eigen stereoparen op een 3D TV??? Met fotovriend Gerard Coumou toog ik op vrijdag 23 april ‘10 richting het hoofdkantoor van Sony in Badhoevedorp voor een demonstratie van hun 3D-TV omdat ik graag wilde weten of het mogelijk was eigen stereofoto’s op zo’n TV te (laten) zien. In 3D natuurlijk!. De door mij meegenomen 3D-foto’s verschenen slechts als stereopáár op het scherm en niet in 3D. Allemaal tamelijk teleurstellend. Mijn vraag over de mogelijkheden om zélf gemaakte stereofoto’s met de shutterbril in 3D, natuurlijk niet geconverteerd van 2D, op het Tv-scherm te bekijken, zou men later nog proberen te beantwoorden, maar dát mailtje moet ik nog krijgen. Tijdens het schrijven van dit artikel heb ik daarom nog

maar weer eens gebeld, maar men moest mij het antwoord nog steeds schuldig blijven en na wat ruggespraak en gezoek: “volgens de specificaties zou het niet kunnen” (…). Ik was daarom aangenaam verrast dat op de verenigingsdag van 25 september j.l. in Huizen een Panasonic 3D-TV werd gedemonstreerd, want nu kon ik in elk geval weer mijn prangende vraag stellen. En ja hoor, na veel pogingen – “sorry hoor, het is de eerste keer dat mij die vraag is gesteld en ik dit probeer” – kwam het stereopaar op een usb-stick via de Blue Ray speler als 3D-plaatje zeer fraai op het scherm! Hoopvol! Het is dus mogelijk! Maar de procedure die daarvoor gevolgd leek te moeten worden, was bepaald niet uitnodi-


landse geschiedenis, van heel dichtbij en niet zonder gevaar voor eigen leven heeft meegemaakt. Fotograferen op de openbare weg was door de Duitsers nl. streng verboden. Daarnaast heeft Wim Berssenbrugge een belangrijke impuls gegeven aan de ontwikkeling van de stereofotografie in Nederland. Wim van Keulen maakt melding van het feit dat Berssenbrugge sinds 1972 - dus vanaf de oprichting - lid was van de NVvS (1972). Berssenbrugge publiceerde in 1945 een boekje van 90 pagina’s, getiteld De natuurgetrouwe stereoscopische afbeelding. Wie dit overigens wil inzien of lenen is bij de verenigingsbibliotheek aan het goede adres.


8

gend. Kon het niet ‘rechtstreekser’, eenvoudiger …? “Dat zoeken we op …”. Op de clubavond van regio West in Maassluis (1 november 2010) vertelde Matthieu van der Sluis recentelijk een Panasonic HD3D-TV te hebben aangeschaft, maar nog geen 3D-foto’s op het scherm, met shutterbril, had kunnen bekijken. Omdat hij zelf nog geen digitale set heeft, vroeg hij mij een paar 3D-paren in HD-formaat te mailen, zodat hij kon proberen ze op het scherm te toveren, in 3D natuurlijk. Na het opsturen van paren in de resolutie 3840x1080 kreeg ik een enthousiast berichtje van hem terug dat het gelukt was! De procedure die hij beschreef – de usb-stick rechtstreeks in de TV zélf steken en niet in een Blue Ray speler – bleek kinderlijk eenvoudig. De Panasonic vraagt wel bestanden van het mpo-formaat (Multi Picture Object), maar gelukkig voorziet Stereophotomaker in de mogelijkheid om die te creëren! Foto’s met de mpo-extensie worden o.a. door de Fuji W3 stereocamera aangemaakt. Ik was razend benieuwd of toch ook ándere 3D-TV’s die mogelijkheid kunnen bieden en ging met een aantal stereoparen op zak, zowel in jpeg-formaat als mpo, naar de plaatselijke winkel van Expert. Handelend volgens het eenvoudige ‘recept’ van Matthieu lukte het inderdaad op een Panasonic, maar pogingen om op een Sony 3D-TV dezelfde plaatjes in 3D te bekijken, mislukten helaas.

echt álles te proberen. Waarschijnlijk voelde men aan dat ik tóch (nog) geen 3D-TV zou gaan kopen. En dát klopt, want ik wil in elk geval een keuze kunnen maken uit verschillende merken TV’s, die allemaal de mogelijkheid ondersteunen om mijn eigen 3D-foto’s te bekijken. 2. Het personeel is in het algemeen (nog) niet deskundig en probeert vaak ook maar wat. 3. In géén van beide zaken is het gelukt om op een Sony of een Samsung 3D-TV (op dit moment nog minimaal 40 inch, volgend jaar komt er een veel kleinere op de markt) de stereofoto’s ook echt in 3D te zien. Er was geen gelegenheid om TV’s van andere merken te testen op die feature (zie eerste opmerking). 4. Door tijdgebrek mijnerzijds, ook vanwege de deadline van dit Bulletin, zijn andere m.i. noodzakelijke experimenten nog niet uitgevoerd. Daarbij moet gedacht worden aan de ‘tussenkomst’ van een BlueRay-speler, die aan is gesloten op een Sony of Samsung. 5. Ik kan me niet voorstellen dat alléén Panasonic 3D-TV’s in de verlangde mogelijkheid voorzien. Nader onderzoek is derhalve zeer gewenst! Zéker als men van plan is er een binnen afzienbare tijd aan te schaffen. 6. Het vertonen via een 3D-TV van exe-files (bijv. van Pictures-to-Exe) met 3D-beelden is natuurlijk sowieso (nog) een brug te ver. Het showen van eigen gemaakte 3D-film’s is ook een heel ander hoofdstuk. Daarover zal zeker nog wel geschreven worden …

Omdat bij Expert geen andere merken 3D-TV’s stonden, ben ik nog naar de Mediamarkt en een andere grote elektronicazaak in Utrecht gegaan om zo mogelijk e.e.a. te testen met een Samsung, een LG enz. Om een (oorspronkelijk) lang verhaal iets korter te maken, wil ik over de resultaten van dat “onderzoek” het volgende kwijt.

OPROEP: Van lezers ontvang ik graag per mail eventuele ervaringen met betrekking tot het bekijken van eigen 3D-foto’s op een 3D-TV (ga met een memorystick met HD-stereoparen naar een elektronicawinkel en VRAAG …. ).

1, Hoewel het winkelpersoneel mij (tot op zekere hoogte) redelijk behulpzaam was, merkte ik dat men niet zat te springen om

[email protected]

Wordt vervolgd...?

Job van de Groep

9

29 januari 2011

ALGEMENE LEDEN VERGADERING 1. Opening door de voorzitter. 2. Vaststellen van de agenda.

4. Ingezonden stukken. 5. Jaarverslag 2010 door de secretaris. 6. Jaarverslag 2010 door de penningmeester. 7. Verslag van de kascommissie. 8. Begroting voor het jaar 2011 door de voorzitter. 9. (Her)verkiezing van de kascommissie. 10. Toekomstplannen bestuur door de voorzitter. a. Werving nieuwe leden. b. Workshops als vast bestanddeel stereodagen. c. ISU congres 2011 in Nederland. 11. Bestuurswisselingen. 12. Uitreiken “Gouden speldjes” voor 25 jaar lidmaatschap. 13. Erelidmaatschap. 14. Rondvraag. 15. Sluiting. Het verslag van de ledenvergadering van 2009 heeft in het tweede bulletin van het seizoen 2008-2009 gestaan. Omwille van de tijd is het handig om dit van te voren te lezen zodat onze secretaris alleen op vragen/opmerkingen hoeft in te gaan en het stuk niet hoeft voor te lezen.


3. Verslag ALV 2009 door de secretaris.

10

Verslag van de verenigingsdag van 25 september 2010


Het is zondagochtend en ik begin aan mijn verslag van de verenigingsdag van zaterdag 25 september. Wat was het een bijzonder gezellige dag. We hadden een flinke hoeveelheid bezoekers. Al aan het begin van het programma zat de zaal tot aan de eettafels vol. Ook hadden we een flink aanbod van series en daar was veel variatie in. Daarnaast verliep de projectie probleemloos. Kortom, een succesvolle dag! De dag begon echter tamelijk spannend. Jaap en Johan arriveerden mooi op tijd rond half negen. Johan ontdekte onderweg dat hij de sleutels van de kasten met onze apparatuur in ’t Visnet was vergeten mee te nemen maar dat was geen probleem want Jaap komt altijd met de tweede set sleutels. Jaap arriveerde, maar de sleutels lagen nog in Maassluis. Het werd dus even spannend maar gelukkig bleken er in ’t Visnet na enig speurwerk nog reserve sleutels te zijn. Helaas niet voor de audiokast maar dat bleek gelukkig ook geen probleem. Ons projectieteam bleek over nog meer vaardigheden dan reeds bekend te beschikken. Ze kunnen zo tot het inbrekersgilde toetreden.

door hem kundig gerenoveerde (en veel beter ingeraamde) stereobeelden. Zo zagen wij een reeks stereo-opnamen vanaf de oorlogsjaren aan ons voorbij trekken. Op de muziek van D.C. Lewis voerde Joop Doorn ons hierna door een kerk. De serie was voorzien van alle tekstfragmenten uit het lied. Dat maakte de serie volgens Joop ook geschikt voor doven. Luid gelach in de zaal was het gevolg (...). Roland de Raeve toonde vervolgens een reeks beelden in “Metamorfose” die allen in een glanzende bolvorm waren herverpakt. Zelf mocht ik ook weer eens iets laten zien in “Orange and surroundings”. Beelden uit de Provence en Ardeche. De titels kwamen iets te snel voorbij en dat ga ik nog corrigeren.

De audio-apparatuur kwam beschikbaar na het verwijderen van de achterwand uit de kast. De opbouw van de zaal verliep verder rustiger dan normaal dankzij de recent aangebrachte permanente verduistering voor de bovenramen in de zaal. Er is geen gesleep met houten schotten naar het balkon meer vereist en ook kunnen de acrobatische toeren boven het gevaarlijke trapgat in de toekomst achterwege blijven.

Regio het Gooi had een bezoek gebracht aan Huize Doorn (nee niet dat van Joop, maar van de “Kaiser”) en Erwin Dammers toonde ons daarvan een beeldverslag. LEUK dat men als regio dit soort gezamenlijke activiteiten ontplooit! Johan Steketee toonde ons een 80 seconden “lang” verslag van een werkweek van paddestoelenfanaten. Er is ongetwijfeld heel wat meer tijd gaan zitten in het perfect gemaakte geanimeerde grapje van een ons toesprekende serveerster afgebeeld op een menubord. Er werd flink gelachen. Daarna werd het iets serieuzer in de serie “Senefelder” van mijn hand waarin een door de Nazi’s bij hun vernietigingsdrang over het hoofd geziene Joodse begraafplaats in Berlijn werd getoond. Het ontging iedereen dat het 1600x1200 beelden waren geplaatst in een 1920x1200 kader.

Om kwart voor elf kwam de eerste serie op het doek. Jaap vertelde het een en ander over het Bersenbrugge project waarover u in het vorige nummer al heeft kunnen lezen. Ook konden wij genieten van de

“Op de Manege” (in vierkante beelden, dus ook geplaatst binnen een 1920x1200 kader) van Janny de Hey die hierna volgde ging het er een stuk vrolijker aan toe. Er waren helaas enige beelden die qua inra-

11

ming nog even nagelopen dienen te worden. De zwarte kleding van de berijders en het lichte zand gaven sterke contrasten. Daar kun je nog heel wat verbetering in aanbrengen met hooglichten/laaglichten zoals beschreven in 3DB188. ’s Middags werd dit op de verenigingsdag ook nog door mij gedemonstreerd aan de hand van een aantal voorbeelden. Daarover verder meer.

