Jaargang D-Bulletin. Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie

195 Jaargang 2013

3D-Bulletin Nederlandse Vereniging voor Stereofotograf ie

3

INHOUDSOPGAVE

04 Redactioneel 04 3D-Bulletin 195. Gert-Jan Wolkers

06 Verslagen verenigingsdagen. Roland de Raeve 07 Mededelingen bibliotheek N.V.v.S. Sophieke Nijhuis-Bouma

08 Verenigingsdagen 08 Routebeschrijving ‘t Visnet. Ledenmutaties. N.V.v.S. e-groep. Jan Broeders 09 Programma Verenigingsdag 169 en Verenigingsdag 170. Jaap van Loon 10 Agenda ALV 2013 en 25 jaar lid. Bestuur

14 Driedimensionaal 14 Stereobeelden op een Samsung 3D TV. Johan Steketee (en Ingo Ton).

26 COBOX presentaties afspelen met beamers. 27 Operatie sensor schoonmaak Lumix. Robert v/d Brink 29 Gebruik macrobox met filmcamera. Gerard de Boer 35 NEX5N 3D model Peter Engelen. Gert-Jan Wolkers 39 Stereofoto’s met de Parrot drone. Job van de Groep 46 Boekbespreking. Wim van Keulen 53 Wat wist Leonardo over Stereoscopie?. Bram Klooswijk

58 Content 59 Wegwijzer Foto voorpagina: “Sagrada Familia”. Gert-Jan Wolkers Foto achterzijde: “Herfst op Soestdijk”. Erwin Dammers

3D-Bulletin nummer 195 - jaargang 2013

06 Verenigingsnieuws

18 Merkwaardige resoluties. Job van de Groep

4

Redactioneel 3D-Bulletin 195

3D-Bulletin nummer 195- jaargang 2013

Time to say goodbye! Elf jaar en vier maanden heeft mijn voorzitterschap geduurd. En, indien ik mij niet vergis, zijn er zeven à acht jaren gevuld geweest met het maken van het 3D-Bulletin. Dat bulletin is in de loop der jaren behoorlijk veranderd. Van horizontaal naar verticaal, van 5 edities met 28 pagina’s waarvan 8 in kleur naar 4 edities met 44 in kleur, naar 3 edities per jaar van 60 pagina’s. En dan al die wisselingen in het bestuur in de loop der jaren. Daarnaast was er ook nog de overgang van analoog naar digitaal. Gelukkig verliep dat zonder al te veel heisa. Ik wil een ieder bedanken die zich voor de vereniging heeft willen inzetten en het een poosje met mij in het bestuur heeft weten uit te houden. Ook wil ik mijn moeder bedanken voor haar nauwgezette tekstcontroles van het bulletin. Zij gaat gelijk met mij met “pensioen”. Ik wens het nieuwe bestuur en de nieuwe redactie al het goede toe en hoop dat zij de kwaliteit verder zullen weten op te voeren! Zoals ik eerder al had aangegeven waren redenen voor mij om terug te treden (naast het feit dat een wisseling van de wacht een

gezonde zaak is voor een vereniging) mijn gezondheid en de reorganisaties op mijn werk. Wanneer dat allemaal onder controle is dan hoop ik mij vol energie weer te gaan richten op het maken van 3D shows. De productie daarvan heeft ook geleden onder het verenigingswerk. In plaats van het bewerken van materiaal van anderen (voor het 3D-Bulletin) hoop ik mij nu te kunnen gaan storten op het bewerken van de honderden gigabytes aan fotomateriaal die ik in de afgelopen jaren heb geschoten. En dat niet alleen voor projectie in Huizen, maar ook voor het kunnen bekijken op een 3D TV thuis. De op de Open Dag vertoonde serie “Sagrada Familia” is de eerste serie die ik ook voor 3D TV geschikt heb weten te maken en dat smaakt naar meer! Dat geschreven hebbende sluit ik mij bij deze aan bij de oproep van Jaap van Loon om series vanaf nu te gaan maken in het Full HD formaat (1920x1080, 3840x1080 als stereopaar). Dat maakte het omzetten voor de 3D TV thuis eenvoudig en we krijgen dan in Huizen ook een standaardisatie. En dus allemaal de camera’s op het 16:9 beeldformaat omschakelen!

Gert-Jan Wolkers

“Strandhuisjes” door GJW (met Canon S95 en SDM) 5



6

Verenigingsnieuws Verslag van de 167e verenigingsdag 29 september 2012. Na een wat tegenvallende aanwezigheid van niet-leden kon Jan Broeders toch een zestal nieuwe leden inschrijven. Bij de “tafels” misten we natuurlijk Co van Ekeren die altijd veel belangstelling trok. Nu waren enkele familieleden aanwezig die de boedel van Co ter verkoop aanboden. De 5 blokken series en video’s werden zeer gewaardeerd door de aanwezigen . In het bijzonder heeft ook de aanwezige ISUvoorzitter Damir Vrancic gezegd dat hij zeer genoten heeft. Ik beperk mij bij de opsomming hierna tot de nog niet vertoonde series op de verenigingsdagen. Damir Vrancic vertoonde een “Promo ISU 2013” voor het congres in Ljubljana. Jaap van Loon liet na een “Welkom, Promo NVvS” het derde deel van “Review ISU 2011”zien. Hij heeft ook een serietje samengesteld met opnamen van Co over een reisje naar Londen. Van Job van de Groep zagen we een grappige “Boer zoekt vrouw”,met (platte) poppen van een boer en een vrouw, en “Klokkenstoelen”, waarvan een paar plaatjes in het laatste Bulletin te zien waren. “Hoberman” was een met veel geduld gemaakte, deze keer niet-virtuele, video

van Jaap Zonneveld. “Emmer Dierenpark” was een postume serie van Jan-Kees Glijnis. Ingo Ton liet een korte landschapserie “The Peak District” zien. Gert-Jan Wolkers vertoonde “Sagrada Familia” met fraaie opnamen van de nog niet afgewerkte kerk in Barcelona. Een spectaculaire serie was van Wim van Egmond:”Insect Doordraait”, uitzonderlijk scherpe macro’s gemaakt met speciale software. Veel bijval oogstte een reprise van de korte komische show “Peanuts”van Gerrit Frijlink. Ook werden vier ISU-Collections vertoond, met zoals gewoonlijk veel heel mooie losse plaatjes, maar wat vermoeiend door de wisselende beeldverhoudingen en door de ergerlijke schijnraamfouten. Het dieptepunt was een opname met afgesneden bovenlichamen, die gelukkig nog net niet op de schoot van de kijker terecht kwamen. Van de Amerikaan Robert Bloomberg zagen we de knap samengestelde “Khajuraho Nights” en als besluit van de dag een (nieuw) spetterend vuurwerk van de Japanner Takashi Sekitani door Jaap van Loon voorzien van Fireworks Music van Händel.

Roland de Raeve

Mededelingen Bibliotheek N.V.v.S. Het is enige maanden stil geweest aan het front van de verenigingsbibliotheek, maar nu is er weer volop nieuws te melden. Tijdens de Open Dag afgelopen september is de bibliotheekcollectie van de N.V.v.S. nl. uitgebreid met 4 nieuwe aanwinsten:

2. ”Van Nelle fabriek in stereo”. Martin van den Oever heeft zich aan de hand van bouwkundige tekeningen en (stereo-)foto’s verdiept in de Van Nelle-Fabriek in Rotterdam. Joris Molenaar plaatst daarbij de Van Nelle-fabriek in historisch perspectief. Zo’n 20 anaglyfen en de bouwtekeningen geven ons een kijkje in deze voor onze economie ooit belangrijke fabriek. Het boek is tweetalig (Nederlands en Engels). Het boek is uitgegeven in 2002 met als ISBN-nummer 90 6540 493 8. Dit boek is voor een zeer schappelijke prijs verkregen uit de nalatenschap van Co van Ekeren.

4. ”Die Welt der Berge in 3D”. In 72 anaglyfen laten de Thomas en Rolf Koch ons de Italiaanse, Zwitserse en Oostenrijkse alpen zien. De foto’s zijn allen voorzien van een aansprekende beschrijving. Met dit boek laat je je meenemen naar de vele facetten van het fascinerende alpenlandschap. Het boek is uitgegeven in 2010 met als ISBNnummer 978 3 7243 1030 3. Bij Jan Broeders is het boek verkrijgbaar voor € 10,00 De nieuwe aanwinsten zijn vanaf heden aanwezig in de bibliotheek en dus te leen voor leden van de N.V.v.S.

Sophieke Nijhuis-Bouma Bibliothecaris


1. ”Handboek herkennen fotografische en fotomechanische procedés – Historische en moderne procédés en digitale afdruktechnieken”. De stereofotografie heeft een duidelijke plaats in dit boek met 352 pagina’s en ISBN-nummer 978-90-5997104-2. Auteur van dit boek is Jan van Dijk. Via Wim van Keulen, die ook in de totstandkoming van het boek een rol heeft gespeeld, kreeg de bibliotheek een exemplaar. Zie verder het artikel van Wim van Keulen over dit boek elders in voorliggend 3D Bulletin.

3. ”Kaiser, Kohle und Kanal in 3D – Stereofotografie van 1900 bis heute”. Aan de hand van vele anaglyfen en stereofoto’s toont Arnulf Siebeneicker de scheepvaart en mijnbouw in het Ruhrgebied. De lezer van het boek wordt daartoe in het eerste deel (zo’n 30 pagina’s ) eerst vertrouwd gemaakt met de stereoscopie en –fotografie. Daarna komen o.a. kanalen, sluizen, bruggen en stoomboten aan bod. Het derde en laatste deel gaat over de industrie in het Ruhrgebied. Ook een uitgebreide literatuurlijst maakt deel uit van het 132 pagina’s tellende boek. Het boek is uitgegeven in 2012 met als ISBN-nummer 978 3 8375 0702 7 Bij Jan Broeders is het boek verkrijgbaar voor € 15,00

7

8

Hoe komt u in ‘t Visnet te Huizen?

Met de auto vanuit Amsterdam of Amersfoort over de A-1. Afslag Huizen nemen. Na het passeren van de gemeentegrens bij het tweede stoplicht naar rechts. Na 100 meter links afslaan. Alvorens de De Ruyterstraat in te gaan kunt u uw auto al parkeren. Met het openbaar vervoer: Vanaf station Naarden/Bussum bus 107 nemen (gaat ongeveer elk kwartier). Uitstappen halte Karel Doormanlaan. Of de regioliner bus 100. Uitstappen halte Prins Bernhardplein te Huizen. Het adres van zaal “Het Visnet”: De Ruyterstraat 7, 1271 SR Huizen. Telefoon: 035-5253777

Ledenmutaties

Ere leden: Henk Reijnders Hugo de Wijs Klaas Zuidersma Jaap van Loon Johan Steketee


Nieuwe leden: Jan Kleijn, Alphen aan den Rijn. Edward Uittenbroek, Gouda. Peter Engelen, Genk, België. Willemke Landman, Amsterdam. Albert Scholtema, Westerbork. R. Bouwman, Oudkarspel.

Overleden:

Verhuisd is:

Geen opgave.

Kees de Weerd, Sittard.

Word lid van de N.V.v.S. e-groep ! Sedert juni 2009 bestaat de “nvvs e-groep”. De e-groep heeft als doel informatie sneller naar de leden te krijgen en ook de onderlinge communicatie tussen de leden te bevorderen. Zo wordt het mogelijk om tussen het verschijnen van de 3D-Bulletins door zaken als interessante 3D activiteiten bekend te stellen. Word dus snel lid! Hoe is dat mogelijk? 1. Ga naar www.yahoogroups.com 2. In de zoekbox “nvvs” intypen. 3. Klik op het blauwe veld aan de rechterzijde waarop staat “Join this Group!”. 4. Volg de verdere aanwijzingen.

Jan M. Broeders

Ledenadministrateur N.V.v.S.

Voor de duidelijkheid: Alleen N.V.v.S. LEDEN kunnen lid worden van de e-groep.

Verenigingsdagen

9

Programma 169e/170e verenigingsdag Zaterdag 26 januari 2013 11.00 uur: Opening door de voorzitter. 11.05 uur:

ALGEMENE LEDEN VERGADERING (ALV) 2013.

12.00 uur (of later): Lunchpauze. 13.30 uur:

DIGITAAL BLOK 1. 3D-Bulletin nummer 195 - jaargang 2013

14.15 uur: Theepauze. 14.45 uur:

DIGITAAL BLOK 2.

15.30 uur: Sluiting door de voorzitter.

Zaterdag 23 maart 11.00 uur: Opening door de voorzitter. 11.15 uur:

DIGITAAL BLOK 1.

12.00 uur: Lunchpauze. 13.30 uur:

DIGITAAL BLOK 2.

14.15 uur: Theepauze. 14.45 uur:

DIGITAAL BLOK 3.

15.30 uur: Sluiting door de voorzitter.

Jaap

van

N.V.v.S. - verenigingsdata 2013 Zaterdag 26 januari 2013, Zaterdag 23 maart 2013, Zaterdag 25 mei 2013, Zaterdag 28 september 2013 ( OPEN DAG!), Zaterdag 23 november 2013.

Loon

10

“Algemene Leden Vergadering 2013”


Zaterdag 26 januari 2012 te Huizen 1. Opening door de voorzitter. 2. Vaststellen van de agenda. 3. Verslag ALV 2012 door de secretaris. 4. Ingezonden stukken. 5. Jaarverslag 2012 door de secretaris. 6. Jaarverslag 2012 door de penningmeester. 7. Verslag van de kascommissie. 8. Begroting voor het jaar 2013 door de voorzitter. 9. (Her)verkiezing van de kascommissie. 10. Toekomstplannen bestuur door de voorzitter. 11. Bestuurswisselingen. 12. Uitreiken “Gouden speldjes” voor 25 jaar lidmaatschap. 13. Erelidmaatschap. 14. Rondvraag. 15. Sluiting.

Het verslag van de ledenvergadering van 2012 en de aanvullende financiële verantwoording zal vanaf 10 uur in de zaal ter voorbereiding voor u beschikbaar zijn.

“25 jaar lid in 2012” De Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie eert haar trouwe leden door bij een lidmaatschap van 25 jaar een gouden speld te overhandigen. Het is gebruikelijk om de jubilarissen uit te nodigen om de gouden speld tijdens de algemene ledenvergadering te laten uitreiken door onze voorzitter. De jubilarissen zijn in 2012 de volgende leden:

B.P. Hofman E.H.A. Lammers H.H.H.J. Thijssens W. Zwaard. De lijst van jubilarissen wordt met zorg samengesteld. De gegevens voor het samenstellen van deze lijst worden onttrokken uit onze ledenadministratie. Ondanks onze zorgvuldigheid kan het voorkomen dat u ten onrechte niet op deze lijst voorkomt. Daarvoor bij voorbaat onze excuses. Indien u vindt ook in aanmerking te komen voor onze jubileumspeld 25 jaar lidmaatschap geeft u dan onze secretaris daarvan een bericht.

Jan M. Broeders penningmeester NVvS

“Barcelona” door Simone Wolkers

11


“Azoren impressie” door Jaap van Loon


12

13


14

Driedimensionaal


“Stereobeelden op een Samsung 3D TV” In het 3D-Bulletin 190: 27-31 werd verslag gedaan van een onderzoek naar het presenteren van stereobeelden op een Philips 3D-TV (40PFL8605H). Het resultaat was zeer teleurstellend vanwege de grote mate van spookbeelden, die in vrijwel alle aangeboden plaatjes te zien waren. Het aanbod om samen met de ontwikkelingsafdeling AVM van Philips te zoeken naar een oplossing van dit probleem werd afgeslagen. Recentelijk hebben Ingo Ton en ik beiden ontdekt dat de Samsung UE40D8000 een hoge score had behaald in een test van de Consumentenbond: http://www.consumentenbond.nl/test/elektronica-communicatie/tv-en-video/televisies/ Niet alleen de waardering van het beeld was hoog ( 8,3-8,6) maar ook de 3D weergave bleek het hoogst van alle geteste TV’s , namelijk 8,3. Ook andere instanties waren lovend over deze TV: http://www.3dtvreview.nl/sectie3dtv/26-samsung/296-samsungue40d8000#jr_reviewUserSummaryMainTitle waarin onder andere te lezen was: “3D prestaties. De vorige generatie 3D LED televisies had tijdens het kijken van 3D materiaal relatief veel last van crosstalk. Het is Samsung echter gelukt om de hoeveelheid crosstalk op de D8000 serie flink terug te brengen. Dit komt mede doordat de brillen tegenwoordig middels bluetooth worden aangestuurd, in plaats van infrarood bij de vorige 3D series”. Reden voor ons om zo’n TV eens in huis te halen. Het genoemde type is halverwege 2011 gelanceerd en momenteel moeilijker te krijgen, zodat Ingo de opvolger heeft gekocht, de Samsung UE40ES8000, waarvan

de beeldweergave minstens even fraai is. Alleen de 3D weergave werd door de Consumentenbond op 7,7 gewaardeerd. Zelf kon ik nog een winkeldochter te pakken krijgen van de UE40D8000. Over de resultaten zijn we allebei zeer tevreden en we kunnen ons voorstellen dat u in een winkel wel eens zou willen zien hoe uw stereoplaatjes op zo’n TV worden weergegeven. Dat kan door op een USB stekkertje een aantal “Squeezed” beelden te laden volgens de procedure die in 3D 190 op blz 31 is beschreven. Aan de achterzijde van de TV zijn een aantal USB poorten en als het stekkertje is geplaatst, moet via “Source” op de afstandsbediening de USB poort gekozen worden waarin uw foto’s staan. - De TV staat standaard op het vertonen van Video’s, maar door met “pijltje omhoog” het kadertje met de tekst “Video’s” te kiezen en op Enter/OK te drukken, kan dit veranderd worden in “Foto’s”. - Kies met de pijltjes uw Fotomap en daarna het eerste beeld en druk op Enter, waarna het squeezed beeld zichtbaar wordt. - Door op de 3D knop op de afstandsbediening te drukken, worden de beelden full screen vertoond. - Nog even kiezen voor beelden “naast elkaar” en de vertoning kan beginnen, waarbij de shutterbril moet worden geactiveerd, door op een klein aan/uit knopje te drukken, dat zich boven op het montuur van de bril bevindt. - Met de pijltjestoetsen kan men de volgende of vorige beelden kiezen.

15

Onze ervaringen zijn zeer positief, waarbij eerlijkheidshalve vermeld dient te worden dat inderdaad de spookbeeldonderdrukking van de UE40ESD8000 waarschijnlijk iets minder is dan bij de UE40D800 (zoals de Consumentenbond al in de test rapporteerde). Plaatjes waarin spookbeelden vrijwel onzichtbaar waren op de UE40D8000, bleken bij Ingo op zijn TV door heel gericht te zoeken nog net waarneembaar. Ingo merkt terecht op dat beide types eigenlijk eens naast elkaar zouden moeten worden geplaatst om hierover een definitief oordeel te kunnen vellen. Mijn advies is: probeer in eerste instantie een UE40D8000 te pakken te krijgen, die ook goedkoper is omdat hij niet is voorzien van allerlei toeters en bellen. Ook het temperatuureffect hebben we onderzocht. In eerdere tests van 3D-TV’s werd

melding gemaakt van vermindering van spookbeelden als de TV enige tijd warmgedraaid was. Dat effect bleek destijds bij de Philipstest duidelijk aanwezig en ook hier constateerden wij dat spookbeelden die na de koude start nog aanwezig waren, na een half uur duidelijk verminderd, zo niet geheel verdwenen waren. De Consumentenbondtest werd bij de UE40D8000 uitgevoerd met de SSG3100GB shutterbril (ca €49) en de UE40ES8000 test met het nieuwe lichtere en goedkopere SSG-3050GB type (ca € 26). Om na te gaan of het geringe verschil in spookbeeldonderdrukking misschien te wijten is aan het soort bril heb ik beiden aangeschaft en getest waarbij bleek dat er vrijwel geen verschil is waar te nemen. Waar wel goed op gelet moet worden is dat de bril goed parallel moet staan aan het TV scherm. Zodra je hem iets laat hellen kunnen er spookbeelden optreden.