Na een gezellige lunchpauze, waarin de heer Gerben Roberg heel veel belangstellenden langs zag komen om de meegebrachte Panasonic 3D TV te keuren, gingen we om half twee weer van start met “Dia’s van Leden”. Het aanbod was niet heel erg groot en dus volgde sneller dan gepland “Night at the River (Pernis)” van Stefan Giehl. Goed gemaakte nachtopnamen van een in serene rust verkerend chemisch complex. Ter compensatie had Stefan daar nogal wilde hardrock muziek tegen aan

Er waren mij 10 minuten toebedeeld om iets te laten zien wat je met gebruik van alleen hooglichten/laaglichten in Photoshop (Elements) al kunt bereiken om je beelden te verbeteren. In dit specifieke geval gaat het om onafhankelijk van elkaar donkere en lichte partijen in beelden te kunnen bewerken. Uit donkere schaduwen kwamen verborgen details te voorschijn en overstraalde beeldelementen bleken meer informatie te bevatten dan gedacht. De beeldsensor blijkt heel wat informatie te registreren en met het voorzichtig toepassen van alleen al deze “truc” kunt u uw beelden sterk verbeteren. Ik geloof dat de boodschap in de zaal goed aan kwam en ben benieuwd naar uw ervaringen. Na deze korte demonstratie volgde een nieuwe versie van “Maihaugen”. Opnieuw uitgesneden (deze keer in 1920x1200) en gemaakt met o.a. het toepassen van de gedemonstreerde bewerkingstechniek. Het “Zuiderzee Museum” van Huib den Hollander was heel erg mooi. Fraaie wolkenluchten en rustige toepassing van het stereo-effect. Ik heb er van genoten (en op het moment van schrijven ook een Sloveens publiek in Ljubljana). Hierna volgde een met de nieuwe Fujifilm W3 gemaakte 3D video. De W3 heeft een videoformaat van 1280x720. In de W1 was het 640x480. Een enorme verbetering dus. Wel is de beeldfrequentie terug gegaan naar 24 beelden per seconde maar dat moet op zich geen probleem zijn. Ik had de camera bij een kruispunt in Kleve geprobeerd zo stabiel mogelijk op een paaltje te houden. De


Erwin Dammers toonde ons een leuke impressie van “Sail” met op het thema aangepaste muziek. Wat een drukte aan mensen en schepen! Jaap Zonneveld had echter in alle rust een bootje (en ook wiskundig object) op een roterend statief gezet en toonde ons met in de vorm van een soort “timelapse – chacha” gemaakte filmpjes de roterende objecten en hun meebewegende schaduwen. In 3D natuurlijk. Het verliep ietwat schokkerig. Jaap Z had echter bij Jaap vL een 4000 stuks beelden aangeleverd voor deze animatie en ik denk dat dit een flinke kluif was voor de verenigings-pc. Na een derde animatie waarin een voetbal werd gepeld werd de ochtend afgesloten met een promotiefilmpje voor de stereofilm “The Eye” en een promotie van het nog steeds lopende “Beleef Vianen in 3D” waar stereobeelden te zien zijn gemaakt door Job van de Groep en Hugo de Wijs.

geplakt om ons wakker te houden. Dat lukte zeer goed. Van mij (en anderen) mag het de volgende keer iets rustiger Stefan! Roland de Raeve volgde met een rustige selectie van macro-opnamen. En daar zaten mooie exemplaren tussen!

12

snel voorbij schietende auto’s kwamen helaas wat schokkerig over. Het kan zijn dat de geheugenkaart die in de W3 zat niet snel genoeg was (Class 6 / 15 Mb/s). Intussen wordt verder getest met een snellere kaart (Class 10 / 30 Mb/s). Wordt vervolgd.


Het tweede projectieblok werd afgesloten met de serie “Macrobox” waarin we nog meer voorbeelden zagen dan in het vorige bulletin al waren afgedrukt. Het is een heel flexibel apparaat en Co van Ekeren mocht zich dan ook verheugen in een grote belangstelling aan zijn tafel. De nieuwe Macrobox is een gezamenlijke ontwikkeling van Co en Stefan Giehl. We waren iets eerder klaar dan gebruikelijk en dus hadden we een langere theepauze waarin weer veel ervaringen werden uitgewisseld. Het laatste blok werd geopend met oude stereo-opnamen gemaakt door de bekende Hollywood komiek Harold Lloyd die heel wat Hollywood beroemdheden in 3D had vastgelegd. Johan Steketee toonde vervolgens beelden van de bouw van een replica van het schip “de Delft”. Ernest van Loon was op een omroepbeurs geweest (de IBC) en toonde ons stereo videosystemen zoals die door de producenten momenteel worden gebruikt. Het zag er allemaal nogal fors uit. Vader Jaap had een fietstocht naar Schipluiden gemaakt waar een vroegere “collega-arts” zich indertijd had bezig gehouden met stereofilm. En zo zagen we de waarschijnlijk oudste kleuren 3D film die er in Nederland is gemaakt op ons doek in Huizen verschijnen.

Ik heb Jaap gevraagd daar nog wat verder in te duiken. Het zou interessant kunnen zijn om deze beelden in een presentatie voor het ISU-congres te Egmond te verwerken. Daar zullen we onze gasten met de nieuwste digitale technieken verwelkomen. Het zou dan leuk kunnen zijn om voorbeelden van door Nederlanders getoonde eigen inventiviteit uit het verleden (zoals ook Bersenbrugge) daarbij te betrekken. Ik meende dat de 10 minuten lange promotie voor het NSA 2011 congres nabij Denver (USA) de laatste bijdrage voor deze dag zou zijn maar werd verrast door een stuk digitale stereofilm van Noorwegen (maker mij onbekend) en een drietal bijdragen van Rik van Schagen. Eerst zagen we vanaf het dek van een cruiseschip het Noordzeekanaal tot Amsterdam aan ons voorbij trekken. Zo te zien waren het chacha hypers gemaakt gebruik makende van de verplaatsing van het schip. Indien het water rustig is blijkt dat zeer goed te lukken. Gebruik makende van het zelfde cruiseschip werden nog een tweetal series over Noorwegen vertoond. Helaas was er een van de twee voorzien van ook nogal “ruige” muziek. Op zich geeft dat niets maar de link tussen Noorwegen en George Michael is mij helaas ontgaan. Precies om vier uur waren we door alles heen. Het was een fijne dag!

De oude verenigingsprojector gaat in de verkoop. Zie blz. 62!

GJW

13

Verslag van de verenigingsdag van 27 november 2010

Het eerste blok was door het achterwege blijven van voldoende aanbod een half uur eerder afgelopen. En toen bleek dat we een dik kwartier moesten wachten tot het buffet werd geopend. Dat kostte de beheerder een aantal klanten die daar niet op hebben gewacht en de pauze in het centrum van Huizen hebben doorgebracht. Maar voor het zover was had Jaap van Loon ons laten zien hoe hij een asynchroniteit in een plaatje van “Havenfeest Maassluis” keurig had gerepareerd. Helaas (of het moet aan mijn ogen liggen) waren de videofragmenten grotendeels niet synchroon. Af en toe zag ik een arm in een lichaam verdwijnen of iets soortgelijks. Video is een heel andere categorie. Daar moet je heel wat meer werk aan besteden. En dan is het de vraag of de inzet het gewenste resultaat oplevert. Zo is het bijvoorbeeld aan te bevelen om video’s in de p-mode (progressive) op te nemen. De Sony video-camera’s die Jaap heeft (en ondergetekende ook) schieten in de i-mode (interlaced). Bij mijn weten schieten alleen de meest recente camera’s van Panasonic in de p-mode hetgeen nabewerking een stuk effectiever en beter maakt. U bent gewaarschuwd!

Helaas zag ik in de “Japanese Watergarden” storende wateroppervlakken. Jaap gaf vooraf al aan dat er storende reflecties vanaf het plafond waren geweest maar mijn conclusie was dat zijn camera - helaas - niet synchroon is. Iets dergelijks zagen we in het derde blok ook in de serie van Job van de Groep. Zijn “2D naar 3D” serie op de muziek van Drs. P. (“Heen en Weer, heen en weer...”) was onbedoeld een ander soort conversie, namelijk van synchroon naar a-synchroon. Ik meen dat op 2 of 3 stuks na alle wateroppervlakken rondom de veerponten niet synchroon waren. Ligt dat aan de camera of aan de maker? Dat kan ik niet beoordelen. Wat ik wel weet is dat je met gekoppelde camera’s maar één opname synchroon kunt maken. Daarna moet je uitschakelen en weer inschakelen om (snel) een nieuwe foto te maken. Alweer helaas was ook het tussenliggende blok van deze dag geen “high-light”. We begonnen met mijn “Going South” video. Die werd echter in een verkeerd programma opgestart waardoor het geheel schokkerig en niet meer synchroon op de muziek verliep. Na het schokkende geheel kwam fotograaf Wim Broekman ons iets vertellen over “compositie”. Er was al vaker gesproken over het houden van workshops en lezingen tijdens onze verenigingsdagen en dus had ik hem persoonlijk uitgenodigd. Betrokkene was herstellende van een longontsteking waardoor hij drie weken op bed had gelegen. Hij kwam warrig over en de boodschap die hij wilde brengen kwam ook al niet goed over. Ook liepen we uit de tijd hetgeen werd beperkt door persoonlijk ingrijpen. Niet voor herhaling vatbaar dus. Al was het maar vanwege de - in mijn beleving - niet al te fijne verbale gedragingen vanuit de zaal. Ik ben met schaamte voor mijn gast snel naar huis gereden.

GJW


Het was slechts de tweede keer, maar ik was na deze verenigingsdag blij toen ik weer thuis was. En hoe kwam dat? We begonnen immers met een al goed gevulde zaal zo rond half elf. Wat velen echter niet weten is dat Jan Broeders en ondergetekende dan al bijna 2 1/2 uur aanwezig zijn en flink hebben lopen slepen met tafels en stoelen. Jaap en Johan waren ook keurig op tijd om de apparatuur op te stellen. Onze tachtigers gaven het goede voorbeeld. Want, is het niet beter om zo snel mogelijk alles klaar te hebben staan? Dan kun je zaken nog goed uittesten voordat de dag van start gaat en voorkom je technische probleempjes door bijvoorbeeld verkeerd verbonden kabels.

14

Hoe komt u in ‘t Visnet te Huizen?

Met de auto vanuit Amsterdam of Amersfoort over de A-1. Afslag Huizen nemen. Na het passeren van de gemeentegrens bij het tweede stoplicht naar rechts. Na 100 meter links afslaan. Alvorens de De Ruyterstraat in te gaan kunt u uw auto al parkeren. Met het openbaar vervoer: Vanaf station Naarden/Bussum bus 107 nemen (gaat ongeveer elk kwartier). Uitstappen halte Karel Doormanlaan. Of de regioliner bus 100. Uitstappen halte Prins Bernhardplein te Huizen. Het adres van zaal “Het Visnet”: De Ruyterstraat 7, 1271 SR Huizen. Telefoon: 035-5253777

Ledenmutaties

Ere leden: Henk Reijnders Hugo de Wijs Klaas Zuidersma Jaap van Loon Johan Steketee


Nieuwe leden: Gerben Roberg, Wierden Ap Bernhart, Lelystad Bart Reindersma, Amsterdam Bart Sanders, Tegelen G.A. de Boer, Hazerswoude-Dorp

Nieuw adres: Th.J.A.A. Heuft, verhuisd naar Wijchen

Overleden: H.J. Franke, Amsterdam J. Allewaert, St. Denijs-Westrem (B)

Word lid van de N.V.v.S. e-groep ! Sedert juni 2009 bestaat de “nvvs e-groep”. De e-groep heeft als doel informatie sneller naar de leden te krijgen en ook de onderlinge communicatie tussen de leden te bevorderen. Zo wordt het mogelijk om tussen het verschijnen van de 3D-Bulletins door zaken als interessante 3D activiteiten bekend te stellen. Word dus snel lid! Hoe is dat mogelijk? 1. Ga naar www.yahoogroups.com 2. In de zoekbox “nvvs” intypen. 3. Klik op het blauwe veld aan de rechterzijde waarop staat “Join this Group!”. 4. Volg de verdere aanwijzingen.

JAN M. BROEDERS

LEDENADMINISTRATEUR NVVS

Voor de duidelijkheid: Alleen N.V.v.S. LEDEN kunnen lid worden van de e-groep.

Verenigingsdagen

15

Programma 159e verenigingsdag Zaterdag 29 januari 2011 10.30 uur: Opening door de voorzitter. 10.45 uur:

ALGEMENE LEDEN VERGADERING (ALV)

12.00 uur: Lunchpauze. 13.30 uur:

DIGITAAL BLOK 1

15.00 uur:


14.30 uur: Theepauze.

DIGITAAL BLOK 2

16.00 uur: Sluiting door de voorzitter.

Programma OPEN DAG (nr. 160) Zaterdag 2 april 2011 10.00 uur: Opening door de voorzitter. 10.15 uur:

PROJECTIE BLOK 1

(30 min)

11.15 uur:

PROJECTIE BLOK 2

(30 min)

13.00 uur:

PROJECTIE BLOK 3

(30 min)

14.00 uur:

PROJECTIE BLOK 4

(30 min)

15.00 uur:

PROJECTIE BLOK 5 (30 min)

15.30 uur: Sluiting door de voorzitter.