Johan Steketee

(in samenwerking met Ingo Ton)


- In de reeds genoemde stand “Video’s” kan ook een show worden afgespeeld, die in Wings of PicturesToExe is gemaakt (waarin uiteraard de beelden gesqueezed moeten zijn) en niet als Exe is uitgevoerd maar als een mp2 of mp4 bestand.

“Plitvice watervallen” door Simone Wolkers


16

17


18

“Merkwaardige resoluties” Een problematische relatie tussen Dell 5100MP beamers, AMD Grafische kaart en Windows 7


De aanleiding tot het schrijven van dit artikel – het heeft inmiddels veel weg van een blijspel dat langzamerhand in een tragedie over gaat - zijn de vervelende, maar ook zeer vreemde problemen die ik ondervond met de aansturing van mijn Dell beamers, na aanschaf van een nieuwe computer in december 2011. Omdat het ook over de keuze gaat van de apparatuur voor 3D-projectie, kan dit artikel eveneens gelezen worden in het verlengde van het informatieve verhaal “Projecteren in de huiskamer is weer haalbaar” van Robert van de Brink, in 3D Bulletin 193. Sommigen van zijn beschreven ervaringen waren zeer herkenbaar. Een gewaarschuwd mens telt (in dit geval) voor 3D! Voor een goed overzicht begint mijn relaas in 2006.

1. Proloog. Na advies ingewonnen te hebben bij Co van Ekeren, kocht ik zes jaar geleden twee Dell 5100MP beamers, met elk een ‘eigen’ resolutie van 1400x1050 (SVGA+) en met automatische synchronisatie naar UXGA (1600x1200). Co had vlak daarvoor ook twee dezelfde Dell’s aangeschaft en was daar erg tevreden over. Zie het artikel “Dell 5100MP vergeleken met Canon XEED SX50” in 3DB 173, pagina’s 22, 24 en 25. Voor het aansturen van de beamers bouwde ik op basis van een Shuttle behuizing met XPC Mainboard SN21G5 een kleine handzame barebone computer met een AMD Athlon TM 64 processor en 1 Gb intern geheugen, werkend onder Windows XP. Voor de grafische kaart koos ik de NVidia 6600GT die twee DVI-uitgangen heeft. De beamers sloot ik aan met DVI>HDMI-kabels, maar ik had eventueel ook andere kabels kunnen gebruiken, want de 5100MP beschikt

ook over andere video-ingangen: VGA, M1, composiet. Een paar jaar later kon ik van Co een Cobox-kast met spiegel overnemen, die ik zelf voorzag van twee Samsung SyncMaster monitoren 1400x1050. Deze monitoren kon ik ook aansturen met mijn Shuttle en verbinden met een VGA- of DVIkabel.

2. Bekijk de wereld eens door een andere bril. Sinds die aanschaf van de apparatuur heb ik met veel plezier (en gelukkig ook tot grote tevredenheid van de toeschouwers) veel 3D-presentaties “Bekijk de wereld eens door een andere bril” verzorgd voor allerhande organisaties, waaronder musea, fotoclubs, conferenties, zorgcentra en – niet te vergeten – verschillende ‘vrouwenclubs’. Het aluminium raamwerk van 2,8m x 2,1m voor het scherm had ik, afgekeken van het frame van de vereniging, zelf gebouwd en het projectiedoek, ‘gewoon’ verduisteringsdoek van een firma uit Maassluis, via Jaap van Loon/Johan Steketee, kon ik van Co overnemen en voorzag ik zelf van het benodigd aantal span-ogen. Veel van de 3D-series die ik in mijn programma had opgenomen, zijn tijdens NVvS-verenigingsdagen in Huizen vertoond en heb ik daarna eventueel aangepast op basis van de ontvangen kritieken (-;. De apparatuur heb ik regelmatig meegenomen naar bijeenkomsten van regioclub ’t Gooi, ter leeringhe ende vermaeck. Opgemerkt mag worden dat ik behoorlijk tevreden was/ben met mijn aankoop met “diakwaliteit” en dat ik er veel plezier aan heb beleefd. Hoewel …

3. 3D-video’s. Een eerste verdenking betreffende een trage werking van mijn computer kreeg ik toen Jaap van Loon mijn 3D-serie “Alles

tervallen in hartje Zwitserland. Aan sommige plaatjes van die presentatie, gemaakt met Wings Platinum, had Arjen bewegende PIP’s van watervallen toegevoegd. Erg functioneel, maar ook die plaatjes-met-video’s wilde mijn computer niet naar behoren tonen. Bálen.

19

Mijn gevoel dat ik toe was aan een nieuwe en snellere computer, die in elk geval dergelijke video’s gewoon netjes zou kunnen vertonen, werd zo gaandeweg sterker!

Hoe leuk de serie ook was geworden – dat bleek bij vertoning in Huizen en veel later ook tijdens het ISU-congres in Gmunden (als Perpetuum Mobile) - op mijn eigen computer werkte die aangepaste presentatie helemaal niet goed. Ik vermoedde dat het te maken had met de grootte van het grafisch geheugen, maar ik had toen geen zin om daarvoor nog weer een nieuwe grafische kaart aan te schaffen. Omdat andere 3D-video’s wel goed draaiden, zoals Escape of the Spider van Jens Dyvik, heb ik me er toen eigenlijk niet al te druk over gemaakt, want ik was toch niet van plan om op korte termijn veel 3D-video’s te maken. In begin oktober 2011 presenteerde ik een aantal series voor de regioclub Utrecht van de Nederlandse Vereniging voor Geluid en Beeldregistratie. Ook stond een mooie 3Dserie van Arjen Spiekstra, die al veel langer lid is van de NVG, op het programma. Die serie nam de kijker mee naar de grootste Europese ondergrondse Trümmelbachwa-

4. Projecteren in Mezz Breda. Half oktober ‘11 kreeg ik via Co van Ekeren een vraag om begin januari ’12 een korte 3D-video te presenteren (zie artikel in 3DB 194 Nachtelijke 3D-projectie in Dancetent Mezz, Breda). Na ampele overwegingen, stevige onderhandelingen en adviezen van o.a. Co besloot ik op het verzoek in te gaan, maar voorzag wel uitvoeringsproblemen: Zou dat wel goed gaan met het vertonen van 3D-video’s met mijn ‘oude’ computer? Testen was voorlopig niet aan de orde, omdat de betreffende content pas begin januari gereed zou zijn (…). Voor alle zekerheid besloot ik eindelijk maar die nieuwe snelle computer aan te gaan schaffen, maar zag wel op tegen mogelijke andere moeilijkheden. Het was mij namelijk bekend dat betaalbare NVidia grafische kaarten, werkend onder Windows Vista en Windows 7, niet geschikt zijn om de ‘spanmode’ te genereren, die noodzakelijk is voor het vertonen van 3D-paren (voor zover nog niet bekend: het beeldscherm wordt dan a.h.w. uitgerekt tot twee keer zo breed, het linker en rechter beeld van een 3D-foto worden naast en aan elkaar aangeboden; de grafische kaart ‘hakt’ het beeld precies doormidden en stuurt de linker helft naar de ‘linker’ beamer en de andere naar de ‘rechter’). Ook daarom had ik heel lang een eventuele overstap van XP naar Windows 7 uitgesteld. Ik was tevreden met de Desktop Manager van NVidia grafische adapters en had slechte ervaringen met het display managementsysteem van ATI,


Beweegt” voor mij had bewerkt. Die serie ging over een expositie van rare, bewegende apparaten van de beroemde Zwitserse kunstenaar Tinguely in de Kunsthal in Rotterdam. Kleine filmpjes, die ik met mijn gekoppelde Sony’s P200 van die ratelende apparaten had geschoten, had Jaap in de beelden verwerkt. Vanwege de lage resolutie kon dat niet beeldvullend, maar waren als PIP’s (pictures in pictures) zeer illustratief. Verder had Jaap nog wat kleine grapjes toegevoegd.


20

m.n. toen ik een grafische kaart aan moest schaffen voor een computer, die gebruikt zou worden tijdens de expositie “Beleef Vianen in 3D” (sept. 2010-maart 2011). Ondertussen hoorde ik van Co dat Jaap van Loon en Johan Steketee nieuwe computers hadden aangeschaft, die met een ATI grafische kaart (resp. Saphire HD5960 en AMD HD6950) en werkend onder Windows 7 hun werk prima deden: het aansturen van twee beamers van Canon, elk met een eigen resolutie van 1400x1050 (dat zijn de beamers die zij in het begin van het digitale tijdperk aan de vereniging hadden uitgeleend, dus vóór de huidige HD beamers van Dell). Dàt gaf de burger moed: blijkbaar was het dus tòch mogelijk met Windows 7: de ‘spanmode’ of ‘strechmode’ (in Catalyst, het display managementprogramma waarmee ATI-kaarten aangestuurd worden, heet dat wéér anders) om stereoparen te kunnen projecteren.

5. Nieuwe configuratie. Ik besloot het erop te wagen. Mijn nieuwe computer (hierna Gigabyte genoemd) moest dus lekker snel worden, dus bouwde ik in december 2011 er een met een geavanceerd moederbord (Utra Durable Gigabyte GA-Z68MX-UD2H-B3), met een redelijk snelle processor (Intel i5 2500K), veel intern geheugen (8Gb) en een grafische kaart (Club 3D AMD ATI HD 6950 met 2Gb videogeheugen) vergelijkbaar met die in Johan’s computer, want daarvan was bekend dat ie twee beamers goed aanstuurde onder Windows 7. Die grafische kaart beschikt over een DVI-I en een DVI-D uitgang, 1 HDMI en twee minidisplay (DP) poorten. Ik dacht dus dat ik ‘goed’ zat, maar dat bleek m.b.t. mijn beamers een behoorlijke - en tot nu toe onoplosbare - misrekening!

6. Vreemde problemen. a. Wanneer de twee Samsung monitoren van mijn Cobox op de Gigabyte worden aangesloten, herkent de grafische kaart onmiddellijk het merk/type (SyncMaster) èn

de juiste resolutie van de beeldschermen. Zoals het hoort! Met enige gehannes via Catalyst (onderdeel Eyefinity beeldschermgroepen) is het mogelijk de twee monitoren samen in de ‘spanmode’ te krijgen, die nodig is om verbonden 3D-paren binnen een Pictures-to-Exe-file te bekijken. De Gigabyte geeft dan keurig de juiste resolutie weer: 2800x1050 !! Dàt werkt dus prima! b. Wanneer er één Dell beamer met een DVI>HDMI kabel wordt aangesloten, herkent de grafische kaart van de Gigabyte de Dell beamer en houdt zich keurig aan de juiste resolutie van 1400x1050! Dus ook OK! c. Echter - nu komt het - als béide Dell beamers met twee DVI-HDMI-kabels worden aangesloten, dan worden in eerste instantie de beamers wel herkend met elk een resolutie van 1400x1050, maar zodra vervolgens via Catalyst de ‘spanmode’ wordt geforceerd, springt aan het eind van dat ‘proces’ de beeldresolutie ineens op 3840x1080 en is het, via “aanpassen beeldresolutie” onmogelijk die resolutie terug te brengen tot de gewenste èn – vooral - nodige 2800x1050. Heel erg vreemd èn raar dat de Dell beamers blijkbaar ook in een soort HD-mode kunnen werken. Op geen enkele manier is deze beeldresolutie nog te veranderen. En reken maar dat ik werkelijk van alles heb geprobeerd! Met deze ‘eigenwijze’ instelling van de grafische kaart kan ik onmogelijk mijn Picture-to-Exe series (met 2800x1050) projecteren met de Dell’s. De twee beelden komen helemaal niet mooi over elkaar, zoals zou moeten. Bálen! En natúúrlijk heb ik advies gevraagd aan Co, die feitelijk hetzelfde probleem had en aan Johan en aan Jaap van Loon. Co leek heel even de oplossing in handen te hebben door de beamers niet met de DVIHDMI-kabels te verbinden, maar met speciale DVI-M1-kabels, die hij een keer voor de Dell’s had aangeschaft. Maar dat bracht helaas géén soelaas. d. Ook vreemd: Als de beamers via de Display poorten van de HD 6950 worden aange-

e. Het meest irritante: In de nieuwe computer van Johan Steketee ziet dezelfde grafische kaart HD 6950 van AMD wèl de twee 1400x1050 Canon beamers op de juiste manier, zoals reeds is opgemerkt. De spanmode (via Catalyst) geeft dan heel keurig 2800x1050, waardoor er géén problemen optreden met 2800x1050-plaatjes. Het lijkt er dus op dat de Dell beamers tesamen verkeerde informatie (EDID = Extended Display Identification Data) doorgeven aan de grafische kaart OF dat Windows 7 de besturing van de grafische kaart op de een of andere manier ‘overruled’, omdat Windows “de optimale resolutie zoekt”. De EDID van de beamer kan niet zomaar aangepast worden. f. Voor de goede orde: Er zijn onder Catalyst twee verschillende toestanden met twee (of zelfs meerdere) beeldschermen/ beamers: één daarvan is de reeds genoemde ‘spanmode’, die voor mijn beamers dus niet goed werkt en een soort “uitbreiding” (erg verwarrende term!): beide beamerbeelden worden in een resolutie van 1400x1050 naast elkaar weergegeven (dat kun je zien aan de muis, die van het ene naar het andere scherm beweegt, net zoals in de ‘spanmode’), maar het tweede scherm fungeert dan niet als onderdeel van het hoofdscherm (bijv. beamer 1). D.w.z. Als er een 3D-serie wordt gestart, speelt die op één scherm/beamer af en niet verspreid over twee beeldschermen of beamers! g. Hoewel de supporttermijn voor mijn Dell beamers allang was verstreken, was de betreffende technische afdeling van Dell-Nederland toch bereid mijn probleem aan te horen en daarover te corresponderen. Het is alleen jammer dat zij uiteindelijk ook niet

weten wat er precies aan de hand is. Men schuift het probleem door naar de fabrikant AMD van de grafische kaart. Immers: De Dell-beamer geeft de juiste info door, gezien het feit dat één beamer netjes wordt herkend als een met een resolutie van 1400x1050 (zie b). Dus ook contact gezocht met de technische support van AMD. Die afdeling gaf mij verschillende suggesties, o.a. de nieuwste versie van Catalyst downloaden, maar uiteindelijk kaatsten zij het balletje weer terug naar Dell: de EDID van de beamers moest ‘blijkbaar’ tòch verkeerde info doorgeven. De Canon beamers worden immers wèl op de juiste manier door dezelfde kaart aangestuurd!

21

h. Speciaal voor die (ongewenste) ‘spanmode’ van 3840x1080 had ik een 3840x1080testbeeld gemaakt in de vorm van een Picture-to-Exe-bestandje (dus met maar één verbonden paar 3840x1080). Die ‘serie’ deed het op zich goed, dus kon ik daarmee de beamers ‘richten’. Andere PtE-series die ik ooit voor ‘Huizen’ in 3840x1080-beelden had gemaakt werkten – heel vreemd – weer niet. De beelden kwamen niet mooi op elkaar, maar werden resp. links en rechts neergezet, met een vrijwel onoverbrugbare, te kleine ‘overlap’.


sloten, ziet de computer de beamers ineens met een resolutie van1600x1200 (UXGA). In de spanmode wordt dat 3200x1200. Ook dàn is het onmogelijk de resolutie aan te passen. Dus ook geen full HD. Als er weer andere verbindingskabels worden gekozen, worden weer andere resoluties doorgegeven. Om tureluurs van te worden.

i. Wanneer de bestanden voor het linker en rechter beeld netjes 1920x1080 zijn (of als verbonden paar 3840x1080), dan doet Stereoscopic Player het ook ‘zoals het hoort’ in die mode …. En ook het programma Z-Flux (van de Belgische Paul Vauterin), o.a. met de astronomische 3D-plaatjes van ons zonnestelsel en satellietbanen, trekt zich helemaal niets aan van de geconstateerde resolutieproblemen en werkt ‘gewoon’. D.w.z dat dan wel de resolutie 3840x1080 voor het beeldscherm opgegeven moet worden. j. Ik heb ook nog voor alle zekerheid mijn HD 6950 tijdelijk vervangen door een oude NVidia 7600GS en de beamers met een VGA en een DVI poort aangesloten en de driver daarvoor ge-upload voor Windows 7. Maar daar kwam ik helemaal niets verder mee; ik kon zelfs niet in de spanmode ko-


22

men, maar wel in de een mode, zoals beschreven in punt f. k. Een paar weken voor zijn overlijden, suggereerde Co, die het ook niet meer wist, mij nog “dat ik toch weer terug zou kunnen gaan naar Windows XP”, omdat het misschien toch lag aan de combinatie AMD Windows 7. Onder XP werkte het immers toch allemaal goed …? Het schijnt mogelijk te zijn om op één computer naast Windows 7 nog weer Windows XP te installeren. Ik heb het nog niet aangedurfd. l. Mijn hulplijnen – ik heb ook nog andere deskundigen geraadpleegd – zijn op. Op zich lijkt het probleem zo eenvoudig. Ik mag dan op mijn bureau een fantastische nieuwe en snelle computer hebben staan, voor de 2800x1050-presentaties kan ik ‘m vooralsnog niet gebruiken. En juist dáárvoor had ik ‘m aangeschaft. Ik heb besloten om voor de 3D-presentaties voorlopig nog maar mijn oude computer mee te nemen, die doet het nog wel aardig. Dan maar géén 3D-video’s … ’t Is een trieste boel.

7. Epiloog – een klein lichtpuntje? Jan Kok, ook lid van de regioclub ’t Gooi, suggereerde mij eens te kijken of zijn Matrox Dual2Go (Digital Edition) externe grafische adapter uitkomst zou kunnen bieden. Die Matrox heeft een VGA-ingang (dus aan te sluiten op een VGA-uitgang van de grafische kaart en twee DVI-uitgangen. Aan-

gesloten op één van de twee DP-poorten, bleek die combinatie tot mijn grote verwondering te werken - niks geen spanmode instellen, zij het dat de totale resolutie van dié Matrox (veel) te laag was (2x1024x768). Als ik andere verbindingen probeerde, aansluiten via een DVI-VGA-adapter, werd de resolutie wel beter, maar kon ik 2800x1050 toch niet voor elkaar krijgen! Zelfs aangesloten op mijn laptop (géén HD) met één VGA-poort, werkte het geheel met een resolutie van 2 x 1280 x 1024 en kon ik mijn twee beamers aansturen, maar ook mijn Cobox, en 3D series draaien! Dus toch maar voor zo’n Matrox gaan, maar dan een met voldoende resolutie? Die kaarten zijn wel behoorlijk prijzig! Ook Jaap van Loon kwam recentelijk nog met het idee een andere (interne) grafische kaart van Matrox te installeren, omdat die weer anders in elkaar steken, maar of die kaart de resolutie van de Dell’s wel gewoon accepteert en doorgeeft blijft (nog) een vraag. Eerst even afwachten of ik de staatsloterij win of het geld op mijn rug gaat groeien. Mijn nieuwe configuratie was al een rib uit m’n lijf!!! Als een van de lezers nog een lumineus idee heeft en/of een oplossing weet, houd ik me aanbevolen! Heel erg graag zelfs!