Jaap

VaN

looN

NVvS- verenigingsdata 2011 Zaterdag 29 januari 2011 (ALV), Zaterdag 2 april 2011 (Open Dag), Zaterdag 21 mei 2011, Zaterdag 24 september 2011, Zaterdag 26 november 2011.

16

Driedimensionaal Testverslag van de nieuwe Fujifilm W3 digitale 3D camera en de adapters van Cyclopital3D


Met dank aan David Starkman voor het uitwisselen van wederzijdse ervaringen met de W3. Een jaar na het uitbrengen van de digitale Fujifilm W1 Real 3D camera verscheen in het najaar van 2010 het opvolger model, de W3. Die zag er heel wat “gelikter” uit en dus heb ik de camera meteen besteld. Ik was overigens best al heel tevreden over de W1 als – voornamelijk door zijn geringe afmetingen - eenvoudig mee te nemen “vakantie met de familie” 3D camera. Na enige weken met de W3 te hebben gespeeld is dit gevoel alleen maar toegenomen. De ogenschijnlijk marginale veranderingen tussen W1 en W3 hebben volgens mij een veel betere 3D camera opgeleverd. Van de W1 zijn er in Nederland een stuk of 500 verkocht. Je vraagt je af waar al die nieuwe leden blijven. Er moeten heel wat mensen met de camera aan het aanmodderen zijn!

Was de W1 eigenlijk nog een experimenteel model voor een geringe populatie van belangstellenden, de W3 lijkt door Fujifilm (na het verder door ontwikkelen) nu veel breder in de markt te worden gezet. De camera heeft ook een HDMI 1.4 poort om direct aan 3D TV’s te kunnen worden aangesloten. Daar lijkt Fujifilm de toekomst in te zien want de infrarood transmissie met het Fujifilm V1 lenticulaire fotoscherm is komen te vervallen. Heeft u zo’n 8-inch V1 scherm in bezit dan is dit iets om voor aanschaf van de W3 te weten. Enige aspecten van de camera in willekeurige volgorde: De camera body. Deze is dunner, lichter en mat afgewerkt. Je hoeft niet telkens meer vette vingerafdrukken weg te vegen. Ook glijdt de camera niet meer zo snel uit de vingers. De flitser. Deze lijkt sterker te zijn dan die van de W1. Hij werkt in ieder geval prima! Ook als invul flitser. Het lenticulaire scherm. scherm Het lenticulaire scherm is een stuk groter geworden en ook verbeterd. Het geeft een helderder beeld dat vooral in daglicht het werken met de camera eenvoudiger maakt. De beeldverhouding van het scherm is van 4:3 naar 16:9 gegaan. Er valt veel genoegen te beleven aan het terugkijken van de opnamen.

W3: door de camera zelf ingekaderde macro’s 17



18

Aspect-ratio. Er is een keuze tussen een aspect-ratio van 4:3, 3:2 en 16:9 voor het maken van stereobeelden. Alleen in de laatste stand wordt het lenticulaire scherm geheel gebruikt. In 3:2 zit je het dichtst bij de verhouding van de Dell projectoren die we in Huizen gebruiken (1920x1200). In 16:9 passen de beelden mooi op een 3D TV. Extra voordeel van die stand is dat je met de camera enorm dicht bij onderwerpen kunt komen omdat er stevig “gecropped” kan worden (links en rechts kan er automatisch flink worden weggesneden). Zulke beelden zijn natuurlijk te extreem voor projectie maar geven wel interessante prints. Zie de resultaten op pagina 17. Bij het maken van opnamen dicht bij een onderwerp wordt aanbevolen de macrostand te selecteren (het “bloempje”). De stereobasis. De basis is van 77 mm naar 75 mm gegaan. Beter was natuurlijk geweest om dit nog meer te reduceren. Je kunt ondanks de grote basis zoals hierboven beschreven wel enorm dicht bij komen maar dat resulteert natuurlijk wel in overdreven diepte! De aspect-ratio van 16:9 is ideaal om veel te croppen en het beeld als zodanig ook meteen op te slaan. Dit kan echter worden uitgeschakeld. Dan slaat de camera de originele beelden op en kunt u zelf in SPM of Cosima inramen. De video mode. De video mode is drastisch verbeterd en van 640x480 op de W1 naar 1280x720 op de W3 gegaan. Het beeld is dus 2,25 maal zo groot. Een enorme verbetering zou je denken. Je moet vanwege de datastroom echter wel een snelle geheugenkaart plaatsen. Een klasse 6 wordt aanbevolen als minimum. Ik heb echter een 16GB klasse 10 geplaatst. Wel een stuk duurder, maar volgens mij noodzakelijk om haperingen te voorkomen. Het is ook altijd aan te bevelen om in de video mode de camera op een statief te plaatsen. Dat doet de kwaliteit ook veel goed. Vanuit de hand genomen bewegen alle pixels en al die informatie moet worden verwerkt. Daar de opslagsnelheid begrensd is gaat dit dan ten koste van de algehele beeldkwaliteit.

Op statief worden in principe minder bewegende pixels geregistreerd (alleen van bewegende objecten) waardoor de datastroom beperkt kan blijven resulterende in een hogere beeldkwaliteit. De bediening (modes). De bediening is meer conventioneel en intuïtief geworden. Ook zijn er meer keuzemogelijkheden. De W3 heeft zelfs een M-stand hetgeen een punt van verlangen was dat tijdens het ISU congres in Gmunden bij Fujifilm onder de aandacht werd gebracht. De lenzen. De W3 gebruikt dezelfde lenzen als die in de W1 zitten met een zelfde zoombereik (35 – 105 mm equivalent). Regelmatig bleken tijdens het maken van proefopnamen beelden onscherp te zijn in de linker bovenhoek van het linker beeld. En dat terwijl op de W3 de afscherming van de lenzen zoals bij de W1 ontbreekt. Daardoor ontstonden bij de W1 immers ook al problemen met wazigheid als gevolg van reflecties. Het linkerbeeld lijkt ook het beeld te zijn dat de camera in de MPO+JPEG opslagmode als jpeg mono gebruikt. Het gebruik van deze mode kan dus beter worden uitgeschakeld. Je kunt in de “MPO alleen” stand immers ook 50% meer beelden opslaan. Tevens kun je met Stereo Photo Maker de MPO’s converteren naar jpeg linker- en rechterbeelden. Voor mono’s zou ik dan dus de rechter beelden gebruiken! De linker lens zit nog steeds in de bovenhoek van de camera. Wanneer je echter met de vinger in beeld komt dan geeft de W3 een rood waarschuwingssymbool in het lenticulaire beeld. Een nuttige aanvulling. De batterij. De batterij van de W3 is iets kleiner geworden vanwege de geringere afmetingen van de camera. Ik heb daar in de praktijk geen last van gehad. Je kunt op Amazon “niet merk” batterijen voor de W3 kopen voor onder de 10 euro. Ik heb er twee gekocht. VREEMD: Je kunt de batterij ook verkeerd om plaatsen en het dekseltje sluiten. De camera doet het dan natuurlijk niet. Iets om in het achterhoofd te houden

W3: onscherpteprobleem in linker beelden 19

Zoals we hier boven op een uitsnede kunnen zien is de linker bovenhoek van het linkerbeeld onscherp. Rechts is de linker bovenhoek wel scherp. Ik heb geen echte situatie kunnen achterhalen waarbij dit wel of niet optreedt. Het gebeurt echter met regelmaat. Een ontwerpfout zou ik willen concluderen. Inhoeverre dit dramatisch is voor het uiteindelijke plaatje laat ik aan u over om te bepalen. Hieronder het uiteindelijke resultaat na bewerking (inclusief verscherping).


Let bij dit voorbeeld niet op de extreme stereo. Daar gaat het niet om! Waar het wel om gaat is het demonstreren van een vreemd onscherpte probleem dat met regelmaat optreedt. Niet altijd. Boven ziet u het onbewerkte beeld zoals het - door de camera zelf bijgesneden - op uw geheugenkaart wordt opgeslagen. Op het (rechter) plaatje kunt u zien wat een geweldige scherptediepte de W3 heeft in dit soort beelden. Maar er is meer te zien!.

W3: in Cosima en Photoshop bewerkte beelden


20

21



22

23

wanneer uw camera niet blijkt te werken. Overigens wordt de batterij in de W3 in een externe lader weer opgeladen. Deze is zeer klein en je kunt hem zo in het stopcontact steken. In de W1 moest je de batterij in de camera laden waardoor deze niet gebruikt kon worden.

De statiefschroef. De statiefschroef was van plastic op de W1. Op de W3 is deze van metaal. Een constructieve verbetering. De prijs. De W1 werd in Nederland in de markt gezet voor zo’n 550 euro. De W3 is een stuk goedkoper met een aanvangsprijs van rond de 450 euro. Intussen is de camera op internet en tijdens verenigingsdagen te koop voor iets onder de 400 euro. Het Amerikaanse bedrijf Cyclopital3D heeft voor zowel de W1 als W3 camera een drietal adapters ontwikkeld. De eerste adapter reduceert de stereobasis tot ongeveer een derde (25mm), de tweede verdrievoudigt de stereobasis (225mm) en de derde geeft

De Cyclopital3D base extender (3x). de mogelijkheid om conversielenzen te gebruiken waardoor je de camera meer groothoekig kunt maken (en zoals bekend kun je daardoor ook dichter bij je onderwerp komen). Op de adapters is een schoentje aangebracht om een grote flitser aan te sluiten. Deze wordt geactiveerd door het afgaan van de kleine flitser van de W1 respectievelijk W3. Voor liefhebbers van de W3 (en W1) kunnen de adapters een aantrekkelijke aanschaf zijn. Goedkoop zijn de adapters echter niet en het direct bestellen uit de USA kan een flinke “bonus” van de douane opleveren in de vorm van belasting en invoerrechten. Oppassen dus! Ik heb het vermoeden dat de adapters spoedig via Europese leveranciers aangeboden zullen worden. Zo heb ik op de website gezien dat www.perspektrum.de van Peter Kaiser uit Duitsland al partner is. Misschien komt er ook nog een Nederlandse importeur!

Gert-Jan Wolkers

De Cyclopital3D macro adapter (1/3 x).


De infrarood beeld uitwisseling. In de W1 was een infrarood poort ingebouwd voor de draadloze beelduitwisseling met het V1 lenticulaire scherm. Deze poort zit niet in de W3. Volgens de geruchten gaat Fujifilm niet verder met de ontwikkeling van de V-schermen om op groter formaat je foto’s lenticulair te kunnen bekijken. Met de HDMI 1.4 poort kun je de camera met een kabel direct aansluiten op een 3D TV. Daar ziet Fujifilm dus blijkbaar meer toekomst in.

“Winter in Holland” door Simone Wolkers (met W3)


24

25


26

100ste geboorte dag Ferwerda


In oktober was het honderd jaar geleden dat Jacobus G. Ferwerda werd geboren. Koo Ferwerda (geb. 15-10-1910, overl. 3-7-1990) was niet alleen in Nederland maar ook internationaal van grote betekenis voor de stereofotografie. Als kind maakte hij al kennis met stereofoto’s - toen waren stereokaarten nog ruim aanwezig. Als tiener begon hij zelf stereofoto’s te maken met verschuiven van een monocamera op een statiefplankje. Later kocht hij een middenformaat stereocamera, een Nil Melior 6 x 13 met filmpackcassette. De foto’s werden meestal op papier afgedrukt, later maakte hij ook (zwart-wit) diapositieven.