Job van de Groep

Reparatie van een gevallen W3. Ik zat met een kapotte W3. Hij was gevallen. Dat blijkt veel mensen te overkomen dankzij de gelikte vorm van de digitale fotocamera’s. Gelukkig heb ik echter een zeer goede ervaring met de reparatie van de W3 opgedaan. Het cameraherstelbedrijf ROTRONICA leverde mij een uitstekende service. Eerst gebeld om het probleem uit te leggen, daarna de camera opgestuurd en 3 dagen later kwam al het verlossende telefoontje dat de camera klaar was. Ik kreeg ook goede uitleg van de reparatie en de prijs (90 euro) was het me dik waard. Aanbevolen dus voor lotgenoten met een gevallen camera. Het adres: Rotronica, Van Utrechtweg 120, 2921 LN Krimpen aan den IJssel. Telefoon: 0180-786005 Je kunt ook van tevoren uitgebreid informeren op de website: www.rotronica.nl

Jan Moelands

“HILL ‘62” door Gert-Jan Wolkers

23



24

Het HILL 62 Sanctuary Museum ligt enige kilometers oostelijk van de plaats IEPER (B). Rondom Ieper is in de Eerste Wereldoorlog heel hevig gestreden. Er zijn vier slagen geweest waarbij meer dan een miljoen soldaten het leven hebben gelaten. Naast een hoeveelheid prullaria en letterlijk “duizend bommen en granaten” (om in Kuifje termen te spreken) bevat het museum een historische collectie van 17 houten kijkkasten met stereobeelden van WO1. Helaas lijkt deze collectie niet echt te worden onderhouden hetgeen voor de toekomst doet vrezen. Buiten de gebouwen zijn loopgraven te bezichtigen. Die zijn goed onderhouden. Boze tongen beweren zelfs dat ze niet echt zijn en dat de uitbater van dit privé museum ze zelf heeft gegraven. Gezien zijn postuur een onmogelijkheid!

(gefotografeerd met Canon S95 en SDM) 25


26

“Cobox presentaties afspelen met beamers”


Wie een Cobox heeft, is waarschijnlijk gewoon om thuis 2 diapresentaties te maken: 1 voor de Cobox waarbij het rechterbeeld gespiegeld is en 1 voor de beamers, waarbij het rechterbeeld niet gespiegeld is. Wat zou het handig zijn als je 1 presentatie kon maken voor de Cobox, die je ook af kunt spelen op de beamers. Hier heb ik nu iets op gevonden. De truc zit hem in de instelling van de projectors. Op de meeste projectoren zit ook een stand voor doorzichtprojectie (rear projection). Deze stand wordt gebruikt als de beamer van achteren op een speciaal scherm schijnt terwijl de toeschouwers het scherm dan vanaf de voorkant bekijken. De beamer moet dan in spiegelbeeld projecteren, want anders zouden de toeschouwers aan de andere kant van het scherm de dia in spiegelbeeld zien. Maar als je de beamer toch op een normale manier voor het scherm zet (dus niet achter het scherm)

en je zet de beamer toch op de stand voor doorzichtprojectie, dan zie je dus de dia in spiegelbeeld op het scherm. Dus wat is nu de truc: We zetten de linker beamer op de normale stand en de rechter beamer op de stand voor doorzichtprojectie. We spelen nu een bestand af wat bedoeld is voor de Cobox. Het linkerbeeld wordt normaal geprojecteerd. Het rechterbeeld is in het bronbestand altijd gespiegeld, maar wordt nu door de beamer gespiegeld geprojecteerd en staat dus weer helemaal goed! In de bijgaande figuur is te zien hoe de door mij gebruikte Acer H7531D op de stand voor doorzichtprojectie gezet kan worden. Bij andere merken zal dit er wat anders uitzien. En op sommige beamers zit de stand misschien helemaal niet. In dat geval is deze truc uiteraard niet uitvoerbaar.

Robert v/d Brink

“Operatie Sensor Schoonmaak Panasonic Lumix”

In het filmpje wordt precies voorgedaan hoe een Panasonic TZ10 moet worden schoongemaakt. Nu heb ik een gekoppelde Panasonic FX500, dus wel een iets ander model, maar in het filmpje wordt ook verteld dat de meeste Panasonic Lumix camera’s wel ongeveer overeenkomen, dus ik kreeg er toch wat meer vertrouwen in dat ik het zelf wel voor elkaar zou kunnen krijgen. Echter mijn eerste poging strandde al vrij snel, want het LCD scherm aan de achterkant van de camera was op een hele andere manier vastgemaakt dan in het filmpje. Ver-

volgens dus het geheel maar weer in elkaar gezet en op internet verder gezocht naar meer informatie. Gelukkig vond ik na enig zoeken op internet ook nog een beschrijving, waarin de Panasonic FX500 zelf werd besproken: www.4bc.org/instruc/fx500/fx500.html Nu had ik genoeg informatie om een tweede poging te wagen. Hoewel er in het verhaal wel erg duidelijk gemaakt wordt dat dit een nogal risicovol klusje is, waarbij je ook de camera onherstelbaar kunt beschadigen, met als laatste tip: “Don’t even try this. Go away.”... Ik wilde echter toch mijn camera weer normaal kunnen gebruiken, dus ging ik door. En gelukkig met succes. De werkwijze is ongeveer als volgt: 1. Eerst de batterij verwijderen. 2. Dan alle schroefjes aan de buitenkant opendraaien en de afdekplaten van de 2 zijkanten, de voorkant en de achterkant eraf halen. Het is niet nodig om ook het klepje van de batterij eraf te halen. 3. Nu de bovenkant van de camera eruit schuiven (figuur 1, pijl 1). Hieraan zit ook de bedrading die Co eraan gemaakt heeft,

Afbeelding 1.


Vroeg of laat zal iedereen er wel een keer mee te maken krijgen: stof op de sensor van je camera. Zelf heb ik hier het afgelopen jaar ook last van gehad. Op alle foto’s die ik maakte zat in de linker bovenhoek een zwarte vlek. In het begin probeerde ik dit nog te omzeilen door te zorgen dat er in de linker bovenhoek steeds een boom zat, of door het beeld te croppen, zodat het slechte deel eraf viel. Maar dit was natuurlijk nogal behelpen. De enige echte oplossing was het schoonmaken van de sensor. Hier zag ik echter erg tegen op omdat bij een compact camera hiervoor de camera volledig uit elkaar moet. Echter na enig zoeken op internet vond ik het volgende filmpje: www.youtube.com/watch?v=0nmwt0frZns

27

28

Afbeelding 2.


dus dit moet erg voorzichtig gebeuren. 4. Het LCD scherm kan nu naar rechts geschoven worden (pijl 2), waardoor de haakjes aan de achterkant losschuiven en het lcd scherm voorzichtig naar voren gedraaid kan worden (figuur 2, pijl 3). Ik had de bedrading van het lcd-scherm niet losgehaald, maar het schermje ergens opgelegd, uiteraard moet dit gebeuren zonder de bedrading te forceren of te knikken. 5. Nu komt er een metalen plaat tevoorschijn, die eraf gehaald kan worden door 4 schoefjes los te draaien (pijl 4). 6. Dan wordt er een metalen plaatje zichtbaar waarop staat: “C500”. Hieronder zit de sensor. Nu eerst de bedrading van de sensor losmaken door bij de omcirkelde connector in figuur 3 het zwarte balkje omhoog te klikken met een pincet. 7. Nu kunnen de 3 schroefjes losgemaakt worden in het plaatje waar C500 op staat. Onthoudt hoe strak ze vastgedraaid zaten. 8. Nu erg voorzichtig de Sensor eruit halen met een pincet (pijl 5) en schoonmaken. In het Youtube-filmpje wordt de sensor schoongemaakt met een wattenstaafje. Dit leek mij niet zo’n goed idee, omdat zo’n wattenstaafje waarschijnlijk ook weer stof achterlaat. Zelf gebruikte ik een sensorswab. Deze zijn echter gebaseerd op sensors van spiegelreflex camera’s met veel

grotere sensors. Daarom moest ik de swab smaller knippen. Dit lukte op zich heel goed, maar geeft natuurlijk wel weer wat risico op rafels en haakjes. Een andere manier is om met lucht het stof eraf te blazen. 9. Nu de sensor net zo voorzichtig weer terug plaatsen. Dan de schroefjes eerst half erin draaien en dan steeds om de beurt een slag verder aandraaien, zodat de sensor weer heel gelijkmatig aangedrukt wordt. Als de sensor scheef voor de lens zit krijg je in het vervolg altijd onscherpe foto’s. De schroefjes moeten uiteindelijk weer net zo strak aangedraaid worden zoals ze bij stap 7 zaten (maar niet te strak). 10. Nu de rest van de camera weer in elkaar zetten in omgekeerde volgorde. Deze beschrijving is vooral bedoeld om een eerste indruk te geven van de handelingen die nodig zijn om de sensor schoon te maken van Panasonic Lumix camera’s. Als je ook met dit probleem zit, bekijk dan ook vooral de links die in dit verhaal genoemd zijn. Bedenk ook voordat je hieraan begint welk risico je neemt. Werk zeer voorzichtig en neem bij twijfel de eerder genoemde tip ter harte: “Don’t even try this. Go away...” In 3DB185 heeft ook een artikel gestaan waarin het schoonmaken is uitgelegd voor de Sony P200.

Robert v/d Brink

29

Afbeelding 3.

Gebruik MacroBox met filmcamera.