Ferwerda studeerde sterrenkunde en wiskunde in Leiden, waar hij in 1941 promoveerde op een sterrenkundig proefschrift. Hij ging werken als wiskundeleraar. Na de oorlog werd Ferwerda als reserve-officier enige jaren naar Nederlands Indië gestuurd. Hij kreeg echter geen gevechtstaak, maar werd als wiskundeleraar in het onderwijs geplaatst. In die tijd maakte hij ook veel zwart-wit-stereofoto’s van het Indische landschap, inmiddels met een rolfilmadapter aan de stereocamera. In Nederland was intussen kleurenfilm voor dia’s beschikbaar, eerst in kleinbeeldformaat, later ook in het 120 rolfilmmateriaal. Ferwerda besloot geen 6 x 6 stereokleurendia’s te maken, maar ze te verkleinen zodat ze pasten in 5 x 5 cm raampjes en projectoren. Het transport van de Nil Melior werd aangepast om meer foto’s op een film te krijgen (12 paren van 31 mm breed). Midden jaren vijftig kon hij zo stereokleurendia’s met polarisatiefilters projecteren. (Hij was overigens niet de enige in Nederland die dat kon, de vader van Hugo de Wijs hield toen al stereovoorstellingen.) Al snel bleek Ferwerda dat monteren voor projectie veel nauwkeuriger moest dan voor papierafdrukken, en hij vond allerlei technieken om dat te bewerkstelligen. Ook later, toen hij een Rolleidoscoop had, hield Ferwerda vast aan het formaat dat in 5 x 5 diaraampjes paste. Hij gebruikte een masker met een uitsnede van 30 x 37 mm, verticaal. Dit raamde hij in tussen twee 50 x 50 mm glaasjes, rondom beplakt met zwarte sluitstrookjes, maar met één zwart-wit strookje. De dikte van het ingeraamde dia

27

boekje “Stereofotografie Stap voor Stap”. Dit was een groot succes, in hetzelfde jaar verscheen een tweede druk. Beide uitgaven zijn identiek, alleen is de omslag van de eerste uitgave lichtrood en van de tweede lichtgroen (in de eerste druk staat ook de drukker vermeld).

In 1960 en 1961 schreef Ferwerda enkele artikelen over stereofotografie in “Focus”. Ik herinner mij een over twee bladzijden afgedrukte zwart-wit stereofoto van een kokospalm die met kruislings kijken fraai ruimtelijk te zien was.

Intussen was er internationaal ook het één en ander gebeurd. Er was al lang contact tussen Engelse en Franse stereoscopisten, al sinds de dagen van Wheatstone en Brewster. Daar zijn ook de oudste verenigingen van amateur-stereofotografen, in Engeland de Stereoscopic Society (1893) en in Frankrijk de Stéréo-Club Français (1903). Ferwerda correspondeerde met enkele Engelsen, hij bezocht Engelse stereocongressen, ook van de Third Dimension Society. Zo werd hij overtuigd dat er een internationaal stereocongres moest komen.

Begin jaren zeventig werd de Nederlandse interesse in stereoscopie tenslotte gebundeld. Na de mede door Ferwerda georganiseerde eerste Nederlandse 3-D-dag in Soest in 1972 werd de Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie opgericht. In het “3-D Bulletin” schreef Ferwerda vele artikelen, die in 1977 werden uitgewerkt tot het

In die tijd was er geen enkele stereocamera meer in productie. Ferwerda hoopte door internationale samenwerking tot overeenstemming te komen over een “ideale stereocamera” waarvoor dan mogelijk een fabrikant interesse zou krijgen. Hij hield, eerst in Nederland en later internationaal, een enquête. De meningen werden gebun-

Het eerste ISU-congres in 1975 in Wageningen: Ferwerda in gesprek met Jean Soulas, er achter Don Jeater, rechts Fritz Waack (drie leden van het eerste bestuur van de I.S.U.).


was nauwelijks 2 mm, maar hij schreef op de witte rand met een zeer fijn pennetje nummer en titel van de stereo-opname (titel alleen op de linker dia). En dat vele duizenden malen. De oppervlakte van Ferwerda’s netto diaformaat is een derde van het 6 x 6-formaat, maar ruim anderhalf maal de oppervlakte van het z.g. Belplasca-formaat (7P), en meer dan tweemaal zoveel als het netto-formaat van de Stereo-Realist-familie (5P). (Kleinbeeld-diaprojectoren konden toen vaak ook het z.g. superslide-formaat aan, eventueel met aangepaste condensor.)

3D opnamen gemaakt door Jac. G. Ferwerda


28

29



30

deld en besproken op het eerste internationale stereocongres, dat Ferwerda (met anderen) in 1975 in Wageningen organiseerde. Dit congres was een groot succes met deelnemers uit vele Europese landen, de USA en Australië. Ferwerda maakte twee werkgroepen, één voor het oprichten van de Internationale Stereoscopische Unie (I.S.U.) en één om de technische standaardisatie te bespreken. In de laatste groep zat hijzelf, met enkele andere Nederlanders, en diverse stereokenners uit vele landen, waaronder Pat Whitehouse (GB), Paul Wing (USA), E. Bindschedler (F), John Taylor (GB), Fritz Waack (D). In de kleinere werkgroep die de I.S.U. moest voorbereiden zaten o.a. Jean Soulas (F), Don Jeater (GB) en Harry zur Kleinsmiede (NL). Op het congres werd veel in stereo geprojecteerd, o.a. door Hugo de Wijs, zonder wiens projectoren het misschien niet gelukt zou zijn. Ferwerda toonde o.a. zijn beroemde serie over het Deltaplan, waarin ook veel grote-basis-opnamen voorkomen. In de volgende jaren verwezenlijkte Ferwerda zijn plannen voor een macro-stereocamera. In verschillende fasen werd dit uiteindelijk een camera met verschillende kleine-basis mogelijkheden, tot 4 mm, en een filmformaat dat paste bij zijn standaard 30 x 37 mm maskers. De stereoresultaten werden beroemd. Na enkele jaren ontstond het plan voor een veel uitgebreider stereoboek dan “Stap voor Stap”, maar door ons kleine taalgebied moest dat in het Engels. Gelukkig zat Harry zur Kleinsmiede, uitgever van professie, in het bestuur van de NVvS, waardoor dit plan kon doorgaan. Ferwerda schreef het hele boek, dat “The World of 3-D” (W3D) zou gaan heten, eerst in het Nederlands, alles op een klassieke schrijfmachine, personal computers waren er nog niet. Voor de vertaling in de juiste Engelse termen correspondeerde hij met

W.C. Dalgoutte, een eminente stereokenner uit Engeland, die als redacteur van het Bulletin van de Stereoscopic Society vele scherpzinnige artikelen over stereotechnische onderwerpen had geschreven. Ferwerda hechtte buitengewoon belang aan de juiste stereoterminologie, die in allerlei publicaties nogal eens een rommeltje was. Desgevraagd heb ik ook commentaar op het manuscript gegeven, vooral op de hoofdstukken die over het stereozien gaan. Een interessant detail uit die voorbereidingsperiode is dat Ferwerda meende dat Dalgoutte en ik als co-auteurs moesten worden vermeld op de titelpagina van het boek. Dat vonden wij niet, het was toch echt Ferwerda’s boek, maar het is tekenend voor Ferwerda’s generositeit. Die generositeit blijkt ook uit het feit dat Ferwerda de royalty’s van de “Stap voor Stap”-uitgaven aan de NVvS had geschonken, en dat hij de royalty’s van “The World of 3-D” stortte in een fonds, het Ferwerdafonds. De bedoeling was dat dit fonds diverse activiteiten voor stereofotografie zou gaan steunen. “The World of 3-D” werd internationaal enthousiast ontvangen. De NVvS had het boek gefinancierd, maar werd hiervoor ruimschoots beloond doordat de verkoopwinsten in de verenigingskas vloeiden. We kunnen er niet onder uit dat hierna enkele teleurstellingen in Ferwerda’s “stereoleven” optraden. Allereerst bleek dat financiering van een tweede druk van W3D niet door de NVvS zou gebeuren. Het toenmalige bestuur wilde de geïncasseerde winst van de eerste druk niet uitlenen. Het Ferwerdafonds leende wel uit wat in kas was, maar de rest moest elders geleend worden. Gelukkig kon de herdruk toch verschijnen, bij 3-D Book Productions, een toen mede door Harry zur Kleinsmiede opgerichte uitgeverij. Inmiddels is daar de vierde druk van W3D verschenen. Het Ferwerdafonds moest, tot Ferwerda’s teleurstelling, helaas worden opgeheven.

31

Inmiddels bleef de verkoop van de volgende drukken van “The World of 3-D” doorgaan. Het boek is in de bibliotheek van talloze universiteiten over de hele wereld, in de Library of Congress (Washington DC) en in de British National Library (Londen). Het wordt wereldwijd de “Bible of Stereophotography” genoemd. Ook de Internationale Stereoscopische Unie bloeide, met om de twee jaar een groot congres. Deze laatste feiten moeten Ferwerda grote voldoening hebben gegeven.

Ik vroeg Werner Weiser, Fritz Waack en Thomas Handschin (een Zwitser) om adviezen, maar uitvoerige correcties bleken onmogelijk, ook omdat het boek al in eerste drukproef was gemaakt. De uitgever wilde het boek beslist op de Photokina van dat jaar (1984) presenteren. Uiteindelijk kon Ferwerda terecht niet instemmen met een vertaling waarin de stereoterminologie zo verminkt was, en de uitgever zag er geheel van af.

(Red1: de copyrights van de bijgevoegde plaatjes liggen ten dele bij “3D Book Productions”.)

Koo Ferwerda was een bescheiden, aimabele man, die geduldig luisterde en uitlegde, maar die geen concessies deed aan de kwaliteit van het maken, inramen en projecteren van stereofoto’s en het spreken en schrijven erover. Ook in dit digitale tijdperk blijven de principes van kracht die Ferwerda in zijn geschriften uiteen heeft gezet.

Abram Klooswijk

(Red2: Ik heb mijn uiterste best gedaan om het materiaal zo goed mogelijk in het blad weer te geven. De jaren hebben het materiaal echter geen goed gedaan. Een extra waarschuwing aan een ieder om het analoge fotowerk zo snel mogelijk te scannen!!!)


Een andere teleurstelling was dat de Duitse vertaling van het boek niet door ging. Een Zwitserse uitgever van o.a. fotografieboeken wilde het boek uitbrengen, maar zij hadden het helaas - zonder overleg – al laten vertalen door fotografie-auteurs die niets van stereofotografie wisten. Het resultaat was onleesbaar. In Duitsland bestond al sinds 1956 een officiële DINnorm voor begrippen in de stereofotografie, terwijl er natuurlijk ook boeken en tijdschriftartikelen waren waarin de gebruikelijke Duitse terminologie was te lezen, sommige termen stamden zelfs uit de tijd van von Helmholtz. Dit alles was de uitgever kennelijk niet bekend. Er volgde een hectische correspondentie. Een dieptepunt was b.v. de vertaling van “transpose” waarvoor in de Duitse ontwerpvertaling liefst acht verschillende woorden werden gebruikt. Kritiek uit Nederland op de Duitse tekst was natuurlijk moeilijk te verkopen, maar de terminologische chaos was echt heel erg.

32

Verslag 3D dag “De diepte in”.


Op zaterdag 25 september 2010 heeft het Nederlands Film Festival in samenwerking met de Dutch Directors Guild een studiedag over 3D film georganiseerd met de titel ”3D – de diepte in”. Dankzij de digitalisering van de bioscoop heeft 3D voor filmmakers de toekomst. Op deze dag werd de nadruk gelegd op de consequenties die 3D filmen heeft voor het vertellen van het verhaal. Uiteraard kon men niet om de vraag heen hoeveel ingewikkelder of duurder het draaien van films in 3D wordt – dat heeft per slot van rekening invloed op het verhaal – maar de inhoud was het vertrekpunt. Welke implicaties heeft 3D voor de verhalende technieken? Gerben Kuipers (Cinemec, Ede) liet aan de hand van een 3D presentatie de historische ontwikkelingen van de 3D film zien. Het eerste 3D evenement was de vertoning van 3D films in het Astor theater in 1915 in New York. Bij de film over de Niagara watervallen werd zelfs water de zaal in gespetterd. Omstreeks 1952 was er een golf van ongeveer 100 3D films uit Hollywood: House of Wax, Dial M for Murder, Kiss me Kate, enz. Nu is er weer zo’n golf: Beowulf, UP, Avatar, Toy Story 3, enz. Voor de Cinemec bioscoop waren de aantallen 3D films: 2006: 0; 2007: 3; 2008: 4; 2009: 10; 2010: 13 tot nu toe en er komen er nog 12. Een indrukwekkende stijging. Wanneer zowel de 2D en de 3D versie van een film draaien in de bioscoop dan geeft het publiek de voorkeur aan 3D waardoor de exploitant meer verdient. Er zijn nu in Nederland 194 zalen met digitale projectie apparatuur, waarvan 37 met 1.4 k apparatuur; 151 met 2k apparatuur (Hollywood kwaliteit) en 6 zalen met 4k kwaliteit. (2k betekent een beeld van 2000 pixels breed. Dat komt overeen met HD.