Gerard de Boer


Co van Ekeren had zijn MacroBox ook geschikt gemaakt voor video-film-camera’s. Met name voor de kleine Sony HDR-CX130. Deze camera’s leveren een prachtig HD beeld. Deze Sony camera’s hebben ook een zogenaamde Tele-Macro functie: volledig ingezoomd (30x) stelt de camera automatisch scherp tot op 45 centimeter. 25 mm is dan beeldvullend! Je kunt dus op een veilige afstand van je onderwerp blijven, dat niet te veel mag bewegen. Ideaal om insecten mee te filmen. Mijn eerste opnamen maakte ik van een spin, die een klein insectje had buitgemaakt.


“Picardië” door Simone Wolkers

30

31


“Herfst op Soestdijk” door Erwin Dammers


32

33



34

Stereofotografie met de “NEX5N 3D model Peter Engelen” zetten. En mocht die een keer breken dan kun je er wereldwijd makkelijk aan komen. Ideaal voor het gebruik van de camera’s voor hyper stereo’s dus! Gebruik speciale modes (HDR en DRO). Ook bij deze camera heb ik de speciale modes uitgetest waarbij ik HDR de belangrijkste vond omdat er dan 3 opnamen snel achter elkaar worden gemaakt waaruit een enkel (meer gelijkmatig belicht) beeld wordt gemaakt. Ook bij deze camera ging

Peter Engelen aan het werk. is nu in staat om de NEX5N 3D camera voor de verkoop aan te bieden. En ook heeft hij een uitermate stabiele Z-schuif ontwikkeld die gemaakt is uit dik vliegtuigaluminium. Voor inlichtingen over de prijzen: [email protected] USB plug. Ik heb mijn door Peter gemaakte camera nu twee weken uitgeprobeerd en ben er dik tevreden over. Peter heeft de beide camera’s gekoppeld door middel van standaard USB pluggen. Die zijn groter dan de speciale stekkers die Co altijd maakte maar hebben als groot voordeel dat je er een standaard verlengkabel tussen kunt

dat prima! Het nadeel is echter dat je bij (snel) bewegende objecten de kans loopt dat er spookeffecten in de stereobeelden zullen optreden. Een alternatief is dan het gebruik van DRO (“Dynamic Range Optimalisation”) waarbij een enkele opname wordt gemaakt met iets betere detaillering in de donkere en lichte partijen. Een zeer acceptabel alternatief. Eigenlijk kun je deze mode in alle situaties aan laten staan. Zie voor de resultaten pagina 38. Video. Bij het testen zijn de camera’s naast elkaar geplaatst en aldus was het ook eenvoudig om video fragmenten te maken zon-


Inleiding. Begin februari heb ik bij Co van Ekeren een gekoppelde NEX5N 3D camera opgehaald. Een testverslag met mijn bevindingen heeft u kunnen lezen in 3DB193. Het NEX5N project kwam abrupt tot stilstand met het overlijden van Co. Wat ik toen nog niet wist was dat Co bij het koppelen hulp had gehad van Peter Engelen uit Genk, België. Peter is in de afgelopen maanden druk bezig geweest met het reproduceren van het werk van Co. Dankzij zijn technische kennis is hem dit gelukt! Hij

35

Proefopnamen “NEX5N 3D model Peter Engelen”


36

(Uit de hand in “auto HDR” mode met +0,7 EV)

37

“Rolling shutter”. Ik noem hier nog een keer het “rolling shutter” fenomeen. De sensoren worden lijn na lijn van boven naar beneden uitgelezen. Bij een mono camera kun je dit soms zien doordat een snel langs bewegend voorwerp (bus/tram) in plaats van een rechte voorkant een iets hellende voorkant heeft gekregen. Dit staat ook wel bekend als het “jello/wobble effect”. Er valt niets aan te doen. Het hoort bij de huidige generatie CMOS sensoren en dit type sensor heb je nodig om video te kunnen schieten. Oudere point&shoot cameraatjes met CCD hadden hier dus geen last van. Bij

gebruik van een Z-schuif zijn de camera’s omgekeerd tegen elkaar geplaatst om een zo klein mogelijke stereobasis te realiseren. Het “rolling shutter” effect gaat dan tegen elkaar in. Kortom, bij snel bewegende objecten kunnen er dan dus storende effecten optreden. Zeker bij video. Voor video zal ik zelf altijd de camera’s naast elkaar zetten. Oudere camera’s gemaakt door Co. De broer van Co heeft Peter Engelen toegezegd om alle beschikbare documentatie van de cameraprojecten van Co aan hem beschikbaar te stellen. Peter overweegt om hiermee een soort reparatiedienst op te gaan zetten. Mocht u een probleem hebben dan is het dus raadzaam om Peter te benaderen om te bepalen wat de mogelijkheden zijn en de hier aan verbonden kosten.

Gert-Jan Wolkers


der allerlei poespas (het omkeren van één der films). Helaas is het niet gelukt (vanwege de deadline van de druk van het bulletin) om een wetenschappelijk verantwoorde test ter bepaling van de synchroniteit van de 3D video op te zetten. Mijn eerste indrukken zijn echter positief.

Proefopnamen “NEX5N 3D model Peter Engelen”


38

(Uit de hand. Avondopnamen in DRO met +0,7 EV)

“Stereofoto’s met de Parrot drone”

Klanten en vrienden van Co van Ekeren die in de periode voor zijn overlijden in zijn werkplaats zijn geweest, hebben ongetwijfeld tussen (of onder) een ontiegelijke hoeveelheid spullen wel eens zijn hexacopter-kit zien staan, waarmee Co zijn 3D-fotohobby een nieuwe impuls wilde geven. Door er een lichte, op afstand bestuurbare camera onder te monteren, wilde Co – noodgedwongen met de ‘cha-cha-methode’ – er stereofoto’s mee gaan maken. De keren dat ik bij Co langs ging spraken wij over de (on)mogelijkheden van zijn speeltje en maakten vage plannen om er samen mee te experimenteren in de periode na zijn ‘pensionering’, àls hij wat meer tijd zou hebben (…). Dat dat geëxperimenteer de nodige hoofdbrekens zou gaan kosten, bleek al uit enkele testjes die Co had gedaan: het besturen van zo’n toestel is erg lastig en dat geldt dus helemáál voor het maken van een stereopaar vanuit de lucht. Wij speelden met de gedachte om er een set met twéé camera’s onder te hangen, maar nog afgezien van het gewicht, zou vanwege de hoogte, de stereobasis (de variabele (?) afstand

tussen de twee objectieven van de twee camera’s) dermate groot moeten worden, dat de stabiliteit van de hexacopter in gevaar zou komen. Met het monteren van één 3Dcamera, zoals de Fuji Finepix W3, zou de nodige stereobasis in de verste verte niet kunnen worden gehaald. Je wilt immers van grote hoogte 3D-foto’s maken van gebouwen, landschappen e.d. (bij deze ‘schuifmethode’ komen bewegende objecten natuurlijk niet in aanmerking). Door Co’s onverwachte overlijden verdwenen die gezamenlijke plannen uit het zicht. Maar nog niet uit mijn hoofd. Dat bleek. Het gratis magazine Turn On had ik begin juli 2012 min of meer toevallig uit de Nieuwegeinse vestiging van Saturn meegenomen. Toen ik dat blad aan het doorbladeren was, werd mijn blik gevangen door een afbeelding van de Parrot en las ik het bijgaande artikel, waarin deze drone werd geïntroduceerd. Er stond ook een soort prijsvraag bij: “Vertel ons wat jij zou willen doen met deze Parrot. Heb je de meest originele inzending? Dan win jij de Parrot AR Drone 2.0.”! Natuurlijk moest ik weer meteen denken aan de plannen van Co met de hexacopter en vond dat ik eigenlijk wel met die prijsvraag mee móest doen. In het mailtje aan de redactie/jury, beschreef ik uitgebreid de mogelijkheden om met zo’n vliegend gevaarte, waarin een (video)camera was gebouwd, juist ook 3D-foto’s vanuit de lucht te maken. Ik refereerde aan fototechnieken bij luchtkartering, waarbij met een soort schuifmethode stereo-opnamen van het landschap worden gemaakt. Proberen om met de AR Drone 2.0 3D-foto’s te maken, was in elk geval een spannende uitdaging en weer eens iets anders dan met zo’n vliegend fototoestel over de schutting plaatjes van zonnende buurmeisjes te schieten! Met de Parrot kan trouwens ook gefilmd worden, maar dán natuurlijk niet


Leuk speelgoed, zo’n drone. Natuurlijk bedoel ik dan niet de onbemande militaire (spionage) vliegtuigen en bommenwerpers, waarover de laatste tijd diverse publicaties zijn verschenen. Nee, dit artikel gaat over “het ultieme speeltje voor grote jongens en meisjes, de AR Drone 2.0”, een kleine op afstand bestuurbare helikopter met vier ‘wieken’. Deze zogenaamde quadricopter van fabrikant Parrot is voorzien van een ingebouwde camera (1280x720), waarmee foto’s en video’s gemaakt kunnen worden. “Nee, echt. Hiervoor is niemand te oud”, schreef men in Turn On, een magazine van de witgoed- en elektronicaketen Saturn (zusje van Mediamarkt), waarin nieuwe apparaten en gadgets worden beschreven. Dat het artikel mijn speciale aandacht kreeg, heeft een voorgeschiedenis.