Ouderwetse televisie is 720 pixels breed.). Voor de levering van 3D projectoren van deze kwaliteit is een wachtlijst van 6 maanden. Er worden verschillende technieken toegepast die ieder hun eigen eisen hebben voor projector, scherm en brillen. Helaas is er nog weinig standaardisatie. Het meeste (ook voor 3D TV) dat nu wordt vertoond bestaat uit spelletjes, voetbal, tennis, opera en ballet. Cinemec specialiseert in natuurfilms. In een zeer goed verzorgde 3D Power Point presentatie gingen de postproductie specialist Hans van Helden en de stereograaf Jurriën Steenkamp in op de technische en inhoudelijke mogelijkheden van 3D. Stereoscopie is een betere naam, maar 3D heeft zich al gevestigd. 3D geeft een visuele compleetheid van het beeld. Een 2D beeld kan reeds heel veel diepte aanwijzingen hebben door het gebruik van: perspectief, relatieve grootte, textuur, occlusie, atmosferisch perspectief en een bewegende camera. 3D voegt daar een extra beleving aan toe. Het scherm wordt een venster met objecten er achter en soms ook ervoor. Voor een 3D beeld zijn belangrijke factoren: de afstand tussen camera’s, de hoek tussen camera’s (convergentie) en de brandpuntsafstand. Verder moet er bij een film mee rekening worden gehouden dat de kijker tijd nodig heeft om het 3D beeld te zien. Montage van film in 3D verschilt van die in 2D. Er moet voor ieder shot een geometrische uitlijning plaatsvinden, kleurverschil/ contrast correctie en een diepte instelling. Dat alles is meer dan 2x zoveel werk dan bij 2D. En tenslotte moet het resultaat bekeken worden op een groot scherm. Zij lieten zien hoe je de positie van een voorwerp t.o.v. het schijnvenster kunt wijzigen. Het filmen in 3D heeft als consequenties: meer planning, meer werk op de set, meer

33

benodigde crew en meer benodigde apparatuur. Ook de mise-en-scène (plaatsing van acteurs en objecten) is anders evenals het gebruik van (tele-)lenzen. Volgens deze sprekers is 3D echter niet meer te stoppen.

2% van de mensen is stereo-blind en 10% is stereo zwak. 20% heeft een verminderde oogsamenwerking waarvan men in het dagelijkse leven geen hinder ondervindt, maar wel bij het bekijken van 3D beelden met een bril. Bij de TU Eindhoven is een leestest ontwikkeld waarmee men kan meten hoe goed het stereowaarnemingsvermogen van afbeeldingen is. Voor de filmmaker is het van belang te zorgen voor visueel comfort, maar een goed verhaal in de film is natuurlijk altijd belangrijk. Als literatuur wordt aanbevolen: Foundations of the Stereoscopic Cinema: A Study in Depth Lenny Lipton, 311 pp., illus., bibliography, index. ISBN 0-442-24724-9. van Nostrand Reinhold Co. Jaap van Heusden nam in juli deel aan een workshop in Berlijn over 3D. Zijn presentatie mislukte omdat de 3D-beelden die hij daarvoor had voorbereid niet op tijd klaar waren. Hij waarschuwde voor het gebruik van telelenzen, omdat die het 3D-beeld

San Fu Maltha en Brian Yuzna vertelden over hun ervaringen met het maken van hun eerste volledige bioscoop film in 3D: “Amphibious”. Dit is de eerste Nederlandse 3D horrorfilm waarvan de postproductie nog maar net is afgerond. Daarin komt een 12 m groot monster voor. De film is geheel in Indonesië opgenomen hetgeen weer zijn eigen problematiek meebracht (namelijk “tempo doeloe”). De film zal pas in 2011 in Nederland te zien zijn. De belangstelling in het buitenland en speciaal de zuidelijke katholieke landen voor dergelijke “creature feature” films is groter dan bij de nuchtere noorderlingen. Uiteraard is een stukje van deze film vertoond. Pas op een laat moment is besloten de film in 3D op te nemen en de kennis over 3D was toen nog beperkt. Ook was de opname apparatuur niet optimaal. Het merendeel is niet digitaal opgenomen. Het meeste over 3D is tijdens de opnamen “uitgevonden” en er konden dan ook geen duidelijke handreikingen worden gegeven aan de aanwezigen om een optimaal 3D beeld te krijgen. Bijvoorbeeld: Hoe plaats je twee personen in een interview waarbij de voorste met de rug naar de camera staat? Die wil je dan iets uit het beeld naar voren laten komen, maar zijn lichaam raakt de onderrand. Een oplossing kan zijn om dat deel van het beeld donker te houden en met weinig contrast. Het raken van de onderrand is dan minder ernstig in vergelijking met het raken van de zijkant van het beeld. Door


Wijnand IJsselsteijn, onderzoeker aan de Technische Universiteit Eindhoven ging in op de menselijke reacties op 3D beelden. Hij onderscheidt relatieve en absolute diepte en 3D vormen. Het menselijk oog gebruikt twee methoden om diepte te “meten”: accommodatie (scherpstellen) en convergentie (richten van de ogen). De uiteindelijke diepte-perceptie komt in de hersenen tot stand. Bij het bekijken van 3D film (of foto) is er geen accommodatie verschil tussen de verschillende objecten in het beeld. Alles ligt immers op het scherm. Er ontbreekt dus een deel van de informatie voor de hersenen om een diepte beeld te kunnen vormen.

platter maken. Het lijkt dan alsof er bordpapieren poppen staan. Hij was niet op de hoogte van het feit dat je dit kunt compenseren door de camera’s verder uit elkaar te zetten. Hij vertelde verder over de documentaire die hij maakt opgebouwd uit stilstaande beelden. Of dat ook in 3D was werd niet duidelijk. Hij gaf geen aanwijzingen hoe je 3D beeldvorming zou moeten opbouwen.

34

3D is de kijker onderdeel van de scène: je bekijkt niet een scherm, maar je staat in een kijkdoos. Daarom is steeds een storyboard gemaakt van alle belangrijke scènes.


Bij de opnamen was een stereograaf die adviseerde over de diepte in de scènes en hij controleerde die ook tijdens het maken van de opnamen. Door het gebruik van grote moeilijk hanteerbare camera-rigs werden er minder shots gemaakt maar die zijn op zich wel langer van duur. Ook werden er minder camerabewegingen gemaakt. Het opnieuw optimaal instellen van de camera’s vroeg veel meer tijd. Er blijkt nog veel bijgeloof te zijn over wat wel en niet kan. Vaak bleek het wel mogelijk bepaalde opnamen te maken. Hoewel dat volgens de “experts” niet mogelijk zou zijn. Er moet dus nog veel onderzocht worden. Omdat alles nieuw was aan het opnemen in 3D verliepen de opnamen langzamer dan gepland. Een volgende film zal sneller gaan, mede door de perfectionering van de apparatuur. Een voorwaarde voor 3D is ook dat de acteurs goed moeten zijn. De kijker kijkt nauwkeuriger. Ook het ritme van de film en van de diepte is belangrijk: geen diepte sprongen maken! Gedeelten van de film konden niet vertoond worden want de digi-

tale sleutel ontbrak. Deze wordt iedere keer voor iedere vertoning overgeseind. De film is origineel opgenomen in 4 x 3 en later omgezet naar 16 x 9 door boven en onder stukken te verwijderen. Volgens de sprekers is de directe toekomst van 3D nog niet rooskleurig. Dit omdat er nog te weinig digitale 3D bioscopen zijn. En dus is de opbrengst van de film te klein. En er moet ook nog veel ervaring worden opgedaan. De Spaanse regisseur Jordi Llompart, die recentelijk de 3D jeugdfilm “Magic Journey to Africa” heeft gemaakt waarin hij live action en animatie combineert gaf een toelichting op zijn film. Deze is dit jaar in Spanje succesvol uitgebracht en is in meer dan 1500 zalen vertoond. In zijn verhaal heeft hij steeds rekening gehouden met het filmen in 3D, maar hij legde niet uit hoe. Hij liet stukken van zijn film zien. Vanwege een technische storing echter in een lagere kwaliteit en zonder geluid. De dag werd besloten met het vertonen van de trailers van een aantal 3D films die we binnenkort in de bioscoop kunnen zien. De 3D producenten in Nederland moeten nog veel ervaring opdoen met dit nieuwe medium.

Gerard de Boer

Hierboven een heel erg extreem plaatje! Maar let op de telefoon op de achtergrond en zie op pagina 42 hoe Ap Bernhart door goed gebruik te maken van de Cyclopital3D 1/3 x adapter met zijn W3 een niet al te extreme macro kon maken.

Poets a-synchroniteiten in 10 stappen weg met Stereo Photo Maker!

35

Begin oktober was ik in Ljubljana om met mijn stereovriend Damir Vrancic te werken aan “Going South!”. Een serie met videofragmenten en vaste beelden die ik in januari 2010 in Antarctica heb gemaakt. Waarschijnlijk door de kou waren er een paar pinguïnpootjes niet helemaal synchroon geworden. En wat doe je dan? Even terug gaan was geen optie. Het corrigeren van de a-synchroniteiten wel. Dat kan in Stereo Photo Maker en Damir wist precies hoe je dat moet doen. En dus bij deze een 10-stappen plan voor het corrigeren van dit soort problemen. Voor degenen die al gewend zijn om met SPM te werken zal deze beknopte beschrijving geen al te grote hoofdbrekens opleveren!

2. Activeer het rooster met “view / grid settings”. 3. Selecteer de anaglyph mode (met de knop in het menu) om het beeld om te zetten in een anaglyph. 4. Schuif het object met het synchroniteitsprobleem op elkaar (op het grid) met de pijltoetsen van uw pc toetsenbord. 5. Open “edit / clone brush settings”. 6. Selecteer een waarde voor “size” (grootte) en “edge” (hardheid) van de borstel waarmee we gaan werken. 7. Druk op uw pc toetsenbord op “shift” en beweeg de kwast naar het probleem object. 8. Ga uit de anaglyph mode (door het selecteren van de bekende rood-blauw blokjes toets in het menu) en zet de beelden weer naast elkaar als paar. Eventueel kun je het probleemgebied vergroten om nauwkeuriger te kunnen werken. 9. Druk op de linker knop van de computer muis (de “shift” toets kun je nu loslaten) en begin te poetsen op het stukje beeld waar het probleem is (bijvoorbeeld een arm of been). Door voorzichtig te poetsen op het probleemstuk van het linkerbeeld zie je het linkerbeeld over het deel van het rechterbeeld verschijnen. Omgekeerd kan ook. Aan u de keuze. Door het indrukken van “x” op het toetsenbord schakel je tussen linker en rechter beeld. 10. Na het uitvoeren van de correctie moet het stereobeeld weer terug worden geschoven naar het juiste schijnraam. Daartoe moet links onder “position allignment” weer op nul komen te staan.

GJW


1. Open het plaatje met het synchroniteitsprobleem in Stereo Photo Maker.


“Sail 2010” door Jan Kees Glijnis

36

37


38

PHOTOKINA 2010: “3D is overal!”