39


40 in 3D. Bijna twee weken later – die prijsvraag was ik totaal vergeten – werd zonder vooraankondiging een grote doos zonder duidelijke afzender bezorgd. Ik twijfelde er aan of de bezorger wel bij het juiste adres was, want ik had niets besteld en het kwam toen helemaal niet in mij op, dat ik aan een soort wedstrijd mee had gedaan …. Of ik even wilde tekenen. Nee, ik hoefde niets te betalen; het was echt in orde. Toen pas las ik de begeleidende brief: Ja hoor, van harte gefeliciteerd: ik was één van de drie winnaars! Hoera! Maar die doos was wel erg groot. Er bleken drie identieke kleinere dozen in te zitten. In de eerste doos die ik uit het grote pakket haalde zat de Parrot, dus misschien zat in de tweede doos dan wel de camera. Wist ik veel. Nee, in die tweede doos zat precies eenzelfde quadricopter, want de betreffende camera was niet apart, maar in het toestel gebouwd. Vreemde zaak. En ja hoor, de derde doos bevatte dezelfde inhoud: nóg een Parrot. Ik had er toch geen drie gewonnen! Of was het omdat het over 3D ging, grapte ik (en daarna velen met mij …). Ik kreeg sterk het vermoeden dat er iets mis was gegaan met de verzending en dat de andere twee prijswinnaars (?) het nu zonder hun prijs zouden moeten doen. Even

afwachten op een alarmerend berichtje van de redactie van Turn On. Toen dat briefje uitbleef, heb ik na een paar dagen zelf maar gebeld, want dat er iets niet klopte, was mij wel duidelijk. Ja, nee, natuurlijk was het niet de bedoeling dat ik er drie had gekregen. Het zou anders een leuk verjaarscadeau zijn geweest opperde ik nog. Hadden ze daar op de redactie zelf dan nog niets gemerkt? Nee. Dat vond ik erg vreemd. Waren er misschien helemaal geen drie winnaars, maar slechts één, fantaseerde ik. Meteen na mijn telefoontje had de redactie geregeld dat de twee andere Parrots nog diezelfde middag opgehaald zouden worden. Voor mijn eerlijke melding had degene die de twee AR Drones op kwam halen een verjaardagstaart meegenomen. Een aardige geste, want over een paar dagen zou ik jarig zijn. Een Parrot als een soort verjaardagsgeschenk. Wie had kunnen bedenken dat ik toch nog 3D-foto’s met een helikopter zou gaan (proberen te) maken. Maar toen werd ik met een groot probleem geconfronteerd: voor de besturing van de AR Drone 2.0 is een smartphone of tablet nodig. Na het downloaden en activeren van de betreffende software/applicatie, ver-

AR drone in de achtertuin bestuurd vanaf een tablet.

41

Eerste 3D paar gemaakt met de AR drone volgens de cha-cha methode.

Het uit de hand maken van 3D-opnamen met de schuifmethode is al een heikel karwei, laat staan het maken van stereofoto’s met de cha-cha-foto’s vanuit de lucht met een speelgoed helikopter. De kans op mislukking is zeer groot, want ondanks de geavanceerde elektronica in de AR Drone voor zeer stabiel vliegen en besturen, is het natuurlijk zeer lastig om voor de twee foto’s van een stereopaar de helikopter op dezelfde hoogte te houden èn in dezelfde richting (parallel) te laten kijken, afgezien nog van de nodige stereobasis die vanaf de grond moet worden geschat. Op het moment van schrijven van dit artikel is het mij nog niet gelukt een stereopaar

te produceren, dat de toets der kritiek kan doorstaan. Maar ik blijf natuurlijk experimenteren en kan vliegervaringen uitwisselen met mijn broer! Die heeft namelijk ook een Parrot gewonnen, maar nu via eenzelfde prijsvraag in de Mediazine van augustus/ september. Mediazine (van Mediamarkt) is het zusterblad van Turn On en heeft een identieke ‘formule’ (beschrijven van nieuwe producten) en dezelfde redactie. Stom toeval! Toen ik die prijsvraag in dat blad zag staan – waren de twee Parrots die gewonnen konden worden misschien de twee helikopters die ik had teruggestuurd, verzon ik - bedacht ik me dat ik zelf geen kans meer zou maken, waarschijnlijk ook niet met een ander bijzonder idee. Daarom informeerde ik mijn broer over de prijsvraag en gaf hem een suggestie voor een “meest originele inzending” (onder de naam van zijn echtgenote, die haar meisjesnaam bezigt). In elk geval gaan wij ook een keer experimenteren met het schieten van een 3Dpaar door de twee opnamen ‘tegelijk’, met twéé Parrots te maken. Veel fiducie heb ik er niet in, maar als het enigszins is gelukt, zal ik onmiddellijk de resultaten in Huizen laten zien!

Job van de Groep


schijnt een virtuele joystick met diverse knoppen op het scherm en ziet de ‘piloot’ ook direct wat de Parrot via zijn camera ziet. Heel bijzonder! Met een druk op een knop kunnen de actuele beelden als foto of video opgeslagen worden. Alleen: ik heb geen smartphone of tablet en ik was ook niet van plan om zoiets aan te schaffen. Voorlopig nog maar even niet; eerst maar een beroep doen op mijn zoon, die een iPhone heeft en op vrienden met een tablet.

“Painting Iceland” door Gert-Jan Wolkers


42

(met twee RX100 op schuif, handmatig ontspannen) 43



44

45



46

Historische en moderne fotografische procédés en digitale afdruktechnieken.

Boekbespreking en verslag van de officiële presentatie van Jan van Dijk’s zeer bijzondere handboek over historische en moderne fotografische procédés en digitale afdruktechnieken door Wim van Keulen. Deze druk bezochte presentatie waarvoor ik was uitgenodigd vanwege mijn tekstkritische bijdrage aan het hoofdstuk over 19e-eeuwse stereofotografie, vond plaats op donderdagmiddag 19 april jl. in het Fotomuseum Den Haag en viel samen met de ledendag van het Nederlands Fotogenootschap. Aanwezig waren onder meer vertegenwoordigers van fotografie gerelateerde musea en de redacteur van het Photohistorisch Tijdschrift. Het gezelschap werd welkom geheten door Maartje van den Heuvel, conservator fotografie bij de Universiteit Leiden, waarvan Johan de Zoete (foto- en drukhistoricus Museum Joh. Enschede) verslag deed van zijn samenwerking met Jan van Dijk. Ten gevolge van een opdracht van het Ministerie van Onderwijs in 1991 namen Jan van Dijk en Johan de Zoete het initiatief tot een studentencursus Fotografie rond de

fotocollectie van het Leids Prentenkabinet. Na het vertrek van de Zoete in 1996 heeft van Dijk de cursus alleen voortgezet, ook na de verhuizing van de fotocollectie naar Universiteitsbibliotheek van Leiden. Na van Dijk’s pensionering in 2007 werd de cursus in 2008 overgenomen door Herman Maes. Tijdens het fotohistorisch onderzoek en het vergaren van de vele verspreide informatiebronnen ontstond bij van Dijk het idee om na zijn pensionering de verzamelde kennis in boekvorm te laten verschijnen ten behoeve van een breder fotohistorisch geïnteresseerd publiek, als verzamelaars en museale beheerders van fotocollecties. Het resultaat van zijn inspanningen is een schitterend uitgevoerd naslagwerk over de ontwikkeling van zowel de twee-als driedimensionale fotografie dat tevens kan worden beschouwd als een ode aan de vele uitvinders en pioniers die het mogelijk hebben gemaakt werkelijkheidservaringen fotografisch vast te leggen en te conserveren. Het bevat achttien hoofdstukken, verdeeld over 351 pagina’s met 550 afbeeldingen in kleur en een register met 1500 trefwoorden. Hoofdstuk 13 is geheel gewijd aan de ontwikkeling van de stereofotografie, geïllustreerd met materiaal uit zijn eigen collectie. De illustraties in kleur laten zien dat veel historisch monochrome procédés wel degelijk een eigen kleur hebben. Behalve aan beeldmateriaal besteedt het boek ruime aandacht aan opname- en bekijkapparatuur. Als illustraties drie in het handboek afgebeelde historische stereo-opnamen: 1. Een Franse handgekleurde albumine stereokaart van rond 1860. 2. Een albumine stereoglasdia van een waterval in de Italiaanse Alpen ca. 1857. 3. Een collodium stereoglasdia van een Javaanse batikster uit 1858.

Handboek: “Herkennen Fotografische en Fotomechanische Procédés” door Jan van Dijk. Prijs: €49,50 ISBN 978-90-5997-102-4

47

Wim van Keulen



“3D workshop in Amsterdam”

48

door Huib den Hollander (W3 en P200) 49



50

51


“Beelden in Rome” door Simone Wolkers


52

Wat wist Leonardo over Stereoscopie?

53

Over Leonardo (1452-1519) uit Vinci zijn tienduizenden boeken en artikelen geschreven. Maar zijn inzichten en illustraties over de ogen en het zien worden niet zo vaak besproken en nog minder gaat het dan over het zien met twee ogen. Gelukkig zijn er enkele uitzonderingen, waarover later meer.

Kunsthistorici schrijven meestal kortweg over “Leonardo”, want net als bij Giotto, Michelangelo, Raphaël en Rembrandt is het niet nodig een achternaam of familienaam te noemen. Maar Leonardo hád ook geen achternaam. Hij gebruikte zijn patroniem “Ser Pietro” nooit en Vinci was alleen zijn geboorteplaats, Leonardo kwam uit Vinci, de Fransen zeggen terecht “de Vinci”. Leonardo noemde zichzelf buiten Florence ook wel “Leonardo da Firenze”. Een successchrijver uit de V.S. deed het voorkomen of Leonardo wel een achternaam had, en hij schreef “Da” zelfs met een hoofdletter, maar dat komt misschien door een andere rare Amerikaanse gewoonte. Als je in hun alfabetische naamlijsten zoekt dan vind je van Gogh, von Helmholtz en van Albada bij de hoofdletter “V” en de Jong, de Graaf en Leonardo bij de “D”. Leonardo was trouwens niet in Vinci zelf geboren, maar in een nabije buurtschap waar men zijn geboortehuis en zelfs geboortekamer aanwijst. Nu ja, “se non è vero, è ben trovato”, zoals de Italianen zeggen (ook als het niet waar is, is het goed gevonden). Vinci is een aardig dorp of stadje in de Toscaanse heuvels, een 35 km van Florence, er is een mooi Leonardo-museum. Daar zijn o.a. “levensgrote” houten modellen te zien, gemaakt naar


Leonardo heeft veel tekeningen nagelaten en relatief weinig schilderwerken, maar daaronder twee van de bekendste, de “Mona Lisa” (Gioconda) in het Louvre en “Het Laatste Avondmaal”, een fresco in de refter van het klooster Santa Maria delle Grazie in Milaan. Dat laatste werk is nogal beschadigd, maar er bestaat een getrouwe replica op doek in de Abdij van Tongerlo in België, deze is vrij kort na het origineel in 1545 door een leerling van Leonardo geschilderd.

54

de schetsen in Leonardo’s aantekeningen. De modellen zijn ook te zien in Florence, waar ook een klein Leonardo-museum is, en in het Leonardo-museum in het Franse plaatsje Amboise, waar Leonardo begraven is.


Maar Leonardo was enkele eeuwen vooral bekend als kunstenaar. Pas in de 19e eeuw vielen zijn werktuigkundige tekeningen en uitvindingen op. De kunsthistorici die als eersten zijn aantekeningen lazen dachten dat alles uitvindingen waren van een groot genie. Nu zal niemand Leonardo’s genialiteit ontkennen, maar in recente jaren is er wel kritiek gekomen van werktuigbouwkundige ingenieurs en wetenschapshistorici. Er bleek dat veel van de mechanische constructies die Leonardo tekende al veel eerder bekend waren, evenals de uitvindingen die aan hem werden toegeschreven. Nu heeft Leonardo ook nooit uitvindingen geclaimd, het waren alleen tekeningen in zijn ongepubliceerde aantekeningen. Patenten bestonden toen niet. Bij recente analyses bleek dat zeker de helft van de apparaten en constructies in Leonardo’s tekeningen niet zouden werken als ze uitgevoerd zouden worden, of alleen na ingrijpende veranderingen. Dat is b.v. gebleken met Leonardo’s pyramidevormige “parachute”. Wel is duidelijk dat Leonardo meer dan anderen zocht naar regels en algemene principes waarmee constructies verbeterd konden worden. Bovendien, ook tegenwoordig is de weg van een eerste schets naar een werkend prototype vaak lang en vol mislukkingen. Ik heb mij vaak afgevraagd hoe het kon dat Leonardo 500 jaar geleden een fiets tekende die veel lijkt op een moderne fiets: twee even grote wielen, een afzonderlijke trapas met pedalen en een ketting die om tandwielen loopt naar het achterwiel. Deze Leonardo-fiets wordt ook als houten model getoond

in de genoemde musea. Het lijkt in strijd met de meestal geleidelijke evolutie waar ook mechanische constructies aan onderworpen zijn, zoals die b.v. blijkt uit de ontwikkeling van de automobiel, van rijtuig met hulpmotor tot de huidige auto. De fiets werd in de 19e eeuw ontwikkeld van loopfiets via hoge Bi tot de gewone fiets met kettingaandrijving op het achterwiel nu. Gelukkig (?) bleek een aantal jaren geleden dat de z.g. tekening van een fiets door Leonardo een vervalsing is, het origineel toont alleen twee rondjes, het werd “aangevuld” tot de fiets die we nu kennen.

55

Leonardo tekende wel een “zelfrijdende” kar (“automobiel”) die aangedreven zou worden met springveren en dan een klein stukje zou rijden, mogelijk bedoeld als attractie op een feest. Een van Leonardo’s taken was namelijk om apparaten voor toneel e.d. te maken. De uitvoering van de kar moest wachten tot begin deze eeuw, en toen kostte het ingenieurs in Florence nog maanden van gepuzzel. Een (niet-werkend) houten model is te zien in de genoemde Leonardo-musea.

Inmiddels zijn er wel enkele bruggen over de zeearm gebouwd, waaronder de brug die Geert Mak in het boekenweekgeschenk van 2007 heeft beschreven. Recent heeft de Turkse regering aangekondigd dat de brug volgens Leonardo’s ontwerp toch gebouwd zal worden, maar dat zeiden zij vóór de bankencrisis.


Een ander niet uitgevoerd ontwerp van Leonardo is de brug over de Gouden Hoorn bij Constantinopel (nu Istanbul), waar de Turkse sultan Beyazit II om gevraagd had. Pas omstreeks 1950 is de brief naar de sultan teruggevonden. Leonardo schetste in 1502 een stenen brug die de 240 meter brede zeearm in één boog zou overspannen. De sultan twijfelde kennelijk aan de uitvoerbaarheid, wat in 1509 sterker werd toen een groot deel van Constantinopel werd verwoest door een aardbeving.

Een verkleinde versie van Leonardo’s brug is in 2001 Noorwegen gebouwd, vijfhonderd jaar na de schets, maar nu van gelamineerd hout, waar de Noren veel ervaring mee hebben. Hij is 108 m lang met ca. 50 meter vrije overspanning. Het is een voetgangers- en fietsbrug bij het plaatsje Ski, ten zuiden van Oslo, over de E18 richting Zweden. Enkele delen van het oppervlak zijn vrij steil, wat berijden in de winter hachelijk maakt, lijkt mij. Maar het is een elegant bouwwerk, een kunstenaar als Leonardo waardig. De drie samenlopende bogen met brede basis voldoen volgens deskundigen aan bouwkundige principes.


56

Zowel in Florence, Milaan als Rome ontleedde Leonardo menselijke lichamen, in totaal meer dan dertig. Hij maakte zeer fraaie tekeningen daarvan, waarbij hij veel anatomische details als eerste afbeeldde, o.a. de appendix. Vaak stoorde hij zich niet aan oude anatomische theorieën, maar keek onbevooroordeeld. Toch hebben moderne anatomen wel kleine

fouten in zijn anatomische afbeeldingen gevonden, die bleken dan te berusten op de oude leer zoals die sinds Galenus was overgeleverd. Dat is overigens niets bijzonders en dergelijke fouten komen ook nu nog voor. Ik heb zelf tweemaal vastgesteld dat anatomische details niet klopten maar gebaseerd waren op inmiddels achterhaalde theorieën. De eerste maal was in een beroemde anatomische atlas van Frank Netter, de tweede maal in een proefschrift van een radioloog die later hoogleraar in Utrecht is geworden. “Het oog is een verraderlijke gids indien versterkt met een beetje voorafgaande theorie”, schreef een 19eeeuwse amateur fotograaf en wetenschapper. Maar we zien allemaal wel eens iets omdat we denken dat het er is, talloze visuele illusies bewijzen dat.

57

Enkele van Leonardo’s tijdgenoten hebben sommige van zijn anatomische tekeningen gezien, o.a. Albrecht Dürer, maar ze zijn pas in de 19e eeuw boekvorm verschenen. Inmiddels was 24 jaar na Leonardo’s dood de anatomische atlas van de beroemde Vesalius verschenen die eeuwenlang de standaard bleef, waardoor de late publicatie van Leonardo’s anatomische tekeningen een curiosum werd, zonder invloed op de wetenschap.

Ook de stralengang in het oog heeft Leonardo niet juist getekend, dat kwam o.a. omdat toen netvliesbeelden nog niet bekend waren, hij baseerde zich op een theorie die beeldvorming in de ooglens veronderstelde. Dit maakt het begrijpelijk dat Leonardo ook worstelde met de theorie van het zien met twee ogen. Toch is hij de eerste waarvan is overgeleverd dat hij begreep dat met twee ogen dieptezien mogelijk is. Op één van de 12000 vellen aantekeningen die over zijn van zijn nalatenschap schreef Leonardo: ‘Schilders worden vaak wanhopig bij het nabootsen van de natuur als ze zien dat hun schilderijen niet het reliëf en de levendigheid hebben die voorwerpen hebben die in een spiegel worden gezien, terwijl ze beweren dat zij kleuren hebben die in helderheid en diepte sterker zijn dan de kracht van licht en schaduw in de reflecties van de spiegel, waarmee zij eerder hun eigen onwetendheid tonen dan de werkelijke oorzaak, omdat ze niet weten dat het onmogelijk is dat geschilderde voorwerpen zo in reliëf verschijnen als die in de spiegel, terwijl beide op een vlak oppervlak worden gezien, tenzij ze worden gezien met slechts één oog.’ Ik denk dat Leonardo met deze ‘schilders’ eigenlijk alleen zichzelf bedoelde, van de wanhoop van anderen is niets bekend. Ook in vele andere aantekeningen zinspeelde Leonardo op het stereoscopisch zien, daarover in een volgend artikel.

Abram Klooswijk


Leonardo tekende ook een doorsnede van het oog, gebaseerd op menselijke ogen en op opengesneden runderogen. Hij plaatste de ooglens in het midden van de oogbol, wat niet klopt. Maar anatomisch onderzoek aan ogen is moeilijk, alsof je een rauw ei zou klieven. Glasvocht en kamervocht geven alleen geklieder, de precieze anatomie blijft onduidelijk. “Had Leonardo maar een vriezer gehad” heeft een commentator gezegd.

58

Content Bij deze de standaard oproep om mij fraaie stereoparen toe te mailen. Nu we een hogere drukkwaliteit hebben wordt u verzocht om op een minimale breedte van 700 pixels per beeldhelft plaatjes aan te leveren. Groter is echter beter zodat er nog wat kan worden aangepast indien nodig. Ook graag de linker en rechter beelden “onverbonden” laten. Indien u toch een verbonden paar wilt sturen dan gaarne een minimale breedte van 1400 pixels, maar liever groter! Mail uw resultaten naar:


[email protected] Of u kunt uw dia’s op een verenigingsdag te Huizen bij mij (zie hiernaast) inleveren om ze voor het 3D-Bulletin te laten scannen. De daarop volgende stereodag kunt u ze weer bij mij ophalen. U kunt mij vinden bij het projectieteam.

Figuur 11 bij het artikel van Robert v/d Brink uit 3DB194.

Copyright © Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie, R eg.nr. V 40407102 K.v.K. te ’s-Gravenhage, ISSN 1382-0974

Jaargang D-Bulletin. Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie

Recommend Documents