De Photokina 2010 stond voor een deel in het teken van 3D. Er waren zeer grote presentaties van Fuji en Panasonic. Daarnaast waren er verspreid over het hallencomplex andere 3D ontwikkelingen te vinden. De een beter van kwaliteit dan de ander. Maar de fabrikanten lijken dus zonder meer 3D als melkkoe te hebben ontdekt. Jammer genoeg dus geen bundeling van de verschillende 3D ontwikkelingen op de beurs. Het was zoeken. Gelukkig was er meer dan genoeg te vinden. Dat Fuji groots met 3D uit zou pakken was te verwachten. De nieuwe W3 camera werd hier gepresenteerd, alsook een nieuw fotolijstje voor 3D. De laatste ben ik persoonlijk nog steeds geen fan van. Het blijft schitteren, spiegelen en spookbeelden geven. De camera echter is zeker heel fraai. De Fuji W3 3D camera heeft uitgebreide handmatige instellingen, wat een echte plus is over het eerste model, de W1. Ook het LCD scherm is verbeterd en het geheel ziet er gelikter uit. De camera werd gepresenteerd in combinatie met 3D televisies, waar hij via de HDMI aansluiting rechtstreeks op kan worden aangesloten. Daarnaast werden 3D beelden weergegeven op 3D laptops. Er stond een Acer laptop, met het polarisatiesysteem en een Asus laptop met 120Hz scherm met shutterbrillen. De laatste gaf zonder meer het mooiste beeld, maar is een kostbare oplossing. De komende tijd zullen deze laptops zeker in prijs dalen. Er werden bij de Fuji stand foto’s van bezoekers gemaakt, die ter plekke werden uitgeprint in 3D in een speciale fotobooth. Jammer dat dit in werkelijkheid nog niet zo gemakkelijk gaat. Hieronder een link naar een 3D video van de Fuji presentatie. Deze is gemaakt met de nieuwe Aiptek 3D camcorder/camera, waarover verder meer. Naast Fuji pakte Panasonic gigantisch groot

uit met 3D. Natuurlijk de 3D televisies van Panasonic, maar ook de 3D camcorder voor thuisgebruik (plusminus 1.400 euro), de professionele 3D filmcamera (plusminus 18.000 euro) en het 3D lensje voor op een bepaald type Panasonic camera. De laatste viel bij voorbaat tegen vanwege de geringe lensbasis. Dat kan nooit veel diepte opleveren, behalve dan bij portretten, of andere fotografie van heel dichtbij. Hetzelfde mankement vertoont eigenlijk de 3D lens voor de camcorder van Panasonic. Ook hier zitten de lenzen van het opzetstuk dicht bijeen. Nogmaals, bij dichtbij filmen levert dat best fraaie resultaten op. De 3D camcorder werd fraai gepresenteerd door er dansende dames voor te plaatsen. Op 3D televisies kon het publiek rechtstreeks het resultaat van de 3D camcorder bekijken. Dat viel niet tegen. Het was dan ook handig gedaan van Panasonic, die de dames vast geïnstrueerd had, vooral niet te ver van de camera af te gaan. Het kijken naar de 3D televisies geschiedde door een vastgezette en in hoogte verstelbare 3d bril. Ook handig gedaan, want het dragen van de ‘oncomfortabele’ brillen is nog immer een van de zaken waar het meest over geklaagd wordt. Op de Photokina dus geen bril op de neus, maar mooi op hoogte voor je gezicht ‘zwevend’. De camcorder en 3D tv’s geven best een goed resultaat. Het effect was fraai (van dichtbij opgenomen). In de wandelgangen vernam ik nog een handigheidje. Wie denkt dat de brillen van de verschillende 3D tv fabrikanten onuitwisselbaar zijn, heeft niet helemaal gelijk. De brillen van Samsung en Panasonic zijn dat namelijk wel; als je ze omgekeerd op de neus zet. De brillen zijn zogenaamde active shutter glasses; een combinatie van shutterbrillen en polarisatiebrillen. Hoop dat ik het zo accuraat uitleg. De brillen van

“Photokina 2010” door Ronald Schalekamp 39



40

41



42

Samsung en Panasonic zijn in principe eender, alleen de polarisatiefilters zijn gekanteld. Waarschijnlijk werkt dit trucje met de omgekeerde bril ook met andere merken. Modieuzer wordt het er niet op. Bij Panasonic was ook een 3D tv te zien van 150 inch! Voorlopig spaar ik nog voor een huis met een muur waarop zo’n ding kan hangen. Heeft u er wel plek voor? Ik bestel er graag een voor u. Let wel, zo’n scherm moet je op een afstand van zo’n 6 meter bekijken, om je ogen niet te veel te laten divergeren. Naar de prijs heb ik niet gevraagd. Wilde mij de schrik besparen. Op zoek naar de andere 3D ontwikkelingen kwam ik natuurlijk de stand van Aiptek tegen met de Aiptek I2 camcorder. Met dit apparaatje heb ik zelf filmpjes gemaakt op de Photokina. Al met al werkt het zeer handig en snel. Voor wie zijn filmpjes op youtube wil zetten is deze Aiptek I2 ideaal. En ook voor bezitters van een 3D tv. Je sluit hem namelijk makkelijk aan op zo’n televisie, om je films en foto’s te bekijken. Ook de firma 3Dinlife uit China was aanwezig op de Photokina. Ze waren reeds bekend van een 3D fotolijstje en van een 3D camera die wel aangekondigd werd, maar nog nooit is verschenen. Inmiddels heeft men een nieuw ontwerp, dat nu blijkbaar waarachtig te bestellen is. Liefst in grote aantallen. Eerlijk gezegd kon ik met de beste wil van de wereld geen 3D ontwa-

ren op het LCD schermpje. Het cameraatje is niet vergelijkbaar met die van Fuji. Voor de lage prijs van de 3Dinlife camera zou ik het ook maar niet doen. Mooie kleurtjes, dat wel. Geheel onverwacht en nieuw liep ik tegen de stand van DXG uit China aan. Zij lieten in glazen kasten 3D camcorders en camera’s zien. Eentje leek verbazend veel op een viewmaster viewer en dat vond ik persoonlijk wel heel mooi. Ook na lang aandringen mocht ik er niet eentje in handen nemen. Waarschijnlijk niet meer dan een leeg doosje nog. Volgens de Chinese dame komen de camcorders in december 2010 beschikbaar; de camera’s in 2011. Ik ben benieuwd. Natuurlijk heb ik ook Samsung even opgezocht, maar hier niet meer dan een enkele 3D televisie. Niet zo groot uitgepakt, maar toch fraai. Datzelfde gold voor Sony. Een enkele 3D tv, met een camera met het eigen 3D systeem van Sony. Dat systeem – met gewoon een enkele lens – ben ik persoonlijk niet zo weg van. Dat er veel gebeurt op het gebied van 3D is wel duidelijk. Het lijkt erop dat de grote fabrikanten, met name Fuji en Panasonic, de kar trekken. Kleinere fabrikanten mengen zich ook in het 3D speelveld, maar de kwaliteit varieert. Al met al voor mij een geslaagd bezoek aan de Photokina.

Ronald Schalekamp

Door slim gebruik te maken van de Cyclopital3D 1/3 x adapter kun je heel erg dichtbij fotograferen! Voorkom echter een te diepe achtergrond. (foto: Ap Bernhart)

“Zuid-Afrika” door Gerard Kester

43


44

Iets nieuws op de IBC 2010


IBC staat voor International Broadcasting Conference. (www.ibc.org) Dit is een enorme beurs die elk jaar in de RAI wordt gehouden. Uit de hele wereld komen bedrijven en instellingen om hun nieuwe producten en diensten op uitzend gebied te laten zien. Enkele tienduizenden mensen komen om dit alles te bekijken. Jaren geleden kwam ik er omdat ik toen bij een bedrijf werkte dat cryptografie maakte voor satelliet televisie. Nu kom ik er alleen maar omdat 3D mijn hobby is geworden. Vorig jaar was ik er ook en heb toen ontzettend veel folders verzameld in tweevoud die ik aan de bibliotheek van de NVvS heb gegeven. Sophieke heeft dit ook in het verenigingsblad geschreven, maar ik hoorde van haar dat niemand het heeft geleend. Ik kan het niemand kwalijk nemen want na een jaar heb ik mijn eigen folders van vorig jaar ook niet meer ingezien. Om een uur of half twaalf kwam ik binnen en zag ik dat er een lezing was over 3D-TV. Daar ben ik direct naartoe gegaan. Het was een wetenschapper die de lezing hield. Hij kon goed presenteren en had veel kennis van de geschiedenis van stereofotografie. Hij vertelde over Wheatstone en ook over de random dot diagrammen van Bela Julesz. Interessant, maar voor mij zat er niet zoveel nieuws bij. Zijn onderzoek ging over de grenzen waarbinnen je comfortabel naar stereo foto’s kunt kijken. Zelf heb ik ook wel eens aan zo’n onderzoek meegedaan tijdens een regiobijeenkomst in Maassluis. Sorry, maar zijn onderzoeksresultaten konden mij niet echt boeien. Er was nog zoveel meer te zien, dus ben ik daar weggegaan. Ik had mijn stereo camera meegenomen en nam wat foto’s. Dat trok de aandacht en ik knoopte zo af en toe een praatje aan met een standhouder. Veel bedrijven hadden prachtige demo’s met 3D televisies waarop

de mooiste beelden waren te zien. Ik stelde steeds dezelfde vraag: Hebben jullie iets waarmee ik de 3D beelden van mijn camera kan laten zien op zo’n TV? Het antwoord was meestal ontkennend. Ze lieten vervolgens zien wat ze wel hadden. Bijvoorbeeld software om logo’s op het schijnraam van 3D films te plaatsen. Of een vrouw die haar software liet zien waarmee je hoogteverschillen, rotatie fouten en kleurverschillen tussen de twee stereo beelden kunt oplossen. Ik nam adem om haar te vertellen dat er ook gratis software (Stereo Photo Maker) bestaat waarmee dat kan, maar ik slikte mijn woorden weer in. Ik besefte net op tijd dat dat geen leuk gesprek zou worden. Ik bedankte haar en ging verder kijken. Één persoon had wel een oplossing voor mij, namelijk een apparaat van 4500 euro waaraan ik mijn beelden kon aanbieden en dat ze dan op een 3D televisie liet zien. Het bedrijf Vario Helicopter verkoopt en verhuurt kleine helicopters waar een camera onder gehangen kan worden. Een dag filmen kost drieduizend euro en dus denk ik dat ik zelf eens ga experimenteren met een helium ballon op een mooie dag. Er waren prachtige stereo camera’s te zien, sommigen naast elkaar, maar ook enkelen waarbij de camera’s onder een hoek van 90 graden stonden en die met een half doorlatende spiegel werkten. Het voordeel van de laatsten is dat de basis verkleind kan worden tot millimeters. De beurs is gericht op professionele uitzendingen en het prijskaartje van veel producten is dan ook 10 duizenden tot 100 duizenden euro’s. Om iets nieuws te zien ging ik naar het gedeelte “New Technology” van de beurs. Jaren geleden stonden daar bijvoorbeeld onderzoekers met hun onderzoeksresultaat van de nieuwste modulatie technieken.

45

‘Ja’ antwoordde ik, ‘in 1838 heeft Wheatstone de principes al laten zien’. Zijn reactie was: ‘daarvoor was Elliot er al mee bezig?”. Hier ging ik verder niet op in. Ik bekeek de geprojecteerde beelden. Ze waren mooi, maar helaas niet met een gekoppelde camera gemaakt. De mensen waren allemaal bewogen uiteraard. Neil was geïnteresseerd in mijn gekoppelde camera en ik vertelde hem dat je die in Nederland bij Co van Ekeren kunt kopen. Ik had een heel leuk gesprek met hem over de vele facetten van stereo fotografie. Plotseling kreeg ik het gevoel dat er ergens toch iets niet klopte. In de stand werd niets verkocht. Zo’n stand op de IBC is toch hartstikke duur? bedacht ik me. Ik vroeg Neil hoe hij hier op de IBC terecht was gekomen. De organisatie van de IBC zocht iemand die de geschiedenis van stereofotografie kon toelichten, dat hebben ze aan de BBC gevraagd. Daar heb ik in het verleden voor gewerkt en men wist van zijn uitgebreide kennis en enthousiasme voor stereofotografie. De organisatie van de IBC betaalde hem om er te staan. Hier had de NVvS dus ook kunnen staan als de organisatie van de IBC onze vereniging had gekend schoot het door me heen. Veel leden zou het niet opgeleverd hebben, want volgens mij liepen er maar weinig Nederlanders rond,

maar toch zou het een leuk stukje promotie zijn geweest. Ik heb hem uitgenodigd om volgend jaar naar het internationale congres in Nederland te komen. Als zijn financiën het toelaten komt hij graag. Bij een volgende stand was ik totaal verrast. Ik keek naar een stereo plaatje, maar toen ik mijn hoofd bewoog kon ik zien wat zich achter het voorste object bevond!! Ik knipperde eens met mijn ogen en vroeg me af of ik naar een hologram stond te kijken. Maar die heb ik nog nooit in mooie kleuren kunnen aanschouwen en dit plaatje had wel mooie kleuren. De man in de stand zag mijn verbazing en kwam op me af. Ik vroeg hem of ik naar een bijzondere vorm van fotografie keek of dat het een hologram was. Hij vertelde dat het een bijzondere vorm van fotografie was. Van de camera had hij alleen een afbeelding, die was te zwaar om mee te nemen naar de IBC. De camera leek op een soort insectenoog. In een honingraat structuur bestond de camera eigenlijk uit heel veel kleine cameraatjes (www.3dvivant. eu). Voor het afbeelden van de gemaakte foto’s had hij ook een ingenieuze constructie die ervoor zorgt dat ik “achter” het voorste object kon kijken. Ik gaf hem een welgemeend compliment: ‘Dit is echt het mooiste dat ik tot nu toe op de IBC heb gezien’. Hij was zichtbaar blij met dit compliment en ik ben hierna tevreden naar huis gegaan. Op deze IBC heb ik werkelijk iets nieuws gezien.

Jan Kees Glijnis


Uiterst ingewikkelde natuur- en wiskunde. Nu werd ik aangenaam verrast door het feit dat er veel stands stonden op het gebied van stereo. Opeens had ik een gevoel van herkenning bij een stand. Op een statief stond een gekoppelde camera die wel een beetje op de mijne leek. Er werden beelden vertoond net zoals we dat bij de vereniging doen. Er lag ook een oude Holms kijker. Zelfs de anaglyphen en de kleurenbrillen ontbraken niet. Neil Barnes (stereo.nailed-barnacle.co.uk) zag mijn gekoppelde camera en stapte op mij af en zei: ‘stereofotografie is al heel oud?’.

46

Programma’s voor het manipuleren van foto’s.


Dit artikel geeft een kort overzicht van een tweetal programma’s voor het omgaan met foto’s. Het eerste is een programma, dat gebruikt kan worden om de grootte van monoof stereofoto’s te veranderen. Het maken van een stereokaart die, na afdrukken, geschikt is om te bekijken met behulp van de viewers zoals geleverd door Co van Ekeren en de Firma de Wijs behoort ook tot de mogelijkheden. Het tweede programma is een programma dat gebruikt kan worden voor het vertonen van mono- en stereofoto’s op een PC-scherm, een CoBox of met behulp van Beamers. Ook presentaties die gemaakt zijn met PtE of Wings kunnen vanuit de Viewer gestart en gestopt worden. Het programma kan met twee schermen werken (bv. twee beamers), maar ook met één scherm. In het laatste geval moet een spreader gebruikt worden bij het bekijken van stereofoto’s. Om de programma’s te kunnen gebruiken dient voldaan te zijn aan de volgende eisen: • Een computer met Windows XP SP3, Windows Vista SP2 of Windows 7. • Microsoft .NetFrameWork 2.0 of hoger. De taal voor de gebuikers-interface van beide programma’s is Engels. Hieronder volgt een korte handleiding voor het Image Manipulation programma. De Viewer zal in een later artikel beschreven worden. De getoonde schermafbeeldingen zijn gemaakt op een PC met Windows XP SP3. De programma’s en een uitgebreide Engelstalige handleiding zijn beschikbaar via de website van Co van Ekeren: http://www.ekeren3d.com Image Manipulation Dit programma heeft drie mogelijkheden: 1. Resizen van één of meerdere verbonden paren. Deze operatie is nuttig voor die leden die een presentatie in het oude formaat (2800x1400) willen omzetten naar het nieuwe formaat (3840x1200). Voorwaarde is natuurlijk dat het oorspronkelijke materiaal nog aanwezig is. 2. Resizen van één of meerdere monoafbeeldingen. Deze mogelijkheid kan gebruikt worden om Links/Rechts paren te resizen om ze vervolgens bijvoorbeeld met behulp van PhotoStereoMaker om te zetten naar verbonden paren en dan een presentatie te maken met PtE of Wings. 3. Maken van een monoof stereokaart. Hiermee kunnen afbeeldingen gemaakt worden om ze geschikt te maken voor afdrukken, zodanig dat ze geschikt zijn voor de

Figuur 1.

Viewer van Co van Ekeren, respectievelijk die van de firma De Wijs. Het programma heeft meerdere opties, zoals de keuze voor een witte dan wel zwarte achtergrond. Het programma accepteert uitsluitend Links/Rechts-paren.

47

Wanneer het Image Manipulation programma wordt gestart verschijnt het venster zoals weergegeven in figuur 1. Maak een keuze uit één van de drie opties. De standaard ingestelde keuze is “Resize Coupled Pairs”. Druk nadat een keuze gemaakt is op de knop Start om de gewenste operatie te starten. Hierna verschijnt een tweede scherm waarvan de inhoud afhankelijk is van de gemaakte keuze. Resize Coupled Pairs. Wanneer deze optie gekozen wordt verschijnt, nadat op Start geklikt is, het scherm zoals getoond in figuur 2. Het veranderen van de grootte(resizen) van een verbonden paar gaat als volgt:

2. Kies bij Background een achtergrondkleur; de standaardwaarde is zwart(black). 3. Geef een map op waar de gegenereerde verbonden paren moeten worden opgeslagen. De gegenereerde paren worden standaard opgeslagen in de map waar de oorspronkelijke paren zijn opgeslagen. Indien gewenst kan een andere map opgegeven worden door op Set Path te klikken en vervolgens een andere map op te geven. 4. Klik vervolgens op Start om het generatieproces te starten. Er opent een venster (zie figuur 3) dat de mogelijkheid biedt om de te converteren paren te selecteren. Klik op Open om de selectie te bevestigen of op Cancel om de operatie af te breken. Nadat op Open geklikt is start het conversieproces. 5. Klik nadat de conversie is afgerond op End om terug te keren naar het hoofdscherm.

Figuur 2.

Figuur 3.

Opmerkingen: • Bij het resizen wordt de oorspronkelijke verhouding tussen breedte en hoogte gehandhaafd, zodat er mogelijk in de gegenereerde afbeeldingen horizontale of verticale balken


1. Geef bij Size de gewenste breedte(width) en hoogte(height) op van het nieuwe verbonden paar; de standaardwaarden zijn 3840 en 1200 voor respectievelijk breedte en hoogte.

48

kunnen verschijnen. • Alle te bewerken paren moeten in dezelfde map staan. • Aan de namen van de gegenereerde bestanden wordt een “R” toegevoegd.


Resize Mono Images. Wanneer deze optie gekozen wordt verschijnt, nadat op Start geklikt is, het scherm zoals getoond in figuur 4. De basishandelingen om mono afbeeldingen van grootte te veranderen zijn dezelfde als die beschreven onder Resize Coupled Pairs. Voor verdere informatie zie de uitgebreidere handleiding.

Figuur 4.

Creating a Mono or Stereo Card. Wanneer deze optie gekozen wordt verschijnt, nadat op Start geklikt is, het scherm zoals getoond in figuur 5. Het maken van een stereo- of monokaart gaat als volgt: 1. Kies een eenheid bij het kopje Unit; de standaardeenheid is Pixels. Deze eenheid geeft aan hoe de waarden bij de invoer van de kaartgegevens moeten worden geïnterpreteerd. 2. Geef de gewenste grootte op: kaartbreedte(Card Width), kaarthoogte(Card Height), linker marge(Left margin), rechter marge(Right margin), boven marge(Top margin), onder marge(Bottom margin), de oogafstand(Eye distance) en de midden marge(Centre margin) op.

Figuur 5.

3. Kies een achtergrondkleur(Background).

4. Kies het type kaart bij Type. 5. Kies een waarde voor Printer Dpi; deze waarde is afhankelijk van de gebruikte printer en de gewenste afdrukkwaliteit. 6. Kies een map waar de kaart moet worden opgeslagen. De gegenereerde kaart wordt standaard opgeslagen in de map waar de te verwerken afbeeldingen opgeslagen zijn. Indien gewenst kan een andere map opgegeven worden door op Set Path te klikken en hier een andere map op te geven. 7. Klik op Start om het aanmaken van de kaart te starten. Er opent een venster (zie figuur 6) waarin de linker afbeelding geselecteerd kan worden. Vervolgens opent een tweede venster waarin de rechter afbeelding geselecteerd kan worden. Klik op Open om

49

de selectie te bevestigen of op Cancel om de operatie af te breken. 8. Klik nadat de kaart gemaakt is op End om terug te keren naar het hoofdscherm.

Figuur 6.

Cees Sidler

Dolby-systeem in de bioscopen? In augustus van dit jaar werd Dolby Laboratories een octrooi toegekend voor een bril met gekromde lenzen en spectraal complementaire filters voor het bekijken van 3D-films. Voor zover ik het begrijp bestrijken de beelden voor de beide ogen het gehele spectrum van rood tot violet, maar ze zijn niet exact gelijk. De kleuren voor het linker oog hebben een iets grotere frequentie (dus kleinere golflengte) dan deze voor het rechter oog. Met een grote snelheid worden de linker en rechter beelden afwisselend geprojecteerd. De filters in elke lens van de bril zijn gemaakt uit 70 tot 80 lagen titaniumoxide of siliciumoxide, elk met een verschillende brekingsindex. Iedere filter reflecteert of laat licht door afhankelijk van de golflengte, zodat elk oog het geschikte beeld krijgt.

De lenzen zijn gekromd om overlapping van delen van linker en rechter beeld te vermijden, zodat het rechter beeld niet “lekt” in het gezichtsveld van het linker oog. Ook kan licht onder gelijk welke hoek op de lenzen terecht komen zonder vervorming. Er is dus geen zilverscherm en shutterbril nodig, echter wel een (dure ?) Dolby-bril. Het wordt er niet overzichtelijker op in de bioscopen: lineaire en circulaire polarisatiebrillen, shutterbrillen, en nu ook Dolbybrillen. Voor de geïnteresseerden: US patent 7784938, Richards, et al., August 31, 2010, “Method and system for shaped glasses and viewing 3D images”.

Roland de Raeve


Opmerkingen: • Een beschrijving van alle opties en parameters is te vinden in de uitgebreidere handleiding. • Hoe de naam van de gegeneerde kaart tot stand komt is eveneens beschreven in de handleiding. • De verhouding van breedte en hoogte van de invoerbestanden wordt gehandhaafd. • Alleen Links/Rechts paren kunnen als invoer gebruikt worden.

50

Compositie in stereo (2)


De eerste indruk Het beoordelen van stereofoto’s is een gecompliceerde en soms riskante aangelegenheid. Het toepassen van regels die gaan over o.a. compositie mag er nooit toe leiden dat de esthetische waarde van een foto wordt bepaald door dogmatiek. We zouden dan iets wezenlijks over het hoofd zien: de subjectieve indruk van kwaliteit. Deze komt meestal niet tot stand na systematische analyse van de foto, maar ontstaat direct en spontaan: de eerste indruk die (meestal) de beste is. Er lijkt hier sprake van esthetische wetten die mijns inziens niet aangeleerd of achteraf verzonnen zijn, maar hun oorsprong vinden in een aangeboren innerlijk ‘zintuig’ voor schoonheid. De praktijk In de praktijk van de stereofotograaf is het vinden van een bevredigende stereo-compositie vaak een kwestie van zorgvuldige observatie en het vinden van het beste standpunt. Bij vergelijking van foto’s met gelijkwaardige technische kwaliteit zal de voorkeur meestal uitgaan naar de plaat met de betere compositie. Als anderzijds de techniek dominant verschilt is de kans groot dat de compositie in de beoordeling naar de achtergrond verdwijnt. Dit kan gebeuren bij eenzijdige tekortkomingen op

Figuur 1.

het gebied van e.d.

kleur, contrast, scherpte

Een voorbeeld: enkele 3D-B lezers van het vorige artikel verkozen fig.2 boven fig.3 (beide mono opnamen gemaakt met een Eos 450). Reden: de betere kleurkwaliteit van fig.2. Buiten beschouwing bleef de minder geslaagde compositie, die te wijten was aan afsnijding van het beeld aan de rechterzijde: een fout die te voorkomen was geweest door te kiezen voor groothoek of door bij de opname een paar passen achteruit te gaan om zo de desbetreffende boom geheel in beeld te krijgen. Daarmee zou de compositie ‘gered’ zijn, met de kanttekening dat als het een stereo-opname was, de genoemde maatregelen het 3-D effect zouden hebben verminderd. Verlies van dieptewerking bij toenemende objectafstand is een kenmerk van ons visuele, twee-ogige systeem. Zo zullen bijv. personen, bedoeld als hoofdmotief het diepte-effect verminderen als zij te ver weg in het beeld staan. Dat geldt niet alleen voor objecten t.o.v. hun omgeving maar ook van het ruimtelijke object zelf; in dat geval spreken we van plasticiteit. Een foutieve verdeling van ruimtelijke

Figuur 2.

51

objecten binnen de beschikbare ruimte kan op twee manieren voorkomen worden: door het direct ingrijpen in het te fotograferen tafereel -het verplaatsen van objecten of personen – of door zelf van standpunt te veranderen. Met landschappen zal de eerstgenoemde maatregel mogelijk teveel moeite kosten, bij personen is mogelijk enig tactisch management vereist. mijn eigen creativiteit zou botvieren. Ik zou waarschijnlijk al gauw gemerkt hebben dat het beeld dat ik waarnam anders was dan wat de schilder voor ogen had. En dat ook wat mijn camera zou vastleggen daarvan ontnuchterend zou verschillen.

Een artistiek voorbeeld

Al mijmerend begonnen mij tijdens mijn rondgang een paar dingen op te vallen. Allereerst de soevereine en vaak geraffineerde manier waarop de schilder zijn onderwerpen compositorisch behandelde. Uit de toelichting van het museum viel op te maken dat hij daarbij soms sjoemelde met zijn beeldmateriaal en de realiteit niet geheel natuurgetrouw weergaf: bomen werden verplaatst, ruïnes ‘aangepast’, veraf gelegen details dichterbij gehaald, naar de achtergrond verschoven of simpel weggelaten. Hier is het de vrijheid van de kunstenaar om zijn onderwerpen in een ideale, evenwichtige herschikking binnen zijn (nog imaginaire) lijst te krijgen.

Jaren geleden bezocht ik een overzichttentoonstelling van de 19e- eeuwse Hollandse landschapsschilder B.C. Koekkoek (fig.2). Bij het flaneren langs de wonderlijk mooie romantische taferelen met veel ongerepte natuur betrapte ik mij er op er naar te kijken met een ,stereoblik’. Daarbij stapte ik in gedachten, gewapend met mijn 3D-camera zo’n landschap binnen, om naast de schilder plaats te nemen en te trachtten mij voor te stellen hoe ik daar zelf

Een opvallend aspect in het werk van Koekkoek was de combinatie van vlakverdeling en dieptewerking. De manier waarop de schilder die had toegepast deed mij vermoeden dat hij ook een uitstekend stereofotograaf zou zijn geweest. Dat bleek niet alleen uit zijn beheersing van dieptefactoren die ook in de gewone fotografie gelden, zoals lijnperspectief, gebruik van lichtval en schaduwwerking, afstandsgradiënten, luchtperspectief enz., maar tot mijn verras-

Kleine verschillen in positie kan men vooraf beoordelen door het gebruik maken van bewegingsparallax: men beweegt (op gevaar af voor verminderd toerekenbaar te worden gehouden) al spiedend het hoofd heen en weer op de wijze van een uil die de afstand tot zijn prooi taxeert. Bij het bekijken van de latere foto lukt dat helaas niet meer (tenzij de opname een hologram is).


Soms moet je bijkomende problemen op een wat actievere manier te lijf gaan. Hoe ver je in je fanatisme kunt gaan onderging ik zelf tijdens een vakantie in Arizona. Om een relatief nabij gelegen rotspunt optimaal als voorgrond in harmonie te krijgen met de kilometers zich uitstrekkende Grand Canyon op de achtergrond, moest ik halsbrekende toeren verrichten. Het resultaat was bevredigend, maar het ravijn eigenlijk te diep voor zo’n risico (fig.1).

52

Figuur 3.


sing ook door het onbedoeld gebruik maken van 3D-regels. Opmerkelijk is bijv. zijn zorg voor details in de voorgrond: grassen, plantjes, takken, stenen en andere, op zichzelf ondergeschikte dingen. Zo’n extra voorgrondvulling blijkt een onmisbaar onderdeel van de ruimtelijke verdeling binnen het hele schilderij te zijn. Weliswaar mist de stereofotograaf de vrijheid van de schilder, maar beschikt hij letterlijk over een dimensie meer bij het suggereren van diepte. Hij is echter bij het inpassen van zijn voorgrond binnen het kader van zijn afbeelding gebonden aan beperkingen; zo moet hij rekening houden met een minimum afstand tot de voorgrond om die binnen boord van zijn schijnraam (1) te houden. Bij landschapsschilders als Koekkoek reiken voorgronden tot veel dichterbij, wat bijdraagt tot de opmerkelijke ruimte-effecten in hun tweedimensionale kunstwerken. De moeite waard Ter onderscheiding van de in alle rust opererende kunstenaar achter de schildersezel is voor de serieuze 3D-fotograaf scherpe oplettendheid en concentratie geboden. Hij moet zijn mooie stereoplaatje verkrijgen door middel van een moeizaam ritueel, bestaande uit pasjes opzij, voor- of achteruit, desnoods omhoog of omlaag. Regelmatig moet hij frustrerende omstandigheden doorstaan zoals verkeerde lichtinval, een

onbevredigende voorgrond, onbereikbaarheid van de beste positie, plotselinge weersveranderingen en allerlei andere rampen die zijn compositie kunnen verstoren. Wat de voorgrond betreft zal hij schijnraam-perikelen proberen te vermijden. Daarbij moet hij soms ingrijpen, bijvoorbeeld door het wegbuigen of plukken van te dichtbij staande sprietjes, stengels of takjes. Een praktijkvoorbeeld in stereo We zien beelden van de Grand Canyon in Arizona (fig. 4 en 5) , beiden genomen vanaf de zelfde plaats in noordwestelijke richting vanaf de South Rim. De kale takken roepen eenzaamheid en verlatenheid op, de ruwe bodem vlakbij accentueert de afgrond en de verre rotsen daar achter begrenzen een gigantische ruimte. Word je gevraagd van de hier afgebeelde stereoparen de mooiste te kiezen, dan maakt fig. 4 een goede kans. Naast diepteweergave zullen bij die spontane keuze evenwicht in de beeldopbouw en standpuntbepaling bepalend zijn. Gaan we wat dieper in op de factoren die het ene plaatje boeiender maakt dan het andere, dan blijken die niet toevallig te zijn, maar voort te komen uit een zorgvuldige en kritische manier van observeren bij het maken van de opnamen. Daarbij werden enkele basisprincipes van compositie toegepast.

53

Vergelijken we de beide paren, dan zal allereerst fig.4 in z’n geheel genomen een iets evenwichtiger indruk maken. De onderdelen boom, voorgrond en achtergrond zijn in de eerste foto gelijkmatiger verdeeld en vormen ze een hechtere eenheid dan in fig.5. De genoemde elementen komen in beide foto’s voor maar zijn in de eerste meer sprekend, met name door de krachtiger aftekening van de boom en de betere dieptewerking, die versterkt wordt door de meer prominent aanwezige voorgrond. De balans van de afbeelding is bovendien in de eerste foto beter door het tegenwicht van de verre rotspartij rechts ten opzichte van de fel donkere accenten van de boom aan de linkerkant en de schaduwen daarvan. Naar rechts toe loopt het tweede beeld enigszins ‘leeg’, maar wint door de iets weidsere blik op de Grand Canyon, het eigenlijke onderwerp van beide foto’s. Van allebei valt te vermelden de gunstige lichtval, die met name extra plasticiteit aan de

dode boom verleent tegen de donkerblauwe lucht. Het min of meer geprononceerde diepte-effect van stereofoto’s als deze versterkt de compositorische kwaliteit in belangrijke mate, zoals we kunnen constateren als we bij het vergelijken één oog sluiten en de beelden mono bekijken. We zien dan een aanmerkelijke verarming door het wegvallen van dieptezones: m.n. de direct zichtbare scheiding tussen voor- en achtergrond verdwijnt en moet in feite uit de structuur van het voorgrondmateriaal worden ‘afgeleid’. De bespreking van voorbeelden in dit artikel leek een goede voorbereiding op de komende bijdragen, met meer systematische informatie over stereo-compositie.

Ingo Ton (1) Het imaginaire venster, dat moet voorkomen dat de ruimte ervóór overschreden wordt door (delen van) de stereo-afbeelding


Figuur 4 (boven) en 5 (onder).

“Transport van een V2” door Wim van Keulen


54

55

Zoals we op al onze stereodagen kunnen beleven vinden velen van ons het noodzakelijk om bij hun beelden muziek te gebruiken. In vele gevallen kun je op deze manier de sfeer die door de beelden wordt opgeroepen nog verder versterken. Ik ben hier zelf ook een groot voorstander van. Wat velen van u echter niet weten is dat je niet zomaar een muziekstuk van een CD kunt kopiëren en daar van alles mee mag doen. Je hebt weliswaar een aardig bedrag voor de CD mogen neertellen, maar de rechten blijven toch echt bij de artiesten en platenmaatschappijen! Buma-Stemra is sinds enige tijd actiever “misbruik” van muziekrechten aan het najagen en dat kan je als individu en/of vereniging zéér duur komen te staan! Aanbevolen wordt derhalve - voor uw eigen en onze veiligheid - om muziek te gebruiken die vrij van rechten is. Zelf ben ik daar ook mee begonnen. Op de website www.jamendo.com kun je heel veel materiaal vinden. Door het vermelden van de website en artiest op een titelplaatje van uw serie bent u van alle eventuele ellende verlost. Van harte aanbevolen dus. GJW


Het gebruik van licentie-vrije muziek


“Schokland” door Simone Wolkers

56

57


58

Content Bij deze de standaard oproep om mij fraaie stereoparen toe te mailen. Nu we een hogere drukkwaliteit hebben wordt u verzocht om op een minimale breedte van 700 pixels per beeldhelft plaatjes aan te leveren. Groter is echter beter zodat er nog wat kan worden aangepast indien nodig. Ook graag de linker en rechter beelden “onverbonden” laten. Indien u toch een verbonden paar wilt sturen dan gaarne een minimale breedte van 1400 pixels, maar liever groter! Mail uw resultaten naar:


[email protected] Of u kunt uw dia’s op een verenigingsdag te Huizen inleveren bij Erwin Dammers die ze dan voor het 3D-Bulletin zal inscannen. De daarop volgende stereodag kunt u ze weer bij hem ophalen. U kunt Erwin vinden bij het projectieteam.

Vraag & Aanbod TE KOOP: Een WINGS PLATINUM 4 ADVANCED licentie. Normale prijs 595 euro, aangeboden voor 400 euro. Compleet met NL WP3 en de ENG WP4 documentatie en de dongle. TE KOOP: Vanwege het niet doorgaan van een koppelproject nieuw in de doos: Sony NEX5 camera met 18-200mm (28-300mm equivalent) zoomlens. Huidige internetprijs 1020 euro. Wordt aangeboden voor de vaste prijs van 850 euro. Interesse in één van beiden? Mail naar: [email protected]

TE KOOP:

De VERENIGINGSPROJECTOR met toebehoren. Het bestuur heeft besloten om onze oude multi-formaat verenigingsprojector in de verkoop te doen. De projector zal in eerste instantie aan leden worden aangeboden tijdens de verenigingsdag van 29 januari 2011. U kunt een bieding (in gesloten envelop) doen bij de heer Jan Broeders. Het bodembedrag is vastgesteld op 250 euro. Biedingen kunnen tot in de lunchpauze worden gedaan. Tijdens de theepauze zal bekend worden gemaakt wie de gelukkige is die het historische apparaat in zijn/ haar bezit krijgt. U wordt verzocht contant te betalen (de pin automaat zit 50 meter naast ‘t Visnet).

AANGEBODEN worden de jaargangen van het 3D-Bulletin van half jaren tachtig tot eind jaren negentig door de heer Koos Broek. U kunt ze gratis komen afhalen op de Mariniersweg 387 te Rotterdam. Even vooraf bellen op 010-4111184 of 06-51506293.

Het nieuwe Panasonic 3D lensje Panasonic heeft een videocamera op de markt gebracht met een 3D voorzetstuk. De stereobasis daarvan is een centimeter of 2. Dat het nog minimalistischer kan heeft Panasonic bewezen met het op de markt brengen van een 3D lensje dat op de nieuwe GH2 en GF2 (zie afbeelding) kan worden gebruikt. De basis hiervan is slechts 1 cm. Dat is te begrijpen omdat de sensor van het micro four thirds systeem iets kleiner is dan 2cm.

Jammer van die hele kleine basis. Met een spiegelconstructie zou je een stereobasis van 4 cm kunnen realiseren en dat zou een perfecte stereo camera kunnen opleveren! GJW

Copyright © Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie, R eg.nr. V 40407102 K.v.K. te ’s-Gravenhage, ISSN 1382-0974

Mijn eerste opnamen laten perfecte plaatjes zien. Er zijn helemaal geen overlappingsverschijnselen e.d. waar ik in beginsel bang voor was. De lens levert vanaf 60 cm tot oneindig scherpe en goed belichte plaatjes. Op beeldratio 16:9 als stereopaar 3840x1080, op 3:2 wordt dat 3840x1280, op 4:3 krijg je 3840x1440 en op 1:1 krijg je 3584x1792.

Jaargang D-Bulletin. Ne derlandse Vereniging voor Stereofotograf ie

Recommend Documents